SPECIJALIZOVANE AGENCIJE
Povelja UN odreuje specijalizovane agencije kao organizacije
ustanovljene meunarodnim sporazumom i sa irokom meunarodnom
odgovornou, kao to je utvreno njihovim osnovnim instrumentima, na
ekonomskom, socijalnom, kulturnom, prosvjetnom, zdravstvenom i
srodnim poljima povezane sa UN. Dakle kao elementi pojma
specijalizovanih agencija mogu se navesti:a)Specijalizovane
agencije su javne ili meuvladine meunarodne organizacije.b)Djeluju
na ekonomskom, socijalnom, kulturnom, obrazovnom, zdravstvenom i
srodnim nepolitikim poljima.c)Nastaju na bazi viestranih ugovora,
koji kao ustavni akti, ureuju njihovu djelatnost, ciljeve i
unutranju strukturu.d)Specijalizovane agencije djeluju u sistemu UN
na osnovu sporazuma zakljuenih sa OUN u skladu sa
Poveljom.Specijalizovane agencije su oblici institucionalizacije
meunarodnih nepolitikih odnosa drava. U tom smislu prvi oblici su
tzv. administrativne unije ili biroi - Meunarodna unija za
telekomunikacije (ITU) osnovana 1865, Svetska potanska unija (UPU)
1874 godine. Danas porodicu specijalizovanih agencija prema godini
sticanja tog statusa ine: Meunarodna organizacija rada (ILO)
osnovana 1946; Organizacija UN za obrazovanje, nauku i kulturu
(UNESCO) 1946; Meunarodni monetarni fond (IMF) 1947; Svetska
zdravstvena organizacija (WHO), 1948 itd.
PRIRODA I KARAKTERISTIKE Specijalizovane agencije posjeduju
subjektivitet u meunarodnom pravu. Od posebnog znaaja u tom smislu
su ugovorna sposobnost i pravo poslanstva. Specijalizovane agencije
mogu pokrenuti savjetodavni postupak pred Meunarodnim sudom pravde,
a njihovi funkcioneri uivaju diplomatski status. Specijalizovane
agencije poseduju svojstvo pravnog lica i po unutranjem pravu drava
lanica. lan II Konvencije o privilegijama i imunitetima
specijalizovanih ustanova utvruje da agencije imaju:a)Sposobnost
zakljuenja ugovora.b)Sposobnost sticanja pokretne i nepokretne
imovine i raspolaganja njome.c)Sposobnost pokretanja sudskog
postupka.Osnivaki akti specijalizovanih agencija, koji se, po
pravilu, nazivaju ustavima, prevashodno ureuju lanstvo u
agencijama, unutranju strukturu i funkcije agencije.
-to se lanstva tie, specijalizovane agencije bez izuzetka
spadaju u univerzalne organizacije. Poput OUN i neke
specijalizovane agencije povlae formalnu razliku izmeu izvornih i
naknadno primljenih lanica, mada ova razlika ne povlai nikakve
materijalnopravne posljedice. Postoji pravnotehnika razlika u nainu
sticanja statusa lanice. Dok drave lanice UN, drugih
specijalizovanih agencija ili Agencije za atomsku energiju, lanski
status stiu pristupanjem, ostale drave podnose molbu za prijem o
kojoj plenarni organ agencije odluuje prostom ili dvotreinskom
veinom. lanstvo u specijalizovanim agencijama nije kao u UN
apsolutno rezervisano za drave. Ustavi nekih specijalizovanih
agencija predviaju pridrueno lanstvo i za nesuvjerene teritorije.
Pridrueni lanovi lieni su prava odluivanja.
-Struktura specijalizovanih agencija je ematizovana. Obuhvata
plenarni organ, izvrni organ i sekretarijat, te pomona tijela bilo
funkcionalno-tehnika ili regionalna. Plenarni organ je vrhovni
organ specijalizovane agencije. U njegovu nadlenost spada
utvrivanje opte politike agencije i program rada, odobravanje
bueta, donoenje odluka u vezi sa lanstvom, donoenje akata agencije.
Svjetska banka za obnovu i razvoj i MMF su se opredijelile za
teinski, ponderisani sistem glasanja na osnovu koga se broj glasova
kojima lanica raspolae odreuje na osnovu finansijskog doprinosa
kapitalu agencije.
-Specijalizovane agencije su razvile iroku legislativnu
aktivnost, snano utiui na progresivni razvoj pravnih pravila koja
za predmet imaju odnose koji su u njihovoj nadlenosti. Recimo
meunarodno radno pravo se u najveoj mjeri temelji na legislativnoj
aktivnosti Meunarodne organizacije rada (ILO). Oblici legislativne
aktivnosti specijalizovanih agencija su:a)Konvencijeb)Regulatorni
aktic)Preporuke
POZICIJA U SISTEMU UNSpecijalizovane agencije su integralni
djelovi sistema UN u kome Organizacija UN kao stoerna ima
koordinirajuu i kontrolnu ulogu. Organizacija UN daje i inicijativu
za osnivanje novih specijalizovanih agencija. Organizacija daje
preporuke radi usaglaavanja politike i djelatnosti specijalizovanih
agencija, a odgovornost za ostvarivanje meunarodne ekonomske i
socijalne saradnje lei na Generalnoj skuptini i pod njenim okriljem
na Ekonomsko-socijalnom savjetu. Operativna saradnja sa
specijalizovanim agencijama je u djelokrugu Ekonomsko-socijalnog
savjeta. Stipulie se ugovorima o saradnji i povezivanju koje
specijalizovana agencija sklapa sa Ekonomsko-socijalnim savjetom a
odobrava ga Generalna skuptina UN. Ekonomsko-socijalni savjet moe
da usaglaava djelatnost specijalizovanih agencija u formi
savjetovanja i davanja preporuka, te da vri odgovarajue usluge na
traenje specijalizovanih agencija.Kontrolna uloga Organizacije UN
ispoljava se i u finansijskoj sferi. Generalna skuptina moe da
razmatra i odobrava sve finansijske i budetske sporazume sa
specijalizovanim agencijama" i ispituje administrativne budete
agencija.Formalna samostalnost specijalizovanih agencija
kombinovana sa supstancijalnom povezanou sa Organizacijom UN ini
bitno obeleje egzistencije i aktivnosti specijalizovanih agencija.
Stepen povezanosti sa UN ini ih pre autonomnim jedinicama jednog
decentralizovanog sistema u ijem centru je Organizacija UN
negosamostalnim meunarodnim organizacijama stricto sensu.Ta
povezanost ima u osnovi pozitivan uinak. Obezbjeuje relativno
usklaenu i koherentnu aktivnost specijalizovanih agencija na
ostvarivanju ciljeva u okviru javnog poretka UN, uz to
racionalizuje trokove sistema u cjelini.Meutim ona moe imati i
negativna znaenja jer se politiki rezon utemeljen na oportunitetu i
odnosu snaga svojstven univerzalnoj politikoj organizaciji moe
prenijeti i na specijalizovane agencije koje odluuju na bazi
teinskog, ponderisanog glasanja (MMF i Svjetska Banka).
1
