3 31+พระธัมมปทัฏฐกถาแปล+ภาค+๕

คานา การศกษาพระปรยตธรรม ทจะอานวยประโยชนแกผศกษา เตมท จาตองมหนงสอเครองประกอบหลกสตรครบบรบรณ เพราะ หนงสอเครองประกอบเทากบดวงประทปสาหรบสองมรรคา ใหผศกษา มองเหนแนวทางไดสะดวกชดเจน เพราะฉะนน กองตาราแหงมหา- มกฎราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ ซงมหนาทจดพมพหนงสอ ทเกยวแกการศกษาพระปรยตธรรมทกประเภท จงไดคดจดพมพ หนงสอเครองอปกรณทงฝายนกธรรมทงฝายบาลขน เพอใหผศกษา ไดรบความสะดวกในการศกษา และไดจดพมพเสรจไปแลวหลาย เรอง เฉพาะหนงสอธมมปทฏฐกถา กนบวาเปนหนงสอสาคญเรอง หนง เพราะใชเปนหลกสตรเปรยญธรรมประโยค ๓ ผศกษาบาล เมอเรยนบาลไวยากรณจบแลว กเรมเรยนหนงสอนเปนลาดบไป เหน ควรแปลเปนภาษาไทยใหตลอดเรอง และไดมอบใหพระมหาอ นสสโภ ป. ๗ วดบวรนเวศวหาร เปนผรบไปดาเนนการ. ทานไดคนควา รวบรวมจากหนงสอตาง ๆ ซงพระเถรานเถระไดแปลไวบาง ขอให ทานทเปนกรรมการกองตาราชวยแปลบาง ขอใหทานทเปนเปรยญใน สานกเดยวและตางสานกชวยแปลบาง. แตการแปลนน ไดขอใหแปลตามวธการทกองตาราไดวางไว เพอใหหนงสอเปนระเบยบเดยวกน ไมลกลน โดยถอหลกวา แปล ใหไดความชด สานวนเรยบรอย ไมโลดโผนจนเสยหลกของภาษา และแปลเทาศพทอยางพระกรรมการแปลเปนตวอยางในสนามหลวง ถาทไหนไมมศพท เพมเขาใหม กทาเครองหมายวงเลบ [ ] ไว ถา ทไหนบงถงขอธรรมกด เกยวกบลทธธรรมเนยมกด ทานชกความ มาจากบาลหรอคมภรอน ๆ กด กไดทาเชงอรรถบอกไวใหทราบเพอ สะดวกแกผศกษาซงสนใจในการคนควา. กองตารา ฯ ขอแสดงความขอบใจทานผชวยแปลและผมสวน

ชวยใหหนงสอนสาเรจทก ๆ ทาน และขออทศสวนกศลซงเกดจาก หนงสอน แตทานบรพปธยาจารยผบรหารพระศาสนาสบ ๆ กนมา. กองตารา มหากฎราชวทยาลย ๒๐ มกราคม ๒๔๘๐

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๕ - หนาท 1

๙. ปาปวรรค วรรณนา ๑. เรองพราหมณชอจเฬกสาฎก* [ ๙๕ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราหมณ ชอจเฬกสาฎก ตรสพระธรรมเทศนานวา " อภตถเรถ กลยาเณ " เปนตน. [ พราหมณและพราหมณผลดกนไปฟงธรรม ] ความพสดารวา ในกาลแหงพระวปสสทศพล ไดมพราหมณ คนหนงชอมหาเอกสาฎก. แตในกาลน พราหมณนไดเปนพราหมณ ชอจเฬกสาฎกในเมองสาวตถ. กผาสาฎกสาหรบนงของพราหมณนน ไดมผน ๑, แมของพราหมณกไดมผน ๑, ทง ๒ คนมผาหมผนเดยว เทานน. ในเวลาไปภายนอก พราหมณหรอพราหมณยอมหมผาผนนน. ภายหลงวนหนง เมอเขาประกาศการฟงธรรมในวหาร พราหมณ กลาววา " นาง เขาประกาศการฟงธรรม, เจาจกไปสสถานทฟงธรรมใน กลางวนหรอกลางคน ? เพราะเราทง ๒ ไมอาจไปพรอมกนได เพราะ ไมมผาหม." พราหมณตอบวา " นาย ฉนจกไปในกลางวน " แลวได หมผาสาฎกไป. * พระมหากาหยด ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[ พราหมณคดบชาธรรมดวยผาสาฎกทหมอย ] พราหมณยบยงอยในเรอนตลอดวน ตอกลางคนจงไดไปนง ฟงธรรมทางดานพระพกตรพระศาสดา. ครงนน ปต๑ ๕ อยางซาบ- ซานไปทวสรระของพราหมณนนเกดขนแลว. เขาเปนผใครจะบชา พระศาสดา คดวา " ถาเราจะถวายผาสาฎกนไซร, ผาหมของนาง พราหมณจกไมม ของเรากจกไมม. " ขณะนนจตประกอบดวยความ ตระหนพนดวงเกดขนแลวแกเขา, จตประกอบดวยสทธาดวงหนงเกด ขนอก, จตประกอบดวยความตระหนพนดวงเกดขนครอบงาสทธาจต แมนนอก. ความตระหนอนมกาลงของเขาคอยกดกนสทธาจตไว ดจ จบมดไวอยเทยว ดวยประการฉะน. [ ชนะมจเฉรจตดวยสทธาจต ] เมอเขากาลงคดวา " จกถวาย จกไมถวาย " ดงนนนแหละ ปฐมยามลวงไปแลว. แตครนมชฌมยาม เขาไมอาจถวายใน มชฌมยามแมนนได. เมอถงปจฉมยาม เขาคดวา " เมอเรารบกบ สทธาจตและมจเฉรจตอยนนแล ๒ ยามลวงไปแลว, มจเฉรจตนของ เรามประมาณเทาน เจรญอย จกไมใหยกศรษะขนจากอบาย ๔, เรา จกถวายผาสาฎกละ." เขาขมความตระหนตงพนดวงไดแลวทาสทธา- จตใหเปนปเรจารก ถอผาสาฎกไปวางแบบาทมลของพระศาสดา ไดเปลง เสยงดงขน ๓ ครงวา " ขาพเจาชนะแลว ขาพเจาชนะแลวเปนตน." ๑. ปต ๕ คอ ขททกาปต ปตอยางนอย ๑ ขณกาปต ปตชวขณะ ๑ โอกกนตกาปต ปตเปนพก ๆ ๑ อเพงคาปต ปตอยางโลดโผน ๑ ผรณาปต ปตซาบซาน ๑.


[ ทานของพราหมณใหผลทนตาเหน ] พระเจาปเสนทโกศล กาลงทรงฟงธรรม ไดสดบเสยงนนแลว ตรสวา " พวกทานจงถามพราหมณนนด, ไดยนวาเขาชนะอะไร ? " พราหมณนนถกพวกราชบรษถาม ไดแจงความนน. พระราชา ไดสดบความนนแลว ทรงดารวา " พราหมณทาสงทบคคลทาไดยาก. เราจกทาการสงเคราะหเขา " จงรบสงใหพระราชทานผาสาฎกค ๑. เขาไดถวายผาแมนนแดพระตถาคตเหมอนกน พระราชาจง รบสงใหพระราชาทานทาใหเปนทวคณอก คอ ๒ ค ๔ ค ๘ ค ๑๖ ค. เขาไดถวายผาแมเหลานนแดพระตถาคตนนเทยว. ตอมา พระราชา รบสงใหพระราชาทานผาสาฎก ๓๒ คแกเขา. พราหมณ เพอจะปองกนวาทะวา " พราหมณไมถอเอาเพอตนสละ ผาทไดแลว ๆ เสยสน " จงถอเอาผาสาฎก ๒ คจากผา ๓๒ คนนคอ " เพอตนค ๑ เพอนางพราหมณค ๑ " ไดถวายผาสาฎก ๓๐ คแดพระ ตถาคตทเดยว. ฝายพระราชา เมอพราหมณนนถวายถง ๗ ครง ไดม พระราชประสงคจะพระราชทานอก. พราหมณชอมหาเอกสาฎก ในกาล กอน ไดถอเอาผาสาฎก ๒ คในจานวนผาสาฎก ๖๔ ค. สวน พราหมณชอจเฬกสาฎกน ไดถอเอาผาสาฎก ๒ ค ในเวลาทตนไดผา สาฎก ๓๒ ค. พระราชา ทรงบงคบพวกราชบรษวา " พนาย พราหมณทาสง ททาไดยาก, ทานทงหลายพงใหนาเอาผากมพล ๒ ผนภายในวงของ เรามา." พวกราชบรษไดกระทาอยางนน. พระราชารบสงใหพระ


ราชทานผากมพล ๒ ผนมคาแสนหนงแกเขา. พราหมณคดวา " ผา กมพลเหลานไมสมควรแตะตองทสรระของเรา, ผาเหลานนสมควรแก พระพทธศาสนาเทานน " จงไดขงผากมพลผนหนงทาใหเปนเพดานไว เบองบนทบรรทมของพระศาสดาภายในพระคนธกฎ, ขงผาผนหนงทาให เปนเพดานในททาภตกจของภกษผฉนเปนนตยในเรอนของตน. ใน เวลาเยน พระราชาเสดจสสานกของพระศาสดา ทรงจาผากมพลได แลว ทลถามวา " ใครทาการบชา พระเจาขา ? " เมอพระศาสดา ตรสตอบวา " พราหมณชอเอกสาฎก " ดงนแลว ทรงดารวา " พราหมณเลอมใสในฐานะทเราเลอมใสเหมอนกน " รบสงใหพระ ราชทานหมวด ๔ แหงวตถทกอยาง จนถงรอยแหงวตถทงหมด ทา ใหเปนอยางละ ๔ แกพราหมณนน อยางน คอชาง ๔ มา ๔ กหาปนะ๑

สพน สตร ๔ ทาส ๔ บรษ ๔ บานสวย ๔ ตาบล. [ รบทากศลมผลดกวาทาชา ] ภกษทงหลาย สนทนากนในโรงธรรมวา " แม! กรรมของ พราหมณชอจเฬกสาฎก นาอศจรรย, ชวครเดยวเทานน เขาไดหมวด ๔ แหงวตถทกอยาง. กรรมงามอนเขาทาในทอนเปนเนอนาในบดน นนแล ใหผลในวนนทเดยว." พระศาสดา เสดจมาตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดนเธอ ทงหลายนงสนทนากนดวยเรองอะไรเลา ? " เมอพวกภกษกราบทลวา " ดวยกถาชอน พระเจาขา " ตรสวา " ภกษทงหลาย ถาเอกสาฎกน ๑. เปนชอเงนตราชนดหนง ซงในอนเดยโบราณ มคาเทากบ ๔ บาท.


จกไดอาจเพอถวายแกเราในปฐมยามไซร, เขาจกไดสรรพวตถอยาง ละ ๑๖, ถาจกไดอาจถวายในมชฌมยามไซร. เขาจกไดสรรพวตถ อยางละ ๘, แตเพราะถวายในเวลาจวนใกลรง เขาจงไดสรรพวตถ อยางละ ๔; แทจรง กรรมงามอนบคคลผเมอกระทา ไมใหจตท เกดขนเสอมเสย ควรทาในทนนเอง, ดวยวา กศลทบคคลทาชา เมอใหสมบต ยอมใหชาเหมอนกน; เพราะฉะนน พงทากรรมงาม ในลาดบแหงจตตปบาททเดยว " เมอทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา "บคคลพงรบขวนขวายในความด, พงหาม จตเสยจากความชว, เพราะวา เมอบคคลทา ความดชาอย, ใจจะยนดในความชว." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อภตถเรถ ความวา พงทาดวน ๆ คอเรว ๆ. จรงอย คฤหสถเมอจตเกดขนวา " เราจกทากศลบางอยาง ในกศลทานทงหลายมถวายสลากภตเปนตน " ควรทาไว ๆ ทเดยว ดวยคดวา " เราจะทากอน เราจะทากอน " โดยประการทชน เหลาอนจะไมไดโอกาสฉะนน. หรอบรรพชต เมอทาวตรทงหลายม อปชฌายวตรเปนตน ไมใหโอกาสแกผอน ควรทาเรว ๆ ทเดยว ดวยคดวา " เราจะทากอน เราจะทากอน." สองบทวา ปาปา จตต ความวา กบคคลพงหามจตจากบาป- กรรมมกายทจรตเปนตน หรอจากอกศลจตตปบาท ในททกสถาน.


สองบทวา ทนธ ห กรโต ความวา กผใดคดอยอยางนวา " เราจกให, จกทา, ผลนจกสาเรจแกเราหรอไม " ชอวาทาบญชาอย เหมอนบคคลเดนทางลน, ความชวของผนนยอมไดโอกาส เหมอน มจเฉรจตพนดวงของพราหมณชอเอกสาฎกฉะนน. เมอเชนนนใจของ เขายอมยนดในความชว, เพราะวาในเวลาททากศลกรรมเทานนจตยอม ยนดในกศลกรรม, พนจากนนแลว ยอมนอมไปสความชวไดแท. ในกาลจบคาถา ชนเปนอนมาก ไดบรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพราหมณชอจเฬกสาฎก จบ.


๒. เรองพระเสยยสกตเถระ* [ ๙๖ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ เสยยสกตเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปาป จ ปรโส กยรา " เปนตน. [ พระเถระทาปฐมสงฆาทเสส ] ดงไดสดบมา พระเสยยสกตเถระนน เปนสทธวหารกของพระ โลฬทายเถระ บอกความไมยนด๑ของตนแกพระโลฬทายนน ถกทาน ชกชวนในการทาปฐมสงฆาทเสส เมอความยนดเกดทวขนไดทา กรรมนนแลว. [ กรรมชวใหทกขในภพทง ๒ ] พระศาสดา ไดสดบกรยาของเธอ รบสงใหเรยกเธอมาแลว ตรสถามวา " ไดยนวา เธอทาอยางนนจรงหรอ ? " เมอเธอทลวา " อยางนน พระเจาขา " จงตรสวา " แนะโมฆบรษ เหตไร เธอจงไดทากรรมอนหนกอนไมสมควรเลา ? " ทรงตเตยนโดยประการ ตาง ๆ ทรงบญญตสกขาบทแลว ตรสวา " กกรรมเหนปานน เปน กรรมยงสตวใหเปนไปเพอทกขอยางเดยว ทงในภพนทงในภพหนา " เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา * พระมหากาหยด ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. อนภรต บางแหงแปลวา ความกระสน.


"ถาบรษพงทาบาปไซร, ไมควรทาบาปนนบอย ๆ, ไมควรทาความพอใจในบาปนน. เพราะวา ความ สงสมบาปเปนเหตใหเกดทกข." [ แกอรรถ ] เนอความแหงพระคาถานนวา " ถาบรษพงทากรรมลามกคราว เดยว, ควรพจารณาในขณะนนแหละ สาเหนยกวา " กรรมนไม สมควร เปนกรรมหยาบ " ไมควรทากรรมนนบอย ๆ, พงบรรเทา เสย ไมควรทาแมซงความพอใจ หรอความชอบใจในบาปกรรมนน .ซงจะพงเกดขนเลย.๑

ถามวา " เพราะเหตไร ? " แกวา " เพราะวา ความสงสม คอความพอกพนบาป เปนเหต ใหเกดทกข คอยอมนาแตทกขมาให ทงในโลกน ทงในโลกหนา." ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดบรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเสยยสกตเถระ จบ. ๑. อกนยหนง แปลอยางนคอ " ถาบรษพงทากรรมลามกคราวเดยวไซร ควรพจารณา ในขณะนนแหละ [ คอ ] ไมควรทากรรมลามกนนบอย ๆ ดวยสาเหนยกวา ' กรรมน ไมสมควร เปนกรรมหยาบ, 'แลวพงบรรเทาเสย ไมควรทาแมซงความพอใจ หรอความ ชอบใจในกรรมลามกนน ซงจะพงบงเกดขนเลย.


๓. เรองนางลาชเทวธดา* [ ๙๗ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนาง ลาชเทวธดา ตรสพระธรรมเทศนานวา " ป เจ ปรโส กยรา " เปนตน. เรองเกดขนแลวในเมองราชคฤห. [ หญงถวายขาวตอกแกพระกสสป ] ความพสดารวา ทานพระมหากสสป อยในปปผลคหา เขา ฌานแลว ออกในวนท ๗ ตรวจดทเทยวไปเพอภกษาดวยทพยจกษ เหนหญงรกษานาขาวสาลคนหนง เดดรวงขาวสาลทาขาวตอกอย พจารณาวา " หญงนมศรทธาหรอไมหนอ ? " รวา " มศรทธา " ใครครวญวา " เธอจกอาจ เพอทาการสงเคราะหแกเราหรอไม หนอ ? " รวา " กลธดานเปนหญงแกลวกลา จกทาการสงเคราะหเรา, กแลครนทาแลว จกไดสมบตเปนอนมาก " จงครองจวรถอบาตร ไดยนอยทใกลนาขาวสาล. กลธดาพอเหนพระเถระกมจตเลอมใส มสรระอนปต ๕ อยางถกตองแลว กลาววา " นมนตหยดกอน เจาขา " ถอขาวตอกไปโดยเรว เกลยลงในบาตรของพระเถระแลว ไหวดวยเบญจางค๑ประดษฐ ไดทาความปรารถนาวา " ทานเจาขา ขอดฉนพงเปนผมสวนแหงธรรมททานเหนแลว." * พระมหากาหยด ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. คาวา เบญจางคประดษฐ แปลวา ตงไวเฉพาะซงองค ๕ หมายความวา ไหว ไดองค ๕ คอ หนาผาก ๑ ฝามอทง ๒ และเขาทง ๒ จดลงทพน จงรวมเปน ๕.


[ จตเลอมใสในทานไปเกดในสวรรค ] พระเถระไดทาการอนโมทนาวา " ความปรารถนาอยางนน จง สาเรจ." ฝายนางไหวพระเถระแลว พลางนกถงทานทตนถวายแลว กลบไป. กในหนทางทนางเดนไป บนคนนา มงพษรายนอนอยในร แหงหนง. งไมอาจขบกดแขงพระเถระอนปกปดดวยผากาสายะได. นางพลางระลกถงทานกลบไปถงทนน. งเลอยออกจากร กดนางให ลมลง ณ ทนนเอง. นางมจตเลอมใส ทากาละแลว ไปเกดในวมาน ทอง ประมาณ ๓๐ โยชน ในภพดาวดงส มอตภาพประมาณ ๓ คาวต๑ ประดบเครองอลงการทกอยาง เหมอนหลบแลวตนขน. [ วธทาทพยสมบตใหถาวร ] นางนงผาทพยประมาณ ๑๒ ศอกผนหนง หมผนหนง แวด ลอมดวยนางอปสรตงพน เพอประกาศบรพกรรม จงยนอยทประต วมานอนประดบดวยขนทองคา เตมดวยขาวตอกทองคาหอยระยาอย ตรวจดสมบตของตน ใครครวญดวยทพยจกษวา " เราทากรรมสงไร หนอ จงไดสมบตน " ไดรวา " สมบตนเราไดแลว เพราะผลแหง ขาตอกทเราถวายพระผเปนเจามหากสสปเถระ." นางคดวา " เรา ไดสมบตเหนปานน เพราะกรรมนดหนอยอยางน บดนเราไมควร ประมาท, เราจกทาวตรปฏบตแกพระผเปนเจา ทาสมบตนใหถาวร " จงถอไมกวาด และกระเชาสาหรบเทมลฝอยสาเรจดวยทองไปกวาด ๑. คาวต ๑ ยาวเทากบ ๑๐๐ เสน.


บรเวณของพระเถระแลวตงนาฉนนาใชไวแตเชาตร. พระเถระเหนเชนนน สาคญวา " จกเปนวตรทภกษหนมหรอ สามเณรบางรปทา." แมในวนท ๒ นางกไดทาอยางนน. ฝายพระเถระ กสาคญเชนนนเหมอนกน. แตในวนท ๓ พระเถระไดยนเสยงไมกวาด ของนาง และเหนแสงสวางแหงสรระฉายเขาไปทางชองลกดาล จง เปดประต (ออกมา) ถามวา " ใครนน กวาดอย ?" นาง. ทานเจาขา ดฉนเอง เปนผอปฏฐายกาของทาน ชอ ลาชเทวธดา. พระเถระ. อนอปฏฐายกาของเรา ผมชออยางน ดเหมอนจะไมม. นาง. ทานเจาขา ดฉนผรกษานาขาวสาล ถวายขาวตอก แลว มจตเลอมใส กาลงกลบไปถกงกด ทากาละแลว บงเกดใน เทวโลกชนดาวดงส, ทานเจาขา ดฉนคดวา " สมบตนเราไดเพราะ อาศยพระผเปนเจา, แมในบดน เราจกทาวตรปฏบตแกทาน ทา สมบตใหมนคง, จงไดมา." พระเถระ. ทงวานนทงวานซนน เจาคนเดยวกวาดทน, เจา คนเดยวเขาไปตงนาฉนนาใชไวหรอ ? นาง. อยางนน เจาขา. พระเถระ. จงหลกไปเสย นางเทวธดา, วตรทเจาทาแลว จง เปนอนทาแลว, ตงแตนไป เจาอยามาทน (อก). นาง. อยาใหดฉนฉบหายเสยเลย เจาขา, ขอพระผเปนเจา จงใหดฉนทาวตรแกพระผเปนเจา ทาสมบตของดฉนใหมนคงเถด.


พระเถระ. จงหลกไป นางเทวธดา, เจา๑อยาทาใหเราถกพระ ธรรมกถกทงหลาย นงจบพดอนวจตร พงกลาวในอนาคตวา ' ได ยนวา นางเทวธดาผหนง มาทาวตรปฏบต เขาไปตงนาฉนนาใช เพอพระมหากสสปเถระ.' แตนไป เจาอยามา ณ ทน, จงกลบไปเสย. นางจงออนวอนซา ๆ อกวา " ขอทานอยาทาใหดฉนฉบหายเลย เจาขา." พระเถระคดวา " นางเทวธดานไมเชอฟงถอยคาของเรา " จง ปรบมอดวยกลาววา " เจาไมรจกประมาณของเจา." นางไมอาจดารงอยในทนนได เหาะขนในอากาศ ประคอง อญชล ไดยนรองไห (คราครวญอย) ในอากาศวา " ทานเจาขา อยาใหสมบตทดฉนไดแลวฉบหายเสยเลย, จงใหเพอทาใหมนคงเถด." [ บญใหเกดสขในภพทง๒ ] พระศาสดา ประทบนงในพระคนธกฎนนเอง ทรงสดบเสยงนาง เทวธดานนรองไห ทรงแผพระรศมดจประทบนงตรสอยในทเฉพาะ หนานางเทวธดา ตรสวา " เทวธดา การทาความสงวรนนเทยว เปน ภาระของกสสปะผบตรของเรา, แตการกาหนดวา ' นเปนประโยชน ของเรา ' แลวมงกระทาแตบญ ยอมเปนภาระของผมความตองการ ดวยบญ, ดวยวา การทาบญเปนเหตใหเกดสขอยางเดยว ทงใน ภพน ทงในภพหนา " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ๑. เม อนาคเต ฯ เป ฯ วตตพพต แปลวา ซงความทแหงเรา เปนผอนพระธรรมกถก ทงหลาย ผนงจบซงพดอนวจตร พงกลาวในอนาคตวา ฯ ล ฯ.


จงตรสพระคาถานวา "ถาบรษพงทาบญไซร, พงทาบญนนบอย ๆ พงทาความพอใจในบญนน, เพราะวา ความ สงสมบญทาใหเกดสข." [ แกอรรถ ] เนอความแหงพระคาถานนวา " ถาบรษพงทาบญไซร, ไมพง งดเวนเสยดวยเขาใจวา " เราทาบญครงเดยวแลว, พอละ ดวยบญ เพยงเทาน" พงทาบอย ๆ, แมในขณะทาบญนน พงทาความพอใจ คอความชอบใจ ไดแกความอตสาหะในบญนนแหละ. ถามวา " เพราะเหตไร ? " วสชนาวา เพราะวาความสงสมบญใหเกดสข อธบายวา เพราะความสงสมคอความพอกพนบญ ชอวาใหเกดสข เพราะ เปนเหตนาความสขมาใหในโลกนและโลกหนา. ในกาลจบเทศนา นางเทวธดานน ยนอยในทสดทาง ๔๕ โยชน นนแล ไดบรรลโสดาปตตผลแลว ดงนแล. เรองนางลาชเทวธดา จบ.


๔. เรองอนาถบณฑกเศรษฐ* [ ๙๘ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภเศรษฐ ชออนาถบณฑกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปาโปป ปสสต ภทร" เปนตน. [ ทานเศรษฐบารงภกษสามเณรเปนนตย ] ความพสดารวา อนาถบณฑกเศรษฐ จายทรพยตง ๕๔ โกฏ ในพระพทธศาสนาเฉพาะวหารเทานน, เมอพระศาสดาประทบอยใน พระเชตวน, ไปสทบารงใหญ ๓ แหงทกวน, กเมอจะไป คดวา " สามเณรกด ภกษหนมกด พงแลดแมมอของเรา ดวยการนกวา ' เศรษฐนนถออะไรมาบาง ' ดงน ไมเคยเปนผชอวามมอเปลาไป เลย, เมอไปเวลาเชา ใหคนถอขาวตมไป, บรโภคอาหารเชาแลว ใหคนถอเภสชทงหลายมเนยใสเนยขนเปนตนไป, ในเวลาเยน ให ถอวตถตาง ๆ มระเบยบดอกไม ของหอม เครองลบไลและผาเปนตน ไปสวหาร, ถวายทาน รกษาศล อยางนทก ๆ วนตลอดกาลเปนนตย ทเดยว. [ การหมดสนแหงทรพยของทานเศรษฐ ] ในกาลตอมา เศรษฐ ยอมถงความสนไปแหงทรพย. ทง พวกพาณชยกกหนเปนทรพย ๑๘ โกฏจากมอเศรษฐนน. เงน ๑๘ โกฏ แมเปนสมบตแหงตระกลของเศรษฐ ทฝงตงไวใกลฝงแมนา เมอฝง พงลงเพราะนา (เซาะ) กจมลงยงมหาสมทร. ทรพยของเศรษฐนน * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหารแปล.


ไดถงความหมดสนไปโดยลาดบ ดวยประการอยางน. [ เศรษฐถวายทานตามมตามได ] เศรษฐแมเปนผอยางนนแลว กยงถวายทานแกสงฆเรอยไป, แตไมอาจถวายทาใหประณตได. ในวนหนง เศรษฐ เมอพระศาสดา รบสงวา " คฤหบด กทานในตระกล ทานยงใหอยหรอ ? " กราบ ทลวา " พระเจาขา ทานในตระกล ขาพระองคยงใหอย, กแล ทานนน (ใช) ขาวปลายเกรยน มนาสมพะอมเปนท ๒." [ เมอมจตผองใสทานทถวายไมเปนของเลว ] ทนน พระศาสดา ตรสกะเศรษฐวา " คฤหบด ทานอยาคด วา ' เราถวายทานเศราหมอง,' ดวยวาเมอจตประณตแลว, ทานท บคคลถวายแดพระอรหนตทงหลายมพระพทธเจาเปนตน ชอวาเศรา- หมองยอมไมม, คฤหบด อกประการหนง ทานไดถวายทานแดพระ อรยบคคล ๘ แลว; สวนเราในกาลเปนเวลามพราหมณ กระทาชาว ชมพทวปทงสน ใหพกไถนา ยงมหาทานใหเปนไปอย ไมไดทกษไณย- บคคลไร ๆ แมผถงซงไตรสรณะ, ชอวาทกษไณยบคคลทงหลาย ยากทบคคลจะไดดวยประการฉะน, เพราะเหตนน ทานอยาคดเลยวา ' ทานของเราเศราหมอง ' ดงนแลว ไดตรสเวลามสตร๑แกเศรษฐนน. [ เทวดาหามเศรษฐใหเลกการบรจาค ] ครงนน เทวดาซงสถตอยทซมประตของเศรษฐ เมอพระ ศาสดาและพระสาวกทงหลายเขาไปสเรอน, ไมอาจจะดารงอยได ๑. อง. นวก. ๑๒/๔๐๖.


เพราะเดชแหงพระศาสดาและพระสาวกเหลานน คดวา " พระศาสดา และพระสาวกเหลานจะไมเขาไปสเรอนนไดดวยประการใด, เราจะย ยงคฤหบดดวยประการนน; แมใครจะพดกะเศรษฐนน กไมไดอาจเพอ จะกลาวอะไร ๆ ในการทเศรษฐเปนอสระ " คดวา " กบดน เศรษฐนเปนผยากจนแลว, คงจกเชอฟงคาของเรา " ในเวลาราตร เขาไปสหองอนเปนสรของเศรษฐ ไดยนอยในอากาศ. ขณะนน เศรษฐเหนเทวดานนแลวถามวา " นนใคร ? " เทวดา. มหาเศรษฐ ขาพเจาเปนเทวดาสถตอยทซมประต ท ๔ ของทาน มาเพอตองการเตอนทาน. เศรษฐ. เทวดา ถาเชนนน เชญทานพดเถด. เทวดา. มหาเศรษฐ ทานไมเหลยวแลถงกาลภายหลงเลย จายทรพยเปนอนมากในศาสนาของพระสมณโคดม, บดน ทานแม เปนผยากจนแลว กยงไมละการจายทรพยอก, เมอทานประพฤต อยางน จกไมไดแมวตถสกวาอาหารและเครองนงหม โดย ๒ - ๓ วน แนแท; ทานจกตองการอะไรดวยพระสมณโคดม, ทานจงเลกจาก การบรจาคเกน (กาลง) แลวประกอบการงานทงหลาย รวบรวม สมบตไวเถด. เศรษฐ. นเปนโอวาทททานใหแกขาพเจาหรอ ? เทวดา. จะ มหาเศรษฐ. เศรษฐ. ไปเถดทาน, ขาพเจา อนบคคลผเชนทาน แมตงรอย ตงพน ตงแสนคน กไมอาจใหหวนไหวได, ทานกลาวคาไมสมควร,


จะตองการอะไรดวยทานผอยในเรอนของขาพเจา, ทานจงออกไป จากเรอนของขาพเจาเรว ๆ. [ เทวดาถกเศรษฐขบไลไมมทอาศย ] เทวดานน ฟงคาของเศรษฐผเปนโสดาบนอรยสาวกแลว ไม อาจดารงอยได จงพาทารกทงหลายออกไป, กแลครนออกไปแลว ไมไดไปอยทอน จงคดวา " เราจกใหทานเศรษฐอดโทษแลวอยใน ทเดมนน " เขาไปหาเทพบตรผรกษาพระนคร แจงความผดทตนทา แลว กลาววา " เชญมาเถดทาน, ขอทานจงนาขาพเจาไปยงสานก ของทานเศรษฐ ใหทานเศรษฐอดโทษแลวใหทอย (แกขาพเจา)." เทพบตรหามเทวดานนวา " ทานกลาวคาไมสมควร, ขาพเจา ไมอาจไปยงสานกของเศรษฐนนได." เทวดานนจงไปสสานกของทาวมหาราชทง ๔ กถกทานเหลา นนหามแลว จงเขาไปเฝาทาวสกกเทวราช กราบทลเรองนน (ให ทรงทราบ) แลว ทลวงวอนอยางนาสงสาร๑วา " ขาแตเทพเจา ขา- พระองคไมไดทอย ตองจงพวกทารกเทยวระหกระเหน หาทพงมได, ขอไดโปรดใหเศรษฐใหทอยแกขาพระองคเถด." [ ทาวสกกะทรงแนะนาอบายใหเทวดา ] คราวนน ทาวสกกะ ตรสกะเทวดานนวา " ถงเรากจกไมอาจ กลาวกะเศรษฐเพราะเหตแหงทานได (เชนเดยวกน), แตจกบอก อบายใหแกทานสกอยางหนง." ๑. สฏ ตร.


เทวดา. ดละ เทพเจา ขอพระองคทรงพระกรณาตรสบอก เถด. ทาวสกกะ. ไปเถดทาน, จงแปลงเพศเปนเสมยนของเศรษฐ ใหใครนาหนงสอ (สญญากเงน) จากมอเศรษฐมาแลว (นาไป) ให เขาชาระทรพย ๑๘ โกฏ ทพวกคาขายถอเอาไป ดวยอานภาพของ ตนแลว บรรจไวใหเตมในหองเปลา, ทรพย ๑๘ โกฏ ทจมลงยง มหาสมทรมอยกด, ทรพย ๑๘ โกฏ สวนอน ซงหาเจาของมได ม อยในทโนนกด, จงรวบรวมทรพยทงหมดนน บรรจไวใหเตมในหอง เปลาของเศรษฐ ครนทากรรมชอนใหเปนทณฑกรรมแลว จงขอ ขมาโทษเศรษฐ. [ เศรษฐกลบรวยอยางเดม ] เทวดานน รบวา " ดละ เทพเจา " แลวทากรรมทก ๆ อยาง ตามนยททาวสกกะตรสบอกแลวนนแล ยงหองอนเปนสรของทาน เศรษฐใหสวางไสว ดารงอยในอากาศ เมอทานเศรษฐกลาววา " นน ใคร " จงตอบวา " ขาพเจาเปนเทวดาอนธพาล ซงสงสถตอยท ซมประตท ๔ ของทาน, คาใด อนขาพเจากลาวแลวในสานกของ ทานดวยความเปนอนธพาล, ขอทานจงอดโทษคานนแกขาพเจาเถด, เพราะขาพเจาไดทาทณฑกรรมดวยการรวบรวมทรพย ๕๔ โกฏ มา บรรจไวเตมหองเปลา ตามบญชาของทาวสกกะ, ขาพเจาเมอไมได ทอย ยอมลาบาก."


[ เศรษฐอดโทษแกเทวดา ] อนาถบณฑกเศรษฐ จนตนาการวา " เทวดาน กลาววา ' ทณฑกรรม อนขาพเจากระทาแลว ' ดงน, และรสกโทษ (ความผด) ของตน, เราจกแสดงเทวดานนแดพระสมมาสมพทธเจา." ทาน เศรษฐ นาเทวดานนไปสสานกของพระศาสดา กราบทลกรรมอน เทวดานนทาแลวทงหมด. เทวดาหมอบลงดวยเศยรเกลา แทบบาทพระยคลแหงพระศาสดา กราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไมทราบทงพระคณทง หลายของพระองค ไดกลาวคาอนใดชวชา เพราะความเปนอนธพาล, ขอพระองคทรงอดโทษคานนแกขาพระองค " ใหพระศาสดาทรงอด โทษแลว จงใหทานมหาเศรษฐอดโทษให (ในภายหลง). [ เมอกรรมใหผล คนโงจงเหนถกตอง ] พระศาสดา เมอจะทรงโอวาทเศรษฐและเทวดา ดวยสามารถ วบากแหงกรรมดและชวนนแล จงตรสวา " ดกอนคฤหบด แม บคคลผทาบาปในโลกน ยอมเหนบาปวาด ตลอดกาลทบาปยงไม เผลดผล, แตเมอใด บาปของเขาเผลดผล, เมอนน เขายอมเหน บาปวาชวแท ๆ; ฝายบคคลผทากรรม๑ด ยอมเหนกรรมชววาด ตลอดกาลทกรรมดยงไมเผลดผล, แตเมอใด กรรมดของเขาเผลด ผล, เมอนน เขายอมเหนกรรมดวา ดจรง ๆ " ดงนแลว เมอจะทรง ๑. ภทรปคคโล. ตามรปศพทนาจะแปลวา บคคลด แตไมแปลอยางนน เพราะยงเหน ผดอย จงตองแปลวา บคคลผทากรรมด ตามนยอรรถกถา.


สบอนสนธแสดงธรรม จงไดภาษตพระคาถาเหลานวา "แมคนผทาบาป ยอมเหนบาปวาด ตลอด กาลทบาปยงไมเผลดผล, แตเมอใด บาปเผลด ผล, เมอนน เขายอมเหนกรรมดวาชว, ฝายคน ทากรรมด ยอมเหนกรรมดวาชว ตลอดกาลท กรรมดยงไมเผลดผล, แตเมอใด กรรมดเผลด ผล, เมอนน เขายอมเหนกรรมดวาด. [ แกอรรถ ] บคคลผประกอบบาปกรรมมทจรตทางกายเปนตน ชอวาคนผบาป ในพระคาถานน. กบคคลแมนน เมอยงเสวยสขอนเกดขน ดวยอานภาพแหง สจรตกรรมในปางกอนอย ยอมเหนแมบาปกรรมวาด. บาทพระคาถาวา ยาว ปาป น ปจจต เปนตน ความวา บาปกรรมของเขานน ยงไมใหผลในปจจบนภพหรอในสมปรายภพ เพยงใด. (ผทาบาป ยอมเหนบาปวาด เพยงนน). แตเมอใด บาปกรรมของเขานนใหผล ในปจจบนภพหรอในสมปรายภพ, เมอ นน ผทาบาปนน เมอเสวย๑กรรมกรณตาง ๆ ในปจจบนภพ และ ทกขในอบายในสมปรายภพอย ยอมเหนบาปวาชวถายเดยว. ในพระคาถาท ๒ (พงทราบเนอความดงตอไปน). บคคลผ ๑. ววธา กมมกรณา ตามรปเปนปญจมวภตต แปลตามรปนนไมไดความ จงหกแปล เปนทตยาวภตต ถาเปนรป ววธาน กมมกรณาน จะควรกวา.


ประกอบกรรมดมสจรตทางกายเปนตน ชอวาคนทากรรมด, คนทา กรรมดแมนน เมอเสวยทกขอนเกดขนดวยอานภาพแหงทจรตใน ปางกอน ยอมเหนกรรมดวาชว. บาทพระคาถาวา ยาว ภทร น ปจจต เปนตน ความวา กรรมดของเขานน ยงไมใหผล ในปจจบนภพหรอสมปรายภพ เพยงใด. (คนทากรรมด ยอมเหนกรรมด ชวอย เพยงนน), แต เมอใด กรรมดนนใหผล, เมอนน คนทากรรมดนน เมอเสวยสข ทองอามสมลาภและสกการเปนตนในปจจบนภพ และสขทองสมบต อนเปนทพยในสมปรายภพอย ยอมเหนกรรมดวา ดจรง ๆ ดงน. ในกาลจบเทศนา เทวดานน ดารงอยในโสดาปตตผล. พระ ธรรมเทศนา ไดมประโยชนแมแกบรษทผมาประชมกน ดงนแล. เรองอนาถบณฑกเศรษฐ จบ.


๕. เรองภกษไมถนอมบรขาร* [ ๙๙ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษรป หนง ผไมถนอมบรขาร ตรสพระธรรมเทศนานวา " มาวม เถ ปาปสส " เปนตน. [ ของสงฆใชแลวควรรบเกบ ] ไดยนวา ภกษนน ใชสอยบรขารอนตางดวยเตยงและตงเปน ตน อยางใดอยางหนง ในภายนอกแลว ทงไวในทนนเอง. บรขาร ยอมเสยหายไป เพราะฝนบาง แดดบาง พวกสตวมปลวกเปนตน บาง. ภกษนน เมอพวกภกษกลาวเตอนวา " ผมอาย ธรรมดา บรขาร ภกษควรเกบงามใชหรอ ?" กลบกลาววา " กรรมทผม ทานนนดหนอย ผมอาย, บรขารนนไมมจต, ความวจตรกไม ม " ดงนแลว (ยงขน) ทาอยอยางนนนนแลอก. ภกษทงหลาย กราบทลกรยา (การ) ของเธอแดพระศาสดา. พระศาสดารบสงใหเรยกภกษนนมาแลว ตรสถามวา " ภกษ ขาววา เธอทาอยางนนจรงหรอ ?" เธอแมถกพระศาสดาตรสถาม แลว กกราบทลอยางดหมนอยางนนนนแหละวา " ขาแตพระผมพระ ภาค ขอนนจะเปนอะไร, ขาพระองคทากรรมเลกนอย, บรขาร นน ไมมจต, ความวจตรกไมม." * พระมหาสนธ ป. ธ. ๕ (ปจจบนเปนพระธรรมโสภณ) วดบวรนเวศวหาร แปล.


[ อยาดหมนกรรมชววานดหนอย ] ทนน พระศาสดาตรสกะเธอวา " อนภกษทงหลายทาอยางนน ยอมไมควร, ขนชอวาบาปกรรม ใคร ๆ ไมควรดหมนวา นด หนอย; เหมอนอยางวา ภาชนะทเขาเปดปากตงไวกลางแจง เมอ ฝนตกอย ไมเตมไดดวยนาหยาดเดยวโดยแท, ถงกระนน เมอ ฝนตกอยบอย ๆ ภาชนะนนยอมเตมไดแน ๆ ฉนใด, บคคลผทา บาปกรรมอย ยอมทากองบาปใหใหญโตขนโดยลาดบไดอยางแน ๆ ฉนนนเหมอนกน " ดงนแลว. เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จง ตรสพระคาถานวา "บคคลทไมควรดหมนบาปวา 'บาปมประมาณ นอยจกไมมาถง' แมหมอนายงเตมดวยหยาด นาทตกลง (ทละหยาด) ไดฉนใด, ชนพาลเมอ สงสมบาปแมทละนอย ๆ ยอมเตมดวยบาปได ฉนนน." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา มามว เถ ความวา บคคลไม ควรดหมน. บทวา ปาปสส แปลวา ซงบาป. บาทพระคาถาวา น มตต อาคมสสต ความวา บคคลไมควร ดหมนบาปอยางนวา " เราทาบาปมประมาณนอย, เมอไร บาปนนจก เผลดผล ?"


บทวา อทกมโภป ความวา ภาชนะดนชนดใดชนดหนง ทเขาเปดปากทงไวในเมอฝนตกอย ยอมเตมดวยหยาดนาทตกลงแม ทละหยาด ๆ โดยลาดบไดฉนใด, บคคลเขลา เมอสงสมคอเมอพอก พนบาปแมทละนอย ๆ ยอมเตมดวยบาปไดฉนนนเหมอนกน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตนแลว. แมพระศาสดา กทรงบญญตสกขาบทไววา " ภกษลาดทนอน (ของสงฆ) ไวในทแจงแลว ไมเกบไว๑ตามเดม ตองอาบตชอน " ดงนแล. เรองภกษไมถนอมบรขาร จบ.


๖. เรองเศรษฐชอพฬาลปทกะ* [ ๑๐๐ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภเศรษฐ ชอพฬาลปทกะ (เศรษฐตนแมว) ตรสพระธรรมเทศนานวา "มาว- ม เถ ป สส " เปนตน. [ ใหทานเองและชวนคนอน ไดสมบต ๒ อยาง ] ความพสดารวา สมยหนง ชาวเมองสาวตถพากนถวายทาน แดภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน โดยเนองเปนพวกเดยวกน. อยมาวนหนง พระศาสดา เมอจะทรงทาอนโมทนา ตรสอยางนวา " อบาสกอบาสกาทงหลาย บคคลบางคนในโลกน ใหทานดวย ตน, (แต) ไมชกชวนผอน, เขายอมไดโภคสมบต, (แต) ไมได บรวารสมบต ในทแหงตนเกดแลว ๆ; บางคน ไมใหทานดวยตน, ชกชวนแตคนอน, เขายอมไดบรวารสมบต (แต) ไมไดโภคสมบต ในทแหงตนเกดแลว ๆ; บางคน ไมใหทานดวยตนดวย ไมชกชวน คนอนดวย, เขายอมไมไดโภคสมบต ไมไดบรวารสมบต ในทแหง ตนเกดแลว ๆ; เปนคนเทยวกนเดน, บางคน ใหทานดวยตนดวย ชกชวนคนอนดวย, เขายอมไดทงโภคสมบตและบรวารสมบต ในท แหงตนเกดแลว ๆ." * พระมหาสนธ ป. ธ. ๕ (ปจจบนเปน พระธรรมโสภณ) วดบวรนเวศวหาร แปล


[ บณฑตเรยไรของทาบญ ] ครงนน บณฑตบรษผหนง ฟงธรรมเทศนานนแลว คดวา " แม ! เหตนนาอศจรรย, บดน เราจกทากรรมทเปนไปเพอสมบต ทง ๒." จงกราบทลพระศาสดาในเวลาเสดจลกไปวา " ขาแตพระองค ผเจรญ พรงน ขอพระองคจงทรงรบภกษาของพวกขาพระองค." พระศาสดา. กทานมความตองการดวยภกษสกเทาไร ? บรษ. ภกษทงหมด พระเจาขา. พระศาสดาทรงรบคาแลว. แมเขากเขาไปยงบาน เทยวปาวรอง วา " ขาแตแมและพอทงหลาย ขาพเจานมนตภกษสงฆมพระพทธ- เจาเปนประธาน เพอฉนภตตาหารในวนพรงน. ผใดอาจถวายแก ภกษทงหลายมประมาณเทาใด, ผนนจงใหวตถตาง ๆ มขาวสาร เปนตน เพอประโยชนแกอาหารมยาคเปนตน เพอภกษทงหลาย มประมาณเทานน, พวกเราจกใหหงตมในทแหงเดยวกนแลวถวายทาน " [ เหตทเศรษฐมชอวาพฬาลปทกะ ] ทนน เศรษฐคนหนง เหนบรษนนมาถงประตรานคาตลาดของตน กโกรธวา " เจาคนน ไมนมนตภกษแตพอ (กาลง) ของตน ตอง มาเทยวชกชวนชาวบานทงหมด (อก)." จงบอกวา " แกจงนาเอา ภาชนะทแกถอมา " ดงนแลว เอานวมอ ๓ นวหยบ ไดใหขาวสาร หนอยหนง, ถวเขยว ถวราชมาสกเหมอนกนแล. ตงแตนน เศรษฐ นนจงมชอวาพฬาลปกเศรษฐ. แมเมอจะใหเภสชมเนยใสและนาออย


เปนตน กเอยงปากขวด๑เขาทหมอ ทาใหปากขวดนนตดเปนอนเดยว กน ใหเภสชมเนยใสและนาออยเปนตนไหลลงทละหยด ๆ ใหได หนอยหนงเทานน. อบาสกทาวตถทคนอนใหโดยรวมกน (แต) ไดถอเอา สงของทเศรษฐนใหไวแผนกหนงตางหาก. [ เศรษฐใหคนสนทไปดการทาของบรษผเรยไร] เศรษฐนน เหนกรยาของอบาสกนนแลว คดวา " ทาไมหนอ เจาคนนจงรบสงของทเราใหไวแผนกหนง ?" จงสงจฬปฏฐาก๒คนหนง ไปขางหลงเขา ดวยสงวา " เจาจงไป, จงรกรรมทเจานนทา." อบาสกนนไปแลว กลาววา " ขอผลใหญจงมแกเศรษฐ." ดงนแลว ใสขาวสาร ๑ - ๒ เมลด เพอประโยชน แกยาคภตและขนม, ใส ถวเขยวถวราชมาสบาง. หยาดนามนและหยาดนาออยเปนตนบาง ลงใน ภาชนะทก ๆ ภาชนะ. จฬปฏฐากไปบอกแกเศรษฐแลว. เศรษฐ ฟงคานนแลว จงคดวา " หากเจาคนนนจกกลาวโทษเราในทามกลาง บรษทไซร, พอมนเอยชอของเราขนเทานน เราจกประหารมนให ตาย." ในวนรงขน จงเหนบกฤชไวในระหวางผานงแลว ไดไปยนอย ทโรงครว. [ ฉลาดพดทาใหผมงรายกลบออนนอม ] บรษนน เลยงดภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน แลวกราบ ทลพระผมพระภาควา " ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคชกชวน ๑. กรณฑกกณณก ๒. จฬปฏฐาก คอคนใชทสนทหรอคนใชทวางใจได.


มหาชนถวายทานน, พวกมนษยทขาพระองคชกชวนแลวในทนน ได ใหขาวสารเปนตนมากบางนอยบาง ตามกาลงของตน, ขอผลอน ไพศาลจงมแกมหาชนเหลานนทงหมด." เศรษฐไดยนคานนแลว คดวา " เรามาดวยตงใจวา ' พอมน เอยชอของเราขนวา ' เศรษฐชอโนนถอเอาขาวสารเปนตนดวยหยบมอ ให, ' เรากจกฆาบรษนใหตาย, แตบรษน ทาทานใหรวมกนทงหมด แลวกลาววา ' ทานทชนเหลาใดตวงดวยทะนานเปนตนแลวใหกด, ทาน ทชนเหลาใดถอเอาดวยหยบมอแลวใหกด, ขอผลอนไพศาล จงมแกชน เหลานนทงหมด. ' ถาเราจกไมใหบรษเหนปานนอดโทษไซร, อาชญา ของเทพเจาจกตกลงบนศรษะของเรา." เศรษฐนนหมอบลงแทบเทา ของอบาสกนนแลวกลาววา " นาย ขอนายจงอดโทษใหผมดวย," และถกอบาสกนนถามวา " นอะไรกน ?" จงบอกเรองนนทงหมด. พระศาสดาทรงเหนกรยานนแลว ตรสถามผขวนขวายในทาน วา " นอะไรกน ?" เขากราบทลเรองนนทงหมดตงแตวนทแลว ๆ มา. [ อยาดหมนบญวานดหนอย ] ทนน พระศาสดาตรสถามเศรษฐนนวา " นยวา เปนอยางนน หรอ ? เศรษฐ." เมอเขากราบทลวา " อยางนน พระเจาขา," ตรส วา " อบาสก ขนชอวาบญ อนใคร ๆ ไมควรดหมนวา ' นดหนอย, ' อนบคคลถวายทานแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเชนเราเปนประธานแลว ไมควรดหมนวา ' เปนของนดหนอย,' ดวยวา บรษผบณฑต ทาบญ อย ยอมเตมไปดวยบญโดยลาดบแนแท เปรยบเหมอนภาชนะทเปด


ปาก เตมไปดวยนา ฉะนน." ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม จงตรสพระคาถานวา "บคคลไมควรดหมนบญวา ' นดหนอย จกไม มาถง ' แมหมอนายงเตมดวยหยาดนาทตกลง มา (ทละหยาด ๆ) ไดฉนใด, ธรชน (ชนผม ปญญา) สงสมบญแมทละนอย ๆ ยอมเตม ดวยบญได ฉนนน." [ แกอรรถ ] เนอความแหงพระคาถานนวา " มนษยผบณฑต ทาบญแลว อยาดหมน คอไมควรดถกบญ อยางนวา ' เราทาบญมประมาณนอย บญมประมาณนอยจกมาถง ดวยอานาจแหงวบากกหาไม, เมอเปน เชนน กรรมนดหนอยจกเหนเราทไหน ? หรอวาเราจกเหน กรรมนนทไหน ? เมอไรบญกรรมนนจกเผลดผล ?,' เหมอนอยาง วา ภาชนะดนทเขาเปดฝาตงไว ยอมเตมดวยหยาดนาทตกลงมา (ท ละหยาด ๆ) ไมขาดสายได ฉนใด, ธรชน คอบรษผเปนบณฑต เมอ สงสมบญทละนอย ๆ ชอวาเตมดวยบญได ฉนนน." ในกาลจบเทศนา เศรษฐนนบรรลโสดาปตตผลแลว. พระธรรม เทศนาไดมประโยชนแมแกบรษททมาประชมกน ดงนแล. เรองเศรษฐชอพฬาลปทกะ จบ.


๗. เรองมหาธนวาณช* [ ๑๐๑] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพอคาม ทรพยมาก ตรสพระธรรมเทศนานวา " วาณโชว ภย มคค " เปนตน. [ พอคานมนตภกษ ๕๐๐ เดนทางรวม ] ดงไดสดบมา พวกโจร ๕๐๐ คน แสวงหาชองในเรอนของพอ- คานน ไมได (ชอง) แลว. โดยสมยอน พอคานนบรรทกเกวยน ๕๐๐ เลม ใหเตมไปดวยสงของแลว ใหเผดยงแกภกษทงหลายวา " เราจะไป สทชอโนนเพอคาขาย, พระผเปนเจาเหลาใดประสงคจะไปสทนน, ขอ นมนตพระผเปนเจาเหลานนจงออกไป, จกไมลาบากดวยภกษาใน หนทาง." ภกษ ๕๐๐ รปฟงคานนแลว ไดเดนทางไปกบพอคานน. โจรแมเหลานนไดขาววา " ไดยนวา พอคานนออกไปแลว " ไดไปซม อยในดง. ฝายพอคาไปแลว ยดเอาทพกใกลบานแหงหนงทปากดง จดแจง โคและเกวยนเปนตนสน ๒ - ๓ วน และถวายภกษาแกภกษเหลานน เปนนตยเทยว. [ พวกโจรใหคนใชไปสบขาวพอคา ] พวกโจร เมอพอคานนลาชาอย จงสงบรษคนหนงไปดวยสง * พระมหาอน ป. ธ. ๖ วดพชยญาตการาม แปล.


วา "เจาจงไป, จงรวนออก (เดนทาง) ของพอคานนแลวจงมา." บรษนนไปถงบานนนแลว ถามสหายคนหนงวา " พอคาจกออกไป เมอไร ? " สหายนนตอบวา " โดยกาลลวงไป ๒ - ๓ วน " ดงนแลว กลาววา " กทานถามเพออะไร ? " ทนน บรษนนบอกแกเขาวา " พวกขาพเจาเปนโจร ๕๐๐ ซม อยในดงเพอตองการพอคานน." ฝายสหาย กลาววา " ถาเชนนน ทานจงไป, พอคาจกออกไปโดยเรว " สงบรษนนไปแลว คดวา " เราจกหามพวกโจรหรอพอคาดหนอ ?" ตกลงใจวา " ประโยชน อะไรของเราดวยพวกโจร, ภกษ ๕๐๐ รปอาศยพอคาเปนอย, เราจก ใหสญญาแกพอคา " แลวไดไปสสานกของพอคานน ถามวา " ทาน จกไปเมอไร " พอคาตอบวา " ในวนท ๓ " กลาววา " ทานจงทา ตามคาของขาพเจา, ไดยนวาพวกโจร ๕๐๐ ซมอยในดงเพอตองการ ตวทาน, ทานอยาเพงไปกอน." [ พอคาถกโจรสะกดตองพกอยในระหวางทาง ] พอคา. ทานรอยางไร ? บรษสหาย. เพอนรกของขาพเจามอยในระหวางพวกโจรเหลานน, ขาพเจารเพราะคาบอกเลาของเขา. พอคา. ถาเชนนน ประโยชนอะไรของเราดวยการจากไปทน, เราจกกลบไปเรอนละ. เมอพอคานนชกชา บรษทพวกโจรเหลานนสงมาอก มา


ถงแลว ถามสหายนน ไดฟงความเปนไปนนแลว ไปบอกแกพวก โจรวา " ไดยนวา พอคาจกกลบคนไปเรอนทเดยว." พวกโจรฟง คานนแลว ไดออกจากดงนนไปซมอยรมหนทางนอกน. เมอพอคานน ชกชาอย โจรเหลานนกสงบรษไปในสานกของสหายแมอก. สหายนนร ความทพวกโจรซมอยในทนนแลว กแจงแกพอคาอก. พอคาคดวา " แมในทน ความขาดแคลน (ดวยอะไร ๆ) ของเรากไมม, เมอเปนเชนน เราจกไมไปขางโนน ไมไปขางน, จกอย ทนแหละ " ดงนแลว ไปสสานกของภกษทงหลาย เรยนวา " ทานผ เจรญ ไดยนวา พวกโจรประสงคจะปลนผม ซมอยรมหนทาง นอกน. ผมจกไมไปทงขางโนนทงขางน จกพกอยทนแหละชวคราว; ทานผเจรญทงหลาย ประสงคจะอยทนกจงอย, ประสงคจะไปกจงไป ตามความพอใจของตน." [ ภกษลาพอคากลบไปเมองสาวตถ ] พวกภกษกลาววา " เมอเปนเชนนน พวกฉนจกกลบ," อาลา พอคาแลว ในวนรงขน ไปสเมองสาวตถ ถวายบงคมพระศาสดา นงอยแลว. [ สงทควรเวน ] พระศาสดา ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอไมไปกบ พอคามทรพยมากหรอ ? " เมอพวกภกษนนกราบทลวา " อยางนน พระเจาขา พวกโจรซมอยรมทางทง ๒ ขางเพอตองการปลนพอคาผ


มทรพยมาก, เพราะเหตนน เขาจงพกอยในทนนแล, สวนพวก ขาพระองค ลาเขากลบมา " ตรสวา "ภกษทงหลาย พอคาผม ทรพยมาก ยอมเวนทาง (ทมภย) เพราะความทพวกโจรมอย, บรษแมใครจะเปนอย ยอมเวนยาพษอนรายแรง, แมภกษทราบวา ' ภพ ๓ เปนเชนกบหนทางทพวกโจรซมอย.' แลวเวนกรรมชวเสยควร." ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา " บคคลพงเวนกรรมชวทงหลายเสย, เหมอน พอคามทรพยมาก มพวกนอย เวน ทางอนพง กลว, (และ) เหมอนผตองการจะเปนอย เวน ยาพษเสยฉะนน." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ภย ไดแก อนนากลว. อธบายวา ชอวามภยเฉพาะหนา เพราะเปนหนทางทพวกโจรซมอย. ทานกลาว อธบายคานไววา " พอคาผมทรพยมาก มพวกนอย เวนทางทมภย เฉพาะหนาฉนใด, ผตองการจะเปนอย ยอมเวนยาพษอนรายแรงฉนใด, ภกษผบณฑต ควรเวนกรรมชวทงหลายแมมประมาณนอยเสยฉนนน." ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน บรรลพระอรหตพอมดวย ปฏสมภทาทงหลาย. พระธรรมเทศนาไดเปนประโยชนแมแกมหาชน ผมาประชม ดงนแล. เรองมหาธนวานช จบ.


๘. เรองนายพรานกกกฏมตร* [ ๑๐๒ ] [ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภนาย พรานชอกกกฎมตร ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปาณมห เจ วโณ นาสส " เปนตน. [ ธดาเศรษฐรกพรานกกกฎมตร ] ไดยนวา ธดาเศรษฐคนหนงในกรงราชคฤห เจรญวยแลว เพอประโยชนแกการรกษา มารดาบดาจงมอบหญงคนใชใหคนหนง ใหอยในหองบนปราสาท ๗ ชน ในเวลาเยนวนหนง แลไปในระหวาง ถนน ทางหนาตาง เหนนายพรานคนหนงชอกกกฎมตร ผถอบวง ๕๐๐ และหลาว ๕๐๐ ฆาเนอทงหลายเลยงชพ ฆาเนอ ๕๐๐ ตวแลว บรรทกเกวยนใหญใหเตมไปดวยเนอสตวเหลานน นงบนแอกเกวยน เขาไปสพระนครเพอตองการจะขายเนอ เปนผมจตปฏพทธในนายพราน นน ใหบรรณการในมอหญงคนใช สงไปวา " เจาจงไป, จงให บรรณการแกบรษนน รเวลาไป (ของเขา) แลวจงมา." หญงคนใชไปแลว ใหบรรณการแกนายพรานนนแลว ถามวา " ทานจกไปเมอไร ? " นายพรานตอบวา " วนนเราขายเนอแลว จก ออกไปโดยประตชอโนนแตเชาเทยว." หญงคนใชฟงคาทนายพรานนน บอกแลว กลบมาบอกแกนาง. [ ธดาเศรษฐลอบหนไปกบนายพราน ] ธดาเศรษฐรวบรวมผาและอาภรณอนควรแกความทเปนของตน * พระมหาอน ป. ธ. ๖ วดพชยญาตการาม แปล.


ควรถอเอา นงผาเกา ถอหมอออกไปแตเชาตรเหมอนไปสทานากบ พวกนางทาส ถงทนนแลวไดยนคอยการมาของนายพรานอย. แมนาย พรานกขบเกวยนออกไปแตาเชาตร. ฝายนางกเดนตามหลงนายพรานนน ไป. เขาเหนนางจงพดวา " ขาพเจาไมรจกเจาวา ' เปนธดาของผชอ โนน,' แนแม เจาอยาตามฉนไปเลย." นางตอบวา " ทานไมได เรยกฉนมา, ฉนมาตามธรรมดาของตน, ทานจงนง ขบเกวยนของ ตนไปเถด." เขาหามนางแลว ๆ เลา ๆ ทเดยว. ครนนางพดกบเขาวา " อนการหามสรอนมาสสานกของตนยอมไมควร " นายพรานทราบ การมาของนางเพอตนโดยไมสงสยแลว ไดอมนางขนเกวยนไป. มารดาบดาของนางใหคนหาขางโนนขางนกไมพบ สาคญวา " นางจกตายเสยแลว " จงทาภตเพอผตาย๑. แมนางอาศยการอย รวมกบนายพรานนน คลอดบตร ๗ คนโดยลาดบ ผกบตรเลานน ผเจรญวยเตบโตแลว ดวยเครองผกคอเรอน๒. [ กกกฏมตรอาฆาตในพระพทธเจา ] ภายหลงวนหนง พระศาสดาทรงตรวจดสตวโลกในเวลาใกลรง ทรงเหนนายพรานกกกฏมตรกบบตรและสะใภ เขาไปในขายคอพระ ญาณของพระองค ทรงใครครวญวา " นนเหตอะไรหนอแล ? " ทรง เหน อปนสยแหงโสดาปตตมรรคของชนเหลานนแลว ทรงถอบาตรและ จวร ไดเสดจไปทบวงดกของนายพรานนนแตเชาตร. วนนนแมเนอ สกตวหนงกมไดตดบวง. ๑. ทาบญเลยงพระแลวอทศผลบญไปใหผตาย. ๒. จดแจงแตงงานใหมเหยาเรอน.


พระศาสดาทรงแสดงรอยพระบาท ทใกลบวงของเขาแลว ประทบนงในใตรมพมไมพมหนงขางหนา. นายพรานกกกฎมตรถอ ธนไปสทดกบวงแตเชาตร ตรวจดบวงจาเดมแตตน ไมพบเนอแม ตวเดยวซงตดบวง ไดเหนรอยพระบาทของพระศาสดาแลว. ทนน เขาไดดารฉะนวา " ใครเทยวปลอยเนอตวตด (บวง) ของเรา." เขา ผกอาฆาตในพระศาสดา เมอเดนไปกพบพระศาสดาประทบนงทโคน พมไม คดวา " สมณะองคนปลอยเนอของเรา, เราจกฆาสมณะนน เสย." ดงนแลว ไดโกงธน. พระศาสดาใหโกงธนได (แต) ไมใหยง (ธน) ไปได. เขา ไมอาจทงเพอปลอยลกศรไป ทงลดลง มสขางทง ๒ ปานดงจะแตก มนาลายไหลออกจากปาก เปนผออนเพลย ไดยน (ซอ) อยแลว. ครงนน พวกบตรของเขาไปเรอนพดกนวา " บดาของเราลาชา อย, จกมเหตอะไรหนอ ? " อนมารดาสงไปวา " พอทงหลาย พวก เจาจงไปสสานกของบดา." ตางกถอธนไปเหนบดายนอยเชนนน คดวา " ผนจกเปนปจจามตรของบดาพวกเรา," ทง ๗ คนโกงธนแลว ได ยนอย เหมอนกบบดาของพวกเขายนแลว เพราะอานภาพแหงพระ- พทธเจา. [ กกกฎมตรเลกอาฆาตในพระพทธเจา ] ลาดบนน มารดาของพวกเขาคดวา ทาไมหนอแล ? บดา (และ) บตรจงลาชาอย " ไปกบลกสะใภ ๗ คน เหนชนเหลานนยน อยอยางนน คดวา " ชนเหลานยนโกงธนตอใครหนอแล ? " แลไป


กเหนพระศาสดา จงประคองแขนทง ๒ รองลนขนวา " พวกทานอยา ยงบดาของเราใหพนาศ, พวกทานอยายงบดาของเราใหพนาศ." นายพรานกกกฎมตรไดยนเสยงนนแลว คดวา " เราฉบหายแลว หนอ, นยวา ผนนเปนพอตาของเรา, ตายจรง เราทากรรมหนก." แมพวกบตรของเขากคดวา " นยวา ผนนเปนตาของเรา, ตายจรง เราทากรรมหนก." นายพรานกกกฎมตร เขาไปตงเมตตาจตไววา " คนนเปนพอตาของเรา." แมพวกบตรของเขากเขาไปตงเมตตาจต วา " คนนเปนตาของพวกเรา." ขณะนน ธดาเศรษฐผมารดาของ พวกเขาพดวา " พวกเจาจงทงธนเสยโดยเรวแลวใหบดาฉนอดโทษ." [ เขาทงหมดสาเรจโสดาปตตผล ] พระศาสดา ทรงทราบจตของเขาเหลานนออนแลว จงให ลดธนลงได. ชนเหลานนทงหมด ถวายบงคมพระศาสดาแลว ให พระองคอดโทษวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคทรงอด โทษแกขาพระองค " ดงนแลว นง ณ สวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดา ตรสอนปพพกถาแกพวกเขา. ในเวลาจบเทศนา นาย พรานกกกฎมตรพรอมทงบตรสะใภ มตนเปนท ๑๕ ตงอยใน โสดาปตตผลแลว. พระศาสดาเสดจเทยวไปบณฑบาต ไดเสดจไปส วหารภายหลงภต. ลาดบนน พระอานนทเถระทลถามพระองควา " วนน พระองคเสดจไปไหน ? พระเจาขา." พระศาสดา. ไปสานกของกกกฎมตร อานนท. พระอานนท. ขาแตพระองคผเจรญ นายพรานกกกฎมตร


พระองคทาใหเปนผไมทากรรมคอปาณาตบาตแลวหรอ ? พระเจาขา. พระศาสดา. เออ อานนท นายพรานกกกฎมตรนนมตนเปน ท ๑๕ ตงอยในศรทธาอนไมคลอนแคลน เปนผหมดสงสยในรตนะ ๓ เปนผไมทากรรมคอปาณาตบาตแลว. พวกภกษกราบทลวา " แมภรยาของเขามมใชหรอ ? พระเจาขา " พระศาสดา ตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย, นางเปนกมารกาใน เรอนของผมตระกลเทยว บรรลโสดาปตตผลแลว." [ พระโสดาบนไมทาบาป ] พวกภกษสนทนากนวา ไ ไดยนวา ภรยาของนายพรานกกกฎ- มตร บรรลโสดาปตตผลในกาลทยงเปนเดกหญงนนแล แลวไปสเรอน ของนายพรานนน ไดบตร ๗ คน, นางอนสามสงตลอดกาลเทานวา ' หลอนจงนาธนมา นาลกศรมา นาหอกมา นาหลาวมา นาขายมา,' ไดใหสงเหลานนแลว, นายพรานนน ถอเครองประหารทนางให ไปทาปาณาตบาต; แมพระโสดาบนทงหลายยงทาปาณาตบาตอยหรอ หนอ ?" พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมสนทนากนดวยเรองอะไร ? " เมอภกษเหลานน กราบทลวา " ดวยเรองชอน." ตรสวา " ภกษทงหลาย พระ โสดาบนยอมไมทาปาณาตบาต, แตนางไดทาอยางนน ดวยคดวา ' เราจกทาตามคาสาม, ' จตของนางไมมเลยวา ' สามนนจงถอเอา เครองประหารนไปทาปาณาตบาต; จรงอย เมอแผลในฝามอไมม


ยาพษนนกไมอาจจะใหโทษ๑แกผถอยาพษได ฉนใด, ชอวาบาปยอม ไมมแกผไมทาบาป แมนาเครองประหารทงหลายมธนเปนตนออกให เพราะไมมอกศลเจตนา ฉนนนเหมอนกน," ดงนแลว เมอจะทรง สบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา " ถาแผลไมพงมในฝามอไซร, บคคลพงนายา พษไปดวยฝามอได, เพราะยาพษยอมไมซม เขาไปสฝามอทไมมแผล ฉนใด, บาปยอมไม มแกผไมทาอย ฉนนน." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา นาสส แปลวา ไมพงม. บทวา หเรยย แปลวา พงอาจนาไปได. ถามวา " เพราะเหตไร ? " แกวา " เพราะยาพษไมซมไปสฝามอทไมมแผล " จรงอย ยาพษยอมไมอาจซมซาบเขาสฝามอทไมมแผล ฉนใด; ชอวาบาป ยอมไมมแกผไมทาบาป แมนาเครองประหารทงหลายมธนเปนตน ออกให เพราะไมมอกศลเจตนา ฉะนนเหมอนกน, แทจรง บาป ยอมไมตดตามจตของบคคลนน เหมอนยาพษไมซมเขาไปสฝามอทไม มแผลฉะนน ดงนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตนแลว. ๑. อนฑหต แปลวา ตามไหม.


[ บรพกรรมของกกกฎมตรพรอมดวยบตรและลกสะใภ ] โดยสมยอน พวกภกษสนทนากนวา " อะไรหนอแล เปน อปนสยแหงโสดาปตตมรรค ของนายพรานกกกฎมตร ทงบตร และ ลกสะใภ ? นายพรานกกกฎมตรน เกดในตระกลของนายพรานเนอ เพราะเหตอะไร ? " พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากนดวนเรองอะไรหนอ ? " เมอภกษเหลานนกราบ ทลวา " ดวยเรองชอน." ตรสวา " ภกษทงหลาย ในอดตกาล หมชนจดสรางเจดยบรรจพระธาตของพระกสสปทสพล กลาวกน อยางนวา " อะไรหนอ จกเปนดนเหนยว ?, อะไรหนอ จกเปน นาเชอ แหงเจดยน ? " [ การสรางเจดยในสมยกอน ] ทนน พวกเขาไดมปรวตกนวา " หรดาล๑และมโนสลา๒จกเปน ดนเหนยว, นามนงาจกเปนนาเชอ." พวกเขาตาหรดาลและมโนสลา แลว ผสมกบนามนงา กอดวยอฐ ปดดวยทองคา แลวเขยนลวดลาย ขางใน. แตทมขภายนอกมอฐเปนทองทงแทงเทยว. อฐแผน หนง ๆ ไดมคาแสนหนง. พวกเขา เมอเจดยสาเรจแลว จนถงกาล จะบรรจพระธาต คดกนวา " ในกาลบรรจพระธาต ตองการทรพย มาก, พวกเราจกทาใครหนอแล ใหเปนหวหนา ? " ๑. หรดาล ของอยางหนง เปนกอนสเหลอง ใชฝนทารงเขยนหนงสอ และทาส เหลอง. ๒. มโนสลา สลาออนทยอยใหละเอยดผสมเปนสอนได.


[ แยงกนเปนหวหนาในการบรรจพระธาต ] ขณะนน เศรษฐบานนอกคนหนง กลาววา " ขาพเจา จกเปน หวหนา " ไดใสเงนโกฏ ๑ ในทบรรจพระธาต. ชาวแวนแควนเหน กรยานน ตเตยนวา " เศรษฐในกรงน ยอมรวบรวมทรพยไวถาย เดยว, ไมอาจเปนหวหนาในเจดยเหนปานนได, สวนเศรษฐบานนอก ใสทรพยโกฏ ๑ เปนหวหนาทเดยว." เศรษฐในกรงนน ไดยนถอยคาของชนเหลานนแลว กลาววา " เราจกใหทรพย ๒ โกฏแลวเปนหวหนา " ไดใหทรพย ๒ โกฏแลว. เศรษฐบานนอก มทรพย ๙ โกฏเทานนในเรอน. เศรษฐใน กรงมทรพย ๔๐ โกฏ. เพราะฉะนน เศรษฐบานนอก จงคดวา " ถา เราใหทรพย ๙ โกฏไซร, เศรษฐนจกกลาววา " เราจกให ๑๐ โกฏ," เมอเปนเชนนน ความหมดทรพยประมาณเทาน. และเราทงลกและเมย จกเปนทาสของเจดย " ดงนแลว พาบตรทง ๗ คน ลกสะใภ ๗ คน และภรยา มอบแกเจดยพรอมกบตน. [ เศรษฐบานนอกไดเปนหวหนา ] ชาวแวนแควนทาเศรษฐบานนอกนนใหเปนหวหนา ดวยอาง ๑. เอว วฑเฒตวา เปนกรยาปธานนย.


วา " ชอวาทรพย ใคร ๆ กอาจใหเกดขนได, แตเศรษฐบานนอกน พรอมทงบตรและภรยา มอบตว (เฉพาะเจดย), เศรษฐนแหละ จงเปนหวหนา." ชนทง ๑๖ คนนน ไดเปนทาสของเจดยดวยประการ ฉะน. แตชาวแวนแควนไดทาพวกเขาใหเปนไท. แมเมอเปนเชนนน พวกเขากปฏบตเจดยนนแล ดารงอยตลอดอาย จตจากอตภาพ นนแลว บงเกดในเทวโลก. เมอชนเหลานน อยในเทวโลกตลอด พทธนดร ๑ ในพทธปบาทน ภรยาจตจากเทวโลกนน บงเกดเปน ธดาเศรษฐในกรงราชคฤห. [ คตของผไมเหนสจจะไมแนนอน ] นางยงเปนเดกหญงเทยว บรรลโสดาปตตผลแลว. กชอวาปฏสนธ ของสตวผยงไมเหนสจจะ เปนคตธรรมหยาบ เพราะฉะนน สาม ของนางจงเวยนกลบไปเกดในสกลพรานเนอ. ความสเนหาในกอน ไดครอบงาธดาของเศรษฐ พรอมกบการเหนนายพรานกกกฎมตรนน แล. จรงอย แมพระผมพระภาค กตรสคานไววา " ความรกนน ยอมเกด เพราะอาศยเหต ๒ ประการ อยางน คอ เพราะการอยรวมกนในกาล กอน ๑ เพราะการเกอกลกนในปจจบน ๑ ดจ ดอกบวเกดในนา (เพราะอาศยเปอกตมและนา) ฉะนน." ธดาของเศรษฐนน ไดไปสตระกลของนายพรานเนอเพราะความ สเนหาในปางกอน, แมพวกบตรของนางกจตจากเทวโลก ถอ


ปฏสนธในทองของนางนนแล. แมเหลาลกสะใภของนาง บงเกดในทนน ๆ เจรญวยแลว ไดไป สเรอนของชนเหลานนนนแหละ. ชนเหลานนทงหมด ปฏบตเจดย ในกาลนน ดวยประการฉะนแลว จงไดบรรลโสดาปตตผล ดวย อานภาพแหงกรรมนน ดงนแล. เรองนายพรานกกกฏมตร จบ.


๙. เรองนายพรานสนขชอโกกะ* [ ๑๐๓ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนาย พรานสนขชอโกกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย อปปทฏสส นรสส ทสสต " เปนตน. [ นายพรานพบพระเถระเทยวบณฑบาต ] ไดยนวา เวลาเชาวนหนง นายพรานนนถอธน มสนขหอม ลอมออกไปปา พบภกษถอบณฑบาตเปนวตรรปหนง กาลง เทยวบณฑบาตในระหวางทาง โกรธแลว พลางคดวา " เราพบคน กาฬกณณ, วนนจกไมไดสงอะไรเลย " ดงน จงหลกไป. ฝายพระ เถระเทยวบณฑบาตในหมบาน ทาภตกจแลวจงกลบไปสวหารอก. [ นายพรานใหสนขกดพระเถระ ] ฝายนายพรานนอกน เทยวไปในปาไมไดอะไร ๆ เมอกลบมา กพบพระเถระอก จงคดวา " วนน เราพบคนกาฬกณณนแลว ไปปา จงไมไดอะไร ๆ, บดนเธอไดมาเผชญหนาของเราแมอก, เราจกให สนขทงหลายกดพระรปนนเสย " ดงนแลว จงใหสญญาปลอยสนขไป. พระเถระออนวอนวา " อบาสก ทานอยาทาอยางนน." เขา รองบอกวา " วนน ขาพเจาไมไดอะไร เพราะประสบทาน, ทานก มาประสบขาพเจาแมอก, ขาพเจาจกใหสนขกดทาน " ดงนแลว จง * พระมหากาหยด ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ยสนข (ใหกด). พระเถระรบขนตนไมตนหนงโดยเรว นงในทสง ชวบรษหนง. สนขทงหลายกพากนลอมตนไมไว. [ นายพรานแทงพระเถระ ] นายโกกะไปแลว รองบอกวา " ทานแมขนตนไมกไมมความ พนไปได " ดงนแลว จงแทงพนเทาของพระเถระดวยปลายลกศร. พระเถระไดแตออนวอนวา " ขอทานอยาทาเชนนน." นายโกกะนอก นไมคานงถงคาออนวอนของทาน กลบแทงกระหนาใหญ. พระเถระ เมอพนเทาขางหนงถกแทงอย จงยกเทานนขนเสย. นายโกกะไมคานงถงคา ออนวอนของพระเถระ แทงพนเทาทง ๒ แลวดวยอาการอยางนเทยว. สรระของพระเถระไดเปนประดจถกรมดวยคบเพลง. ทานเสวยเวทนา ไมสามารถจะคมสตไวได, จวรททานหมแมหลดลงกกาหนดไมได. จวรนน เมอตกลง กตกลงมาคลมนายโกกะ (นนแหละ) ตงแต ศรษะทเดยว. [ ฝงสนขรมกดนายพราน ] เหลาสนขตรกนเขาไปในระหวางจวร ดวยสาคญวา " พระ เถระตกลงมา " ดงนแลวกรมกนกดกนเจาของ ๆ ตน ทาใหเหลอ อยเพยงกระดก. สนขทงหลายออกมาระหวางจวรแลว ไดยนอย ณ ภายนอก. ทนน พระเถระจงหกกงไมแหงกงหนงขวางสนขเหลา นน. เหลาสนขเหนพระเถระแลว รวา " พวกตวกดกนเจาของเอง " จงหนเขาปา.


[ พระเถระสงสยในศลและสมณภาพของตน ] พระเถระเกดความสงสยขนวา " บรษนนเขาสระหวางจวรของ เราฉบหายแลว, ศลของเราไมดางพรอยหรอหนอ ? " ทานลงจากตนไม แลว ไปสสานกของพระศาสดา กราบทลเรองราวนนตงแตตนแลว ทลถามวา " ขาแตพระองคผเจรญ อบาสกนน อาศยจวรของ ขาพระองคฉบหายแลว, ศลของขาพระองคไมดางพรอยแลหรอ ? สมณภาพของขาพระองคยงมอยแลหรอ ? " [ พระศาสดาทรงรบรองศลและสมณภาพ ] พระศาสดาทรงสดบถอยคาของพระเถระนนแลว ตรสวา " ภกษ ศลของเธอไมดางพรอย, สมณภาพของเธอยงมอย, เขาประทษ- ราย ตอเธอผไมประทษราย จงถงความพนาศ, ทงนมใชแตในบดน อยางเดยวเทานน, แมในอดตกาล เขากประทษรายตอผไมประทษราย ทงหลาย ถงความพนาศแลวเหมอนกน " ดงนแลว เมอจะทรง ประกาศเนอความนน ทรงนาอดตนทานมา (ตรสวา) [ บรพกรรมของนายพราน ] " ดงไดสดบมา ในอดตกาล หมอผหนงเทยวไปถงหมบาน เพอ ตองการประกอบเวชกรรม ไมไดกรรมอะไร ๆ อนความหวรบ กวนแลว ออกไปพบเดก ๆ เปนอนมาก กาลงเลนอยทประตบาน จง คดวา ' เราจกใหงกดเดกเหลานแลวรกษา กจกไดอาหาร ' ดงน แลว จงแสดงงนอนชศรษะในโพรงไมแหงหนง บอกวา ' แนเจา


เดกผเจรญทงหลาย นนลกนกสาลกา. พวกเจาจงจบมน. ทนใดนน เดกนอยคนหนง จบงทคออยางมนดงออกมา รวา มนเปนง จงรองขน สลดไปบนกระหมอมของหมอผยนอยไมไกล. งรดกานคอหมอกดอยางถนด ใหถงความสนชวตในทนนเอง. นายโกกะพรานสนขน แมในกาลกอนกประทษรายตอคนผไมประทษราย ถงความพนาศแลวอยางนเหมอนกน." พระศาสดา ครนทรงนาอดตนทานนมาแลว เมอจะทรงสบ อนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา " ผใด ประทษรายตอนรชนผไมประทษราย ผ บรสทธ ไมมกเลสดจเนน, บาปยอมกลบถงผ นนซงเปนคนพาลนนเอง เหมอนธลอนละเอยด ทเขาซดทวนลมไปฉะนน." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อปปทฏสส คอผไมประทษราย ตอตนหรอตอสรรพสตว. บทวา นรสส ไดแก สตว. บทวา ทสสต แปลวา ยอมประพฤตผด. บทวา สทธสส คอผไมม ความผดเลย. แมคาวา โปสส น กเปนชอของสตวนนเอง โดย อาการอน. บทวา อนงคณสส คอผไมมกเลส. คาวา ปจเจต ตดบท เปน ปฏ - เอต (แปลวา ยอมกลบถง). บทวา ปฏวาต เปนตน ความวา ธลทละเอยด อนบรษ


ผหนงซดไป ดวยความเปนผใครประหารคนผยนอยในทเหนอลม ยอมกลบถงบรษนนเอง คอตกลงทเบองบนของผซดไปนนเอง ฉนใด, บคคลใด เมอใหการประหารดวยฝามอเปนตน ชอวายอมประทษราย ตอบรษผไมประทษราย, บาปนนเมอใหผลในปจจบนน หรอในอบาย ทงหลายมนรกเปนตน ในภพหนา ชอวายอมกลบถงบคคลนนแหละ ผเปนพาล ดวยสามารถวบากทกข ฉนนนเหมอนกน. ในกาลจบเทศนา ภกษนน ดารงอยในพระอรหตผล. พระ ธรรมเทศนาไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกนแลว ดงนแล. เรองนายพรานสนขชอโกกะ จบ.


๑๐. เรองพระตสสเถระผเขาถงสกลนาย*ชางแกว๑ [ ๑๐๔ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเถระ ชอตสสะผเขาถงสกลนายชางแกว ตรสพระธรรมเทศนานวา " คพภเมเก อปปชชนต " เปนตน. [ พระเจาปเสนทโกศลสงแกวใหนายชางเจยรไน ] ไดยนวา พระเถระนนฉน (ภต) อยในสกลของนายมณการ ผหนงสน ๑๒ ป. ภรรยาและสามในสกลนนตงอยในฐานะเพยงมาดา และบดา ปฏบตพระเถระแลว. อยมาวนหนง นายมณการกาลงนงหนเนอขางหนาพระเถระ. ในขณะนน พระเจาปเสนทโกศล ทรงสงแกวมณดวงหนงไป ดวย รบสงวา " นายชางจงขดและเจยรไนแกวมณนแลวสงมา." นาย มณการรบแกวนนดวยมอทงเปอนโลหต วางไวบนเขยงแลว กเขา ไปขางในเพอลางมอ. [ แกวมณหายนายชางสบหาคนเอาไป ] กในเรอนนน นกกะเรยนทเขาเลยงไวมอย. นกนนกลนกนแกว มณนน ดวยสาคญวาเนอ เพราะกลนโลหต เมอพระเถระกาลงเหน อยเทยว. นายมณการมาแลว เมอไมเหนแกวมณจงถามภรยา ธดา * พระมหากาหยด ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. หมายความถงผสนทสนมกบสกล ไดรบอปการะจากสกลนน.


และบตรโดยลาดบวา " พวกเจาเอาแกวมณไปหรอ ? " เมอชนเหลา นนกลาววา " มไดเอาไป " จงคดวา " (ชะรอย) พระเถระจกเอา ไป " จงปรกษากบภรยาวา " แกวมณ (ชะรอย) พระเถระจกเอา ไป " ภรยาบอกวา " แนะนาย นายอยากลาวอยางนน. ดฉนไม เคยเหนโทษอะไร ๆ ของพระเถระเลยตลอดกาลประมาณเทาน, ทาน ยอมไมถอเอาแกวมณ (แนนอน)." นายมณการถามพระเถระวา " ทานขอรบ ทานเอาแกวมณในทนไปหรอ ? " พระเถระ. เราไมไดถอเอาดอก อบาสก. นายมณการ. ทานขอรบ ในทนไมมคนอน, ทานตองเอาไป เปนแน, ขอทานจงใหแกวมณแกผมเถด. เมอพระเถระนนไมรบ, เขาจงพดกบภรยาวา " พระเถระเอา แกวมณไปแน, เราจกบบคนถามทาน." ภรยาตอบวา " แนะนาย นายอยาใหพวกเราฉบหายเลย, พวกเราเขาถงความเปนทาสเสยยงประเสรฐกวา, กการวากลาวพระ เถระผเหนปานนไมประเสรฐเลย." [ ชางแกวทาโทษพระตสสเถระเพราะเขาใจผด ] นายชางแกวนนกลาววา " พวกเราทงหมดดวยกน เขาถง ความเปนทาส ยงไมเทาคาแกวมณ " ดงนแลว จงถอเอาเชอก พน ศรษะพระเถระขนดวยทอนไม. โลหตออกจากศรษะหและจมก ของพระเถระ. หนวยตาทง ๒ ไดถงอาการทะเลนออก, ทานเจบ ปวด๑มาก กลมลง ณ ภาคพน. นกกะเรยนมาดวยกลนโลหต ดม ๑. เวทนาปปตโต ถงซงเวทนา.


กนโลหต. [ ชางแกวเตะนกกะเรยนตายแลวจงทราบความจรง ] ขณะนน นายมณการจงเตะมนดวยเทาแลวเขยไปพลางกลาว วา " มงจะทาอะไรหรอ ? " ดวยกาลงความโกรธทเกดขนในพระ เถระ. นกกะเรยนนนลมกลงตายดวยการเตะทเดยวเทานน. พระ เถระเหนนกนน จงกลาววา " อบาสก ทานจงผอนเชอกพนศรษะ ของเราใหหยอนกอนแลว จงพจารณาดนกกะเรยนน (วา) ' มน ตายแลวหรอยง ? " ลาดบนน นายชางแกวจงกลาวกะทานวา " แม ทานกจกตายเชนนกนน." พระเถระตอบวา " อบาสก แกวมณนน อนนกนกลนกน แลว, หากนกนจกไมตายไซร, ขาพเจาแมจะตาย กจกไมบอก แกวมณแกทาน." [ ชางแกวไดแกวมณคนแลวขอขมาพระตสสเถระ ] เขาแหวะทองนกนนพบแกวมณแลว งกงนอยมใจสลด หมอบ ลงใกลเทาของพระเถระ กลาววา " ขอพระผเปนเจาจงอดโทษแก ผม, ผมไมรอย ทาไปแลว." พระเถระ. อบาสก โทษของทานไมม, ของเรากไมม, มแต โทษของวฏฏะเทานน. เราอดโทษแกทาน. นายมณการ. ทานขอรบ หากทานอดโทษแกผมไซร, ทาน จงนงรบภกษาในเรอนของผมตามทานองเถด.


[ พระเถระเหนโทษของการเขาชายคาเรอน ] พระเถระกลาววา " อบาสก ตงแตวนนเปนตนไป เราจกไมเขา ไปภายในชายคาเรอนของผอน เพราะวานเปนโทษแหงการเขาไปภาย ในเรอนโดยตรง, ตงแตนไป เมอเทาทงสองยงเดนไปได เราจกยนท ประตเรอนเทานน รบภกษา " ดงนแลว สมาทานธดงคกลาวคาถา นวา " ภตในทกสกล ๆ ละนดหนอย อนเขาหงไว เพอมน เราจกเทยวไปดวยปลแขง, กาลงแขง ของเรายงมอย." กแล พระเถระ ครนกลาวคาถานแลว ตอกาลไมนานนกก ปรนพพานดวยพยาธนนนนเอง. [ คนทาบาปกบคนทาบญมคตตางกน ] นกกะเรยนไดถอปฏสนธในทองแหงภรยาของนายชางแกว. นาย ชางแกวทากาละแลว กบงเกดในนรก. ภรยาของนายชางแกว ทากาละแลว เกดในเทวโลก เพราะความเปนผมจตออนโยนใน พระเถระ. ภกษทงหลายทลถามอภสมปรายภพของชนเหลานน กะพระ ศาสดา. พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย สตวบางจาพวกในโลก น ยอมเกดในครรภ, บางจาพวกทากรรมลามก ยอมเกดในนรก,


บางจาพวกทากรรมดแลว ยอมเกดในเทวโลก, สวนผไมมอาสวะ ยอม ปรนพพาน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรส พระคาถานวา " ชนทงหลายบางพวก ยอมเขาถงครรภ. ผม กรรมลามก ยอมเขาถงนรก, ผมกรรมเปน เหตแหงสคต ยอมไปสวรรค. ผไมมอาสวะ ยอมปรนพพาน." [ แกอรรถ ] ในบทเหลานน ครรภมนษยเทยว พระศาสดาทรงประสงคเอา ในบทวา คพภ น. คาทเหลอในคาถานมเนอความตนทงนน ฉะนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระตสสเถระผเขาถงสกลนายชางแกว จบ.


๑๑. เรองชน ๓ คน* [ ๑๐๕ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภชน ๓ คน ตรสพระธรรมเทศนานวา " น อนตลกเข น สมททมชเฌ " เปนตน. [ กาถกไฟไหมตายในอากาศ ] ไดยนวา เมอพระศาสดาประทบอยในพระเชตวน ภกษหลาย รป มาเพอตองการจะเฝาพระศาสดา เขาไปสบานตาบลหนง เพอ บณฑบาต. ชนชาวบานรบบาตรของภกษเหลานนแลว นมนตใหนง ในโรงฉน ถวายขาวยาคและของเคยว เมอรอเวลาบณฑบาต นงฟง ธรรมแลว. ในขณะนน เปลวไฟลกขนจากเตาของหญงสาวคนหนง ผหง ขาวแลวปรงสปะและพยญชนะอย ตดชายคา, เสวยนหญาอนหนง ปลวขนจากชายคานน อนไฟไหมอยลอยไปสอากาศ. ในขณะนน กาตวหนงบนมาทางอากาศ สอดคอเขาไปในเสวยนหญานน อน เกลยวหญาพนแลว ไหมตกลงทกลางบาน. พวกภกษเหนเหตนน คดวา " โอ กรรมหนก, ผมอาย ทานทงหลายจงดอาการ แปลกทกาถงแลว, เวนพระศาสดาเสย ใครจกรกรรมทกานทาแลว, พวกเราจกทลถามกรรมของกานนกะพระศาสดา " ดงนแลว กพา กนหลกไป. * พระมหาสอน ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[ ภรรยานายเรอถกถวงนา ] เมอภกษอกพวกหนง โดยสารเรอไป เพอตองการจะเฝาพระศาสดา เรอไดหยดนงเฉยในกลางมหาสมทร. พวกมนษยพากนคดวา " คนกาฬกณณ พงมในเรอน " ดงนแลว จงแจกสลาก (ใหจบ). กภรรยาของนาย เรอ ตงอยในปฐมวย (กาลง) นาด สลากถงแกนางนน. พวก มนษยพากนกลาววา " จงแจกสลากอก " แลวใหแจกถง ๓ ครง. สลากถงแกนางนนคนเดยวถง ๓ ครง. พวกมนษยแลดหนานายเรอ (เปนทจะพดวา) " อยางไรกน ? นายครบ " นายเรอกลาววา " ขาพเจาไมอาจใหมหาชนฉบหาย เพอประโยชนแกนางน, พวก ทานจงทงเขาในนาเถด." นางนน เมอพวกมนษยจบจะทงนา กลว ตอมรณภย ไดรองใหญแลว. นายเรอไดยนเสยงรองนน จงกลาว วา " ประโยชนอะไร ดวยอาภรณของนางน (จะ) ฉบหายเสย (เปลา ๆ), พวกทานจงเปลองเครองอาภรณทงหมด ใหนางนงผา เกาผนหนงแลวจงทงนางนน. กขาพเจาไมอาจดนางนน ผลอยอย เหนอนาได, เพราะฉะนน พวกทานจงเอากระออม๑ทเตมดวย ทรายผกไวทคอแลว โยนลงไปเสยในสมทรเถด (ทา) โดยประการ ทขาพเจาจะไมเหนเขาได." พวกมนษยเหลานน ไดกระทาตามนน แลว. ปลาและเตารมกนนางแมนนในทตกนนเอง. พวกภกษฟงเรอง นนแลว กคดวา " ใครคนอน เวนพระศาสดาเสย จกรกรรมของ หญงนนได, พวกเราจะทลถามกรรมของหญงนนกะพระศาสดา " ถง ๑. กฏ ไห, กระออมนา, หมอ.


ถนทประสงคแลว จงพากนลงจากเรอหลกไป. [ ภกษ ๗ รป อดอาหาร ๗ วนในถา ] ภกษ ๗ รปอกพวกหนง ไปจากปจจนตชนบท เพอตองการจะเฝา พระศาสดา เวลาเยน เขาไปสวดแหงหนง แลวถามถงทพก. กในถา แหงหนง มเตยงอย ๗ เตยง, เมอภกษเหลานนไดถานนแล นอนบน เตยงนนแลว, ตอนกลางคน แผนหนเทาเรอนยอดกลงลงมาปดประต ถาไว พวกภกษเจาของถนกลาววา " พวกเราใหถานถงแกภกษ อาคนตกะ, กแผนหนใหญน ไดตงปดประตถาเสยแลว. พวกเราจก นาแผนหนนนออก " แลวใหประชมพวกมนษยจากบาน ๗ ตาบลโดย รอบ แมพยายามอย กไมอาจยงแผนหนนนใหเขยอนจากทได. แมพวกภกษผเขาไป (อย) ในภายใน กพยายามเหมอนกน. แมเมอเปนเชนนน กยงไมอาจใหแผนหนนนเขยอนไดตลอด ๗ วน ไดเสวย ทกขใหญแลว. ในวนท ๗ แผนหนกไดกลบกลงออกไปเอง. พวกภกษ ออกไปแลว คดวา " บาปของพวกเราน เวนพระศาสดาเสยแลว ใครเลาจกรได, พวกเราจกทลถามพระศาสดา " ดงนแลว กพากน หลกไป. [ พวกภกษทลถามถงกรรมของตนและผอน ] ภกษเหลานน มาบรรจบกนกบภกษพวกกอนในระหวางทาง รวมเปนพวกเดยวกนเขาเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวนง ณ สวน


ขางหนง มปฏสนถารอนพระศาสดาทรงทาแลว (จง) ทลถามถง เหตทตนเหนและทตนเสวยมาแลวโดยลาดบ. แมพระศาสดากตรส พยากรณแกภกษเหลานน โดยลาดบอยางน. [ บรพกรรมของกา ] " ภกษทงหลาย กานนไดเสวยกรรมทตนทาแลวนนแหละโดย แท. กในอดตกาล ชาวนาผหนงในกรงพาราณส ฝกโคของตนอย (แต) ไมอาจฝกได. ดวยวาโคของเขานนเดนไปไดหนอยหนงแลว กนอนเสย, แมเขาตใหลกขนแลว เดนไปไดหนอยหนง กกลบนอน เสยเหมอนอยางเดมนนแล. ชาวนานน แมพยายามแลวกไมอาจฝก โคนนได เปนผอนความโกรธครอบงาแลว จงกลาววา ' บดนเจา จกนอนสบายตงแตบดนไป ' ดงนแลว ทาโคนนใหเปนดจฟอนฟาง พนคอโคนนดวยฟางแลวกจดไฟ. โคถกไฟคลอกตายในทนนเอง. ภกษทงหลาย กรรมอนเปนบาปนน อนกาทาแลวในครงนน. เขาไหมอยในนรกสนกาลนาน เพราะวบากของกรรมอนเปนบาปนน เกดแลวในกาเนดกา ๗ ครง (ถกไฟ) ไหมตายในอากาศอยางนแหละ ดวยวบากทเหลอ." [ บรพกรรมของภรรยานายเรอ ] " ภกษทงหลาย หญงแมนน เสวยกรรมทตนทาแลวเหมอนกน. กในอดตกาล หญงนนเปนภรรยาแหงคฤหบดคนหนงในกรงพาราณส ไดทากจทกอยางมตกนา ซอมขาว ปรงอาหาร เปนตน ดวยมอ


นางเอง. สนขตวหนงของนางนงแลดนางนน ผทากจทกอยางอยใน เรอน. เมอนางนาภตไปนากด ไปปาเพอตองการวตถตาง ๆ มฟน และผกเปนตนกด สนขนนยอมไปกบนางเสมอ. พวกคนหนม เหนดงนน ยอมเยาะเยยวา ' แนะพอเวย พรานสนขออกแลว, วนน พวกเราจกกน (ขาว) กบเนอ ' นางขวยเขนเพราะคาพดของพวกคน เหลานน จงประหารสนขดวยกอนดนและทอนไมเปนตนใหหนไป. สนขกลบแลวกตามไปอก. ไดยนวา สนขนนไดเปนสามของนางใน อตภาพท ๓; เหตนน มนจงไมอาจตดความรกได. จรงอย ใคร ๆ ชอวาไมเคยเปนเมยหรอเปนผวกน ในสงสารมทสดอนบคคลไปตาม ไมรแลว ไมมโดยแท; ถงกระนน ความรกมประมาณยง ยอมม ในผทเปนญาตกนในอตภาพไมไกล; เหตนน สนขนนจงไมอาจละ นางนนได. นางโกรธสนขนน เมอนาขาวยาคไปเพอสามทนา (จง) ไดเอาเชอกใสไวในชายพกแลวไป. สนขไปกบนางเหมอนกน. นาง ใหขาวยาคแกสามแลว ถอกระออมเปลาไปสทนาแหงหนง บรรจ กระออมใหเตมดวยทรายแลว ไดทาเสยง (สญญา) แกสนขซงยน แลดอยในทใกล. สนขดใจวา นานแลวหนอ เราไดถอยคาท ไพเราะในวนน, จงกระดกหางเขาหานาง. นางจบสนขนนอยาง มนทคอแลว จงเอาปลายเชอกขางหนงผกกระออมไว เอาปลาย เชอกอกขางหนงผกทคอสนข ผลกกระออมใหกลงลงนา. สนขตาม กระออมไปตกลงนา กไดทากาละในนานนเอง. นางนนไหมอย ในนรกสนกาลนาน เพราะวบากของกรรมนน ดวยวบากทเหลอ


จงถกเขาเอากระออมเตมดวยทรายผกคอถวงลงในนา ไดทากาละแลว ตลอด ๑๐๐ อตภาพ." [ บรพกรรมของภกษ ๗ รป ] "ภกษทงหลาย แมพวกเธอกเสวยกรรมอนตนกระทาแลว เหมอนกน. กในอดตกาล เดกเลยงโค ๗ คนชาวกรงพาราณส เทยว เลยงโคอยคราวละ ๗ วน ในประเทศใกลดงแหงหนง วนหนงเทยว เลยงโคแลวกลบมาพบเหยใหญตวหนง จงไลตาม. เหยหนเขาไป สจอมปลวกแหงหนง, กชองแหงจอมปลวกนนม ๗ ชอง. พวกเดก ปรกษากนวา ' บดน พวกเราไมอาจจบได พรงนจงจกมาจบ ดงนแลว จงตางคนตางกถอเอากงไมทหกไดคนละกา ๆ แมทง ๗ คน พากนปดชองทง ๗ ชองแลวหลกไป. ในวนรงขน เดกเหลานนมได คานงถงเหยนน ตอนโคไปประเทศอน ครนในวนท ๗ พาโคกลบ มา พบจอมปลวกนน กลบไดสต คดกนวา ' เหยนนเปนอยางไร หนอ ' จงเปดชองทตน ๆ ปดไวแลว. เหยหมดอาลยในชวต เหลอ แตกระดกและหนงสนคลานออกมา, เดกเหลานนเหนดงนนแลว จง ทาความเอนดพดกนวา ' พวกเราอยาฆามนเลย, มนอดเหยอตลอด ๗ วน ' จงลบหลงเหยนนแลวปลอยไป ดวยกลาววา ' จงไปตาม สบายเถด.' เดกเหลานนไมตองไหมในนรกกอน เพราะไมไดฆาเหย. แตชนทง ๗ นน ไดเปนผอดขาวรวมกนตลอด ๗ วน ๆ ใน ๑๔ อตภาพ ภกษทงหลาย กรรมนน พวกเธอเปนเดกเลยงโค ๗ คนทาไวแลว ในกาลนน."


พระศาสดา ทรงพยากรณปญหาอนภกษเหลานนทลถามแลว ๆ ดวยประการฉะน. [ คนจะอยทไหน ๆ กไมพนจากกรรมชว ] ครงนน ภกษรปหนง ทลพระศาสดาวา " ความพนยอมไมม แกสตวททากรรมเปนบาปแลว ผซงเหาะไปในอากาศกด แลนไปส สมทรกด เขาไปสซอกแหงภเขากด หรอ ? พระเจาขา." พระศาสดา ตรสบอกวา " อยางนนแหละ ภกษทงหลาย แม ในททงหลาย มอากาศเปนตน ประเทศแมสกสวนหนงทบคคล อยแลว พงพนจากกรรมชวได ไมม " เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม ตรสพระคาถานวา " คนททากรรมชวไว หนไปแลวในอากาศ ก ไมพงพนจากความชวได, หนไปในทามกลาง มหาสมทร กไมพงพนจากกรรมชวได, หน เขาไปสซอกแหงภเขา กไมพงพนจากกรรมชว ได, [ เพราะ ] เขาอยแลวในประเทศแหงแผน ดนใด พงพนจากกรรมชวได, ประเทศแหง แผนดนนน หามอยไม." [ แกอรรถ ] ความแหงพระคาถานนวา " กหากวา คนบางคนคดวา ' เราจก พนจากกรรมชวดวยอบายน พงนงในอากาศกด, พงเขาไปสมหา-


สมทรอนลกแปดหมนสพนโยชนกด พงนงในซอกแหงภเขากด, เขา ไมพงพนจากกรรมชวไดเลย. ดวยวา ในสวนแหงแผนดนคอภาค แหงปฐพมปรตถมทศเปนตน โอกาสแมประมาณเทาปลายขนทราย ทบคคลอยแลวพงอาจพนจากกรรมชวได หามไม." ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน. พระธรรมเทศนาเปนกถามประโยชน แมแก มหาชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองชน ๓ คน จบ.


๑๒. เรองสปปพทธศากยะ* [ ๑๐๖ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในนโครธาราม ทรงปรารภเจา ศากยะทรงพระนามวาสปปพทธะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " น อนต- ลกเข น มททมชเฌ " เปนตน. [ เจาสปปพทธะแกลงนงปดทางเสดจพระศาสดา ] ดงไดสดบมา เจาสปปพทธะพระองคนน ผกอาฆาตในพระ ศาสดาดวยเหต ๒ ประการน คอ พระสมณโคดมนทงลกสาวของ เราออกบวชประการ ๑ ใหลกชายของเราบวชแลวตงอยในฐานะ แหงผมเวรตอลกชายประการ ๑, วนหนง ทรงดารวา " บดน เราจกไมใหพระสมณโคดมนนไปฉนยงสถานทนมนต " ดงน จงปด ทางเปนทเสดจไป นงเสวยนาจณฑในระหวางทาง. ลาดบนน เมอพระศาสดามภกษสงฆหอมลอมเสดจมาทนน พวกมหาดเลกทลทาวเธอวา " พระศาสดาเสดจมาแลว." ทาวเธอ ตรสวา " พวกเจาจงลวงหนาไปกอน, จงบอกสมณะนนวา ' พระ สมณโคดมองคนไมเปนใหญกวาเรา ' เราจกไมใหทางแกสมณ- โคดมนน " แมพวกมหาดเลกทลเตอนแลว ๆ เลา ๆ กคงประทบ นงรบสงอยางนนแล. พระศาสดาไมไดหนทางจากสานกของพระมาตละ (ลง) แลว จง * พระมหาใหญ ป. ธ. ๔ วดบรมนวาส แปล.


เสดจกลบจากทนน. แมทาวเธอกสงจารบรษ (คนสอดแนม) ไป คนหนง ดวยกาชบวา " เจาจงไป ฟงคาของพระสมณโคดมนน แลวกลบมา." [ เจาสปปพทธะทากรรมหนกจกถกแผนดนสบ ] แมพระศาสดา เสดจกลบมาทรงทาการแยมพระโอฐ พระ อานนทเถระทลถามวา " อะไรหนอแล ? " เปนปจจยแหงกรรมคอ การแยมพระโอฐใหปรากฏ พระเจาขา " จงตรสวา " อานนท เธอเหนสปปพทธะไหม ? " พระอานนทเถระ ทลวา " เหน พระเจาขา. " พระศาสดา ตรสวา " เจาสปปพทธะไมใหทางแกพระพทธ- เจาผเชนเรา ทากรรมหนกแลว, ในวนท ๗ แตวนน ทาวเธอจก เขาไปสแผนดน (ธรณสบ) ณ ทใกลเชงบนได ในภายใตปราสาท." [ เจาสปปพทธะมงจบผดพระศาสดาดวยคาเทจ ] จารบรษไดฟงพระดารสนนแลว ไปสสานกของเจาสปปพทธะ ๆ ตรสถามวา " หลานของเราเมอกลบไปพดอะไรบาง ? " จงกราบทล ตามทตนไดยนแลว. ทาวเธอไดสดบคาของจารบรษนนแลว ตรสวา " บดน โทษ ในการพด (พดผด) แหงหลานของเรายอมไมม, เธอตรสคาใด คา นนตองเปนอยางนนจรง ๆ ทเดยว, แมเมอเปนเชนนน คราวน เรา จกจบผดเธอดวยการพดเทจ, เพราะเธอไมตรสกะเราโดยไมเจาะจง วา ' ทานสปปพทธะจกถกธรณสบในวนท ๗ ' ตรสวา ' ทาน


สปปพทธะจกถกธรณสบใกลทเชงบนได ในภายใตปราสาท ' ตงแต วนนไป เราจกไมไปสทนน. เมอเปนเชนนน เราไมถกธรณสบใน ทนนแลว จกขมขเธอดวยการพดเทจ." [ เจาสปปพทธะทรงทาการรกษาพระองคอยางแขงแรง ] ทาวเธอรบสงใหพวกมหาดเลกขนเครองใชสอยของพระองคออก ทงหมดไวบนปราสาท ๗ ชน ใหชกบนได ปดประต ตงคนแขงแรง ประจาไวทประต ประตละ ๒ คน ตรสวา " ถาเราเปนผมงจะลงไป ขางลางโดยความประมาทไซร, พวกเจาตองหามเราเสย " ดงนแลว ประทบนงในหองอนเปนสรบนพนปราสาทชนท ๗. [ จะหนผลแหงกรรมชวยอมไมพน ] พระศาสดา ทรงสดบเรองนนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย เจาสปปพทธะมใชจะนงบนพนปราสาทอยางเดยว, ตอใหเหาะขนไป สเวหาส นงในอากาศกตาม, ไปสสมทรดวยเรอกตาม, เขาซอก เขากตาม, ธรรมดาพระดารสของพระพทธเจาทงหลายจะเปน ๒ ไมม, ทาวเธอจกถกธรณสบในสถานทเราพดไวนนแหละ " เมอจะทรงสบ อนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา " บคคลจงนงอยในกลางหาว เขาไปสทามกลางสมทร เขาไปสซอกเขา กไมพน, ประเทศคอแผนดนทความ ตายไมพงครอบงาผสถตอย ยอมไมม." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา นปปสเหยย มจจ ความวา


ประเทศคอแผนดน แมเพยงเทาปลายผม ทมรณะไมพงยาย คอไม พงครอบงา ผสถตอยยอมไมม, คาทเหลอ กเชนกบคากอนนนเทยว ดงนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. [ มามงคลเปนเหตใหทาวเธอเสดจลงจากปราสาท ] ในวนท ๗ ในเวลาคลายกบเวลาทเจาสปปพทธะปดหนทาง ภกษาจารของพระศาสดา มามงคลของเจาสปปพทธะในภายใตปราสาท คกคะนอง กระแทกแลวซงฝานน ๆ. ทาวเธอประทบนงอยในชนบนนนเอง ไดสดบเสยงของมานน จง ตรสถามวา " นนอะไรกน ? " พวกมหาดเลกทลวา " มามงคลคะนอง." สวนมานน พอเหนเจาสปปพทธะ กหยดนง. [ เกดเหตนาประหลาดเพราะกรรมชว ] ขณะนน ทาวเธอมพระประสงคจะจบมานน ไดเสดจลกจาก ทประทบบายพระพกตรมาทางประต. ประตทงหลายเปดเองทเดยว; บนไดตงอยในทของตนตามเดม. คนแขงแรงผยนอยทประตจบทาว เธอทพระศอ ผลกใหมพระพกตรขะมาลงไป. โดยอบายนน ประตทพนทง ๗ กเปดเองทเดยว, บนไดทงหลายกตงอยในทเดม. พวกคนทแขงแรง (ประจาอย) ทชนนน ๆ จบทาวเธอทพระศอเทยว แลวผลกใหมพระพกตรขะมาลงไป.


[ ทาวเธอถกแผนดนสบไปเกดในอเวจนรก ] ขณะนน มหาปฐพแตกแยกออกคอยรบเจาสปปพทธะนนผถง ทใกลเชงบนไดทภายใตปราสาทนนเอง, ทาวเธอไปบงเกดในอเวจนรก แลวแล. เรองสปปพทธศากยะ จบ. บาปวรรค วรรณนา จบ วรรคท ๙ จบ.


๑๐. ทณฑวรรค วรรณนา ๑. เรองภกษฉพพคคย* [ ๑๐๗ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ฉพพคคย๑ ตรสพระธรรมเทศนานวา " สพเพ ตสนต " เปนตน. [ เหตทรงบญญตปหารทานสกขาบท ] ความพสดารวา ในสมยหนง เมอเสนาสนะอนภกษสตตรส๒- พคคยซอมแซมแลว ภกษฉพพคคยกลาววา " พวกทานจงออกไป. พวกทานแกกวา, เสนาสนะนนถงแกพวกผม," เมอภกษพวกสตตรส- พคคยเหลานนพดวา " พวกผมจกไมยอมให. (เพราะ) พวกผม ซอมแซมไวกอน " ดงนแลว จงประหารภกษเหลานน. ภกษ สตตรสพคคยถกมรณภยคกคามแลว จงรองเสยงลน. พระศาสดา ทรงสดบเสยงของภกษเหลานน จงตรสถามวา " อะไรกนน ? " เมอภกษเหลานนกราบทลวา " เรองชอน " ดงน แลว ตรสวา " ดกอนภกษทงหลาย จาเดมแตน ธรรมดาภกษไม ควรทาอยางนน, ภกษใดทา, ภกษนนยอมตองอาบตชอน " ดงน แลว ทรงบญญตปหารทานสกขาบท ตรสวา " ดกอนภกษทงหลาย * พระมหาบญเลศ ป. ธ. ๔ วดบรมนวาศ แปล พระอมรมน (จบ ป. ธ. ๙) ตรวจแก. ๑. ภกษมพวก ๖. ๒. ภกษมพวก ๑๗.


ธรรมดาภกษรวา ' เรายอมหวาดหวนตออาชญา กลวตอความตาย ฉนใด, แมสตวเหลาอนกยอมหวาดหวนตออาชญา กลวตอความ ตายฉนนนเหมอนกน ' ไมควรประหารเอง ไมควรใชใหผอนฆา " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา " สตวทงหมด ยอมหวาดหวนตออาชญา, สตว ทงหมด ยอมกลวตอความตาย, บคคลทาตน ใหเปนอปมาแลว ไมควรฆาเอง ไมควรใชให ฆา (ผอน)." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา " สพเพ ตสนต " ความวาสตว แมทงหมด เมออาชญาจะตกทตน ยอมหวาดหวนตออาชญานน. บทวา มจจโน ไดแก ยอมกลวแมตอความตายแท. กพยญชนะ๑แหงเทศนานไมมเหลอ. สวนเนอความยงมเหลอ. เหมอนอยางวา เมอพระราชารบสงใหพวกราชบรษตกลองเทยวปาว รองวา " ชนทงหมดจงประชมกน " ชนทงหลายทเหลอเวนพระราชา และมหาอามาตยของพระราชาเสย ยอมประชมกนฉนใด, แมเมอ พระศาสดา ตรสวา " สตวทงปวง ยอมหวาดหวน " ดงน, สตว ทงหลายทเหลอเวนสตววเศษ ๔ จาพวกเหลาน คอ ' ชางอาชาไนย มาอาชาไนย โคสอสภอาชาไนย และพระขณาสพ ' บณฑตพงทราบ ๑. อธบายวา เพงตามพยญชนะ แสดงวา สตวทงหลายกลวตอความตาย ไมมเวน ใครเลย แตตามอรรถ มเวนสตวบางพวก จงกลาววา ยงมเหลอ.


วา ยอมหวาดหวนฉนนนเหมอนกน. จรงอย บรรดาสตววเศษเหลาน พระขณาสพ ไมเหนสตวทจะตาย เพราะความททานละสกกาย- ทฏฐเสยไดแลวจงไมกลว, สตววเศษ ๓ พวกนอกน ไมเหนสตว ทเปนปฏปกษตอตน เพราะความทสกกายทฏฐ มกาลงจงไมกลว. พระคาถาวา น หเนยย น ฆาตเย ความวา บคคล รวา " เราฉนใด, แมสตวเหลาอนกฉนนน " ดงนแลว กไมควร ฆาเอง (และ) ไมควรใชใหฆาสตวอน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษฉพพคคย จบ.


๒. เรองภกษฉพพคคย* [ ๑๐๘ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวก ภกษฉพพคคย ตรสพระธรรมเทศนานวา " สพเพ ตสนต " เปนตน. [ เหตใหทรงบญญตตลสตตกสกขาบท ] ความพสดารวา ในสมยหนง พวกภกษฉพพคคย เงอดเงอ หอกคอฝามอแกพวกภกษสตตรสพคคยเหลานน ดวยเหตทตนประหาร พวกสตตรสพคคย ในสกขาบทกอนนนนนแล. แมในเรองน พระศาสดา ทรงสดบเสยงของภกษเหลานนแลว กตรสถามวา " นอะไรกน ? " เมอภกษกราบทลวา " เรอง ชอน " แลวตรสวา " ดกอนภกษทงหลาย จาเดมแตนไป ธรรมดา ภกษไมควรทาอยางน, ภกษใดทา, ภกษนนยอมตองอาบตชอน " ดงนแลว ทรงบญญตตลสตตกสกขาบท ตรสวา " ดกอนภกษ ทงหลาย ธรรมดาภกษทราบวา แมสตวเหลาอนยอมหวาดหวนตอ อาชญา อยางเดยวกบเราเหมอนกน, อนง ชวตกยอมเปนทรกของ สตวเหลานน เหมอนของเราโดยแท " ไมควรประหารเอง ไมควร ใชใหฆาสตวอน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จง ตรสพระคาถานวา " สตวทงหมด ยอมหวาดหวนตออาชญา ชวต * พระมหาญาณ ป. ธ. ๕ (บดนเปนพระธรรมบณฑต) วดบรมนวาศ แปล.


ยอมเปนทรกของสตวนนทงหมด, บคคลควรทาตน ใหเปนอปมาแลว ไมควรฆาเอง ไมควรใชใหฆา." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา สพเพส ชวต ปย ความวา ชวตยอมเปนทรกยงของเหลาสตวทเหลอ เวนพระขณาสพ เสย, อนพระขณาสพ ยอมเปนผวางเฉยในชวตหรอในมรณะโดยแท. คาทเหลอ เชนกบคาอนมในกอนนนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดบรรลอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษฉพพคคย จบ.


๓. เรองเดกหลายคน* [ ๑๐๙ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภเดกเปน อนมาก ตรสพระธรรมเทศนานวา " สขกามาน ภตาน " เปนตน. [ พระศาสดาทรงพบพวกเดกตง ] ความพสดารวา ในวนหนง พระศาสดาเสดจทรงบาตรเขาไป ในกรงสาวตถ ทรงเหนพวกเดกเปนอนมาก เอาไมตงเรอน๑ตวหนง ในระหวางทาง ตรสถามวา " แนะเจาเดกทงหลาย พวกเจาทา อะไรกน ? " เมอเดกเหลานนกราบทลวา " พวกขาพระองคเอาไมตง พระเจาขา " ตรสถามอกวา " เพราะเหตไร ? " เมอพวกเขากราบทล วา " เพราะกลวมนกด พระเจาขา " จงตรสวา " พวกเจาตงน ดวยคดวา ' จกทาความสขแกตน ' จกไมเปนผไดรบความสขในท แหงตนเกดแลว ๆ, แทจรง บคคลเมอปรารถนาสขแกตน (แต) ประหารสตวอน ยอมไมควร " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม จงไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา " สตวผเกดแลวทงหลาย เปนผใครสข บคคล ใดแสวงหาสขเพอตน, แตเบยดเบยนสตวอน ดวยทอนไม, บคคลนนละไปแลวยอมไมไดสข. * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหารแปล. ๑. คอทงอาศยอยตามเรอน เชนงเขยว งลายสอ เปนตน.


สตวผเกดแลวทงหลาย เปนผใครสข, บคคลใด แสวงหาสขเพอตน, ไมเบยดเบยน (ผอน) ดวยทอนไม, บคคลนนละไปแลว ยอมไดสข." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา โย ทณเฑน ความวา บคคล ใดยอมเบยดเบยน (ผอน) ดวยทอนไมหรอดวยวตถทงหลายมกอน ดนเปนตน. บาทพระคาถาวา เปจจ โส น ลภเต สข ความวา บคคลนน ยอมไมไดสขสาหรบมนษย สขอนเปนทพย หรอสขคอพระนพพาน อนเปนปรมตถ (สข) ในโลกหนา. ในพระคาถาท ๒ (มความวา) หลายบทวา เปจจ โส ลภเต สข ความวา บคคลนน ยอมไดสขทง ๓ อยาง มประการดงกลาวแลว ในปรโลก. ในกาลจบเทศนา เดกเหลานนทง ๕๐๐ ตงอยในโสดาปตตผล ดงนแล. เรองเดกหลายคน จบ.


๔. เรองพระโกณฑธานเถระ* [ ๑๑๐ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเถระ ชอโกณฑธานะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " มาโวจ ผรส ก จ " เปนตน. [ รปสตรตดตามพระเถระไปทกแหง ] ดงไดสดบมา จาเดมแตวนทพระเถระนนบวชแลว รปสตร รปหนง เทยวไปกบพระเถระ (แต) พระเถระไมเหนรปสตรนน, สวนมหาชนเหน. เมอทานแมเทยวบณฑบาตอยภายในบาน, พวก มนษยถวายภกษาทพพ ๑ แลว พดวา " ทานขอรบ สวนนจงเปน ของสาหรบทาน, แตสวนนสาหรบสตรผสหายของทาน " ดงนแลว กถวายภกษาแมทพพท ๒. [ บรพกรรมของพระเถระ ] ถามวา " บรพกรรมของทานเปนอยางไร ? " ตอบวา " ไดยนวา ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวา กสสปะ ภกษ ๒ รปเปนสหายกน ไดเปนผกลมเกลยวกนอยางยง ดจคลอดจากครรภมารดาเดยวกน." กในกาลแหงพระพทธเจาผทรงพระชนมายยน ภกษทงหลาย ยอมประชมกน เพอประโยชนแกการทาอโบสถทก ๆ ๑ ป หรอ * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ทก ๆ ๖ เดอน (ครงหนง); เพราะฉะนน แมทานทง ๒ รปนน ก ออกไปจากทอยดวยคดวา " จกไปสโรงอโบสถ." [ เทวดาแกลงทาพระเถระใหแตกกน ] เทวดาผเกดในชนชนดาวดงสผหนง เหนทานทง ๒ แลว คดวา " ภกษเหลานชางกลมเกลยวกนเหลอเกน, เราอาจทาลายภกษเหลาน ไดหรอหนอ ? " ดงนแลว ไดมาในลาดบเวลาทตนคดแลวนนแล เพราะความทตนเปนผเกเร, ในภกษ ๒ รปนน เมอรปหนงกลาววา " ผมอาย ขอทานจงรออยสกครหนง, ผมมความตองการถาย อจจาระ๑ " จงนรมตเพศเปนหญงมนษยคนหนง, ในการทพระเถระ เขาไปในระหวางพมไมแลวออกมา เอามอขางหนงเกลามวยผม ขาง หนงจดผานง (เดนตาม) ออกมาขางหลงพระเถระนน. ทานไมเหน หญงนน. แตภกษรปทยนอยขางหนาซงคอยทานอย เหลยวมาแลด เหนหญงนนทาอยางนน (เดนตาม) ออกมา. [ รงเกยจกนดวยสลเภท ] เทวดานน รภาวะแหงตนอนภกษนนเหนแลว กอนตรธานไป. ภกษรปนอกน (ทคอยอย) พดกะภกษนน ในเวลาทมาสทใกลตน วา " ผมอาย ศลของทานทาลายเสยแลว." ภกษนน กลาววา " ผมอาย กรรมเหนปานนนของผมไมม." ภกษนอกน กลาววา " เดยวนเอง หญงรนสาว (เดนตาม) ออกมาขางหลงทาน ทากรรมชอนผมเหนแลว, ทานยงพด (ปฏเสธ) ๑. สรรกจเจน ดวยกจแหงสรระ.


ไดวา ' กรรมเหนปานนของผมไมม." ภกษนน ปานประหนงถกสายฟาฟาดลงทกระหมอม กลาว วงวอนวา " ผมอาย ขอทานจงอยาใหผมฉบหายเลย, กรรมเหน ปานนนของผมไมมจรง ๆ." ภกษนอกน กพดวา " ผมเหนดวยนยนตาทง ๒ เอง, จกเชอ ทานไดอยางไร " ดงนแลว กแตกกนดจทอนไมแลวหลกไป. แม ในโรงอโบสถกนงดวยตงใจวา " เราจกไมทาอโบสถรวมกบภกษน." ภกษนอกน (ผถกหา) แจงแกภกษทงหลายวา " ทานขอรบ จดดา แมเทาเมลดงา ยอมไมมในศลของผม." แมภกษนน กกลาวยนวา " กรรมลามกนนผมเหนเอง." [ เทวดาขยายความจรง ] เทวดาเหนภกษรปทคอยนน ไมปรารถนาจะทาอโบสถรวมกบ ภกษ (รปทตนแกลง) นน หวนคดวา " เราทากรรมหนกแลว " ดงน จงชแจงวา " ความทาลายแหงศลของพระผเปนเจาของขาพเจา ยอมไมม, แตขาพเจาทากรรมอนลามกนน กดวยสามารถจะทดลองด, ขอทานจงทาอโบสถรวมกบพระผเปนเจานนเถด." ภกษรปทคอยนน เมอเทวดานน ดารงอยในอากาศชแจงอย จงเชอ แลวไดทาอโบสถ (รวมกน) แตหาไดเปนผมจตชดเชอ ในพระเถระเหมอนในกาลกอนไม. บรพกรรมของเทวดามประมาณเทาน. กในเวลาสนอาย พระ เถระเหลานน ไดบงเกดในเทวโลกแสนสบาย.


[ เทวดามาเกดเปนพระโกณฑธานะ ] ฝายเทวดาบงเกดในอเวจแลว หมกไหมอยในอเวจนน สน พท๑ธนดร ๑ ในพทธปบาทกาลน ไดบงเกดในกรงสาวตถ ถงความ เจรญวยแลว ไดบรรพชาอปสมบทในพระศาสนา. ตงแตวนททาน บวชแลว รปสตรนนกไดปรากฏอยางนนนนแล. เพราะเหตนนแล ภกษทงหลายจงไดขนานนามทานวา " โกณฑธาน." [ พวกภกษบอกคฤหสถใหขบไล ] ภกษทงหลายเหนทานเทยวไปอยอยางนน จงบอกอนาถปณฑก- เศรษฐวา " ทานเศรษฐ ทานจงขบไลภกษผทศลรปนออกจากวหาร ของทานเสย, เพราะวา ความเสยหายจะเกดขนแกภกษทเหลอ." เศรษฐ. ทานผเจรญ กพระศาสดาไมมในวหารหรอ ? ภกษ. มอย ทานเศรษฐ. เศรษฐ. ทานผเจรญ ถากระนน พระศาสดาจกทรงทราบ. ภกษทงหลายกไปแจงแมแกนางวสาขาอยางนนเหมอนกน. ถงนางวสาขา กไดใหคาตอบแกภกษเหลานนอยางนนเหมอนกน. ฝายภกษทงหลาย อนทานเหลานนไมรบถอยคา (ของตน) จงไดทลแดพระราชาวา " มหาบพตร ภกษชอโกณฑธาน พาหญงคน หนงเทยวไป จะยงความเสยหายใหเกดแกภกษทกรป, ขอมหาบพตร ทรงขบไลภกษนนออกจากแวนแควนของพระองคเสย." ๑. ระหวางกาลแหงพระพทธเจาพระองคหนงซงปรนพพานแลว องคใหมอบตขน.


พระราชา. กภกษนนอยทไหนเลา ? พวกภกษ. อยในวหาร มหาบพตร. พระราชา. อยในเสนาสนะหลงไหน ? พวกภกษ. ในเสนาสนะชอโนน. พระราชา. ถาเชนนน ขออาราธนาพระคณเจาไปเถด. ขาพเจา จกสงใหจบภกษรปนน. [ พระราชาเสดจไปสอบสวนพระโกณฑธาน ] ในเวลาเยน ทาวเธอเสดจไปวหาร รบสงใหพวกบรษลอม เสนาสนะนนไวแลว ไดเสดจผนพระพกตรตรงทอยของพระเถระ. พระเถระไดยนเสยงเอะอะ จงไดออกจากวหาร (ทอย) ยน อยทหนามข. พระราชาไดทอดพระเนตรเหนรปสตรแมนน ยนอย ขางหลงพระเถระนน. พระเถระทราบวาพระราชาเสดจมา จงขน ไปยงวหารนงอยแลว. พระราชาไมทรงไหวพระเถระ, ไมไดทอด พระเนตรเหนแมสตรนน. ทาวเธอตรวจดทซอกประตบาง ทใต เตยงบาง กมไดทรงประสบเลย จงตรสกะพระเถระวา " ทาน ขอรบ ผมไดเหนสตรคนหนงในทน, เขาไปเสยไหน ? " พระเถระทลวา " อาตมภาพไมเหน มหาบพตร. แมเมอ พระราชาตรสวา " เมอกน ขาพเจาเหนสตรยนอยขางหลงทาน." ก ทลยนกรานวา " อาตมภาพไมเหน มหาบพตร." พระราชาทรงดารวา " นมนเรองอะไรหนอ ? " แลวตรสวา


" ขอนมนตทานออกไปจากทนกอน ขอรบ " เมอพระเถระออกไป จากทนน ยนอยทหนามข, สตรนน กไดยนอยขางหลงของพระเถระอก. พระราชาทอดพระเนตรเหนสตรนนแลว จงเสดจขนไปชนบนอก. พระเถระทราบความทพระราชานนเสดจมาแลว จงนงอย. พระราชา แมทรงตรวจดสตรนนในททกแหงอก กมไดทรง ประสบ จงตรสถามพระเถระนนซาอกวา " สตรนนมอย ณ ทไหน ? ขอรบ." พระเถระ. อาตมภาพไมเหน (สตรนน) มหาบพตร. พระราชา. ขอทานโปรดบอกเถด ขอรบ เมอกนเอง ผมเหนสตรยนอยขางหลงของทาน. พระเถระ. ขอถวายพระพร มหาบพตร แมมหาชนกพด วา " สตรเทยวไปขางหลงอาตมภาพ." สวนอาตมภาพไมเหน (สตร นนเลย). [ พระราชาทรงสนนษฐานวาเปนรปเทยม ] พระราชาทรงกาหนดวา " นนพงเปนรปเทยม " แลวรบสง กะพระเถระอกวา " ทานขอรบ ขอทานจงลงไปจากทนดท." เมอ พระเถระลงไปยนอยทหนามข, กไดทอดพระเนตรเหนสตรนนยนอย ขางหลงพระเถระนนอก ครนเสดจขนไปขางบน กกลบมไดทอดพระ เนตรเหน. ทาวเธอทรงซกถามพระเถระอก, เมอทานทล (ยนกราน คาเดยว) วา " อาตมภาพไมเหน " กทรงสนนษฐาน๑ไดวา " นน ๑. นฏ คนตวา แปลตามศพทวา ถงความตกลง หรอถงซงความสาเรจ.


เปนรปเทยมแน " จงตรสกะพระเถระวา " ทานขอรบ เมอสงกเลส (เครองเศราหมอง) เหนปานนน เทยวตดตามไปขางหลงทานอย, คนอนใคร ๆ จกไมถวายภกษาแกทาน. ทานจงเขาไปพระราชวงของ ขาพเจาเนองนตย, ขาพเจาจกบารง (ทาน) ดวยปจจย ๔," ทรง นมนตพระเถระแลว กเสดจหลกไป. [ พวกภกษตเตยนพระราชาและพระเถระ ] ภกษทงหลาย ยกโทษวา " ผมอายทงหลาย ทานทงหลาย จงดกรยาของพระราชาผลามก, เมอพวกเราทลวา ' ขอพระองค ทรงขบไลภกษนนออกจากวหารเสย, กเสดจมา (กลบ) นมนต (ภกษนน) ดวยปจจย ๔ แลวเสดจกลบ." ภกษทงหลาย กกลาวกะพระเถระนนวา " เฮย คนทศล บดน พระราชากลายเปนคนชวแลว." แมพระเถระนน ในกาลกอนไมอาจกลาวอะไร ๆ กะภกษ ทงหลายได, บดน กลาวตอบทนทวา " พวกทานเปนผทศล, พวก ทานเปนคนชว, พวกทานพาหญงเทยวไป." ภกษเหลานน ไปกราบทลแดพระศาสดาวา " ขาแตพระองค ผเจรญ พระโกณฑธานะ อนขาพระองคทงหลายวากลาวแลว กลบกลาวดาตาง ๆ เปนตนวา ' แมพวกทานกเปนผทศล." [ พระศาสดาทรงไตสวนทง ๒ ฝาย ] พระศาสดา รบสงใหเรยกพระโกณฑธานนนมาแลว ตรส


ถามวา " ภกษ ขาววา เธอกลาวอยางนนจรงหรอ ?" พระเถระ กราบทลวา " จรง พระเจาขา." พระศาสดา. เพราะเหตไร ? เธอจงกลาวอยางนน. พระศาสดา. เพราะเหตทภกษทงหลายกลาวกบขาพระองค. พระศาสดา. ภกษทงหลาย เพราะเหตไร ? แมพวกทานจง กลาวกะภกษน (อยางนน). พวกภกษ. ขาแตพระองคผเจรญ พวกขาพระองคเหนหญง เทยวไปขางหลงภกษน จงกลาวอยางนน. พระศาสดา. นยวา ภกษเหลานเหนหญงเทยวไปกบเธอ จง กลาว (ขนอยางนน) สวนตวเธอไมไดเหนเลย เหตไฉน ? จง กลาวกะภกษเหลาน (อยางนนเลา ?), ผลน เกดขนเพราะอาศยทฏฐ ลามกของเธอในกาลกอนมใชหรอ ? เหตไร ในบดน เธอจงถอ ทฏฐลามกอกเลา ? พวกภกษทลถามวา " ขาแตพระองคผเจรญ กภกษนไดทา กรรมอะไรในปางกอน ? " ทนน พระศาสดา ตรสบรพกรรมของทานแกภกษเหลานน แลว ตรสวา " ภกษ เธออาศยกรรมลามกน จงถงประการอน แปลกนแลว, บดน การทเธอถอทฏฐอนลามกเหนปานนนอก ไม สมควร, เธออยากลาวอะไร ๆ กบภกษทงหลายอก, จงเปนผไมม เสยง เชนกงสดาล๑อนเขาตดขอบปากแลว, เมอทาอยางนน จก ๑. ระฆงวงเดอน.


เปนผชอวาบรรลพระนพพาน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม จงไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา " เธออยาไดกลาวคาหยาบกะใคร ๆ, ชนเหลา อนถกเธอวาแลว จะพงวาตอบเธอ, เพราะ การกลาวแขงขนกนใหเกดทกข อาชญาตอบ พงถกตองเธอ, ผเธออาจยงตนไมใหหวนไหว ได ดงกงสดาลทถกกาจดแลวไซร เธอนน ยอมเปนผบรรลพระนพพาน. การกลาวแขงขน กน ยอมไมมแกเธอ." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ก จ ความวา อยาไดกลาวคา หยาบกะใคร ๆ คอแมกะบคคลผหนง. บทวา วตตา ความวา คนเหลาอนถกเธอกลาววา " เจา พวกทศล." พงกลาวตอบกะเธอบาง อยางนนเหมอนกน. บทวา สารมภกถา ขนชอวาการกลาวแขงขนกนเกนกวาเหต นน ใหเกดทกข. บทวา ปฏทณฑา ความวา เมอเธอประหารผอน ดวยอาชญา ทงหลาย มอาชญาทางกายเปนตน, อาชญาตอบ เชนนนแหละ พง ตกลงเหนอกระหมอมของเธอ. บทวา สเจ เนเรส ความวา ถาเธอจกอาจทาตนไมใหหวน- ไหวไดไซร.


บาทพระคาถาวา กโส อปหโต ยถา ความวา เหมอน กงสดาล ทเขาตดขอบปากทาใหเหลอแตพนวางไว. จรงอย กงสดาล เชนนน แมบคคลตแลวดวยมอ เทา หรอดวยทอนไม กยอมไมดง. สองบทวา เอส ปตโตส ความวา ถาเธอจกอาจเปนผเหน ปานนนไดไซร, เธอนน บาเพญปฏปทานอย. เปนผไมประมาทแลว ในบดน ชอวาบรรลพระนพพาน. บาทพระคาถาวา สารมโภ เต น วชชต ความวา กเมอ เปนอยางนน แมความแขงขนกน มอนกลาวทาใหยงกวากนเปน ลกษณะเปนตนอยางนวา " เจาเปนผทศล " วา " พวกเจาเปนผทศล " ดงนยอมไมม คอจกไมมแกเธอเลย. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตนแลว. แมพระโกณฑธานเถระ ตงอยในพระโอวาททพระศาสดา ประทานแลว กไดบรรลพระอรหตผล, ตอกาลไมนานนก ทานได เหาะขนไปในอากาศ จบสลากเปนครงแรก๑ ดงนแล. เรองพระโกณฑธานเถระ จบ. ๑. ไดยนวา ทานไดจบสลากไดท ๑ สามครง คอเมอพระศาสดาจะเสดจไปสอคคนคร ในกจนมนตของนางมหาสภททา ๑ เมอเสดจสเมองสาเกต ในกจนมนตของนาง จลสภททา ๑ เมอเสดจไปสสนาปรนตชนบท ๑ ในกจนมนตเหลานน ตองการแต พระขณาสพลวน ๆ ๕๐๐ องค. นย. มโน. ป. ๑/๒๘๓.


๕. เรองอโบสถกรรม* [ ๑๑๑ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในบพพาราม ทรงปรารภอโบสถ- กรรมของอบาสกาทงหลายมนางวสาขาเปนตน ตรสพระธรรมเทศนา นวา " ยถา ทณเฑน โคปาโล " เปนตน. [ หญงรกษาอโบสถมงผลตาง ๆ กน ] ดงไดสดบมา ในวนอโบสถวนหนง หญงประมาณ ๕๐๐ คนใน นครสาวตถ เปนผรกษาอโบสถ ไดไปสวหาร. นางวสาขา เขาไปหา หญงแก ๆ ในจานวน ๕๐๐ นนแลว ถามวา " แนะแมทงหลาย พวกทานเปนผรกษาอโบสถ เพออะไร ? " เมอหญงแกเหลานนบอก วา " พวกฉนปรารถนาทพยสมบต จงรกษาอโบสถ," ถามพวก หญงกลางคน, เมอหญงเหลานนบอกวา " พวกฉนรกษาอโบสถ กเพอตองการพนจากการอยกบหญงรวมสาม," ถามพวกหญงสาว ๆ, เมอพวกเขาบอกวา " พวกฉนรกษาอโบสถ เพอตองการไดบตรชาย ในการมครรภคราวแรก." ถามพวกหญงสาวนอย, เมอพวกเขาบอก วา " พวกฉนรกษาอโบสถ เพอตองการไปสสกลผวแตในวยสาว ๆ." (นาง) ไดฟงถอยคาแมทงหมดของหญงเหลานนแลว กพาพวก เขาไปสสานกพระศาสดา กราบทล (ความประสงคของหญงเหลานน) ตามลาดบ. * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[ สรรพสตวถกสงไปเปนทอด ๆ ] พระศาสดา ทรงสดบคานนแลว ตรสวา " วสาขา ธรรมดา สภาวธรรมทงหลายมชาตเปนตนของสตวเหลาน เปนเชนกบนาย โคบาลทมทอนไมมอ, ชาต สงสรรพสตวไปสสานกชรา ๆ สงไป สสานกพยาธ ๆ สงไปสสานกมรณะ มรณะยอมตดชวต ดจบคคล ตดตนไมดวยขวาน, แมเมอเปนอยางนน ปวงสตวชอวาปรารถนา ววฏฏะ (พระนพพาน) ยอมไมม, มวแตปรารถนาวฏฏะเทานน." ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา " นายโคบาล ยอมตอนโคทงหลายไปสทหากน ดวยทอนไม ฉนใด, ชราและมจจ ยอมตอน อายของสตวทงหลายไป ฉนนน." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ปาเชต ความวา นายโคบาลผฉลาด กนโคบาลทงหลาย ตวเขาไปสระหวางคนนาดวยทอนไม ตดวยทอนไม นนนนแหละ นาไปอย ชอวา ยอมตอน (โคทงหลาย) ไปสทหา กน ซงมหญาและนาหาไดงาย. สองบทวา อาย ปาเชนต ความวา ยอมตดอนทรยคอชวต คอยอมยงชวตอนทรยใหสนไป. ในพระคาถาน มคาอปมาอปไมย ฉะนวา " กชราและมจจ เปรยบเหมอนนายโคบาล, อนทรยคอชวต เปรยบเหมอนฝงโค, มรณะ เปรยบเหมอนสถานทหากน. บรรดา


สภาวธรรมเหลานน ชาต สงอนทรยคอชวตของสตวทงหลายไปส สานกชรา ๆ สงไปสสานกพยาธ ๆ สงไปสสานกมรณะ, มรณะนนแล ตด (ชวตนทรยของสตวทงหลาย) ไป เหมอนบคคลตดตนไมดวย ขวานฉะนน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอโบสถกรรม จบ.


๖. เรองอชครเปรต* [ ๑๑๒ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภอชคร- เปรต ตรสพระธรรมเทศนานวา " อถ ปาปาน กมมาน " เปนตน. [ พระมหาโมคคลลานะเหนเปรตถกไฟไหม ] ความพสดารวา ในสมยหนง พระมหาโมคคลลานเถระกบพระ ลกขณเถระลงจากเขาคชฌกฏ ไดเหนสตวชออชครเปรต ประมาณ ๒๕ โยชน ดวยจกษทพย. เปลวไฟตงขนแตศรษะของเปรตนน ลาม ถงหาง, ตงแตหางลามถงศรษะ. ตงขนแตขางทง ๒ ไปรวมอยท กลางตว. [ เลาการเหนเปรตใหพระลกขณเถระฟง ] พระเถระครนเหนเปรตนนแลว จงยม อนพระลกขณเถระถาม เหตแหงการยมแลว กตอบวา " ผมอาย กาลน ไมใชกาลพยากรณ ปญหาน, ทานคอยถามผมในสานกพระศาสดาเถด " เทยวบณฑบาต ในกรงราชคฤห, ในกาลไปยงสานกพระศาสดา พระลกขณเถระถาม แลว จงตอบวา " ผมอาย ผมไดเหนเปรตตนหนงในทนน. อตภาพ ของมนชอวามรปอยางน; ผมครนเหนมนแลว ไดทาการยมใหปรากฏ กดวยความคดเหนวา ' อตภาพเหนปานน เราไมเคยเหนเลย.' * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[ พระศาสดากเคยทรงเหนเปรตนน ] พระศาสดา เมอจะตรสคาเปนตนวา " ภกษทงหลาย สาวก ของเรา เปนผมจกษอยหนอ " ทรงรบรองถอยคาของพระเถระแลว จงตรสวา " ภกษทงหลาย เปรตนน แมเรากไดเหนแลวทโพธมณฑ- สถานเหมอนกน, แตเราไมพด เพราะคดเหนวา ' กแลชนเหลาใด ไมพงเชอคาของเรา ความไมเชอนนของคนเหลานน พงเปนไปเพอ หาประโยชนเกอกลไมได ' บดน เราไดโมคคลลานะเปนพยานแลว จงไดพด," อนภกษทงหลายทลถามบรพกรรมของเปรตนนแลว จง ทรงพยากรณ (ดงตอไปน) วา [ บรพกรรมของอชครเปรต ] " ดงไดยนมา ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวากสสป เศรษฐชอวาสมงคล ปทพนดวยแผนอฐทองคา ใหสรางวหาร ในทประมาณ ๒๐ อสภ๑ ดวยทรพยประมาณเทานนแลว กใหทาการ ฉลองดวยทรพยประมาณเทานนเหมอนกน. วนหนง ทานเศรษฐไป สสานกพระศาสดาแตเชาตร เหนโจรคนหนงนอนเอาผากาสาวะคลม รางตลอดถงศรษะ ทงมเทาเปอนโคลน อยในศาลาหลงหนง ใกล ประตพระนคร จงกลาววา " เจาคนน มเทาเปอนโคลน คงจกเปน มนษยทเทยวเตรในเวลากลางคนแลว (มา) นอน." [ กรรมชวใหผลชว ] โจรเปดหนาเหนเศรษฐแลว คดในใจวา "เอาเถอะนะ, เราจก ๑. อสภหนงยาว ๒๕ วา. ดวนยมขเลม ๑ หนา ๒๒๔ ฉบบพมพครงท ๑๔ พ.ศ. ๒๔๗๔.


รกรรมทควรทาแกมน " ดงนแลว กผกอาฆาตไว ไดเผานา (ของ เศรษฐ) ๗ ครง ตดเทาโคทงหลายในคอก ๗ ครง เผาเรอน ๗ ครง เขาไมอาจใหความแคนเคองดบได แมดวยทารณกรรมมประมาณ เทานน จงทาการสนทชดเชอกบคนใชของเศรษฐนนแลว ถามวา " อะไร เปนทรกของเศรษฐ (นาย) ของทาน ? " ไดฟงวา " เอาละ, เราจกเผาคนธกฎ ยงความแคนเคองใหดบ," เมอพระศาสดา เสดจเขาไปบณฑบาต, จงทบหมอนาสาหรบดมและนาสาหรบใช ไดจด ไฟทพระคนธกฎแลว. เศรษฐ ไดทราบวา " ขาววา พระคนธกฎถกไฟไหม " เดน มาอย ในเวลาทพระคนธกฎถกไฟไหมแลว จงมาถง แลดพระคนธกฎ ทไฟไหม กมไดทาความเสยใจแมสกเทาปลายขนทราย คแขนขาง ซายเขามา ปรบดวยมอขางขวาขนานใหญ. ขณะนน ประชาชนยนอย ณ ทใกล ถามทานเศรษฐวา " นาย ขอรบ เพราะเหตไร ทานจงปรบมอ ในเวลาทพระคนธกฎซงทาน สละทรพยประมาณเทานสรางไวถกไฟไหมเลา ? " เศรษฐตอบวา " พอแมทงหลาย ขาพเจาทากรรมประมาณ เทาน (ชอวา) ไดฝงทรพยไวในพระศาสนาทไมสาธารณะแก อนตรายมไฟเปนตน, ขาพเจาจงมใจยนด ปรบมอดวยคดวา ' เราจก ไดสละทรพยประมาณเทาน สรางพระคนธกฎ (ถวาย) พระศาสดา แมอก."


ทานเศรษฐ สละทรพยประมาณเทานน สรางพระคนธกฎอก ไดถวายแดพระศาสดา ซงมภกษ ๒ หมนรปเปนบรวาร. โจรเหนกรยานนแลว คดวา " เราไมฆาเศรษฐนเสย จกไม อาจทาใหเกอเขนได, เอาเถอะ, เราจกฆามนเสย." ดงนแลว จงซอน กฤชไวในระหวางผานง แมเดนเตรอยในวหารสน ๗ วน กไมได โอกาส. ฝายมหาเศรษฐ ถวายทานแดภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข สน ๗ วน ถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลวา " ขาแตพระองค ผเจรญ บรษผหนงเผานาของขาพระองค ๗ ครง, ตดเทาโคในคอก ๗ ครง, เผาเรอน ๗ ครง, บดน แมพระคนธกฎ กจกเปนเจาคนนน แหละเผา, ขาพระองคขอใหสวนบญในทานนแกเขากอน." [ ผทากรรมดยอมชนะผทากรรมชว ] โจรไดยนคานน ระทมทกขวา " เราทากรรมอนหนกหนอ เมอเปนอยางนน บรษนกมไดมแมสกวาความแคนเคองในเราผทาผด, (ยงกลบ) ใหสวนบญในทานนแกเรากอนเสยดวย; เราคดประทษราย ในบรษน (ไมสมควรเลย) แมเทวทณฑพงตกลงบนกระหมอมของ เราผไมใหบรษเหนปานนอดโทษให." ดงนแลว จงไปหมอบลงท ใกลเทาของเศรษฐ กลาววา " นายขอรบ ขอทานจงกรณาอดโทษ แกผมเถด, เมอเศรษฐกลาววา " อะไรกนน ? " จงเรยนวา " นาย ขอรบ ผมไดทากรรมประมาณเทาน ๆ, ขอทานจงอดโทษนนแกผม เถด,"


ทนน เศรษฐถามกรรมทก ๆ อยางกะเขาวา " เจาทากรรม นดวย นดวย ประมาณเทานแกเราหรอ ? " เมอเขารบสารภาพวา " ขอรบ ผมทา " (ตอไป) วา " เราไมเคยเหนแจงเลย, เหตไร เจาจงโกรธ ไดทาอยางนนแกเรา ? " เขาเตอนใหเศรษฐระลกถงคาทตนผออกจากพระนคร ในวนหนง พดแลว ไดบอกวา " ผมเกดความแคนเคองขนเพราะเหตน." เศรษฐระลกถงภาวะแหงถอยคาทตนพดไดแลว ใหโจรอดโทษ ใหดวยถอยคาวา " เออพอ เราพดจรง, เจาจงอดโทษขอนนแกเราเถด " แลวกลาววา " ลกขนเถด เราอดโทษใหแกเจาละ, เจาจงไปเถด." โจร. นายขอรบ ถาทานอดโทษแกผมไซร, ขอจงทาผมพรอม ทงบตรและภรยา ใหเปนทาส (ผรบใช) ในเรอนของทานเถด. เศรษฐ. แนะพอ เมอเรากลาวคามประมาณเทาน, เจากได ทาการตดเหนปานน, เราไมอาจกลาวอะไร ๆ กบเจาผอยในเรอน ไดเลย. เราไมมกจเกยวดวยเจาผจะอยในเรอน, เราอดโทษใหแกเจา, ไปเถด พอ. โจรครนทากรรมนนแลว ในกาลสนอาย บงเกดแลวในอเวจ ไหมในอเวจสนกาลนาน ในกาลบดน เกดเปนอชครเปรต ถกไฟ ไหมอยทเขาคชฌกฏ ดวยวบาก (แหงกรรม) ทยงเหลอ. พระศาสดา ครนตรสบรพกรรมของเปรตนนอยางนนแลว จง ตรสวา " ภกษทงหลาย ธรรมดาคนพาล ทากรรมอนลามกอย ยอมไมร, แตภายหลง เรารอนอยเพราะกรรมอนตนทาแลว ยอม


เปนเชนกบไฟไหมปา ดวยตนของตนเอง " ดงนแลว เมอจะทรงสบ อนสนธแสดงธรรม จงไดตรสพระคาถานวา " อนคนพาล ทากรรมทงหลายอนลามกอย ยอมไมร (สก) บคคลมปญญาทราม ยอม เดอดรอน ดจถกไฟไหม เพราะกรรมของ ตนเอง. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อถ ปาปาน ความวา คนพาล หาใชทาบาปทงหลายดวยสามารถแหงความโกรธอยางเดยวไม, แม ทาอยกไมรสก. แตเมอทาบาปอย จะชอวา ไมรวา " เราทาบาป " ยอมไมม. พระผมพระภาคเจาตรสวา " ยอมไมร " เพราะความไมรวา " ผล ของกรรมน มชอเหนปานน." บทวา เสห ความวา เพราะกรรมอนเปนของตนเหลานน. บทวา ทมเมโธ ความวา บคคลผมปญญาทราม เกดในนรก ยอมเดอดรอน เหมอนถกไฟไหม. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดบรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอชครเปรต จบ.


๗. เรองพระมหาโมคคลลานเถระ* [ ๑๑๓ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระ มหาโมคคลลานเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย ทณเฑน อทณเฑส " เปนตน. [ พวกเดยรถยคดหาอบายฆาทาน ] ความพสดารวา ในสมยหนง พวกเดยรถยประชมกน คดวา " ทานผมอาย ทานทงหลายทราบหรอ ? ดวยเหตไร ลาภสกการะ จงเกดขนเปนอนมากแกพระสมณโคดม ? " เดยรถยพวกหนงกลาววา " พวกขาเจาไมทราบ, สวนพวกทานทราบหรอ ? " เดยรถยทร เรองพากนตอบวา " ขอรบ พวกขาพเจาทราบ ลาภและสกการะ เกดขนเพราะอาศยพระเถระรปหนง ชอมหาโมคคลลานะ เพราะพระ เถระนน ไปเทวโลก ถามกรรมทเทวดาทาแลว กกลบมาบอก กบพวกมนษยวา ' ทวยเทพทากรรมชอน ยอมไดสมบตเหนปานน,' แมไปนรก กถามกรรมของหมสตวผเกดในนรกแลวกลบมาบอกพวก มนษยวา ' พวกเนรยกสตวทากรรมชอน ยอมเสวยทกขเหนปานน.' พวกมนษยไดฟงถอยคาของพระเถระนนแลว ยอมนาลาภสกการะเปน อนมากไป (ถวาย), ถาพวกเราจกสามารถฆาพระเถระนนไดไซร, ลาภและสกการะนน กจกเกดแกพวกเรา." * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[ เดยรถยจางพวกโจรฆาพระเถระ ] เดยรถยเหลานน ตางรบรองวา " อบายนใชได " ทกคนเปน ผมฉนทะอนเดยวกน ตกลงกนวา " พวกเราจกทากรรมอยางใดอยาง หนง ฆาพระเถระนนเสย " ดงนแลว ชกชวนพวกอปฏฐากของตน ไดทรพยพนกหาปณะ ใหเรยกหมโจรผเทยวทากรรมคอฆาบรษมา แลว สงวา " พระเถระชอมหาโมคคลลานะอยทกาฬสลา, พวกเจา ไปในทนนแลว จงฆาพระเถระนน " ดงนแลว กไดกหาปณะ (แกพวกโจร). พวกโจร รบคาเพราะความโลภในทรพย ตงใจวา " พวกเราจก ฆาพระเถระ " ดงนแลว ไปลอมทอยของพระมหาโมคคลลานเถระนนไว. [ พระเถระถกพวกโจรทบ ] พระเถระ ทราบความทตนถกพวกโจรเหลานนลอมแลว จง ออกไปทางชองลกกญแจหลกไปเสย. ในวนนน พวกโจรนน มได เหนพระเถระ, ในวนรงขน จงไปลอม (อก). พระเถระทราบแลว กทาลายมณฑลชอฟาเหาะไปสอากาศ. เมอเปนเชนน ในเดอนแรกกด ในเดอนทามกลางกด พวกเดยรถย นน กมไดอาจจบพระเถระได, แตเมอมาถงเดอนสดทาย, พระเถระ ทราบภาวะคอการชกมาแหงกรรมอนตนทาไวแลว จงมไดหลบเลยง. พวกโจรไปจบพระเถระไดแลว ทบกระดกทงหลายของทานให (แตกยบเปนชนนอย) ประมาณเทาเมลดขาวสารหก, ทนน พวก


โจรเหวยงทานไปทหลงพมไมแหงหนง ดวยสาคญวา ' ตายแลว.' กหลกไป. [ พระเถระประสานกระดกแลวไปเฝาพระศาสดา ] พระศาสดาคดวา " เราเฝาพระศาสดาเสยกอนแลวจกปรนพพาน " ดงนแลว จงประสานอตภาพดวยเครองประสานคอฌาน ทาให มนคงแลว ไปสสานกพระศาสดา โดยอากาศ ถวายบงคมพระศาสดา แลว กราบทลวา " ขาพระองคจกปรนพพาน พระเจาขา." พระผมพระภาค. เธอจกปรนพพานหรอ ? โมคคลลานะ. พระเถระ. จกปรนพพาน พระเจาขา. พระศาสดา. เธอจกปรนพพาน ณ ทไหน ? พระเถระ. ขาพระองคจกไปสประเทศชอกาฬสลาแลวปรนพพาน พระเจาขา. พระศาสดา. โมคคลลานะ ถากระนน เธอกลาวธรรมแกเรา แลวจงคอยไป, เพราะบดน เราไมพบเหนสาวกผเชนเธอ (อก). [ พระเถระแผลงฤทธแลวปรนพพาน ] พระเถระกราบทลวา " ขาพระองคจกทาอยางนน พระเจาขา " ดงนแลว ถวายบงคมพระศาสดา เหาะขนไปในอากาศ แผลง ฤทธมประการตาง ๆ อยางพระสารบตรแผลงในวนปรนพพานแลว กลาวธรรม ถวายบงคมพระศาสดาแลว ไปสดงแทบกาฬสลา- ประเทศ ปรนพพานแลว.


ถอยคา (เลาลอ) แมนวา " ขาววา พวกโจรฆาพระเถระเสย แลว " ดงน ไดกระฉอนไปทวชมพทวป. [ พวกโจรถกจารบรษจบได ] พระเจาอชาตศตร ทรงแตงจารบรษ๑ไปเพอตองการสบเสาะ หาพวกโจร. เมอโจรแมเหลานน ซงกาลงดมสราอยในโรงดมสรา, โรคนหนง กถองหลงโจรคนหนงใหลมลง. โจรทถกถองนน ข ตะคอกโจรนนแลว พดวา " เฮย อายหวดอ ทาไมจงถองหลงกเลา." โจรผหนง. เฮย อายโจรชวราย กพระมหาโมคคลลานะ มง (ลงมอ) ตกอนหรอ ? โจรอกผหนง. กมงไมรวาพระโมคคลลานะถกกตดอกหรอ ? เมอพวกโจรเหลานน พากนกลาว (อวดอาง) อยวา " พระ โมคคลลานะ กเองตแลว ๆ." จารบรษเหลานน ไดยนแลว จงจบโจรเหลานนไวทงหมดแลว กราบทลแดพระราชา. พระราชา ทรงรบสงใหเรยกพวกโจรมาแลว ตรสถามวา " พวกเจาฆาพระเถระหรอ ? " พวกโจร. เปนอยางนน พระเจาขา. พระราชา. ใครใชพวกเจาเลา ? พวกโจร. พวกสมณะเปลอย พระเจาขา. ๑. บรษสอดแนม นาจะไดแกพวกตารวจลบ.


[ พวกเดยรถยและพวกโจรถกลงโทษ ] พระราชา ทรงรบสงใหจบสมณะเปลอยประมาณ ๕๐๐ แลว ใหฝงไวในหลมประมาณเพยงสะดอทพระลานหลวง รวมกบโจร ทง ๕๐๐ คน ใหกลบดวยฟางแลว กอไฟ (เผา). ครนทรงทราบวา พวกเหลานนถกไฟไหมแลว จงรบสงใหไถดวยไถเหลก ทาพวกนน ทงหมดใหเปนทอนและหาทอนมได, รบสงใหทาการเสยบหลาวไว ในโจร ๔ คน. [ พระเถระถงมรณะสมควรแกกรรมของตน ] ภกษทงหลาย สนทนา๑กนในโรงธรรมวา " นาสงเวชจรง พระมหาโมคคลลานะ มรณภาพ๒ไมสมควรแกตน." พระศาสดา เสดจมาตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวก เธอนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ? " เมอภกษเหลานน กราบทล วา " ดวยกถาชอน พระเจาขา " ดงนแลวตรสวา " ภกษทงหลาย โมคคลลานะ มรณภาพไมสมควรแกอตภาพนเทานน, แตเธอถง มรณภาพสมควรแท แกกรรมทเธอทาไวในกาลกอน " อนภกษ ทงหลายทลถามวา " กบรพกรรมของทานเปนอยางไร ? พระเจาขา " ไดตรส (อดตนทาน) อยางพสดาร (ดงตอไปน) :- [ บรพกรรมของพระมหาโมคคลลานะ ] ดงไดสดบมา ในอดตกาล กลบตรผหนง เปนชาวเมอง ๑. กถ สมฏาเปส แปลวา ยงกถาใหตงขนพรอม. ๒. มรณ ปตโต แปลวาถง แลวซงมรณะ.


พาราณส ทากจตาง ๆ มตาขาวและหงตมเปนตนเองทงนน ปรนนบต มารดาบดา. ตอมา มารดาบดาของเธอ พดกะเขาวา " พอ เจาผเดยว เทานน ทางานทงในเรอน ทงในปา ยอมลาบาก, มารดาบดาจก นาหญงสาวคนหนงมาใหเจา." ถกเขาหามวา " คณแมและคณพอ ผมไมตองการดวยหญงสาว เหนปานนน, ผมจกบารงทานทง ๒ ดวย มอของผมเอง ตราบเทาทานทง ๒ ยงมชวตอย " กออนวอนเขา แลว ๆ เลา ๆ แลวนาหญงสาวมา (ใหเขา). [ หญงชวยยงผวฆามารดาบดา ] หญงนน บารงแมผวและพอผวไดเพยง ๒ - ๓ วนเทานน ภาย หลง กไมอยากเหนทานทง ๒ นนเลย จงบอกสามวา " ฉนไม อาจอยในทแหงเดยวกบมารดาบดาของเธอได " ดงนแลว ตเตยน (ตาง ๆ นานา) เมอสามนนไมเชอถอถอยคาของตน, ในเวลาสามไป ภายนอก ถอเอาปอ กานปอ และฟองขาวยาค ไปเรยรายไวในท นน ๆ (ใหรกรงรงเลอะเทอะ) สามมาแลว กถามวา " น อะไร กน " กบอกวา " น เปนกรรมของคนแกผบอดเหลาน, แกทง ๒ เทยวทาเรอนทวทกแหงใหสกปรก, ฉนไมอาจอยในทแหงเดยวกน กบแกทง ๒ นนได. [ เชอเมยตองเสยพอแม ] เมอหญงนน บนพราอยอยางนน, สตวผมบารมบาเพญไวแลว


แมเหนปานนน กแตกกบมารดาบดาได. เขาพดวา " เอาเถอะ, ฉน จกรกรรมทควรทาแกทานทง ๒ " ดงนแลว เชญมารดาบดาให บรโภคแลว กชกชวนวา " ขาแตพอและแม พวกญาตในทชอ โนน หวงการมาของทานทง ๒ อย, ผมจก (พา) ไปในทนน." ดงนแลว ใหทานทง ๒ ขนสยานนอยแลวพาไป ในเวลาถงกลางดง ลวงวา " คณพอขอรบ ขอพอจงถอเชอกไว, โคทง ๒ จกไปดวย สญญาแหงปฏก, ในทนมพวกโจรซมอย, ผมจะลงไป " ดงนแลว มอบเชอกไวในมอของบดา ลงไปแลว ไดเปลยนเสยงทาใหเปนเสยง พวกโจรซมอย. [ มารดาบดาสเนหาในบตรยงกวาตน ] มารดาบดาไดยนเสยงนน ดวยสาคญวา " พวกโจรซมอย " จงกลาววา " ลกเอย แมและพอแกแลว, เจาจงรกษาเฉพาะตว เจา (ใหพนภย) เถด." เขาทาเสยงดจโจร ทบตมารดาบดา แม ผรองอยอยางนนใหตายแลว ทงไวในดง แลวกลบไป. [ ผลของกรรมชวตามสนอง ] พระศาสดา ครนตรสบรพกรรมนของพระมหาโมคคลลานะนน แลว ตรสวา " ภกษทงหลาย โมคคลลานะ ทากรรมประมาณเทาน ไหมในนรกหลายแสนป, ดวยวบากทยงเหลอ จงถกทบตอยางนน นนแล ละเอยดหมด ถงมรณะ สน ๑๐๐ อตภาพ, โมคคลลานะ ไดมรณะอยางน กพอสมแกกรรมของตนเองแท, พวกเดยรถย ๕๐๐


กบโจร ๕๐๐ ประทษรายตอบตรของเราผไมประทษราย กไดมรณะ ทเหมาะ (แกกรรมของเขา) เหมอนกน, ดวยวา บคคลผประทษราย ตอบคคลผไมประทษราย ยอมถงความพนาศฉบหายดวยเหต ๑๐ ประการเปนแท " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จง ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา " ผใด ประทษรายในทานผไมประทษรายทงหลาย ผไมมอาชญา ดวยอาชญา ยอมถงฐานะ ๑๐ อยาง อยางใดอยางหนงพลนทเดยว คอ ถงเวทนา กลา ๑ ความเสอมทรพย ๑ ความสลายแหง สรระ ๑ อาพาธหนก ๑ ความฟงซานแหง จต ๑ ความขดของแตพระราชา ๑ การถก กลาวตอยางรายแรง ๑ ความยอยยบแหงเครอ ญาต ๑ ความเสยหายแหงโภคะ ๑ อก อยางหนง ไฟปายอมไหมเรอนของเขา, ผนน มปญญาทราม เพราะกายแตก ยอมเขาถงนรก." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อทณเฑส ความวา ในพระขณาสพ ทงหลาย ผเวนจากอาชญามอาชญาทางกายเปนอาท. บทวา อปปทฏเส ความวา ผไมมความผดในชนเหลาอน หรอในตน. บาทพระคาถาวา ทสนนม ตร าน ความวา ในเหต


แหงทกข ๑๐ อยาง ซงเหตอยางใดอยางหนง. บทวา เวทน ไดแก เวทนากลา อนตางดวยโรคมโรคใน ศรษะเปนตน. บทวา ชาน ไดแก ความเสอมทรพยทไดโดยยาก. บทวา เภทน ไดแก ความสลายแหงสรระมการตดมอเปนตน. บทวา ครก ไดแก (หรอ) อาพาธหนกตางโดยโรคมโรค อมพาต๑ มจกษขางเดยว เปลยงอย และโรคเรอนเปนตน. บทวา จตตกเขป ไดแก ความเปนบา. บทวา อปสคค ไดแก (หรอ) ความขดของแตพระราชา เปนตนวา ถอดยศลดตาแหนงเสนาบดเปนตน. บทวา อพภกขาน ความวา การถกกลาวตอยางรายแรง เหนปานนวา ' กรรมมการตดทตอเปนตนนกด, กรรมคอการประพฤต ผดในพระราชานกด เจาทาแลว.' ซงตนไมเคยหน ไมเคยไดยน และ ไมเคยคดเลย. บาทพระคาถาวา ปรกขย ว าตน ไดแก ความยอยยบแหง เครอญาต ผสามารถเปนทพานกของตน. บทวา ปภงคณ คอ ความเสยหาย ไดแก ความผพงไป. กขาวเปลอกในเรอนของเขา ยอมถงความผ, ทองคาถงความเปน ถานเพลง, แกวมกดาถงความเปนเมลดฝาย, กหาปณะถงความเปน ชนกระเบอง เปนตน. สตว ๒ เทา ๔ เทา ถงความเปนสตวบอด ๑. Caralysis โรคเสนประสาทพการทาใหเนอตวตาย.


เปนอาท. สองบทวา อคค ฑหต ความวา ในปหนง เมอไฟผลาญ อยางอนแมไมม ไฟคออสนบาต ยอมตกลงเผาผลาญ ๒ - ๓ ครง, หรอไฟปาตงขนตามธรรมดาของมน ยอมไหมเทยว. บทวา นรย เปนตน ความวา พระผมพระภาคตรสวา " ผนน ยอมเขาถงนรก " กเพอแสดงฐานะ อนการกบคคลแมถงฐานะ ๑๐ อยางเหลานอยางใดอยางหนงในปจจบนนแลว กพงถงในสมปรายภพ โดยอยางเดยวกน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดบรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระมหาโมคคลลานเถระ จบ.


๘. เรองภกษมภณฑะมาก* [ ๑๑๔ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ผมภณฑะมาก๑ ตรสพระธรรมเทศนานวา " น นคคจรยา " เปนตน. [ กฎมพเตรยมเครองใชกอนบวช ] ไดยนวา กฎมพชาวเมองสาวตถผหนง มภรรยาทากาละ แลว จงบวช. เขาเมอจะบวช ใหสรางบรเวณ เรอนไฟและหอง เกบภณฑะเพอตน บรรจหองเกบภณฑะแมทงหมดใหเตมดวยวตถ ทงหลายมเนยใสและนามนเปนตนแลว จงบวช. กแล ครนบวชแลว ใหเรยกพวกทาสของตน มาหงตมอาหารตามทตนชอบใจ แลว บรโภค. ไดเปนผมภณฑะมาก และมบรขารมาก. นงผาหมผา ในราตรมชดหนง, กลางวนมอกชดหนง, อยในวหารหลงสดทาย. [ ถกพวกภกษตอวาแลวนาตวไปเฝาพระศาสดา ] วนหนง เมอภกษนน ตากจวรและผาปทนอนอย. ภกษทง หลาย เดนเทยวจารกไปตามเสนาสนะ๒ เหนแลว จงถามวา "ผมอาย จวรและผาปทนอนเหลานของใคร ? " เมอเขาตอบวา " ของผม ขอรบ " ดงนแลว จงกลาววา " ผมอาย พระผมพระภาค ทรง * พระมหาเฉลยว ป. ธ. ๕ วดกนมาตยาราม แปล. ๑. สงสมสงของ. ๒. เสนาสนจารก อาหณฑนตา.


อนญาตจวร (เพยง) ๓ ผน, กทานบวชในศาสนาของพระพทธเจา ผมความปรารถนอย๑อยางน (ทาไม) จงเปนผมบรขารมากอยาง น " ดงนแลว ไดนาภกษนนไปสสานกพระศาสดา กราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ ภกษรปน เปนผมภณฑะมากเหลอเกน." พระศาสดา ตรสถาม (ภกษนน) วา " ไดยนวา เปนอยางนน จรงหรอ ? ภกษ " เมอภกษนนกราบทลวา " จรง พระเจาขา " จงตรสวา " ภกษ กเหตไร เธอ เมอเราแสดงธรรมเพอความเปน ผมความปรารถนานอยแลว. จงกลบเปนผมภณฑะมากอยางนเลา ? " ภกษนน โกรธแลว ดวยเหตเพยงเทานนแล คดวา " บดน เราจกเทยวไป โดยทานองน " ดงนแลว ทง (เปลอง) ผาหม ม จวรตวเดยว๒ ไดยนอยในทามกลางบรษท. [ พระศาสดาใหเธอกลบมหรและโอตตปปะ ] ลาดบนน พระศาสดา เมอจะทรงอปถมภภกษรปนน จงตรส วา " ภกษ ในกาลกอน เธอแสวงหาหรและโอตตปปะ แมใน กาลเปนรากษสนากแสวงหาหรโอตตปปะอย (ถง) ๑๒ ป มใช หรอ ? (แต) บดน เธอบวชในพระพทธศาสนา ทเคารพอยางน แลวเปลองผาหมละหรและโอตตปปะ ยนอยในทามกลางบรษท ๔ เพราะเหตไร ? " ภกษนน ฟงพระดารสของพระศาสดาแลว กลบตงหรและ ๑. มงคลตถทปน ทตยภาค หนา ๒๗๑ แกศพทนวา ไมมความปรารถนา. ๒. คอ เหลอสบงตวเดยว เพราะ ตจวร ยอมหมายผา ๓ ผน.


โอตตปปะขนได หมจวรนน ถวายบงคมพระศาสดาแลว นง ณ ท สมควรขางหนง. ภกษทงหลาย ทลขอพระผมพระภาค เพอใหทรงประกาศ เนอความนน. ทนน พระผมพระภาค ทรงนาอดตนทานมาตรสวา :- [ บรพกรรมของภกษนน ] " ไดยนวา ในอดตกาล พระโพธสตว ถอปฏสนธในพระ ครรภพระอครมเหสของพระเจาพาราณส. ในวนขนานพระนามของ พระโพธสตวนน มหาชนทงหลาย ขนานพระนามของพระองควา "มหสสาสกมาร๑." พระกนฐภาดา๒ของพระองค ไดมพระนามวา จนทกมาร. เมอพระชนนของพระราชกมารทง ๒ นน สนพระชนม แลว พระราชากทรงสถาปนาสตรอนไวในตาแหนงพระอครมเหส. นางแมนน ประสตพระราชโอรส (พระองคหนง). ชน ทงหลาย ขนานพระนามของพระโอรสนนวา " สรยกมาร." พระ ราชาทอดพระเนตรเหนสรยกมารนนแลว กทรงพอพระทย ตรส (พระราชทานพร) วา " เราใหพรแกบตรของเธอ." ฝายพระเทวนนแล กราบทลวา " หมอมฉนจกรบเอา ในเวลาทตองการ " ดงนแลว ในกาลทพระราชโอรสเจรญวยแลว จงทลพระราชาวา " ขอเดชะ สมมตเทพ พระองคไดพระราชาทานพรไวแลว ในเวลาทบตรของ หมอมฉนประสต, ขอพระองคโปรดพระราชาทานราชสมบตแกบตร ๑. แปลวา กมารผซดไปซงลกศรใหญ ฉบบยโรปและสงหฬวา มหงสกกมาโร. ๒. แปลวา นองชาย.


ของหมอมฉนเถด." [ พระโพธสตวตองเดนไพร ] พระราชาแมทรงหามวา " บตรทง ๒ ของเรากาลงรงเรองดจ กองไฟ เทยวไป, เราไมอาจใหสมบตแกสรยกมารนนได (แต) ทรงเหนนางยงขนออนวอนอยบอย ๆ จงทรงดารวา " นางนจะพง ทาแมความฉบหายแกบตรของเรา " ดงนแลว จงรบสงใหเรยกพระ ราชโอรสทง ๒ มา ตรสวา " พอทงสอง พอไดใหพรไวในเวลา สรยกมารประสต, บดน มารดาของเขา ทลขอราชสมบต, พอ ไมอยากจะใหแกเขาเลย, มารดาของเขา จะพงทาแมความฉบหาย แกเจาทง ๒, เจาจงไป อยในปาแลว คอยกลบมารบราชสมบต โดยกาลทพอลวงไป " ดงนแลว กสงไป. สรยกมาร เลนอยทพระลานหลวง เหนพระราชกมารทง ๒ นน ถวายบงคมพระราชบดาแลวลงจากปราสาท ทราบเหตนนแลว จงออกไปกบพระราชกมารเหลานนดวย. [ พระราชกมารทง ๒ ถกรากษสจบไว ] ในกาลทพระราชกมารเหลานน เขาไปสหมวนตประเทศ พระ โพธสตวเสดจแยกออกจากทาง นงอยทโคนตนไมตนใดตนหนงแลว ตรสกะสรยกมารวา " แนะพอ เจาจงไปสสระนน อาบนาและ ดมนาแลว จงเอาใบบวนานามาเพอพทง ๒ บาง." กสระนน เปน สระทรากษสนา๑ตนหนง ไดจากสานกแหงทาวเวสวณ. กทาว ๑. ปทานกรม กระทรวงศกษาธการ พ.ศ. ๒๔๗๐ วา รากษส (รากสด) ยกษ ผเสอนา เปนชอพวกอสรอยางเลว มนสยดราย ชอบเทยวตามปา ทาลายพธและกนคน.


เวสวณ รบสงกะรากษสนานนวา " เวนชนผรเทวธรรมเทานน ชน เหลาอนลงสสระน, เจายอมไดเพอเคยวกนชนเหลานน." ตงแตนน มา รากษสนานน ถามเทวธรรมกะคนผลงแลว ๆ สสระนน ยอม เคยวกนคนผไมรอย. ฝายสรยกมาร มทนพจารณาสระนน ลงไป, และถกรากษสนน ถามวา " ทานรเทวธรรมหรอ ? " กตอบวา " พระจนทรและพระ อาทตย ชอวาเทวธรรม." ลาดบนน รากษสกลาวกะสรยกมารนน วา " ทานไมรเทวธรรม " แลวกฉดลงนาไปพกไวในภพของตน. สวนพระโพธสตว เหนสรยกมารชาอย จงสงจนทกมาร ไป แมจนทกมารนน ถกรากษสนนถามวา " ทานรเทวธรรมหรอ ? " กตอบวา " ทศ ๔ ชอวา เทวธรรม," รากษสนากฉดแมจนทกมารนน ลงนาไปในพกไวอยางนนเหมอนกน. [ พระโพธสตวแสดงเทวธรรมแกรากษส ] พระโพธสตว แมเมอจนทกมารนน ชาอย จงคดวา " อนตราย จะพงม " ดงนแลว จงไปเอง เหนรอย (เทา) ลงแหงกมารแมทง ๒ แลว กทราบวา " สระนมรากษสรกษา " จงสอดพระขรรคไว ถอ ธนไดยนแลว. รากษส เหนพระโพธสตวไมลง (สสระ) จง แปลงเปนเพศชายชาวปา มากลาวปราศรยวา " ดกอนบรษผเจรญ ทานเดนทางออนเพลย ทาไม จงไมลงสสระน อาบนา, ดมนา, เคยว กนเงาบว ประดบดอกไมแลว จงไปเลา ? "


พระโพธสตว พอเหนบรษนน กทราบไดวา " ผนเปนยกษ " จงกลาววา " ทานจบเอานองชายทง ๒ ของขาพเจาไวหรอ ? " ยกษ. เออ ขาพเจาจบไว. โพธสตว. จบไวทาไม ? ยกษ. ขาพเจา ยอมได (เพอกน) ผลงสสระน. โพธสตว. กทานยอมไดทกคนเทยวหรอ ? ยกษ. ยกเวนผรเทวธรรม คนทเหลอ ขาพเจายอมได. โพธสตว. กทานมความตองการดวยเทวธรรมหรอ ? ยกษ. ขาพเจามความตองการ. โพธสตว. ขาพเจาจกกลาว (ใหทานฟง). ยกษ. ถากระนน ขอทานจงกลาวเถด. โพธสตว. ขาพเจามตวสกปรก ไมอาจกลาวได. ยกษใหพระโพธสตวอาบนา ใหดมนาอนควร ตบแตงแลว เชญขนสบลลงก ในทามกลางมณฑปอนแตงไว ตวเองหมอบอย แทบบาทมลของพระโพธสตวนน. ลาดบนน พระโพธสตวบอกกะยกษนนวา " ทานจงฟงโดย เคารพ " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา " นกปราชญ เรยกคนผถงพรอมดวยหรและ โอตตปปะ ตงมนดแลวในธรรมขาว เปนผ สงบ เปนสตบรษในโลกวา ' ผทรงเทวธรรม '." ยกษฟงธรรมเทศนานแลว เลอมใส กลาวกะพระโพธสตววา


" ทานบณฑต ขาพเจาเลอมใสตอทานแลว จะใหนองชายคนหนง, จะนาคนไหนมา ? " โพธสตว. จงนานองชายคนเลกมา. ยกษ. ทานบณฑต ทานรเทวธรรมอยางเดยวเทานน, แต ทานไมประพฤตในเทวธรรมเหลานน. โพธสตว. เพราะเหตไร ? ยกษ. เพราะทานใหนานองชายคนเลกมาเวนคนโตเสย ยอม ไมชอวาอปจายกกรรม๑ตอผเจรญ. [ พระโพธสตวรทงประพฤตเทวธรรม ] พระโพธสตวตรสวา " ยกษ เรารทงเทวธรรม, ทงประพฤต ในเทวธรรมนน, เพราะเราอาศยนองชายคนเลกนน พวกเราจงตองเขา ปาน, เหตวา มารดาของนองชายนน ทลขอราชสมบตกะพระราช บดาของเราทงสอง เพอประโยชนแกนองชายนน, กพระบดา ของเราไมพระราชทานพรนน ทรงอนญาตการอยปา เพอประโยชน แกการตามรกษาเราทงสอง, กมารนนไมกลบ มากบพวกเรา, แม เมอขาพเจาจะกลาววา ' ยกษตนหนงในปาเคยวกนนองชายคนเลก นน ' ดงน ใคร ๆ กจกไมเชอ, เพราะเหตนน ขาพเจาผกลวตอภย คอการครหา จงใหนานองชายคนเลกนนผเดยวมาให. ยกษเลอมใสตอพระโพธสตว สรรเสรญวา " สาธ ทาน บณฑต ทานผเดยวทงรเทวธรรม ทงประพฤตในเทวธรรม " ดงน ๑. กรรมคอการทาความออนนอม.


แลว จงไดนานองชายแมทงสองคนมาให. [ พระโพธสตวไดครองราชสมบต ] ลาดบนน พระโพธสตวตรสพรรณนาโทษในความเปนยกษ แลว ใหยกษนนดารงอยในศล ๕. พระโพธสตวนน เปนผมความ รกษาอนยกษนนจดทาดวยดแลว๑ อยในปานน, ครนเมอพระราช- บดาสวรรคตแลว, พายกษไปกรงพาราณส ครอบครองราช- สมบตแลว พระราชทานตาแหนงอปราชแกจนทกมาร พระราชทาน ตาแหนงเสนาบดแกสรยกมาร โปรดใหสรางทอยในรมณยสถานแก ยกษ. (และ) ไดทรงทาโดยประการทยกษนนจะถงความเปนผเลศ ดวยลาภ. [ พระศาสดาทรงยอชาดก ] พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ทรงประชม ชาดกวา " รากษสนานน ในกาลนน ไดเปนภกษผมภณฑะมาก, สรยกมาร เปนพระอานนท, จนทกมาร เปนพระสารบตร, มหสสาส- กมาร ไดเปนเรานเอง." พระศาสดา ครนตรสชาดกอยางนแลว จงตรสวา " ภกษ ในกาลกอน เธอแสวงหาเทวธรรม ถงพรอมดวยหรและโอตตปปะ เทยวไปอยางนน. บดน เธอยนอยโดยทานองน ในทามกลางแหง บรษท ๔ กลาวอยตอหนาเราวา " ฉนมความปรารถนานอย " ดงน ชอวาไดทากรรมอนไมสมควรแลว, เพราะวา บคคลจะชอวาเปน ๑. ปลอดภย.


สมณะ ดวยเหตสกวาหามผาสาฎกเปนตนกหามได " ดงนแลว เมอ จะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา " การประพฤตเปนคนเปลอย กทาใหสตวบรสทธ ไมได, การเกลาชฎากไมได, การนอนเหนอ เปอกตมกไมได, การไมกนขาวกด การนอน บนแผนดนกด ความเปนผมกายหมกหมมดวยธล กด ความเพยรดวยการนงกระหยงกด (แตละอยาง) หาทาสตวผยงไมลวงสงสยใหบรสทธไมได." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา นานาสกา ตดบทเปน น อนาสกา. ความวา การหามภต. การนอนบนแผนดน ชอวา ตณฑลสายกา ธลทหมกหมมอยในสรระ โดยอาการคอดงฉาบทาดวยเปอกตม ชอวา รโชชลล. ความเพยรทปรารภแลว ดวยความทเปนผนงกระหยง ชอวา อกกฏกปปธาน. พระผมพระภาคตรสอธบายคานไววา " ก สตวใด เขาใจวา ' เราจกบรรลความบรสทธ กลาวคอการออกจาก โลก ดวยการปฏบตอยางน ' ดงนแลว พงสมาทานประพฤตวตร อยางใดอยางหนง ในวตรมการประพฤตเปนคนเปลอยเปนตน เหลาน. สตวนน พงชอวาเจรญความเหนผด และพงเปนผมสวนแหงความ ลาบากโดยสวนเดยว. ดวยวา วตรเหลานน ทสตวสมาทานดแลว ยอมยงสตวทชอวาผยงไมลวงความสงสย เพราะความสงสยอนมวตถ ๘ อนตนยงไมกาวลวงแลว ใหหมดจดไมได."


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษผมภณฑะมาก จบ.


๙. เรองสนตตมหาอามาตย* [ ๑๑๕ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสนตตมหา- อามาตย ตรสพระธรรมเทศนานวา " อลงกโต เจป สม จเรยย " เปนตน. [ สนตตมหาอามาตย ไดครองราชสมบต ๗ วน ] ความพสดารวา ในกาลครงหนง สนตตมหาอามาตยนน ปราบปรามปจจนตชนบท ของพระเจาปเสนทโกศล อนกาเรบให สงบแลวกลบมา. ตอมา พระราชาทรงพอพระหฤทย ประทาน ราชสมบตให ๗ วน ไดประทานหญงผฉลาดในการฟอนและการขบ นางหนงแกเขา. เขาเปนผมนเมาสราสน ๗ วน ในวนท ๗ ประดบ ดวยเครองอลงการทกอยางแลว ขนสคอชางตวประเสรฐไปสทา อาบนา เหนพระศาสดากาลงเสดจเขาไปบณฑบาตทระหวางประต อยบนคอชางประเสรฐนนเอง ผงกศรษะถวายบงคมแลว. พระศาสดาทรงทาการแยม พระอานนททลถามวา " ขาแต พระองคผเจรญ อะไรหนอแล ? เปนเหตใหทรงกระทาการแยมให ปรากฏ " เมอจะตรสบอกเหตแหงการแยม จงตรสวา " อานนท เธอจงดสนตตมหาอามาตย, ในวนนเอง เขาทงประดบดวยอาภรณ ทกอยางเทยว มาสสานกของเรา จกบรรลพระอรหตในเวลาจบ คาถาอนประกอบดวยบท ๔ แลว นงบนอากาศ ชว ๗ ลาตาล จก * พระมหาเอยม ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ปรนพพาน. " มหาชน ไดฟงพระดารสของพระศาสดา ผกาลงตรสกบพระ เถระอย. [ คน ๒ พวกมความคดตางกน ] บรรดามหาชนเหลานน พวกมจฉาทฏฐ คดวา " ทานทงหลาย จงดกรยาของพระสมณโคดม, พระสมณโคดมนน ยอมพดสกแต ปากเทานน, ไดยนวา ในวนน สนตตมหาอามาตยนน มนเมาสรา อยางนน แตงตวอยตามปกต ฟงธรรมในสานกของพระสมณโคดม นนแลว จกปรนพพาน, ในวนน พวกเราจกจบผดพระสมณโคดมนน ดวยมสาวาท." พวกสมมาทฏฐ คดกนวา " นาอศจรรย พระพทธเจาทงหลาย มอานภาพมาก, ในวนน เราทงหลาย จกไดดการเยองกรายของ พระพทธเจา และการเยองกรายของสนตตมหาอามาตย." สวนสนตตมหาอามาตย เลนนาตลอดวนททาอาบนาแลว ไป สอทยาน นงทพนโรงดม. [ หญงนกฟอนเปนลมตาย ] ฝายหญงนน ลงไปในทามกลางทเตนรา เรมจะแสดงการฟอน และการขบ, เมอนางแสดงการฟอนการขบอยในวนนน ลมมพษ เพยงดงศาสตราเกดขนแลวในภายในทอง ไดตดเนอหทยแลว เพราะ ความทนางเปนผมอาหารนอยถง ๗ วน เพอแสดงความออนแอน แหงสรระ. ในทนททนใดนนเอง นางมปากอาและตาเหลอก ได


กระทากาละแลว. [ โศกเพราะภรรยาตาย ] สนตตมหาอามาตย กลาววา " ทานทงหลาย จงตรวจด นางนน " ในขณะสกวาคาอนชนทงหลายกลาววา " หญงนน ดบ แลว นาย " ดงน ถกความโศกอยางแรงกลาครอบงาแลว. ใน ขณะนนเอง สราทเธอดมตลอด ๗ วน ไดถงความเสอมหายแลว ประหนงหยาดนาในกระเบองทรอนฉะนน. เธอคดวา " คนอน เวน พระตถาคตเสย จกไมอาจเพอจะยงความโศกของเรานใหดบได " ม พลกายแวดลอมแลว ไปสสานกของพระศาสดาในเวลาเยน ถวาย บงคมแลว กราบทลอยางนวา " ขาแตพระองคผเจรญ ความโศก เหนปานนเกดขนแกขาพระองค, ขาพระองคมาแลว กดวยหมายวา ' พระองค จกอาจเพอจะดบความโศกของขาพระองคนนได,' ขอ พระองคจงทรงเปนทพงของขาพระองคเถด." [ พระศาสดาระงบความโศกของบคคลได ] ลาดบนน พระศาสดาตรสกะเธอวา " ทานมาสสานกของผ สามารถ เพอดบความโศกไดแนนอน, อนทจรง นาตาทไหลออก ของทานผรองไห ในเวลาทหญงนตาย ดวยเหตนนนแล มากกวา นาของมหาสมทรทง ๔ " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา " กเลสเครองกงวลใด มอยในกาลกอน เธอ จงยงกเลสเครองกงวลนน ใหเหอดแหงไป กเลสเครองกงวล จงอยามแกเธอในภายหลง,


ถาเธอจกไมยดถอขนธ ในทามกลาง จกเปนผ สงบระงบเทยวไป." ในกาลจบพระคาถา สนตตมหาอามาตย บรรลพระอรหต แลว พจารณาดอายสงขารของตน ทราบความเปนไปไมไดแหงอาย สงขารนนแลว จงกราบทลพระศาสดาวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคจงทรงอนญาตการปรนพพานแกขาพระองคเถด." พระศาสดา แมทรงทราบกรรมทเธอทาแลว กทรงกาหนดวา " พวกมจฉาทฏฐ ประชมกน เพอขมข (เรา) ดวยมสาวาท จกไม ไดโอกาส. พวกสมมาทฏฐ ประชมกน ดวยหมายวา ' พวกเรา จกดการเยองกรายของพระพทธเจา และการเยองกรายของสนตต- มหาอามาตย ฟงกรรมทสนตตมหาอามาตยนทาแลว จกทาความ เออเฟอในบญทงหลาย " ดงนแลว จงตรสวา " ถากระนน เธอจง บอกกรรมทเธอทาแลวแกเรา, กเมอจะบอก จงอยายนบนภาคพน บอก จงยนบนอากาศชว ๗ ลาตาลแลวจงบอก." [ แสดงอทธปาฏหารยในอากาศ ] สนตตมหาอามาตยนน ทลรบวา " ดละ พระเจาขา " ดงนแลว จงถวายบงคมพระศาสดาแลว ขนไปสอากาศชวลาตาลหนง ลงมา ถวายบงคมพระศาสดาอก ขนไปนงโดยบลลงกบนอากาศ ๗ ชวลาตาล ตามลาดบแลว ทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคทรงสดบ บรพกรรมของขาพระองค " (ดงตอไปน) : -


[ บรพกรรมของสนตตมหาอามาตย ] ในกปปท ๙๑ แตกปปน ครงพระพทธเจาทรงพระนามวา วปสส ขาพระองคบงเกดในตระกล ๆ หนง ในพนธมดนคร คดแลว วา ' อะไรหนอแล ? เปนกรรมทไมทาการตดรอนหรอบบคน ซงชน เหลาอน ' ดงนแลว เมอใครครวญอย จงเหนกรรมคอการปาวรอง ในบญทงหลาย จาเดมแตกาลนน ทากรรมนนอย ชกชวนมหาชน เทยวปาวรองอยวา ' พวกทาน จงทาบญทงหลาย, จงสมาทาน อโบสถ ในวนอโบสถทงหลาย, จงถวายทาน, จงฟงธรรม, ชอวา รตนะอยางอนเชนกบพทธรตนะเปนตนไมม, พวกทาน จงทาสกการะ รตนะทง ๓ เถด." [ ผลของการชกชวนมหาชนบาเพญการกศล ] พระราชาผใหญ ทรงพระนามวา พนธมะ เปนพระพทธบดา ทรงสดบเสยงของขาพระองคนน รบสงใหเรยกขาพระองคมาเฝาแลว ตรสถามวา ' พอ เจาเทยวทาอะไร ? ' เมอขาพระองคทลวา ' ขาแต สมมตเทพ ขาพระองคเทยวประกาศคณรตนะทง ๓ ชกชวนมหาชน ในการทาบญทงหลาย.' จงตรสถามวา ' เจานงบนอะไรเทยวไป ? ' เมอขาพระองคทลวา ' ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคเดนไป ' จงตรส วา ' พอ เจาไมควรเพอเทยวไปอยางนน, จงประดบพวงดอกไม นแลว นงบนหลงมาเทยวไปเถด ' ดงนแลว กพระราชทานพวงดอกไม เชนกบพวกแกวมกดา ทงไดพระราชทานมาทฝกแลวแกขาพระองค. ตอมาพระราชา รบสงใหขาพระองคผกาลงเทยวประกาศอย


อยางนนนนแล ดวยเครองบรหารทพระราชาพระราชาทานมาเฝา แลว ตรสถามอกวา ' พอ เจาเทยวทาอะไร ? ' เมอขาพระองคทลวา ' ขา แตสมมตเทพ ขาพระองคทากรรมอยางนนนนแล ' จงตรสวา ' พอ แมมากไมสมควรแกเจา, เจาจงนงบนรถนเทยวไปเถด ' แลวไดพระ ราชทานรถทเทยมดวยมาสนธพ ๔. แมในครงท ๓ พระราชาทรง สดบเสยงของขาพระองคแลว รบสงใหหา ตรสถามวา ' พอ เจา เทยวทาอะไร ' เมอขาพระองคทลวา ' ขาแตสมมตเทพ ขาพระองค ทากรรมนนแล ' จงตรสวา ' แนะพอ แมรถกไมสมควรแกเจา ' แลวพระราชทานโภคะเปนอนมาก และเครองประดบใหญ ทงได พระราชทานชางเชอกหนงแกขาพระองค. ขาพระองคนน ประดบดวย อาภรณทกอยาง นงบนคอชาง ไดทากรรมของผปาวรองธรรมสน แปดหมนป กลนจนทนฟงออกจากกายของขาพระองคนน กลนอบล ฟงออกจากปาก ตลอดกาลมประมาณเทาน; นเปนกรรมทขาพระองค ทาแลว." [ การปรนพพานของมหาสนตตมหาอามาตย ] สนตตมหาอามาตยนน ครนทลบรพกรรมของตนอยางนนแลว นงบนอากาศเทยว เขาเตโชธาต ปรนพพานแลว. เปลวไฟทเกดขนใน สรระไหมเนอและโลหตแลว. ธาตทงหลายดจดอกมะลเหลออยแลว. พระศาสดา ทรงคลผาขาว. ธาตทงหลายกตกลงบนผาขาวนน. พระศาสดา ทรงบรรจธาตเหลานนแลว รบสงใหสรางสถปไวททาง ใหญ ๔ แพรง ดวยทรงพระประสงควา " มหาชนไหวแลว จกเปน


ผมสวนแหงบญ." [ สนตตมหาอามาตยควรเรยกวาสมณะหรอพราหมณ ] พวกภกษสนทนากนในโรงธรรมวา " ผมอาย สนตตมหา- อามาตยบรรลพระอรหตในเวลาจบพระคาถา ๆ เดยว ยงประดบประดา อยนนแหละ นงบนอากาศปรนพพานแลว, การเรยกเธอวา ' สมณะ ' ควรหรอหนอแล ? หรอเรยกเธอวา ' พราหมณ ' จงจะควร." พระศาสดา เสดจมาตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดนพวกเธอ นงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ? เมอภกษทงหลายทลวา " พวก ขาพระองค นงประชมดวยกถาชอน " จงตรสวา " ภกษทงหลาย การเรยกบตรของเราแมวา ' สมณะ ' กควร, เรยกวา ' พราหมณ ' กควรเหมอนกน " ดงน เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จง ตรสพระคาถานวา " แมถาบคคลประดบแลว พงประพฤตสมาเสมอ เปนผสงบ ฝกแลว เทยงธรรม มปกต ประพฤตประเสรฐ วางเสยซงอาชญาในสตว ทกจาพวก, บคคลนน เปนพราหมณ เปนสมณะ เปนภกษ." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อลงกโต ไดแก ประดบดวยผาและ อาภรณ. บณฑตพงทราบความแหงพระคาถานนวา " แมหากวาบคคล ประดบดวยเครองอลงการมผาเปนตน พงประพฤตสมาเสมอดวยกาย


เปนตน, ชอวาเปนผสงบ เพราะความสงบระงบแหงราคะเปนตน, ชอวาเปนผฝก เพราะฝกอนทรย, ชอวาเปนผเทยง เพราะเทยงใน มรรคทง ๔, ชอวาพรหมจาร เพราะประพฤตประเสรฐ, ชอวาวาง อาชญาในสตวทกจาพวก เพราะความเปนผวางเสยซงอาชญาทางกาย เปนตนแลว, ผนน คอผเหนปานนน อนบคคลเรยกวา ' พราหมณ ' เพราะความเปนผมบาปอนลอยแลว กได, วา ' สมณะ ' เพราะความ เปนผมบาปอนสงบแลว กได, วา ' ภกษ ' เพราะความเปนผมกเลส อนทาลายแลว กไดโดยแท." ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองสนตตมหาอามาตย จบ.


๑๐. เรองพระปโลตกเถระ* [ ๑๑๖ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ ปโลตกเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " หรนเสโธ ปรโส " เปนตน. [ พระอานนทจดการใหปโลตกะบวช ] ความพสดารวา ในวนหนง พระอานนทเถระเหนทารกคนหนง นงผาทอนผนเกา ถอกระเบองเทยวขอทานอย จงพดวา " เจาบวชเสย จะไมดยงกวาการเทยวไปอยางนเปนอยหรอ ? " เมอเขาตอบวา " ใคร จกบวชใหผมเลา ? ขอรบ " จงกลาวรบรองวา " ฉนจะใหบวช " แลวพาเขาไปยงวหาร ใหอาบนาดวยมอของตน ใหกรรมฐานแลว กใหบวช. กพระอานนทเถระนน คลทอนผาผนเกาททารกนนนงแลว ตรวจด ไมเหนสวนไร ๆ พอใชสอยได แมสกวาทาเปนผาสาหรบกรองนา จง เอาพาดไวทกงไมกงหนงกบกระเบอง. [ พระปโลตกะอยากสก ] เขาไดบรรพชาอปสมบทแลว บรโภคลาภและสกการะอนเกด ขนเพอพระพทธเจาทงหลาย นงหมจวรทมคามากเทยวไปอย เปน ผมสรระอวน กระสนขนแลว คดวา " ประโยชนอะไรของเราดวยการ * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหารแปล.


นง (หม) จวรอนชนใหดวยศรทธาเทยวไป, เราจะนงผาเกาของตว นแหละ " ดงนแลว กไปสทนนแลวจบผาเกา ทาผานนใหเปนอารมณ แลว กโอวาทตนดวยตนเองวา " เจาผไมมหร หมดยางอาย เจายง ปรารถนาเพอจะละทนงหมผาทงหลายเหนปานนน (กลบไป) นงผาทอน เกาน มมอถอกระเบองเทยวขอทาน (อกหรอ)." กเมอทานโอวาท๑ (ตน) อยนนแหละ จตผองใสแลว. ทาน เกบผาเกาผนนนไวทเดมนนแลว กลบไปยงวหารตามเดม. โดยกาล ลวงไป ๒ - ๓ วน ทานกระสนขนอก ไปกลาวอยางนนแหละ แลวก กลบ. ถงกระสนขนอก กไปกลาวอยางนนเหมอนกน แลวกกลบ ดวยประการฉะน. [ พระปโลตกเถระบรรลพระอรหต ] ภกษทงหลาย เหนทานเทยวไป ๆ มา ๆ อยอยางนน จงถาม วา " ผมอาย ทานจะไปไหน ? " ทานบอกวา " ผมอาย ผมจะไปสานกอาจารย " ดงนแลว ก ทาผาทอนเกาของตนนนแหละใหเปนอารมณ โดยทานองนนนนเอง หามตนได, โดย ๒ - ๓ วนเทานน กบรรลพระอรหตตผล. ภกษทงหลาย กลาววา " ผมอาย บดน ทานไมไปสานกอาจารย หรอ ? ทางนเปนทางเทยวไปของทานมใชหรอ ? " [ คนหมดเครองของไมตองไป ๆ มา ๆ ] ทานตอบวา " ผมอาย เมอความเกยวของกบอาจารยมอย ๑. อกนยหนง แปลวา " กจตของทานผโอวาท (ตน) อยนนแล ผองใสแลว " กได.


ผมจงไป, แตบดน ผมตดความเกยวของไดแลว, เพราะฉะนน ผม จงไมไปสานกอาจารย." พวกภกษกราบทลเรองราวแดพระตถาคตวา " ขาแตพระองค ผเจรญ พระปโลตกเถระอวดอางพระอรหตตผล." พระศาสดา. เธอกลาวอยางไรเลา ? ภกษทงหลาย. พวกภกษ. เธอกลาวคาชอน พระเจาขา. พระศาสดา ทรงสดบคานนแลว ตรสวา " ถกละ ภกษ ทงหลาย บตรของเรา เมอความเกยวของมอย จงไปสานกอาจารย, แตบดน ความเกยวของเธอไดตดแลว, เธอหามดวยตนเอง บรรล พระอรหตแลว " ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา " บรษผหามอกศลวตกดวยหรได นอยคนจะ มในโลก, บคคลใด กาจดความหลบตนอย เหมอนมาดดหลบแสไมใหถกตน, บคคลนน หา ไดยาก. ทานทงหลายจงมความเพยร มความ สลดใจ เหมอนมาดถกเขาตดวยแสแลว (ม ความบากบน) ฉะนน. ทานทงหลายเปนผ ประกอบดวยศรทธา ศล วรยะ สมาธ และ ดวยคณเครองวนจฉยธรรม มวชชาและจรณะ ถงพรอม มสตมนคง จกละทกขอนมประมาณ ไมนอยนได."


[ แกอรรถ ] คนผชอวา หรนเสธบคคล ในพระคาถานน กเพราะอรรถวา หามอกศลวตกอนเกดในภายในดวยความละอายได. สองบทวา โกจ โลกสม ความวา บคคลเหนปานนน หา ไดยาก จงชอวา นอยคนนกจะมในโลก. สองบทวา โย นทท ความวา บคคลใด ไมประมาทแลว ทา สมณธรรมอย คอยขบไลความหลบทเกดแลวแกตนตนอย เพราะ ฉะนน บคคลนน จงชอวา กาจดความหลบตนอย. บทวา กสามว เปนตน ความวา บคคลใด กาจดความหลบ ตนอย เหมอนมาดคอยหลบแสอนจะตกลงทตน คอไมใหตกลงทตน ไดฉะนน, บคคลนน หาไดยาก. ในคาถาท ๒ มเนอความสงเขปดงตอไปน : - " ภกษทงหลาย แมเธอทงหลาย จงเปนผมความเพยร มความ สลดใจ เหมอนมาดอาศยความประมาท ถกเขาฟาดดวยแสแลว รสก ตววา ' ชอแมตวเรา ถกเขาหวดดวยแสแลว ' ในกาลตอมา ยอม ทาความเพยรฉะนน. เธอทงหลายเปนผอยางนนแลว ประกอบดวย ศรทธา ๒ อยาง ทเปนโลกยะและโลกตตระ ดวยปารสทธศล ๔ ดวยความเพยรเปนไปทางกายและเปนไปทางจต ดวยสมาธสมปยต ดวยสมาบต ๘ และดวยคณเครองวนจฉยธรรม มอนรเหตและมใช เหตเปนลกษณะ, ชอวามวชชาและจรณะถงพรอม เพราะความถง พรอมแหงวชชา ๓ หรอวชชา ๘ และจรณะ ๑๕, ชอวาเปนผมสต


มนคง เพราะความเปนผมสตตงมนแลว จกละทกขในวฏฏะอนม ประมาณนอยนได." ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระปโลตกเถระ จบ.


๑๑. เรองสขสามเณร* [ ๑๑๗ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสข- สามเณร ตรสพระธรรมเทศนานวา " อทก ห นยนต เนตตกา " เปนตน. [ เรองคนธเศรษฐ ] ความพสดารวา ในอดตกาล มบตรของเศรษฐชาวเมอง พาราณสคนหนง ชอวา คนธกมาร เมอบดาของเธอถงแกกรรม แลว พระราชารบสงใหหาเธอมาเฝา ปลอบโยนแลว ไดพระราชทาน ตาแหนงเศรษฐแกเธอนนแล ดวยสกการะเปนอนมาก. จาเดมแต กาลนนมา คนธกมารนน กไดปรากฏนามวา " คนธเศรษฐ." ครง นน ผรกษาเรอนคลงของเศรษฐนน ไดเปดประตหองสาหรบเกบ ทรพย ขนออกมาแลว ชแจงวา " นาย ทรพยนของบดาทาน ม ประมาณเทาน, ของบรรพบรษมปเปนตน มจานวนเทาน." เศรษฐ นนแลดกองทรพยแลว พดวา " กทาไม บรรพบรษเหลานน จง มไดถอเอาทรพยนไปดวย ? " ผรกษาเรอนคลงตอบวา " นาย ชอ วาผทจะถอเอาทรพยไปดวยไมม, แทจรง สตวทงหลายพาเอาแต กศลอกศลทตนไดทาไวเทานนไป." * พระมหาอทย ป. ธ. ๖ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[ เศรษฐจายทรพยสรางสงตาง ๆ ] เศรษฐนน คดวา " บรรพบรษเหลานน พากนสงสมทรพยไว แลวกละทงไปเสย เพราะความทตนเปนคนโง, สวนเราจกถอเอา ทรพยนนไปดวย," กคนธเศรษฐเมอคดอยอยางนน มไดคดวา " เรา จกใหทาน, หรอจกทาการบชา," คดแตวา " เราจกบรโภคทรพย นใหหมดแลวจงไป." เศรษฐนน ไดสละทรพยแสนหนง ใหทาซม ทอาบนาอนแลวดวยแกวผลก, จายทรพยแสนหนง ใหทากระดาน สาหรบอาบนาอนแลวดวยแกวผลกเหมอนกน, จายทรพยแสนหนงให ทาบลลงกสาหรบนง, จายทรพยแสนหนง ใหทาถาดสาหรบใส โภชนะ, จายทรพยอกแสนหนง ใหทามณฑปในทบรโภค, จาย ทรพยแสนหนง ใหทาเตยงรองถาดโภชนะ, ใหสรางสหบญชรไว ในเรอนดวยทรพยแสนหนงเหมอนกน, ไดจายทรพยพนหนง แมเพอ ประโยชนแกอาหารเยน, แตในวนเพญ ไดสงจายทรพยแสนหนง เพอ ประโยชนแกโภชนะ, ในวนบรโภคภตรนน ทานเศรษฐไดสละทรพย แสนหนง ตกแตงพระนคร ใชใหคนเทยวตกลองประกาศวา " ไดยน วา มหาชนจงดทาทางแหงการบรโภคภตรของคนธเศรษฐ." มหาชน ไดผกเตยงซอนเตยงประชมกน. ฝายคนธเศรษฐนน นงบนแผนกระดานอนมคาแสนหนงในซม อาบนาอนมคาแสนหนง อาบนาดวยหมอนาหอม ๑๖ หมอ เปด สหบญชรนนแลว นงบนบลลงกนน กาลนน พวกคนใชวางถาดนน


ไวบนเตยงรองนนแลว คดโภชนะอนมคาแสนหนง เพอเศรษฐนน. ทานเศรษฐอนหญงนกฟอนแวดลอมแลว บรโภคโภชนะนนอยดวย สมบตเหนปานน. [ คนบานนอกกระหายในภตรของเศรษฐ ] โดยสมยอน คนบานนอกผหนง บรรทกฟนเปนตนใสในยาน ยอม ๆ เพอตองการแลกเปลยนเสบยงอาหารสาหรบตน ไปถงพระ นครแลว กพกอยในเรอนของสหาย. กกาลนนเปนวนเพญ. ชน ทงหลายเทยวตกลองประกาศในพระนคร " มหาชนจงดทาทาง บรโภคของทานคนธเศรษฐ." ครงนน สหายจงกลาวกะชาวบานนอก นนวา " เพอนเอย ทาทางบรโภคภตรของคนธเศรษฐ เพอนเคย เหนหรอ ? " ชาวบานนอก. ไมเคยเหนเลย เพอน. สหายชาวเมอง. ถากระนนมาเถด เพอน เราจกไปดวยกน, กลองนเทยวไปทวพระนคร เราจกดสมบตใหญ. สหายชาวเมองไดพาสหายชาวบานนอกไปแลว. แมมหาชนก ไดพากนขนเตยงซอนเตยงดอย. สหายชาวบานนอก พอไดสดกลน ภตร กพดกบสหายชาวเมองวา " กนเกดกระหายในกอนภตรในถาด นนแลวละ." สหายชาวเมอง. อยาปรารภกอนภตรนนเลย เพอน เรา ไมอาจจะไดดอก. ชาวบานนอก. เพอนเอย เมอไมได กจกไมเปนอย (ตอ


ไปละ). สหายชาวเมองนน เมอไมอาจหามสหายชาวบานนอกนนไวได ยนอยทายบรษท เปลงเสยงดง ๓ ครงวา " นาย ฉนไหวทาน " เมอคนธเศรษฐถามวา " นนใคร ? " จงตอบวา " ผมครบ นาย." เศรษฐ. นเหตอะไรกน ? สหายชาวเมอง. คนบานนอกผหนงน เกดกระหายในกอนภตร ในถาดของทาน, ขอทานกรณาใหกอนภตรกอนหนงเถด. เศรษฐ. ไมอาจจะไดดอก. สหายชาวเมอง. คาของเศรษฐ เพอนไดยนไหม ? เพอน. ชาวบานนอก. กนไดยนแลว เพอน เออก กนเมอได จก เปนอย, เมอกนไมได ความตายจกม. สหายชาวเมองรองอกวา " นาย ไดยนวา ชายคนน เมอ ไมไดกจกตาย, ขอทานจงใหชวตแกเขาเถด." คนธเศรษฐ. ทานผเจรญ ชอวากอนภตรน ยอมคาถงรอย หนงกม สองรอยกม, ผใด ๆ ยอมขอ, เมอใหแกผนน ๆ ฉนจก บรโภคอะไรเลา ? สหายชาวเมอง. นาย ชายคนน เมอไมไดจกตาย, ขอทาน จงใหชวตแกเขาเถด. คนธเศรษฐ. เขาไมอาจไดเปลา ๆ, กถาเขาเมอไมไดจกไม เปนอยไซร ชายนนจงทาการรบจางในเรอนของฉน ๓ ป, ฉนจกให ถาดภตรแกเขาถาดหนง.


[ ชาวชนบทยอมทาการจางในบานเศรษฐ ] ชาวบานนอก ฟงคานนแลว จงพดกะสหายวา " อยางนน เอาละ เพอน " ดงนแลว ไดละบตรและภรรยา เขาไปสเรอนของ เศรษฐดวยหมายใจวา " จกทาการรบจางตลอด ๓ ป, เพอประโยชน แกถาดภตรถาดหนง." เขาเมอทาการรบจางไดทากจทกอยางโดย เรยบรอย, การงานทควรทาในบานในปา กลางวนกลางคน ได ปรากฏวา เขาทาเสรจเรยบรอย. เมอมหาชนเรยกเขาวา " นาย ภตตภตกะ " คานนไดปรากฏไปทวพระนคร. กาลตอมา เมอวน (รบจาง) ของนายภตตภตกะครบบรบรณ แลว, ผจดการภตรเรยนวา " นาย วน (รบจาง) ของนายภตต- ภตกะบรบรณแลว เขาทาการรบจางอยตลอด ๓ ป ทากรรม ยากทคนอนจะทาไดแลว, การงานแมสกอยางหนง กไมเคยเสย หาย," ครงนน ทานเศรษฐ ไดสงจายทรพย ๓ พน แกผจดการภตร นน คอ สองพนเพอประโยชนแกอาหารเยนและอาหารเชาของตน, พนหนง เพอประโยชนแกอาหารเชาของนายภตตภตกะนน แลวสง คนใชวา " วนน พวกเจาจงทาการบรหารทพงทาแกเรา แกนาย ภตตภตกะนนเถด," กแลครนสงแลว จงสงแมกะชนทเหลอ เวน ภรรยาผเปนทรกนามวาจนดามณคนเดยว วา " วนน พวกเจาจง แวดลอมนายภตตภตกะนนเถด " ดงนแลว กมอบสมบตทงหมดให แกนายภตภตกะนน.


[ นายภตตภตกะเตรยมบรโภคภตร ] นายภตตภตกะนน นงบนแผนกระดานนนในซมนนนนแล อาบ นาดวยนาสาหรบอาบของเศรษฐ นงผาสาฎกสาหรบนงของเศรษฐ นนแหละ แลวนงบนบลลงกของเศรษฐนนเหมอนกน. แมทานเศรษฐ กใชใหคนเอากลองเทยวตประกาศไปในพระนครวา " นายภตตภตกะ ทาการรบจางตลอด ๓ ปในเรอนของคนธเศรษฐ ไดถาดภตรถาด หนง, ขอชนทงหลายจงดสมบตแหงการบรโภคของเขา. มหาชน ไดขนเตยงซอนเตยงดอย. ท ๆ ชายชาวบานนอกแลดแลว ๆ กไดถง อาการหวนไหว. พวกนกฟอนไดยนลอมนายภตตภตกะนน. พวกคน ใช ยกถาดภตรถาดหนง ตงไวขางหนาของนายภตตภตกะนนแลว. ครงนน ในเวลาทนายภตตภตกะนนลางมอ พระปจเจกพทธ- เจาองคหนงทภเขาคนธมาทน ออกจากสมาบตในวนท ๗ แลว ใคร ครวญอยวา " วนน เราจกไปเพอประโยชนแกภกขาจารในทไหน หนอแล ? " กไดเหนนายภตตภตกะแลว. ครงนน ทานพจารณาตอ ไปอกวา " นายภตตภตกะน ทาการรบจางถง ๓ ป จงไดถาดภตร. ศรทธาของเขามหรอไมมหนอ ? ใครครวญไปกทราบวา " ศรทธา ของเขามอย " คดไปอกวา " คนบางพวก ถงมศรทธา กไมอาจ จะทาการสงเคราะหได, นายภตตภตกะน จกอาจหรอไมหนอ เพอ จะทาการสงเคราะหเรา ? " กรวา " นายภตตภตกะ จกอาจทเดยว ทงจกไดมหาสมบตเพราะอาศยเหตคอการสงเคราะหแกเราดวย " ดงน แลว จงหมจวรถอบาตร เหาะขนสเวหาสไปโดยระหวางบรษท


แสดงตนยนอยขางหนาแหงนายภตภตกะนนนนแล. [ นายภตตภตกะถวายภตรแกพระปจเจกพทธะ ] นายภตตภตกะนน เหนพระปจเจกพทธเจาแลว คดวา " เรา ไดทาการรบจางในเรอนของคนอนถง ๓ ป กเพอประโยชนแกถาดภตร ถาดเดยว เพราะความทเราไมไดใหทานในกาลกอน, บดน ภตรน ของเราพงรกษาเราเพยงวนหนงคนหนง, กถาเราจกถวายภตรนน แกพระผเปนเจา, ภตรจกรกษาเราไวมใชพนโกฏกปทเดยว เราจก ถวายภตรนน แกพระผเปนเจาละ." นายภตตภตกะนน ทาการรบ จางตลอด ๓ ป ไดถาดภตรแลว ไมทนวางภตรแมกอนเดยวในปาก บรรเทาความอยากแลว ยกถาดภตรขนเองทเดยว ไปสสานกของ พระปจเจกพทธเจา ใหถาดในมอของคนอนแลว ไหวดวยเบญจางค- ประดษฐแลว เอามอซายจบถาดภตร เอามอขวาเกลยลงใน บาตรของพระปจเจกพทธเจานน. พระปจเจกพทธเจาไดเอามอปด บาตรเสย ในเวลาทภตรยงเหลออยกงหนง. ครงนน นายภตตภตกะนน เรยนทานวา " ทานขอรบ ภตร สวนเดยวเทานน ผมไมอาจเพอจะแบงเปน ๒ สวนได, ทานอยา สงเคราะหผมในโลกนเลย, ขอจงทาการสงเคราะหในปรโลกเถด, ผมจกถวายหมดทเดยว ไมใหเหลอ." [ ทานทถวายไมเหลอมผลมาก ] จรงอย ทานทบคคลถวายไมเหลอไวเพอตนแมแตนอยหนง ชอวาทานไมมสวนเหลอ, ทานนนยอมมผลมาก. นายภตตภตกะนน


เมอทาอยางนน จงไดถวายหมด ไหวอกแลว เรยนวา " ทานขอรบ ผมอาศยถาดภตรถาดเดยว ตองการทาการรบจางในเรอนของคนอน ถง ๓ ป ไดเสวยทกขแลว, บดน ขอความสขจงมแกกระผมในทท บงเกดแลวเถด, ขอกระผมพงมสวนแหงธรรมททานเหนแลวเถด." พระปจเจกพทธเจากลาววา " ขอจงสมคด เหมอนแกวสารพดนก ความดารอนใหความใครทกอยาง จงบรบรณแกทาน เหมอนพระ จนทรในวนเพญฉะนน " เมอจะทาอนโมทนา จงกลาววา " สงททานมงหมายแลว จงสาเรจพลนทเดยว, ความดารทงปวง จงเตมเหมอนพระจนทรใน วนเพญ. สงททานมงหมายแลว จงสาเรจพลน ทเดยว, ความดารทงปวง จงเตมเหมอนมณ โชตรส ฉะนน." ดงนแลว อธษฐานวา " ขอมหาชนน จงยนเหนเราจนกระทง ถงเขาคนธมาทนเถด," ไดไปสภเขาคนธมาทนโดยอากาศแลว. ถง มหาชนกไดยนเหนทานอยนนแหละ. พระปจเจกพทธเจา ไปภเขา คนธมาทนแลว ไดแบงบณฑบาตนนถวายแกพระปจเจกพทธเจา ๕๐๐ รป พระปจเจกพทธเจาทก ๆ รป ไดรบเอาภตรอยางพอเพยงแก ตน ๆ แลว. ใคร ๆ ไมพงคดวา " บณฑบาตเลกนอยจะเพยงพอแก อยางไร ? " ดวยวาอจนไตย ๔ อยาง พระผมพระภาคเจาตรสไว แลว, ในอจนไตย ๔ เหลานน นกเปนปจเจกพทธวสยแล.


[ คนธเศรษฐแบงทรพยใหภตตภตกะ ] มหาชน เหนบณฑบาตทพระปจเจกพทธเจาแบงถวายแกพระ ปจเจกพทธเจาทงหลายอย กไดพากนยงพนแหงสาธการใหเปนไป แลว, เสยงสาธการไดเปนประหนงเสยงอสนบาต. คนธเศรษฐได ยนเสยงนนแลว จงคดวา " นายภตตภตกะเหนจะไมสามารถทรง สมบตทเราใหแลวได, เพราะเหตนน มหาชนน เมอทาการหวเราะ เยาะจงไดออฉาวขน. ทานเศรษฐนน สงคนไปเพอทราบเรองราวท เปนไปแลว. คนเหลานน มาแลว บอกวา " นายขอรบ ธรรมดา ผทรงสมบต ยอมเปนเหนปานน " ดงนแลว จงบอกเรองราวทเปน ไปแลวนน. เศรษฐ ฟงเรองนนแลว เปนผมสรระอนปตมวรรณะ ๕ ถก ตองแลว จงกลาววา " นาอศจรรย นายภตตภตกะนน ทาสงท บคคลทาไดโดยยากแลว, เราดารงอยในสมบตเหนปานน ตลอด กาลมประมาณเทาน ยงไมอาจเพอใหสงไรได " ดงนแลว จงให เรยกนายภตตภตกะนนมาแลว ถามวา " ไดยนวา เธอทากรรมชอ นจรงหรอ ? " เมอเขาตอบวา " ขอรบ นาย " จงกลาววา " เอา เถด เธอจงถอเอาทรพยพนหนงแลวแบงสวนบญในทานของเธอให ฉนบาง." นายภตตภตกะนน ไดทาตามนนแลว. แมเศรษฐกไดแบง ทรพยสมบตอนเปนของ ๆ ตนทงหมด ใหแกนายภตตภตกะนน. [ สมปทา ๔ อยาง ] จรงอย ชอวาสมปทาม ๔ อยาง คอ วตถสมปทา ปจจย-


สมปทา เจตนาสมปทา คณาตเรกสมปทา. ในสมปทา ๔ อยางนน พระอรหนต หรอพระอนาคาม ควรแกนโรธสมาบต ผเปนทกข- ไณยบคคล ชอวตถสมปทา, การบงเกดขนแกปจจยทงหลาย โดย ธรรมสมาเสมอ ชอปจจยสมปทา, ความทเจตนาใน ๓ กาล คอ ในกาลกอนแตให, ในกาลกาลงให, ในกาลภายหลง สมปยต ดวยญาณ อนกากบโดยโสมนส ชอเจตนาสมปทา, สวนความ ทพระทกขไณยบคคลออกจากสมาบต ชอวาคณาตเรกสมปทา. ก สมปทาทง ๔ อยาง คอ พระปจเจกพทธเจา ผขณาสพเปนทกขไณย- บคคล, ปจจยทเกดแลว โดยธรรม โดยความททาการจางไดแลว, เจตนาบรสทธใน ๓ กาล, พระปจเจกพทธเจา ผพอออกจากสมาบต เปนผยงโดยคณ สาเรจแลวแกนายภตตภตกะน, ดวยอานภาพแหง สมปทา ๔ น นายภตตภตกะ จงบรรลมหาสมบตในทนตาเหนทเดยว: เพราะฉะนน นายภตตภตกะนน จงไดสมบตจากสานกของเศรษฐ. [ นายภตตภตกะไดเปนเศรษฐ ] กในกาลตอมา แมพระราชา ทรงสดบกรรมทนายภตตภตกะ นทาแลว จงไดรบสงใหเรยกเขามาเฝา แลวพระราชทานทรพย ใหพนหนง ทรงรบสวนบญ ทรงพอพระทย พระราชทานโภคะเปน อนมาก แลวกไดพระราชทานตาแหนงเศรษฐให. เขาไดมชอวา " ภตตภตกเศรษฐ " ภตตภตกเศรษฐนน เปนสหายกบคนธเศรษฐ กนดมรวมกน ดารงอยตลอดอายแลว จตจากอตภาพนนแลว ได บงเกดในเทวโลก เสวยสมบตอนเปนทพยพทธนดร ๑ ในพทธปบาท-


กาลน ไดถอปฏสนธในตระกลอปฏฐากของพระสารบตรเถระ ใน เมองสาวตถ. [ นายภตตภตกะไปเกดในเมองสาวตถ ] ครงนน มารดาของทารกนน ไดครรภบรหารแลว โดยลวง ไป ๒ - ๓ วน กเกดแพทองวา " โอหนอ เราถวายโภชนะมรส ๑๐๐ ชนดแกพระสารบตรเถระพรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป นงผายอมฝาด แลว ถอขนทองนงอย ณ ทายอาสนะ พงบรโภคภตรทเหลอเดนของ ภกษทงหลายนน " ดงนแลว ทาตามความคดนนแล บรรเทาความ แพทองแลว. นาง แมในมงคลอน ๆ ถวายทานอยางนนเหมอนกน คลอดบตรแลว ในวนตงชอ จงเรยนพระเถระวา " จงให สกขาบทแกลกชายฉนเถด ทานผเจรญ." พระเถระถามวา " เดกนนชอไร ? " เมอมารดาของเดกเรยนวา " ทานผเจรญ จาเดม แตลกชายของฉนถอปฏสนธ ขนชอวาทกข ไมเคยมแกใครในเรอน น, เพราะฉะนนแล คาวา ' สขกมาร ' นนแล จกเปนชอของเดก นน," จงถอเอาคานนแล เปนชอของเดกนน ไดใหสกขาบทแลว. ในกาลนน ความคดไดเกดแกมารดาของเดกนน อยางนวา " เรา จกไมทาลายอธยาศยของลกชายของเรา." แมในกาลมงคลทงหลาย มมงคลเจาะหเดกนนเปนตน นางกไดถวายทานอยางนนเหมอนกน. [ สขกมารบรรพชา ] ฝายกมาร ในเวลามอาย ๗ ขวบ กพดวา " คณแม ผม อยากบวชในสานกของพระเถระ." นางตอบวา " ดละ พอ แมจก


ไมทาลายอธยาศยของเจา " ดงนแลว จงนมนตพระเถระ ใหทาน ฉนแลว กเรยนวา " ทานผเจรญ ลกชายของดฉนอยากบวช, ใน เวลาเยน จกนาเดกนไปสวหาร," สงพระเถระไปแลว ใหประชม พวกญาต กลาววา " ในเวลาทลกชายของฉนเปนคฤหสถ พวก เราจกทากจทควรทาในวนนแหละ " ดงนแลว จงแตงตวลกชายนา ไปวหาร ดวยสรโสภาคอนใหญ แลวมอบถวายแกพระเถระ. ฝาย พระเถระ กลาวกะสขกมารนนวา " พอ ธรรมดาบรรพชา ทา ไดโดยยาก, เจาจกอาจเพออภรมหรอ ? " เมอตอบวา " ผมจกทา ตามโอวาทของทาน ขอรบ " จงใหกมมฏฐาน ใหบวชแลว. แม มารดาของสขกมารนน เมอทาสกการะในการบรรพชา กถวาย โภชนะมรส ๑๐๐ ชนด แกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน ในภายในวหารนนเอง ตลอด ๗ วน ในเวลาเยน จงไดไปสเรอน ของตน. ในวนท ๘ พระสารบตรเถระ เมอภกษสงฆเขาไปสบานเพอ บณฑบาต, ทากจทควรทาในวหารแลว จงใหสามเณรถอบาตร และจวร เขาไปสบานเพอบณฑบาต. [ สขสามเณรฝกตน ] สามเณร เหนเหมองนาเปนตนในระหวางทาง จงถามพระ เถระ ดจสามเณรบณฑต. แมพระเถระกพยากรณ แกสามเณรนน อยางนนเหมอนกน. สามเณรฟงเหตนนแลว จงเรยนถามพระเถระวา " ถาทานพงรบบาตรและจวรของทานไซร, กระผมพงกลบ." เมอ พระเถระไมทาลายอธยาศยของสามเณรนน กลาววา " จงเอาบาตร


และจวรของฉนมา " รบบาตรและจวรไปแลว, กไหวพระเถระ เมอ จะกลบ จงเรยนสงวา " ทานขอรบ ทานเมอนาอาหารมาเพอผม พงนาเอาโภชนะทมรส ๑๐๐ ชนดมา." พระเถระ. จกไดโภชนะนน จากไหน ? สามเณร. เมอไมไดดวยบญของทาน กจกไดดวยบญของผม ขอรบ. ครงนน พระเถระใหลกกญแจแกสามเณรนนแลว กเขาบาน เพอบณฑบาต. สามเณรนน ไปวหารแลว เปดหองของพระเถระ เขาไปแลว ปดประต นงหยงญาณลงในกายของตนแลว. ดวยเดช แหงคณของสามเณรนน อาสนะของทาวสกกะแสดงอาการรอน แลว. ทาวสกกะพจารณาดวา " นเหตอะไรหนอ ? " เหนสามเณร แลว ทรงดารวา " สขสามเณรถวายบาตรจวรแกอปชฌายแลว กลบ (วหาร) ดวยคดวา ' จกทาสมณธรรม ควรทเราจะไปในทนน " จงรบสงใหเรยกทาวมหาราชทง ๔ แลวทรงสงไปดวยดารสสงวา " พอทงหลาย พวกทานจงไป, จงไลนกกาทมเสยงเปนโทษใกลปา แหงวหารใหหนไป." ทาวมหาราชทงหลายนน กระทาตามนนแลว ก (พากน) รกษาอยโดยรอบ. ทาวสกกะ ทรงบงคบพระจนทรและ พระอาทตยวา " พวกทานจงยดวมานของตนหยดกอน." แม พระจนทรและพระอาทตยกกระทาตามนนแลว. แมทาวสกกะเอง ก ทรงรกษาอยทสายย วหารสงบเงยบปราศจากเสยง. สามเณร เจรญวปสสนาดวยจตมอารมณเปนหนง บรรลมรรคและผล ๓ แลว.


พระเถระ อนสามเณรกลาววา " ทานพงนาโภชนะมรส ๑๐๐ ชนดมา " ดงนแลว กคดวา " อนเราอาจเพอไดในตระกลของใคร หนอแล ? " พจารณาดอย กเหนตระกลอปฏฐากผสมบรณดวย อธยาศยตระกลหนง จงไปในตระกลนน อนชนเหลานน มใจยนดวา " ทานผเจรญ ความดอนทานผมาในทน ในวนน กระทาแลว " รบบาตร นมนตใหนง ถวายยาคและของขบฉน อนเขาเชญกลาวธรรมชวเวลา- ภตร จงกลาวสาราณยธรรมถา แกชนเหลานน กาหนดกาล ยงเทศนา ใหจบแลว. [ สขสามเณรบรรลอรหต ] ทนน ชนทงหลาย จงถวายโภชนะมรส ๑๐๐ ชนด แกพระ เถระนน เหนพระเถระรบโภชนะนนแลวประสงคจะกลบ จงเรยนวา " ฉนเถด ขอรบ พวกผมจกถวายโภชนะแมอนอก " ใหพระเถระ ฉนแลว กถวายจนเตมบาตรอก. พระเถระรบโภชนะนนแลว กรบ ไปวหาร ดวยคดวา "สามเณรของเราจกหว." วนนน พระศาสดา สขสามเณรรบบาตรและจวรของอปชฌายแลว กลบไปแลวตงใจวา ' จกทาสมณธรรม, กจของเธอสาเรจแลวหรอ ? " พระองคทรง เหนความทมรรคผลทง ๓ เทยว อนสามเณรบรรลแลว จงทรง พจารณาแมยงขนไปวา " สขสามเณรน จกอาจไหมหนอ ? เพอ จะบรรลพระอรหตในวนน, สวนพระสารบตรรบภตรแลว กรบ


ออกดวยคดวา ' สามเณรของเราจกหว " ถาเมอสามเณรน ยงไม บรรลพระอรหต. พระสารบตรจกนาภตรมากอน, อนตรายกจกม แกสามเณรน; ควรเราจะไปยดอารกขาอยทซมประต " ครนทรงดาร แลว จงเสดจออกจากพระคนธกฎ ประทบยนยดอารกขาอยทซม ประต. ฝายพระเถระกนาภตรมา. ครงนน พระศาสดา ตรสถาม ปญหา ๔ ขอ กะพระเถระนน โดยนยทกลาวแลวในหนหลงแล. ในทสดแหงการวสชนาปญหา สามเณรกบรรลพระอรหตแลว. พระศาสดา ตรสเรยกพระเถระมาแลว ตรสวา " สารบตร จงไปเถด, จงใหภตแกสามเณรของเธอ." พระเถระไปถงแลว จง เคาะประต. สามเณรออกมาทาวตรแกอปชฌายแลว, เมอพระเถระ บอกวา " จงทาภตกจ," กรวาพระเถระไมมความตองการดวย ภต เปนเดกมอาย ๗ ขวบ บรรลพระอรหตในขณะนนนนเอง ตรวจตราดทนงอนตา ทาภตกจแลวลางบาตร. ในกาลนน ทาว มหาราช ๔ องค กพากนเลกการรกษา. ถงพระจนทรพระอาทตย กปลอยวมาน. แมทาวสกกะ กทรงเลกอารกขาทสายย พระอาทตย ปรากฏคลอยเลยทามกลางฟาไปแลวเทยว. [ บณฑตยอมฝกตน ] ภกษทงหลาย พากนพดวา " กาลเยนปรากฏ, สามเณรเพง ทาภตกจเสรจเดยวนเอง, ทาไมหนอ ? วนนเวลาเชาจงมาก, เวลา เยนจงนอย." พระศาสดา เสดจมาตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน เธอทงหลายนงประชมกนดวยกลาวเรองอะไรหนอ ? " เมอ


ภกษทงหลายทลวา " พระเจาขา วนน เวลาเชามาก เวลาเยนนอย สามเณรเพงฉนภตรเสรจเดยวนเอง, กแลเปนไฉน พระอาทตยจง ปรากฏคลอยเคลอนทามกลางฟาไป," จงตรสวา " ภกษทงหลาย ใน เวลาทาสมณธรรมของผมบญทงหลาย ยอมเปนเชนนนนนแล. กในวนน ทาวมหาราช ๔ องคยดอารกขาไวโดยรอบ, พระจนทรและพระอาทตย ไดยดวมานหยดอย, ทาวสกกะทรงยดอารกขาทสายย ถงเรากยดอารกขา อยทซมประต; วนน สขสามเณร เหนคนไขนาเขาเหมอง ชางศร ดดศรใหตรง ชางถาก ถากทพสมภาระทงหลายมลอเปนตนแลว ฝกตน บรรลพระอรหตแลว " ดงนแลวจงตรสพระคาถานวา " อนคนไขนาทงหลาย ยอมไขนา, ชางศรทง หลาย ยอมดดศร, ชางถากทงหลาย ยอม ถากไม, ผสอนงายทงหลาย ยอมฝกตน." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา สพพตา ความวา วางาย คอ พง โอวาท พงอนศาสน โดยสะดวก คาทเหลอ มนยดงกลาวแลวใน หนหลงแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตนแลว ดงนแล. เรองสขสามเณร จบ. ทณฑวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๑๐ จบ.


๑๑. ชราวรรค วรรณนา ๑. เรองหญงสหายของนางวสาขา* [ ๑๑๘ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวก หญงสหายของนางวสาขา ตรสพระธรรมเทศนานวา " โก น หา โส กมานนโท " เปนตน. [ สามมอบภรรยาของตนแกนางวสาขา ] ดงไดสดบมา กลบตร ๕๐๐ คน ในพระนครสาวตถ ไดมอบ ภรยาของตน ๆ กะนางวสาขามหาอบาสกา ดวยมงหมายวา " ดวย อบายอยางน ภรยาเหลานจกเปนผอยดวยความไมประมาท." หญง เหลานน เมอไปสวนกด ไปวหารกด ยอมไปกบนางวสาขานนแล. [ มหรสพเกยวกบสรา ] ในคราวหนง เมอเขาโฆษณาการมหรสพวา " จกมการมหรสพ เกยวกบสราตลอด ๗ วน " หญงเหลานนกจดเตรยมสราเพอสามของ ตน ๆ สามเหลานน เลนมหรสพเกยวกบสราตลอด ๗ วนแลว ใน วนท ๘ ไดออกไปเพอทาการงาน. [ หญงเหลานนคดหาอบายดมสรา ] หญงแมเหลานนหารอกนวา " พวกเราไมไดดมสราตอหนา * พระมหาทองคา ป. ธ. ๗ ( ปจจบนเปนท พระธรรมดลก) วดบรมนวาส แปล.


สาม, กสราทเหลอยงมอย, เราทงหลายจกดมสรานดวยวธทสาม เหลานนจะไมร " ดงนแลว จงไปสานกของนางวสาขา กลาววา " แมเจา ดฉนทงหลายปรารถนาจะชมสวน " เมอนางวสาขาตอบ วา " ดละ แมทงหลาย ถาเชนนน จงทากจทควรทาเสรจแลว จงออกไป." ไดไปพรอมนางวสาขานน ซอนสราไปโดยอาการ อนมดชด ดมเสย (จน) เมาแลว เทยวไปในสวน. นางวสาขา คด วา " หญงเหลานทากรรมไมสมควร, คราวน ถงพวกเดยรถยกจก ตเตยนไดวา ' สาวกาทงหลายของพระสมณโคดม ดมสรา ยอม เทยวไป " จงกลาวกะหญงเหลานนวา " นแนะ แม เธอทง หลายทากรรมไมสมควร, พลอยใหเกดอปยศแกฉนดวย, ถงสาม กจะโกรธพวกเธอ, บดน พวกเธอจกทาอยางไรกน ? " หญงเหลา นน ตอบวา " แมเจา ดฉนทงหลายจกแสดงอาการลวงวาเปนไข " นางวสาขาจงกลาววา " ถาเชนนน พวกเธอจกปรากฏดวยกรรม ของตน." หญงเหลานนไปถงเรอนแลว ทาทาลวงวาเปนไข. ทนน สามของหญงเหลานนถามวา " หญงชอนและชอนไปไหน ? " ไดยน วา " เปนไข " กกาหนดจบไดวา " พวกนจกดมสราทเหลอเปน แน " จงไดทบตหญงเหลานนใหถงความเสอมเสย. ในคราวมหรสพ แมอนอก หญงเหลานนอยากดมสราเหมอนอยางนน จงเขาไป หานางวสาขา กลาววา " แมเจา โปรดพาดฉนไปชมสวนเถด " ถกนางหามวา " แมในคราวกอน เธอทงหลายกระทาใหอปยศแก ฉน, ไปเองเถอะ, ฉนจะไมพาเธอทงหลายไปละ " ไดพดเอาใจวา


ทน พวกดฉนจกไมทาอยางนน " แลวเขาไปหานางวสาขานน พด ใหมวา " แมเจา ดฉนทงหลายประสงคจะทาพทธบชา, ขอจงพา ดฉนทงหลายไปวหารเถด." นางจงพดวา " แนะแม บดน สมควร (แท), เธอทงหลายจงไปจดแจงเตรยมตวเถอะ, หญงเหลานนใหคน ถอของหอมมระเบยบดอกไมเปนตนดวยผะอบ หวขวดมสณฐาน ดจกามอ ซงเตมดวยสรา ดวยมอทง ๒ คลมผาผนใหญเขาไปหานาง วสาขาแลว เขาไปวหารพรอมกบนางวสาขานน นง ณ สวนขางหนง ดมสราดวยขวดอนมสณฐานดจกามอนนเองแลว ทงขวดเสย นง ตรงพระพกตรพระศาสดาในโรงธรรม. นางวสาขากราบทลวา " พระ เจาขา ขอพระองคทรงแสดงธรรมแกหญงเหลาน." ฝายหญงเหลา นน มตวสนเทมอยดวยฤทธเมา เกดความคดขนวา " เราทงหลาย จกฟอน จกขบ. " [ เทวบตรมารบนดาลใหแสดงกายวการแตไมสาเรจ ] ลาดบนน เทวดาองคหนง ซงนบเนองในหมมาร คดวา " บดน เราจกสงในสรระของหญงเหลานแลว จกแสดงประการอนแปลก ตรงพระพกตรพระสมณโคดม " แลวเขาสงในสรระของหญงเหลา นน บรรดาหญงเหลานน บางพวกจะเรมปรบมอหวเราะ, บางพวก เรมจะฟอน ตรงพระพกตรของพระศาสดา. พระศาสดา ทรงราพงวา " นอยางไรกน ? " ทรงทราบเหตนนแลว ทรงดารแลว " บดน เราจกไมใหเทวดาผนบเนองในหมมารไดชอง. เพราะเราเมอบาเพญ บารมตลอดกาลเทาน กหาไดบาเพญเพอมงจะใหเทวดาผนบ


เนองในหมมารไดชองไม " เพอจะใหหญงเหลานนสงเวช จงทรง เปลงพระรศมจากพระโลมาระหวางพระโขนง๑ ทนใดนนเอง ความมดมน อนธการไดมแลว. หญงเหลานน ไดหวาดหวน อนมรณภยคกคาม แลว ดวยเหตนน สราในทองของหญงเหลานนจงสรางคลายไป. พระ ศาสดาทรงหายไป ณ บลลงกทประทบนง ประทบยนอยบนยอดเขา สเนร ทรงเปลงพระรศมจากพระอณณาโลม. ขณะนน แสง สวางไดมเหมอนพระจนทรขนตงพนดวง. ลาดบนน พระศาสดา ตรสเรยกหญงเหลานนมาแลว ตรสวา " พวกเธอ เมอมาสานก ของเรา ประมาทแลวมา หาควรไม, เพราะความประมาทของพวก เธอนนเอง เทวดาซงนบเนองในหมมารจงไดชอง ใหพวกเธอทา กายวการมหวเราะเปนตน ในทซงไมสมควรทากายวการมหวเราะเปนตน, บดน พวกเธอทาการอตสาหะ เพอมงใหไฟมราคะเปนตนดบไป จงควร " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา " เมอโลกสนนวาสอนไฟลกโพลงอยเปนนตย, พวกเธอจะยงราเรง บนเทงอะไรกนหนอ ? เธอทงหลายอนความมดปกคลมแลว ทาไม จงไมแสวงหาประทปเลา ? " [ แกอรรถ ] ความยนด ชอวา อานนโท ในพระคาถานน, พระผมพระ ภาคตรสเปนคาอธบายไวดงนวา " เมอโลกสนนวาสน อนไฟ ๑๑ อยาง ๑. ภมกโลมโตต. ภมกนเตร โลมโต.


มราคะเปนตนลกโพลงแลวเปนนตย, เธอทงหลายจะมวราเรงหรอ เพลดเพลนอะไรกนหนอ ? นนไมสมควรทาเลย มใชหรอ ? กเธอ ทงหลาย อนความมดคออวชชาซงมวตถ ๘ ปกคลมไว เหตไร จงไมแสวงหา คอไมทาประทปคอญาณ เพอประโยชนแกการกาจด ความมดนนเสย ? " [ ผรบคาเตอนยอมไดผล ] ในเวลาจบพระธรรมเทศนา หญง ๕๐๐ ตงอยในโสดาปตตผล แลว. พระศาสดา ทรงทราบความทหญงเหลานนเปนผตงมนอยใน อจลศรทธาแลว เสดจลงจากยอดเขาสเนร ประทบนงบนพทธอาสน. [ นางวสาขาชโทษของสราโดยบคคลาธษฐาน ] ลาดบนน นางวสาขาไดกราบทลพระองควา " พระเจาขา ขนชอวาสราน เลวทราม, เพราะวา หญงเหลาน ชอเหนปานน นงตรงพระพกตรพระพทธเจาเชนพระองค ยงไมสามารถจะยงแม เพยงอรยาบถใหเรยบรอยได เรมจะลกขนปรบมอ ทาการหวเราะ ขบ และฟอนเปนตนแลว." พระศาสดาตรสวา " นนแหละ วสาขา ขนชอวาสราน เลวทรามแท, เพราะประชาชนอาศยสราน ถงความ พนาศแลวตงหลายรอย." เมอนางวสาขากราบทลวา " กสรานเกดขน เมอไร ? พระเจาขา, " เพอจะตรสอปตตเหตแหงสรานน (แกนางวสาขา) โดยพสดาร จงทรงนาอดตนทานมาแลว ตรสกมภชาดก๑ ดงนแล. เรองหญงสหายของนางวสาขา จบ. ๑. ข. ชา. ตส. ๒๗/๔๗๗. ตทฏกถา. ๗/๑๙๑.


๒. เรองนางสรมา* [ ๑๑๙ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภนางสรมา ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปสส จตตกต พมพ " เปนตน. [ นางสรมาบรรลโสดาปตตผล ] ดงไดสดบมา นางสรมานน มรปรางงดงาม เปนหญงแพศยา ในกรงราชคฤห ภายในพรรษาหนง ไดประทษรายตออบาสกานาม วาอตตรา ซงเปนธดาของปณณกเศรษฐ ผเปนภรยาของสมนเศรษฐ- บตร ประสงคจะใหนางอตตรานนเลอมใส จงทลขอขมาพระศาสดา ผทรงทาภตกจกบภกษสงฆเสรจแลว ในเรอนของนางอตตรานน, ในวนนน ไดฟงภตตานโมทนาของพระทศพล บรรลโสดาปตตผล แลว ในเวลาจบพระคาถาวา " พงชานะคนโกรธ ดวยความไมโกรธ, พง ชานะคนไมด ดวยความด, พงชานะคน ตระหน ดวยการใหปน, พงชานะคนพด พลอย ๆ ดวยคาจรง." นเปนความยอในเรองน. สวนเนอเรองพสดาร จกมแจงใน วรรณนาแหงคาถาอนโมทนาในโกธวรรคนนแล. นางสรมานน ครน บรรลโสดาปตตผลอยางนแลว นมนตพระทศพล รงขนถวายทานเปน * พระมหาทองดา ป. ธ. ๗ (ปจจบนเปนท พระธรรมดลก) วดบรมนวาส แปล.


อนมากแลวไดตงอฏฐกภตเพอพระสงฆไวเปนประจา. ตงแตนนมา ภกษ ๘ รปไปเรอนเสมอ. นางเอยปากวา " นมนตพระคณเจาทง หลายรบเนยใส, รบนมสด " ดงนเปนตนแลว (บรรจภต) ให เตมบาตรของภกษเหลานน. อาหารบณฑบาตทภกษรปหนงไดแลว ยอมเพยงพอแกภกษ ๓ รปบาง ๔ รปบาง. นางถวายบณฑบาตดวย การจบจายทรพย ๑๖ กหาปณะทกวน. ตอมาวนหนง ภกษรปหนง ฉนอฏฐกภตในเรอนของนางแลว ไดไปวหารแหงหนง ณ ทไกล ๓ โยชน. ครงนน พวกภกษถามเธอซงนงอยในทบารงพระเถระในเวลา เยนวา " ผมอาย (ไป) รบภกษาทไหนมา ? " เธอตอบวา " ผม (ไป) ฉนอฏฐกภตของนางสรมา (มา). " พวกภกษถามอกวา " นางทาของอนนาพงใจถวายไหม ? ผมอาย." [ ภกษพรรณนาความดของนางสรมา ] เธอจงกลาวคณของนางวา " ผมไมสามารถจะพรรณนาภต ของนางได, นางทาถวายแสนจะประณต, ภตทภกษรปหนงได ยอม เพยงพอแกภกษ ๓ รปบาง ๔ รปบาง; แตการไดเหนนางนนแล ด เสยยงกวาไทยธรรมของนางอก, เพราะนางสวยงามเชนน ๆ. " ครง นน ภกษรปหนงไดฟงถอยคาทพรรณนาคณของนาง เกดความรก ขนแลว โดยมไดเหนตวเลย คดวา " ควรทเราจะไปดนาง " แลว บอกจานวนพรรษาของตนแลว ถามลาดบกะภกษนนแลว ไดยนวา " ผมอาย พรงน ทานเปนพระสงฆเถระ จกไดอฏฐกภตในเรอน นน " จงควาบาตรและจวรหลกไปในขณะนนเอง, เมออรณขนแต


เชาเทยว เขาไปสโรงภต ยน (คอย) อยแลว เปนพระสงฆเถระ ไดอฏฐกภต ในเรอนของนาง. [ นางสรมาเจบ ] กในเวลาทภกษนนฉนแลว หลกไปในวนวานนนเอง โรคได เกดขนในสรระของนาง; ฉะนน นางจงเปลองอาภรณแลวนอน. ขณะนน พวกทาสของนางเหนภกษทงหลายผไดอฏฐกภตมาแลว จงบอกแกนาง. นางไมสามารถจะรบบาตรแลวนมนตใหนง หรอ องคาสดวยมอของตนได จงสงพวกทาสวา " แนะแมทงหลาย พวก เธอรบบาตรแลวนมนตพระผเปนเจาใหนง ใหดมยาค ถวาย ของเคยว ในเวลาฉนภต จง (บรรจภต) ใหเตมบาตรแลวถวาย เถด." ทาสเหลานนรบวา " ดละ คณแม " แลวนมนตภกษทงหลาย ใหเขามา ใหดมขาวยาค ถวายของเคยวแลว ในเวลาฉนภต (บรรจ ภต) ใหเตมบาตรแลว บอกแกนาง. นางกลาววา " จงชวยพะยง ฉนไปท, ฉนจกไหวพระผเปนเจาทงหลาย " อนทาสเหลานนพะยง ไปสทใกลภกษทงหลายแลว ไดไหวภกษทงหลายดวยสรระอนสน เทมอย. ภกษนนแลดนางแลว คดวา " ความสวยงามแหงรปของ หญงผเปนไขน (ยงสวยงาม) ถงเพยงน, กในเวลาไมมโรค รป สมบตของนางคนน ทตกแตงแลวดวยอาภรณทกอยาง จะสวยงาม สกเพยงไร." ครงนน กเลสทเธอสงสมไวตงหลายโกฏปกาเรบขน แลว. ภกษนนมไดมใจจดจอทอน (มใจจดจอแตเฉพาะนางเทานน) ไมสามารถจะฉนอาหารได จงถอบาตร กลบวหาร ปดบาตรวางไว


ณ สวนขางหนง ปจวรนอนแลว. ลาดบนน ภกษสหาย (ของเธอ) รปหนง แมออนวอนอย กไมสามารถจะใหเธอฉนได. ภกษนนได อดอาหารแลว. [ นางสรมาถงแกกรรม ] ในเวลาเยนวนนนเอง นางสรมาไดทากาลกรยาแลว. พระ ราชาทรงสงพระราชสาสนไปถวายพระศาสดาวา " พระเจาขา นาง สดบเรองนน จงทรงสงขาวไปแดพระราชาวา " กจคอการเผา (ศพ) นางสรมา ยงไมม, พระองคจงทรงรบสงใหเอาศพนางสรมานนนอนใน ปาชาผดบแลว ใหรกษาไวโดยอาการทกาและสนขจะกนไมไดเถด." พระราชาไดทรงทาตามรบสงแลว. สามวนลวงไปแลวตามลาดบ, ในวนท ๔ สรระขนพองแลว. หมหนอนไตออกจากปากแผลทง ๙. สรระทงสนไดแตกสลายคลายถาดขาวสาลฉะนน. พระราชาใหพวก ราชบรษตกลองโฆษณาในพระนครวา " เวนเดก ๆ ทเฝาเรอนเสย ใครไมมาดนางสรมาจะถกปรบ ๘ กหาปณะ, " และไดสง (พระราช- สาสน) ไปสานกพระศาสดาวา " นยวา ภกษสงฆมพระพทธเจาเปน ประธาน ขอจงมาดนางสรมา; พระศาสดารบสงใหผะเดยงแกภกษ ทงหลายวา " เราทงหลายจะไปดนางสรมา. " ภกษหนมแมรปนน ไมเชอฟงคาของใคร ๆ เลย ตลอด ๔ วน อดอาหารนอนแซวอย แลว. ขาวสวยในบาตรบด, สนมกตงขนในบาตร. ลาดบนน ภกษ สหายนน จงเขาไปหาเธอแลว บอกวา " ผมอาย พระศาสดา


เสดจไปทอดพระเนตรนางสรมา. " เธอแมถกความหวแผดเผาอยาง นน กลกขนไดโดยรวดเรว ในเพราะบททกลาววา " สรมา " นนเอง กลาวถามวา " ทานวาอะไรนะ " เมอภกษสหายตอบวา " พระ ศาสดาจะเสดจไปทอดพระเนตรนางสรมา, ทานจะไปดวยไหม ? " รบ รบวา " ไปขอรบ " แลวเทขาวลางบาตรใสในถลก ไดไปกบหม ภกษ. พระศาสดามหมภกษหอมลอมแลว ไดประทบอย ณ ขางหนง. ภกษณสงฆกด ราชบรษทกด อบาสกบรษทกด อบาสกาบรษทกด ไดยนอยพวกละขาง. [ ศพนางสรมาผเลอโฉมหาคามได ] พระศาสดาตรสถามพระราชาวา " นใคร ? มหาบพตร." พระราชา. นองสาวหมอชวก ชอสรมา พระเจาขา. พระศาสดา. นางสรมาหรอน ? พระราชา. นางสรมา พระเจาขา. พระศาสดา ถากระนน ขอพระองค ไดโปรดใหราชบรษตกลอง โฆษณาในพระนครวา ' ใครใหทรพยพนหนง จงเอานางสรมาไป. ' พระราชาไดทรงทาอยางนนแลว. ผทจะออกปากวา " ขาพเจา หรอวาเรา " แมคนหนงกไมม. พระราชาทลแกพระศาสดาวา " ชน ทงหลายไมรบ พระเจาขา. " พระศาสดาตรสวา " มหาบพตร ถากระนน จงลดราคาลง (อก). พระราชารบสงใหตกลองโฆษณา วา " ใครใหทรพย ๕๐๐ จงเอาไป " ไมทรงเหนใคร ๆ จะรบเอา จงรบสงใหตกลองโฆษณาวา " ใครใหทรพย ๒๕๐-๒๐๐-๑๐๐-๕๐-๒๕


กหาปณะ, ๑๐ กหาปณะ, ๕ กหาปณะ, ๑ กหาปณะ, ครงกหาปณะ, บาท ๑, มาสก ๑, กากณก ๑ แลวเอานางสรมาไป " (กไมเหนใคร จะรบเอาไป) จงรบสงใหตกลองโฆษณาวา " จงเอาไปเปลา ๆ ก ได. " ผทจะออกปากวา " ขาพเจา, หรอวาเรา " (แมคนหนง) ก ไมม. พระราชาทลวา " พระเจาขา ชอวาผทจะรบเอาไปแมเปลา ๆ กไมม. " พระศาสดา จงตรสวา " ภกษทงหลาย เธอทงหลาย จงมาดมาตคามซงเปนทรกของมหาชน, ในกาลกอน ชนทงหลายใน พระนครนแล ใหทรพยพนหนงแลว ได (อภรม) วนหนง, บดน แมผทจะรบเอาเปลา ๆ กไมม, รปเหนปานน ถงความสนและความ เสอมแลว, ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงดอตภาพอนอาดร " ดงน แลว ตรสพระคาถานวา " เธอจงดอตภาพ ทไมมความยงยน (และ) ความมนคง (อนกรรม) ทาใหวจตรแลว ม กายเปนแผล อนกระดก ๓๐๐ ทอนยกขนแลว อนอาดร ทมหาชนครนคดแลวโดยมาก." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา จตตกต ความวา มความวจตร อนกรรมทาแลว คอ (อนกรรม) ทาใหวจตรดวยวตถตาง ๆ ม อาภรณคอผาและเครองประดบคอระเบยบดอกไมเปนตน. บทวา พมพ ไดแก ซงอตภาพอนตงอยถกสวนดวยอวยวะทงหลายใหญ นอย มสวนยาวเปนตน ในฐานะอนสมควรแกความเปนอวยวะยาว


เปนตน. บทวา อรกาย คอ มกายเปนแผล ดวยสามารถปากแผล ทง ๙. บทวา สมสสต คอ อนกระดก ๓๐๐ ทอนยกขนแลว. บท วา อาตร ความวา ชอวาเปนไขประจา เพราะความเปนสถานท ตองบรหารดวยอรยาบถเปนตนทกเวลา. บทวา พหสงกปป ไดแก อนมหาชนครนคดแลวโดยมาก. บาทพระคาถาวา ยสส นตถ ธว ต ความวา เธอทงหลายจงดอตภาพน ทไมมความยงยน หรอ ความมนคง มความแตกเรยรายและกระจดกระจายไปเปนธรรมดา โดยสวนเดยวเทานน. ในเวลาจบเทศนา ธรรมาภสมยไดมแลวแกสตว ๘ หมน ๔ พน ภกษแมรปนน กไดตงอยในโสดาปตตผล ดงนแล. เรองนางสรมา จบ.


๓. เรองพระอตตราเถร* [ ๑๒๐ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ อตตรเถร ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปรชณณมท รป " เปนตน. [ พระเถรอดอาหารเพราะนาใจกรณา ] ดงไดสดบมา พระเถรมอายได ๑๒๐ ปโดยกาเนด เทยว บณฑบาต ไดบณฑบาตแลว เหนภกษรปหนงในระหวางถนน ได ถามโดยเออเฟอดวยบณฑบาต เมอภกษนนไมหามรบเอา กถวาย ทงหมด (สวนตน) ไดอดอาหารแลว; แมในวนท ๒ ท ๓ กไดถวาย ภตแกภกษนนแหละในทนนเหมอนกน ไดอดอาหารแลวอยางนน. [ ไดฟงเทศนาบรรลโสดาปตตผล ] แตในวนท ๔ พระเถรเทยวบณฑบาต พบพระศาสดาในทแคบ แหงหนง เมอถอยหลง ไดเหยยบมมชายจวรของตนซงหอยอย ไม สามารถจะตงตวได จงซวนลมแลว. พระศาสดาเสดจไปสทใกลเธอ แลว ตรสวา " นองหญง อตภาพของเธอแกหงอมแลว ตอกาล ไมชานก กจะแตกสลายไป " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา " รปนแกหงอมแลว เปนรงของโรค เปอยพง, กายของตนเปนของเนา จกแตก, เพราะชวต มความตายเปนทสด " * พระมหาทองดา ป. ธ. ๗ (ปจจบนเปนท พระธรรมดลก) วดบรมนวาส แปล.


[ แกอรรถ ] เนอความแหงพระคาถานนวา " นองหญง รปน คอทนบวา สรระของเธอ ชอวาแกหงอมแลว เพราะความเปนคนแก, กรปนนแล ชอวาเปนรงของโรค เพราะอรรถวา เปนสถานทอยอาศยของโรค ทกชนด; เปรยบเหมอนสนขจงจอก แมหนม เขาเรยกวา " สนข จงจอกแก." เถาหวดวน แมออน เขาเรยกวา " เถาเนา " ฉนใด, รปน กฉนนน เกดในวนนน แมเปนรปมสเหมอนทองคา กชอวากาย เนา เปอยพง เพราะอรรถวา ไหลออกเปนนตย. กายของเธอนนน เปนของเนา พงทราบเถดวา " จะแตก คอจกทาลาย ตอกาลไมนาน นก. " เพราะเหตไร ? เพราะชวตมความตายเปนทสด. พระผม พระภาคตรสคาอธบายไววา " เพราะชวตของสรรพสตวมความ ตายเปนทสดทงนน. " ในเวลาจบเทศนา พระเถรบรรลโสดาปตตผลแลว. เทศนาได เปนกถามประโยชน แมแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองพระอตตราเถร จบ.


๔. เรองพระอธมานกภกษ* [ ๑๒๑ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวก ภกษมใจความสาคญวาตนไดบรรลพระอรหตผลหลายรป ตรสพระ ธรรมเทศนานวา " ยานมาน " เปนตน. [ พวกภกษสาคญผด ] ดงไดสดบมา ภกษ ๕๐๐ รป เรยนกรรมฐานในสานกพระ ศาสดาแลว เขาไปสปา พากเพยรพยายามอย ยงฌานใหเกดขน แลว สาคญวา " กจบรรพชตของพวกเราสาเรจแลว " เพราะกเลส ทงหลายไมฟงขน จง ( กลบ) มาดวยหวงวา " จกกราบทลคณทตน ไดแลวแดพระศาสดา." [ พระศาสดาแกคาสาคญผดนน ] ในเวลาทพวกเธอถงซมประตชนนอกเทานน พระศาสดา ตรส กะพระอานนทเถระวา " อานนท การงาน (เกยว) ดวยเราผอนภกษ เหลานเขาเฝา ยงไมม, ภกษเหลานจงไปปาชาผดบ (เสยกอน) กลบมาจากทนนแลวจงคอยเฝาเรา." พระเถระไปแจงความนนแก พวกเธอแลว. พวกเธอไมพดเลยวา " พวกเราจะประโยชนอะไร ดวยปาชาผดบ " คดเสยวา " พระพทธเจาทรงเหนกาลไกล จกทรง เหน (เหต) การณ " ดงนแลว ไปสปาชาผดบแลว เมอเหนศพใน * พระมหาทองดา ป. ธ. ๗ (ปจจบนเปนท พระธรรมดลก) วดบรมนวาส แปล.


ทนน กลบไดความเกลยดชงในซากศพทเขาทงไว ๑ วน ๒ วน ยง ความกาหนดใหเกดในสรระอนสดซงเขาทงไวในขณะนน. ในขณะนน กรวาตนยงมกเลส. พระศาสดา ประทบนงในพระคนธกฎนนเอง ทรงฉายรศมไปดจตรสอยเฉพาะหนาของภกษเหลานน. ตรสวา " ภกษทงหลาย การทเธอทงหลายเหนรางกระดกเชนนน ยงความ ยนดดวยอานาจราคะใหเกดขน ควรละหรอ ? " ดงนแลว ตรส พระคาถานวา " กระดกเหลานใด อนเขาทงเกลอนกลาด ดจนาเตา ในสารทกาล มสเหมอนนกพราบ ความยนด อะไรเลา ? (จกม) เพราะเหนกระดกเหลานน." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อปตถาน ไดแก อนเขาทงแลว. บทวา สารเท ความวา เหมอนนาเตาทถกลมและแดดกระทบ หลน เกลอนกลาดในทนน ๆ ในสารทกาล. บทวา กาโปตกาน แปลวา มสเหมอนนกพราบ. สองบทวา ตาน ทสวาน ความวา ความยนดดวยอะไรเลาของพวกเธอ (จกม) เพราะเหนกระดกเหลานน คอเหนปานนน การทาความยนดในกามแมเพยงนดหนอย ยอม ไมควรเลย มใชหรอ ? ๑. ฤดในระหวางฤดฝนกบฤดหนาว คอฤดใบไมรวง.


ในเวลาจบเทศนา ภกษเหลานนไดบรรลอรหตผลแลว ตาม ทยนอยเทยว ชมเชยพระผมพระภาค มาถวายบงคมแลว ดงนแล. เรองพระอธมานกภกษ จบ.


๕. เรองพระนางรปนนทาเถร* [ ๑๒๒ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ นางรปนนทาเถร ซงเปนนางงามในชนบท ตรสพระธรรมเทศนานวา "อฏ น นคร กต " เปนตน. [ พระนางรปนนทาทรงผนวช ] ไดยนวา วนหนง พระนางรปนนทานน ทรงดารวา " เจาพ ใหญของเราสละสรราชสมบต (ออก) ผนวช เปนพระพทธเจาผ อครบคคลในโลก, แมโอรสของพระองคพระนามวาราหลกมาร ก ผนวชแลว, แมเจาพของเรา (คอพระนนทะ) กผนวชแลว, แมพระ มารดาของเรา กทรงผนวชแลว, เมอคณะพระญาตมประมาณเทาน ทรงผนวชแลว, แมเราจกทาอะไรในเรอน, จกผนวช (บาง)." พระ นางเสดจเขาไปสสานกภกษณทงหลายแลวทรงผนวช พระนางทรง ผนวชเพราะสเนหาในพระญาตเทานน หาใชเพราะศรทธาไม; แต เพราะพระนางเปนผมพระโฉมอนวลย จงปรากฏพระนามวา " รป- นนทา." [ พระนางไมเขาเฝาพระศาสดาเพราะเกรงถกตาหน ] พระนางไดทรงสดบวา " ไดยนวา พระศาสดาตรสวา ' รป ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา. เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ * พระมหาทองดา ป. ธ. ๗ (ปจจบนเปนท พระธรรมดลก) วดบรมนวาส แปล.


ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา " จงไมเสดจไปเผชญพระพกตรพระ ศาสดา ดวยทรงเกรงวา " พระศาสดาจะพงตรสโทษในรปแมของ เราซงนาด นาเลอมใสอยางน. " [ ชาวนครนยมฟงธรรม ] ชาวนครสาวตถถวายทานแตเชาตร สมาทานอโบสถแลว หมผาสะอาด มมอถอของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน ในเวลา เยน ประชมกนฟงธรรมในพระเชตวน. แมภกษณสงฆผเกดฉนทะ ในพระธรรมเทศนาของพระศาสดา กยอมไปฟงวหารธรรม. ชาว พระนครสาวตถเหลานน ครนฟงธรรมแลว เมอเขาไปสพระนคร ก กลาวแตคณกถาของพระศาสดาเทานนเขาไป. [ ความเลอมใสของบคคล ๔ จาพวก ] จรงอย จาพวกสตวในโลกสนนวาสซงมประมาณ ๔ จาพวก ท เหนพระตถาคตอย ไมเกดความเลอมใส มจานวนนอยนก. [ ๑. รปปปมาณกา ] ดวยวาจาพวกสตวทเปนรปปปมาณกา (ถอรปเปนประมาณ) เหนพระสรระของพระตถาคต อนประดบแลวดวยพระลกษณะและอน พยญชนะมพระฉววรรณดจทองคา ยอมเลอมใส. [ ๒. โฆสปปมาณกา ] จาพวกโฆสปปมาณกา (ถอเสยงเปนประมาณ) คอฟงเสยง ประกาศพระคณของพระศาสดา ซงอาศยเปนไปแลวตงหลายรอย ชาต และเสยงประกาศพระธรรมเทศนา อนประกอบดวยองค ๘


(อฏฐงคกมรรค) ยอมเลอมใส. [ ๓. ลขปปมาณกา ] แมจาพวกลขปปมาณกา (การถอปฏบตเศราหมองเปน ประมาณ) อาศยความทพระองคเปนผเศราหมองดวยปจจยทงหลายม จวรเปนตน ยอมเลอมใส. [ ๔. ธมมปปมาณกา ] แมจาพวกธมมปปมาณกา (ถอธรรมเปนประมาณ) กยอม เลอมใสวา " ศลของพระทศพลเหนปานน, สมาธเหนปานน, ปญญา เหนปานน, พระผมพระภาคหาผเสมอมได ไมมผเสมอเทา หาผเสมอ เหมอนมได ไมมผทดเทยม ดวยคณทงหลายมศลเปนตน. " เมอชน เหลานนพรรณนาคณของพระตถาคตอย ปากไมเพยงพอ. [ พระนางรปนนทาเถรเขาเฝาทรงสดบธรรม ] พระนางรปนนทา ไดสดบคาพรรณนาคณของพระตถาคต แต สานกพวกภกษณและพวกอบาสกา จงทรงดารวา " ชนทงหลาย ยอมกลาวชมเจาพของเรานกหนาทเดยว แมในวนหนง พระองค เมอจะตรสโทษในรปของเรา จะตรสไดสกเทาไร ? ถากระไร เรา พงไปกบพวกภกษณ ไมแสดงตนเลย เฝาพระตถาคตฟงธรรมแลว พงมา." พระนางจงตรสบอกแกพวกภกษณวา " วนน ฉนจกไปสทฟง ธรรม." พวกภกษณมใจยนดวา " นานนกหนาการทพระนางรปนนทา ทรงมพระประสงคจะเสดจไปสทบารงพระศาสดาเกดขนแลว, วนน พระศาสดา ทรงอาศยพระนางรปนนทานแลว จกทรงแสดงพระธรรม


เทศนาอนวจตร " ดงนแลวพาพระนางออกไปแลว. ตงแตเวลาทออก ไป พระนางทรงดารวา " เราจะไมแสดงตนเลย." [ พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกพระนาง ] พระศาสดา ทรงดารวา " วนน รปนนทาจกมาทบารงของ เรา ธรรมเทศนาเชนไรหนอแล ? จกเปนทสบายของเธอ " ทรงทา ความตกลงพระหฤทยวา " รปนนทานน หนกในรป มความเยอใยใน อตภาพอยางรนแรง การบรรเทาความเมาในรปดวยรปนนแล เปน ทสบายของเธอ ดจการบงหนามดวยหนามฉะนน " ในเวลาทพระ นางเขาไปสวหาร ทรงนรมตหญงมรปสวยพรงผหนง อายราว ๑๖ ป นงผาแดง ประดบแลวดวยอาภรณทกอยาง ถอพด ยนถวาย งานพดอยทใกลพระองค ดวยกาลงพระฤทธ. กแล พระศาสดา และพระนางรปนนทาเทานน ทรงเหนรปหญงนน. พระนางเขาไป วหารพรอมกบภกษณทงหลาย ทรงยนขางหลงพวกภกษณ ถวาย บงคมพระศาสดาดวยเบญจางคประดษฐ นงในระหวางพวกภกษณ ทรงแลดพระศาสดาตงแตพระบาท ทรงเหนพระสรระของพระศาสดา วจตรแลวดวยพระลกษณะ รงเรองดวยอนพยญชนะ อนพระรศม วาหนงแวดลอมแลว ทรงแลดพระพกตรอนมสรดจพระจนทรเพญ ไดทรงเหนรปหญงยนอยในทใกลแลว. พระนางทรงแลดหญงนนแลว ทรงแลดอตภาพ (ของตน) รสกวาตนเหมอนนางกา (ซงอย) ขาง หนานางพระยาหงสทอง. กจาเดมแตเวลาท (พระนาง) ทรงเหนรป อนสาเรจแลวดวยฤทธทเดยว พระเนตรทง ๒ ของพระนางกวงเวยน.


พระนางมจตอนสรโฉมแหงสรรประเทศทงหมดดงดดไปแลววา " แม ผมของหญงนงาม, แมหนาผากกงาม " ดงน ไดมสเนหาในรปนน อยางรนแรง. พระศาสดา ทรงทราบความยนดอยางสดซงในรปนน ของพระนาง พอเมอจะทรงแสดงธรรม จงทรงแสดงรปนนใหลวง ภาวะของผมอาย ๑๖ ป มอายราว ๒๐ ป. พระนางรปนนทาไดทอด พระเนตร มจตเบอหนายหนอยหนงวา " รปนไมเหมอนรปกอน หนอ." พระศาสดา (ทรงแสดงความแปรเปลยนเพศ) ของหญงนน โดยลาดบเทยว คอ เพศหญงคลอดบตรครงเดยว เพศหญงกลาง คน เพศหญงแก เพศหญงแกคราคราแลวเพราะชรา. แมพระนาง กทรงเบอหนายรปนน ในเวลาททรดโทรมเพราะชราโดยลาดบเหมอน กน วา " แมรปน หายไปแลว ๆ " (ครน) ทรงเหนรปนนมฟนหก ผมหงอก หลงโกง มซโครงขนดจกลอน มไมเทายนขางหนา งกงน อย กทรงเบอหนายเหลอเกน. ลาดบนน พระศาสดา ทรงแสดง รปหญงนนใหเปนรปอนพยาธครอบงา ในขณะนนเอง หญงนน ทง ไมเทาและพดใบตาล รองเสยงขรม ลมลงทภาคพน จมลงในมตร และกรสของตน กลงเกลอกไปมา. พระนางรปนนทา ทรงเหนหญง นนแลว ทรงเบอหนายเตมท. พระศาสดา ทรงแสดงมรณะของ หญงนนแลว. หญงนน ถงความเปนศพพองขนในขณะนนเอง. สาย แหงหนอนและหมหนอนไหลออกจากปากแผล๑ทง ๙. ฝงสตวมกา เปนตนรมแยงกนกนแลว. พระนางรปนนทา ทรงพจารณาซากศพ นนแลว ทรงเหนอตภาพโดยความเปนสภาพไมเทยงวา " หญงน ๑. แผล ๙ คอ ตา ห จมก อยางละ ๒ ปาก ๑ ทวารหนก ๑ ทวารเบา ๑.


ถงความแก ถงความเจบ ถงความตาย ในทนเอง, ความแก ความ เจบ และความตาย จกมาถงแกอตภาพแมนอยางนนเหมอนกน." และเพราะความทอตภาพเปนสภาพอนพระนางทรงเหนแลว โดย ความเปนสภาพไมเทยงนนเอง อตภาพนน จงเปนอนทรงเหนแลว โดยความเปนทกข โดยความเปนอนตตาทเดยว. ลาดบนน ภพทง ๓ ปรากฏแกพระนางดจถกไฟเผาลนแลว และดจซากศพอนเขาผกไวท พระศอ จตมงตรงดงตอกรรมฐานแลว. พระศาสดา ทรงทราบวาพระนาง ทรงคดเหนอตภาพโดยความเปนสภาพไมเทยงแลว จงทรงพจารณาด วา " พระนางจกสามารถทาทพงแกตนเองไดทเดยวหรอไมหนอแล ? " ทรงเหนวา " จกไมอาจ, การทพระนางไดปจจยภายนอก (เสย กอน) จงเหมาะ " ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม ดวยอานาจ ธรรมเปนทสบายแหงพระนาง ไดตรสพระคาถาเหลานวา " นนทา เธอจงดกายอนกรรมยกขน อนอาดร ไมสะอาด เปอยเนา ไหลออกอยขางบน ไหล ออกอยขางลาง ทพาลชนทงหลายปรารถนากนนก; สรระของเธอน ฉนใด, สรระของหญงนน ก ฉนนน, สรระของหญงนน ฉนใด สรระของ เธอน กฉนนน: เธอจงเหนธาตทงหลายโดย ความเปนของศนย. อยากลบมาสโลกนอก, เธอคลคลายความพอใจในภพเสยแลว จกเปน


อนสนตบคคลเทยวไป." [ พระนางนนทาสาเรจโสดาปตตผล ] ไดทราบวา พระผมพระภาค ทรงปรารภพระนางนนทาภกษณ ไดตรสพระคาถาเหลาน ดวยประการฉะนแล. พระนางนนทา ทรง สงญาณไปตามกระแสเทศนา บรรลโสดาปตตผลแลว. [ พระศาสดาทรงแสดงวปสสนา ] ลาดบนน พระศาสดา เพอจะทรงตรสสญญตกรรมฐาน เพอ ตองการอบรมวปสสนาเพอมรรคผลทง ๓ ยงขนไปแกพระนาง จงตรส วา " นนทา เธออยาทาความเขาใจวา ' สาระในสรระน มอย ' เพราะสาระในสรระน แมเพยงเลกนอย กไมม, สรระน อนกรรม ยกกระดก ๓๐๐ ทอนขนสรางใหเปนนครแหงกระดกทงหลาย " ดงน แลวตรสพระคาถานวา " สรระ อนกรรมทาใหเปนนครแหงกระดกทงหลาย ฉาบดวยเนอและโลหตเปนทตงลงแหงชรา มรณะ มานะ และมกขะ." [ แกอรรถ ] เนอความแหงพระคาถานนวา " เหมอนอยางวา ชนทงหลาย ใหยกไมทงหลายขน (เปนโครง) เอาเถาวลยผกแลว ฉาบดวยดน เหนยว ทาใหเปนเรอนภายนอกกลาวคอนคร เพอประโยชน แกการตงปพพณชาตและอปรณชาตเปนตนลง ฉนใด, แมสรระน ทเปนไปในภายใน กฉนนน อนกรรมยงกระดก ๓๐๐ ทอนใหยกขนแลว


ทาใหเปนนคร อนเสนเอนรดรงไว ฉาบทาดวยเนอและโลหต หมหอ ดวยหนง เพอประโยชนแกการตงลงแหงชราซงมความทรดโทรมเปน ลกษณะ แหงมจจซงมความตายเปนลกษณะ แหงมานะซงมความเมา เพราะอาศยความถงพรอมดวยความระหง๑ เปนตนเปนลกษณะ และ แหงมกขะมการทากรรมทเขาทาดแลวใหฉบหายเปนลกษณะ. เพราะ อาพาธอนเปนไปทางกายและทางใจเหนปานนนนแล ตงลงแลวใน สรระน. นอกจากนกไมมอะไร ๆ ทเขาถงความเปนของจะพงถอเอาได. ในกาลจบเทศนา พระนางเถร ไดบรรลพระอรหตผล. พระ ธรรมเทศนา ไดเปนกถามประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองพระนางรปนนทาเถร จบ. ๑. อาโรห เปนสวนสง ปรณาห เปนสวนกลม งามพรอม ไดสวนสด.


๖. เรองพระนางมลลกาเทว* [ ๑๒๓ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระนาง มลลกาเทว ตรสพระธรรมเทศนานวา " ชรนต เว ราชรถา สจตตา " เปนตน. [ พระนางมลลกาทาสนถวะกบสนข ] ไดยนวา วนหนง พระนางมลลกาเทวนน เสดจเขาไปยงซม สาหรบสรงสนาน ทรงชาระพระโอษฐแลว ทรงนอมพระสรระลง ปรารภเพอจะชาระพระชงฆ. มสนขตวโปรดตวหนง เขาไปพรอม กบพระนางทเดยว, มนเหนพระนางนอมลงเชนนน จงเรมจะทา อสทธรรมสนถวะ. พระนางทรงยนดผสสะของมน จงไดประทบ ยนอย. พระราชาทรงทอดพระเนตรทางพระแกลในปราสาทชนบน ทรงเหนกรยานน ในเวลาพระนางเสดจมาจากซมนานน จงตรสวา " หญงถอย จงฉบหาย เพราะเหตไร เจาจงไดทากรรมเหนปานน ? " [ พระราชาแพรพระนางมลลกา ] พระนาง. หมอมฉน ทากรรมอะไร พระเจาขา. พระราชา. ทาสนถวะกบสนข. พระนาง. เรองน หามได พระเจาขา. * พระมหาศลป ป. ธ. ๕ วดวเศษการ แปล.


พระราชา. ฉนเหนเอง, ฉนจะเชอเจาไมได, หญงถอย จง ฉบหาย. พระนาง. ขอเดชะฝาละอองธลพระบาทปกเกลา ฯ ผใดผหนง เขาไปยงซมนาน ผเดยวเทานน กปรากฏเปน ๒ คน แกผทแลดทาง พระแกลน. พระราชา. เจาพดไมจรง หญงชว. พระนาง. พระเจาขา ถาพระองคไมทรงเชอหมอมฉน, ขอ เชญพระองคเสดจเขาไปยงซมนานน. หมอมฉนจกแลดพระองคทาง พระแกลน. พระราชาตดจะเขลา จงทรงเชอถอยคาของพระนาง แลวเสดจ เขาไปยงซมนา. ฝายพระเทวนนแล ทรงยนทอดพระเนตรอยท พระแกล ทลวา " มหาราชผมดเขลา ชออะไรนน. พระองคทรง ทาสนถวะกบนางแพะ " แมเมอพระราชาจะตรสวา " นางผเจรญ ฉนมไดทากรรมเหนปานนน " กทลวา " แมหมอมฉนเหนเอง, หมอมฉนจะเชอพระองคมได." พระราชาทรงสดบคานนแลว กทรง เชอวา " ผเขาไปยงซมนาน ผเดยวเทานน กยอมปรากฏเปน ๒ คนแน." พระนางมลลกา ทรงดารวา " พระราชาน อนเราลวงไดแลว ก เพราะพระองคโงเขลา, เราทากรรมชวแลว, กพระราชาน เรา กลาวตดวยคาไมจรง, แลแมพระศาสดา จกทรงทราบกรรมน ของเรา, พระอครสาวกทง ๒ กด พระอสตมหาสาวกกด จกทราบ; ตายจรง เราทากรรมหนกแลว." ทราบวา พระนางมลลกาน ได


เปนสหายในอสทสทานของพระราชา. [ พระนางมลลกาเกดในอเวจ ] กในอสทสทานนน การบรจาคททรงทาในวนหนง มคาถง ทรพย ๑๔ โกฏ. กเศวตฉตร บลลงกประทบนง เชงบาตร ตง สาหรบรองพระบาทของพระตถาคตเจา ๔ อยางน ไดมคานบไมได. ในเวลาจะสนพระชนม พระนางมลลกานน มไดทรงนกถงการบรจาค ใหญ เหนปานนน ทรงระลกถงกรรมอนลามกนนอยางเดยว สนพระ ชนมแลว กบงเกดในอเวจ. กพระนางมลลกานน ไดเปนผโปรด- ปรานของพระราชาอยางยง. [ พระราชาทลถามสถานทพระนางเกด ] ทาวเธอ อนความโศกเปนกาลงครอบงา รบสงใหทาฌาปนกจ พระสรระของพระนางแลว ทรงดารวา " เราจะทลถามสถานทเกดของ พระนาง " จงไดเสดจไปยงสานกของพระศาสดา. พระศาสดาไดทรง ทาโดยประการททาวเธอระลกถงเหตทเสดจมาไมได. ทาวเธอทรงสดบ ธรรมกถาชวนใหระลกถง ในสานกของพระศาสดาแลว กทรงลม ; ใน เวลาเสดจเขาไปสพระราชนเวศน ทรงระลกได จงตรสวา " พนาย ฉนตงใจวา ' จกทลถามทพระนางมลลกาเทวเกด ' ไปยงสานกของ พระศาสดากลมเสย. วนพรงน ฉนจะทลถามอก " ดงนแลว กได เสดจไป แมในวนรงขน. ฝายพระศาสดา กไดทรงทาโดยประการ ททาวเธอระลกไมได ตลอด ๗ วนโดยลาดบ. ฝายพระนางมลลกานน ไหมในนรกตลอด ๗ วนเทานน, ใน


วนท ๘ จตจากทนนแลว เกดในดสตภพ. ถามวา " กเพราะเหตไร พระศาสดา จงไดทรงทาความท พระราชานน ทรงระลกไมได ? " แกวา " ทราบวา พระนางมลลกานน ไดเปนทโปรดปราน พอพระทยพระราชานน อยางทสด ? " เพราะฉะนน ทาวเธอทราบวา พระนางเกดในนรกแลว กจะทรงยดถอมจฉาทฏฐ ดวยทรงดารวา " ถา หญงผสมบรณดวยศรทธาเหนปานน เกดในนรกไซร เราจะถวาย ทานทาอะไร ? " ดงนแลวกจะรบสงใหเลกนตยภตทเปนไปในพระราช- นเวศนเพอภกษ ๕๐๐ รปแลวพงเกดในนรก; เพราะฉะนน พระศาสดา จงทรงความทพระราชานนทรงระลกไมได ตลอด ๗ วน ในวนท ๘ ทรงดาเนนไปเพอบณฑบาต ไดเสดจไปยงประตพระราชวง ดวย พระองคเองทเดยว. พระราชาทรงทราบวา " พระศาสดาเสดจมาแลว " จงเสดจออก ทรงรบบาตรแลว ปรารภเพอจะเสดจขนสปราสาท. แต พระศาสดาทรงแสดงพระอาการเพอจะประทบนงทโรงรถ. พระราชาจง ทลอญเชญพระศาสดาใหประทบนง ณ ทนนเหมอนกน ทรงรบรองดวย ขาวยาคและของควรเคยวแลว จงถวายบงคม พอประทบนง กกราบ ทลวา " หมอมฉนมากดวยประสงควา ' จกทลถามทเกดของพระนาง มลลกาเทว, แลวลมเสย พระนางเกดในทไหนหนอแล ? พระ เจาขา. " พระศาสดา. ในดสตภพ มหาบพตร. พระราชา. พระเจาขา เมอพระนางไมบงเกดในดสตภพ, คน


อนใครเลาจะบงเกด, พระเจาขา หญงเชนกบพระนางมลลกานน ไมม, เพราะในท ๆ พระนางนงเปนตน กจอน เวนการจดแจงทาน ดวยคดวา " พรงนจกถวายสงน, จกทาสงน แดพระตถาคต " ดงน ไมมเลย, พระเจาขา ตงแตนางไปสปรโลกแลว สรระ ของหมอมฉน ไมคอยกะปรกะเปรา. " [ ธรรมของสตบรษไมเกาเหมอนของอน ] ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะทาวเธอวา " อยาคดเลย มหาบพตร นเปนธรรมอนแนนอนของสตวทกจาพวก " แลวตรสถาม วา " นรถของใคร ? มหาบพตร." พระราชาทรงประดษฐานอญชล ไวเหนอพระเศยรแลว ทลวา " ของพระเจาป ของหมอมฉน พระ เจาขา." พระศาสดา. น ของใคร ? พระราชา. ของพระชนก ของหมอมฉนพระเจาขา. เมอพระราชากราบทลอยางนนแลว พระศาสดา จงตรสวา " มหาบพตร รถของพระเจาป ของมหาบพตร เพราะเหตไร จงไมถงรถของพระชนก ของมหาบพตร, รถของพระชนก ของ มหาบพตร ไมถงรถของมหาบพตร, ความคราครายอมมาถง แม แกทอนไมชอเหนปานน, กกลาวไปไย ความคราคราจกไมมาถง แมแกอตภาพเลา ? มหาบพตร ความจรง ธรรมของสตบรษเทานน ไมมความชรา, สวนสตวทงหลาย ชอวาไมชรา ยอมไมม " ดงน แลวตรสพระคาถานวา


" ราชรถ ทวจตรด ยงคราคราไดแล, อนง ถงสรระ กยอมถงความคราครา, ธรรมของสตบรษ หาเขาถงความคราคราไม, สตบรษทงหลายแล ยอมปราศรยกบดวยสตบรษ. " [ แกอรรถ ] ศพทวา เว ในพระคาถานน เปนนบาต. บทวา สจตตา ความวา รถทงหลาย แมของพระราชาทงหลาย อนวจตรดแลว ดวยรตนะ ๗ และดวยเครองประดบอยางอน ยอมคราคราได. บทวา สรรมป ความวา มใชรถอยางเดยวเทานน, ถง สรระทประคบประหงมกนอยางดน กยอมถงความชารดมความเปน ผมฟนหกเปนตน ชอวาเขาถงความคราครา. บทวา สต จ ความวา แตโลกตรธรรมมอยาง ๙ ของสตบรษ ทงหลายมพระพทธเจาเปนตน ยอมไมทาการกระทบกระทงอะไร ๆ เลย ชอวาไมเขาถงความทรดโทรม. บทวา ปเวทยนต ความวา สตบรษทงหลาย มพระพทธเจา เปนตน ยอมปราศรยกบดวยสตบรษ คอดวยบณฑตทงหลายอยางน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระนางมลลกาเทว จบ.


๗. เรองพระโลฬทายเถระ* [ ๑๒๔ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ โลฬทายเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " อปปสสตาย ปรโส " เปนตน. [ พระเถระกลาวธรรมไมเหมาะแกงาน ] ดงไดสดบมา พระโลฬทายเถระนน ไปสเรอนของหมชนผทา การมงคล กกลาวอวมงคล โดยนยเปนตนวา " ตโรกฑเฑส ตฏนต " ไปเรอนของผทาการอวมงคล เมอควรกลาว ตโรกฑฑ- สตรเปนตน, กกลาวมงคลกถา โดยนยเปนตนวา " ทานจ ธมม- จรยา จ " หรอรตนสตร เปนตนวา " ยงก จ วตต อธ วา หร วา." เธอคดวา " เราจกสวดสตรอน " แมสวดสตรอนอย ในทนน ๆ อยางนนกไมรวา " เราสวดสตรอน." [ ถงกาลกอนกเลอะเหมอนกน ] ภกษทงหลาย ฟงกถาของทานแลว จงกราบทลแดพระศาสดา วา " พระเจาขา เปนอยางไร พระโลฬทาย ในททาการมงคล และอวมงคล ควรกลาวสตรอน กไพลไปกลาวสตรอน ? " พระ ศาสดา ตรสวา " ภกษทงหลาย โลฬทายนน กลาวอยางนน ใน กาลบดนเทานน กหาไม, ถงในกาลกอน โลฬทาย เมอสตรอน * พระมหาศลป ป. ธ. ๕ วดวเศษการ แปล.


อนตนควรกลาว กไพลกลาวสตรอน " อนภกษเหลานน ทลออน วอน จงทรงนาอดตนทานมา (ตรสดงตอไปน) :- [ บรพกรรมของพระโลฬทาย ] ในอดตกาล บตรของพราหมณ ชออคคทต ในกรงพาราณส ชอโสมทตกมาร บารงพระราชาแลว. เธอไดเปนทโปรดปราน พอพระหฤทย ของพระราชา. สวนพราหมณ อาศยกสกรรมเลยงชพ. พราหมณนนมโค ๒ ตว, ใน ๒ ตวนน ตว ๑ ไดลมเสยแลว. พราหมณจงกลาวกะบตรชายวา " พอโสมทต พอจงทลขอนายหลวง นาโคมาใหพอตวหนง." [ โสมทตสอนใหพอทลขอโค ] มหาดเลก๑โสมทต คดวา " ถาเราจกขอพระราชทานกะ สมเดจพระเจาอยหวไซร, ความเปนคนผลนผลนจกปรากฏแกเรา " จงพดวา " คณพอขอรบ คณพอเองจงขอพระราชทานนายหลวง เถด " เมอบดาพดวา " ลกเอย ถากระนน เจาจงพาขาไปเถด," จงคดวา " ทานพราหมณน มปญญางน ยอมไมรจกแมสกแตวา คาพดเปนตนวา " จงไปขางหนา จงถอยมาขางหลง, เมอคาอนอน ควรพด กไพลไปพดคาอนเสย เราจะใหสาเหนยกแลวจงพาทานไป." เธอพาทานไปปาชา ชอวรณตถมภกะแลว จงมดฟอนหญาหลายฟอน ทาสมมตวา " ฟอนหญานเปนเจาชวต, ฟอนหญานเปนวงหนา, ฟอนหญานเปนเสนาบด " ดงนเปนตน แสดงแกบดาตามลาดบ ๑. สนามหลวง ออกสอบเปรยญ ๖ ประโยค พ.ศ. ๒๔๗๖.


แลว จงชแจงวา " อนคณพอไปราชสกล ตองเดนหนาอยางน, ตองถอยหลงอยางน. พระเจาอยหว ตองกราบบงคมทลอยางน, วงหนาตองกราบทลอยางน, คณพอเฝาพระเจาอยหวแลว ตอง ถวายชยมงคลอยางนวา ' ขอเดชะฝาละอองธลพระบาทปกเกลา ฯ ขอพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จงทรงชนะเถด ' ดงน พงวาคาถา นแลว ขอพระราชทานโคเถด " จงใหบดาเรยนคาถาวา " ขอเดชะฝาละอองธลพระบาทปกเกลา ฯ โค สาหรบไถนาของขาพระพทธเจา ๒ ตว ในโค ๒ ตวนน ตวหนงลมเสยแลว, ใตฝาละออง- ธลพระบาท ผเทพขตตยราช ขอใตฝาละออง- ธลพระบาท จงทรงพระกรณาโปรดเกลา ฯ พระราชทานตวท ๒ เถด." [ โสมทตพาพอเขาเฝาพระราชทาน ] พราหมณนน ทองคาถานนใหคลองแคลวราวปหนง จงบอก ความทคาถานนคลองแคลวแลวแกบตร, เมอลกนนกลาววา " คณ พอขอรบ ถากระนน คณพอจงเอาเครองบรรณาการนดหนอย นนแหละมาเถด, ผมจะไปกอนแลวยนอยทราชสานก," จงพดวา " ดละ ลก " แลวถอเครองบรรณาการไป เปนผถงความอตสาหะ ไปราชสกล ในเวลาทคณโสมทตยนอยในราชสานก เปนผม พระราชปฏสนถาร อนพระเจาอยหวมพระราชหฤทยยนด ทรงกระทา แลว เมอพระองคตรสวา " ตา แกมานานแลวหรอ ? นทนง,


แกจงนงแลวพดไปเถด, แกตองการดวยสงไรเลา ? " จงวาคาถานวา " ขอเดชะฝาละอองธลพระบาทปกเกลา ฯ โค สาหรบไถนาของขาพระพทธเจา ๒ ตว, ในโค ๒ ตวนน ตวหนงลมเสยแลว, ใตฝาละออง- ธลพระบาท ผเทพขตตยราช ขอฝาละออง- ธลพระบาท จงทรงพระกรณาโปรดเกลา ฯ เอาตวท ๒ มาเสย." [ โสมทตไดรบพระราชทาน ] แมเมอนายหลวง ตรสวา " ตา แกวาอะไรนะ ? จงวาไป อก," พราหมณนน กคงกลาวคาถาบทนนเอง, นายหลวงทรงทราบ ความทคาถานนพราหมณกลาวผด ทรงยมแลวตรสวา " โสมทต โคในบานของเจาเหนจะมากนะ." เมอคณโสมทตกราบทลวา " ขอเดชะ ฝาละอองธลพระบาท ผสมมตเทวราช โคอนใตฝาละอองธลพระบาท ทรงพระกรณาโปรดเกลาพระราชทานแลวจกมมาก " ดงนแลว ทรง โปรดปรานคณโสมทตผโพธสตว จงพระราชทานโค ๑๖ ตวแก พราหมณ สงของเครองอลงการ และบานทอยแกโพธสตวนนใหเปน พรหมไทยแลว จงทรงสงพราหมณไปดวยยศใหญ. [ ผมสตะนอยเหมอนโคถก ] พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ประชม ชาดก๑วา " พระเจาแผนดนในครงกระนน เปนอานนท, ตาพราหมณ ๑. ชาตกฏกถา ๓/๒๑๙.


ในครงกระนน เปนโลฬทาย, มหาดเลกโสมทตในครงกระนน เปน เราตถาคตนแหละ " จงตรสวา " ภกษทงหลาย โลฬทายน เมอ คาอนอนตนควรพด กไพลพดคาอนไปเสย มใชแตในบดนเทานน, แมในกาลกอน เธอกพดแลว เพราะความทตนเปนคนมธรรมได สดบนอย, เพราะวาคนมสตะนอย ชอวาเปนเหมอนโคถก จงตรส พระคาถานวา " คนมสตะนอยน ยอมแกเหมอนโคถก, เนอ ของเขายอมเจรญ, แตปญญาของเขาหาเจรญไม." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน เนอความแหงบทวา อปปสสตาย วา คนชอวา อปปสสตะ เพราะไมมหมวดสตร ๕๐ ๑ หมวด หรอ ๒ หมวด กหรอวา เพราะไมมวรรคสตร ๑ วรรค หรอ ๒ วรรคโดย กาหนดทสดทงหมด เพราะไมมแมสตร ๑ หรอ ๒ สตร. แตไดเรยน กรรมฐานเลกนอยประกอบความเพยรเนอง ๆ อย กเปนพหสตรได ทเดยว. สองบทวา พลพทโทว ชรต ความวา เหมอนดงโคถก เมอแก คอเมอเฒา ยอมโตขนเพอประโยชนแกโคแมพอหามไดเลย แกโคทเปนพนองอนเศษกหามได, โดยทแท กแกไมมประโยชนเลย ฉนใด, แมอปปสสตชนนไมทาอปชฌายวตร, ไมทาอาจรยวตร, และไมทาวตรอน มอาคนตกวตรเปนตน, ไมหมนประกอบแมสก วาภาวนา, ชอวา ยอมแกไมมประโยชนเลย ฉนนนนนแหละ.


บาทพระคาถาวา มสาน ตสส วฑฒนต มอธบายวา เนอ ของโคถกทเจาของคดวา " อายน ไมอาจลากแอกไถเปนตนไหว แลว " ปลอยเสยในปา เทยวเคยวกนดมอยในปานนแหละ ยอมเจรญ ฉนใด, แมเนอของอปปสสตชนน อนพระครฏฐานยะมพระอปชฌาย เปนตน ปลอยเสยแลว อาศยสงฆ ไดปจจย ๔ ทากจมระบายทอง เปนตน เลยงกายอย ยอมเจรญ คอวาเธอเปนผมรางกายพเทยวไป ฉนนน นนแหละ. สองบทวา ป า ตสส มเนอความวา สวนปญญาทเปนโลกยะ โลกตตระ ของอปปสสตชนนน แมประมาณองคลเดยวกไมเจรญ แตตณหาและมานะ ๙ อยาง ยอมเจรญเพราะอาศยทวาร ๖ เหมอน กอหญาลดาวลยเปนตน เจรญอยในปาฉะนน. ในเวลาจบเทศนา มหาชน บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตนแลว ดงนแล. เรองพระโลฬทายเถระ จบ.


๘. เรองปฐมโพธกาล* [ ๑๒๕ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา ประทบนง ณ ควงไมโพธพฤกษ ทรงเปลงอทาน ดวยสามารถเบกบานพระหฤทย ในสมยอน พระอานนทเถระทลถาม จงตรสพระธรรมเทศนานวา " อเนกชาตสสาร " เปนตน. [ ทรงกาจดมารแลวเปลงอทาน ] พระสมมาสมพทธเจาพระองคนนแล ประทบนง ณ ควงไมโพธ- พฤกษ เมอพระอาทตยยงไมอสดงคตเทยว ทรงกาจดมารและพลแหง มารแลว ในปฐมยาม ทรงทาลายความมดทปกปดปพเพนวาสญาณ, ในมชฌมยาม ทรงชาระทพจกษใหหมดจดแลว, ในปจฉมยาม ทรงอาศยความกรณาในหมสตว ทรงหยงพระญาณลงในปจจยาการ แลว ทรงพจารณาปจจยาการนน ดวยสามารถแหงอนโลมปฏโลม. ในเวลาอรณขน ทรงบรรลพระสมมาสมโพธญาณพรอมดวยอศจรรย หลายอยาง เมอจะทรงเปลงอทาน ทพระพทธเจามใชแสนเดยว ไมทรงละแลว จงไดตรสพระคาถาเหลานวา " เราแสวงหาชางผทาเรอน เมอไมประสบ จงได ทองเทยวไปสสงสาร มชาตเปนอเนก ความ เกดบอย ๆ เปนทกข๑, แนะนายชางผทาเรอน เราพบทานแลว. ทานจะทาเรอนอกไมได, * พระมหาศลป ป. ธ. ๕ วดวเศษการ แปล. ๑. ความเกด เปนทกขราไป.


ซโครงทกซ๑ของทาน เราหกเสยแลวยอดเรอน เรากรอเสยแลว, จตของเราถงธรรมปราศจาก เครองปรงแลว, เพราะเราบรรลธรรมทสนตณหา แลว." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา คหการ คเวสนโต ความวา เราเมอแสวงหานายชางคอตณหาผทาเรอน กลาวคอ อตภาพน มอภนหารอนทาไวแลว แทบบาทมลแหงพระพทธเจา ทรงพระนาม วา ทปงกร เพอประโยชนแกพระญาณ อนเปนเครองอาจเหนนาย ชางนนได คอพระโพธญาณ เมอไมประสบ ไมพบ คอไมไดพระ ญาณนนแล จงทองเทยว คอเรรอน ไดแก วนเวยน ไป ๆ มา ๆ สสงสารมชาตเปนอเนก คอสสงสารวฏน อนนบไดหลายแสนชาต สนกาลมประมาณเทาน. คาวา ทกขา ชาต ปนปปาน น เปนคาแสดงเหตแหงการ แสวงหาชางผทาเรอน. เพราะชอวาชาตน คอการเขาถงบอย ๆ ชอ วาเปนทกข เพราะภาวะทเจอดวยชรา พยาธและมรณะ, กชาตนน เมอนายชางผทาเรอนนน อนใคร ๆ ไมพบแลว ยอมไมกลบ, ฉะนน เราเมอแสวงหานายชางผทาเรอน จงไดทองเทยวไป. บทวา ทฎโส ความวา บดน เราตรสรพระสพพญ ตญาณ ๑. อกนยหนง ผาสกา เปนคาเปรยบกบเครองเรอน แปลวา จนทนเรอนของทานเรา หกเสยหมดแลว.


พบทานแลวแนนอน. บทวา ปน เคห ความวา ทานจกทาเรอน ของเรา กลาวคออตภาพ ในสงสารวฏนอกไมได. บาทพระคาทาวา สพพา เต ผาสกา ภคคา ความวา ซโครง๑กลาวคอกเลสทเหลอทงหมดของทาน เราหกเสยแลว. บาทพระคาถาวา คหกฎ วสงขต ความวา ถงมณฑลชอฟา กลาวคออวชชา แหงเรอนคออตภาพททานสรางแลวนเรากรอเสยแลว. บาทพระคาถาวา วสงขารคต จตต ความวา บดน จต ของเราถง คอเขาไปถงธรรมปราศจากเครองปรงแตงแลว คอพระ นพพาน ดวยสามารถแหงอนกระทาใหเปนอารมณ. บาทพระคาถาวา ตณหาน ขยมชฌคา ความวา เราบรรล พระอรหต กลาวคอ ธรรมทสนไปแหงตณหาแลว. เรองปฐมโพธกาล จบ. ๑. หรอ จนทนเรอนกลาวคอกเลสทเหลอทงหมด.


๙. เรองบตรเศรษฐมทรพยมาก* [๑๒๖] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในปาอสปตนมฤคทายวน ทรง ปรารภบตรเศรษฐผมทรพยมาก ตรสพระธรรมเทศนานวา " อจรตวา พรหมจรย " เปนตน. [ พวกนกเลงชวนเศรษฐบตรใหดมเหลา ] ดงไดสดบมา บตรเศรษฐนน เกดแลวในตระกลผมสมบต ๘๐ โกฏ ในกรงพาราณส. ครงนน มารดาบดาของเขา คดวา " ใน ตระกลของเรา มกองโภคะเปนอนมาก, เราจกมอบกองโภคะนน ไวในมอบตรของเรา ทาใหใชสอยอยางสบาย, กจดวยการงาน อยางอนไมตองม, " ดงนแลว จงใหเขาศกษาศลปะสกวาการฟอน ขบและประโคมอยางเดยว. ในพระนครนนแล แมธดาคน ๑ กเกด แลวในตระกลอน ซงมสมบต ๘๐ โกฏ. บดามารดาแมของนางก คดแลวอยางนนเหมอนกน แลวกใหนางศกษาศลปะสกวาการฟอน ขบและประโคมอยางเดยว. เมอเขาทง ๒ เจรญวยแลว กไดมการ อาวาหววาหมงคลกน ตอมาภายหลง มารดาบดาของคนทง ๒ นน ไดถงแกกรรมแลว. ทรพย ๑๖๐ โกฏ กไดรวมอยในเรอนเดยวกน ทงหมด. เศรษฐบตร ยอมไปสทบารงพระราชาวน ๑ ถง ๓ ครง ครงนน พวกนกเลงในพระนครนน คดกนวา " ถาเศรษฐบตรน จก เปนนกเลงสรา, ความผาสกกจกมแกพวกเรา; เราจะใหเธอเรยน * พระมหาศลป ป.ธ. ๕ วดวเศษการ แปล.


ความเปนนกเลงสรา. " พวกนกเลงนน จงถอเอาสรา มดเนอสาหรบ แกลมและกอนเกลอไวทชายผา ถอหวผกกาด นงแลดทางของ เศรษฐบตรนน ผมาจากราชสกล เหนเขากาลงเดน จงดมสรา เอากอนเกลอใสเขาในปาก กดหวผกกาด กลาววา " จงเปนอย ๑๐๐ ปเถด นายเศรษฐบตร, พวกผมอาศยทาน กพงสามารถในการเคยว และการดม. " บตรเศรษฐฟงคาของพวกนกเลงนนแลว จงถามคนใหสนทผ ตามมาขางหลงวา " พวกนน ดมอะไรกน ? " คนใช. นาดมชนดหนง นาย. บตรเศรษฐ. มนมรสชาตอรอยหรอ ? คนใช. นาย ธรรมดานาทควรดม เชนกบนาดมน ไมมใน โลกทเปนอยน. [ บตรเศรษฐหมดตวเพราะประพฤตอบายมข ] บตรเศรษฐนน พดวา " เมอเปนเชนนน แมเราดมกควร " ดงนแลว จงใหนามาแตนดหนอยแลวกดม ตอมาไมนานนก นกเลง เหลานน รวาบตรเศรษฐนนดม จงพากนแวดลอมบตรเศรษฐนน เมอกาลลวงไป กไดมบรวารหมใหญ. บตรเศรษฐนน ใหนาสรา มาดวยทรพย ๑๐๐ บาง ๒๐๐ บาง ดมอย ตงกองมหาปณะไวในท นงเปนตนโดยลาดบ ดมสรา กลาววา " จงนาเอาดอกไมมาดวย กหาปณะน, จงนาเอาของหอมมาดวยกหาปณะน, ผนฉลาดในการ ขบ, ผนฉลาดในการฟอน, ผนฉลาดในการประโคม, จงใหทรพย


พน ๑ แกผน, จงใหทรพย ๒ พนแกผน. " เมอใชสรยสรายอยางนน ตอกาลไมนานนก กยงทรพย ๘๐ โกฏ อนเปนของตนใหหมดไปแลว เมอเหรญญกเรยนวา " นาย ทรพยของนายหมดแลว, " จงพดวา " ทรพยของภรรยาของขาไมมหรอ ? " เมอเขาเรยนวา " ยงม นาย " จงบอกวา " ถากระนน จงเอาทรพยนนมา, " ไดยงทรพย แมนนใหสนไปแลวอยางนนเหมอนกน แลวขายสมบตของตนทงหมด คอ นา สวนดอกไม สวนผลไม ยานพาหนะ เปนตนบาง โดยทสด ภาชนะเครองใชบาง เครองลาด ผาหม และผาปนงบาง โดยลาดบ เคยวกน. [ เศรษฐตองเทยวขอทาน ] ครนในเวลาทเขาแกลง เจาของเรอนจงไลเขาออกจากเรอน ทเขามโภคะหมดแลว ขายเรอนของตว ( แตยง ) ถอ อาศยอย กอน. เขาพาภรรยาไปอาศยฝาเรอนของชนอนอย ถอชนกระเบอง เทยวไปขอทาน ปรารภจะบรโภคภตทเปนเดนของชนแลว. ครง นน พระศาสดา ทอดพระเนตรเหนเขายนอยทประตโรงฉน คอย รบโภชนะทเปนเดนอนภกษหนมและสามเณรใหในวนหนง จงทรง แยมพระโอษฐ. ลาดบนน พระอานนทเถระทลถามถงเหตททรงแยม กะพระองค. พระศาสดา เมอจะตรสบอกเหตททรงแยม จงตรส วา " อานนท เธอจงดบตรเศรษฐผมทรพยมากผน ผลาญทรพย เสย ๑๖๐ โกฏ พาภรรยาเทยวขอทานอยในนครนแล กถาบตร เศรษฐน ไมผลาญทรพยใหหมดสน จกประกอบการงานในปฐมวย,


กจกไดเปนเศรษฐชนเลศในนครนแล แลถาจกออกบวช, กจก บรรลอรหต, แมภรรยาของเขา กจกดารงอยในอนาคามผล, ถา ไมผลาญทรพยใหหมดไป จกประกอบการงานในมชฌมวย, จกได เปนเศรษฐชนท ๒, ออกบวช จกไดเปนอนาคาม, แมภรรยาของเขา กจกดารงอยในสกทาคามผล, ถาไมผลาญทรพยใหสนไป ประกอบ การงานในปจฉมวย จกไดเปนเศรษฐชนท ๓, แมออกบวช กจกได เปนสกทาคาม, แมภรรยาของเขา กจกดารงอยในโสดาปตตผล. แตเดยวน บตรเศรษฐนน ทงเสอมแลวจากโภคะของคฤหสถ ทง เสอมแลวจากสามญผล; กแล ครนเสอมแลว จงเปนเหมอนนก กะเรยนในเปอกตมแหงฉะนน " ดงนแลว จงตรสพระคาถาเหลานวา " พวกคนเขลา ไมประพฤตพรหมจรรย ไมได ทรพยในคราวยงเปนหนมสาว ยอมซบเซาดงนก กะเรยนแก ซบเซาอยในเปอกตมทหมดปลา ฉะนน. พวกคนเขลา ไมประพฤตพรหมจรรย ไมไดทรพยในคราวยงเปนหนมสาว ยอมนอน ทอดถอนถงทรพยเกา เหมอนลกศรทตกจาก แหลงฉะนน." [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อจรตวา ความวา ไมอยพรหม จรยาวาส. บทวา โยพพเน ความวา ไมไดแมทรพยในเวลาทตน สามารถ เพอจะยงโภคะทยงไมเกดใหเกดขน หรอเพอตามรกษา


โภคะทเกดขนแลว. บทวา ขณมจเฉ ความวา คนเขลาเหนปาน นนนน ยอมซบเซา ดงนกกะเรยนแก มขนปกอนเหยนเกรยน ซบ เซาอยในเปอกตม, ทชอวาหมดปลาแลว เพราะไมมนา. มคา อธบายกลาวไวดงนวา " อนความไมมทอยของคนเขลาเหลาน เหมอน ความไมมนาในเปอกตม, ความไมมโภคะของคนเขลาเหลาน เหมอน ความหมดปลา, ความไมสามารถจะรวบรวมโภคะไวได โดยทางนา หรอทางบกเปนตนในกาลบดนแล ของคนเขลาเหลาน เหมอนความ ไมมการโผขนแลวบนไปแหงนกกะเรยนทมขนปกอยเหยน; เพราะ ฉะนน คนเขลาเหลาน จงนอนซบเซาอยในทนเอง เหมอนนก กะเรยนมขนปกอนเหยนแลวฉะนน. " บทวา จาปาตขณาว ความวา หลดจากแหลง คอพนแลว จากแหลง. มคาอธบายกลาวไวดงนวา " ลกศรพนจากแหลงไปตาม กาลง ตกแลว, เมอไมมใครจบมนยกขน, มนกตองเปนอาหาร ของหมปลวกในทนนเอง ฉนใด; ถงคนเขลาเหลาน กฉนนน ลวง ๓ วยไปแลว กจกเขาถงมรณะ เพราะความไมสามารถจะยก ตนขนไดในกาลบดน; เพราะฉะนน พระผมพระภาคจงตรสวา เสนต จาปาตขณาว. " บาทพระคาถาวา ปราณาน อนตถน ความวา ยอมนอน ทอดถอน คอเศราโศกถงการเงน การดม การฟอน การขบ และ การประโคมเปนตน ทตนทาแลวในกาลวา " พวกเรา กนแลว อยางน, ดมแลวอยางน. "


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองบตรเศรษฐมทรพยมาก จบ. ชราวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๑๑ จบ.

Documents

3 31+พระธัมมปทัฏฐกถาแปล+ภาค+๕