Íåäåðëàíäûí Çàñãèéí Ãàçðûí èòãýëèéí ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòòýé

Äýëõèéí Áàíê, Ìîíãîëûí Çàñãèéí Ãàçàð, ÁÎß-íû õàìòàðñàí

Áàéãàëü îðчíû øèíýчëýëèéí òºñºë

Монгол улсын Өмнөд бүсийн дэд бүтцийн стратегийн

усны асуудал

Àëáåðò Òàþíõîô, Áóÿíõèøèã. Í

Äàëàíçàäãàä, 2008.9.24

Óñíû àñóóäàë

Óñ àøèãëàëò áà õýðýãöýý (óðüäчèëñàí òîîöîî)

Ãàçðûí äîîðõè óñíû íººöèéí îíöëîã

Ãàçðûí äîîðõè óñíû áàÿëàã, ìåíåæìåíò

Ãàäàðãûí óñûã äàìæóóëàõ

Õàðüöóóëñàí øèíæèëãýý

Öààøäûí øèéäâýð ãàðãàõ àñóóäàë

ÀÃÓÓËÃÀ

Ãîâèéí á¿ñèéí

ðåãèîíàëü õºãæèëä

îäîîãèéí áîëîí

èðýýä¿éí óñíû õýðýãöýý

Ãàäàðãûí óñûã

äàìæóóëàõ

Ãàçðûí äîîðõè

óñíû ìåíåæìåíò

ÓÑÍÛ ÍªªÖÈÉÍ ÀÑÓÓÄÀË

?

?

?

ͺºö < óÿëäàà > Õýðýãöýý

?

ÓÑÍÛ ÕÝÐÝÃÖÝÝ

Òóõàéí (òºëºâëºñºí) óñ õýðýãöýý ì3/õîíîã)

2008 2020

o Ãîë óóðõàé/ýðчèì õ¿ч: 220,000 300,000 ?

o Áóñàä óóðõàé: 30,000 50,000 ?

o Óíä àõóé: 50,000 70,000 ?

o Áóñàä õýðýãëýãчèä áàãà ?

Õýðýãöýýíèé óðüäчèëñàí òîîöîîã áàòëàõ

Óñíû чàíàðûí øààðäëàãà <> àøèãëàëòûí ¿éë àæèëëàãàà

Õýðýãöýý, ýðýëòèéí ìåíåæìåíò

ÃÀÇÐÛÍ ÄÎÎÐÕÈ ÓÑÍÛ ÎÍÖËÎÃ

• Ãåîëîãè, ãèäðîãåîëîãèéí

íèéëìýë íºõöºëòýé

• Óñò äàâõðàãûí òàðõàëò æèãä áóñ

• Ãîâèéí ðàéîíûã õàìàðñàí ãàçðûí

äîîðõè óñíû ñóäàëãàà áàéõã¿é

• Õàãàñ õóóðàé óóð àìüñãàëòàé: áàãà ã¿íèé óñò äàâõðàãûí

òýæýýìæ áàãà

• ÿíèé óñò äàâõðàãà (> 50ì) æèãä áóñ òàðõñàí èõýâчëýí

äàðàãäìàë óñ:

– 50-170 ì; Ãîâèéí ðàéîíä õèéñýí ãàçðûí äîîðõè óñíû

ñóäàëãààíû (1970-1995) 50 ãàðóé òàéëàí - ÃÌÒ

– > 200 ì: ÿíèé õîîëîé, Íàéìàíòûí õîòãîð

• ÿíèé óñò äàâõðàãûí óñíû чàíàð èõýâчëýí óíäàíä

òîõèðîìæã¿é (ýðäýñæèëò, ìåòàëë, õàòóóëàã)

ÕÓÐ ÒÓÍÀÄÀÑ

Ñàéíøàíä, Ìàíäàëãîâèéí : õóð òóíàäàñ

èæèë

ÃÀÇÐÛÍ ÄÎÎÐÕÈ ÓÑÍÛ ÒÝÆÝÝÌÆ

Õÿòàäûí õîéä íóòàã, Ìàíäàëãîâüä õèéñýí ñóäàëãàà: òýæýýìæ

1ìì/æèë

125

Ãîâü öºë

Ãàçðû

í äîîðõè óñíû

òýæ

ýýì

æ (ì

ì/æ

èë)

Îëîí æèëèéí äóíäàæ õóð òóíàäàñ (ìì/)

Áîòñâàí

Áóñàä ãàçàð

Õºðñíèé òºðºë,

óðãàìàëûí

á¿ðõýâчýýñõàìààðíà

Àøèãëàæ áîëîõ õóâü: 20% = 70 ñàÿ ì3/æèë *2)

Õóð òóíàäàñ: 125 ìì/æèë = 44.000 ñàÿ ì3/æèë *1)

Òýæýýìæ 1 ìì/æèë = 350 ñàÿ ì3/æèë

¯Ð ÀØÈÃÒ ÃÀÇÐÛÍ ÄÎÎÐÕÈ ÓÑÍÛ ÒÝÆÝÝÌÆ

*1 ): Ãîâèéí ðàéîíû íèéò òàëáàé: 350,000 êì2

*2 ): Îäîîãèéí íèéò óñíû õýðýãöýý: 110 ñàÿ ì3/æèë

ÄÀËÀÍÇÀÄÃÀÄÛÍ ÓÑ ÖÓÃËÓÓËÀÕ ÒÀËÁÀÉ

(GOOGLE EARTH)

ÈÕ Ã¯ÍÈÉ ÃÀÇÐÛÍ ÄÎÎÐÕÈ ÓÑÍÛ ÑÓÄÀËÃÀÀ

Áàëãàñûí Óëààí íóóðûí ãàçðûí

äîîðõè óñíû îðäîä ºðºìäñºí

õàéãóóëûí öîîíîãèéí áàéðøèëÀøèãò Ìàëòìàë Ãàçðûí Òîñíû Õýðýã Ýðõëýõ

Ãàçðûí õàðúÿà Ãåîëîãèéí Ìýäýýëëèéí Òºâ

(ÃÑÒ)

ͺºö áîäñîí ãàçðûí äîîðõè óñíû îðäûí áàéðëàëûí çóðàã

ÃÀÇÐÛÍ ÄÎÎÐÕÈ ÓÑÍÛ ÍªªÖÈÉÍ ÒÎÎÖÎÎ

Ýõ ¿¿ñâýð: Äîêòîð Í.Æàäàìáààãèéí ãàçðûí äîîðõè óñíû íººöèéí òîîöîî

(2007)

Óñò äàâõðàãûí

àíãèëàë

Á¿òýýìæ

1 êì2-ä

(ë/ñ)

Òîãòîîñîí ãàçðûí äîîðõè óñíû

íººö (ñàÿ ì3/æèë)

Äóíäãîâ

ü

ªìíºãîâ

üÄîðíîãîâü

ªíäºð á¿òýýìæòýé >1 25 31 19

Äóíäààñ èõ á¿òýýìæòýé 0.1-1.0 77 138 71

Áàãààñ äóíä á¿òýýìæòýé 0.03-0.1 2 89 19

Áàãà á¿òýýìæòýé 0.003-0.03 3 3 4

¯íäñýíäýý óñã¿é <0.003 0 0.0 0.0

Íèéò: 107 261 113

Ãàçðûí äîîðõè óñíû

íººö, áàÿëàã

Ìýäýýëëèéí ýõ

¿¿ñâýð

Äóíäãîâü ªìíºãîâü Äóíäãîâü

Ýçýëõ¿¿í, ì3/õîíîã

ͺºö Áàãà ã¿íèé

(<50ì)

ÿí (<200 ì)

Èõ ã¿íèé

Òýæýýìæèéí

50%

> 50 studies

1 ñóäàëãàà

100,000

11,000

225,000

240,000

90,000

150,000

220,000

Áàÿëàã Áàãà ã¿íèé

(<50ì)

ÿí (< 200 ì)

Èõ ã¿íèé

òýæýýìæèéí

20%

ͺºöèéí 50%

1 ñóäàëãàà

40,000

5,500

90,000

120,000

60,000

60,000

110,000

ÃÀÇÐÛÍ ÄÎÎÐÕÈ ÓÑÍÛ ÍªªÖ, ÁÀßËÀÃÈÉÍ ÒÎÎÖÎÎ

Íèéò íººö: 1,100,000 ì3/õîíîã (400 ñàÿ ì

3/æèë; 13,000 ë/ñ)

Íèéò áàÿëàã: 500,000 ì3/õîíîã (180 ñàÿ ì

3/æèë; 5,500 ë/ñ)

Õýðýãöýý 2020 îíä: 430,000 ì3/õîíîã

ÕÝÐËÝÍ, ÎÐÕÎÍ ÃÎÂÜ ÒªÑªË

Ýðчèì õ¿ч, óóë óóðõàéí ñàëáàð 54 %

պ人 àæ àõóé 29 %

Óíä àõóé (ìàà-ã îðóóëàí) 10 %

Байгаль орчин 5 %

Áóñàä 2 %

ÕÝÐËÝÍ, ÎÐÕÎÍ ÃÎÂÜ ÒªÑªË: DESIGN DEMANDS

Òåõíèê ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëèéã

(ÒÝǯ) ¿íýëýõ ñóäàëãàà õèéãäýýã¿é

ÕÀÐÜÖÓÓËÑÀÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

Ãàçðûí äîîðõè óñ íü Өмнөд бүсийн óñíû öîðûí ãàíö ýõ ¿¿ñâýð

áºãººä ãàäàðãûí óñûã õîë çàéä äàìæóóëàõ òîõèîëäîëä

õîñëóóëàí àøèãëàõ ãîë ýõ ¿¿ñâýð õýâýýð áàéíà.

Ãàçðûí äîîðõè óñûã àøèãëàõ áîëîí ãàäàðãûí óñûã äàìæóóëàõ

áàéãóóëàìæèéí õèéö, àøèãëàëò ÿëãààòàé ìºí íýð òîìú¸îíû

õóâüä ч ýðñ òýñ îéëãîëò.

Øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë àæèëëàãàà ººðèéí õýìæèãäýõ¿¿íòýé áºãººä

òåõíèêèéí, áàéãàëü õàìãààëàë, ñàíõ¿¿ãèéí øèéäýëä ñóóðèëäàã

ч ìºí óëñ òºð, íèéãìèéí àñóóäëûã ч áàãòààäàã.

Ãîë íü ýíý á¿õýí óñ òàòàõ áîëîí äàìæóóëàõ áàéãóóëàìæèéí õèéö,

çàðäàë, ¿éë àæèëëàãààíû á¿òýýìæèä òóëãóóðëàíà.

Äàâóó òàë

Íýã ýõ ¿¿ñâýðòýé (äàëàí, óñàí ñàí)

Áàòàëãààòàé íººöòýé

Óñ äàìæóóëàõ õîîëîéí äàãóó óñ õàíãàìæèéã õÿíàõ áîëîìæòîé

Óñíû чàíàð òîãòìîë

Àñóóäàë

ͺºöèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí àñóóäàë (öàã óóðûí ººðчëºëò, ãàäíû

íºëºº)

Õºðºí㺠îðóóëàëòûí çàðäàë ºíäºð (øàòàëñàí õýðýãæèëò áàéõã¿é)

Àþóëã¿é áàéäàë

Õýðýãëýãчèéí óñ àøèãëàõ ãýðýý (ÿëàíãóÿà óóë óóðõàéí ñàëáàð)

Õèëèéí óñíû àñóóäàë

Óñæóóëàëòûí ÒÝǯ-èéí ñóäàëãàà (íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí)

ÃÀÄÀÐÃÛÍ ÓÑÛÃ ÕÎË ÇÀÉÄ ÄÀÌÆÓÓËÀÕ

Äàâóó òàë

Òîãòîîñîí ãàçðûí äîîðõè óñíû íººö îéðûí 10-15 æèëä õàíãàëòòàé, èõ

ã¿íèé óñò äàâõðàãûí íýìýëò íººö áàéõ áîëîìæòîé (õàðààõàí

ñóäëàãäààã¿é)

Õýðýãëýãчèä îéð

Õºðºí㺠îðóóëàëòûí çàðäàë áàãà (øàòàëñàí õýðýãæèëòèéí 50-60%)

Àþóëã¿é áàéäàë õàíãàãäàíà (òºâëºðñºí áóñ)

Õèëèéí óñíû àñóóäàë áàéõã¿é

Àñóóäàë

ͺºö á¿ðýí ñóäëàãäààã¿é: òàñðàëòã¿é ñóäàëãàà/çóðàãëàë õèéõ õýðýãòýé

Ìýäýýëýë íýãäìýë áóñ

Ìåíåæìåíò, çîõèöóóëàëò, õÿíàëò øààðäëàãàòàé

Óíäíû óñíû õýðýãëýýíèé чàíàðûí øààðäëàãà õàíãàõã¿é: öýâýðø¿¿ëýõ

øààðäëàãàòàé

Èõýâчëýí äàðàãäìàë óñ : îëáîðëîëò

Óñ îëáîðëîõîä õýðýãöýýò ýðчèì õ¿ч

ÃÀÇÐÛÍ ÄÎÎÐÕÈ ÓÑ

ÓÑÍÛ ÝÐÝËÒ, ÕÝÐÝÃÖÝÝ

Á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õºãæèëò. Óóë óóðõàéí ñàëáàðûí õºãæèëò

чóõàë áîëîâч äàí ãàíö ýíý ñàëáàðûí óñíû õýðýãöýýíýýñ

(õóãàöààíä) ãàäíà áóñàä ñàëáàðûí (õîò, ¿éëäâýð, õóäàëäàà, õºäºº

àæ àõóé) õºãæèëòºä óñíû õýðýãöýý ìºí чóõàë ¿¿ðýãòýé.

Óñ àøèãëàëò áà чàíàðûí øààðäëàãà: Èðýýä¿éí òîìîîõîí óñ

õýðýãëýýíèé (ÖÑ-èéí õºðãºëòèéí óñ, òîîñ äàðàõ, í¿¿ðñ óãààõ) óñíû

чàíàðûí øààðäëàãà óíäíû óñíû øààðäëàãàòàé õàðüöóóëàõàä áàãà.

Ýíý íü òºëºâëºëòèéí øàòíû íýãòãýõ õýñýã íü áîëíî.

Ýðýëò õýðýãöýýíèé ìåíåæìåíò: Óóë óóðõàéí ¿éëäâýðèéí óñíû

õýðýãëýýã áàãàñãàõûí òóëä óñûã äàõèí àøèãëàõ òºëºâëºãºº?

Öýâýðëýñýí õàÿãäàë óñûã çàéëóóëàõ õóâèëáàð?

պ人 àæ àõóé: Óñàëãààòàé ãàçàð òàðèàëàí, õºäºº àæ àõóéí

õºãæëèéí öààøäûí чèã õàíäëàãà, õýðýãöýýò óñíû õýìæýý, чàíàð

ÖÀÀØÄÛÍ ØÈÉÄÂÝÐ ÃÀÐÃÀÕ ÀÑÓÓÄÀË

Ãàçðûí äîîðõè óñ àøèãëàõ áà ãàäàðãûí óñ äàìæóóëàõ õóâèëáàðûã

õàðüöóóëàõàä ãàçðûí äîîðõè óñíû òàðõàëò òîäîðõîé áóñ óчèð

õ¿íäðýëòýé (ñàðíèìàë íººöòýé). Øèéäâýð ãàðãàõ øàòàíä òóñëàõ

çîðèëãîîð ãàçðûí äîîðõè óñ “öîðûí ãàíö” íººö (ãàäàðãûí óñ øèã)

þì.

¯¿íèé òóëä ãàçðûí äîîðõè óñíû á¿õ ìýäýýëëèéã íýã íýãæèä (“ ªìíөд бүсийн ãàçðûí äîîðõè óñíû íýãæ”) òºâëºð¿¿ëýõ, ãàçðûí äîîðõè

óñíû íººöèéí íàðèéâчèëñàí ¿íýëãýý õèéõ, òýæýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ

àðãà çàì õàéõ, íýìýëò ñóäàëãàà õèéõ, ãàçðûí äîîðõè óñíû

ìåíåæìåíò, çîõèöóóëàëò, õÿíàëòèéí ¿å øàòûã áîëîâñðóóëàõ çýðýãò

õàìòûí чàðìàéëò õýðýãòýé.

Òåõíèê ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëèéã ¿íýëýõ ñóäàëãààã (ãàçðûí äîîðõè áà

ãàäàðãûí óñàíä) ãîë õýðýãëýãчäèéí (óóë óóðõàé/ýðчèì õ¿ч) èðýýä¿éí

óñíû çàéëøã¿é õýðýãöýý áîëîí íººöèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã

õàíãàõàä чèãë¿¿ëýõ íü ç¿éòýé.

Ãàçðûí äîîðõè óñûã àøèãëàõ/ ãàäàðãûí óñûã õîîëîéãîîð äàìæóóëæ

õýðýãëýõ øèéäâýðèéã ãàðãàõààñ ºìíº (õýðýãæèëòèéí øàò) óñíû ÿíç

á¿ðèéí õýðýãöýýã òîîöñîí ñóäàëãàà íü ãîë óñ õýðýãëýãчäýä øèéäâýð

ãàðãàõàä òóñòàé íºëºº ¿ç¿¿ëíý.

Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà

Ýíý íü ãàäàðãûí áîëîí ãàçðûí äîîðõè óñûã ñîíãîõ òóõàé áèø

Áîëîâч Монгол улсын өмнөд бүсийн ýäèéí çàñàã, íèéãýì, õ¿ðýýëýн байгаа îðчíû õºãæèëä ãîë ¿¿ðýãòýé íàéäâàðòàé, ºðòºã áàãàòàé

óñíû íººö îëîõ òóõàé þì