312401 INDIVIDUAL STUDY IN ART HISTORY 2556 · ภาพที่ 5 พระเวสสันดรบริจาคช้างปัจจัยนาเคนทร์แก่พราหมณ์เมืองกลิงคราษฎร์

การศกษาจตรกรรมเวสสนดรชาดกในพระอโบสถวดราชาธวาสวรวหาร กรงเทพมหานคร

โดย

นางสาวนนทกานต วถนนท

รหสประจ าตว 03530115

การศกษานเปนสวนหนงของรายวชา

312401 INDIVIDUAL STUDY IN ART HISTORY

รายงานการคนควาสวนบคคล

ภาควชาประวตศาสตรศลปะ

คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2556

สำนกหอ

สมดกลาง

หวขอวทยานพนธ การศกษาจตรกรรมเวสสนดรชาดกในพระอโบสถวดราชาธวาสวรวหาร

กรงเทพมหานคร

ชอนกศกษา นางสาวนนทกานต วถนนท

สาขาวชา ประวตศาสตรศลปะ

คณะ โบราณคด

บทคดยอ

งานจตรกรรม เปนสงทชางเขยนถายทอดถงเรองราวและขนบประเพณทสบทอดมาตงแตอดต งาน

จตรกรรม จงเปรยบเสมอนหลกฐานทางประวตศาสตรชนดหนง ทเปนประโยชนในการศกษาทงทางดาน

แนวคดคตความเชองทางพทธศานาของคนไทย รวมไปถงงานทางดานการชางไทย ทมพฒนาการและม

การเปลยนแปลงเกดขนในแตละยคสมย อนขนอยกบปจจยและบรบททางดานตางๆ

จตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสวรวหารน เปนงานจตรกรรมในชวงสมยรชกาลท 6 ซงเปน

ชวงเวลาทไดรบเทคนคทางดานอทธพลจากตะวนตกอยางเดนชด ในรายงานฉบบนจะศกษาในเรองของ

เนอหาของเวสสนดรชาดก และเทคนคทใชในการเขยนภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถ วดราชาธวาสวร

วหาร

สำนกหอ

สารบญ

หนา

บทคดยอ ก

กตตกรรมประกาศ ข

สารบญ ค

สารบญรปภาพประกอบ จ

สารบญแผนผง ฉ

บทท 1

บทน า 1

11 ความส าคญและทมาของปญหา 1

12 ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา 2

13 สมมตฐานการศกษา 2

14 ขอบเขตของการศกษา 2

15 ขนตอนและวธการศกษา 2

16 แหลงขอมลทใชในการศกษา 2

บทท 2 ประวตวดราชาธวาสวรวหาร 3

21 บทบาทของวด 3

22 การบรณปฏสงขรณ 4

23 ประวตพระอโบสถ 5

24 จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถ 7

บทท 3 วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม 23

สำนกหอ

31 เรองราวของเวสสนดรชาดก 24

311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม 25

312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก31

32 การจดองคประกอบภาพ 31

33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม 32

331 ภาพบคคล 33

332 ภาพสถาปตยกรรม 40

333 ภาพทวทศน 42

บทท 4 สรป 47

บรรณานกรม 49

สำนกหอ

สารบญรปภาพประกอบ

หนา

ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5 5

ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน 6

ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก 8

ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ 11

ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร 12

ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ 12

ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต 13

ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข 14

ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร 15

ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ 16

ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ 17

ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร 18

ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง 19

ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย 20

ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป 21

ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ 22

ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ 28

ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย29

ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29

ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย30

สำนกหอ

ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย 30

ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา 36

ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร37

ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 37

ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ 38

ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา38

ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล 39

ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว39

ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม 40

ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ 40

ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ 41

ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท 42

ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร42

ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ 43

ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน 44

ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน44

ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ45

ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร45

ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย46

ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน46

สำนกหอ

สารบญแผนผง

หนา

ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ 6

ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก 7

ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ 9

ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต 9

สำนกหอ

บทท1

บทน ำ

1ควำมส ำคญและทมำของปญหำ

วดราชาธวาสวรวหารหรอวดสมอราย เปนวดทมความส าคญมาตงแตสมยตนกรงรตนโกสนทร

ตอเนองมาจนถงปจจบน วดนมการปฏสงขรณเกดขนหลายครง ครงทส าคญคอสมยของพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหว พระอโบสถหลงปจจบนถกออกแบบโดยฝพระหตถของ สมเดจพระบรมวงศเธอ

เจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และมวศวกรผ ควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo

Allergri) ศลปนชาวอตาเลยน1 ภายในพระอโบสถมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนง เรองเวสสนดรชาดก

โดยผ รางแบบคอสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ และนายคารโล รโกล (Carlo

Rigoli) เปนผลงสทงหมด งานจตรกรรมเรมเขยนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

จตรกรรมเวสสนดรชาดกของวดราชาธวาสฯน ถกปรบเปลยนการน าเสนอของชาดกใหอยบนพนฐานของ

ความจรง ซงจะแตกตางจากงานจตรกรรมภายใตศาสนาอนๆทจะแสดงใหเหนถงปาฏหารยตางๆของ

พระพทธเจา แตจตรกรรมแหงนมงเนนใหเหนถงแกนแทของเวสสนดรชาดก นนคอ ทานบารม นอกจากการ

แสดงออกทเปลยนไปของภาพจตรกรรมแลว ในสวนของเทคนค จตรกรรมทวดราชาธวาสฯน นบไดวาม

ความงดงาม และแปลกใหม จตรกรใชเทคนคการเขยนแบบตะวนตกอยางเตมรปแบบทงฉากของธรรมชาต

และภาพบคคล ซงรปบคคลมความสมจรง ทงสหนา ทาทาง กลามเนอตางๆ นบเปนงานออกแบบเชนนครง

แรกในจตรกรรมไทย2

ขาพเจาจงมความตองการศกษารปแบบการน าเสนอของเวสสนดรชาดกในสมยกอนเพอ

เปรยบเทยบและแสดงใหเหนถงความแตกตางของการน าเสนอเรองราวแบบกอนกบแบบของวดราชาธวาส

ฯ และศกษาในดานของเทคนคการเขยนภาพจตรกรรม เพอทราบถงเทคนคและบรบททางสงคมอนเปนยค

สมยทปรบตวไปตามความนยมในขณะนน

1 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoกำรศกษำสถำปตยกรรมวดรำชำธวำสวรวหำร(วดสมอรำย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 2ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนำกำรของงำนชำงและแนวคดท

ปรบเปลยน (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556) 536

สำนกหอ

2ควำมมงหมำยและวตถประสงคของกำรศกษำ

1 ศกษาทภาพจตรกรรมฝาผนงอโบสถวดราชาธวาส เพอทราบถง เรองราวเทคนคทใชในงาน

จตรกรรม

3สมมตฐำนของกำรศกษำ

จตรกรรมวดราชาธวาสฯ มไดน าเสนอเนอหาของชาดกตามแบบฉบบของงานจตรกรรมไทย

ประเพณในสมยกอน แตเปนการน าเสนอใหเหนถงแกนแทของชาดก คอเรองของทานบารม ทงนเปน

ผลมาจากความคดในเ รองของสจจะนยม อนสอดคลองกบบทบาทของวด ท เ ปนวดฝาย

ธรรมยตกนกาย และยคสมยทปรบเปลยนไปตามกระแสการรบวฒนธรรมของตะวนตก รวมไปถง

เทคนคทใชในการเขยนภาพ ทเปนตะวนตกอยางเตมตว

4ขอบเขตของกำรศกษำ

ศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯทงในดานรปแบบเทคนคและเนอ

เรองโดยละเอยด

5ขนตอนและวธกำรศกษำ

1 รวบรวมและคนควาขอมลจากหลกฐานทางเอกสารตางๆเชน หนงสอ บทความทเกยวของ

2 ส ารวจลงพนทและเกบขอมลทวดราชาธวาสและบนทกภาพ

3 วเคราะหองคประกอบของภาพจตรกรรม ตรวจสอบ และสรปผลการศกษา

6แหลงขอมลทใชในกำรศกษำ

1 หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตวงทาพระ

2 หอสมดแหงชาต กรงเทพมหานคร

3 ขอมลจากการภาคสนาม ทวดราชาธวาสฯและสถานทอนๆทเกยวของ

สำนกหอ

บทท 2

ประวตวดราชาธวาสวรวหาร

วดสมอราย หนหนาไปทางทศตะวนตก คอหนไปทางแมน าเจาพระยา ซงเปนเสนทางการ

คมนาคมทส าคญในสมยกอน ปจจบนตงอย ใกลกบทาวาสกร ถนนสามเสน วดสมอราย ถกเปลยนชอ

เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหารrdquo1 ซงแปลวา ทประทบของพระราชา ในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว

21 บทบาทของวดราชาธวาสฯ

จากหลกฐานทปรากฏ วดสมอรายมความส าคญและมการใชงานอยางตอเนองมาตงแตสมย

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระองคมพระราชด ารใหทรงปฏสงขรณ โดย

สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาถ2 วงหนาในสมยรชกาลท 1 วดสมอรายเปนวดฝงพระนครท

ส าคญทมมาแตเดมและถอเปนวดฝายอรญญวาสทมการปฏบตเจรญวปสสนาทเชยวชาญแหงหนงในสมย

นน เปนทเลอมใสของประชาชน อกทงยงเปนวดทพระมหากษตรยและเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนท

ประทบในขณะททรงผนวช3 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย บทบาทของวด

สมอรายยงคงมความส าคญสบตอมา โดยเปนสถานททไวศกษาธรรม และปฏบตในแนวทางวปสสนา ม

การกอตงนกายธรรมยต โดยถอเปนนกายใหม ถกกอตงขนในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลา

เจาอยหว4 ถดมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แมวาภายหลงทพระองคทรงผนวช

และเสดจขนครองราชย แตพระองคยงทรงมความเลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนาเปนอยางยง มการ

สรางและการบรณะ ปฏสงขรณวดตางๆมากมาย รวมไปถงวดสมอรายแหงนดวย อกทงยงเปลยนชอจาก

1เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 2พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส(กรงเทพฯ โรงพมพมหา

มกฎราชวทยาลย 2549) 8-9

3อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 15

4เรองเดยวกน 9

สำนกหอ

ldquoวดสมอรายrdquo เปน ldquoวดราชาธวาสวรวหาร5rdquo แปลวาทประทบของพระราชา เนองจากเคยเปนทประทบของ

พระองคและพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมขนเสนานรกษ

ในขณะททรงผนวชแตเดมนน วดราชาธวาสวหาร เปนศนยกลางของคณะสงฆฝายธรรมยต แตภายหลงได

เรมหมดความส าคญลงไป แตกยงคงมพระสงฆฝายธรรมยตนกายและมหานกายอยตลอดมาพระองคได

ทรงโปรดฯนมนตพระพระศรวสทธวงศพระราชาคณะจากวดโสมนสมาครองอยทวดแหงน พรอมเหลาคณะ

สงฆฝายธรรมยต ตงแตนนมา วดราชาธวาสฯจงเรมเปนวดฝายธรรมยตพยงอยางเดยว6

22 การบรณปฏสงขรณ

วดราชาธวาสเปนวดทมการปฏสงขรณบอยครง เรมตงแตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนง

เกลาเจาอยหว พระองคทรง ปฏสงขรณวดตางๆมากมายและทรงโปรดใหกรมพระราชวงบวรมหาศกดพล

เสพย ทรงปฏสงขรณวดสมอรายในปพศ2374 และสรางอาคารใหมเพมเตม เชน พระอโบสถ ก าแพงแกว

ศาลาคหนาก าแพงแกว ศาลาการเปรยญ และ กฏสงฆ7 และมการปฏสงขรณครงใหญอกครงในรชสมย

ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองดวยขณะนน วดมสภาพเสอมโทรมและช ารดลงไป

อยางมาก โดยเฉพาะพระอโบสถทช ารดหนก8 ซงจะกลาวรายละเอยดลกษณะทางสถาปตยกรรมของพระ

อโบสถในหวขอถดไป พระอโบสถถกออกแบบโดยฝพระหตถของสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระ

นรศรานวดตวงศ และมวศวกรผควบคมการกอสรางคอ นายคารโล อลเลอกร(Carlo Allergri) ศลปนชาวอ

ตาเลยน9 สวนศาลาการเปรยญเดม ทรงรบสงใหรอและใหสรางขนใหมเปนศาลาการเปรยญไม ถงแม

พระองคทรงเสดจสวรรคต การปฏสงขรณกยงคงสบตอมาในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา

เจาอยหว ในสมยนไดมการสรางพระวหารขน เพอบรรจพระสรรางคารของสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทร

5เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต

(พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505) 765 6อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 23 7เรองเดยวกน 15 8 เรองเดยวกน 22 9เรองเดยวกน 23-24

สำนกหอ

มาตากบพระอฐของพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอณากรรณอนนตนรไชย 10 และวดราชาธวาสกไดรบ

การอปถมภตอๆมาจนสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาลปจจบน

23 ประวตพระอโบสถวดราชาธวาส

พระอโบสถ ซงเปนพระอโบสถในปจจบน ถกปฏสงขรณขนพรอมกบศาลาการเปรยญในสมย

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศเปน

ผออกแบบ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรบสงใหรกษาผนงเดมไวเพอเปนอนสรณสถาน

ส าคญของฝายธรรมยต11 ( ภาพท1 ) การวางผง สมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระนรศรานวดตวงศ

เลอกแนวแกนทศตะวนออกกบทศตะวนตก โดยใหพระอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออก รปแบบของ

พระอโบสถแบบใหมไมเหมอนกบแบบแผนจารตเดม คอ ไมมชอฟา ใบระกา หางหงส และการลงรกปก

ทอง ประดบกระจก ( ภาพท 2 ) เนองจากในสมยนนอทธพลการเขามาของฝงตะวนตกมผลตอการปฏรป

บานเมองของไทย การสรางพระอโบสถแหงนจงมรปแบบทเปลยนแปลงไป ทงน พระอโบสถไดสรางเสรจ

สมบรณในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

พร ะอโบสถถกออกแบบใหดานหนามประต 3 ชอง มหองเปน 3 ตอน หองหนาเปนระเบยง หอง

กลางเปนหองท าพธ ภายในประดษฐานพระสมพทธพรรณเปนพระประธาน ทผนงมการเขยนภาพ

จตรกรรมโดยเขยนเรองเวสสนดรชาดกทง 13 กณฑ สวนหองทอยดานหลงสด เปนหองทประดษฐานพระ

ประธานองคเดมของวด อนมนามวา พระสมพทธวฒโนภาส ( ภาพลายเสนท 1 )

11สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม

( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295

ภาพท 1 บรเวณดานหนาพระอโบสถ วดราชาธวาส กอนการบรณปฏสงขรณในสมยรชกาลท 5

ทมา หอจดหมายเหตแหงชาต

ภาพท 2 ภาพดานหนาพระอโบสถวดราชาธวาสฯในปจจบน

ภาพลายเสนท 1 แผนผงอาคารพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ

ทมา อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธ

ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

ศลปากร 2545) 66

24 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาส

ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถเรองมหาเวสสนดรชาดก เปนภาพเขยนดวยเทคนคปนเปยกหรอ

( Fresco ) โดยระบายสลงบนผนงทปนฉาบผนงยงไมแหง ซงวธนแตกตางจากจตรกรรมไทยประเพณ

ในชวงกอนหนา คอมกเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงดวยสฝ น ( Tempera )

แบบรางท 1 ndash 12 ถกเขยนโดยสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศ สวนกณฑท 13 เขยนโดย

นายคารโล รโกล (Carlo Rigoli) ศลปนชาวอตาเลยน และเปนผ ทลงสทง 13 กณฑ ถงแมวากณฑท 13

นายคารโล รโกลจะเปนผ เขยนภาพ แตลกษณะภาพบคคลและภาพสถาปตยกรรมของเขาเมอเปรยบเทยบ

กบของสมเดจฯ กรมพระยานรศรานวดตวงศนน ไมไดมความแตกตางกนมากเทาใด ทงน อาจเปนเพราะ

การใชสทคลมโทน ท าใหภาพแตละภาพดเหมอนวาเปนชางคนเดยวทเปนคนเขยนภาพ การเลอกใหศลปน

ชาวอตาเลยนมาเขยนภาพเนอหาของไทย ยงเปนการเนนใหเกดการแลกเป ลยนระหวางศลปะไทยกบ

ศลปะตะวนตกในระดบหนงดวย12แตละภาพมการแบงแยกกนอยางชดเจน ชางไดวาดกรอบของแตละ

ภาพดวยดอกสเหลยม ผนงแตละดานถกแบงออกเปนสองชนคอชนบนและชนลาง ทชนลางภาพแตละตอน

จะเขยนไวระหวางชองหนาตาง

ผนงสกดหนา ท ดานลาง ประกอบไปดวยภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดกสองตอนไดแก กณฑชชก

กณฑจลพน สวนดานบน เปนภาพของกณฑทานกณฑและกณฑวนประเวศน โดยชางไดวาดรวมสอง

ตอนนรวมไวเปนภาพเดยวกน(ภาพลายเสนท2)

12 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก (กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537) 204

ภาพลายเสนท 2 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงสกดหนาดานทศตะวนตก

ถดมาทผนงสกดหลงทางดานทศตะวนออก สองภาพดานบนดานซายและดานขวา เปนภาพสวน

หนงของกณฑทศพร ตรงกลางเปนซมประดบพระราชกญจกรประจ ารชกาลท1-5 โดยจตรกรรมภายในเปน

ภาพเรองสากยะสมาคมมเทวดาเขาเฝาอยสองขางและมเหลาสากยะกษตรยประทบนงอยเบองลาง13

ภาพท 3 ภาพผนงสกดดานทศตะวนออก

13 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสวรวหาร(วดสมอราย)rdquo (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาประวตศาสตรสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2545) 84

ทผนงแปรดานทศเหนอ(ภาพลายเสนท3) ภาพดานบนเปนภาพกณฑหมพานต และทมมขวาบน

ปรากฏภาพของกณฑทศพรซงมขนาดเลก สวนดานลาง ประกอบไปดวยภาพของ กณฑมหาพน กณฑ

กมาร และกณฑมทร ตามล าดบ

ภาพลายเสนท 3 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศเหนอ

ถดมาทผนงแปดานทศใต ( ภาพลายเสนท4 ) ภาพดานบนเปนภาพกณฑนครกณฑ สวนดานลาง

ประกอบไปดวยภาพของ กณฑสกบรรพกณฑมหาราช และกณฑฉกษตรย

ภาพลายเสนท 4 แผนผงแสดงภาพจตรกรรมบรเวณผนงแปรดานทศใต

โดยเรองราวของภาพจตรกรรมในแตละภาพ มรายละเอยดดงน โดยในทนจะเรยงตามล าดบของ

กณฑ

1กณฑทศพร ( ภาพท 4 ) อดตกาลโพน กอนสมยพทธกาลนานหลายกป กลาวถงพระเจากรงสญชย

พระโอรสระเจาสวราชแหงกรงสพ ทรงอภเษกสมรสกบพระธดาพระเจากรงมททราช พระนามผสด ผทรง

ไดรบพร 10 ประการหรอทศพรจากพระอนทร เทพผ เปนใหญดวยมลเหตดงน

นางผสดเมอสนพระชาตททรงก าเนดเปนพระนางสธรรมา แลวดวยบารมแกกลา พระนางเสดจส

สวรรคอบตเปนเทพธดาผสด เปนพระอครมเหสแหงพระอนทรเทพ ครนถงคราตองจตจากสวรรค พระอนทร

เทพประทานพร 10 ประการ ใหตามทนางมพระประสงคดงน

1 ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ

2 มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย

3 พระขนงด าสนท

4 ทรงพระนามวา ผสด

5 มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง

6 เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป

7 พระถนงาม มด าและหยอนคลอย

8 พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง

9 พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต

10 ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได14

14เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต (นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551) 72-73

ภาพท 4 พระอนทรประทานพรแกนางผสดสบประการ

2 กณฑหมพานต ( ภาพท 5 )

เมอนางผสดจตลงมาถอก าเนดเปนพระธดาของกษตรยมททราช ทรงอภเษกสมรสกบพระเจา

กรงสญชยแหงกรงสพ และใหก าเนดพระโอรสนามวา ldquoเวสสนดรrdquo ในวนทประสตนน ทรงไดชางเผอกขาว

บรสทธ ทแมชางชาตฉททนตน ามาถวายในโรงชาง ชาวสพขนานนามชางวา ldquoปจจยนาเคนทรrdquo เปนชาง

มงคลทเมอเดนไปหนแหงใดกจะท าใหทนนมฝนตกตองตามฤดกาล

กาลตอมาเมอเมองกลงคราษฎร เกดปญหาความแหงแลงขาวยากหมากแพง พระเจากลงคราษฎร

จงทรงแตงตงพราหมณ 8 คนไปทลขอชางปจจยนาเคนทรจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงประทานให

แตไมเปนทพอใจส าหรบชาวเมองสพ ถงขนกบใหเนรเทศพระเวสสนดรออกไปจากเมอง พระเวสสนดร จง

เนรเทศออกจากเมองสพไปพรอมกบพระชายาชอวาพระนางมทรและพระโอรสพระธดาอกสองพระองค15

15เรองเดยวกน 77-78

ภาพท 5 พระเวสสนดรบรจาคชางปจจยนาเคนทรแกพราหมณเมองกลงคราษฎร

3 กณฑทานกณฑ ( ภาพท 6 )

เมอพระเวสสนดรเสดจออกจากกรงสพ พรอมกบแกวแหวน เงน ทอง บรรทกราชรถเทยมมาแลว

พระองคไดทรงโปรยเปนทานไปตลอดทาง แมแตรถทรง มาเทยมรถทรง กยงประทานใหแกพรามหณ ทมา

ทลขอไปจนหมดสน แลวทงสองพระองคทรงอมพระโอรสและพระธดา ทรงพระด าเนนไปสมรรคาเบอง

หนา16

ภาพท 6 พระเวสสนดรพระราชทานมาแกพราหมณ

4 กณฑวนประเวศน ( ภาพท 7 )

พระเวสสนดรและพระนางมทรพรอมทงสองกมาร ไดเดนทางมาถงแควนเจตราษฏรเปนระยะทาง

30 โยชน เมอกษตรยเจตราษฎรทรงทราบ ไดกราบทลขอถวายความอนเคราะหทกประการแตพระ

เวสสนดรมทรงรบ ดวยผดพระประสงค ทรงขอแคเพยงชทางไปเขาวงกต ซงเปนสถานททพระองคตง

พระทยมนทจะประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรตโดยเครงครด กษตรยเจตราษฎรสดทจะโนมนาวพระ

เวสสนดรได จงท าไดเพยงตามสงเสดจ และทรงตงใหพรานเจตบตรถวายงานเปนผพทกษระวงมให

ภยนตรายใดๆมาแผวพาน เมอถงเขาวงกตทงสพระองคทรงผนวชเปนพระฤๅษ ตางพระองคตางทรงรกษา

พระจรยวตรของผ ถอบวชโดยเครงครด17

ภาพท 7 พระเวสสนดรอมพระกญหา พระมทรอมพระชาล เสดจดวยพระบาทสเขาวงกต

5 กณฑชชก ( ภาพท 8 )

ชชก พราหมณในละแวกบานทนวฐ เทยวขอทานเมอเกบเงนไดจ านวนหนง กน าไปฝากเพอน

พราหมณผวเมยคหนงไว แตระหวางทชชกไมอย พราหมณผวเมยไดน าเงนทงหมดไปใช เมอชชกกลบมา

ทวง ทงสองจงยกลกสาวชอวานางอมตตาให นางอมตตาปรนนบตชชกเปนอยางดจนท าใหพราหมณหนม

ทงหลายตางไมพอใจและทบตตอวาภรรยาของตนทไมปฏบตอยางนางอมตตาจากนนเหลานางพราหมณ

ยาทงหลายโกรธแคน จงไปตอวานางอมตตา นางทงเสยใจและอบอายจงจะไมท างานรบใชสามอกและ

ดวยเทพยดาฟาดนจะทรงใหการบ าเพญทานของพระเวสสนดรเพมพลขนอก จงดลบนดาลให นางอมตตา

ทราบเรองพระเวสสนดร และนางใหชชกไปขอสองพระกมารมาเปนขารบใช ชชกจงเดนทางไปเขาวงกต

และออกอบายลวงพรานเจตบตรใหเขาใจผดคดวาชชกเปนผ ถอพระราชสาสนพระเจากรงสญชย มากราบ

ทลเชญทงสพระองค เสดจกลบกรงสพ จงตอนรบชกชกอยางเตม ทและชทางไปพระอาศรมพระเวสสนดร

แตโดยด18

ภาพท 8 ชชกปนตนไมเพอหนเหลาสนข

6 กณฑจลพน ( ภาพท 9 )

จลพน หมายถง ปาทมตนไมนอยๆ หรอปาโปรง พรานเจตบตร ผ รไมทนเลหเหลยมของชชก จง

หลงเชอและใหทพกอาศยและเลยงดจนอมหน าส าราญ ครนรงเชากจดเตรยมเสบยงใหชชก พรอมทงยงน า

ชชกไปยงตนทางของเขาวงกต และบอกถงเสนทางตางๆ เมอชชกจดจ าเสนทางตางๆทพรานเจตบตรได

บอกไว แลวอ าลาโดยท าประทกษณ 3 รอบ จากนนจงออกเดนทางตอไป19

ภาพท 9 ภาพพราหมณเจตบตร

7 กณฑมหาพน ( ภาพท 10 )

มหาพน หมายถง ปาใหญ หรอไพรกวาง เมอชชกเดนทางมาเรอยๆ จนพบ พระอจจตฤๅษ จง

สอบถามทอยของพระเวสสนดร พระอจจตฤๅษเหนทาทและพฤตกรรมของชชกกไมไววางใจ จงไมบอกทาง

แตดวยเลหกลและอบายหลอกของชชก ยกเหตผลวา จะมาเทยวขอใหเสอมเสยพงศพราหมณท าไม การมา

ครงนมาเพอเยยมเยยนพระเวสสนดรจรงๆ จงท าใหพระฤๅษใจออน เมอตนเหนวาพระฤๅษใจออนแลว จง

ขอพกคางอางแรมทน และรงเชา พระฤๅษกไดตระเตรยมผกผลไมใหแกชชก อกทงยงบอกทางและภย

อนตรายตามจดตางๆอยางละเอยด ชชกจดจ าค าแนะน าเสนทางไว แลวอ าลา มงหนาเดนทางสพระอาศรม

ของพระเวสสนดร20

ภาพท 10 ชชกลวงถามเสนทางสเขาวงกตจากพระฤๅษ

8 กณฑกมาร ( ภาพท 11 )

ชชกไดเดนทางมาถงพระอาศรมของพระเวสสนดร กมดค าเสยแลวจงยงไมไปทลขอสองพระกมาร

ในตอนนน ดวยเกรงวา พระนางมทรจะขดขวางตามวสยของผ เปนแม จงรอใหพระเวสสนดรอยเพยงล าพง

ในวนรงขนกอน แลวจงเขาไป

ในคนนน พระนางมทรทรงพระสบน ดวยเทวดามาบอกเหตวา มบรษรางกายก าย า ผวด า ถอดาบ

สองมอ ตดพระพาหาสนทงซายขวา ทายสดผาพระอระควกดวงหทยแลวหนไป พระนางทรงตระหนกดวา

ทรงฝนราย จงกงวลพระหทยยงนก ครนรงเชา พระนางกไปเสดจหาผลไมดงเชนทเคยทรงปฏบตทกวน

ฝายชชกสบโอกาส จงเรงเขาเฝาพระเวสสนดรแลวทลขอสองกมาร แมวาพระองคทรงอาลย

พระโอรสและพระธดาเพยงใด กจ าตองตดพระหทยเพอพระสมมาสมโพธญาณ อนจะยงประโยชนสขใหแก

ประชาชน กอนจะทรงน าพระกมารทงสองไป ไดทรงตงคาตวไววา หากมผ ใดตองการไถสองพระกมารให

พนทาส พระชาลนนทรงตงไวพนต าลงทอง พระกณหาเปนหญง นอกจากทรพยพนต าลงทองแลว ยงตอง

ประกอบดวยขาทาสชายหญง ชางมา โคคาว และโคอศภราชอกอยางละรอย21

ภาพท 11 พระกญหาและพระชาลซอนตวในสระบว แตพระเวสสนดรหาพบ

9 กณฑมทร ( ภาพท 12 )

เมอชชกพาทงสองกมารไปแลว พระอนทรเทพทรงเกรงวาพระนางมทรจะเสดจกลบจากปาเรว

กวาปกต เพราะความกงวลเรองฝนราย จงทรงบญชาใหเทพยดา 3 องค แปลงกายเปนสตวราย คอ เสอ

โครง เสอเหลอง และพระยาราชสห นอนขวางทางเสดจกลบพระอาศรมจนค า

ครนพระนางมทรกลบถงพระอาศรมแลวไมเหนสองพระกมาร กกนแสงออนวอนทลถามความ

จากพระเวสสนดร แตพระเวสสนดรไมทรงตอบ จนพระนางนอยพระทยและไดออกเดนตามหาพระกมารทง

สองทงราตร

รงเชา พระนางมทรเสดจกลบพระอาศรมดวยความอดโรย และสลบไป เมอพระเวสสนดรทรงแกไข

ใหฟนแลว จงทรงบอกความจรงวา ไดประทานสองพระกมารใหแกชชก เมอพระนางมทรทรงทราบความ

จรงกโศกเศราเสยใจและทรงอนโมทนาดวย22

ภาพท 12 พระอนทรทรงรบสงใหเทพยาดา 3 องคแปลงกายเปนสตวใหญ นอนขวางทางนางมทร

10 กณฑสกบรรพ ( ภาพท 13 )

เมอพระเวสสนดรมอบสองพระกมารใหแกชชกไปแลว พระอนทรเทพเกรงวา เมอมคนมาขอ

พระนางมทร พระเวสสนดรกจะมอบพระนางมทรใหไปอก จงไดจ าแลงแปลงกายลงมาเปนพราหมณแก

เขาไปขอพระนางมทรจากพระเวสสนดร และเปนดงททรงคาด เมอพราหมณจ าแลงรบนางมทรมาแลวจง

กลบรางและถวายพระนางคน พรอมประทานพร 8 ประการ

1 ใหพระบดาทรงรบพระองคลบไปครองราชยสมบตดงเดม

2 ใหพระองคมปญญาและพระกรณาทจะไมตองเขนฆาแมผ ทมความทจรต

3 ใหพระองคทรงกอรปดวยพระเมตตาและพระอ านาจ เปนทรกแกปวงชน

4 ใหพระองคพอพระทย มนอยในชายาพระองคเดยว

5 ใหพระโอรสไดปกครองแผนดน

6 ใหเกดภกษาหารเพยงพอทจะบรจาคเปนทานไดไมขาด

7 ใหมทรพยสมบตเปนเครองอดหนนไทยธรรมทานการกศลของพระองค

8 เมอพระองคสนพระชนมไป ขอใหบงเกดในสวรรคชนสง มพระบารม และมมวนเสอมถอยลดลง23

ภาพท 13 พระเวสสนดรพระราชทานพระนางมทรใหแกพราหมณจ าแลง

11 กณฑมหาราช ( ภาพท 14 )

ชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาทเมองกลงคราษฎรแตเทพยดาดลใจใหชชกเลอก

ทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญชยรงขน ชชกไดน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจา

กรงสญชยและพระนางผสดทงสองพระองคดพระทยยงนก จงพระราชทานสงของไถองคพระนดดาทงสอง

ตามทพระเวสสนดรทรงก าหนดไว และทรงใหจดเลยงชชกดวยอาหารคาวหวานมากมาย ชชกบรโภคเกน

ขนาด สดทายถงแกจกตาย ทรพยทไดรบกถกรบเขาพระคลงหลวง

หลงจากนนพระเจากรงสญชยกทรงเตรยมยกพยหยาตราไปรบพระเวสสนดรกบพระนางมทรกลบ

พระนคร ในวนรบเสดจ พราหมณแหงเมองกลงคราษฎร 8 คน น าชางปจจยนาเคนทรมาถวายคน จงโปรด

ใหพระชาลทรงชางปจจยนาเคนทร น าขบวนสเขาวงกต24

ภาพท 14 ชชกน าสองพระกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย

12 กณฑฉกษตรย ( ภาพท 15 )

เมอพระเจากรงสญชย เสดจถงเขาวงกต กไดเขาสพระอาศรมแตพระองคเดยวกอน เพราะหาก

เขาไปพรอมกน จะเปนเหตใหทกขโศกสาหสจนระงบมได เมอเขาไปแลว กใหพระนางผสดและสองพระ

กมารเสดจตามเขาไป ครนนางมทรและสองพระกมารไดทรงพบกน จงตางพากนกนแสง ทงโศกเศราและ

ยนดจนสลบสนสตสมปฤด ทงสามพระองค ฝายพระเจากรงสญชย พระนางผสดและพระเวสสนดร

ทอดพระเนตรเหนเชนนนกทรงอดกลนมได จงกนแสงและสลบไปเชนกนพรอมทงเหลาสนมและขาทาส

บรวารเหตครงนนท าใหแผนพสธาไหวทวพภพ พระอนทรเทพทรงทราบจงทรงแกเหตวกฤต ทรงบนดาลให

ฝนโบกขรพรรษาตกลงมา ณ ทนน กษตรยทง 6 พระองค และผคนทงหลายตางฟนคนสต25

ภาพท 15 เหลากษตรย สนมและขาทาสตางร าไหดวยความปตจนสลบไป

13 กณฑนครกณฑ ( ภาพท 16 )

เมอเหตทงปวงคลคลายลง ตางพระองคตางสงบพระทยไดแลว พระเจากรงสญชยจงทรงขอใหพระ

เวสสนดรเสดจกลบไปปกครองบานเมองดงเดม เหลาขาราชบรพาร และเหลาชาวเมอง ทตามเสดจพระเจา

กรงสญชยมาตางกกราบทลวงวอน รองขอใหพระเวสสนดรทรงใหอภย และกลบไปครองสรราชสมบต

ดงเดม พระเวสสนดรทรงใครครวญไตรตรองเหตทควรจะเปน และทรงค านงถงพระพรททรงขอจาก พระ

อนทรเทพวา ใหพระราชบดารบกลบไปครองสรราชสมบต จงตดสนพระทยเสดจกลบพระนคร กษตรยทง 6

พระองคเสดจกลบกรงสพพรอมขาราชบรพารและผตามเสดจ ทามกลางความปตยนดของชาวเมอง26

ภาพท 16 ขบวนทพหกกษตรยเสดจเขาเมองสพ

บทท 3

วเคราะหเนอหาและองคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม

จตรกรรมไทยเปนศลปะทมความงดงาม ประณตละเอยดออน จตรกรรมไทยมมาตงแตโบราณ

นยมถายทอดเรองราวอนเกยวเนองในพระพทธศาสนา ซงเขยนกนมาทกยคทกสมย ทงนเพอเปนพทธบชา

และเพอเปนการสงสอนเรองราวทางพทธศาสนา โดยใชภาพเปนตวถายทอดเรองราวแทนตวหนงสอ ซง

ชางไทยไดน าโครงเขยนเรองมาจากคมภรทางพทธศาสนา โดยเฉพาะเรอง อดตพทธ พทธประวต ชาดก

หรอไตรภม ทเปนเรองทพบเหนไดเสมอ

เรองชาดก

ชาดก เปนเรองราวทกลาวถงการเกดของพระโพธสตวในสมยอดตชาต ซ งเสวยพระชาตเปน

มนษย สตว เทวดา แตกตางออกไปตามเรองราว ทรงบ าเพญบารมเพอท าลายกเลสใหลดนอยลงจนหมด

ไปในทสด ทรงชวยสรรพสตวอนๆใหพนทกข โดยแตละชาตนนอาศยหลกตามความเชอทางพทธศาสนา

จนพระชาตสดทาย ทตรสรเปนสมมาสมพทธเจา1

ในคมภรชาดกอรรถกถา ซงมชาดก 547 เรอง โดยแบงเปนหมวด เรยกวา นบาต พระอรหนตผท า

การสงคายนาไดแบงชาดกไวเปนพวกๆ ตงแตชาดกทมจ านวนคาถานอย ไปถง ชาดกทมจ านวนคาถามาก

เชน มคาถาเดยว เรยกวา เอกนบาตชาดก สองคาถาเรยกวา ทนนบาตชาดก จนถงเรองทมคาถาเกน 80

คาถา เรยกวา มหานบาตชาดก ซงในมหานบาตชาดก มอย 10 เรอง ซงเรยกวา ldquoทศชาตชาดกrdquo อนเปน

เรองราวทเกยวกบพระชาต 10 พระชาตสดทายของพระโพธสตว ซงในสบชาตน พระชาตสดทาย พระ

โพธสตวไดเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร จงไดรบการยกยองวา เปนพระชาตทส าคญทสด จงไดชอวา

มหาชาต2

1 ศาสตราจารย ดร สนต เลกสขม จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยน

ตาม (กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548) 19

2 สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย (กรงเทพฯ วงบรพา 2529) 71

สำนกหอ

31 เรองราวของเวสสนดรชาดก

เวสสนดรชาดก เปนททราบกนดวา เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะมาตรสรเปน

สมมาสมพทธเจา ในทางพทธศาสนา ถอวาเปนพระชาตทยงใหญทสด คตนยมในเรองเวสสนดรชาดก มได

ปรากฏเฉพาะในวรรณกรรมทางพทธศาสนาเทานน แตยงเปนทนยมของชางในการน าไปเขยนงาน

จตรกรรมอกดวย

ความส าคญของเรอง กคอ การทพระเวสสนดรทรงบ าเพญทานบารมทง 9 ประการ ทบ าเพญ

มาแลวในอดตชาต รวมทงทานบารมททรงไดบ าเพญในชาตน รวมเปนสบประการ (ทศชาตชาดก) ดงน

ทานบารม คอ การบรจาคทานตงแตทรงพระเยาวจนถงการบรจาคของกมารและพระมเหส

ศลบารม คอ การรกษาศลอยางเครงครด

เนกขมมบารม คอ การถอครองเพศบรรพชต

ปญญาบารม คอ การส ารวมใจ มงสมมาสมโพธญาณ

วรยบารม คอ ความพากเพยรในการปฏบตธรรม

ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลนตอความเปนทกข

สจบารม คอ การรกษาสจจะวาจะยกสองกมารใหชชก

อธษฐานบารม คอ การตงพระทยแนวแนทจะบ าเพญโพธญาณ

เมตตาบารม คอ การบรจาคทานใหพสกนกรดวยความเมตตา

อเบกขาบารม คอ การวางตนอยางนงเฉยตอความทกข3

3 เรองเดยวกน 86-87

สำนกหอ

311 ลกษณะการถายทอดเวสสนดรชาดกในงานจตรกรรม

เนองจากเรองราวของเวสสนดรชาดกมเนอหาคอนขางยาว การแบงเรองเวสสนดรชาดกจง

แบงออกเปน 13 ตอน หรอ 13 กณฑ และมการน าเสนอเรองราวดงน

1กณฑทศพร คอ ตอนทนางผสด ตองจตจากสวรรคชนดาวดงสมาเกดบนโลกมนษย นางจงขอพร

จากพระอนทร 10 ประการ ดงน

- ไดบงเกดในปราสาทแหงพระเจากรงสพ

- มพระเนตรด าขลบประดจตาลกเนอทราย

- พระขนงด าสนท

- ทรงพระนามวา ผสด

- มพระโอรสทรงพระเกยรตยศยงกษตรยทงปวง และมพระศรทธาในพระกศลทงปวง

- เมอทรงพระครรภ อยาใหพระครรภโยนนเหมอนพระครรภทวไป

- พระถนงาม มด าและหยอนคลอย

- พระเกศาด าสนทประดจสปกแมลงคอมทอง

- พระฉวละเอยดงามเปนนวลละออง ดงทองค าธรรมชาต

- ขอใหทรงบารม ทรงอ านาจไวชวตนกโทษประหารได

ลกษณะของภาพตอนน แสดงเรองราวตอนส าคญของกณฑน เขยนเปนรปภาพทาวสกกะ(พระอนทร)

ก าลงประทานพรใหแกนางผสด

2 กณฑหมพานต คอ ตอนทพระเวสสนดร พระราชทานชางปจจยนาเคนทร ซงเปนชางเผอก

คบานคเมอง ใหแกพราหมณชาวเมองกลงคราชไป เหลาราษฎรแหงกรงสญชยไมพอใจ จงใหขบไลพระ

เวสสนดรออกไปจากเมอง

สำนกหอ

ลกษณะของตอนน นยมถายทอดเปนพระเวสสนดร ก าลงประทานชางปจจยนาเคนทรใหแกพราหมณ

จากเมองกลงราษฎร

3 กณฑทานกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร นางมทร และกณหาชาล เสดจออกจากกรงสญชยโดย

กอนออกเดนทาง พระเวสสนดรไดทรงบรจาคทรพยอนยงใหญ เรยกวา สตตสดกมหาทาน

จตรกรรมไทยสวนมาก ในตอนนไดถายทอดภาพตอนพระนางผสด และกษตรยทง 4 ทรงกรรแสง กบ

รปตอนพระเวสสนดรประทานมาแลวเสดจด าเนนไปดวยพระบาทและอมพระโอรสและพระธดาทงสอง

4 กณฑวนประเวศน คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยสองกมาร เดนทางไปยงเขา

วงกต ซงกษตรยเจตราษฎร โปรดใหพรานเจนบตรเปนผน าทาง

ภาพจตรกรรมไทยตอนน นยมวาดภาพพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมาร เสดจมาถงอาศรมท

พระเสสกรรมไดเนรมตไว

5 กณฑชชก คอ ตอนทแสดงการเลาเรองของชชก ซงเปนพราหมณทมอาชพเปนขอทาน ไดน าเงนไป

ฝาก เพอนพราหมณดวยกน แตเพอนน าไปใชหมด ไมมเงนคน จงยกธดาชอนางอมตตา ใหแกชชกแทนเงน

ทฝากไว

นยมเขยนรปพราหมณ พากนมาคอยดาทอนางอมตตา และการทะเลาะววาทระหวางพราหมณหนม ใน

หมบานกบพวกภรรยา ซงเปนภาพทแสดงความชลมนและโกลาหล

6 กณฑชลพน คอ เปนตอนทชชกออกเดนทางไปยงอาศรม ของพระเวสสนดร เพอจะไปทลขอสอง

กมาร ใหมาเปนคนรบใชนางอมตตา

นยมเขยนภาพของพระฤๅษ นงอยในบรรณศาลา ก าลงสนทนากบชชก

7 กณฑมหาพน คอ ตอนทชชกใชเลหกลหลอกลวงพระอจตฤๅษ ชทางไปเขาวงกตใหตน

นยมเขยนเปนภาพตนไม ปาไม มตนไม สตวปา โขดหน ตามทพระฤๅษพรรณนา

8 กณฑกมาร คอ ตอนทสองกมารกลววาจะตองไปเปนคนรบใช จงหลบหนไปซอนทสระบว

นยมเขยนเปนภาพพระเวสสนดร ยนรองเรยกสองพระกมาร ทหลบซอนตวอยในสระบว

สำนกหอ

9 กณฑมทร คอ ตอนทนางมทรไปเกบผลไมในปา ไมสามารถเดนทางกลบได เนองจากเทวดาไดแปล

กายเปนสตวใหญดราย มานอนขวางทาง เพอไมใหนางกลบไปทนพบกบชชกทก าลงจะพาสองกมารไป

นยมเขยนเปนภาพพระนางมทรหาผลไมและมสตวรายสามตวนอนขวางทาง

10 กณฑสกบรรพ คอ ตอนทพระอนทรแปลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร เพราะเลงเหนวา

พระเวสสนดรคงจะประทานใหกบผ ทมาขอเปนแน เมอพระอนทรไดนางมทรแลว จงแปลงรางและถวาย

นางมทรคน

ตอนนนยมเขยนเปนพระเวสสนดรประทบนงหนาอาศรม ก าลงหลงทกษโณทกใหแกทาวสกกะ ทแปลง

รางเปนพราหมณมาทลขอพระนางมทร และทาวสกกะไดทรงกลบกลายรางเปนพระอนทร เหาะขนสเบอง

บน

11 กณฑมหาราช คอ ตอนทพระเจากรงสญชย โปรดใหจดกระบวนเสดจไปรบพระเวสสนดรกลบส

นคร

จตรกรรมไทยตอนนนยมเขยนเปนภาพ หลากหลายแบบ เชน ภาพชชกผกเปลนอนบนตนไม และเทวดา

ลงมาบรบาลพระกณหาและพระชาล หรอรปชชกเขาเมอง แสดงความชลมนวนวายของชชก หรอภาพชชก

เสวยความสขอยในปราสาท และภาพขบวนกองทพขณะเสดจไปยงเขาวงกต

12 กณฑฉกษตรย คอ ตอนทหกกษตรยตางกนแสงจนสลบไปทงหกพระองค

ลกษณะของภาพตอนน เปนภาพของกษตรยมาพบกนทหนาอาศรม แลวสลบไปทงหกพระองค รวมไป

ถงเหลาขาราชบรพารกสลบไปดวยเชนกน

13 กณฑนครกณฑ คอ ตอนทพระเวสสนดร พระนางมทรและสองกมารเสดจกลบกรงสญชย โดยม

ขบวนเสดจตอนรบอยางสวยงาม

มกเขยนเปนภาพขบวนกองทพเสดจกลบสพระนคร

สำนกหอ

การน าเสนอเรองราวทเปลยนแปลงไปในงานจตรกรรมวดราชาธวาสฯแหงน ความมงหมายอน

แทจรงคงมใชเรองของความเชอเหนอธรรมชาตแตอยางใด แตเปนการใหเหนถงแกนในเรองของทานบารม

สงซงพระเวสสนดรไดสงสมไวในพระชาตสดทาย เชนหากเปนจตรกรรมแหงอน ในกณฑแรกคอกณฑทศ

พร ซงเลาเรองการรบพรทงสบประการของนางผสด แตทวดราชาธวาสฯ ถกเขยนไวในกลบเมฆอยางเลอน

ราง ( ภาพท 17) อกตอนทส าคญคอกณฑสกบรรพ ในจตรกรรมไทยประเพณมกวาดภาพพราหมณมาทล

ขอพระนางมทร แลวกลบกลายเปนพระอนทรเหาะขนดานบน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอยซงเปน

ภาพจตรกรรมในพระอโบสถ ( ภาพท 18 ) แตทวดราชาธวาสฯ กลบวาดเปนเพยงภาพพระเวสสนดรหลง

ทกษโณทกใหแกพราหมณ ( ภาพท 19 ) และถาไมทราบเรองราวของเวสสนดรชาดกมากอน จะไมทราบ

เลยวา พราหมณผนนเปนพระอนทรแปลงกายลงมา

ภาพท 17 ภาพกณฑทศพรทถกเขยนไวในกลบเมฆ

ภาพท 18 ภาพพระอนทรเหาะขนดานบน กณฑสกกบรรพ พระอโบสถ วดสวรรณาราม บางกอกนอย

ทมา ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540 ) 73

ภาพท 19 ภาพพระเวสสนดรหลงทกษโณทกใหแกพราหมณ กณฑสกกบรรพ

อกตอนหนงคอกณฑมหาราช เรองราวมอยวาชชกตงใจพาทงสองพระกมารไปหานางอมตตาท

เมองกลงคราษฎรแตเทพยาดาดลใจใหชชกเลอกทางผด กลายเปนเดนทางเขากรงสพของพระเจากรงสญ

ชย ตกค าชชกไดพาสองกมารคางแรมในปาโดยผกสองกมารไวกบโคนตนไม แตมรกขเทวดาแปลงกายเปน

พระเวสสนดรและพระนางมทร มาเหกลอมใหบรรทมหลบสนท ( ภาพท 20 ) ซงตางจากทพระอโบสถวด

ราชาธวาสฯ ทน าเสนอเพยงแคภาพชชกพาสองกมารเขาเฝาพระเจากรงสญชย ( ภาพท 21 )

ภาพท 20 ภาพรกขเทวดาแปลงกายเปนพระเวสสนดรและพระนางมทร วดสวรรณาราม บางกอกนอย

ภาพท 21 ภาพชชกพาสองพระกมารเขาเฝาพระเขากรงสญชย

312 ความส าคญของเวสสนดรชาดก

เวสสนดรชาดก เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาต

ตอมา จงนบเปนชาดกทมความส าคญยง และถกจดใหเปน ldquoมหาชาตrdquo การจดรวบรวมเรองใหญทง 10

เรอง ทเรยกวา ldquoทศชาตrdquo ไวในมหานบาตชาดก จนท าใหการเทศนทกครงตองหยบเรองนมาเทศนาดวย

เสนอ เพราะเนองจากเรองเวสสนดรชาดกน เปนเรองทพทธศาสนกชนชาวไทย ตลอดจนประเทศเพอนบาน

นบถอกนมาตลอดอยแลว และเชอวาเรองนส าคญกวาเรองอนๆ ซงความส าคญเหลานเองทกอใหเกดงาน

บญเทศนมหาชาตขน และดวยทเปนเรองยงใหญและเชอกนวาผ ใดทฟงครบทง 13 กณฑแลว จะได

อานสงสสงสด และเรองของชาดก ปรากฏมาตงแตสมยทวาราวดแลว และถกจารกเปนภาพเลาเรองใน

สมยสโขทย และเรมถกน ามาเขยนในงานจตรกรรมเมอสมยอยธยา4

4 สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวด

ตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 551

สำนกหอ

32 การจดองคประกอบภาพ

การจดองคประกอบภาพของงานจตรกรรมไทย ทเขยนเกยวกบเนอหาทางพระพทธศาสนา มกเขยน

เนอหาแตละเรองรวมกนหรอผสมผสานกน จตรกรรมของวดราชาธวาสฯน ส าหรบฉากทยงใหญ ซงไดแก

กณฑหมพานต กณฑนครกณฑ และ กณฑทานกณฑ ถกเขยนไวดานบน ซงเปรยบเสมอนเปนการเนนย า

ความส าคญของแตละตอน

การจดองคประกอบของภาพทน จะใหเรองราวทตองการน าเสนอ อยตรงกลางของภาพ และตด

กรอบอยางชดเจน มากกวาทจะน าเสนอเรองราวทส าคญๆกระจายออกไปเตมผนงแบบจตรกรรมทอนๆ

เพราะแตเดมภาพเวสสนดรชาดก มกเลาอยในผนงเดยวกน เชนท วดสวรรณาราม บางกอกนอย การแสดง

กณฑตางๆออกเปนภาพ แตยงคงยดถอแบบประเพณเปนเกณฑ ซงจดมงหมายอาจเพอใหผ ชมรบรได

ทนทวาเปนตอนใด แตกมรายละเอยดบางสวนทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวต

วงศ ไดเขยนไว ตางจากแบบประเพณอยบาง นนคอ การรวมกณฑทศพรและกณฑหมพานตเขาไวดวยกน

แมวาจะเปนกณฑทมความตอเนองกน แตเวลาของเหตการณทงสองตางกนมาก ถาหากเปนจตรกรรม

แบบไทยประเพณ มนจะคนเวลาดวยการใชเสนสนเทา หรอแบงดวยภาพทวทศน

สวนภาพดานหลงพระประธานทมความสอดคลองกบพระประธาน พบวา มการแสดงออกแตกตางไป

จากอดต ในงานจตรกรรมไทยประเพณ สกดหนามกเขยนเปนภาพไตรภม หรอภาพมารผจญ เสมอนวา

พระประธานก าลงพชตหมมาร แตจตรกรรมทวดราชาธวาสฯแหงน บทบาทของพระประธานกลบเปนเพยง

แค พระประธานก าลงเทศนาโปรดเหลาศากยกษตรยทกรงกบลพสด และเกดฝนโบกขรพรรษ อนเปนเหต

ใหตรสเลาเรองเวสสนดรชาดกเทานน สองเหตการณน ถอไดวาเปนเหตการณรวมกน นนคอเปนตอนทพระ

พทธองค เสดจมายงกรงกบลพสด ตามค าทลเชญของพระราชบดา โดยครงนนพระมหาสมณโคดมทรง

หยบเรองพระเวสสนดรชาดกน มาแสดงเพอโปรดเหลาศากยบตร5

5 เรองเดยวกน 549

สำนกหอ

33 องคประกอบทางเทคนคของภาพจตรกรรม

การเขยนภาพทมอทธพลศลปะตะวนตกและเขยนภาพโดยใหความส าคญกบเรองทปรากฏขนจรง

ในศาสนา ลกษณะเชนนถอไดวาเปนการเปลยนแปลงครงส าคญของงานจตรกรรมไทย การเขยนภาพ

ลกษณะใหมเชนนไดถกพบในวดทเปนฝายธรรมยตกนกาย เปนภาพทเกยวของกบจรยวตรของสงฆ ซง

สถาปนาโดยพระองคเอง และยงมภาพปรศนาธรรมอนๆปรากฏใหเหน ในขณะทวดอนๆยงคงการเขยน

แบบประเพณอย6

ถดมาในสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จะพบจตรกรรมอยางใหมขน คอภาพ

จตรกรรมเลาเรองทางประวตศาสตร ซงถกพฒนามาจากในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว และในยคน เรมเปนยคทไดรบอทธพลทางตะวนตกอยางแทจรง ซงท าใหจตรกรรมแบบไทย

ประเพณ กาวเขาสรปแบบของจตรกรรมไทยสมยใหม และเรมจะขาดการสบทอด เชนจตรกรรมพระทนง

ทรงผนวช วดเบญจมบพตรดสตวนาราม เปนตน สวนงานจตรกรรมประเภทไทยประเพณกไมไดหายไป

เสยทเดยว แตมกจะพบตามภาคตางๆของไทยมากกวา7

ในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทมการสงเสรมงานชางฝมอตามแนว

ประเพณนยม เนองจากมพระราชประสงคทจะปลกจตส านกความเปนไทย ใหเหนคณคาของศลปกรรม

ไทยแขนงตางๆ เพราะในขณะนน ศลปะไทยไดเสอมโทรมลงไปมาก เนองจากอทธพลความกาวหนาทมา

พรอมกบอทธพลตะวนตก8 ดงนน งานทพบ มกเปนงานทยอนกลบไปสความเปนไทยประเพณเปนสวน

ใหญ

ในดานเทคนคการเขยนภาพตะวนตก ถกพฒนาความสมจรงขนเรอย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ

จอมเกลาเจาอยหว ซงศลปนผ ทเปนทรจกด คอ นายขรว อนโขง จตกรชาวไทยผ รงสรรคภาพจตรกรรมดวย

เทคนคตะวนตกคนแรก เหนไดจากจตรกรรมในพระอโบสถ วดบวรนเวศวหาร ในสมยนนนบไดวาเปนยคท

เรมมการเปลยนแปลงลกษณะของจตรกรรม จากแบบทเรยกวาจตรกรรมไทยประเพณ มาเ ปนจตรกรรม

6 ศาสตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดท

ปรบเปลยน ( กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556 ) 468 7 เรองเดยวกน 531 8 อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 212

สำนกหอ

แบบอทธพลตะวนตก ทงนเนองจากวาในสมยรชกาลของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน

พระองคทรงด าเนนนโยบายเปดประเทศกบประเทศตะวนตก จงท าใหมวทยาการจากตะวนตกหลงไหลเขา

สประเทศอยางมาก9 สวนบคคลส าคญในวงการงานศลปะไทยอกทานคอ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรา

นวตวงศ ผซงผสมผสานความงดงาม ทฤษฎ และอดมคตของศลปะตะวนตกเขากบวฒนธรรมของไทยได

อยางลงตว พระองคเปนชางฝมอทมชวตอยตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จน

มาถงสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว10

เทคนคการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสฯ มการเขยนภาพใน

ลกษณะแบบสมจรง ( Realistic ) การแสดงกลามเนอทเหมอนจรงทางกายวภาค การใชแสงและเงาในภาพ

การใชทศนมตทงเชงเสนและเชงอากาศ ( Linear perspective and Aerial perspective ) อยางสมจรง

การยนยอระยะ ( Foreshortening ) รวมทงการใสอารมณทางสหนาซงปรากฏนอยในจตรกรรมไทย

ประเพณ ซงจากทไดกลาวมา สามารถวเคราะหลกษณะตางๆในงานจตรกรรมออกเปนสวนๆ ดงน

331 ภาพบคคล

ภาพบคคลในงานจตรกรรมไทย มบทบาทส าคญคอเปนตวด าเนนเรองราวของจตรกรรม จะเหนไดวา

จตรกรรมของทนจะใหความส าคญกบบคคลชนสงมากกวา สวนบคคลชนรองลงมา จะปรากฏในรปของ

พราหมณ ไพรพลทหาร นางสนมรบใช ซงมความแตกตางจากอดต ทปรากฏภาพกากซงเปนกลมชาวบาน

สามญชน ทถายทอดใหเหนถงวถชวต และสภาพสงคม ลกษณะของบคคลจะดมรางกายทก าย าบกบน

เหมอนมนษยมากกวาทจะออนแอนตามแบบฉบบของจตรกรรมไทยประเพณ เนองดวย สมเดจพระเจา

บรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศตองการสรางความเปนเอกภาพของจตรกรรมไทยใหเปลยน

เขากบยคสมยทไดรบอทธพลจากตะวนตก11 ซงการวาดภาพบคคลในลกษณะนถอเปนรปแบบเฉพาะของ

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศกวาได เนองจากไมเคยพบการวาดภาพ

9สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร ( กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533 ) 3

10 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม

11อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก ( กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 ) 204

สำนกหอ

บคคลในลกษณะเชนนมากอนในสมยนน จะเหนไดวา มการผสมผสานความเสมอนจรงเขากบความออน

ชอยประณต ซงเปรยบเสมอนการน าเทคนคของตะวนตก มาผสมผสานเขากบรวมเปนหนงเดยวกบ

จตรกรรมของไทย จตรกรรมบคคลของทน จะมการแสดงทวงทาและสหนาอยางชดเจน ละทงนาฏลกษณ

แบบประเพณ ไมมการปดทองทเครองทรงหรอล าตว แตจะใชวธการจ าแนกชนชนทางบคคลดวยอาภรณท

สวมใสและเครองประดบตางๆ รวมไปถงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ

พระองคทรงไดศกษาถงการแยกลกษณะเดนของคน 4 ประเภท ไดแก กษตรย ( ชนชนเจา ) พราหมณ

( ชนชนเจาต าราพธ ) แพศย ( ชนชนพอคาและกสกร ) และ ศทร ชนชนต า12

ภาพพระพทธเจาและพระสาวก

ภาพพระพทธเจาปรากฏอยเพยงทเดยวคอ เบองบนของพระสมพทธพรรณจ าลองซงเปนพระ

ประธานของวด โดยในภาพ เปนภาพของพระพทธเจาประทบยนเหนอเมฆดานซายเปนพระสารบตร สวน

ดานขวาเปนเทวดา ก าลงตอบปญหากบพระสารบตร และเทวดาทรงเฝา ( ภาพท 22 ) พระพทธเจาและ

พระสาวกครองจวรหมเฉยงสแดง อารมณของพระพกตรสงบนง ไมมการปดทองใดๆ ทงนอาจเปนเพราะ

ความตองการของชาง ทอยากใหพระประธานและพระราชลญจกรมความโดดเดนทสด อกทงยงเปนการ

แกปญหาฉากหลงวางของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนการรอฟนความส าคญของ

พระสมพทธพรรณ ในฐานะทไดชอวา เปนรปเหมอนพระพทธเจา ทถกจ าลองออกมาอยางใกลเคยงกบ

พทธลกษณะของพระพทธองคมากทสดอกดวย ทส าคญอกประการหนงคอ การเขยนภาพจตรกรรม

ลกษณะเชนน ถอเปนเรองใหมในการเขยนจตรกรรมฝาผนงอกดวย ซงแตเดมจะเปนลกษณะของการเขยน

ภาพดานหลงพระประธานในการสงเสรมพระพทธรปใหดเดนเทานน13

( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 294 13 รศสมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปสถาปตยกรรมไทยเฉลมพระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556 ) 545

สำนกหอ

ภาพท 22 ภาพพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกพระสารบตรและเทวดาทรงเฝา

ภาพกษตรยและเทวดา

ภาพกษตรยและเทวดาเปนตวด าเนนเรองทส าคญในงานจตรกรรมของไทย ภาพกษตรย ตวพระของ

ทนจะสวมใสเครองประดบมากกวาชนชนอน เชน มการเครองทรงมงกฎ พาหรด รดกร รดพระบาท สงวาล

กรองศอ เขมขดรดบนพระองค และเหนบพระขรรค ซงเปนศาสตรวธประจ ากาย ( ภาพท 23 ) ลกษณะ

เชนน จะเปนลกษณะเดนของภาพกษตรยทเปนผลงานฝพระหตถของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา

กรมพระยานรศรานวตวงศ14 ตวอยางเชน ภาพประกอบของหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม เปน ภาพกษตรย

ทมาชมนมบนชมพทวป ( ภาพท 24 ) ซงมลกษณะและแบบแผนการวาดอยางเดยวกนกบทวดราชาธวาสฯ

รวมทงตวนาง คอนางผสดพระมารดาผ ใหก าเนดพระเวสสนดร และ พระนางมทร ทจะสวมเครองประดบ

มากกวาตวนางอนๆในภาพ

14 สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม (

กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295

ภาพท 23 ภาพพระเวสสนดร

ภาพท 24 ภาพกษตรยจากหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม

ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม ( กรงเทพฯ มตชน 2549 ) 295

ภาพเทวดาในทนจะแตงกายคลายกบกษตรย แตสามารถแยกไดโดย เหลาเทวดา จะปรากฏกายใน

รปแบบทสามารถเหาะเหนได ( ภาพท 25 ) แสดงถงความมอทธฤทธเหนอกวามนษยทวไป การเขยนรป

เทวดา จงเขยนออกมาใหมลกษณะทดเคลอนไหว และยงมการใชสเพอแสดงถงตวละครอกดวย เชน พระ

อนทรทมพระวรกายสเขยว ( ภาพท 26 )

ภาพท 25 ภาพเทวดาเหาะเหนอยบนเมฆ

ภาพท 26 ภาพพระอนทรและเหลาเทวดา

เนองจากจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาฯน กลาวถงพระประวตของพระเวสสนดร จง

ปรากฏเครองแตงกายในแตละตอนแตกตางกนออกไป นอกจากจะทรงแตงกายแบบกษตรยแลว ครนทพระ

เวสสนดร พระนางมทร และสองพระกมารถกเนรเทศออกจากเมอง ไดทรงเดนทางไปยงเขาวงกตเพอ

ประทบรกษาพระจรยวตรของนกพรต การแตงกายจงแตงกายโดยใชหนงสตวเปนเครองหมคลมรางกาย

ทงสพระองค โดยพระเวสสนดรจะหมคลมรางกายดวยหนงสตวสน าตาล ( ภาพท 27 ) สวนพระนางมทร

และพระกมารจะสวมชดหนงสตวสขาว ( ภาพท 28 )

ภาพท 27 ภาพพระเวสสนดรในชดหนงสตวสน าตาล

ภาพท 28 ภาพพระนางมทรในชดหนงสตวสขาว

ภาพพราหมณ

การเขยนภาพพราหมณของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ จะเขยนโดย

ใหพราหมณนงหมเฉยงสขาวขาว เกลามวยสง ไวหนวดเครา เชนภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะ

สงคราม15 ( ภาพท 29 ) สวนภาพพราหมณทพระอโบสถวดราชาธวาสฯ กมการเขยนภาพในลกษณะ

เดยวกน ( ภาพท 30 ) จดเดนอกประการหนงของภาพพราหมณคอ มการระบายใหสผวคล ากวาตวอนๆ

โดยใชสน าตาลเขม

ภาพท 29 ภาพพราหมณในหนงสอธรรมาธรรมะสงคราม

ทมา สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรงสยาม

ภาพท 30 ภาพพราหมณในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ

332 ภาพสถาปตยกรรม

ภาพสถาปตยกรรมเปนอกสวนส าคญในงานจตรกรรมไทย ซงสามารถแสดงถงวรรณะของผอาศยได ซง

จตรกรรมในพระอโบสถ วดราชาธวาสฯ ประกอบไปดวยภาพปราสาทราชมณเฑยร และบานเรอน

ภาพปราสาทราชมณเฑยร

ภาพปราสาทในงานจตรกรรมไทยประเพณ เขยนขนจากปราสาทราชมณเฑยรทปลกสรางจรง แตมไดเขยน

โครงสรางใหเหมอนจรงมากนก จงมความเปนกงอดมคตและกงสมจรง ภาพลกษณะน สมเดจเจาฟากรม

พระยานรศรานวตวงศทรงเรยกวา ldquoปราสาทวมานrdquo16 ในภาพกณฑนครกณฑ มการเขยนภาพคลายกบ

พระทนงดสตมหาปราสาท ซงเปนอาคารจตรมข หลงคาเปนปราสาทยอดเครองไม ชนหลงคาซอนเจดชน

ซงเปนทเสดจออกมหาสมาคมและประกอบพระราชพธตางๆ และอาคารดานขาง ทพระเวสสนดรยนอย (

ภาพท 31 ) นาจะเปนพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท อยบนก าแพงแกวดานทศตะวนออกตรงกบแนวมข

ของพระทนงดสตมหาปราสาท( ภาพท 32 ) ซงในภาพนครกณฑเปนขบวนพธตอนรบการกลบมา

ครองราชยของพระเวสสนดร การวาดสถาปตยกรรมทมอยจรงลงไป การวาดลกษณะแบบน เปนทนยม

และมใหพบเหนมาตงแตกอนหนานแลว

ภาพท 31 ภาพอาคารทพระเวสสนดรประทบ

16สนต เลกสขม จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล ( กรงเทพฯ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ) 175

ภาพท 32 ภาพพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท

ภาพอาคาร บานเรอน

จตรกรรมของทนเนองจากกลาวถงพระราชประวตของพระเวสสนดร ดงนน จงปรากฏแตเพยงท

ประทบของพระเวสสนดร เปนเพยงเพงเลกๆ หลงคามกดวยจาก พอเปนทพกแรม ซงสอดคลองกบความ

ตองการของพระเวสสนดรทตองการละทงความสะดวกสบายตางๆ เพอบ าเพญทานบารม ( ภาพท 33 )

นอกจากนยงมบานเรอนของฤๅษ ( ภาพท 34 ) ซงมลกษณะคลายกบทประทบของพระเวสสนดรดวย

เชนกน

ภาพท 33 ภาพทประทบของพระเวสสนดร

ภาพท 34 ภาพทอยของฤๅษ

333 ภาพทวทศน

ภาพทวทศนเปนองคประกอบหลกของงานจตรกรรม เปนสวนส าคญทแสดงใหเหนถงการรบเทคนค

แบบอยางตะวนตกไดเปนอยางด ซงเปนททราบกนดกวา การเขยนภาพทวทศนทเปนแบบทศนวทยา

(Perspective) เปนเรองใหมส าหรบจตรกรรมไทยประเพณในสมยกอน ในแตละยคสมยกถกพฒนาการ

เขยนภาพแบบทศนวทยามาเรอยๆจนเรมสมบรณมากขน การเขยนภาพแบบทศนวทยา กลมภาพจะวาง

อยประมาณ frac34 สดสวนของภาพตอนบน จะเปนภาพในระยะไกลออกไป สดสวนตอนลางของภาพ จะเปน

ภาพขนาดใหญ17 อกทงภาพทวทศนยงเปนตวล าดบเรองราวของภาพไดเปนอยางด ภาพทวทศนของ

จตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ แบงออกไดหลายประการดงน

ภาพทองฟา

การลงสกอนเมฆของนายซ รโกไดเขยนภาพทองฟาทมลกษณะเหมอนจรงแบบธรรมชาต โดยใช

ระบบทศนวทยา โดยการวาดกอนเมฆแบบคละคลง ไมตดเสนกอนเมฆอยางชดเจนมากนก กอนเมฆทอย

ใกลจะมขนาดใหญ และกอนเมฆทอยไกล จะมขนาดเลกลงไปเรอยๆ เพอใชในการผลกระยะความไกลของ

ภาพ อกทงสยงมสวนชวยในการบงบอกถงความใกลไกลไดอกดวย นายซ รโกลไดใชสฟาออนระบายเปน

พนหลง และใชสขาวระบายในสวนทเปนกอนเมฆ ( ภาพท 35 ) ซงสามารถพบเหนไดในงานอนๆของนาย

ซ รโกล เชนภาพทพระทนงบรมพมาน ( ภาพท 36 ) การเขยนอากาสหรอภาพบรรยากาศ จะชวยให

ภาพเขยนเหมอนกบภาพจรงๆ ซงลกษณะนเปนอทธพลจากตะวนตก การเขยนอากาสใหมความ

เคลอนไหว โดยเขยนเปนกลมกอนเมฆลอยไปมา และมการไลน าหนกสจากออนไปแก18

ภาพท 35 ภาพทองฟาในกณฑวณประเวศน

ภาพท 36 ภาพเฟรสโกบนเพดานพระทนงบรมพมาน

ภาพตนไม

ภาพตนไมในจตรกรรมวดราชาธวาสฯ มหนาทในการผลกระยะของฉาก แสดงถงมตความลกของ

ภาพแบบทศนวทยา ดไดจากภาพในตอนทานกณฑ สทใชระบายภาพตนไมจะใชสเขยวแก สวนทแสง

กระทบจะใชสออนแตม สวนทเปนเงา จะใชสเขมแตม ( ภาพท 37 ) สวนภาพตนไมในกณฑมทร จะพบวา

มการลงสน าเงนใหกบพมไม เพอใหพมไมมความเขม ( ภาพท 38 ) เนองจากเพอใหสอดคลองกบ

เหตการณ ซงเปนเหตการณทเกดในชวงเวลาพลบค า โดยเหลาเทวดาแปลงกายเปนเหลาสตวทงหลายมา

ขดขวางพระนางมทรมใหกลบไปทประทบ เนองจาก พระเวสสนดร ไดมอบพระโอรสและพระธดาใหแกชชก

เพอเปนขารบใช การเขยนภาพตนไมของทน จะใชวธการกระทงในการเขยนตนไมทมขนาดใหญ

ภาพท 37 ภาพตนไมในกณฑทานกณฑ

ภาพท 38 ภาพตนไมในกณฑมทร

สวนอกแบบหนง คอ การเขยนรปใบไมอยางสมจรง เชนภาพใบไมในกณฑฉกษตรย ( ภาพท 39 )

ภาพท 39 ภาพใบไมในกณฑฉกษตรย

ภาพพนดน

ภาพพนดนของจตรกรรมวดราชาธวาสฯ ใชสน าตาลออนเปนหลกส าหรบสวนทเปนพนดน แลใชส

เขยวส าหรบสวนทเปนพนหญา และยงมการใหรายละเอยดส าคญโดยจะสงเกตไดจากเงาของภาพบคคลท

ตกกระทบลงบนพนดน ซงระบายดวยสด า จงท าใหภาพดสมจรงมากยงขน

ภาพโขดหนหรอกอนหน

นอกจากจตรกรรมแหงนจะใชตนไมเปนตวผลกระยะใกล-ไกลแลว ทน ยงใชกอนหนเปนตวผลกระยะ

ดวยเชนกน หรอทเรยกวา repoussoir ซงเปนเทคนคของตะวนตกโดยแท เชนโขดหนในภาพกณฑมหาพน

โขดหนทางดานขวาเปน repoussior ท าหนาทผลกระยะใหกบตวพระฤๅษกบชชกใหดลกเขาไป ( ภาพท

ภาพท 40 ภาพโขดหนในกณฑมหาพน

ภาพโขดหนจะเปนลกษณะแบบสมจรงตามธรรมชาต โดยชางไดเขยนเปนหนซอนกนเพอใหเกดมต

และเขยนรปกอนหนขนาดเลกและใหญสลบกนไปเพอใหภาพดเปนธรรมชาต อกประการส าคญทท าใหหน

ดเปนธรรมชาตนนคอ การใชส จะเหนไดวา ชางไดใชสน าตาล และไลระดบจากเขมไปออน เพอใหเกดเงา

และใหเกดความสวาง ในสวนทแสงตกกระทบ

เมอมององคประกอบทางศลปะโดยรวมของจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสฯ จะเหนไดวา

เปนการเขยนภาพเลาเรองอยางเตมพนท ใชสสนไมฉดฉาด แตมความหลากหลายของส จงท าใหภาพด

กลมกลน จตรกรรมแหงน เนนความสมดลของภาพ โดยใหภาพบคคลส าคญทด าเนนเรองราวในแตละ

กณฑ อยตรงกลางของภาพ และเลาเรองอยางตรงไปตรงมา เลาเพยง 1 เรองในกรอบภาพเดยว ซงพบได

นอยในจตรกรรมไทย ความไมซบซอนของเนอหา ท าใหภาพเขาใจและเขาถงไดงาย ซงเหลาสงน ท าให

ภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชาธวาสฯเปนภาพจตรกรรมไทยทผสมผสานกบเทคนคแบบ

ตะวนตกไดอยางลงตวและสมบรณ

สำนกหอ

บทท 4

สรป

วดราชาธวาสวรวหาร เปนวดเกาแกทปรากฏการใชงานมาตงแตตนสมยกรงรตนโกสนทร อกทงยง

มบทบาททางดานการศาสนาเปนอยางยง ทงเปนททเจานายใหความส าคญ โดยใชเปนทประทบขณะทรง

ผนวช เปนทศกษาพระธรรม วดราชาธวาสฯ ไดรบการบรณปฏสงขรณครงใหญในรชสมยพระบาทสมเดจ

พระนงเกลาเจาอยหว และทรงรบสงใหสรางสงกอสรางตางๆเพมขน จนมาถงสมยพระบาทสมเดจพระ -

จลจอมเกลาเจาอยหว วดราชาธวาสฯ มการปฏสงขรณครงใหญอกครง โดยการรอพระอโบสถ และสราง

ขนใหม ในรปแบบทมเอกลกษณเฉพาะตว ไมเหมอนกบพระอโบสถวดอนๆ

ภายในพระอโบสถเปนภาพจตรกรรมเวสสนดรชาดก ซงถอเปนเรองทเกยวของกบพระพทธศาสนา

อนเปนทนยมในจตรกรรมแบบไทยประเพณ การน าเสนอเรองราวทแตกตางไปจากแบบเดมๆ ซงแบบเดม

จะเปนลกษณะการผกตอนสลบตอเนองกนไป แตจตรกรรมของทน จะเปนลกษณะ ภาพเดยวตอนเดยว ลง

บนผนงดานเดยวผนเดยว ซงท าใหภาพมขนาดใหญตามไปดวย

เนองจากภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดราชาธวาสแหงน มผ เขยนภาพถง 2 ทาน ซงไดแก

สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ ผ เขยนภาพกณฑท 1-12 และอกทาน คอ นาย Carlo Rigoli

ผ เขยนภาพกณฑท 13 และเปนผลงสทงหมด จากการศกษาลกษณะการเขยนภาพของทงสอง ไมมความ

แตกตางกนมากนก ทงนอาจเปนเพราะนาย Carlo Rigoli มความตองการใหภาพสดทายทตนไดรบ

มอบหมาย ออกมาเหมอนกบภาพรางทง 12 กณฑ ของสมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตวงศ และเหต

ส าคญทตองเปนนายรโกล นนคอ นายรโกลมความเชยวชาญทางดานงานจตรกรรมตะวนตกเปนอยางด

และจตรกรรมแหงนเปนงานแบบ ldquoสมยใหมrdquo การทใหชางฝรงฝมอดเขยน จงนาจะเหมาะสมมากกวา อก

ทงฝมอการเขยนภาพจตรกรรมของนายรโกลทมความเปนเอกลกษณมาก เชนท ภาพจตรกรรมทพระทนง

บรมพมาน จงเปนเหตผลทท าใหนายรโกลไดรบการเลอกใหเขยนภาพจตรกรรมทพระอโบสถวดราชาธวาส

ฯแหงน

ในดานเทคนคถอไดวาน าเทคนคของทางศลปะตะวนตกมาใชอยางเตมตว ทกๆสวนมการแสดง

ถงความสมจรง สดสวนของภาพบคคลมขนาดใหญ มปรมาตร แสดงสหนาและทาทางอยางเดนชด และ

ค านงถงหลกความเปนจรง สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศ ออกแบบภาพบคคลทมรปลกษณ

สำนกหอ

แบบใหม ซงนบเปนการออกแบบเชนนครงแรกใจงานจตรกรรมไทย บคคลจะมขนาดเลกกวาบานเรอน

หรอปราสาทพระราชวง โดยใชการเขยนภาพแบบผลกระยะใกลไกลเพอความสมจรงของฉากและ

องคประกอบโดยรวมทงหมดของภาพ อกทงยงปรากฏการวาดเงาบนพนดน ซงเปนเรองใหมส าหรบงสาน

จตรกรรมไทยในสมยนน ทงน ดวยความสมจรงและองคประกอบอนๆทไดกลาวมาในการศกษาครงน จง

เปนสวนทท าใหจตรกรรมภายในพระอโบสถของวดราชาธวาสวรวหาร มความงดงาม และโดดเดน สมกบ

เปนวดทมบทบาทมาอยางยาวนานตงแตยคสมยรตนโกสนทรตอนตนจวบจนถงปจจบน

สำนกหอ

บรรณานกรม

จารณ อนเฉดฉาย ศลปกรรมวดราชาธวาส กรงเทพฯ สมาคมนกเรยนเการาชาธวาส 2546

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เรองวดสมอราย อนมนามวาราชาธวาส กรงเทพฯ

โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย 2549

เจาพระยาทพากรวงศ พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต พระนครฯ ส านกพมพคลงวทยา 2505

เฉลมศกด เยนส าราญ เทศนมหาชาต นนทบร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2551

ประยร อลชาฎะ วดสวรรณาราม กรงเทพฯ เมองโบราณ 2540

ภาณพงษ เลาหสม เปลยนพน แปลงภาพ ปรบรป ปรงลาย การวเคราะหวธการออกแบบและ

วาดจตรกรรมฝาผนงยคตนรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2549

วไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ 2545

ศาสาตราจารย ดร ศกดชย สายสงห พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและ

แนวคดทปรบเปลยน กรงเทพฯ เมองโบราณ 2556

สมคด จระทศนกล งานออกแบบสถาปตยกรรมไทยฝพระหตถสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศราน

วดตวงศ ( กรงเทพฯ โครงการพฒนาวชาการและสรางองคความร สถาบนศลปะสถาปตยกรรม

ไทยเฉลม พระเกยรต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2556

สมชาต มณโชต จตรกรรมไทย กรงเทพฯ วงบรพา 2529

สมศกด แตงพนธ จตรกรรมฝาผนงในกรงเทพมหานคร กรงเทพฯ ฝายอนรกษจตรกรรมฝาผนงและ

ประตมากรรมตดท กองโบราณคด กรมศลปากร 2533

สนต เลกสขม ขอมลกบมมมอง ศลปะรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548

___________ จตรกรรมไทยแบบประเพณและแบบสากล กรงเทพฯ

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2535

___________ จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม

กรงเทพฯ เมองโบราณ 2548

สรศกด เจรญวงศ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศrdquoสมเดจครrdquoนายชางใหญแหงกรง

สยาม กรงเทพฯ มตชน 2549

อภนนท โปษยานนท จตรกรรมและประตมากรรมแบบตะวนตกในราชส านก กรงเทพฯ อมรนทรพรนตง 2537 อเนก นาวกมล วดในกรงเทพฯ-ธนบร กรงเทพฯ แสงแดดเพอนเดก 2545 อครพนธ พนธสมฤทธ ldquoการศกษาสถาปตยกรรมวดราชาธวาสราชวรวหาร(วดสมอราย)rdquo

วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม

บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร 2545

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

หวขอวทยานพนธ การศกษาจตรกรรมเวสสนดรชาดกในพระอโบสถวดราชาธวาสวรวหาร

กรงเทพมหานคร

ชอนกศกษา นางสาวนนทกานต วถนนท

สาขาวชา ประวตศาสตรศลปะ

คณะ โบราณคด

บทคดยอ

งานจตรกรรม เปนสงทชางเขยนถายทอดถงเรองราวและขนบประเพณทสบทอดมาตงแตอดต งาน

จตรกรรม จงเปรยบเสมอนหลกฐานทางประวตศาสตรชนดหนง ทเปนประโยชนในการศกษาทงทางดาน

แนวคดคตความเชองทางพทธศานาของคนไทย รวมไปถงงานทางดานการชางไทย ทมพฒนาการและม

การเปลยนแปลงเกดขนในแตละยคสมย อนขนอยกบปจจยและบรบททางดานตางๆ

จตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชาธวาสวรวหารน เปนงานจตรกรรมในชวงสมยรชกาลท 6 ซงเปน

ชวงเวลาทไดรบเทคนคทางดานอทธพลจากตะวนตกอยางเดนชด ในรายงานฉบบนจะศกษาในเรองของ

เนอหาของเวสสนดรชาดก และเทคนคทใชในการเขยนภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถ วดราชาธวาสวร

วหาร

สำนกหอ

สารบญ

หนา

สารบญ ค

บทท 1

บทน า 1

สำนกหอ

หนา

สำนกหอ

หนา

สำนกหอ

บทท1

บทน ำ

สำนกหอ

บทท 2

สำนกหอ

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สารบญ

หนา

สารบญ ค

บทท 1

บทน า 1

สำนกหอ

หนา

สำนกหอ

หนา

สำนกหอ

บทท1

บทน ำ

สำนกหอ

บทท 2

สำนกหอ

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

หนา

สำนกหอ

หนา

สำนกหอ

บทท1

บทน ำ

สำนกหอ

บทท 2

สำนกหอ

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

หนา

สำนกหอ

หนา

สำนกหอ

บทท1

บทน ำ

สำนกหอ

บทท 2

สำนกหอ

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

หนา

สำนกหอ

บทท1

บทน ำ

สำนกหอ

บทท 2

สำนกหอ

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

หนา

สำนกหอ

บทท1

บทน ำ

สำนกหอ

บทท 2

สำนกหอ

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท1

บทน ำ

สำนกหอ

บทท 2

สำนกหอ

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

บทท 2

สำนกหอ

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท 2

สำนกหอ

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

กณฑ

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

หนา16

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บทท 3

มหาชาต2

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

ทฝากไว

สำนกหอ

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

บน

นคร

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

ใหญ

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

เชนกน

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สรป

ฯแหงน

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

สำนกหอ

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

หนาปก

บทคดยอ

สารบญ

บทท 1

บทท 2

บทท 3

บทท 4

Documents

312401 INDIVIDUAL STUDY IN ART HISTORY 2556 · ภาพที่ 5 พระเวสสันดรบริจาคช้างปัจจัยนาเคนทร์แก่พราหมณ์เมืองกลิงคราษฎร์