Panahon ng Katutubo

Bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, mayroon nang sining at panitikan ang mga sinaunang Pilipino. Karamihan sa mga panitikan nila’y yaong mga pasalin-dila gaya ng mga bulong, tugmang-bayan, bugtong, epiko, salawikain at awiting-bayan na anyong patula; mga kwentong-bayan, alamat at mito na anyong tuluyan at ang mga katutubong sayaw at ritwal ng babaylan bilang pinakaunang anyo ng dula sa bansa.

Karamihan sa mga panitikang ito ay pasalin-dila. May mga panitikan ring nasulat sa mga piraso ng kawayan, matitibay na kahoy at makikinis na bato. Ngunit iilan na lamang ang mga natagpuan ng mga arkeologo (archeologists) sapagkat batay sa kasaysayan, pinasunog at pinasira ito ng mga prayle nang dumating sila sa bansa sa paniniwalang ang mga ito ay gawa ng demonyo.

Pananakop ng Kastila

Dumating ang mga Kastila sa bansa taglay ang tatlong Gs – GOD, GOLD at GLORY. Dumating sila na ang pangunahing layunin ay ihasik ang Kristiyanismo, maghanap ng ginto at upang lalong mapabantog sa pamamagitan ng pagdaragdag ng kanilang nasasakop. Mahahati ang panitikan sa dalawa sa panahong ito: una ay pamaksang pananampalataya at kabutihang-asal at ang ikalawa ay ang panitikang panrebolusyon.

(1) Panitikang Pamaksang Pananampalataya at Kabutihang-asal

Dahil sa pananampalataya ang pangunahing pakay ng mga Kastila, karamihan sa mga unang akdang nalikha sa panahong ito ay halos paksang pananampalataya. Halimbawa sa mga ito ay ang mga uri ng dulang senakulo, santa cruzan at tibag; tulang gaya ng mga pasyong inaawit. Sila rin ang nagpakilala ng konseptong maharlika o dugong bughaw sa mga Pilipino na mababatid sa mga akdang awit na ang mga pangunahing tauhan ay mga hari, reyna, prinsipe at prinsesa – isang patunay ang awit na Florante at Laura ni Balagtas at mga dulang duplo at karagatan.

Sa panahong ito, piling-pili lamang ang nakasusulat sapagkat wikang Kastila lamang ang kinikilala sa ganitong larangan. Kaunti lamang ang nakasusulat sa Kastila dahil sa pagpipigil, sa nadaramang takot at pagiging madamot ng mga Kastila. Sa panahong ito nalimbag ang pinakaunang aklat sa bansa; ang Doctrina Christiana na nalimbag noong 1553 na isang panrelihiyong aklat.

Ang pasyon ang isa sa patulang anyo na makarelihiyon. Samantalang ang mga dula sa nama’y ang mga senakulo, Santa Cruzan, at tibag. Ang mga dulang Moro-Moro naman ay pumapaksa sa tagumpay ng mga Kastila, isinasadula rito ang mga himagsikan sa pagitan ng mga sundalong Kastila at mga Muslim sa Mindanao at sa wakas ng dula, palaging nagwawagi ang Kastila at talunang niyayakap ng mga Muslim ang Kristiyanismo. Nauso rin ang carillo o mga dulang puppet na yari sa karton na gumalaw sa likod ng isang mailaw at puting tela.

Ang mga panitikan namang ukol sa kabutihang-asal ay ang Urbana at Feliza ni Padre Modesto de Castro.

Nalimbag rin sa panahong ito ang pinakaunang newsletter sa bansa noong 1637 – ang Successos Felices (Fortunate Events) ni Tomas Pinpin na may 14 na pahina. Ngunit noong Agosto 8, 1811 lamang nalathala ang pinakaunang pahayagan sa bansa – ang Del Superior Govierno na umabot hanggang labinlimang tomo.

(2) Panitikang Rebolusyonaryo at Sedisyoso

Sa ikalawang bahaging ito ng kasaysayang pampanitikan sa panahon ng pananakop ng Kastila, karamihan sa mga panitikang nalikha ay may diwang rebolusyonaryo at nagbukas sa kamalayang Pilipino sa di-makataong pagtrato sa kanila ng mga Kastila at nag-uudyok na kalabanin ang pamahalaan.

Dahil sa labis na pang-aalipin at pang-aalispusta at masidhing diskriminasyon ng mga Kastila sa mga Pilipino; nagsilunsad ng mga kilusan ang iilang Pilipinong hindi na sumasang-ayon sa pamamalakad ng mga prayle at pamahalaang Kastila.

Nagsisulat ang mga Pilipino sa panahong ito ng mga panitikang nagrerebolusyon. Nalathala ang mga pahayagang propagandista na pinangunahan ng La Solidaridad noong Pebrero 19, 1889 na naglalayong “matamo ang pagbabagong kailangan ng bansang bilang tugon sa kalagayang panlipunan at pang-ekonomiya, maisiwalat ang malubhang kalagayan ng bansa sa ilalim ng pamamalakat ng mga Kastila at upang pairalin ang kalayaan at demokrasya.”

Dahil sa mahigpit ang pamahalaan, nagsitago ang mga manunulat sa ilalim ng iba’t ibang sagisag-panulat upang maprotektahan ng mga sarili laban sa mapang-alipustahang Kastila at upang patuloy na makasulat.

Ang pambansang bayaning si Dr. Jose P. Rizal na may sagisag-panulat na Laong Laan ay naging bahagi ng pahayagang La Solidaridad; at ang may-akda ng mga nobelang Noli Me Tangere at El Filibusterismo na unang nalimbag at nalathala sa Espanya at naging mitsa sa mga rebolusyonaryong Pilipino na mag-aklas laban sa mga Kastila. Sumulat din si Rizal ng mga sanaysay gaya ng Hinggil sa Katamaran ng mga Pilipino at Sa Mga Kabataang Dalaga sa Malolos.

Ang mga bayaning sina Marcelo H. Del Pilar (na may sagisag-panulat na PLARIDEL), Graciano Lopez-Jaena, Antonio Luna, Mariano Ponce, Pedro Serrano Laktaw, Emilio Jacinto, Apolinario Mabini, at marami pang iba ay nagsisulat din.

Pananakop ng Amerikano

Dahil sa pagnanais ng mga Pilipino na mapatalsik ang mga Kastila, naging tagapagsagip ang mga Amerikano nang dumating sila noong 1898 na tuluyang nagpabagsak sa pamahalaang Kastila. Kung relihiyon ang naging pamana ng mga Kastila sa Pilipino, edukasyon naman ang

naging pangunahing ipinamana ng mga Amerikano. Sa panahong ding ito isinilang ang mga ilang imortal na makatang Pilipino na nagsisulat sa Ingles at Tagalog.

Sa mga unang taon ng pananakop ng Amerikano sa bansa, sumulat ang mga Pilipino sa Kastila, Tagalog at iba pang wikang panlalawigan. Nagsimula lamang umusbong ang mga panitikan sa Ingles noong 1910 dahil sa mga bagong silang na manunulat.

Kabilang sa mga manunulat sa panahong ito sina Cecilio Apostol na sumulat ng mga oda para kay Rizal; Claro M. Recto na naging tanyag sa kanyang natatanging mga talumpati; si Lope K. Santos na sumulat ng obra-maestrang “Banaag at Sikat” at nagpauso ng panitikang sosyalista; si Jose Corazon de Jesus na tinaguriang Makata ng Pag-ibig at may panulat-sagisag na ‘Huseng Batute;’ at si Jose dela Cruz na may panulat-sagisag na ‘Huseng Sisiw’ dahil sisiw ang ipinababayad kapag nagpapagawa sa kanya ng tulang pag-ibig; si Severino Reyes na sumulat ng imortal na dulang “Walang Sugat” at tinaguriang Ama ng Dulang Tagalog; si Zoilo Galang na pinakaunang nobelistang (A Child of Sorrow) Pilipino sa Ingles at maraming-marami pang iba.

Ang mga Amerikano ang nagpakilala ng mga fairy tale sa mga Pilipino na ginamit ng mga gurong Tomasites sa pagtuturo.Ipinakilala rin ng mga ito ang iba pang uri (genre) ng panitikan gaya ng oda at nagpakilala sa pinilakang-tabing – ang pelikula.

Dahil sa impluwensiyang pangteknolohiyang dala ng mga Amerikano, naimpluwensiyahan din ang panitikan sa bansa. Dula ang naging pangunahing panitikan sa panahong ito. Dala nila ang mga bodabil na isang uri ng dula kung saan umaawit at sumasayaw ang mga artista na nagbunga sa sarsuwela ng Pilipinas. Dahil sa dala rin ng mga Amerikano ang pelikula sa bansa, ngunit nag-umpisa ito sa mga artistang gumagalaw lamang at nagsasalitang walang tinig (silent films); unti-unting naisantabi pansamantala ang dulang panteatro sa bansa dahil sa nakahiligan na ng mga Pilipino ang panonood ng pelikulang-tahimik.

Ang mga unang pelikulang ginawa sa bansa ay halos mga dokumentaryo ukol sa pagsabog ng mga bulkan at iba pang kalamidad at ang iilang dokumentaryong bunga lamang ng pagka-ignorante ng mga Amerikano sa mga katutubong Pilipino.

Ang mga unang pormal na pelikula sa bansa ay ukol sa buhay ng bayaning si Rizal at ng kanyang dalawang nobela. Ang pinakaunang pelikulang Hollywood na ginawa sa bansa ay ang pelikulang Zamboanga. Ito ang kauna-unahang Hollywood film na may underwater scene. Ngunit ang pinakaunang pelikulang produksyon ng Pilipino ay sa pamumuno ni Jose Nepumuceno hango sa dulang panteatrong Dalagang Bukid (dula ni Hermogenes Ilagan) na malateatro rin ang kinalabasan.

Di naglaon, ninais na rin ng mga Pilipino na makawala sa kamay ng mga Amerikano. Ngunit hindi rin naging mabilis ang pagkamit sa kalayaan. Ang dula ay sadyang kinasangkapan ng mga manunulat na Pilipino upang ipahayag ang hangad na paglaya ng bayan at makabayang pananaw. Ang kalayaang tinamasa sa kamay ng mga Amerikano ay alangang ihambing sa ipinalasap ng mga Kastila. Gayunpaman, hindi rin nasiyahan ang mga manunulat.

Isa sa mga unang dulang itinanghal sa panahon ng mga Amerikano na umuusig sa mga Amerikano at sedisyoso ay ang kay Juan K. Abad na itinanghal noong Mayo ng 1903 – ang Tanikalang Ginto. Inakyat ng mga alagad ng batas ang Batangas habang itinatanghal ang dulang ito dito at dinakip ang may-akda. Ngunti napawalang sala rin sa tulong ng isang mahusay na manananggol na Pilipino. Ang dulang Kahapon, Ngayon at Bukas ni Aurelio Tolentino ay tumuligsa rin sa Amerikano. Ngunit pinakamatindi ang paghihimagsik ng dulang “Hindi Ako Patay” na hindi na nakilala ang may-akda dahil sa ginamit nito ang pangalan ng kanyang may-bahay.

Pananakop ng Hapon

Sa pambobomba ng Amerika sa Hiroshima, gumanti ang Hapon sa paglusob nito sa Pearl Harbor noong Disyembre 7, 1941. Dahil nasa isalalim ng kolonya ng Estados Unidos kaya’t sinakop ng Hapon ang Pilipinas. Ngunit para sa karamihang manunulat na Pilipino, isang biyaya sa larangang panitikan ng bansa ang pangyayaring ito. Sumibol nang lubos ang panitikan ng bansa sa panahong ito dahil ipinagbawal ng namumunong Hapon ang paggamit ng wikang Ingles at itinaguyod ang pagpapayaman sa panitikan gamit ang mga katutubong wika sa bansa. Sinunog din ang mga aklat na nasusulat sa Ingles upang masigurong hindi mababahiran ng kanluraning ideya ang panitikang nililikha.

Ang panahong ito sa kasaysayan ng bansa at ng panitikan ang tinaguriang Gintong Panahon ng Panitikang Filipino dahil higit na malaya ang mga Pilipino (kaysa noong sa Amerikano) sa pagsulat ng panitikan at pagsanib ng kultura, kaugalian at paniniwalang Pilipino sa mga ito.

Sa panahon ding ito kinilala ang mga manunulat na babaeng Pilipino sa pangalan nina Liwayway A. Arceo at Genoveva Edroza-Matute dahil sa mga makintal na maka-feministang maikling-kwento.

Dahil sa dinalang haiku (maikling tulang may tatlong taludtod at may bilang na pantig na 5-7-5 sa taludtod), nagkaroon ang mga Pilipino ng tanaga (maikling tulang may apat na taludtod at ang bilang ng pantig ay 7-7-7-7)

Panitikang Filipino sa Iba’t ibang Panahon

Panahon ng Katutubo

Bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, mayroon nang sining at panitikan ang mga sinaunang Pilipino.

Karamihan sa mga panitikan nila’y yaong mga pasalin-dila gaya ng mga bulong, tugmang-bayan, bugtong, epiko, salawikain at awiting-bayan na anyong patula; mga kwentong-bayan, alamat at mito na anyong tuluyan at ang mga katutubong sayaw at ritwal ng babaylan bilang pinakaunang anyo ng dula sa bansa.

Karamihan sa mga panitikang ito ay pasalin-dila. May mga panitikan ring nasulat sa mga piraso ng kawayan, matitibay na kahoy at makikinis na bato. Ngunit iilan na lamang ang mga natagpuan ng mga arkeologo (archeologists) sapagkat batay sa kasaysayan, pinasunog at pinasira ito ng mga prayle nang dumating sila sa bansa sa paniniwalang ang mga ito ay gawa ng demonyo.

Pananakop ng Kastila

Dumating ang mga Kastila sa bansa taglay ang tatlong Gs – GOD, GOLD at GLORY. Dumating sila na ang pangunahing layunin ay ihasik ang Kristiyanismo, maghanap ng ginto at upang lalong mapabantog sa pamamagitan ng pagdaragdag ng kanilang nasasakop.

Mahahati ang panitikan sa dalawa sa panahong ito: una ay pamaksang pananampalataya at kabutihang-asal at ang ikalawa ay ang panitikang panrebolusyon.

(1) Panitikang Pamaksang Pananampalataya at Kabutihang-asal

Dahil sa pananampalataya ang pangunahing pakay ng mga Kastila, karamihan sa mga unang akdang nalikha sa panahong ito ay halos paksang pananampalataya. Halimbawa sa mga ito ay ang mga uri ng dulang senakulo,santa cruzan at tibag; tulang gaya ng mga pasyong inaawit. Sila rin ang nagpakilala ng konseptong maharlika o dugong bughaw sa mga Pilipino na mababatid sa mga akdang awit na ang mga pangunahing tauhan ay mga hari, reyna, prinsipe at prinsesa – isang patunay ang awit na Florante at Laura ni Balagtas at mga dulang duplo at karagatan.

Sa panahong ito, piling-pili lamang ang nakasusulat sapagkat wikang Kastila lamang ang kinikilala sa ganitong larangan. Kaunti lamang ang nakasusulat sa Kastila dahil sa pagpipigil, sa nadaramang takot at pagiging madamot ng mga Kastila.

Sa panahong ito nalimbag ang pinakaunang aklat sa bansa; angDoctrina Christiana na nalimbag noong 1553 na isang panrelihiyong aklat.

Ang pasyon ang isa sa patulang anyo na makarelihiyon. Samantalang ang mga dula sa nama’y ang mga senakulo, Santa Cruzan, at tibag. Ang mga dulang Moro-Moro naman ay pumapaksa sa tagumpay ng mga Kastila, isinasadula rito ang mga himagsikan sa pagitan ng mga sundalong Kastila at mga Muslim sa Mindanao at sa wakas ng dula, palaging nagwawagi ang Kastila at talunang niyayakap ng mga Muslim ang Kristiyanismo. Nauso rin angcarillo o mga dulang puppet na yari sa karton na gumalaw sa likod ng isang mailaw at puting tela.

Ang mga panitikan namang ukol sa kabutihang-asal ay ang Urbana at Feliza ni Padre Modesto de Castro.

Nalimbag rin sa panahong ito ang pinakaunang newsletter sa bansa noong 1637 – ang Successos Felices (Fortunate Events) ni Tomas Pinpin na may 14 na pahina. Ngunit noong Agosto 8, 1811 lamang nalathala ang pinakaunang pahayagan sa bansa – ang Del Superior Govierno na umabot hanggang labinlimang tomo.

(2) Panitikang Rebolusyonaryo at Sedisyoso

Sa ikalawang bahaging ito ng kasaysayang pampanitikan sa panahon ng pananakop ng Kastila, karamihan sa mga panitikang nalikha ay may diwang rebolusyonaryo at nagbukas sa kamalayang Pilipino sa di-makataong pagtrato sa kanila ng mga Kastila at nag-uudyok na kalabanin ang pamahalaan.

Dahil sa labis na pang-aalipin at pang-aalispusta at masidhing diskriminasyon ng mga Kastila sa mga Pilipino; nagsilunsad ng mga kilusan ang iilang Pilipinong hindi na sumasang-ayon sa pamamalakad ng mga prayle at pamahalaang Kastila.

Nagsisulat ang mga Pilipino sa panahong ito ng mga panitikang nagrerebolusyon. Nalathala ang mga pahayagang propagandista na pinangunahan ng La Solidaridad noong Pebrero 19, 1889 na naglalayong“matamo ang pagbabagong kailangan ng bansang bilang tugon sa kalagayang panlipunan at pang-ekonomiya, maisiwalat ang malubhang kalagayan ng bansa sa ilalim ng pamamalakat ng mga Kastila at upang pairalin ang kalayaan at demokrasya.”

Dahil sa mahigpit ang pamahalaan, nagsitago ang mga manunulat sa ilalim ng iba’t ibang sagisag-panulat upang maprotektahan ng mga sarili laban sa mapang-alipustahang Kastila at upang patuloy na makasulat.

Ang pambansang bayaning si Dr. Jose P. Rizal na may sagisag-panulat na Laong Laan ay naging bahagi ng pahayagang La Solidaridad; at ang may-akda ng mga nobelang Noli Me Tangere at El Filibusterismo na unang nalimbag at nalathala sa Espanya at naging mitsa sa mga rebolusyonaryong Pilipino na mag-aklas laban sa mga Kastila. Sumulat din si Rizal ng mga sanaysay gaya ng Hinggil sa Katamaran ng mga Pilipino at Sa Mga Kabataang Dalaga sa Malolos.

Ang mga bayaning sina Marcelo H. Del Pilar (na may sagisag-panulat na PLARIDEL), Graciano Lopez-Jaena, Antonio Luna, Mariano Ponce, Pedro Serrano Laktaw, Emilio Jacinto, Apolinario Mabini, at marami pang iba ay nagsisulat din.

Pananakop ng Amerikano

Dahil sa pagnanais ng mga Pilipino na mapatalsik ang mga Kastila, naging tagapagsagip ang mga Amerikano nang dumating sila noong 1898 na tuluyang nagpabagsak sa pamahalaang Kastila.

Kung relihiyon ang naging pamana ng mga Kastila sa Pilipino, edukasyon naman ang naging pangunahing ipinamana ng mga Amerikano. Sa panahong ding ito isinilang ang mga ilang imortal na makatang Pilipino na nagsisulat sa Ingles at Tagalog.

Sa mga unang taon ng pananakop ng Amerikano sa bansa, sumulat ang mga Pilipino sa Kastila, Tagalog at iba pang wikang panlalawigan. Nagsimula lamang umusbong ang mga panitikan sa Ingles noong 1910 dahil sa mga bagong silang na manunulat.

Kabilang sa mga manunulat sa panahong ito sina Cecilio Apostol na sumulat ng mga oda para kay Rizal; Claro M. Recto na naging tanyag sa kanyang natatanging mga talumpati; si Lope K. Santos na sumulat ng obra-maestrang “Banaag at Sikat” at nagpauso ng panitikang sosyalista; si Jose Corazon de Jesus na tinaguriang Makata ng Pag-ibig at may panulat-sagisag na ‘Huseng Batute;’ at si Jose dela Cruz na may panulat-sagisag na ‘Huseng Sisiw’ dahil sisiw ang ipinababayad kapag nagpapagawa sa kanya ng tulang pag-ibig; si Severino Reyes na sumulat ng imortal na dulang “Walang Sugat” at tinaguriang Ama ng Dulang Tagalog; si Zoilo Galang na pinakaunang nobelistang (A Child of Sorrow) Pilipino sa Ingles at maraming-marami pang iba.

Ang mga Amerikano ang nagpakilala ng mga fairy tale sa mga Pilipino na ginamit ng mga gurong Tomasites sa pagtuturo.Ipinakilala rin ng mga ito ang iba pang uri (genre) ng panitikan gaya ng oda at nagpakilala sa pinilakang-tabing – ang pelikula.

Dahil sa impluwensiyang pangteknolohiyang dala ng mga Amerikano, naimpluwensiyahan din ang panitikan sa bansa. Dula ang naging pangunahing panitikan sa panahong ito. Dala nila ang mga bodabil na isang uri ng dula kung saan umaawit at sumasayaw ang mga artista na nagbunga sa sarsuwela ng Pilipinas. Dahil sa dala rin ng mga Amerikano ang pelikula sa bansa, ngunit nag-umpisa ito sa mga artistang gumagalaw lamang at nagsasalitang walang tinig (silent films); unti-unting naisantabi pansamantala ang dulang panteatro sa bansa dahil sa nakahiligan na ng mga Pilipino ang panonood ng pelikulang-tahimik.

Ang mga unang pelikulang ginawa sa bansa ay halos mga dokumentaryo ukol sa pagsabog ng mga bulkan at iba pang kalamidad at ang iilang dokumentaryong bunga lamang ng pagka-ignorante ng mga Amerikano sa mga katutubong Pilipino.

Ang mga unang pormal na pelikula sa bansa ay ukol sa buhay ng bayaning si Rizal at ng kanyang dalawang nobela. Ang pinakaunang pelikulang Hollywood na ginawa sa bansa ay ang pelikulang Zamboanga. Ito ang kauna-unahang Hollywood film na may underwater scene. Ngunit ang pinakaunang pelikulang produksyon ng Pilipino ay sa pamumuno ni Jose Nepumuceno hango sa dulang panteatrong Dalagang Bukid (dula ni Hermogenes Ilagan) na malateatro rin ang kinalabasan.

Di naglaon, ninais na rin ng mga Pilipino na makawala sa kamay ng mga Amerikano. Ngunit hindi rin naging mabilis ang pagkamit sa kalayaan.

Ang dula ay sadyang kinasangkapan ng mga manunulat na Pilipino upang ipahayag ang hangad na paglaya ng bayan at makabayang pananaw. Ang kalayaang tinamasa sa kamay ng mga Amerikano ay alangang ihambing sa ipinalasap ng mga Kastila. Gayunpaman, hindi rin nasiyahan ang mga manunulat.

Isa sa mga unang dulang itinanghal sa panahon ng mga Amerikano na umuusig sa mga Amerikano at sedisyoso ay ang kay Juan K. Abad na itinanghal noong Mayo ng 1903 – ang Tanikalang Ginto. Inakyat ng mga alagad ng batas ang Batangas habang itinatanghal ang dulang ito dito at dinakip ang may-akda. Ngunti napawalang sala rin sa tulong ng isang mahusay na manananggol na Pilipino. Ang dulang Kahapon, Ngayon at Bukas ni Aurelio Tolentino ay tumuligsa rin sa Amerikano. Ngunit pinakamatindi ang paghihimagsik ng dulang “Hindi Ako Patay” na hindi na nakilala ang may-akda dahil sa ginamit nito ang pangalan ng kanyang may-bahay.

Pananakop ng Hapon

Sa pambobomba ng Amerika sa Hiroshima, gumanti ang Hapon sa paglusob nito sa Pearl Harbor noong Disyembre 7, 1941. Dahil nasa isalalim ng kolonya ng Estados Unidos kaya’t sinakop ng Hapon ang Pilipinas. Ngunit para sa karamihang manunulat na Pilipino, isang biyaya sa larangang panitikan ng bansa ang pangyayaring ito. Sumibol nang lubos ang panitikan ng bansa sa panahong ito dahil ipinagbawal ng namumunong Hapon ang paggamit ng wikang Ingles at itinaguyod ang pagpapayaman sa panitikan gamit ang mga katutubong wika sa bansa. Sinunog din ang mga aklat na nasusulat sa Ingles upang masigurong hindi mababahiran ng kanluraning ideya ang panitikang nililikha.

Ang panahong ito sa kasaysayan ng bansa at ng panitikan ang tinaguriang Gintong Panahon ng Panitikang Filipino dahil higit na malaya ang mga Pilipino (kaysa noong sa Amerikano) sa pagsulat ng panitikan at pagsanib ng kultura, kaugalian at paniniwalang Pilipino sa mga ito.

Sa panahon ding ito kinilala ang mga manunulat na babaeng Pilipino sa pangalan nina Liwayway A. Arceo at Genoveva Edroza-Matute dahil sa mga makintal na maka-feministang maikling-kwento.

Dahil sa dinalang haiku (maikling tulang may tatlong taludtod at may bilang na pantig na 5-7-5 sa taludtod), nagkaroon ang mga Pilipino ng tanaga(maikling tulang may apat na taludtod at ang bilang ng pantig ay 7-7-7-7)

Panahon ng Pagkamit ng Kalayaan hanggang Kasalukuyan

Naging makasaysayan sa mga Pilipino ang pagbabalik ng kanilang kalayaan mula sa kamay ng mga Hapon. At dahil sa kalayaang natamo, higit ring sumigla ang kalayaang pampanitikan ng bansa.

Bilang patunay ng kasiglahan ng panitikang Filipino sa iba’t ibang uri sa panahong ito ay ang pagkakalimbag ng mga sumusunod na katipunan ng mga aklat: Mga Piling Katha at Mga Piling Sanaysay ni Alejandro Abadilla, Maiikling Kwentong Tagalog ni Teodoro Agoncillo, Ako’y Isang Tinig ni Genoveva Edroza-Matute at marami pang iba. Kinilala rin buhat sa panahong ito ang mga panitikang panlalawigan dahil sa mga inilunsad na mga pambansang pananaliksik at pagsasaling-wika ng panitikan ng Pilipinas.

Lalo pang sumigla ang panitikang Filipino nang ilunsad ang gawad Carlos Palanca Memorial Awards for Litetature.

Sumilang din sa panahong ito ang aktibismo ng mga batang mag-aaral noong nagsisimula ang dekada ’80 at ang kanilang panitikang aktibista gaya nina Virgilio Almario (na may sulat-panulat na Rio Alma) at Quintin Perez.

Pinakamasigla rin ang mga panitikang namayagpag sa media gaya ng sa radyo, telebisyon at sinehan. Nagsilang ang panahong ito ng mga musikerong Imelda Papin at Victor Wood, ng Hotdog, Sampaguita, Asin, Ryan Cayabyab, Levi Celerio, Pepe Smith at Freddie Aguilar na naging laman ng mga jukebox. Mga lagaristang gaya nina Ricardo “Ricky” Lee (may-akda/Himala at Oro, Plata, Mata), Lino Brocka (tagadirehe/Maynila sa Mga Kuko ng Liwanag) at Ishmael Bernal (tagadirehe/Himala) at Marilou Diaz-Abaya (tagadirehe/Oro, Plata, Mata). Nagsilabasan rin ang mga karikaturang (komiks) na Darna, Liwayway at Zuma ni Mars Ravelo at ang pinakatanyag na Pugad Baboy.

Nag-uumpisa pa lang ang ikadalawampung siglo, higit na sumigla ang panitikang Filipino dahil sa trend o pinauso na dulot ng media.

Kinilala ang Eraserheads (isang bandang binubuo ng mga mag-aaral ng UP) sa pagpapasigla muli sa OPM. Nagbukas ng daan sa marami pang musikero ang Eheads gaya ng sa Yano, Siakol, Green Department, the Teeth, Rivermaya at Parokya ni Edgar. Nagbigay ng bagong hihip sa kulturang Pilipino ang mga bandang ito na nagpakilala ng iba pang genre ng musika sa lahi. Kinilalang The Beatles of the Philippines ang Eheads dahil sa init na taglay ng bawat pagtanghal at bagong awitin. Ilan sa mga awiting kinilalang imortal sa panahong ito ay ang Huling El Bimbo, Iskin, Banal na Aso Santong Kabayo,Himala, Silvertoes, Alapaap, Overdrive, Peksman, Prinsesa, Pare Ko at Miss sa Loob ng Jeepney. Maliban sa mga banda, kinilala rin ang mga musika ni Jolina Magdangal, Jeremiah, Rossel Nava at Carol Banawa na mga supling ng makabagong melo-musika ng bansa.

Sumigla rin ang mga dulang pantelebisyong pambata lalung-lalo na angBatibot, Ang TV at 5 and up. At mga dulang panradyo ay kinagigiliwan naman ng mga nakatatanda. Puspusan din ang produksyong pampelikula na nagsalin ng mga maikling-kwento at nobela sa pelikula at ginawang inspirasyon ang mga awit, tula, sanaysay at kasaysayan sa pagbuo ng marami pang dulang pampelikula. Naipanganak din ang maraming genre ng pelikula gaya ngindependent flims at cinema veritae film.

Sa kasalukuyan, sinasalin ang mga panitikan hindi lamang sa mga pahayagan, magazine at aklat, hindi lamang sa anyo ng pelikula, palabas pantelebisyon o kaya’y programang panradyo; kundi sa pamamagitan din ng hi-technology – ang Internet. Dahil sa internet nagkaroon ng blogging, video clipping at audio airing na patuloy na bumubuhay sa panitikan hindi lang ng Filipino kundi ng ibang lahi mandin.

Patuloy na dumarami ang mga manunulat na Pilipino sa iba’t ibang anyo at uri ng panitikan gamit ang iba’t ibang media dahil sa mga inumpisahang kurso sa mga universidad at kolehiyo at pangangasiwa ng gobyerno ng mga pagsasanay sa mga kinakikitaang husay na mga mamamayan. Ngunit ang kasiglahan ng panitikan ay hindi magiging buo kung aasahan lamang ang pagdami at pag-usbong ng mga manunulat; kailangan din ang pagpapahalaga at pagmamalasakit ng mga mambabasa na katuwang sa pagtaguyod ng panitikan ng lahi.

Iba’t Ibang Panahon ng Panitikang Pilipino (Kasaysayan ng Panitikan sa Pilipinas

Sinaunang Panahon- May sarili nang panitikan ang ating mga ninuno sa panahong ito - Alibata ang kadalasang ginagamit - Gumagamit din sila ng mga biyas ng kawayan , talukap ng bunga o niyog at dahon at balat ng punungkahoy bilang sulatan at matutulis na bagay naman bilang panulat - Mga uri ng Panitikang sumibol at sumikat sa sinaunang panahon:- ALAMAT- KWENTONG BAYAN- EPIKO- a. Bidasari - Moro- b. Biag ni Lam-ang - Iloko - c. Maragtas - Bisaya - d. Haraya - Bisaya - e. Lagda - Bisaya - f. Kumintang - Tagalog - g. Hari sa Bukid - Bisaya - 4. Mga Awiting Bayan - 5. Karunungan Bayan - a. Salawikain - nagsisilbing batas at tuntunin ng kagandahang-asal ng ating mga ninuno.- hal. Aanhin pa ang damo kung wala na ang kabayo.- b. Sawikain – mga kasabihang walang natatagong kahulugan

- hal. Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa.- c. Bugtong – maikling tulang karaniwang naglalarawan ng isang bagay na siyang pahuhulaan.- hal. Isang tabo , laman ay pako. (langka)

Pananakop ng Mga Kastila:Mga Impluwensya ng Kastila sa ating Panitikan:1. Nahalinan ng Alpabetong Romano ang Alibata 2. Naituro ang Doctrina Cristiana3. Naging Bahagi ng Wikang Filipino ang maraming salita sa Kastila 4. Nadala ang ilang akdang pampanitikan ng Europa at tradisyong Europeo na naging bahagi ng ating panitikan gaya ng awit, corido, moro-moro at iba pa. 5. Nasinop at nasalin ang makalumang panitikan sa Tagalog sa ibang wikain 6. Nailathala ang iba’t ibang aklat pambalarila sa wikang Filipino tulad ng Tagalog, Ilokano at Bisaya 7. Nagkaroon ng makarelihiyong himig ang mga akda

Mga Unang Aklat:a. Ang Doctrina Cristiana (1593) – Padre Juan de Placencia at Padre Dominga Nieva b. Nuestra Senora del Rosario (1602) – Padre Blancas de San Josec. Ang Barlaan at Josaphat (nobelang Tagalog) – Padre Antonio de Borja d. Ang Pasyon – iba’t ibang bersyon sa Tagalog (Mariano Pilapil, Gaspar Aquino de Belen, Anecito de la Merced at Luis de Guia)e. Ang Urbana at Felisa – Modesto de Castro (Ama ng klasikang tuluyan sa Tagalog)

Mga Akdang Pangwika:a. Arte Y Reglas de la Lengua Tagala b. Compendio de la lengua Tagala c. Vocabulario de la Lengua Tagala d. Vocabulario de la Lengua Pampango e. Vocabulario de la Lengua Bisaya f. Arte de la Lengua Bicolana g. Arte de la Lengua IlokaMga Dulang Panlibangan

1. Tibag 7. duplo 2. Lagaylay 8. kurido 3. Sinakulo 9. saynete 4. Panubong 10. karagatan 5. Karilyo 11. sarswela 6. Moro-moro

Panahon ng Pagbabagong-isip (Propaganda) - Ang diwang maka-relihiyon ay naging makabayan at humihingi ng pagbabago sa sistema ng pamamalakad sa pamahalaan at simbahan - Pagpasok ng diwang liberalismo Mga Propagandista:a. Dr. Jose Rizal/ Laong Laan at Dimasalang (“Noli at El Fili)b. Marcelo H. Del Pilar (Palridel, Piping Dilat at Dolores Manapat) – Pag-ibig sa Tinubuang Lupa, Kaiigat Kayo at Tocsohan c. Graciano Lopez Jaena (Fray Botod, Sa Mga Pilipino atbp) d. Antonio Luna (Noche Buena, Por Madrid atbp)

Panahon ng Amerikano1. Maalab ang diwang makabayan na hindi na magawang igupo ng mga Amerikano 2. Pinasok ng mga manunulat na Pilipino ang iba’t ibang larangan ng panitikan tulad ng tula, kwento, dula, sanaysay, nobela atbp.3. Pag-ibig sa bayan at pagnanais ng kalayaan ang tema ng mga isinusulat 4. Namayani sa panahong ito ang mga akda sa wikang Kastila, Tagalog at wikang Ingles 5. Pinatigil ang mga dulang may temang makabayan 6. Sa panahong ito nailathala ang babasahing Liwayway 7. Pinauso rin ang balagtasan katumbas ng debate8. Nagkaroon/Nagsimula ang pelikula sa PilipinasMga Pahayagan:1. El Nuevo Dia (Ang Bagong Araw) ni Sergio Osmena (1900)2. El Grito del Pueblo (Ang Sigaw ng Bayan) itinatag ni Pascual Poblete (1900)3. El Renacimiento (Muling Pagsilang) – itinatag ni Rafael Palma (1900)Mga Dulang Pinatigil:

1. Kahapon Ngayon at Bukas – Aurelio Tolentino 2. Tanikalang Ginto – Juan Abad3. Walang Sugat – Severino ReyesIlang kilalang manunulat sa Kastila na sumikat:1. Cecelio Apostol 2. Fernando Ma. Guerrero3. Jesus Balmori 4. Manuel Bernabe Manalang 5. Claro M. Recto

Ilang kilalang manunulat sa Wikang Tagalog:1. Lope K. Santos2. Jose Corazon de Jesus3. Florentino Collantes 4. Amado V. Hernadez 5. Valeriano Hernandez Pena6. Inigo Ed Regalado

PANAHON NG HAPON 1. Natigil ang panitikan sa Ingles kasabay ng pagpatigil ng lahat ng pahayagan 2. Gintong Panahon para sa mga manunulat sa wikang tagalog 3. Ipinagbawal din ng mga Hapon ang paggamit ng wikang Ingles4. Ang paksa ay natutungkol sa buhay lalawigan 5. Napasara ang mga sinehan at ginawa na lamang tanghalan 6. Nagkaroon ng krisis ng papel kaya hindi masyadong marami ang akdang naisulat

Tatlong Uri ng Tula na sumikat sa panahon ng Hapon 1. Haiku2. Tanaga 3. Karaniwang AnyoIlang Dula na sumikat sa panahon ng Hapon a. Panday Pira – ni Jose Ma. Hernandezb. Sa Pula sa Puti --- Francisco Soc. Rodrigoc. Bulaga - ni Clodualdo del Mundo

d. “Sino ba Kayo?” “Dahil sa Anak” at “Higanti ng Patay” ni NVM Gonzales

Ilang Mahusay na Maikling Kwento a. Lupang Tinubuan ---- Narciso Reyesb. Uhaw ang Tigang na Lupa – Liwayway Arceo c. Lunsod Nayon at Dagat-dagatan – NVM Gonzales

Bagong kalayaan 1945 - 1972 - Sumigla muli ang panitik sa Pilipinas - Naging paksain ang kabayanihan ng mga gerilya, kalupitan ng mga Hapon, Kahirapan ng pamumuhay noon atbp - Nabuksang muli ang mga palimbagang naipasara dahil sa giyera - Naitatag ang Palanca Memorial Award in Pilipino and English Literature noong 1950- Nagkaroon din ng Republic Cultural Award, Gawad ni Balagtas at Taunang Gawad ng Surian ng Wikang Pambansa - Sumigla rin ang pagkakaroon ng pahayagan sa mga paaralang pangkolehiyo - Nagbukas rin ang palimbagan ng lingguhang babasahin: Liwayway, Bulaklak, Tagumpay, Ilang-ilang atbp

Ilang Samahang Naitatag para sa Panitikang Filipino:Taliba ng Inang Wika (TANIW)Kapisanan ng Diwa at Panitik (KADIPAN)Kapisanan ng mga Mandudulang Pilipino (KAMPI)

Ilang Samahang Naitatag para sa Panitikang Ingles:Philippine Writers AssociationDramatic PhilippinesPhilippine Educational Theater Association (PETA)Arena Theater Barangay Writer’s Guild

Batas Militar 1972 – 1986- 1972 idiniklara ang Batas Militar sa Pilipinas sa pamumuno ni Pangulong Ferdinand Marcos

- Paksa ang paghingi ng pagbabago sa pamahalaan at lipunan - Pagsisimula ng programang Bagong Lipunan noong Setyembre 21, 1972- Pinahinto ang mga pampahayagan at maging samahang pampaaralan - Pagpapatatag ng “Ministri ng Kabatirang Pangmadla” (sumubaybay sa mga pahayagan, aklat at mga iba pang babasahing panlipunan) Kasalukuyang Panahon- Isa pang makulay na kabanata ng panitikang Pilipino- Namumulat ang mamayang Pilipino sa kahalagahan ng pambansang wika - Marami na ang sumusubok na sumulat gamit ang kanilang sariling vernakyular - Mas mayaman ang pinagkukunan ng paksang isusulat - Malaki ang impluwensiya ng teknolohiya at agham - Malayo na rin ang naaabot ng media - Kahit sa mga telebisyon nagbabago na rin ang wikang ginagamit - Hindi lamang pamapanitikan ang uri ng salitang ginagamit ngunit mapapansin na may mga akda na gumagamit na rin ng pabalbal, kolokyal at lalawiganin

PANITIKAN SA PANAHON NG AMERIKANO

KALIGIRANG KASAYSAYAN

Ang mga Pilipinong mapanghimagsik ay nagwagi laban sa mga Kastila na sumakop sa atin nang higit sa tatlong daang taon. Naiwagayway ang ating bandila noong ika-12 ng Hunyo 1898, tanda ng pagkakaroon natin ng kalayaan.Nahirang si Hen. Emilio Aguinaldo noon bilang unang pangulo ng Republika ng Pilipinas, subalit ang kalagayang ito’y naging panandalian lamang sapagkat biglang lumusob ang mga Amerikano. Nagkaroon ng digmaang Pilipino-Amerikano na siyang naging sanhi ng pagsuko ni Hen. Miguel Malvar noong 1903. Gayun pa man, ang kilusang pangkapayapaan ay nagsimula noong pang 1900.

MGA KATANGIAN NG PANITIKAN 

1. Hangaring makamit ang kalayaan2. Marubdob na pagmamahal sa bayan3. Pagtutol sa kolonyalismo at imperialismo

DIWANG NANAIG

1. Nasyonalismo2. Kalayaan sa pagpapahayag

3. Paglawak ng karanasan4. Paghanap at paggamit ng bagong pamamaraan

MGA IMPLUWENSYA SA PANANAKOP NG MGA AMERIKANO

1. Pagpapatayo ng mga paaralan2. Binago ang sistema ng edukasyon3. Pinaunlad ang kalusugan at kalinisan4. Ipinagamit ang wikang Ingles5. Pagpapalahok sa mga Pilipino sa pamamalakad ng pamahalaan6. Kalayaan sa pagpapahayag na may hangganan

MGA PAHAYAGAN SA PANAHON NG AMERIKANO

1. EL GRITO DEL PUEBLO (Ang Sigaw/Tinig ng Bayan) itinatag ni Pascual Poblete noong 19002. EL NUEVO DIA (Ang Bagong Araw) itinatag ni Sergio Osmena noong 19003. EL RENACIMIENTO (Muling Pagsilang) itinatag ni Rafael Palma noong 19004. Manila Daily Bulletin-1900

3 PANGKAT NG MGA MANUNULAT

1. Maka-Kastila2. Maka-Ingles3. Maka-Tagalog

MGA DULANG IPINATIGIL

1. KAHAPON, NGAYON AT BUKAS – sinulat ni Aurelio Tolentino2. TANIKALANG GINTO- ni Juan Abad3. MALAYA –ni Tomas Remegio4. WALANG SUGAT – ni Severino Reyes

PANITIKAN SA KASTILA

1. CECILIO APOSTOL- may pinakamabuting tulang papuri kay Jose Rizal ; OBRA-MAESTRA- A Rizal

2. FERNANDO MA. GUERRERO- unang hari ng panulaan  sa Kastila; OBRA-MAESTRA-Crisalidas (Mga Higad)3. JESUS BALMORI – “Batikuling”; OBRA-MAESTRA- El Recuerdo y el Olvido; nahirang siyang “poeta laureado” sa wikang Kastila4. MANUEL BERNABE- makatang liriko5. CLARO M. RECTO-Obra-maestra-BAJO LOS COCOTEROS ( Sa Lilim ng Niyugan)6. TRINIDAD PARDO DE TAVERA- ang nagpasok ng titik W at K sa abakadang Pilipino

IBA PANG MANUNULAT SA WIKANG KASTILA

1. ADELINA GURREA – kauna-unahang makatang babae sa Pilipinas na magaling sa Kastila; Obra-maestra- EL NIDO2. ISIDRO MARPORI –obra-maestra-AROMAS DEL ENSUENO ( Halimuyak ng Pangarap)3. MACARIO ADRIATICO –obra-maestra-alamat”LA PUNTA DE SALTO ( Ang Pook na Pamulaan )4. EFIFANIO DELOS SANTOS- nakilala sa tawag na DON PANYONG; kilala bilang mahusay na mananalambuhay5. PEDRO AUNARIO –sumulat ng DECALOGO DEL PROTOCIONISMO

PANITIKAN SA TAGALOG

= Ang “FLORANTE AT LAURA” ni Francisco Balagtas at “URBANA AT FELIZA”ni Modesto de Castro ang naging inspirasyon naman ng mga manunulat sa Tagalog= Inuri ni Julian Balmaceda sa tatlo (3) ang mga makatang Tagalog. Narito ang mga sumusunod:= MAKATA NG PUSO : Lope K. Santos; Inigo Ed Regalado;Carlos Gatmaitan; Pedro Gatmaitan; Jose Corazon de Jesus; Cirio H. Panganiban; Deogracias A. Rosario; Ildefonso Santos; Amado V. Hernandez; Nemecio Carabana; Mar Antonio

Panitikang Filipino

Panitikan ng Panahon Bago Dumating Ang Kastila

A. Kapaligirang Pangkasaysayan     1. Ang mga negrito o ItaAng kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas ay ang Negrito o Ita. Walang sarilingkulturang masasabi ang mga Ita. Wala silang nalalaman sa agham, sa paghahanap buhay, sapamahalaan, sa sining, sa pagsusulat at sa pamumuhay. Sa panitikan ay wala silang nalalamankundi ilang awitin at pamahiin.

    2. Ang Pagdating ng mga IndonesyoAng unang sapit ng mga Indonesyo ay may lahing Mongol at Kaukao kaya’t sila’ymapuputi at manilaw-nilaw ang mga balat. Walang masasabi gaanong kultura ang kanilangdinala rito liban sila’y marunong nang mamahay ng sarili, marunong magtanim ng mga halamanat marunong nang magisda. Pagkaraan ng 4000 taon ay dumating naman ang ikalawang sapit.Iba ang mga hitsura nito kaysa mga unang Indonesyong nandarayuhan sa atin. Ang mgaIndonesyong ito’y nakahihigit ng kalinangan kaysa doon sa una. Sila’y may sarili nang sistemang pamahalaan, may mga hanapbuhay, marunong magluto ng pagkain at may dalang panitikanggaya ng epiko, kuwentong bayan, mga alamat, mga pamahiin at pananampalatayang pagano. Silaang mga ninuno ng mga Ipugaw.   3. Ang Pagdating ng mga MalayTatlong pangkat ng mga Malay ang nakarating sa Pilipinas. Ang unang pangkat aynakarating dito noong kumulang humigit sa 200 taon bago namatay si Kristo at 100 taonpagkamatay ni Kristo. Ang mga Malay na ito’y nagdala ng kanilang pananampalatayang paganoat mga awiting pangrelihiyon. Sila’y nangagtira sa kabundukan ng Luzon at sila ang mga ninunong mga Igorot, Bontok at Tinguianes.Ang ikalawang pangkat ay dumating dito mula noong 100 hanggang 1300 taonpagkamatay ni Kristo. Sila ang mga ninuno ng mga Tagalog, Bisaya, Ilokano at mga iba pa.Sila’y may dalang wika, alpabeto, awiting bayan, kuwentong bayan, mga alamat at mgakarunungang bayan. Sila ang nagdala ng Baranggay.Ang ikatlong pangkat ay ang mga Malay na Moslem. Nagdala sila dito ng epiko, alamat,kuwentong bayan at ng pananampalatayang Moslem.   4. Ang mga IntsikAng mga Intsik ay nagdala ng kanilang wika- kaya’t mahigit sa 600 salitang Intsik aybahagi na ng wikang Pilipino. Ang mga salitang gusi, susi, mangkok, talyasi, kawali, kawa,bakya, tingi, Ingkong, Impo, bayaw, inso, kuya, diko, sangko at mga iba pa ay nanggaling saIntsik.   5. Impluwensiya ng mga BumbayNagdala sila ng pananampalatayang Bramanistiko at panitikang epiko, awiting bayan atliriko. Marami ding mga salitang Bumbay o Hindu na bahagi na ng wikang Pilipino. Ang mgaito’y, guro, bansa, mukha, likha, hukom, dukha at iba pa.   6. Mga Arabe at PersiyanoNagdala sila ng mga epiko, kuwentong bayan, dula at alamat.   7. Impluwensiya ng Imperyo ng MadjapahitAng Imperyo ng Madjapahit na ang pinaka sentro ay Java sa Indonesya ay nagingnapakamakapangyarihan at maraming mga kalapit bansa ang nasakop. Kabilang dito ay IndoTsina, Cambodia, Siam, Anam, Tonkin at Pilipinas. Kaya’t ang Pilipinas ay nagkaroon ngimpluwensiya ng mga bansang nabanggit lalo na sa panitikan. Ang mga kuwentong bayan ngCebu, Panay, Negros at Palawan ay katulad ng mga kuwentong bayan ng mga nabanggit na mgabansa.8. Ang Imperyo ng MalaccaNagtatag sila ng pamahalaang pinamumunuan ng mga Sultan o Rajah. Sinasabing angkaraniwang pahayag na “Alla-eh” sa Batangas ay impluwensiya ng Imperyo ng Malacca.

B. Mga Bahagi ng Panitikang Pilipino Bago Dumating ang mga Kastila

1. Panahon ng mga Alamat at Mga Katangian NitoAng panahon ng mga alamat ay sumasakop mula sa panahon ng pagdating ng ikalawangpangkat ng mga Malay. Ang kanilang panitikan ay pasalita lamang na binubuo ng mgamitolohiya, alamat, kuwentong bayan, mahiya, seremonya sa pananampalataya’y sumasambasila sa punongkahoy, sa araw at sa iba pang mga anito. Naniniwala rin sila sa pamahiin.     a. BulongAng bulong ay isang uri ng tradisyonal na dula at ito’y labis na pinaniniwalaan ng mgaunang Pilipino. Isa pang pagbulong ay paghingi ng pahintulot sa pinaniniwalaan nilang nuno sapunso.     b. Kasaysayan ng AlamatBago pa dumating ang mga Kastila ay mayaman na ang mga Pilipino sa alamat. Angalamat ay isang uri ng panitikang tuluyang kinasasalaminan ng mga matatandang kaugaliangPilipino at nagsasalaysay ng pinagbuhatan ng isang bagay, pook o pangyayari. Ang pangyayari’yhindi makatotohanan at hindi kapanipaniwala.2. Ang Mga Kuwentong BayanBago pa lumaganap ang panitikang paulat ay laganap na sa Pilipinas ang kuwentongbayan. Ito’y isang tuluyang kuwentong nagsasalaysay ng mga tradisyong Pilipino. Karamihan ngmga kuwentong baying Pilipino ay tungkol sa kanilang mga Diyos, at mga ispiritu na siyangnagtatakda ng kapalaran ng tao.Ang mga kuwentong bayang ito’y naglalarawan ng mga kaugalian, pananampalataya atmga suliraning panlipunan ng panahong yaon. Kahit na ang mga kuwentong ito’y may mgakababalaghan at di kapanipaniwalang mga pangyayari, marami ang nagbibigay ng aral.3. Panahon Ng Mga Epiko     a. Mga Katangian ng Panahong ItoSa panahong ito dumating ang mga Malay na may sarili nang alpabeto na tinatawag naAlibata. Sila ang mga Malay na Muslim na maalam nang magsulat. Ito ang alpabetong Arabe nahanggan ngayon ay ginagamit pa ng mga Muslim sa Mindanaw at Sulu. Hinalinhan ng Kastilaang tawag sa alpabetong ito at tinawag na Baybayin at ngayon ay siyang tinatawag na Abakada.Ang epiko’y isang tulang pasalaysay na ang karaniwang paksa’y tungkol sapakikipagsapalaran, katapangan at kabayanihan ng mga tao noong unang panahon. May mgapangyayari ditong hindi kapani-paniwala at maraming kababalaghan. Maraming mga epikongisinalin ng mga misyonerong Kastila, gayon din ng mga pokloristang Amerikano nguni’t maramipa rin ang hindi naisalin sa kakulangan ng mga mag-aaral sa lingguwistika. Kaya’t ang maramisa epikong Pilipino ay nakikilala lamang sa pamagat.4. Ang mga Awiting BayanAng awiting bayan ay isang tulang inaawit na nagpapahayag ng damdamin, kaugalian,karanasan, pananampalataya, gawain o hanapbuhay ng mga taong naninirahan sa isang pook.Maraming mga uri ng mga awitin. May mga awit tungkol sa pagdakila sa kanilang Bathala, pagawitsa pagsisisi sa kasalanan, pag-awit upang sumagana ang mga ani, pag-awit tungkol sakatapatan ng pag-ibig, pag-awit sa pakikidigma, pag-awit sa tagumpay, pag-awit sa pagpapatulogng bata, pag-awit sa kasal, pag-awit bilang pagpuri sa kanilang mga ninuno. May mga awitnamang malaswa ang sinasabi at may kagaspangan ang mga pananalita.5. Ang mga Karunungang BayanAng mga karunungang bayan ay binubuo ng mga bugtong, salawikain, sawikain,

kasabihan at palaisipan. Karamihan ang mga ito’y nanggaling sa mga Tagalog at hinugot sa mgamahahabang tula. Ang mga unang salawikain at sawikain ay may pagkakatulad sa ma tula ngIndiya, Indonesya, Burma at Siyam. Ito’y nagpapatunay lamang na noong unang panahon aynagdala ang mga bansang nabanggit ng impluwensiya ng kanilang panitikan sa Pilipinas.     a. Ang BugtongAng mga bugtong ay pahulaan sa pamamagitan ng paglalarawan. Ito’y binibigkas ngpatula at may lima hanggang labindalawang pantig. Ang mga Tagalog ang pinakamayaman sabugtong.     b. Ang SalawikainAng salawikain ay isang patalinhagang pahayag na ginagamit ng mga matatanda noongunang panahon upang mangaral at akayin ang mga kabataan sa mabuting asal. Ito’y patulangbinibigkas na may sukat at tugma. Ito ang nagsilbing batas ng magandang kaugalian at pagkilosnoong panahon ng ating mga ninuno.     k. Ang Mga SawikainAng sawikain, bagaman patula rin at may sukat at tugma ay iba kaysa salawikainsapagkat’t ito’y nagpapahayag ng katotohanan at nagpapakilala ng gawi o ugali ng isang tao.     d. Ang Mga KasabihanAng mga kasabihan ay karaniwang ginagamit sa panunukso o pagpuna sa isang gawi okilos ng ibang tao. Ito’y patula rin.     e. Ang PalaisipanAng palaisipan ay nasa anyong tuluyan. Ito’y gumigising sa isipan ng tao upang bumuong isang kalutasan sa isang suliranin. Kahit na sa paaralan ngayon ay ginagamit na angpalaisipan sapagka’t ito’y isang paraan upang tumalas ang isipan ng mga mag-aaral.     g. Ang Mga Unang Dulang PilipinoAng unang dulang Pilipino ay patula rin ang usapan. Nang dumating ang mga Kastila aymay nadatnan na silang mga dulang ginaganap sa iba’t-ibang pagkakataon. Ang mga ito’yginaganap na kaugnay ng mga seremonya sa pananampalataya at pagpaparangal sa kani-kanilangmga pinuno at bayani.

Panitikan ng Panahon ng Kastila

Maagang nagtatag ng mga paaralan ang simbahan. Sinumulan ito ng mga misyonaryosapagkat ang pangunahing layunin ng mga kastila ay mapalaganap ng pananampalatayangkatolisismo ang edukasyong ibinigay sa mga Pilipino ay balot ng mga araling panrelihiyon.Ang mga Imlpuwensiya ng Kastila sa Panitikang Pilipino1. Ang pagkakapalit ng alibata sa alpabetong Pilipino2. Ang pagkakasulat ng aklat pambalarila sa iba’t-ibang wikaing Pilipino gaya ngtagalong, ilukano, cebuano at hiligaynon.3. Ang malaking ginawang pagtulong sa simbahan sa pagsulat ng iba’t-ibang uri ngpanitikan.4. Ang pagkakaturo ng doctrina cristina.5. Ang pagsisinop at pagkakasalin ng mga makalumang panitikan sa tagalong at sa ibang

wikain.6. Ang pagkakadala sa pilipinas ng mga alamat sa Europa at ng tradisyong Europeo nanagging bahagi ng panitikang Pilipino sa ngayon, gaya ng awit,corridor at moro-moro.7. Ang wikaing kastila na siyang wika ng panitikan nang panahong yaon at marami sa mgasalitang ito ang nagging bahagi na rin ng wikang Pilipino.Uri ng Panitikang Lumaganap1. awit2. corridor3. duplo4. karagatan5. comedia6. moro-moro7. cenakuloi8. saruwelaMga Unang Aklat1. Doctrina Cristiana by: Padre juan de plasencia at padre domingo de nicua2. Nuestra Se.ora del Rosario by: padre blancas de san jose at juan de vera3. Ang Barlaan at Josaphat isinalin ni padre Antonio de borja4. Ang Pasyon by: gaspar aquino de belen, don luis guian, padre aniceto de la merced atpadre mariano pilapil5. Ang Urbana at Felisa by: padre modesto de castro ay tinawag na “ ama ng klasikongtuluyang tagalong” Iba pang isinulat niya:-coleccion de sermons tagalog-exposicion de las siete palabra en tagalog-novena de san isidro en tagalog6. Ang Dalit kay Maria- flores de mayo by: padre mariano sevillaMga Akdang Pangwika1. Pag-aaral ng Barirala sa Tagalong2. Talasalitaan sa Tagalog3. Mga Barirala sa mga ibang WikainMga Kantahing BayanBago pa dumating nag mga kastila mayroon nang mga awiting bayan ang mga Pilipino at angmga ito’y isinalin nila sa mga sumusunod na salin lahi. Nang dumating ang mga kastila’y lalopang nadagdagan ang mga kantahing bayan ng mga Pilipino. Ang mga kantahing bayan aybunga ng kulturang silangan at kanluran narito ang ilang halimbawa :2. Kundiman- awit ng pag-ibig3. Paghehele ng bata- awit sa pagpapatulog sa bata4. Balitaw- awit sa paghaharana5. Paghahanapbuhay- awit sa pagtatrabaho6. Paninitsit-7. Colado- awit ng mga taong hindi inaanyayahan sa kainan8. Panunukso- awit sa mga bata kung nagtutuksuhan9. Pangangaluluwa- awit sa araw ng mga patay10. Panunuligsa- awit laban sa mga babaeng masasagwa11. Pananapatan- awit ng mga binata sa dalagang pinipintuho.

Mga Aklat PangwikaUpang ang mga pilipino’y maturuan ng dasal, ang mga misyonaryo ay nagsulat ng mgaaklat na pangwika gaya ng :1. bokabularyo2. balirala3. nobela4. dasal5. talambuhay ng mga santo6. misteryoAng mga Awit at CorridoCorridoAng mga paksa ng corrido ay galing sa Europe na dinala sa Filipinas ng mga kastila.Karamihan sa mga corridor ay walang nakasulat ng may akda. Ang mga manunulat ng corridoray sina: jose de la cruz, ananias zorilla at Francisco balagtas. Ang corridor ay may 8 pantingbawat taludtod. Ang mga corridor ay:· Ang ibong adarna by: Francisco balagtas· Don juan ti.oso· doce pares de francia· Rodrigo de villa by: jose dela cruz· Bernando del carpio by: jose dela cruz· Do.a ines by: ananias zorilla· Ang haring patay· Principe orentisAwitAng corridor at awit ay magkatulad ng paksa, ang pagkakaiba lamang ay ang awit aybinubuo ng 12 panting at ang corridor ay may 8 panting bawat taludtod. Ang mga sumusunod aymga popular na awit:· Florante at laura· Doce pares sa kaharian ng pransiya· Salita at buhay ni segismundo· Bernando carpio· Principe florino by: ananias zorilla· Se don juan tenorio· Principe igminioFrancisco BalagtasWala pang makakapantay ng kalagayanginabot ni balagtas sa Panitikang Pilipino. Mgasinulat ni balagtas:· La India elegante y el negrito amante· Oarsman at zafira· Don nuno at zelinda· Clara balmori· Nudo gordeano· Almonzar at rosemando· Auredato at astrono· Abdol at miserena

· Mahomet at constanza· Bayaceto at dorliscaAng mga dulang patulaHindi totoong ang pagpasok ng relihiyong katoliko sa pilipinas ay napawi dahil ang mgaritwal at seremonya sa pagkamatay ay isang tao ay nagpatuloy padin. Dalawang uri ngseremonya:KaragatanAng karagatan ay nanggaling sa isang alamat tungkol sa isang dalagang nawalan ngsingsing. Ang mga binatang maghahanap ng singsing dapat sasagot ng patula kapag nahanap angsingsing matutuloy ang kasalkasalan kapag hindi malulunod ang binata.DuploIsang madulang pagtatalong patula karaniwang ginaganap sa maluluwang ang bakuran.Ang TibagPagsasadula ng paghahanap ng krus na pinagpakuan kay kristo nina reyna Elena atprincipe constantino. Ito ay ginaganap sa buwan ng mayo.Ang PanunuluyanIsang prosisyong ginaganap kung bisperas ng pasko. Isinasadula dito ang paghahanap nghabay na matutuluyan ni maria para sa nalalapit niyang panganganak.Ang PanubongAy isang mahabang tulang paawit bilang handog at pagpaparangal sa isang dalagang magkaarawan.Ang KarilyoIsang dulang ang mga nagsisiganap ay mga tautauhang karton.Ang CenaculoIsang dulang naglalarawan ng buong buhay sa muling pagkabuhay n gating panginoon.Ito rin ang pasyon. Dalawang uri ng cenaculo:· Hablada- hindi inaawit kung hindi patula· Cantada – ito ang inaawit katulad ng pasyon.Ang Moro-MoroDula-dulaang ang usapan sa moro-moro ay patula at karaniwang matataas ang tono ngnagsasalita. Ito ay nag mula sa Europa. Ang mga banyagang pamagat ng mga moro-moro:· Amedato at antone· Adbal at miserena· Rosalona, mohamet at constanza· Do.a ines cuello de garpa at principe nicanor· Do.a beatriz at haring ladislaw· Cleodovas at felipe· Arasnan at zafira· Rodolfo at rosamunda· Clavela at segismundoLumaganap ang moro-moro kaya ang mga negosyante naman ay sinamantala ang pagkahilig naito at nagpatayo ng mga teatro. Ang mga unang teatrong natatag ay:-teatro cornico-tondo teatro-primitivo teatro

Ang manunulat ng moro-moro ay sina at ang kanilang mga naisulat:Jose dela cruz o huseng sisiw· La Guerra civil de Granada· Hernandez at galisandra· Reyna encantada· Rodrigo de vivarHonorato de Vera· Do.a ines cuello de garga y el principe nicanorJuan crisostomo o crisot na taga pampangga· Ang sultana· Parla· Zafiro at rubiPadre Jorge fajardo kilala sa panitikang pampangga· Vida de gonzalo de cordovaNicolas Serrano na taga bicol· Pantinople at aduana· Orentis orantiasEriberto gumban ama ng panitikang bisaya taga ilo-ilo· Carmelina· Felipe· CladonesZarzuelaIsang dulang musical o isang melo dramang may tatlong yugto na ang mga paksa aytungkol sa pag-ibig, panibugho at paghihiganti. Ito’y naglalarawan din ng pang araw-araw nabuhay ng mga pilipino. Sa makatuwid ang zarzuela ay iba sa moro-moro sapagkat buhay Pilipinona ang tinatalakay. Upang lalong magustuhan ng mga manonood ang zarzuela ay may kasamangkatatawanan na lagging ginagampanan ng mga katulong sa dula. Nagmula sa Europa .

Panitikan sa Panahon ng Propaganda

Sa biglang tingin ay tahimik at takot ang bayan sa ibayong higpit at pagbabanta ng mgakastilangunit sa katotohanan ay ditto nagsimula ang pagpapahayag ng kanilang mapanlabangdamdamin. Nagkaroon ng bagong kilusan sa pulitika at sa panitikan. Ang dating diwangmakarelihiyon ay naging makabayan. Ang kilusang propaganda ay naglalayon ng pagbabago. 1.panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa kortes ng Espanya. 2. pagkakapantaypantayng mga Pilipino at kastila sa ilalim ng batas. 3. gawing lalawigan ng espanya angpilipinas. 4. Sekularisasyon ng mga parokya sa kapuluan. 5. kalayaan ng mga mamamayangPilipino sa pamamahayag,pananalita at pagtitipon. Upang lumaganap ang kanilang simulain atmaipaabot ang kanilang mithiin para sa bayan, ay gumawa sila ng mga hakbang gaya ngpagsanib sa masonaria, mga asosasyon laban sa pamamalakad ng prayle.Jose Rizal· Noli me tangere at El Filibusterismo- ang dalawang nobelang ito ay tuwirang naglalahad

ng sakit ng lipunan, maling pamamalakad ng pamahalaan at simbahan, depekto saedukasyon sa kapuluan, paniniil ng mga mapagsamantala at pagnanasang pakinggan ngmga maykapangyarihan ang hinaing ng bayan.· Sa Mga Kababaihang Taga-Malolos- isang sulat na bumabati sa mga kababaihang tagamalolosdahil sa kanilang paninindigan at pagnanais matuto.· Hingil sa Katamaran ng mga Pilipino- sanaysay na napalathala sa La Solidaridad angpahayagan ng kilusang propaganda.· Pilipinas sa loob ng Sandaang Taon- isa pa ring sanaysay na nailathala sa Sol. Ito’y isangpagpapauna sa haharapin ng pilipinas· Brindis- isang talumpati at tagayang alay sa dalawang nanalong pintor na Pilipino saMadrid.· Awit ni Maria Clara- buhat sa isang kabanata ng noli. Ang tula ay pagsisiwalat ngkaniyang damdamin tungkol sa sariling bayan.· Mi Ultimo Adios- kahulihulihang tula ni rizal.· Pinatula ako- tulang nilathala sa Sol. At La Independencia, inulit sa republica Filipina atsa iba pang mga pahayagan sa pilipinas.Marcelo H. Del pilarIsang mananangol at mamayahag ay napatanyag sa bansag na plaridel. Itinatag niya atpinamatnugutan ang diarong tagalog.· Caiigat Cayo-.librong ikinalat ni Del pilar na nagtatanggol sa noli ni Rizal.· Dasalan at Tuksohan- isang parodying gumagagad sa nilalaman ng aklat-dasalan.· Dupluhan- mga sinulat na patula. Naglalarawan ng kalagayan ng bayan.· La Soberania Monacal En Filipinas- sanaysay na tumutuligsa sa mga prayle atnagpapalayas sa mga ito upang mawala ang mga hadlang sa kaunlaran at kaligayahan ngpilipinas.· Sagot ng Espanya sa Hibik nang Pilipinas-ito’y naglalayong humingi ng pagbabagongunit ipinahayag na di makapagkakaloob ng anumang tulong ang espanya.· Ang Kalayaan-bahagi ng kabanata ng aklat na nais niyang sulatin upang maging hilinghabilin, ngunit din a niya natapos pagkat binawiin na siya ng buhay.Graciano Lopez JaenaIsa sa pangunahing repormista; hinangad niya ang pagbabago sa pamamalakad ngpamahalaan at simbahan sa ating bayan.siya ang nagging unang patnugot ng La Solidaridad.· Fray Botod-isang paglalarawang tumutuligsa sa kabalayan, kamangmangan atpagmamalabis ng mga prayle.· La Hija Del Fraile- nobelang nang- uuyam sa mahalay na Gawain ng mga prayle.· Mga Kahirapan sa Pilipinas- tumutuligsa sa maling pamamalakad at edukasyon sakaniyang bayan.· Sa mga Pilipino- talumpating naglalayong mapabuti ang kalagayan ng kaniyang mgakababayan.Mariano PonceAng tagapamahalang patnugot, mananalambuhay at mananaliksik ng kilusang propaganda aynagkubli sa mga sagisag na tikbalang, kalipulako at naming.· Mga Alamat ng Bulkan- katipunan ng mga alamat at kwentong bayan ng kaniyanglalawigang sinilangan.· Pagpugot kay Longino- isang dulang tagalong na itinanghal sa liwasan ng malolos,

bulakan.· Sobre Filipinas· Ang mga Filipino sa Indo Tsina· Ang Panitikan ng Kilusang PropagandaAntonio LunaSa ilalim ng sagisag na taga-ilog , isang parmasyotikong dinakip at ipinatapon sa espanya aysumanib sa kilusang propaganda at nag-ambag ng kaniyang mga sinulat sa Sol.· Noche Buena-isang akdang naglalarawan ng aktual na buhay pilipino.· La Tertulia Pilipina- nagsasaad ng kahigtan at kabutihan ng kaugaliang Pilipino kaysakastila.· La Maestro de Mi Pueblo- pumipintas sa sistema ng edukasyon para sa mga kababaihan.· Todo Por el Estomago- tumutuligsa sa mga patakaran sa pagbubuwis.· Impresiones- paglalarawan sa ibayong kahirapang dinanas ng isang mag-anakang naulilasa amang kawal.Pedro PeternoIsang iskolar, mananaliksik dramaturgo, at nobelista ng pangkat ay sumapi rin sa kapatiranng mga mason at sa Asociacion hispano- Pilipino upang itaguyod ang layunin ng mgarepormista.· A Mi Madre- nagpapahayag ng kalungkutan kung wala ang ina.· Ninay- kaunaunahang nobelang panlipunan sa wikang kastila na sinulat ng isang Pilipino.· La Cristiano y la Antigua Civilization Tagala- nagsasaad ng impluwesya ngkristiyanismo sa kabihasnan at kalinangan ng mga tagalog.· La Civilization Tagala “El Alma Filipino at Los Itas- mga pananaliksik nanagpapaliwanag na tayong mga Pilipino ay may katutubong kultura.· Sampaguitas y Poesias Varias-katipunan ng kaniyang mga tula.Jose Maria PanganibanTagapag-ambag ng mga sanaysay at lathalain sa pahayagan ng mga proppgandista, sa ilalimng sagisag na jomapa. Kilala sa pagkakaroon ng “ memoria Fotografica”ang kaniyang mgasinulat na tula ay:· ANnuestro Obispo· Noche de Mambulao· Ang Lupang Tinubuan· Sa Aking BuhayAng kaniya namang mga sanaysay:· El Pensamiento· La Universidad de Manila· Su Plan de EstudioIsabelo Delos ReyesIsang manananggol, mamahayag, manunulat at lider ng mga manggagawa. Nagtatag ng “Iglesia Filipina Independente”. Ang kanyang mga sinulat:· El Folklore Pilipino· Las Islas Bisayas en la Ecopa de la Conquista· Historia de Ilocos· La Sensacional Memoria sobre la Revolucion Filipina.

Panitikan sa Panahon ng HimagsikanAndres BonifacioAng nagtatag ng katipuna, isang karaniwan ngunit magiting at dakilang mamamayan ngbansang Pilipino ay nagkubli sa sagisag na Agapito, Bagumbayan at may pag-asa· Katapusang Hibik ng Pilipinas- isang tulang nagpapahayag ng poot at pagbabanta sa mgasumasakop sa ating bansa.· Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog- isang panawagang sa kaniyang mga kababayanupang buksan ang isip at hanapin ang katwiran.· Pag-ibig sa Tinubuang Lupa- isang tula ng pag-ibig sa bayan. Walang kailangangmamatay kung ang dahilan ay pagtatanggol sa kalayaan.· Katungkulang Gagawin ng mga Z,LL,B(anak ng bayan)- inihanda niya ito upang magingkautusan ng mga kaanib sa katipunan ngunit dahil sa pagbibigay at paggalang kayJacinto ay ang kartilang ginawa ng huli ang isinaalang-alang.· Katipunan Marahas ng mga Anak ng Bayan- isang panawagan sa mga kababayan upangihanda ang loob sa pakikihimok.· Tapunan ng Lingap- humihingi siya ng lingap sa maykapal upang mapagtagunpayan angpakikitunggali sa manlulupig at matamo ang katahimikan at kalayaan ipinaglalaban.Emilio JacintoAng utak na katipunan ay siya ring patnugot ng Kalayaan, nag kubli sa sagisag na Dimasilaw· Sa may Nasang Makisanib sa Katipunan Ito- sinulat upang maging pamantayan ng mgadapat ugaliin ng mga sasapi sa Katipunan.· Mga Aral ng Katipunan ng mga A.N.B- ito’y ang kartilyang naglalaman ng mga kautusansa mga kaanib ng Katipunan.· Liwanag at Dilim- and kodigo ng rebulusyon. Katipunan ng mga sanaysay na may ibatibangpaksa gaya ng “ang ningning at liwanag,akoy umaasa ,kalayaan, ang taomagkakapantay, ang pag-ibig ang gumawa, ang bayan at ang mga pinuno, ang malingpananampalata· Sa Anak ng Bayan- isang tulang nagpapahayag ng pag-alaala sa mga kababayan.· Pahayag- isang manipestong humihikayat sa kaniyang mga kababayan upang ipaglabanang kalayaan at humiwalay sa Espanya.Apolinario MabiniAng dating kasapi sa la liga na palihim na gumagawa upang magkaroon ng pagbabago sapamahalaan, siya ang nagging utak ng himagsikan.· Programa Constitucional de la Republica Filipina- ito’y palatuntunang pansaligang-batasng republican ng pilipinas.· El Desarollo y Caida de la Republica Filipina- ito’y naglalaman ng paliwanag tungkol sapagtaas at pagbagsak ng republika ng Pilipino.· Sa Baying Filipino- salin niya buhat sa kaniyang akdang sinulat sa kastila “ El PuebloFilipino.· El Simil de Alejandro- nalathala sa pahayagang “ El Liberal” ito’y tumutuligsa sapamahalaang Amerikano at nagbigay diin sa karapatan ng tao.· Ang Tunay na Sampung Utos ng Diyos- salin sa tagalong ng kanyang “El VerdaderoDecalogo.Jose Palma

Kasama sa paghihimagsik laban sa mga amerikano tagalibang sa mga kasamahang kawal sapamamagitan ng kaniyang mga kundiman.· Melencholias- pamagat ng aklat na pinagtipunan niya ng kaniyang mga tula.· De Mi Jardin- isang tulang nagpapahiwatig ng pangungulila sa minamahal.· Himno Nacional Filipina- ang mga titik nito ang pinakadakila niyang ambag sa atingpanitikan. Na nilapatan ng musika ni Jualin Felipe.Iba pang mga manunulat ng Awit· Julian Felipe – Sa Biak na Bato· Lucino Buenaventura – Liwayway· Pedro Paterno – Himno de la Revolucion· Domingo Enrile – El Anilli de la Dalaga de Marmol· Joaquin choco – Pepita at Jocelynang Baliw.Ang mga pahayan sa panahon ng himagsikan· Heraldo de la Revolucion· Indice Official· Gaceta de Filipinas· La Independencia· La Republica Filipina· La Libertad· Ang Kaibigan ng Bayan· La Oportunidad· La Revolucion· Kalayaan

PANITIKAN SA PANAHON NG AMERIKANO

Isang mahalagang pangyayari sa panahong ito’y ang mabilis na pagdami ng mgababasahim,ang pagkaakroon ng kalayaan sa pag sasalita, sa p[ahayagan, sa paniniwala at sa mgasamahan ng ipinag utos sa panahon ng amerikano. Ang pagkakaroon ng ganitong kalayaan, ngbagong panginoon ay malaking bagay sa kalingngan n gating panitikan, ang totooy maramingnaniwalang higit na maraming nalimbag mula sa pagdating ng mga amerikano kaysa sa mahigitna tatlong daang taong pagkasskop ng mga kastila.Ang mga moro moro at senakulo noongpanahon ng kastila ay unting unting pinalitan ng mga makabagong dula at saesuwela.Mga katangian ng panitikan saq panahong ito:Una, sa panahong ito dumami ang limbag na panitikan. Ito ang ‘bunga ng kalayaan sapamamahayag, sa salita, sa relihiyon, at sa mga samahan. Sa paglaya nila sa mga paraan ngpagsulat, at sa mga paksa ng relihiyon ang mga manunulat ay nagpasok ng mmga bagongpanananaw at pakasa tulad ng sa pamahalaan, kalikasaan at mga sanaysay na personal naginamitasn ng kani kanilang istilo.Ikalawa, ang pagdami ng mga samahan sa panitikan. Ang pagdami ng mga samahan sawika ay nakatulonh nang malakai sa paglinang sa panitikan. Ang mga samahang ito’y may kanikanyuang saliganbatas at siyang nag pasimuno sa ibat ibang palatuntunan, paligsahangpampanitikan tungkol sa mga sanaysay,mga tula, nobela, dula at balagtasan, bukod sa mga

bilang ng musikal,ang mga pinakilalay ang samahan ng mga Mananagalog; ilaw at panitik;akademya ng wikang tagalong; kapulungan balagtas; aklatang florante; aklatang bayan; atbp.Ikatlo; lumitaw din ang makatotohanang panitikan. Ang panitikang nagpapakita ng tunayna mga pangyayari sa mga tao ay nag mualt sa siglong ito. Lumitaw din ang mga satiriko at mgakatatawanang tula sa mga pahayagan. Ang mga nobela kahit na maromansa ay di nakaligtaanggawing makatotohanan. Nagging kilala rin ang mga aklat tungkol sa pulitika’t lipunan atrelihiyon.Panitikan sa kastilaSA larangan ng panitikang Pilipino sa kastila naipakita ng mga manunulat natin ang likasna kakayahang sumulat sa banyagang wika. Ang mga sumusunod ay kinilala sa larangan ng pagtula.Cecilio Apostol(1877-1936) Naging mamahayag siya sa la union noong 1902, at nangbandang huli bapabilang siyang manunulat ng el Renacimiento. Sa larangan ng pagtula siya ayhigit na nakilala. Sa paligsahang itinaguyod ng “Club International”noong 1902, siya ang nanalong unang gantingpala sa tula niyang “mi Raza”. Siya ay sumulat ng tulang handog kina Gat.Joserizal, Emilio jacinto, Apolinario mabini. At sa lahat ng mga bayaning Pilipino. Ang sumusunoday halimbawa ng tulang panghandog ni Apostol.· “A RIZAL”· “A Emilio Jacinto”· “SOBRE EL PLINTO”Fernando Maria Guerrero (1873-1899)Siya ay nnaging kinatawan sa kapulungan pambansa at patnugot ng “La Opinion”nagging kasama din siya ni Antonio Luna sa pahayagang “La Independencia” . Si Guerrero’ybinawian ng buhay noong ika-12 ng hunyo, 1929.Ang pinalagay na malaking tula ni Fernando Ma. Guerrero ay tinipon sa isang aklat napinamagatang “Crisalidas” .Jesus Balmori (1886-1948)Ang unang aklat ng tula niyang pinamagatang “Rimas Malaya” ay lumabas noong 1904nang siya’y labing pitong taong gulang lamang.Nag lingcod siya sa ibat ibang pahayagang kastila tulad ng “La Vanguardia”, “El Debate”at “La Voz de Manila”. Sa “la Vanguardia” siya nag karoon ng tudling na pang araw-araw namay pamagat na “Vida Manilenia” na pawing tulang mapanudyo at mapagpatawa. Sa tudling naito’y gumanit siya ng sagisag-panulat na “BATIKULING”.Nag wagi siya sa maraming paligsahan. Noong 1908 ang kanyang “Gloria!” ay nanalo sapaligsahang inilunsad ng “El Renacimiento”. Noonga1902, ang dalawang tulang”A NuestroSenior Don Quijote de la Mancha” at “Triptico Real” ay kapawa nanalo sa paligsahangpinamamahalaan ng “Caza Espania”.Ilan sa pinakamasining niyang mga tula ang “La Venganza de las Flores”; “El Volcan deTaal”; “En el circo”; “Buenaventuranza”; “Canto a Espania”; at iba pa.Si Balmori’y nahirang maging kagawad ng Philippine Historical committee at katulongtekniko sa tanggapan ng pangulo hanggang siya’y namatay noong ika-23 ng mayo, 1948. sapamamagitan ng isang huling tulang hinabi niya sa banig ng karamdaman. Ang tulang ito napinamagatang “A Cristo” ay lumabas na “Voz de Manila” sa araw ng kanayang kamatayan.Ang mga sumusunod ay talaan ng kanyang mga sinulat:

1. “ Rimas Malayas”(mga tugmang Malaya, 1904)2. “Vidas Manilenias”(buhay maynila, 1928)3. “Balagtasan”(1937)4. “Mi Casa de Nipa”(ang bahay kong pawid, 1938)nag tamo ng unang gantimpala satimpalak ng komonwelt.Mga tulang nagwagi sa timpalak-panitik ng “El Renacimiento”, 1908:1. “Specs” (Mga pananaw) unang gantimpala2. “Vae Victis” (Pala ng natalo)3. “Himno a rizal”(Awit kay Rizal)Mga Nobela;1. “Bancarrote de Almas”2. “Se Deshojo la Illor”3. “La Suerte de la Fea”Manuel BernabeSa labanan nina Balmori at Bernabe sa isang balagtasan noong 1920 sa paksang “ElRecuerdo y el Olvido” ay walang nahayag na nanalo sapagkat kapwa magaling ang dalawa. Angpanig ng “Gunita” ay ipinagtanggol ni Balmori at ang “Limot” ay kay Bernabe. Ayon sa ugongng palakpakan pagkatapos ng balagtasan na si Bernabe ang nakaakit sa madla.Ang kanyang mga tula ay tinipon at ipinaaklat at pinamagatang “Cantos del Tropico“. Isapang aklat na may pamagat na “Perfil de cresta” ay naglalaman ng salin niya sa “Rubaiyat” niOmar Khayyam at prologo ng yumaong Claro M. Recto.Ang mahuhusay at kilalalang mga tula niya ay ang mga sumusunod; “El Imposible”, !Canta Poete!” “Soldado-Poerta”, “Blason”, “Mi Adios a Iloilo”; “Castidad”, “Espania enFilipinas”, “Excelsitudes”, “No Mas Armor Que El Tuyo” at sa kanyang natagpuan ni de laCamara ang isang karangalan ng pinakamagaling na makata sa kastila.Claro M. Recto(1890-1960)Ang itinatag niyang partido Demokrata ay nagging subyang pamumuno ni Manuel L.quezon na noo’y puno ng partidong nasyonalista at pangulo ng mataas na kapulunga(senado) ngpilipinas.Mga sinulat ni Recto;· “ANG DAMPA KUNG PAWID”· “ANINO AT PAG-ASA”Zoilo J. Hilario (1891-1963)Ang unang aklat ng tula na inalathala ni Hilario noong 1911 ay may pamagat na“Adelfas” sinundan ito ng “Patria Y Redencion” noong 1914. naputungan siya ngkarangalan”makatang Laureado” sa lalawigan ng pampanga noong 1917 sa kanyang tulang“Almas Espaniola” at ng sumunod na taoon pamuling pinarangalan siyang “Makatang Laureado”sa tulang “Jardin de Epicureo”.Nagging patnugot-tagapagmathala si Hukom Hilario ng “New Day”. Ang hulinh aklat naipinalimbag niya ay ang “Bayung Sunis”Rosa Sevilla Alvero (1879-1954)Sa larangan na panitikan, nakilala siya sa pagiging manunulat at mambibigkas sa kastilaat tagalog. Nagging patnugot siya sa “Vida Filipina”; isang taong nagging patnugot ng “BuhayPilipino”, patnugot ng “Pangina de la Mujer” na “La Vanguar dila”; manunullat din sa taliba; “ElDebate”; “La Opinion” at iba pang mga pahayagan at magasin.

Higit siyang kilala sa wikang kastila. Ang mga sumusunod ay ilan sa kanyang mga dula:“La Mejor Ofreda”, “El Sueno fel Poeta”; “Los Reina del Carnaval”; “Prisonera de amor” at “LaLoca de Hinulugang Taktak” dalawang aklat sa “Gramatica Kastellano” ang isinulat niya at nganak niyang si Aurelio.Ang mga sumusunod ay talaan ng ilan pang mga makatang Pilipino na sumulat ng tulangkastila:1. Isidro Marfori: napabantog siya sa apat na aklat ng tula na kanyang naisulat“Aromas de Ensueno”1915: “Cardencias” 1917 “Bajo El Yugo fel Dolar”;1933 at “ElDolor de Amor”.2. Adelina Currea: kauna unahang pilipina na sumulat ng tula sa wikang Josekastila.Ang tulang-awit niyang “El Nido” ay nagkamit ng “Gantimpalang Zobel”3. Alejo Pica Valdez: Ang napbantug na tula ni Valdez ay ang “Oracion”; “El Amor delos amores”; “Electa”; “Intimas”: Dalawa sa mga akda niya ang naitanghal ang“Sinceridades”; at “Prevario de Amor”4. Jose Hernandez Gavira; tatlong aklat ng mga tula sa kastila naipalimbag ni Gaviraang “Del MI Jardin Sinfinico”, 1921: “Cantame un Canto en Espaniol”, 1934, at “MiCopa Bohelia”; 1937.nag salin din si Gavira ng “Ultimo Adios” ni Rizal sa tagalong atHiligaynon.5. Jose Teotico: Ilan sa mga tula sa kastila na nagdala kay Jose Teotico sa tagumpay angmga sumusunod: “Sal Modias Nocturnas”: “La Dalaga de Mi Tierra”; “Dolor deSoledad”; “at “Homenaje”. Nagsulat din siya sa pahayaganng “ El RenacimientoPilipino”.PANITIKAN SA INGLESNoong una ang mga sulatin sa wikang ingles ay pormal na mapanggaya. Mapapansin parin ang paggamit ng mga salitang kastila paminsan minsan. Nahirapan sila sa paggamit ng mgapang-ukol at mga panghalip. Malaki ang naitulong ng mga pahayagan at mga samahangnagbibigay ng pabuya sa magagaling na manunulat katulad ng “The philippine Herald”“Philippine Education Magazine’ “The Manila Tribune” “Graphic” “the women’s Outlook” “Thewoman’s home journal” “the free Press” “, at sa mga samahan na may “The Philippine writer’sassociation” “The Writer’s Club” sa U.P at iba pa. Nakilala sa panahonh ito sina Paz MarquesBenitez, Paz Latoreba, Loreto Paras Sulit, Jose Garcia Villa, Casiano T, Calalang, Jose Dayrit,Jose Pangniban, REmidios Mijares, Aurelio S Alvero, Mercedes grau, Clemencia Joven, Sol H,gwekoh, Arturo B. Rotor, D.H, Soriano, Augusto C. Catanghal, at Amador Daguio.Ang unang tatlumpung taon ng panitikang Pilipino sa ingles ay di gaanong nagkaroon ngdula at nobela sa ingles. Halos hindi napagukulan ang dula sapagka’t ang mga dula sa sarilingwika aty mga sarsuwela ang kinagiliwang panoorin. Ang kauna-unahang nobelang pilipinongnasulat sa ingles ay ang “A Child of Sorrow”, noong 1924 at “Nadia” noong 1929 na pawing kayGalang.Mula noong 1900 hanggang 1930 ay maraming naisulat na mahahalagang sanaysay,maiikling kuwento at mga tula. Ang ilan sa mag sanaysay ay maagang unawain at mgakatatawanan, samantalang ang iba nama’y nag-ukol sa mga paksang pormal katulad ngedukasyon, kasaysayan, pulitika at mga suliraning panlipunan. Ang ilan sa mga sanaysay sawikang ingles ay sina F.M. Africa, Francisco Benitez, Jorge Bocobo, AmadorDaguio,Jose Maria Rivera—si jose maria rivera ay nag sulat ng mga tula, maiikling kwento,sanaysay subalit ang higit na pinag ukulan niya ay dula. Nakasulat siya ng may 25 dula at ilan sa

pinakamahalaga ay “mga kamag anak”, “mga pagkakataon”. “panibugho”, “mga bingi”, at“sinemategrafo”. Lumabas na ang pinakamaganda ay ang “mga kamag anajk”,Hermogenes Ilagan—Si Hermogenes lalagan ay nakilala sa tawag na Ka Moheng.Natuto siyang sumulat ng dula sa sariling pag sisikap. Siya ang nagtatag ng “Compania Ilagan”,Sa laki ng paniwala ng kanyang mga anak at apo sa kanyang kakayahan, sila ay sumunod din sakanyang hilig, Ang pag sulat at pagpapalabas ng dula at sarsuwela. Ilan sa mga dulang naisulat niHermogenes Ilagan ang “despues de dios el dinero”, “dalawang hangal”, “biyaya ng pag ibig”,”dalagang bukid”, at “lucha electoral”.ANG NOBELANG TAGALOGAng nobela ay kuwentong pinahaba na maaring hindi makakatotohanang kasaysayansubalit maaari rin namang mangyari. Ito ang madalas gamiting behikulo sa pag uyam., pagtuturo,pag papaliwanag sa pulitika at relihiyon o pag bibigay ng mga impormasyong teknikal. Angpangunahing layunin nito’y ang manlibang sa pamamagitan ng sunod sunod na pang yayari ayinilalarawan ng kalikasan at mga hibla ng madamdaming pag uulat. Ang ganitong sunod sunodat masalimuot na mga pangyayari ang ikinaiiba sa maikling kuwento.Ang ganitong uri ng sulatin ay lumaganap sa pilipinas pagkasakop ng amerika sa atingpulo at ang nobela ay nahahati sa dalawa ang nobelang pang lipunan at naobela ng pag ibig.Nobelang panlipunan—ang ganitong ui ng salaysayin ay naiiba sa maromansa sapagkatang mga kilos ditoy hindi personal. Kundi kumakatawn sa lipunan o ekonomiya nanagpapaligsahan upang mapabuti ang baway panig.Lope K. Santos—Si Lope K. Santos ang “Ama ng balarila”, makata,nobelista,kuwentista, gurro at at pulitiko ay isa ring batikang mamahayag. Sa buong pagsusulatniya ay ibat ibang sagisag panulat ang kanyang ginamit katulad ng Sekretong Gala, Verdugo,Anak Bayan,, Hugo Verde, Doktor Lukas, Lakan Dalita, Lukan Diwa, Lukas, Panginorin,Pangarap, Perfecto Makaaraw, Poetang Peperahin, Taga Pasig, Talinghaga, Kulodyo at Gulite.Ang pinakamagandang halimbawa ng nobelang panlipunan na naisulat ni Mang upeng ayang “Banaag at Sikat”. Ang pagiging pangulo niya sa “Union ng mga Manggagawa”.Faustino Aguilar—ang mga pangyayari sa kanyang panahon ang nag udyok sa kanyangisulat ang “Pinaglahuan”. Katulad ng “Banaag at Sikat” ang “Pinaghaluan” ay nag lalarawan dinsa mga kaawa awang kalagayan ng mga mahihirap at naglayong iangat sila kahit kaunti..Angkanyang “Nangalunodsa Katihan” ay isang nobelang pang ibig. Ang “Lihim ng isang pulo” aytungkol sa isang raha sa pagdating ng mga kastila. Ang sa “Ngalan ng Diyos” ay isang nobelanglaban sa relihiyon.Nobelabg pag ibig—ang uri ito ng nobela ay nagbibigay halaga s autos ng puso,damdamin at pag kahumaling kaysa katalinuhan. Ilan sa maaring banggitin magagaling na mganobelista sa uring ito sina Valeriano Hernandez Penia ,Inigo Ed Regolado, Faustino Aguilar,Remigio Mat Castro, Roman Reyes at Fausto Galauran.Valeriano Hernandez Penia—Si Valeriano Hernandez Penia ay isang manunulat atnobelista. “Kinti Kulirat” sa pitak niyang buhay maynila sa Muling Pagsilang”.Si Nena at si Neneng—ang nobelang ito ay tungkol sa pagkikipag kaibigan. Ayon kayDr.Victoriano Yanzon. Ang nobelang itoy pilipinung Pilipino sa mga tauhan, pakikipag talo,silo, at wika, at may orihinalidad.

Maiikling kathaNaging maunlad ang pagsusulat ng maiikling katha sa panahon ng Amerikano sapagkat

malaki ang naitulong ang mga pahayagang tagalong, ingles at kastila na may kaalinsabay na mgamagasin na naglalaman ng maakling katha. Halos lingguhan, buwanan, at taunan angpagbbibigay nila ng gantimpala sa pinakamagandang katha na napili.Katangian ng maikling katha:1. maikli2. may orihinalidad3. napapanahon upang magkaroon ng interes ang mga mambabasa4. may pag kakaisa. Ang kuwento ay dapat na magkaroron lamang ng isang pangyayari,tuloy tuloy hanggang marating ang kasukdulan,5. may pagkilos.Simula nang isulat ang maiikling kuwento ni Patricio Mariano na pamamagatang“Sumpa kita “ at “Dalawang puso sa liwang ng buwan” noong mga unang taon pagsakop ngAmerika ay marami na ang nagisusunod na mga babae at lalaking manunulat.Dumatibng ang panahon na biglang nanghina ang pagsulat ng maikling kuwento. Sapagdating ng ibang mga pahayagan at mga babasahing tulad ng “Taliba”, “Ang bansa”,“Pagkakaisa”, “Liwayway”; at “Alitaptap” ay sumigla na naman ang mga kuwentista. Ang mgakabataang manunulat ay higit na nag ukol sa mga suliranin ng puso kaysa sa udyok ng isipan.ibinilang ang mga sumusunod ng mkga manunulat ng maikling kuwento: Jovita Martinez,Deogracias del Rosario, Engracio Valmonte, Remigio Mat Castro, Rosalia de Leon,Aguinaldo atNieves Baens del Rosario, Hernando Ocampo, Antonio Rosales, Brigido Batungbakal, Narcisoreyes at iba pa.Ilan sa mga naipalimbag na aklat ng maiikling kuwento ang mga sumusunod:1. “Mga kuwentong ginto (1936) may 25 magagandang kuwento sa panahong 1925hanggang 1935 na pinamatnugutan nina Abadilla at del Mundo.2. “50 kuwentong ginto”(1936) na pinamutnugutan ni Pedrito Reyes.3. “Ang maikling Kuwento ng tagalong, 1886-1948”ay pinamutnugutan ni Teodoroagoncillo (1949). Kasama sa aklat na ito ang ilang tunay naming magandang kuwentokatulad ng mga sumusunod:1.”Akoy mayroong Ibon” ni Deogracias del Rosario (1932)2. “Nagbibihis ang Nayon” ni Brigido C. Babtung Bakal (1937)3. “Bahay na bato” ni Antonio Posales (1937)4. “Walong Taong gulang” ni Genoveva D. Edrosa (1938)5. “bakya” ni Hernando Ocampo (1939)6. “Ang pusa sa aking Hapag” ni Jesus A. Arce (1939)4. “Kaaliwan at palakuwentuhan (1970) na ipinalimbag ni Inigo Ed Regalado. Itoy naglalaman na tatlumpung maiikling kuwento.Dumating ang panahon nang lingguhang liwayway ay nagkaloob ng unajng gantimpalasa pinakamabuting kuwento noong 1920—sai Cirio J. Panganiban ang kinikilalang kuwentista ngtaon dahil sa kanyang “Bunga ng kasalanan”. Si clodualdo del Mundo ay Lumikha naman ng“Parolang ginto” noong 1930 na naglalaman ng pinaka mabuting kuwento noong 1927 hanggang1929 at nilikha ni Alejandro Abadila ang “Talaang Bughaw” noong 1932. Upang mapasigla angmga kuwentista. Nag kakaloob ng mbedalyang ginto ang “Katipunan ng Kuwentista “mula 1932hanggang 1935. ang mga sumusunod ang mga nagtagumpay1.”Wala Nang Lunas”ni Amado V.Hernandez.2.”Aloha” ni deogracias A. rosario (1933)

3.”Sugat ng alaala” ni fausto Galauran (1834)4. “AY! AY!” ni Rosalia Aguinaldo (1935)Mga tulaKahit na ang panulaan ay sintada ng kasaysayan at gamiting gamitin ng , sa tuwinglilitaw ay nagpapakita ito ng katamisan, kagandahan, at kalamyusan. May napapabilang sa mgamakatang liriko, makatang mapanudyo at mga makatang pambalagtasan.Mga Tulang Liriko.Ang ganitong uri ng tula ay ililalaan sa mga uring inaawit. Karamihan ng mga tulangnasulat nang dumating ang mga amerikano ay nabibilang sapagkat na ito. Si Patricio Marianoang nagsimula noong ikadalawampung siglo sa kanyang tulang “Hindi Sayang”. Ang tulangliriko ay nagging popular at nagging libangan ng mga makata. Si Pedro Gatmaitan na kinilalangpinakamabuting makata sa liriko ay maraming naisulat na tula.Si Gatmaitan ay nagging mamahayag, reporter at editor at alitaptap. Isa pang makata sapangkat na ito ay si Inigo Ed Regalado.Sinasabi ng mananalam buhay ni Regalado na bukod sapagiging nobelista ay makata at magaling na manunulat din siya. Ang tula niyang nagbigay ng dikakaunting karangalan ay ang “laura” tumanggap siya ditto ng unang gantimpala na kaloob ng“Samahang Mananagalog”. Ang paksa ng tulang ito ang mga katangian ni Laura, ang musa niBalagtas sa kanyang “Florante at Laure”. Ang istilo ay madaling maunawaan, nakawiwili atnakabibighani.Si Lope K. Santos ang pinakakilalang nojbelista ng lipunang pampulitika at “Ama ngBalarila” ay maituturing na isa pinakamagaling sa tulang liriko. Ilan sa mga mahahalagang tulaniya ang “Kalansay”, “Butil”, “Abo”, “Aso”, “Sinulid”, at “Bagting”,.bilang makata sa lirikopunong puno siya ng pilosopiya madaling basahin at unawain at nakawiwili.Si Juan Cruz Balmaceda ay isa ring makatang liriko. Ang kanyang dalawangmahahalagang tulang liriko ay ang “Bukas” at “Ulila”. Ang unay isinulat na pambalagtas nakalaban niya sina Benigno ramos at Inigo Ed. Regalado. Si Balmaceda ang nanalo salabanan.Ang “Ulila ay maikling tula, isang biglaan at maikling kasiglahan kaya’t maliwanag atmalarawan.Jose Corazon de jesus—Isinilang sa Sta. Maria, Bulakan noong ika 26 ngdisyembre,1896. nagging pangulo siya ng “Samahang Bulakan” sa loob ng tatlung taon sa“Pintik” ng isang taon , sa “apolo” isang taon at pangalawang pangulo sa “kapulungangbalagtas” ng isang taon din.madalas siyang nanalo sa balagtas at noong taong 1932, siya ang naging “Hari”. Naging artista rin siya sa pelikula sa “Oriental school” at sa dulaan ay makalawa;sa “Alamat sa Nayon” at sa “Maria Luisa”Tulang pasalaysay—Ang layon ng mga tulang pasalaysay ay mag-ulat ng mgapangyayari sa pamamagitan ng berso. Sa lahat ng panahon ay magkakatulad antg mga tulangpasalaysay. Ang pagkakaiba lamang sa ganitong uri ng tula at samantalang ang mgakurido.awit,pasyon ay may paksang relihiyon ang mga sumunod na mga tula ay walang tiyak napaksa. Maaring ang paksa’y tungkol sa mga tungkol sa mga tunay na pangyayari, pantahanan omga pangyayari sa lipunan.Ang ganitung uri ng tula ay unang ipinakilala ni Pedro Gatmaitan sa kanyang “AngKasal”. Sumunod si Patricio Mariano sa kanyang “Ang mga anak dalita.” Si Lope K. Santosnaman sumulat ng “Ang Pangginggera”.Si Julian Cruz Balmaceda ay malaki din ang naitulong sa paglinang sa ganitong uri ngtula. Ang “Sa Bayan ni Plari del” ay isang pag sasalaysay ng pagliliwaliw ng ginawa ng

“Samahan ng Mananagalog sa bulakan sa pook nin del Pilar. Ang “Naku! Ang Maynila!” ayisang katatawanang nangyari sa isang probinsiyano na nagtungo sa maynila. Ang nakahihigit salahat ay ang “Ang Anak ni Eva” na may 6,600na taludtod na may labing walung pantig angbawat taludtod.

Panitikan sa  Panahon ng Hapon

Ang Bansang Hapon ay malaki ang pagnanais na siyang maghari sa buong Asya. Lihimniyang pinalakas ang kanyang sandatahang panlakas, ang hukbong dagat, katihan atpanghimpapawid. Layunin nitong itaboy ang mga bansang Kanlurang sumasakop sa ibang bansasa Asya gaya ng Indonesya, Malaysia, Biyetnam at Pilipinas. Noong ika-8 ng disyembre ngtaong 1941 ay bigla na lamang binagsakan ng bomba ang Pearl Habor sa Hawaii nakinabibilangan ng Hukbong Dagat na Amerikano. Sunod na binagsakan ang Malaysia, Indonesia,China at Pilipinas. Pagkatapos ay sinakop ito.Nabalam ang pagunlad ng panitikang Pilipino nang sakupin ng hapon ang Pilipinasnoong 1941-1945. Ang mga pahayagan at lingguhang magasin Ingles ay halos ipinatigil na lahatliban sa Tribune at Philipppine Review. Natigil ang panitikan sa Ingles. May ilang sumulat nasina Federico, Mangahas, Francisco B. Incasiano, Salvador Lopez at Manuel Aguilla.Sa kabilang dako ay umunlad and panitikang Pilipino. Ang mga dating sumulat sa inglesay bumaling sa pagsulat sa Tagalog. Sa Ingles at Tagalog ay nakilalal si Juan C. Laya. Sapanahong ito pinili ang nga pinakamahusay na 25 kwento ng 1943, at sa 25 namang mahuhusayay pinili ang tatlong binigyan ng gantimpala. Ang nagkamit ay ang mga sumusunod: “LupangTinubuan” ni Narciso Reyes, unang gantimpala, “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni LiwaywayArceo, ikalawang gantimpala, “Lusod, Nayon at Dagat-dagatan” ni N.V.M. Gonzales, ikatlonggantimpala.Ang namalasak na tula ng panahong yaon ay ang “Haikku”, isang tulang bibubuo nglabimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod ay binibuo ng limang pantig , ikalawangtaludtod ay pitong pantig at ikatlo ay may limang pantig tulad ng sa una.. mailki ang Haikku ngHapon ay may dalawa pang uri ng tulang lumaganap, ang Tanaga at karaniwang anyo. Angtanaga ay may sukat at tugma. Ang bawat taludtod ay may pitong pantig.Ang dulang Tagalog ay nagkaroon ng pagkilos. Sapagkat napanid nito ang mga sinihangawa nang ipinagbawal na ang pagpasok ng pelikulang Amerikano ditto, ang mga malalakingsinihan ay ginawang tanghalan ng mga dula. Karamihan sa mga dulang pinalabas ay salin saTagalog mula sa Ingles. And mga nagasalin ay sina Narciso Pimentel, Francisco S. Rodrigo atAlberto Cacnio. Sila rin ang nagtatag ng “ Dramatic Philippines”, isang samahan ng mgamandudulang Pilipino.Kabilang ang mga sumusunod:“sino ba kayo”“Dahil sa Anak”“Ang palabas ni Suwan”“Higanti ng patay”“Libingan ng Bayani”Ang lahat ng ito’y sinulat ni Julian C. Balmaceda.“Panday Pira” ni Jose Ma. Hernandez

“Bulaga” ni Clodualdo del Mundo“Sangkuwaltang Abaka” ni Alfredo Pacifico Lopez“Sa Pula sa Puti” ni Francisco Soc RodrigoSa Nobela ay lima ang natanyag at ang mga ito’y isinapelikula ang mga sumusunod:“Tatlong Maria” ni Jose Esperanza Cruz“Sa Lundo ng Pangarap” ni Gervacio Santiago“Pamela” ni Adriano Q. Santiago“Lumubog ang Bituin” ni Isidro Samapa Castillio.Mangulimlim ang panitikang Ingles noong panahon ng Hapon. Ilan lamang ang nakasulatsapagkat silay takot na mapagbintangang maka-Amerikano, kabilang sina Federico Mangahas,Francisco B. Icasiano, Salvador Lopez at Manuel Anguilla. Sa America noong 1942 aynagsusulat sina Jose Garcia Villa ng tula- Have Come Am Here; si Carlos Bulosan ay ng Chorusfor America and Letter from America at maikling kuwentong “The Laughter of my Father” siCarlos P. Romulo naman ay sumulat ng mga aklat na may pamagat na I saw The Fail of thePhilippines, Mother America.

The Philippine Commonwealth· The Commonwealth is the 10 year transitional period in Philippine history from 1935 to1945 in preparation for independence from the United States as provided for under thePhilippine Independence Act or more popularly known as the Tydings-McDuffie Law.· The Commonwealth era was interrupted when the Japanese occupied the Philippines inJanuary 2, 1942.· The Commonwealth government, lead by Manuel L. Quezon and Sergio S. Osme.a wentinto exile in the U.S., Quezon died of tuberculosis while in exile and Osme.a took overas president.· The Japanese forces installed a puppet government in Manila headed by Jose P. Laurel aspresident. This government is known as the Second Philippine Republic. On October 20,1944, the Allied forces led by Gen. Douglas MacArthur landed on the island of Leyte toliberate the Philippines from the Japanese.· Japan formally surrendered in September 2, 1945.· After liberation, the Commonwealth government was restored. Congress convened in itsfirst regular session on July 9, 1945.· It was the first time the people’s representatives have assembled since their election onNovember 11, 1941.· Manuel Roxas was elected Senate President, and Elpidio Quirino was chosen PresidentPro Tempore. Jose Zulueta was speaker of the house, while Prospero Sanidad becamespeaker pro Tempore.· The first law of this congress, enacted as commonwealth act 672, organized the centralbank of the Philippines.· In September 1945 the counter intelligence corps presented the people who were accusedof having collaborated with, or given aid to, the Japanese. Included were prominentFilipinos who had been active in the puppet government that the Japanese had beenestablished. ”A Peoples Court" was created to investigate and decide on the issue.· Amidst this sad state of affairs, the third commonwealth elections were held on April 23,1946. Sergio Osme.a and Manuel Roxas vied for the Presidency. Roxas won thus

becoming the last president of the Philippine Commonwealth.· The Commonwealth era formally ended when the United States granted independence tothe Philippines, as scheduled on July 4, 1946.Important legislations and events during the American period that made the Philippines acommonwealth of the United States:The Philippine Bill of 1902 - Cooper Act United States Congressman Henry Allen Cooper sponsored the Philippine Bill of 1902,also known as the Cooper Act. The bill proposed the creation and administration of acivil government in the Philippines. President Theodore Roosevelt signed it into law in July 2, 1902.Here are some of the more important provisions of the Cooper Act:▪ Ratification of all changes introduced in the Philippine government by the president of theU.S., such as the establishment of the Philippine Commission, the office of the civil governorand the Supreme court▪ Extension of the American Bill of Rights to the Filipinos except the right of trial by jury▪ Creation of bicameral legislative body, with the Philippine Commission as the upper house anda still-to-be-elected Philippine Assembly as the Lower House▪ Retention of the executive powers of the civil governor, who was also president of thePhilippine Commission▪ Designation of the Philippine Commission as the legislating authority for non-Christian tribes▪ Retention of the Judicial powers of the Supreme court and other lower courts▪ Appointment of two Filipino resident commissioners who would represent the Philippines inthe US Congress but would not enjoy voting rights▪ Conservation of Philippine natural resourcesThe bill contained 3 provisions that had to be fulfilled first before the Philippine Assembly couldbe establishing these were the:▪ Complete restoration of peace and order in the Philippines▪ Accomplishment of a Nationwide census▪ Two years of peace and order after the publication of the census.The Philippine Assembly The assembly was inaugurated on October 16, 1907 at the Manila Grand Opera House,with US secretary of War William Howard Taft as guest of honor. The Recognition of thePhilippine Assembly paved the way for the establishment of the bicameral PhilippineLegislature. The Assembly functioned as the lower House, while the PhilippineCommission served as the upper house.Resident Commissioners Benito Legarda and Pablo Ocampo were the first commissioners. Other Filipinos who occupied this position included Manuel Quezon, Jaime de Veyra,Teodoro Yangco, Isaro Gabaldon, and Camilo Osias.The Jones Law To further train the Filipinos in the art of government, the U.S. Congress enacted theJones Law on August 29, 1916. It was the first official document that clearly promisedthe Philippine independence, as stated in its preamble, as soon as a stable governmentwas established. The Jones Law or the Philippine Autonomy act, Replace the Philippine bill of 1902 as the

framework of the Philippine government.Creation of the Council of State Upon the recommendation of Manuel L. Quezon and Sergio Osme.a, Governor GeneralFrancis Burton Harrison issued an executive order on October 16, 1981, creating the firstCouncil of State in the Philippines..The Os-Rox Mission One delegation, however, that met with partial success was the Os-Rox Mission, so calledbecause it was headed by Sergio Osme.a and Manuel Roxas. The Os-Rox group went tothe United States in 1931 and was able to influence the U.S. Congress to pass a proindependencebill by Representative Butter Hare, Senator Henry Hawes, and SenatorBronso Cutting. The Hare-Hawes-Cutting Law provided for a 10-year transition period before the UnitedStates would recognize Philippine independence. U.S. President Herbert Hoover did not sign the bill; but both Houses of Congress ratified it.When the Os-Rox Mission presented the Hare-Hawes-Cutting Law to the PhilippineLegislature, it was rejected by a the American High Commissioner representing the USpresident in the country and the Philippine Senate, specifically the provision that gave theU.S. president the right to maintain land and other properties reserved for military use.The Tydings-McDuffie Law In December 1933, Manuel L. Quezon returned to the Philippines from the United Stateswith a slightly amended version of the Hare-Hawes-Cutting bill authored by SenatorMilliard Tydings and representative McDuffie. President Franklin Delano Roosevelt, the new U.S. president, signed it into law on March24, 1934. The Tydings-McDuffie Act (officially the Philippine Independence Act of theUnited States Congress; Public Law 73-127) or more popularly known as the TheTydings-McDuffie Law provided for the establishment of the Commonwealthgovernment for a period of ten years preparatory to the granting of Independence. See thefull text of the Tydings-McDuffie Law.ReferenceBooks:Pineda, P.B.P. etal.(1979)Ang Panitikan Pilipino sa Kaunlarang Bansa. Metro Manila:National Bookstore.Ramos, M. R.etal(1984)Panitikang Pilipino. Quezon City: Katha Publishing.Santiago, E. M.etal (1989)Panitikang Filipino:Kasaysayan at pag-unlad. Metro,Manila:National Bookstore.Internet:· http://www.philippine-history.org/philippine-commonwealth.htm· http://en.wikipedia.org/wiki/Commonwealth_of_the_Philippines .

Teoryang Pampanitikan

Teoryang Klasismo/Klasisismo

v    Ang layunin ng panitikan ay maglahad ng mga pangyayaring payak, ukol sa pagkakaiba ng estado sa buhay ng dalawang nag-iibigan, karaniwan ang daloy ng mga pangyayari, matipid at piling-pili sa paggamit ng mga salita at laging nagtatapos nang may kaayusan.

Teoryang Humanismov    Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; ay

binibigyang-tuon ang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp.

Teoryang Imahismov    Ang layunin ng panitikan ay gumamit ng mga imahen na higit na

maghahayag sa mga damdamin, kaisipan, ideya, saloobin at iba pang nais na ibahagi ng may-adka na higit na madaling maunawaan kaysa gumamit lamang ng karaniwang salita. Sa halip na paglalarawan at tuwirang maglalahad ng mga imahen na layong ilantad ang totoong kaisipan ng pahayag sa loob ng panitikan.

Teoryang Realismov    Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan at nasaksisan ng

may-akda sa kanyang lipunan. Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa totoong buhay ngunit hindi tuwirang totoo sapagkat isinaalang-alang ng may-akda ang kasiningan at pagkaefektibo ng kanyang sinulat.

Teoryang Feminismov    Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan at kakayahang

pambabae at iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan. Madaling matukoy kung ang isang panitikan ay feminismo sapagkat babae o sagisag babae ang pangunahing tauhan ay ipimayagpag ang mabubuti at magagandang katangian ng tauhan.

Teoryang Arkitaypalv    Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga mahahalagang bahagi ng akda

sa pamamagitan ng mga simbolo. Ngunit hindi basta-basta masusuri ang mga simbolismo sa akda. Pinakamainam na alamin muna ang kabuuang konsepto at tema ng panitikan sapagkat ang mga simbolismong napapaloob sa akda ay magkaugnay sa isa’t isa. Ang lahat ng simbolismo ay naaayon sa tema at konseptong ipinapakilala ng may-akda sa mga mambabasa.

Teoryang Formalismo/Formalistikov    Ang layunin ng panitikan ay iparating sa mambabasa ang nais niyang

ipaabot gamit ang kanyang tuwirang panitikan. Samakatuwid, kung ano ang sinasabi ng may-akda sa kanyang panitikan ang siyang nais niyang ipaabot sa mambabasa – walang labis at walang kulang. Walang simbolismo at hindi humihingi ng higit na malalimang pagsusuri’t pang-unawa.

Teoryang Saykolohikal/Sikolohikalv  Ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa pamamagitan ng pagpapakita ng

mga salig (factor) sa pagbuo ng naturang behavior (pag-uugali, paniniwala, pananaw, pagkatao) sa isang tauhan sa kanyang akda. Ipinakikita sa akda na ang tao ay nagbabago o nagkakaroon ng panibagong behaviordahil may nag-udyok na mabago o mabuo ito.

Teoryang Eksistensyalismov  Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may kalayaan ang tao na pumili o

magdesisyon para sa kanyang sarili na siyang pinakasentro ng kanyang pananatili sa mundo (human existence).

Teoryang Romantisismov  Ang layunin ng teoryang ito ay ipamalas ang iba’t ibang paraan ng tao o

sumasagisag sa tao sa pag-aalay ng kanyang pag-ibig sa kapwa, bansa at mundong kinalakhan. Ipinakikita rin sa akda na gagawin at gagawin ng isang nilalang ang lahat upang maipaalam lamang ang kanyang pag-ibig sa tao o bayang napupusuan.

Teoryang Markismo/Marxismov  Ang layunin ng teoryang ito ay ipakita na ang tao o sumasagisag sa tao ay

may sariling kakayahan na umangat buhat sa pagdurusang dulot ng pang-ekononiyang kahirapan at suliraning panlipunan at pampulitika. Ang mga paraan ng pag-ahon mula sa kalugmukan sa adka ay nagsisilbing modelo para sa mga mambabasa.

Teoryang Sosyolohikalv  Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang kalagayan at suliraning panlipunan

ng lipunang kinabibilangan ng may-akda. Naipakikita rito ang pamaraan ng

mga tauhan sa pagsugpo sa suliranin o kalagayan ng lipunan na nagsisilbing gabay sa mga mambabasa sa magpuksa sa mga katulad na suliranin.

Teoryang Moralistikov  Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t ibang pamantayang sumusukat

sa moralidad ng isang tao – ang pamantayan ng tama at mali. Inilalahad din nito ang mga pilosopiya o proposisyong nagsasaad sa pagkatama o kamalian ng isang kilos o ugali ayon sa pamantayang itinakda ng lipunan. Sa madaling sabi, ang moralidad ay napagkakasunduan ayon na rin sa kaantasan nito.

Teoryang Bayograpikalv  Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang karanasan o kasagsagan sa

buhay ng may-akda. Ipinahihiwatig sa mga akdang bayograpikal ang mga bahagi sa buhay ng may-akda na siya niyang pinakamasaya, pinakamahirap, pinakamalungkot at lahat ng mga “pinaka” na inaasahang magsilbing katuwang ng mambabasa sa kanyang karanasan sa mundo.

Teoryang Queerv  Ang layunin ng panitikan ay iangat at pagpantayin sa paningin ng lipunan

sa mga homosexual. Kung ang mga babae ay may feminismo ang mga homosexual naman ay queer.

Teoryang Historikalv  Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao na

siyang masasalamin sa kasaysayan au bahagi ng kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita na ang kasaysayan ay bahagi ng buhay ng tao at ng mundo.

Teoryang Kulturalv  Ang layunin ng panitikan ay ipakilala ang kultura ng may-akda sa mga hindi

nakakaalam. Ibinabahagi ng may-akda ang mga kaugalian, paniniwala at tradisyon minana at ipasa sa mga sunod na salinlahi. Ipinakikita rin dito na bawat lipi ay natatangi.

Teoryang Feminismo-Markismov  Ang layunin ng panitikan ay ilantad ang iba’t ibang paraan ng kababaihan

sa pagtugon sa suliraning kanyang kinakaharap. Isang halimbawa nito ay

ang pagkilala sa prostitusyon bilang tuwirang tugon sa suliraning dinaranas sa halip na ito’y kasamaan at suliranin ng lipunan.

Teoryang Dekonstraksyonv  Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang iba’t ibang aspekto na bumubuo sa

tao at mundo. Pinaniniwalaan kasi ng ilang mga pilosopo at manunulat na walang iisang pananaw ang nag-udyok sa may-akda na sumulat kundi ang pinaghalu-halong pananaw na ang nais iparating ay ang kabuuan ng pagtao at mundo.

Mga SanggunianPagbasa ng Panitikan at Kulturang Popular: piling sanaysay, 1976-1996          Soledad S. Reyes          ADMU Press, Quezon City, Philippines, 1997

Panunuring Pampanitikan (Teorya at Pagsasanay)          Patronicio V. Villafuerte          Mutya Publishing House, Valenzuela City, Philippines, 2000

PLUMA III: Wika at panitikan para sa mataas na paaralan          Ailene G. Basa, Mary Grace C. del Mundo, Nestor S. Lontoc at Alona M. Dayag          Phoenix Publishing House, Inc., Quezon City, Philippines, 2004

ang kagamitang pampagtuturo

Isang ulat-papel na ipinapasa kay Dr. Jane K. Lartec sa PhLEd 314: Special Topics in Language ni JENEFER C. TIONGAN

I. PANIMULA: Ang aming paksang tatalakayin ngayon ay tungkol sa Developing Instructional Materials in Language Teaching o Paghahanda ng Kagamitang Pampagtuturo sa Wika. Tatalakayin namin ang mga pananaw ng pagtuturo ng wika ayon sa mga Behaviorist at sa mga makabagong pananaw , mga modelo ng pagtuturo ng wika. ang kahalagahan ng Kagamitang Pampagtuturo, mga salik sa paghahanda ng kagamitan , mga modelong disenyo ng kagamitang pampagtuturo ng wika, at mga isyu tungkol sa paghahanda ng kagamitang pampagtuturo. Sa mga nakaraang dekada, nagsimulang nagkaroon ng ibayong pansin sa pangangailangan ng mga kagamitang panturo bilang pagsasaalang-alang sa kapakanan ng mga mag-aaral at upang magkaroon ng makahulugan at mabisang pagtuturo at pagkatuto. Sa punto ng mga tradisyunal na pag-iisip, ang kagamitang panturo ay binubuo ayon sa paniniwala na sa pagtuturo dapat magsimula sa malinaw na layunin at pagtataya upang mataya kung balido ang layunin, nilalaman, at pagkatuto ng mga mag-aaral. Samakatuwid, ang pagtuturo noon ay nakatuon lamang sa ANO ang ituturo at PAANO ituturo. Nakatuon pa rin ang

pagtuturo sa mga tuntuning pangwika. Ito ay umaayon sa teorya ng mga “Behaviorist Psychology of Learning,” na ang paniniwala sa pagtuturo at pagkatuto ng wika ay “habit formation” na binubuo ng stimulus at response. Sa bagong pananaw sa pagtuturo ng wika, nakatuong higit ang pansin sa pagkalinang ng kakayahang komunikatibo kaysa sa kabatiran tungkol sa wika. Ang kakayahang komunikatibo ay nauukol sa kakayahan sa aktwal na paggamit ng wika sa mga tiyak na pagkakataon. Sa puntong ito, hindi natin makalilimutan ang ipinaliwanag ni Chomsky na pagkakaiba ng COMPETENCE at PERFORMANCE. Ayon sa kanya, ang COMPETENCE ay nauukol sa kaalaman sa wika ng isang tao, samantalang ang PERFORMANCE ay ang kakayahang gamitin ang wika sa angkop na paggagamitan. Samantala, pinaunlad naman nina Canale at Swain (1980) ang kakayahang komunikatibo ni Chomsky. Para raw masabi na ang isang tao ay may kakayahang komunikatibo sa isang wika kailangang tinataglay niya ang apat na elemento; linguistic o grammatical competence, socio-linguistic competence, discourse competence, at strategic competence. Ang linguistic competence ay kakayahang umunawa at makabuo ng mga istruktura sa wika na sang-ayon sa tuntunin ng gramatika. Sa batayang ito, ipinakikita ng isang tao ang kanyang kahusayan sa paglalapat ng tuntunin ng wika. Ikalawa, ang sociolinguistic competence ay isang batayang interdisciplinary. Isinasaalang-alang ng isang tao ang ugnayan ng mga nag-uusap, ang impormasyong pinag-uusapan, at ang lugar ng kanilang pinag-uusapan. Isinasaalang-alang dito ang kontekstong sosyal ng isang wika. Ang ikatlo, ang discourse competence ay kakayahang bigyan ng interpretasyon ang isang serye ng mga napakinggang pangungusap upang makagawa ng isang makabuluhang kahulugan. Ang tagumpay ng pag-unawa sa isang diskurso ay sang-ayon sa kaalamang taglay kapwa ng nag-uusap, “world knowledge” ng mga nag-uusap at maging ng kaalamang lingwistika, istruktura at diskurso, at kaalaman sa social setting. Ang panghuling elemento na strategic competence ay tumutukoy sa mga estratehiya na ginagawa ng isang tao upang matakpan ang mga imperpektong kaalaman natin sa wika. Ipinakita rin ni Dell Hymes (Sining ng Komunikasyong Filipino:Ikatlong Edisyon,2010) sa binuo niyang akronim na SPEAKING ang kakayahang komunikatibo at ang mahalagang salik na sosyokultural at iba’t ibang sangkap na dapat isaalang-alang sa pagkakaroon ng epektibong pagpapahayag.

S-ettings (Saan-Lunan kung saan nag-uusap)P-articipants (Sinu-sino ang mga kausap o nag-uusap)E-nds (Ano ang layunin sa pag-uusap)A-ct Sequence (Paano ang takbo ng usapin)K-eys (Pormal o di-pormal ang takbo ng usapan)I-nstrumentalities ( Pasalita ba o di-pasalita)N-ouns ( Ano ang paksa ng pinag-uusapan)G-enre (Nagsasalaysay, nakikipagtalo o nagmamatuwid)

Ano ngayon ang kaugnayan ng mga pananaw na nabanggit sa paghahanda ng kagamitang pampagtuturo sa wika? Sa pagtuturo ng wika, dapat nating isaalang-alang ang mga apat na mahahalagang elemento o komponent: (1) mag-aaral, (2) guro, (3) metodo sa pagtuturo, (4) at pagtataya o ebalwasyon. Samakatuwid , ganun din dapat sa paghahanda ng kagamitang pampagtuturo. Ano ba ang papel ng kagamitang pampagtuturo sa ating pagtuturo at pagkatuto ng wika?

Ayon kay Alwright (1990), ang mga kagamitan ay komokontrol sa pagtuturo at pagkatuto. Ang mga ito”y dapat na katulong sa pagkatuto ng mga mag-aaral, ito ay magsisilbing pagmumulan ng mga ideya at mga gawain para sa pagtuturo at pagkatuto (resource of ideas and activities for instruction and learning), at magsisilbing batayan o gabay ng guro sa mga gawain.Ayon naman kay Kitao, K. (1995) sa kanyang papel na binuo tungkol sa paghahanda ng mga kagamitang pampagtuturo, iginuhit niya ang ilustrasyon na ganito:

Mga Kaugnay na Literatura

Sa pagtuturo, ayon kay Adeyanju (2003), mahalaga ang visual aids sa lubusang pagkatuto ng mga bata. Ang mga ito ay designed materials na maaaring locally made o commercially produced. Para sa kanya:

“They come in form of wall-charts illustrated pictures, pictorial materials and other two dimensional objects. There are also audio-visual aids. These are teaching machines like radio, television, and all sorts of projectors with sound attributes.”

Maaari ring magsilbing audio-visual aids ang mga pantelebisyong advertisement. Madali at libre itong makukuha dahil araw-araw itong makikita sa telebisyon. Dahil advertisement ang bumubuhay sa mga palabas, habang tinatangkilik ng tao ang mga programa sa telebisyon ay patuloy ang pagbuo ng mga ito ng mga advertizer. Makukuha rin ang mga nirecord na advertisement sa mga video-sharing website tulad ng Youtube.com.

Ayon sa Republic Act No. 8293 o Intellectual Property Code of the Philippines, ipinagbabawal ang pagdisplay ng isang original na gawa o kopya nito tulad ng mga pantelebisyong advertisement maliban kung gagamitin sa pagtuturo. Kinakailangan lang na banggitin ang source at pangalan ng may-ari kung makikita o binabanggit ito rito.

Ang kagamitan sa pagtuturo, ayon kay Liwanag (1995), ay isa sa mga factor sa mabisang pagkatuto ng mga estudyante. Nakabase ang mga paghahanda ng mga kagamitan sa pagtuturo sa iba’t ibang batayan sa pananaw na sosyo-kultural. Sa paghahanda ng kagamitang pampagtuturo dapat isaalang-alang ang mga gamit nito gayundin ang objective, panahon at istilo ng mga wikang gagamitin. Dapat ding ikonsider ang pangkaisipan pananaw na binibigyang pansin ang pagkakaiba ng estudyante sa paraan ng pagkatuto at humanistikong pananaw na ang objective ay lubusang malinang ang buong katauhan ng mga mag-aaral. Sa pagbubuo ng mga kagamitang pampagtuturo sa pag-aaral na ito, isinaalang-alang ng risertser

ang mga nabanggit.

Payo ni Gabuyo (1998) sa paghahanda ng kagamitang pampagtuturo, alamin ang characteristics at pangangailangan ng estudyante, tiyakin ang objective, balangkasin ang nilalaman, at planuhin ang suportang kakailanganin. Isaalang-alang ang mga materyal na paghahanguan. Sa pagsusulat, ihanay nang maayos ang mga ideya, pag-isipan at simulang buuin ang mga gawain at feedback, humanap ng mga halimbawa at umisip ng mga graphics. Naaangkop ang paggamit ng audio-visual materials sa napiling lugar ng pag-aaral ng risertser. Bilang isang laboratory elementary school, ang University of Nueva Caceres ay inaasahang may pasilidad para sa pagtuturong ginagamitan ng teknolohiya samantalang ang mga estudyante sanay iba’t ibang pamamaraan ng pagtuturo kabilang na ang makabagong pamamaraan.

Ayon kay Transona (2002), walang kagamitang panturo ang maipapalit sa isang mabuting titser ngunit isang katotohanang hindi maitatanggi na ang mabuting titser ay gumagamit ng mga kagamitang pampagtuturo tungo sa mabisang pagkatuto ng mga estudyante. Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito, marerealize ng mga titser na maraming mapagkukunan ng mga kagamitan sa pagtuturo. Kilangan lang na maging observant at creative.

Tinalakay ni Aquino at Razon (1998) sa kanilang aklat ang qualification ng isang mahusay na titser. Ayon sa kanila, matatawag na mahusay ang guro kung nagtataglay sya ng sariling kakayahan at katalinuhan, matapat sa pakikitungo sa kanyang kapwa titser at iginagalang ang karapatan ng bawat estudyante. Kailangan ding may alam sya sa principles ng mabuting pagkatuto tulad ng paggamit ng angkop na pamamaraan sa pagtuturo, motivation, paggawa ng lesson plan, kasanayan sa pagtataya at integration. Maaaring magamit sa lahat ng bahagi ng klase ang mga advertisement simula motivation hanggang sa pagbibigay ng assignment kung nagtataglay sya ng mga qualification na binanggit.

Ang pagkatuto para kay Panambo (1997) ay ang pinakamahalagang proseso ng pagtuturo at pag-aaral. Ang pagkatuto ng mga estudyante ay nakasalalay sa mabuting paraan ng pagtuturo ng isang titser. Ang titser ang nagpaplano at nagdedecide sa pamaraang kaniyang gagamitin na angkop sa bunga ng pagkatuto na nais nyang makamtan ng mga estudyante, angkop sa sitwasyon, angkop sa kakayahan ng mga estudyante at gayundin sa uri ng paksang-aralin at subject na kanyang ituturo.

Ayon kay Espiritu sa lecture ni Francisco (2006) sa “Ang Papel ng Televisyon sa Pagtuturo ng Walong Dagdag na Letra Ayon sa 2001 Revisyon ng Alfabeto at Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino” binanggit nya na wika ang gamit ng titser sa pagpapaunawa ng nilalaman ng kurso at wika ang gamit ng estudyante upang ipakita ang kanyang pag-unawa at ipahayag ang kanyang iniisip at niloloob. Samaktuwid, mahalagang konsiderasyon ang wika sa pagtuturo gayundin sa pagkatuto.

Payo ni Lumbera (2005) sa mga manunulat sa interview sa kanya ng Pinoy Weekly Online na importanteng kilalanin ng isang writer na namumuhay sya sa ganitong lipunan at kung hindi man sya kumilos para baguhin ang lipunan na iyon, huwag maging hadlang sa pagkilos ng ibang tao. Lagi’t lagi, kilalanin ang kanyang kaugnayan sa buhay ng lipunang kanyang kinabibilangan. Ayon sa kanya:

“Sa ganoong paraan, ang kanyang mga tula, kuwento, dula ay uungkat sa mga nangyayari sa ating lipunan at ’yong kanyang audience na bumabasa sa kanyang mga tula o nanonood ng kanyang dula ay mabigyan niya ng kamalayan na siya ay bahagi ng lipunang inilalarawan sa akda. Sa ganoong paraan ang

manunulat ay hindi magiging kuntento na lamang sa paggamit sa wika ayon sa personal niyang kagustuhan.”

Ang nilalaman ng mga advertisement ay buhat sa karanasan ng mga sumulat at bumuo ng mga ito kung kaya’t kababakasan ng iba’t ibang kaisipan.

Sa 192 mga Pilipinong advertisement pantelebisyong sinorvey ni Thompson (2003), ang isandaan at walo (108) ay gumamit ng English “E”, apatnaput isa (41) ay Tagalog na may mga English na salita at phrase “T(E)”, dalawamput dalawa (22) ay Tagalog “T”, at dalawamput isa (21) ay English na may mga Tagalog na salita at phrase “E(T)”. Gumagamit ng wika ang pantelebisyong advertisement. Karamihan sa mga ito ay hindi gumagamit ng purong Tagalog, Filipino o English kung kaya’t hindi ito kasama sa delimitasyon sa pag-aaral.

May labin-limang atraksyon sa mga advertisement na tinawag ni Jif Fowles na “imbentaryo ng motibo ng tao” ayon kay Austero (1999). Ang psychology o mga atraksyon sa mga advertisement ay mga pangangailangan: sa sex, pagsasamahan, pagmamahal o pag-aalaga, ng patnubay, seguridad, aesthetic sensation, curiosity, pangangailangan na biological, makapantay o makalevel ang isang tao, makatakas, magpatnubay, mangibabaw, kumuha ng atensyon, maging prominente at autonomous. Samantala, sa libro ng “Taking ADvantage” ni Taflinger (1996), binanggit nyang may sampung psychological appeal na ginagamit sa advertizing upang makapagmotivate sa mga mamimili: self-preservation, sex, acquisition of property, self-esteem, personally enjoyment, constructiveness, destructiveness, curiosity, imitation at altruism. Bukod sa literal, mga nakatagong at “nagtatagong” kahulugan sa mga advertisement ang sinubukang gamitin sa pagtuturo ng Makabayan 6.

Para kina Gresko at mga kasama (1996), matagal nang ginagamit ang psychology sa advertizing bilang effective na pamamaraan sa pagbebenta ng isang produkto o serbisyo. Ang pag-unawa sa mga pangunahing konsepto na nakakaapekto sa sikolohiya ng tao ay makakatulong sa isang kompanya na makabenta ng kanilang produkto o hindi kaya ay makakatulong sa isang konsyumer upang maunawaan ang mga marketing strategy na nakakahimok sa kanilang bumili ng mga produkto. Mahalagang makuha ang atensyon ng konsyumer at ito ay sa pamamagitan ng pag-apela sa emosyon. Kung nagagawang mahimok ng mga advertisement ang mga manonood ay magagawa rin ito ng mga titser sa kanyang mga estudyante upang matuto.

Alinsunod sa R.A. 8370 o Children’s Television Act of 1997, ang National Council for Children’s Television (NCCT) ang magmomonitor, magrereview at magkaclassify ng mga pambatang programa sa telebisyon at mga advertisement na ipinalalabas sa mga oras na maraming bata ang nanonood. Sa katuturan nito, ang “children” ay tumutukoy sa lahat ng tao na wala pang labin-walong (18) gulang. Mababasa sa Section 2, ang Declaration of Policy, na kinikilala ng estado ang kahalagahan at impact ng brodcast media partikular ang mga programa sa telebisyon kaugnay sa pagpapalaganap ng values at intelektwal na pag-unlad ng mga kabataan bilang bahagi na rin ng suporta at pangangalaga sa kanilang interes. Sa mga dahilang ito masasabi ng risertser na hindi ikapagpapahamak ng mga estudyante ang paggamit sa mga ito sa eskwela bilang kagamitang pampagtuturo.

Ang Pagtuturo ng Panitikan sa Batayang Edukasyon

February 13th, 2011 Author: rolandotaguan

Sa isang pambansang seminar na dinaluhan ng mga guro sa Filipino mula sa mga paaralang pribado at publiko sa iba’t ibang panig ng ating bansa, sinimulan ko ang aking panayam sa tanong na: Anu-ano ang inyong problema sa pagtuturo ng panitikan sa inyong mga klase? Napakarami at iba-iba ang nakuha kong sagot mula sa mga partisipant ng nasabing seminar, ngunit ang pinakapalasak ay ang kawalan ng interes ng mga mag-aaral sa pagbabasa ng mga akdang pampanitikan.

Samantala, sa isang klase ko sa Filipino sa kolehiyo, isang mabilisang sarbey ang aking ginawa. Tinanong ko ang aking mga mag-aaral kung sino sa kanila ang may hilig sa pagbabasa ng mga akdang pampanitikan. Hindi na ako nagulat nang ilan-ilan lamang ang nagtaas ng kamay. Tinanong ko ulit ang mga hindi nagtaas ng kamay kung bakit. Sa tanong na iyon, iba-iba ang aking nakuhang sagot. Ngunit nang tanungin ko sila kung bakit hindi ba sila namotibeyt sa elementarya at hayskul upang makagiliwan ang pagbabasa ng mga akdang pampanitikan, sunud-sunod na pamumuna at paninisi sa kanilang mga naging guro ang natanggap ko!

Kung tutuusin, maging ang maraming dalubhasa ay sang-ayon sa mga guro dapat isisi ang kawalan ng interes ng mga mag-aaral sa pagbabasa ng tunay na panitikan, lalo na kung panitikang Filipino ang pag-uusapan. Kung nagbabasa man sila ay sapagkat ipinababasa sa kanila ng guro. Sa isang panayam ay ganito ang sinabi ni Badayos (1998): … May malaking bagay na nagagawa ang paraan ng pag-aaral at pagtuturo ng panitikan sa ating mga paaralan. Hinayaan nating magdaos ng paligsahan ang mga mag-aaral sa pagsasaulo ng nilalaman ng panitikan. Naging maluwag tayo sa pagsasabing “magaling” sa sinumang makasasagot ng mga tanong na ang simula ay Sino, Ano, Alin, Kailan, Saan tungkol sa itinakdang aralin sa panitikan.

Idinagdag pa ni Badayos ang mga sumusunod na oberbasyon: Hindi tumutugon sa tunay na kalikasan ng panitikan ang karaniwang pag-aaral nito. Sa pag-aaral ng isang akdang pampanitikan, malimit nang sinasabi ng guro kung ano ang makikita at madarama sa akda. Ang tungkulin niya na iparanas sa mga mag-aaral ang kabuuan ng akda ay tuluyan nang kinalilimutan.

Sa aking pagmamasid sa mga pakitang-turo ng mga meydyor sa Filipino, napansin kong bagama’t iba-iba ang kanilang paksa, tila bagang “Urbana at Feliza” ang akdang kanilang tinatalakay. Marahil, iyon kasi ang turo ng kanilang cooperative teacher o iyon ang nakagawian nila sa elementarya at hayskul. Kaya naman ang mga akda ay binabasa para lamang alamin ang mga aral na mapupulot dito.

Karaniwan na rin ang pilit na pag-ukilkil ng maraming guro sa kaligirang pangkasaysayan ng isang akda at sa talambuhay ng may-akda. Nakalilimutan yata ng marami na ang panitikan ay hindi kasaysayan. Ginugugol nila ang kanilang panahon sa pagtalakay ng pinagmulan ng isang naisulat na akda o ng mga detalye sa buhay ng isang manunulat. Ang mga ganitong guro ay hindi nagtuturo ng panitikan kundi ng kasaysayan. Ito ang dahilan kung bakit ipinayo ni Badayos (1998) na panitikan ang dapat ituro at hindi ang kung ano pa man.

Ganito naman ang sinabi ni Sloan (1975) hinggil sa bagay na ito: Literature must cast off its Cinderella rags. For too long now, it has been a servant in the classroom to teach reading skills,

inculcate more values, develop positive concepts, and/or provide insights into the history of the people and other lands. Of course, it is true that literature is useful in doing all of these things and more. But literature is first of all an art and should be taught as literature for its own sake and for its inherent values. Everything else associated with its study is of secondary consideration.

Ito ang dahilan kung bakit kinailangang baguhin ang kurikulum ng panitikan sa batayang edukasyon. Kung kaya nga sa ngayon, ang napapanahong tanong ay ito: Paano ba dapat ituro ang panitikan sa batayang edukasyon?

Pagtuturo ng Panitikan sa Batayang Edukasyon: Mga Implikasyon

Ang panitikan sa lebel sekundarya ay itinuturo sa ikatlo at ikaapat na taon. Binigyang-diin sa bagong kurikulum na ang deskripsyon ng pag-aaral na ito ay Panunuring Pampanitikan o Maunawang Pagbasa. Ang paggamit ng salitang panunuri at maunawa ay tila nagpapaalala na ang pag-aaral ng panitikan sa bagong kurikulum ay higit na mataas sa dating kurikulum at kung gayo’y lumilinang hindi lamang sa literal comprehension kundi lalo’t higit sa higher order thinking skills ng mga mag-aaral.

Ang Filipino sa ikatlong taon ay nakatuon sa pagsusuri ng iba’t ibang genre ng pambansang panitikan, samantalang pagsusuri ng iba’t ibang genre ng panitikang bernakular at panitikang Asyano naman sa ikaapat na taon. Ang pagtuturo ng bawat akda ay nahahati sa limang sesyon na kinapapalooban ng mga sumusunod na hakbang (BEC Patnubay ng Operalisasyon):

Unang Sesyon: Paglalapit sa Akda sa mga Mag-aaral1. Mga Panimulang Gawaina) Malikhaing Pagganyakb) Malikhaing Paglalahad2. Pagbasa3. Malikhaing PagbubuodIkalawang Sesyon: Pagsusuri sa Akda1. Mga Panimulang Gawain2. Pagsusuring Panlinggwistika3. Pagsusuring Pangnilalaman4. Pagsusuring Pampanitikan (Paglalapat ng Tiyak na Teorya)Ikatlong Sesyon: Pagpapahalaga1. Mga Panimulang Gawain2. Pagpapakita ng Pakikisangkot3. Pagpapakita ng Paghahambing4. Pagpapakita ng PagtatayaIkaapat na Sesyon: Paglikha1. Mga Panimulang Gawain2. Paghahanda sa Paglikha a) Pagtukoy sa mga Tiyak na Kraytirya/Pamantayan3. Paglikha4. Pagpapahalaga sa Ilang Pagsisimula

5. Paglilinaw (Guro)Ikalimang Sesyon: Ebalwasyon1. Mga Pang-ugnay na Gawain2. Pansariling Ebalwasyon3. Pangklaseng Ebalwasyon4. Panggurong Ebalwasyon5. Panghuling Input (Guro)

Ano ang implikasyon ng prosesong ito? Ibig sabihin lamang nito na ang pagtuturo ng panitikan sa mataas na paaralan ay kailangan maging interaktib at kolaboratib. Pinalalawak nito ang interaksyong pangklase sa pagitan ng guro at mga mag-aaral, ngayo’y kailangang magkaroon din ng malawak at makabuluhang interaksyon ang mag-aaral sa kapwa mag-aaral, ang mga mag-aaral sa teksto at maging ang mag-aaral sa komunidad.

Ang proseso ng pagtuturo-pagkatuto ay hindi na rin monopolisado ng guro. Wika nga ni Garcia (2003), nalipasan ka na ng panahon kung laging ikaw ang bida sa iyong klase. Ang prinsipyong ito, ayon pa rin kay Garcia, ay nakabatay sa mga sumusunod na paniniwala.1. Hindi monopolisado ng guro ang karunungan at kaalaman.2. Ang estudyante ay isang nilikhang nag-iisip at nagsasaliksik, kung kaya’t may nalalamang hindi natin alam.3. May malaking bagay na nawawala kung aariin nating ganap ang mga kaalamang lagpas sa ating pinag-aralan o espesyalisasyon.

Kaya nga, ito ang payo ni Garcia (2003): Tulad ng isang tunay na artista, nararapat lamang na gumanap tayo ng iba’t ibang papel sa loob ng klasrum upang bigyang-hamon hindi lamang ang ating mga sarili kundi (upang) mabigyan din ng ibang perspektib ang ating mga estudyante.

Paano ito isasagawa sa klasrum? Matalinong pagpili ng estratehiya ang sagot dito. Ang kailangan lamang ay pagpili ng angkop na mga estratehiya sa isang partikular na akda at paggamit ng barayti ng mga ito upang ang klase sa panitikan ay hindi maging kabagut-bagot at labis na prediktabol sa mga mag-aaral.

Isa pang kapansin-pansing katangian ng inilahad na proseso ay ang paglalapat ng tiyak na teoryang pampanitikan sa bawat akdang tatalakayin sa klase. Ano kung gayon ang implikasyon nito? Ibig sabihin lamang nito na kailangan maging ganap na pamilyar ang bawat guro sa panitikan sa bawat teoryang ilalapat sa klase. Batid kong isa ito sa mga sabdyek natin sa kolehiyo noong tayo’y nag-aaral pa lamang. Balik-aralan natin ito kung kinakailangan. Marami nang mga aklat, babasahin at artikulong nailathala tungkol sa paksang ito.

Makatutulong sa atin kung babasahin natin ang mga iyon nang sa gayo’y magkaroon ng direksyon ang pagsusuri sa bawat paksa, hindi iyong parang padamput-dampot lamang tayo ng mga tanong sa hangin.Pokus sa Pagsusuri ng mga Akdang Pampanitikan

Sa kurikulum sa batayang edukasyon, binigyang-diin ang paglinang sa higher-order thinking skills (HOTS). Kaugnay nito, makatutulong marahil kung ating babalikan ang taksonomi ni Benjamin Bloom (1984) sa pagkakategorya ng lebel ng abstraksyon ng mga tanong na karaniwang ginagamit sa anumang edukasyunal na setting. Ang taksonomi ni Bloom ay nagbibigay ng kapaki-pakinabang na istruktura kung paano makakategorya ang mga tanong pantalakayan at pampagsusulit. Ang aking paniwala kasi ay ito: Kung madedetermina ng guro ang mga tanong na nakapaloob sa bawat partikular na lebel kaugnay ng isang leksyong pampanitikan, hindi na magiging mahirap para sa kanya ang pagpili ng angkop na estratehiyang kanyang gagamitin.

Sa pagsusuri ng mga akdang pampanitikan, mahalaga ang taksonomi ni Bloom at maging ang sining ng pagtatanong ng guro. Kaugnay nito, pansinin natin ang paglalarawan ng Manwal na Operalisasyon ng BEC sa tatlong antas na pagsusuri:

… [Ang] pagsusuring panlinggwistika…ay ibabatay sa mga tiyak na elementong ponemiko tulad ng sukat/tugma, pag-uulit ng mga salitang pantig, letra, onomatopeya. Sa bahaging ito, masusuri ang akda batay sa mga ibig sabihin ng salita (pamimili ng salita, pahiwatig ng kapangyarihan ng salita, pag-aagawan ng kahulugan ng salita, etimolodyi ng salita). Sa bahagi ring ito maaaring suriin ang akda batay sa pagkakabuo ng mga pangungusap (haba, ikli, pag-uulit, pagbabagu-bago).

Sa pagtalakay naman ng akda sa aspektong pagsusuring pangnilalaman, susuriin ang akda batay sa mga nais sabihin nito, sa mga tiyak na tradisyunal na elemento, pagtukoy sa bisa ng akda sa lipunan (kamalayang panlipunan).

Sa pagsusuring pampanitikan, ang akda ay susuriin batay sa mga tiyak na teorya, pamantayan sa pamumuna, katawagang pamapanitikan at ugnayan at pagkakaayos ng mga tiyak na elemento ng akda.

Ilang Panghuling Tagubilin

Paano nga ba natin mapabubuti ang pagtuturo ng panitikan nang sa gayo’y kawilihan ng mga mag-aaral ang pag-aaral na ito? Anu-ano nga ba ang mga katangiang dapat taglayin ng guro ng panitikan?

Sa aking pagbabasa-basa ng mga artikulong kaugnay nito, natipon ko ang mga sumusunod na pangangailangan upang maging isang epektibong guro ng panitikan:1. Pang-unawa, 2. Puso, 3. Pagkamalikhain, 4. Sensitibiti,5. Kahandaan.

Ganito ang sinabi ni Natividad (Binanggit ni Padolina, 2001) kaugnay saunang pangangailangan: …Walang magaling at mahusay na pamaraan sa isang gurong hindi nakakaunawang lubos ng paraang ginagamit… Guro at guro pa rin ang dapat magpakadalubhasa sa pamamaraan upang makinabang ang mga mag-aaral.

Kaugnay ng ikalawang pangangailangan, ganito ang sinabi ni Simbulan(1998): Hindi natin maituturo ang panitikan sa pamamagitan ng labi lamang, dapat tayong magkaroon ng isang pusong nakauunawa upang makayang pakahulugan ang mga damdamin ng may-akda, ang kanyang hinagpis at kaligayahan, isang pusong maaaring makatarok sa lalim ng kawalang pag-asa sa mga taludtod ng isang makata, masilip ang nakatambad na daigdig ng kagandahan at kapangitan nang buong kaluwalhatian at pagkilala, maunawaan ang kahulugan ng isang hungkag na tagumpay, ang pamumulaklak ng isang pag-ibig at ang mabilis na paglipas nito. Kailangan natin ang puso upang malaman at mapahalagahan ang lahat ng ito. Dapat tayong making sa pintig ng karunungan ng puso.

Ganito naman ang sinabi ni Badayos (1998) kaugnay ng ikatlongpangangailangan: … huwag pa rin nating kalilimutan ang pagiging malikhain. Isang pambihirang katangian ng guro ang pagiging malikhain. Ito’ isang katangiang dapat taglayin ng bawat guro upang ang pagtuturo at pagkatuto ay maging magaan, mabilis, makahulugan, mabisa at kasiya-siya.

Samantala, kaugnay ng ikaapat at ikalima ay ganito ang sinabi ni Garcia(2003): … hindi totoong ganoon lamang kadali ang magturo ng panitikan. Kung kinikilala natin ang panitikan ay buhay, aba naman, huwag tayong manira ng buhay sa pamamagitan ng maling pagpapakilala nito sa ating mga tinuturuan. Maging sensitib at handa muna [tayo] bago [natin] salungatin ang agos ng buhay!

COURSE OUTLINE:

· BEC: Iba’t ibang uri ng aralin batay sa texto ng  Araling Panlipunan ang bumubuo sa bawat markahan. Hiwalay na ituturo ang araling pangwika (gramatika) at mga aralin sa texto.  

 2010SEC: Nakatuon lamang sa isang akdang pampanitikan at angkop na araling pangwika kasama ang pamantayan sa pagganap ang bawat markahan. Magkasanib na itututro ang panitikan at  gramatika.

    CONCEPTUAL FRAMEWORK:BEC: Lilinang sa apat (4) na Kasanayang Makro: Pakikinig, Pagsasalita, Pagsulat at Pagbasa para sa Kakayahang Komunikatibo.

2010 SEC: Lilinang sa limang (5) Kasanayang Makro: Pakikinig, Pagsasalita, Pagsulat, Pagbasa at Panonood (naidagdag ito bilang pag-angkop sa makabagong teknolohiya) para sa Kakayahang Komunikatibo at Kahusayan sa Pag-unawa’t Pagpapahalagang Literari.

CURRICULUM DESIGN:

BEC: Nagsisimula ang disenyo ng kurikulum sa Mga Layunin (Anu-ano ang mga layunin sa aralin?), Nilalaman (Ano ang paksa ng aralin?), Mga Kagamitan (Anu-ano ang mga kagamitang pampagtuturo na gagamitin ng guro?), Mga Istratehiya (Anu-ano ang mga pamamaraang gagamitin ng guro sa pagtututro?) at nagtatapos sa Pagtataya (Anu-ano ang mga panukat na gagamitin ng guro sa pagkatuto ng mag-aaral?).

2010 SEC: Nagsisimula ang disenyo sa (Antas 1) Inaasahang Bunga o Resulta (Ano ang dapat matutunan ng mag-aaral?), sinusundan ng (Antas 2) Pagtataya (Ano ang inaasahang produkto o pagganap na maipapakita ng mag-aaral?) at nagtatapos sa(Antas 3) Plano sa Pagkatuto (Anu-ano ang mga gawaing instruksyunal na gagamitin ng guro at ng mag-aaral?)

LESSON PLAN OUTLINE:BEC: Ang balangkas ng Banghay-aralin ay pang-isang linggong aralin. Binubuo ito ng iba’t ibang bahagi batay sa araw-araw na talakayan.

2010 SEC: Ang bawat paksa (topic) ay may istandard na Antas 1 at Antas 2 (given). Ang Antas 3 ang maaaring baguhin/ayusin ng guro kung kinakailangan batay sa kakayahan ng kanyang mga mag-aaral.

Ayon sa aklat na may pamagat na Salamin ng Lahi, ang Panitikan ay salamin ng lahi sapagkat masasalamin dito ang mga matatayog, mararangal, malikhain at madamdaming kaisipan at saloobing hinabi sa mga karanasan ng bawat mamamayan. Naririto ang kariktan at kapangitan, ang tamis at pait, ang tagumpay at kasawian ng bawat tao sa isang lipunan. Dahil dito nawiwika natin na ang panitikan ay salamin ng kasaysayan. Ito sa palagay ko ang kabuuan ng panitikan.

Lahat ng mga bata ay gustong makaintindi.

Pinakamabisang gamot ang pag-iintindi

  Hindi maintindihan ng estudyante ang sinasabi ng titser. Dahil hindi maintindihan kaya siya ay nababagot. Dahil nababagot kaya paikut-ikot sa klase. Dahil paikut-ikot sa klase, pinagtatawanan at tinutukso, at dahil naman dito ay napapa-away at napapahiwalay. Para matigil ang ganitong vicious cycle, dapat ay siguraduhing naiintidihan ng estudiyante ang leksiyon higit sa lahat.  Magiging masaya ang pag-aaral kung ito’y naiintindihan, at dahil dito ay lalo pang gustong matuto ng estudyante. Dahil interesadong matuto ay mas maraming natutunan ang mga estudyante, kaya mas masaya silang nakakasali sa klase. “Naiintidihan ko.” Ito ang pinakamabisang gamot upang makasali nang husto sa klase.

Ano ang puwedeng gawin para maiintindihan ng estudyante ang leksiyon?

  Mayroong tatlong paraan upang makatulong sa pag-aaral ng estudyante:

(1) Pagturo nang naka-pokus sa Japanese language (2) Pagturo nang naka-pokus sa nilalaman ng mga subjects

(3) Pagturo nang naka-pokus muna, sa nilalaman ng mga aralin, pagkatapos, sa Japanese language.

  (1) Ang halimbawa ng unang paraan ay ang “Let’s Learn Japanese” 2 and 3 na inilalabas ng Ministry of Education. Dito ay habang pinag-aralan ang salitang Hapon, natutunan din ng mga estudyante ang mga nilalaman ng mga aralin. Epektibo ito sa mga estudyanteng mayroon nang alam tungkol sa mga aralin, o doon sa mga estudyante na may sapat nang kakayahan sa salitang Hapon at sa pag-unawa sa nilalaman ng aralin nang mag-isa kahit wala pang background sa mga subject.   (2) Ang pangalawang paraan ay nagbibigay halaga sa pagtuturo ng subject content sa lahat ng posibleng paraan. Itong teaching material ay sumusunod sa ganitong paraan. Ang “JSL curriculum” ng Ministry of Education ay halos ginawa rin batay sa konseptong ito. Subalit, kapag sobra ang pagbibigay diin sa pagtuturo ng content ay hindi nakakatulong sa pagkakatuto ng salitang Hapon. Kahit na naiintindihan ang content, maaaring hindi kayang gawin ng mga estudiyante ang mga susunod na problem solving sa matematika sa pamamagitan ng Japanese.   Ngayon, inaasahan namin na gagamitin ninyo itong teaching material ayon sa (3) pangatlong pamamaraan. Una, tulungan ang estudiyante upang maunawaan ang aralin sa “ganito at ganyang paraan”. Pagkatapos, sa tamang panahon, ituro sa estudiyante ang mga mahalagang Japanese expression at Kanji. Ang mangyayari ay magkakaroon ng sapat na oras na ginugol para matuto ang estudiyante ng mga nilalaman ng mga aralin. Pag matatag na ang pag-unawa dito, maari nang ipasok ang pagturo ng Japanese at madali na ang pag-aaral ng salita.

Ano ang ibig sabihin ng “lahat ng posibleng pamamaraan/ganito at ganyang paraan”?

  Ating napag-usapan ang “lahat ng posibleng pamamaraan” at “ganito at ganyang paraan,” pero ano nga ba ang dapat nating gawin dito? Mayroong limang mahahalagang pamamaraan sa pagtuturo ng iba’t ibang subjects kung ang estudiyante ay hindi marunong ng salitang Hapon:

(1) Piliing mabuti ang mga nilalaman ng ituturo sa estudiyante (2) Palitan ang mga mahihirap na mga salita ng mga simple at madadaling salitang alam na ng

bata/estudiyante

(3) Gumamit ng mga visual aids

(4) Paghati-hatiin ang leksiyon sa mga maliliit na hakbang (small steps)

(5) Gamitin nang paulit-ulit ang mga salita upang madaling maisaulo

(1) Dahil sa situwasiyon na limitado ang oras para sa pagtuturo, hindi nararapat na ituro lahat sa maikling panahon, kung hindi, piliin lamang mabuti ang mga dapat ituturo.

(2) Sa pagpapaliwanag ng leksiyon, sikaping gamitin ang Japanese na madali at alam ng estudiyante. Kapag kinakapos sa oras, maaari ring gamitin ang mother tongue ng bata/estudiyante.

(3) Nararapat na gumamit ng maraming illustration at kagamitan sa pagtuturo upang madadagdagan pa ang limitadong kakayahan ng estudiyante sa Japanese.

(4) Hindi kaya ng estudiyante ang maintindihan at matutunan ang lahat ng nilalaman ng mga textbook sa isang subo. Batay sa kakayahan ng estudiyante, dapat itong paghati-hatiin na parang maliliit na subo. Ang maliliit na unit ay dapat hatiin pa sa mas maliliit. Ang mga mahahaba at mahihirap na pangungusap naman ay dapat gawing simple, at isa-sang kumpirmahin bago magpatuloy.

(5) Ang mahalaga ay tulungan ang estudiyante sa pagsaulo ng leksiyon. Lalo na kapag may mga salitang hindi maipalit sa Japanese na alam ng estudyante, kailangan nila itong isaulo. Ngunit, hindi madali ang pagsaulo sa isang bagay na isa o dalawang beses lamang narinig sa ibang wika. Kailangang pagsikapan ng tagapagturo na ulit-ulitin ang mga sinasabi nang masanay ang estudyante sa pakikinig nito; magsulat sa blackboard at ituro ito habang nagsasalita; at iba pang nararapat na paraan.

Huwag kalimutan ang Japanese language instruction

  Panatag ang kalooban ng guro at estudyante kung naiintindihan na ang nilalaman ng leksiyon. Pakiramdam nila ay natapos na ang lahat. Ngunit hindi ito sapat dahil hindi pa rin nakakasali nang husto ang estudiyante sa klase o nakakakuha man lang ng mataas na score sa test. Para sa estudiyante, malaking bagay ang pagkakuha niya o hindi ng mataas na score sa test. Upang makakuha ng mataas na score, kailangan ng sapat na kakayahan sa pag-unawa ng Japanese at pag memorya nito. Kailangan alam ng tagapagturo kung anong Japanese expression at kanji ang dapat ituro sa estudiyante sa isang unit at palaging i-review sa tuwing matatapos ang klase. Dagdag pa dito, para madaling mamemorize, ang importanteng words at expressions ay dapat gawing rhythmical na pangungusap, at ipabasa nang paulit-ulit sa estudyante. Nakakatulong din gumawa ng kanta at iparinig sa estudyante.

Para sa mga gagamit nitong teaching materials1. Teaching material para sa mga tagapagturo

Mahalaga ang mga teaching materials na ito kung ito’y ginagamit ng mga tagapagturo. Nilagyan ito ng mga teaching samples para lalong mapakinabangan ng mga guro

2. Para masubaybayan ang situwasiyon ng mga estudiyante Bawat estudiyante ay iba-iba ang situwasiyon at tanging ang mga tagapagturo lamang ang nakakaintindi ng kanilang tunay na kalagayan. Bago gamitin itong mga teaching materials, kailangang alamin muna ng tagapagturo ang situwasiyon ng kanyang estudiyante at pagkatapos, maaaring gamitin itong materials ayon sa nararapat na pangangailangan at level ng estudiyante.

3. Higit sa lahat ay “Naiintindihan ko!” Para sa mga estudiyante ang pinakamahalaga ay ang maintindihan nila. Pag naiintindihan nila ang pinag-aaralan nila, mas lalo silang mawiwili sa pag-aaral, kaya mas lalo silang matututo at makakapag-participate sa klase. Kaya ang mabisang gamot upang masayang makakasali sa leksyon ay ang masabi ng estudiyante na “Naiintindihan ko!”

4. Nararapat na baguhin ang ilang bagay ayon sa situwasiyon ng estudiyante. Bawat estudiyante ay iba ang situwasiyon ayon sa lengguwahe at kultura, pinanggalingan, taon na inukol sa pag-aaral, at kapaligiran kung saan sila lumaki. Hindi madali ang gumawa ng teaching material na babagay at nararapat sa iba’t ibang pangangailangan. Kung minsan maaaring ang ibang teaching materials ay hindi nararapat sa ibang estudiyante. Ang guro lamang ang nakakaalam kung ano ang nararapat sa isang bata/estudiyante. Dahil dito, kailangang baguhin at iayon ito sa kanilang pangangailangan. Maaaring gamitin itong teaching materials bilang gabay o stepping stone.

Question & Answer tungkol sa teaching materials Q1 Alin ang dapat uunahin sa pagtuturo, ang subject content ba o ang Japanese language? Q2 Sa anong grade level nararapat ituro itong teaching materials?

Q3 Anong Japanese level ang kailangan ng mga batang tuturuan sa pamamagitan nitong teaching materials?

Q4 Anong level ng kanji ang kailangan ng mga batang tuturuan sa pamamagitan nitong teaching materials?

Q5 Bakit iba ang paraan sa pagtuturo kaysa sa textbook?

Q6 Bakit parang masyadong maraming pahina ang inilaan para sa kalkulasyon?

Q7 Gaano katagal ang paggamit nitong teaching materials bago makayanan na ng bata ang sumali sa regular class?

Q8 Kailangan bang may espesyal na karanasan (o training) bago gamitin itong teaching materials?

Q1  Alin ang dapat uunahin sa pagtuturo, ang subject content ba o ang Japanese language?

A1  Kapag hindi maaasahan na kaya ng estudiyante ang matutunan ang nilalaman ng leksyon at ang panibagong Japanese, unahin na lamang ang pagtuturo ng subject content.

  Itong teaching materials ay :

(1) Nilagyan ng maraming guhit at larawan para doon sa mga estudiyante na wala pang masyadong kakayahan sa Japanese upang maintindihan nila ang nilalaman ng aralin ayon sa kanilang level ng Japanese.

(2) Iniuukol para pagkatapos matutunan ng estudiyante ang nilalaman ng aralin (subject content), ipinagpalagay na kaya na niyang pataasin ang kakayanan sa Japanese upang masundan ang aralin sa textbook.

Q2  Sa anong grade level nararapat ituro itong teaching materials?

A2  Hindi importante ang grade level, para ito sa mga estudiyanteng hindi nakakaunawa ng nilalaman ng aralin (subject content).

  Ang teaching materials ay para sa mga estudiyanteng hindi nakakaunawa ng nilalaman ng aralin at ginawa ito ayon sa kanilang kakayanan. Kahit anong grade level ang estudiyante ay maaari niyang gamitin itong teaching materials kung hindi pa niya napag-aralan o hindi pa niya naiintindihan ang nilalaman ng aralin. Kabilang dito ang maayos at systematic na aralin sa addition at subtraction, at multiplication. Kahit sino ay maaaring gamitin ito sa kahit anong grade level.

Q3  Anong Japanese level ang kailangan ng mga batang tuturuan sa pamamagitan nitong teaching materials?

A3  Inaasahan na ang estudiyante ay nakakapagsalita ng kahit na sa pinaka-simpleng Japanese.  Kailangan na kaya ng estudiyante ang pagdugtung-dugtungin ang mga salita sa simpleng pag-uusap/komunikasyon.

Q4  Anong level ng kanji ang kailangan ng mga batang tuturuan sa pamamagitan nitong teaching materials?

A4  Hindi kailangan ang kakayanan sa kanji.

  Ginagamit lamang ang hiragana dito sa mga teaching material sa dahilang ang mga estudiyante, kahit saan man lugar nanggagaling, kanji region man o hindi, ay magkaiba ang level ng kakayahan sa kanji. Kapag napag-aralan na ng estudiyante ang nilalaman ng aralin, kung maaari ay ulitin ang napag-aralang math problem at gamitin na ang kanji at ipabasa ito o sanayin uli. Huwag asahan na kakayanin ng estudiyante ang lahat ng tatlong uri ng comprehension/pag-uunawa, “pag-unawa sa content, pag-unawa sa pangungusap, at pag-unawa sa ginamit na salita”, kung hindi, sapat na ang pag-unawa sa kahit isa o dalawang uri lamang sa mga ito.

Q5  Bakit iba ang paraan sa pagtuturo kaysa sa textbook?

A5  Itong teaching material ay ginawa para sa layunin na maintindihan ng estudiyante ang nilalaman ng aralin.

  Ginawa ito at naka-base sa textbook na ginagamit sa eskwelahan, ngunit sa mga situwasyon na mahirap na ang paraan ng pagtuturo sa textbook at mahihirapan na ang estudiyante sa pag-unawa rito ay maaaring mag-iiba na ang kaanyuan nito kaysa sa textbook. Una ay suriing mabuti ang situwasyon ng estudiyante at magsimula sa isang level na mas mababa kaysa sa kasalukuyang

level ng bata. Magpapakita ng interes sa pag-aaral ang bata kung naiintindihan nya ang aralin. Habang mas lalo silang nagiging interesado sa pag-aaral, mas lalo silang natututo. Kung marami silang natututunan, maaari na silang sumali sa klase at mag-aral kasama ng mga kaklase nila. Kapag natututo na sila ng kanilang aralin sa pamamagitan nitong teaching materials ay hikayatin silang gamitin at masanay na rin sa paggamit ng kanilang textbook.

Q6  Bakit parang masyadong maraming pahina ang inilaan para sa kalkulasyon?

A6  Kapagang estudiyante ay hindi nakakaintindi ng Japanese, iniisip niya kaagad na mahihirapan siyang umunawa ng pangungusap ng math problem. Sa katunayan,

  Ang mga salita at pangungusap na ginagamit sa matematika sa elementarya ay hindi masyadong naiiba sa mga salita sa pang-araw-araw na pag-uusap at kung tuturuan lamang siya ng ibig sabihin ng mga salita, makakayahan na ito ng estudyante. Subalit, ang mga salitang “kuriage carrying” at kurisage “borrowing” ay hindi pang-araw-araw na mga salita at sa klase sa matematika lamang sila natutunan. Kung iisipin ninyo na madali ang pagtuturo ng kalkulasyon, hindi ninyo mapapansin ang mga parte kung saan ay madaling madapa o magkakamali ang mga estudiyante.

Q7  Gaano katagal ang paggamit nitong teaching materials bago makayanan na ng bata ang sumali sa regular class?

A7  Walang isahang sagot dito dahil bawat estudiyante ay magkaiba ng situwasyon.

  Magkaiba ang mga estudiyante sa maraming bagay, at kung kailian nila maiintindihan ay hindi pare-pareho at depende sa isa’t isa. Kung paano natututo ang estudiyante ay depende sa maraming bagay katulad ng karanasan sa pag-aaral at bilang ng oras na ginugol sa pag-aaral. Itong teaching materials ay hindi sagot sa lahat ng problema. Ito ay nagsisilbing tulay upang makasali sila sa regular na klase. Ang mga guro ay dapat gumawa ng mga gamit sa pagtuturo na angkop sa pangangailangan ng kanilang estudiyante.

Q8  Kailangan bang may espesyal na karanasan (o training) bago gamitin itong teaching materials?

A8  Ginawa itong teaching materials para sa gamit ng pangkalahatan, mayroon man o wala silang karanasan sa paggamit nito.

  Itong textbook ay textbook para sa mga tagapagturo. Ang mga sumusunod ay tinutukoy na mga target na tagagamit nitong teaching materials:

(1) Teachers at assistant teachers na tagahawak ng klase sa International Understanding/Language class

(2) Class Teachers

(3) Volunteers

  Kahit marami kang karanasan sa pagtuturo o wala man, maaari kang magturo pag sundan ang nilalaman ng teaching materials na ito. Sa “Mga Gabay sa Pagtuturo,” ipinaliwanag ang mga importanteng bagay sa pagtuturo sa bawat leksyon.