คมอการปฏบตงานตามภารกจหลก

โครงการพฒนาการและเสรมสรางศกยภาพกลมวยเรยนอ าเภอดอยหลอ

โรงพยาบาลดอยหลอ

511 หมท 25 ต.ดอยหลอ

อ.ดอยหลอ จ.เชยงใหม

ประจ าปงบประมาณ 2561

ค าน า

คมอภารกจ โครงการพฒนาการและเสรมสรางศกยภาพกลมวยเรยนอ าเภอดอยหลอของ

โรงพยาบาลน ไดจดท าขนเพอเปนแนวทางในการปฏบตงานตามโครงการพฒนาการและเสรมสรางศกยภาพกลมวยเรยนอ าเภอดอยหลอ 2561 โดยมวตถประสงคเพอพฒนาศกยภาพครนกจดการน าหนกและนกเรยนแกนน าสขภาพของอ าเภอดอยหลอ และเพอพฒนาเครอขายโรงเรยนสงเสรมสขภาพของอ าเภอดอยหลอใหกาวสโรงเรยนสงเสรมสขภาพระดบเพชร จงจ าเปนตองม ขนตอน/กระบวนการเชอมโยงไปยงสวนราชการทเกยวของ และแนวทางในการปฏบตงานทชดเจนและเปนมาตรฐานเดยวกน และ

คณะกรรมการจดท าคมอปฏบตงาน

โรงพยาบาลดอยหลอ

สารบญ

เรอง หนา นโยบายการจดการภาวะเรมอวนและอวนในเดกวยเรยน 1 การคดกรองสงตอและการจดการปญหาภาวะอวนในเดกวยเรยน 3 ความส าคญของการจดการหนกเดกวยเรยน 4 (Smart Kids Coacher : SKC) ใบความรในการสอน เรอง อารมณกบความอวน 6 เรอง กนพอดไมมอวน 10 เรอง อานฉลากอยางฉลาด 16 เรอง Fun For Fit 18 การตดตามควบคมก ากบและประเมนผล 23 การรายงานการถายทอดโปรแกรมนกจดการน าหนกเดกวยเรยน 24 ภาคผนวก ก ผงการด าเนนงานอนามยโรงเรยนในการจดการเดกอวนและเรมอวน อ าเภอดอยหลอ ข แบบคดกรอง Obesity Sign ค แบบสงตอเดกทพบภาวะเสยง Obesity Sign ง

1

นโยบายในการจดการภาวะเรมอวนและอวนในเดกวยเรยน แนวคดและหลกการด าเนนงานลดปญหาภาวะเรมอวนและอวน

เดกวยเรยนและเยาวชน เปนกลมทมความส าคญตอการสรางรากฐานความมนคงตอการพฒนาประเทศทงในปจจบนและอนาคต การทเดกจะเจรญเตบโตเปนผใหญทมศกยภาพไดนนจะตองไดรบการเลยงดและสงเสรมสขภาพใหเหมาะสมกบวย เมอสขภาพดจะสงผลตอการเรยนท า ใหผลสมฤทธทางการเรยนดขน ดงนนหนวยงานทเกยวของ จงมความส าคญอยางยงตอการพฒนาคณภาพของเดกทงด านองคความรจากการเรยนการสอนรวมถงการปลกฝงพฤตกรรมสขภาพทดใหกบเดกในป พ.ศ. 2558 รฐบาลไดมนโยบายมอบหมายใหกระทรวงสาธารณสขดแลดานสขภาพเดกวยเรยนชวงอาย 5 – 14 ป ใหมการเจรญเตบโตสมวย ไมอวน มสต รคด มทกษะชวต ดงนน กระทรวงสาธารณสขไดตงเปาหมายตวชวดในเรองดงกลาวไวเปนล าดบส าคญเพอใชในการประเมนและตดตามผลการด าเนนงานใหมประสทธภาพ โดยก าหนดใหมตวชวดระดบกระทรวง คอ เดกวยเรยนมภาวะเรมอวนและอวนลดลงไมเกนรอยละ 10 นน เพอเปนการตอบสนองนโยบายดงกลาว กรมอนามยจงได ก าหนดมาตรการการด าเนนงานการพฒนาสขภาพในกลมเดกวยเรยนใหครอบคลมทวประเทศ ดงน

1. พฒนาศกยภาพและทกษะภาคเครอขาย “นกจดการน าหนกเดกวยเรยน”(Smart Kids Coacher : SKC) การพฒนาศกยภาพและทกษะภาคเครอขาย มความส าคญเปนอยางมากตอการขบเคลอนงานลดปญหา

ภาวะเรมอวนและอวนในเดกวยเรยน ทงในระดบเขต จงหวด และพนท ซงตองอาศยนกวชาการในการสรางทมคร ก. และ คร ข. ทมาจากสหสาขาวชาชพและมความรพนฐานดานอาหาร โภชนาการ การออกก าลงกาย โดยมพนฐานทางดา นวทยาศาสตรการกฬา หรอพละศกษา และจตวทยา เพอการจดการปญหาใหบรรลวตถประสงคประกอบดวย

1.1 ทมคร ก. หมายถง นกวชาการจากศนยอนามย 13 เขต ส านกงานสาธารณสขจงหวด โรงพยาบาลศนย หรอโรงพยาบาลทวไป ทไดรบการอบรม Smart Kids Coacher จากสวนกลาง

1.2 ทมคร ข. หมายถง นกวชาการ พยาบาลหรอเจาหนาท จากส านกงานสาธารณสขอ าเภอ โรงพยาบาลชมชน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ต าบล เทศบาล องคกรปกครองทองถนในพนท และครในโรงเรยนเปาหมาย ทไดรบการอบรม Smart Kids Coacher จากเขตหรอจงหวด (ทมคร ก.)

1.3 แกนน านกเรยน หมายถง นกเรยนทมจตอาสา ไดแก อาสาสมครโรงเรยน แกนน านกเรยน อย.นอยทไดรบการอบรมดานการจดการน าหนก จากทมคร ข. และนกเรยนทมภาวะเรมอวนและอวนตนแบบ ทสามารถควบคมน าหนก หรอลดน าหนกได หรอมการปรบพฤตกรรมไปในทางทเหมาะสม ทงดาน การบรโภคอาหารและการออกก าลงกาย

2. พฒนาระบบการคดกรองสขภาพ การจดการ และแกไขปญหา โดยการคดกรองเดกทมภาวะเรมอวนและอวน

การคดกรอง สงตอและแกไขปญหาเดกอวนกลมเสยงใหไดรบการดแลรกษาจากสถานบรการสาธารณสขทกระดบนน มความส าคญตอการเฝาระวง ชวยเหลอ สงตอ เดกอวนกลมเสยงจากสถานศกษา สถานบรการสาธารณสข และคลนก DPAC มใหเกดความเสยงตอการเกดโรคตดตอไมเรอรง มขนตอนดงน

2

2.1 กรณเดกวยเรยนทมภาวะอวนและไมมโรค : ก าหนดใหมการจดกา รน าหนก โดยเนนกจกรรม 3 อ. (อาหาร ออกก าลงกาย และอารมณ)

2.2 กรณเดกวยเรยนทมภาวะอวนและมโรค :ก าหนดให ด านนการตามระบบสงตอ service plan(รายละเอยดตามคมอ “แนวทางการคดกรองสงตอและแกปญหาเดกอวนกลมเสยงในสถานศกษาสถานบรการสาธารณสขและคลนก DPAC”)

3. พฒนาระบบการจดการสงแวดลอมในโรงเรยนดานโภชนาการ และการออกก าลงกาย โรงเรยนควรมนโยบายและมาตรการทชดเจน ในการจดการสงแวดลอมดานโภชนาการ เพอเออตอการม

พฤตกรรมการบรโภคทเหมาะสมของเดก ตองควบคมมาตรฐานการจดหรอ จ าหนายอาหารกลางวน อาหารวาง นมขนม และเครองดม ใหมคณคาทางโภชนาการ สดสวน และปรมาณเหมาะสมกบวย รวมไปถงรสชาตตองไมหวานไมมน และไมเคม ทงนหากเปนไปไดควรขอความรวมมอจากรานคา แผงลอย หนาโรงเรยนใหปฏบตในแนวทางเดยวกนดวย สวนการออกก าลงกาย โรงเรยนควรสงเสรมใหมการเดนเมอเปลยนคาบเรยน หรอใหขน-ลงบนไดแทนการใชลฟท การจดสถานทออก ก าลงกายตองมความเหมาะสมปลอดภย และจด หาครหรอเจาหนาทผรบผดชอบใหค าแนะน าทถกตอง ขณะทเดกออกก าลงกายหรอเลนกฬา

4. พฒนาระบบฐานขอมลใหมคณภาพและความครอบคลม 4.1 ระบบรายงาน HDC โดยพฒนาคณภาพขอมลการชง น าหนก วดสวนสง และการประเมนภาวะโภชนาการ

ทน าเขาจากหนวยงานรบผดชอบในพนท (รพ.สต., รพช., รพท., รพศ.) ใหมความครอบคลม ถกตองเปนปจจบน และรายงานผลตามระยะเวลาทก าหนดใน template ดงน ภาคเรยนท 1 ก าหนดระยะเวลาการชงน าหนก 2 เดอน (พ.ค.-ม.ย.) พนทลงขอมลในระบบรายงาน ระยะเวลา 3 เดอน คอ พ.ค., ม.ย., ก.ค. ภาคเรยนท 2 ก าหนดระยะเวลาการชงน าหนก 2 เดอน (ต.ค.-พ.ย.) พนทลงขอมลในระบบรายงาน ระยะเวลา 3 เดอน คอ ต.ค., พ.ย., ธ.ค.

4.2 ขอมลจ านวนโรงเรยนและรายชอโรงเรยนทมปญหาภาวะเรมอวนและอวน รอยละ 10 4.3 ขอมลนกเรยนทมภาวะอวน และไดรบการสงตอ service plan

5. การบรหารจดการ 5.1 การบรหารจดการแบบบรณาการ: โรงเรยน (นโยบาย “ลดเวลาเรยน เพมเวลาร”) และผาน

ระบบสขภาพระดบอ าเภอ (District Health System : DHS) 5.2 เชอมโยงการท างานระหวางโรงเรยน และหนวยบรการสาธารณสข 5.3 สรางการมสวนรวมของภาคเครอขายการด าเนนงานเพอลดปญหาภาวะเรมอวนและอวนทกหนวยงาน

การคดกรองสงตอและการจดการปญหาภาวะอวนในเดกวยเรยน

3

การคดกรอง สงตอ และแกไขปญหาเดกอวนกลมเสยงใหไดรบการดแลรกษาจากสถานบรการ สาธารณสขทกระดบนน จ าเปนจะตองทราบขนตอนการก าเนนงานหรอการใหบรการของแตละหนวยงานเบองตนเพอจะไดเชอมตอขอมลระหวางหนวยงาน โดยผานชองทางการใหบรการทมอยเดมหรออาจจะเพ มชองทางพเศษเพอเดกอวนกลมเสยงจะไดรบการรกษาอยางทนทวงทในกรณทมอาการแทรกซอนรนแรง ดงนนจงควรมมาตรฐานการด าเนนงานไปในทศทางเดยวกน ซงสถานบรการสาธารณสข หมายถงโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ต าบลโรงพยาบาลชมชน โรงพยาบาลทวไป โรงพยาบาลศนย ส านกงานสาธารณสขและสงแวดลอมเทศบาล และคลนกDPAC ในสถานบรการสาธารณสขทกระดบ ด าเนนการตามขนตอนดงตอไปน 1. เจาหนาท : ตรวจสอบความถกตองการชง น าหนก วดสวนสง และประเมนภาวะโภชนาการ (น าหนกตามเกณฑสวนสง) นกเรยนทมภาวะโภชนาการเรมอวนและอวน > + 2 S.D. ถง + 3 S.D.และโรคอวน > + 3 S.D. และคดกรองความเสยง ดงน

1) ตรวจสอบรอยปนด ารอบคอ และรอบรกแร 2) ซกประวตกบผปกครองและเดกอวนทมภาวะแทรกซอน ไดแก ความดนโลหตสง โรคกระดก

และขอ การนอนกรน/การหยดหายใจขณะหลบของนกเรยน (OSA) อาการของภาวะตอตานอนซลน เปนตน 3) ซกประวตกลมเสยงกบผปกครองและเดกเรมอวน /อวน เรองความเจบปวยของบคคลในครอบครวทม

โรคไขมนในเลอดผดปกต โรคหวใจและหลอดเลอดกอนอาย 55 ปในผชาย และกอนอาย 65 ป ในผหญง หรอเบาหวาน หรอเดกทเกดจากมารดารทมเบาหวานขณะตงครรภ

4) ประเมนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร และการออกก าลงกาย 5) เจาะเลอด (lipid profile, fasting blood glucose (FBG), alanine aminotransferase(ALT) 6) พบกมารแพทย/สงตอรกษาตามระบบ

2. เจาหนาท /นกโภชนาการประ จ าโรงพยาบาล : ใหค าแนะน าดานอาหาร โภชนาการเพอปรบเปลยนพฤตกรรมกรรมบรโภคอาหาร 3. นกวทยาศาสตรการกฬา ในคลนก DPAC : จดโปรแกรมการออก ก าลงกายให ค าแนะน าทเหมาะสมเ พอปรบเปลยนพฤตกรรมการออกก าลงกาย 4. เจาหนาท/นกโภชนาการ/นกวทยาศาสตรการกฬา : ตดตาม ควบคม ก ากบ และประเมนผลเปนรายบคคล 5. เจาหนาท : จดท าระบบรายงานของสถานบรการเพอรายงานส านกงานสาธารณสขจงหวด 6. กรณสถานบรการระดบปฐมภม ไมสามารถรกษาเดกอวนทมปญหาแทรกซอนได ใหสงตอสถาน บรการสาธารณสขระดบทตยภม/ตตยภม ความส าคญของการจดการน าหนกเดกวยเรยน(Smart Kids Coacher : SKC)

4

โรคอวนในเดกวยเรยนเปนปญหาสาธารณสขท ส าคญในหลายประเทศ รวมทงประเทศไทย ขอมลการเฝาระวงภาวะโภชนาการในเดกวยเรยนอาย 5-14 ป จากระบบรายงาน Health Data Center (HDC) ของส านกนโยบายและยทธศาสตร ในป พ.ศ.2556 พบภาวะเรมอวนและอวน รอยละ 8.9 ปพ.ศ. 2557 รอยละ 9.5และป พ.ศ. 2558 รอยละ 12.5 ภาคเรยนท 1 ในภาคเรยนท 2 รอยละ 12.2 ในภาคเรยนท 2 จากขอมลดงกลาว จะเหนไดวาภาวะเรมอวนและอวน มแนวโนมเพมขนสงขนทกป และสวนใหญพบอตราชก ในเขตอ าเภอเมอง และเขตเทศบาลสงกวา อ าเภออนๆ ทกจงหวดผลการศกษาวจยหลายแหลง พบวาเดกทเปนโรคอวนเมอเตบโตเปนผใหญจะมโอกาสเปนโรคอวน1 ใน 4 และหากอวนจนถงวยรนโอกาสเสยงสงถง 3 ใน 4 ผลเสยจากการเกดโรคอวน น าไปสการเกดโรคไมตดตอเรอรง (Non-communicable diseases, NCDs) ทงในเดกและผใหญ ซงผลกระทบจากการเปนโรคไมตดตอเรอรงน จะท าใหเกดปญหาทงดานรางกายจตใจ อารมณ สงคม และเศรษฐกจ ในเดกวยเรยนท าใหผลสมฤทธทางการเรยนตกต าเดกอวนทปวยเปนโรคแทรกซอน ครอบครวตองเสยคาใชจายในการรกษาพยาบาลเพมขน และรฐบาลตองแบกรบภาระคาใชจายในการรกษาโรคเรอรงอนเกดจากโรคอวนหลายพนลานบาทตอปทงทเปนโรคทสามารถปองกนได การด าเนนงานทผานมา ไดมงเนนไปทพนทเสยง 28 จงหวด ในเขตสขภาพท 3, 4, 6 และ 12 โดยการสรางทมนกจดการน าหนกเดกวยเรยน (Smart Kids Coacher) การพฒนาองคความรดานการคดกรอง สงตอ และแกปญหาเดกอวนกลมเสยงในสถานศกษา สถานบรการสาธารณสขแ ละคลนก DPAC การแลกเปลยนเร ยนรเพอถายทอดประสบการณการ ด าเนนงานรวมกบหนวยงานทเกยวของรวมถงการตดตามงานในพนท เพอรบทราบปญหาและใหค าปรกษาทเปนประโยชนตอกาด าเนนงานลดปญหาดงกลาว

จากความส าคญของปญหาดงกลาว ส านกโภชนาการ จงไดจดท าคมอนกจดการน าหนกเดกวยเรยน (Smart Kids Coacher) เพอใชเปนแนวทางในการพฒนาศกยภาพบคลากรทเกยวของกบการจดการปญหาภาวะเรมอวนและอวนในพนทตอไป กลมเปาหมาย

นกจดการน าหนกในเดกวยเรยน (Smart Kids Coacher : SKC) หมายถง บคลากรจากหนวยงานตาง ๆ ทผานการอบรมดานการจดการ น าหนกในเดกวยเรยน ในหลกสตร เทคนคการใหความรดานอาหารโภชนาการ กจกรรมทางกายของเดกวยเรยน รวมถงการมทศนคตทดตอการมรางกายทมสดสวนสมวยบคลากรดงกลาวไดรบการยกยองจากภาครฐในชวงทมการเนนนโยบายการท างานแบบบรณาการเพอพฒนาเสรมสรางความมนคงเขมแขงของประชากรทกกลมวย บคลากรกลมนประกอบดวยผทมาจากภาคประชารฐมภารกจทจะรวมมอในการจดการสขภาพ ความมนคงปลอดภย และรวมทงการพฒนาดานการเรยนรทดานของประชากรกลมวยเรย น ในทนหมายถงกลมบคคลดงตอไปน 1. ทมคร ก. หมายถง นกวชาการจากศนยอนามย 13 เขต ส านกงานสาธารณสขจงหวด โรงพยาบาล ศนยหรอโรงพยาบาลทวไป ทไดรบการอบรม Smart Kids Coacher จากสวนกลาง 2. ทมคร ข. หมายถง นกวชาการ พยาบาลหรอเจาหนาท จากส านกงานสาธารณสขอ าเภอ โรงพยาบาล ชมชน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล เทศบาล องคกรปกครองทองถนในพนท และครในโรงเรยนเปาหมายทไดรบการอบรม Smart Kids Coacher จากเขตหรอจงหวด (ทมคร ก.)

5 3. แกนน านกเรยน หมายถง นกเรยนทมจตอาสา ไดแก อาสาสมครโรงเรยน (อสร.) แกนน านกเรยนอย .นอย ทไดรบการอบรมดานการจดการ น าหนก จากทมคร ข. และนกเรยนทมภาวะเรมอวนและอวนตนแบบ ทสามารถควบคมน าหนก หรอลดน าหนกได หรอมการปรบพฤตกรรมไปในทางทเหมาะสม ทงดานการบรโภคอาหารและการออกก าลงกาย

เจตนารมณในการพฒนาสมรรถนะดานการจดการ น าหนกใหกบ Smart Kids Coacher น มความหมายกวาง และตองการใหเปนกลมคนทเปนสอในการพฒนาทรพยากรมนษยในชวงวยเรยนในทกดาน ดงนนการใชค า วา “SMART” จงมนยยะในเรองของหลกการตงเปาหมาย เพอใหประสบความส าเรจในเรองใด เรองหนง ซงประกอบดวย S = Specific หมายถง มความชดเจน M = Measurable หมายถง สามารถวดได A = Attainable หมายถง สามารถบรรลได R = Realistic หมายถง อยบนพนฐานความเปนจรง T = Timely หมายถง มก าหนดเวลาแนนอน

6

ใบความรในการสอน

เรองอารมณกบความอวน ใบความรท 1 เรอง โรคอวน

โรคอวนในเดก สวนใหญเกดจากความผดปกตของการเผาพลาญพลงงาน เปนผลจากความไมสมดล ระหวางพลงงานทไดรบและพลงงานทเผาผลาญ ท าใหเกดการสะสมพลงงานในรปของไตรกลเซอรไรด ในเนอเยอไขมน ซงอาจเกดจากปจจยตางๆ เชน พนธกรรม ความผดปกตของฮอรโมน โรค หรอกลมอาการทมภาวะอวนรวมดวยชนดของโรคอวนในเดก โดยทวไปแบงเปน 2 กลมใหญคอ กลมเดกทอวนและเตย และกลมเดกทอวนและสง 1. กลมเดกอวนและเตย แบงออกไดเปน 2 กลมยอย คอ

1.1 กลมอวนและเตยทมระดบสตปญญาปกต มกพบไดในเ ดกและวยรนทมความผดปกตของ ฮอรโมนตางๆ เชน ขาดฮอรโมนทชวยในการเจรญเตบโต ขาดธยรอยดฮอรโมน และมฮอรโมนกลโคคอรตคอยดเกน

1.2 กลมอวนและเตยทมระดบสตปญญาดอยกวาปกต มกพบในเดกทเปนโรคจ าเพาะบางอยาง 2. กลมเดกทอวนและสง

ในกลมเดกวยรนทอวนและสงนน เปนกลมทพบไดบอยในปจจบน สาเหตของภาวะอวนของเดกกลมน เปนผลมาจากความไมสมดลของพลงงาน คอ ไดรบพลงงานจากสารอาหารมากกวาพลงงานท รางกายใชไป จงเกดพลงงานเหลอไปสะสมเปนไขมนในรางกาย เกดเปนภาวะอวนขน

รไดอยางไร...วาเปนโรคอวน โดยการชงน าหนก วดสวนสง แลวน าไปเปรยญเทยบในกราฟแสดงเกณฑอางองการเจรญเตบโตของเดก

อาย 5 - 18 ป หากจดกราฟแลว จดตดอยบนแถบสใด ใหอานคาตามขอความดงน แถบสมวงเขม คอ ภาวะโภชนาการอยในเกณฑอวน แถบสมวงออน คอ ภาวะโภชนาการอยในเกณฑเรมอวน แถบสเขยวเขม คอ ภาวะโภชนาการอยในเกณฑทวม แถบสเขยว คอ ภาวะโภชนาการอยในเกณฑสมสวน แถบสเขยวออน คอ ภาวะโภชนาการอยในเกณฑคอนขางผอม แถบสสม คอ ภาวะโภชนาการอยเกณฑผอม

7

8 ใบความรท 2เรอง หลกในการควบคมอารมณและความรสกขณะลดน าหนกโดยใชเทคนค 3 ส.

อารมณ คอ อารมณมงมนตอเปาหมายลดน าหนก ตองมจตใจทมนคง หากไมสามารถควบคมอารมณและความรสกได จะท าใหลมเลกความคดในการลด น าหนกในทสดในแตละวนเดกๆจะมอารมณตางๆ เกดขนอาจเปนความพงพอใจ ความโกรธ ความราเรง ความเจบปวดผดหวง ตลอดเวลาทเดกอยในสถานการณใดสถานการณหนง จะอยภายใตสงเรา (stimulus) และประสบการณ (experience) การควบคมอารมณเปนเรอง ส าคญและมอทธพลตอพฤตกรรม ซงสงผลตอความสขและ การประสบความส าเรจในการเรยน การควบคมอารมณตงแตในวยเดก จะท าใหเดกมการเรยนรและเทาทนอยเสมอ โดยเฉพาะเดกทมปญหาอวนอาจตองเจอกบสถานการณถกเพอนลอตองมความตงใจมงมนจรงจงปรบอารมณ และคดบวกกบตวเองใหเกดแรงจงใจ เกดความเชอมน และเกดความมมานะ

หลกในการควบคมอารมณและความรสกขณะลดน าหนกโดยใชเทคนค 3 ส. 1. สกดสงกระตนทท าใหหว หลกเลยงความนากนของอาหาร และกลนหอมอาหารจานโปรด 2. สะกดใจไมใหบรโภคเกน ตงสต “สตมา ปญญาเกด” เกดปญญาแหงการกนลดอวน 3. สะกดใหคนรอบขางชวยเหลอ

- ไมย วย ยดเยยดกนเกน - ใหก าลงใจชวยเหลอ - พากนออกก าลงกาย

ใบความรท 3เรอง เทคนคการปรบพฤตกรรมลดอวน

พฤตกรรมการกน การปรบพฤตกรรมในเดกอวนเปนการก าหนดพฤตกรรมทตองการใหเปลยนแปลง และหาปจจยท

เกยวของกบพฤตกรรมนน ๆ เพอจะไดวางแผนจดการไดอยางเหมาะสม เพอลดพฤตกรรมทไมพงประสงคและเพมพฤตกรรมทตองการ โดยมหลกการดงน

การประเมนพฤตกรรม (self-monitoring) เปนการตดตามพฤตกรรมการกนและการออกก าลงกายของเดก โดยใหเดกจดบนทกพฤตกรรมการกนของ

ตนเอง เชน รายละเอยดของอาหาร แรงจงใจในการกน สถานทกน เวลาทกน บคคลทกนดวย อารมณหรอความคดกอนและหลงกน เปนตน การบนทกและประเมนพฤตกรรมนจะ ท าใหทราบถงพฤตกรรมทเปนปญหา และน าไปสการตงเปาหมายถงพฤตกรรมทตองการท าใหส าเรจไดอยางชดเจน

การตระหนกร (awareness) คอ การเขาใจแบบแผนพฤตกรรมของตนเอง ซงไดจากการน าเอาการประเมนพฤตกรรมตวเองทไดจด

บนทกไวมาวเคราะหรวมกน เชน เดกมกกนขนมเมอนงดทวหรอเลนเกมนาน ดงนนเดกกควรระมดระวงเรองของการกนขนมหรอสอนใหเลอกอาหารวางทมพลงงานต าในขณะนงดทวหรอเลนเกมนาน

9

การตงเปาหมาย (goal setting) การตงเปาหมายควร ท าทงเปาหมายระยะสนและเป าหมายระยะยาวเกยวกบพฤตกรรมกา รรบประทาน

อาหารและการออกก าลงกาย เปาหมายทตงควรเปนพฤตกรรมพงประสงคทเดกสามารถ ท าไดจรง โดยใหเดกและผปกครองมสวนรวมในการตงเปาหมายรวมกน

การหาสงกระตน (stimulus control) เปนการหาสงกระตนท ท าใหเกดการกน เพอใหหลกเลยงสงนนไดอยางถกตอง เชน เดกมกถกกระตนให

กนอาหารโดยการเห นอาหารหรอขนมทผปกครองซอมาตนไวทบานดงนนผปกครองกไมควรซออาหารและขนมมาตนไวในปรมาณทมากเกนไป หรออาจเกบอาหารและขนมทซอมาไวในตทมดชดเพอไมใหเดกเหนและเกดความอยากกน

การหาสงยบยง (inhibitors) เปนการหาสงยบย งทจะชวยหยดย งพฤตกรรมการกนของเดกได เชน เดกจะหยดกนอาหารเมอมเพอนมา

ชวนไปเลนนอกบาน ซงเปนการเปลยนความสนใจไปยงสงทชอบมากกวา ดงนนผปกครองอาจสนบสนนใหเดกไดออกไปเลนกบเพอนหรอเปนฝายชกชวนเดกใหมกจกรรมนอกบานรวมกนอยางสม าเสมอ

การปรบเปลยนความคด (cognitive restructuring) เปนการปรบเปลยนความคดใหเปนไปในเชงบวก สรางความมนใจในตนเอง และมงเนนไปทางการกร ะท า

ทเปนบวก เชน หากเดกตงใจจะลดน าหนกแตเผลอกนไอศกรม เดกอาจจะรสกผดและคดวาตนเองไมสามารถทจะลดน าหนกได ซงผปกครองควรสอนเดกใหปรบความคดใหมวาการทเดกกนไอศกรมนน อาจท าใหน าหนกไมลด แตเหตการณนไมไดเปนปจจยส าคญทจะท าใหเดกลมเลกความคดทจะลดน าหนกใหไดตามเปาหมายและจะเปนขอเตอนใจไมใหเกดขนอกในอนาคต

การใหรางวล (rewards) เปนการสรางแรงจงใจในการปรบเปลยนพฤตกรรม การใหรางวลควรใหเมอเดกปรบพฤตกรรมไดดม

พฤตกรรมใหมทดเกดขนหรอลดความถของพฤตกรรมทไมพงประสงค เชน ลดการดมน าอดลม ออกก าลงกายสม าเสมอ เปนตน รางวลทใหควรเปนรางวลทสงเสรมพฤตกรรมเชงบวก เชน อปกรณกฬา หรออาจเปนการพาไปเทยวกได แตไมควรเปนรางวลทเกยวกบอาหาร นอกจากน ค าชมเชยกเปนสงส าคญทจะท าใหเดกภาคภมใจและเปนแรงเสรมทดทจะท าใหการเปลยนแปลงพฤตกรรมคงอยไดนาน

10 เรอง กนพอดไมมอวน ใบความรท 1เรอง อาหารหลก 5 หม และสารอาหารทจ าเปนตอรางกาย

ประเทศไทยแบงอาหารหลกทเรารบประทานเปน 5 หม เพอเปนแนวทางงายๆ ทใชแนะน าการรบประทานอาหารของประชาชนทวไปทกกลมวยวาควรกนใหครบ 5 หม โดยอาหารในหมเดยวกนสามารถกนทดแทนกนได เพอใหรางกายไดรบสารอาหารตางๆครบถวนและเพยงพอเพอการมภาวะโภชนาการทดอาหาร 5 หม ประกอบดวย

อาหารหม 1 เนอสตว ไข นม และถวเมลดแหง อาหารหมนใหสารอาหารโปรตนเปนสวนใหญ รวมทงวตามนและแรธาต ซงมหนาทหลกในการสรางเซลล

กลามเนอ เนอเยอ กระดก ภมตานทานโรค ฮอรโมน เอนไซม และใชเปนแหลงพลงงานของรางกายเมอรางกายไดรบสารอาหารคารโบไฮเดรตและไขมนไมเพยงพอ

อาหารหม 2 ขาว แปง เผอก มน และน าตาล อาหารหมนใหสารอาหารคารโบไฮเดรตเปนสวนใหญ ซงมหนาทหลกในการใหพลงงานแกรางกาย เชน

ท าใหเราเดนไปไหนมาไหนได ท างานได ถารบประทานอาหารพวกนในปรมาณทมากเกนความตองการของรางกาย สารอาหารคารโบไฮเดรตกจะถกเปลยนไปอยในรปไขมนและสะสมในรางกาย

อาหารหม 3 ผกตางๆ เชน ผกบง ต าลง คะนาฟกทอง ถวฝกยาว ฯลฯ อาหารหม 4 ผลไมตางๆ เชน กลวย สม มะละกอ มะมวง ล าไย ขนน ทเรยน เงาะ ลางสาด ฯลฯ ผกและผลไม เปนแหลงของสารอาหารจ า พวกวตามนและแรธาต เชน วตามนบ 2 วตามนบกรดโฟลค

วตามนซ วตามนเอ วตามนอ โปแตสเซยม แมกนเซยม ทองแดง และแคลเซยม มหนาทในการชวย ใหอวยวะตางๆ ในรางกายท างานไดตามปกต และชะลอความเสอมของรางกาย นอกจากนผกและผลไมยงอดมไปดวยเสนใยอาหารและสารพฤกษเคม ซงอาจชวยปองกนโรคมะเรงบางชนดได

อาหารหม 5 ไขมนตางๆ เชน ไขมนจากสตว และไขมนจากพช อาหารหมนใหสารอาหารไขมน ซงมหนาทหลกในการใหพลงงานทใชประจ า วนและยงเปนพลงงาน สะสมท

รางกายน ามาใชเมอจ าเปน สารอาหารทจ าเปนตอเดกวยเรยน 1. แคลเซยม เปนแรธาตทส าคญทชวยในการสรางกระดกและฟนใหแขงแรงและยงมหนาทส าคญ

เกยวกบการท างานของระบบประสาท กลามเนอรวมทงกลามเนอหวใจ การแขงตวของเลอดเมอมบาดแผลวยเดกเปนวยทรางกายตองการแคลเซยมมาก เนองจากมภาวะสรางกระดกมากชวยใหมการสะสมแคลเซยมใน กระดกมากขน แหลงอาหารทมแคลเซยมมาก ไดแก นม เนยแขง ปลาเลกปลานอย ปลากระปอง เตาหผกใบเขยว

2. ไอโอดน เปนแรธาตทส าคญ เพราะถามการขาดในหญงตงครรภจะท าใหเดกทเกดมามสตปญญาดอยโดยอาหารทเปนแหลงของไอโอดน ไดแก อาหารทะเล คอ ปลา ป กง หอย ปลาหมก และเกลอเสรมไอโอดนโดยใชในการปรงอาหาร

3. วตามนเอ มหนาทในการเสรมสรางเซลลเนอเยอและระบบภมคมกนของรางกาย แหลงอาหารของวตามนเอ ไดแก ตบ ผกใบเขยวและผกทมสเหลอง เชน ผกบง ต าลง ฟกทอง แครอท สวนในผลไมไดแกมะละกอสก มะมวงสกนอกจากสารอาหารตางๆ ทกลาวมาแลว เรายงไดสารอาหารอนๆ เชน วตามนบ1 วตามนบ 2 วตามนบ 6วตามนบ 12 กรดโฟเลท รวมทง แรธาต ฟอสฟอรส โซเดยม โปแตสเซยม สงกะส ใบความรท 2 อาหารวางเพอสขภาพ

อาหารวางเพอสขภาพทมคณคาทางโภชนาการ ไมหวานจด ไมเคมจด และไมมไขมนสง หมายถง

11 อาหารทบรโภคระหวางมออาหารหลก ทมประโยชนใหพลงงานและมสารอาหารทจ าเปนตอรางกายครบถวนเพยงพอ ไดแก โปรตน แคลเซยม เหลก วตามนเอ วตามนซ วตามนบ 1 วตามนบ 2 หรอใยอาหารไมนอยกวา 2 ชนด โดยแตละชนดมปรมาณน าตาล โซเดยม และน ามน /ไขมนในระดบต าไมเกนเกณฑทก าหนด พลงงานทไดรบจากการรบประทานอาหารวาง โดยเฉลยแตละมอในเดกอาย 4-5 ป ไมควรเกนมอละ 130 กโลแคลอรเดกอาย 6-13 ป ไมเกนมอละ 160 กโลแคลอร และเดกอาย 14-19 ป ไมเกนมอละ 200 กโลแคลอร โรงเรยนไมมการจดและจ าหนายอาหารวางหรอขนมทมรสหวานจด เคมจด และมไขมนสง

อาหารวางรสหวานจด หมายถง อาหารหรอขนมทมคณคาทางโภชนาการต าและมผลเสยตอการเจรญเตบโตเปนอนตรายตอสขภาพ ท าใหรบประทานอาหารมอหลกไดนอย สงผลตอการขาดสารอาหาร (ผอม, เตย) หากรบประทานอาหารมอหลกมากดวย เดกจะมภาวะอวน ไดแก ขนมทมปรมาณน าตาลสงเกน12 กรม หรอเกนประมาณ 3 ชอนชาตอมอ (น าตาล 1 ชอนชา หนก 4 กรม) เชน ชอกโกแลต ทอฟฟ ลกอม อมยมนมอดเมด หมากฝรง เยลล ขาวโพดอบกรอบ ขนมปงกรอบ บสกต เวเฟอรไสตางๆ คกก หวานเยนหรอไอศกรมฯลฯ การบรโภคน าตาลควรรบประทานแตนอย ทงในอาหารมอหลกและอาหารวาง ใน 1 วน ส าหรบกลมอาย6-13 ป ไมควรเกน 4 ชอนชา (16 กรม) และกลมอาย 14-18 ป ไมควรเกน 6 ชอนชา (24 กรม)

เครองดมทมรสหวานจด หมายถง เครองดมทมปรมาณน าตาลทระบในฉลากโภชนาการหรอเตมน าตาลเกนรอยละ 5 ตอการบรโภค 1 ครง เชน นมเปรยว นมปรงแตงรส น าอดลม น าผลไมรสตางๆ ชาเขยวการบรโภคน าตาล ควรรบประทานแตนอย ทงในอาหารมอหลกและอาหารวาง การบรโภคน าตาลใน 1 วน ส าหรบกลมอาย 6-13 ป ไมควรเกน 4 ชอนชา (16 กรม) และกลมอาย 14-18 ป ไมควรเกน 6 ชอนชา(24 กรม)

อาหารวางรสเคมจด หมายถง อาหารทมปรมาณโซเดยมระบในฉลากโภชนาการเกนรอยละ 4 ของปรมาณโซเดยมทแนะน าใน 1 วน ตอการบรโภค 1 ครง หรอปรมาณโซเดยมเกน 100 มลลกรมตอครง หรอมเกลอเกน 0.25กรม เชน ขนมซอง ขนมถงประเภทปลาเสนปรงรส มนฝรงทอด ขาวเกรยบ สาหราย ฯลฯ

โซเดยม หมายถงแรธาตทจ าเปนตอรางกาย มหนาทรกษาความสมดลของของเหลวในรางกายและ ความดนโลหตใหอยในระดบปกต ถาไดรบมากเกนไปเปนประจ าจะมความเสยงตอการเกดโรคความดนโลหตสงโรคไต โรคหวใจ ฯลฯ แหลงของโซเดยม ไดแก อาหารธรรมชาต เครองปรงรส เชน เกลอ น าปลา ซอวอาหารแปรรป เชน ผกดอง ไขเคม ไสกรอก หมยอ บะหมกงส าเรจรป ขนม อาหารขบเคยว ฯลฯ

เกลอ เครองปรงรสเคมทมโซเดยมปรมาณสง เกลอ 1 ชอนชา (5 กรม) จะมโซเดยม 2,000 มลลกรม ปรมาณเลกนอยทงอาหารมอหลกและอาหารวาง ใน 1 วน ไมควรบรโภคโซเดยมเกน 2,400 มลลกรม หรอเกลอไมควรเกน 1 ชอนชา

ปรมาณโซเดยมทควรไดรบตอวน กลมอาย ปรมาณโซเดยมตอวน (มลลกรม) 6-8 ป 325-950 9-12 ป 400-1,175 13-15 ป 500-1,500 16-18 ป 525-1,600 อาหารวางทมไขมนสง หมายถง อาหารวางทมคณคาทางโภชนาการต าไขมนสงมผลเสยตอการเจรญเตบโต

ของเดก ท าใหเดกมภาวะอวน เสยงตอภาวะไขมนในเลอดสง โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสงไดแก อาหารทปรงโดยใชน ามนมากเกน 2.5 กรมตอมอ หรอมากกวาครงชอนชา (น ามน 1 ชอนชาหนก 5 กรม) หรออาหารทอดดวยน ามนทวม เชน มนฝรงทอด ลกชนทอด ไสกรอกทอด ขนมซอง ขนมเบเกอรเคกหนาครม คกก พฟ พาย พซซา ฯลฯ

12 ใบความรท 3 เรอง ตกอาหารตามธงโภชนาการ

การจ าแนกอาหารเปน 5 หมหรอ 5 กลมอาหารนน เปนขอมลใหผบรโภคสามารถเลอกบรโภคอาหารอยางหลากหลาย ครบหม อยางไรกตามนอกจากการบรโภคใหครบทกหมแลว ปรมาณการบรโภคอาหาร ในแตละหมกมความส าคญอยางยงตอภาวะโภชนาการ ตอมาจงมความพยายามในการเผยแพรความรเกยวกบสดสวนอาหารทควรบรโภค ในรปแบบพรามดโภชนาการ หรอในประเทศไทยนยมใชเปนธงโภชนาการขอมลในธงโภชนาการจะบอกถงปรมาณ สดสวน และความหลากหลายของอาหารทคนไทยอาย 6 ปขนไป ผใหญ และผสงอาย ควรกนใน 1 วน โดยน าเอาอาหารหลก 5 หม มาแบงเปน 4 ชน 6 กลมตามสดสวนทควรรบประทาน ดงน

ในภาพ จะเหนวา สดสวนของอาหาร แสดงโดยใชขนาดของพนท พนทมากกนมาก พนทนอยกนนอยสวน

การกนอาหารใหหลากหลายชนด ไมซ าจ าเจ แสดงโดยใชภาพอาหารในแตละกลม ใหกนอาหารทกกลม และในแตละกลมตองกนใหหลากหลาย เพอใหไดสารอาหารตางๆ ครบถวน ตามทรางกายตองการ และเปนการหลกเลยงการสะสมพษภย จากการปนเปอนในอาหารชนดใดชนดหนง ทกนเปนประจ า

การจดกลมอาหารขางตน มขอแตกตางไปจากอาหารหลก 5 หม คอ แยกกลมนมออกจากกลมเนอสตวเพอใหเหนความส า คญของอาหารทเปนแหลงแคลเซยม และจดรวมกลมน ามนรวมไวกบน า ตาล และเกลอรวมเปนกลมทแนะน า ใหกนนอย

นกเรยนตองรบประทานอาหารในแตละกลม ในปรมาณเทาไร กลมอาหาร หนวย พลงงาน (กโลแคลอร) 1,600 กลมขาว – แปง ทพพ 8 กลมผก ทพพ 4 กลมผลไม สวน 3-4 กลมเนอสตว ถว ไข ชอนกนขาว 6 กลมนม แกว 2

13

กลมน ามน น าตาล เกลอ ชอนชา กนแตนอยเทาทจ า เปนตามตารางขางตน หนวยตวงวดทใชเปนหนวยทใชในครวเรอน เชน ทพพ ชอนกนขาว และแกว ยกเวนผลไมแนะน าเปนสวน

อาหารในกลมเดยวกน สามารถกนทดแทนกนได อาหารในกลมเดยวกน ใหพลงงานและคณคาทางโภชนาการเทากน หรอใกลเคยงกน ดงนน จงกนสลบ

สบเปลยนชนดของอาหารในกลมเดยวกนได แตไมสามารถกนสบเปลยนทดแทนอาหารตางกลมได เนองจากพลงงานและปรมาณสารอาหารไมเทากน ดงตวอยาง

กลมขาว-แปง : ขาวสก 1 ทพพ = กวยเตยว 1 ทพพ = ขาวเหนยว 1/2 ทพพ = ขนมจน 1 จบ = ขนมปง 1 แผน = บะหม1

กอน กลมผก : ฟกทองสก 1 ทพพ = ผกคะนาสก 1 ทพพ = ผกบงจนสก 1 ทพพ = แตงกวาดบ 1/2 ผลกลาง กลมผลไม : ผลไม 1 สวน = เงาะ 4 ผล = ฝรง 1/2 ผลกลาง = มะมวงดบ 1/2 ผล = กลวยน าวา 1 ผล =สมเขยวหวาน 1

ผลใหญ = มะละกอ หรอสบปะรด หรอแตงโม 6-8 ชนพอค า = ลองกองหรอ ล าไย หรอองน 6-8 ผล กลมเนอสตว : ปลาท 1 ชอนกนขาว (1/2 ตว ขนาดกลาง) = เนอหม 1 ชอนกนขาว = ไขไก 1/2 ฟอง =เตาหแขง 1/4 ชน =

ถวเมลดแหงสก 2 ชอนกนขาว กลมนม : นมสด 1 แกว = โยเกรต 1 ถวย = นมพรองมนเนย 1 แกว * ถาไมดมนม ใหกนปลาซารดน หรอปลาเลกปลานอย 2 ชอนกนขาว หรอเตาหแขง 1 แผน

รไดอยางไรวา กนตามธงโภชนาการแลว เหมาะสมกบตนเองหรอไม เดกอาย 6-18 ป เมอกนตามธงโภชนาการแลว ตองดวา รางกายเจรญเตบโตสมวยหรอไม (คอน าหนกและ

สวนสงตองเพมขนตามวย) โดยชงน าหนกและวดสวนสงเทยบกบเกณฑอางองการเจรญเตบโตของเดกไทย ใบความรท 4 เรอง การเลอก กนอาหารตามโซนส

14

การลดน าหนกถาจะใหไดผลนน ตองมความตงใจจรง เปนสงส าคญทสด สวนใหญมกไมคอยมวนยกบตนเองทงในเรองการกนอาหารหรอการออกก าลงกาย และชอบทจะใชทางลดมากกวา การลดน าหนกไมไดยากอยางทคด แตเปนสงททาทายทเราตองสกบความเคยชน โดยเฉพาะเรองอาหารการกน ซงการลดอาหารประเภทไขมนแล ะอาหารทมรสหวานนน ไมงายนก เพราะคนทชอบกนอาหารประเภทไขมนหรออาหารทมรสหวานกจะตดใจในรสชาตเหลานนเปนทนเดมอยแลว ดงนน ในการปรบเปลยนพฤตกรรมการกนจากทเคยกนอาหารประเภทไขมนสงมาเปนอาหารประเภทไขมนต าหรอไมมไขมนหรอกนอาหารทมรสหวานมากๆ มาเปนหวานนอยลงหรอไมหวานเลย ควรท าอยางคอยเปนคอยไป เพราะตองใชความอดทน และอาศยเวลาในการปรบตวใหเขากบรสชาตทไมคนเ คย แตไมใชวาจะท าไมได เพราะหลายคนทมความตงใจจรงประสบความส าเรจในการลดน าหนกมาแลวมากมาย

หวใจสาคญของการลดนาหนก คอ การควบคมอาหารใหถกวธ ไมควรอดอาหาร มอใดมอหนงเพราะสงทไมถกตอง แตสงทควรท าคอ ใหเลอกกนอาหารทมไขมนต าหร อไมมไขมน อาหารทมรสชาตหวานนอยหรอไมหวานเลย และอาหารทมใยอาหารสงเปนอนดบแรก รวมไปถงการจ ากดปรมาณอาหารไมใหมากเกนความตองการของรางกาย

สงทตองทาควบคกน คอ การออกก าลงกายอยางสม าเสมอ โดยเฉพาะการออกก าลงกายแบบแอโรบก เพอชวยเผาผลาญไขมนมนทสะสมอยในรางกายใหหมดไป

ความจรงทควรทราบกบการควบ คมน าหนก คอ ในชวงแรกทน าหนกลด สวนใหญจะเปนสวนของ น าในรางกาย ระยะตอมาถงจะเปนสวนไขมน สวนทพลอยลดไปกบไขมนดวยโดยไมตงใจคอ กลามเนอซงเปนโปรตน หลงจากนนน าหนกจะคงท หากไมปฏบตตอจะท า ใหน าหนกตวเพมขนรวดเรว จงตองออกก าลงกายรวมกบการควบคมอาหาร เปนการเพมการปองกนไมใหโปรตนใหกลามเนอลดลง

อาหารควบคมน าหนกได ... ไมเสยงผลขางเคยง โรคอวนเกดจากพฤตกรรมการกนอาหาร อยางงายๆ ทเราคาดไมถงแคดมน าอดลม 1 กระปองจะมน าตาลท

ไมใหพลงงานอยประมาณ 13 ชอนชา กยากจะเผาผลาญแคลอรอยแลว รไหมวา ตองเดนเรวๆอยางนอย 40 นาท หรอตองเดนประมาณ 1.2-1.6 กโลเมตร จงจะเผาผลาญไดหมด และการควบคมน าหนกตองการลดปรมาณไขมน ซงเปนสงจ าเปนอยางยง เอะ!! แลวแตละวนเรากนกนเกนแคไหนรางกายไดรบพลงงานจากการกนอาหารประเภทตางๆ ไดแก คารโบไฮเดรต โปรตน และไขมนหากกนอาหารเกนความตองการของรางกาย พลงงานสวนเกนนจะถกเปลยนไปเปนไขมนเกบสะสมไวตามหนาทอง ตนแขน ตนขาและสะโพก แตประสทธภาพของการสะสมไขมนในรางกาย จะมาจากอาหารประเภทไขมนสงกวาประเภทอนๆ ดงนนหากนกเรยนตองการควบคม น าหนกหรอลดน าหนก สงทควรท าอนดบแรกคอลดการกนอาหารประเภทไขมน จะชวยลดพลงงานสวนเกนไดงาย โดยไมจ าเปนตองลดปรมาณอาหาร ถาหากอาหารทกนนนเปนไขมนต าหรอไมมไขมน และมใยอาหารสง หลกการจ างายๆ ลองตรวจสอบอาหารทเรากนแตละมออยในโซนสใด หากอยในโซนในส ไมเหมาะสม เชน สแดง สเหลอง กใหปรบเปลยนใหมเพอความปลอดภยในสขภาพ - อาหารโซนสแดง เปนอาหารทมไขมนและน าตาลสงมาก ไมควรกนและบอยนก ควรเลอกกนใหนอยทสด - อาหารโซนสเหลอง เปนอาหารทมไขมนและน าตาลปานกลาง ควรเลอกกนใหนอยลง เลอกกนแตพอควร - อาหารโซนสเขยว เปนอาหารทมไขมนและน าตาลต าใยอาหารสงและคณคาทางโภชนาการสงควรเลอกกนบอยๆ

15 เรอง อานฉลาก อยางฉลาด ใบความรท 1 เรอง “อานฉลาก…อยางฉลาด”

“ฉลากโภชนาการ ” หมายถง ขอมลทแสดงรายละเอยดของปรมาณพลงงานและสารอาหารตาง ๆทมตอหนงหน วยบรโภคของผลตภณ ฑอาหารท จะชวยใหผบรโภคเลอดซอ และบ รโภคผลตภณฑอา หารไดอยางเหมาะสมกบความตองการหรอภาวะโภชนาการ อกทงยงใชส าหรบเปรยบเทยบขอมลบนฉลากโภชนาการระหวางอาหารชนดเดยวกนได ตลอดจนสามาร ถหลกเลยงสารอาหารทตนเองตอง จ ากดการบรโภคท ส าคญฉลากโภชนาการ คอ การใหความรพนฐานของคณคาทางโภชนาการของอาหาร

16

วธการอานฉลากโภชนาการ

สวนท 1 : บอกขอมลหนงหนวยบรโภค หมายถง ปรมาณทกนตอครง (น าหนกของอาหาร)บอกขอมล

จ านวนหนวยบรโภคตอบรรจภณฑ หมายถง จ านวนครงทบรโภค สวนท 2 : คณคาทางโภชนาการตอหนงหนวยบรโภค คอขอมลปรมาณพลงงานทงหมดของอาหารตอหนง

ครงทบรโภคหรอหนงหนวยบรโภคของสวนท 1 วากกโลแคลอร ตวอยางเชน ขนมมนฝรงอบกรอบพลงงานทงหมด 160 กโลแคลอร ตอหนงหนวยบรโภค ซงบรโภคได 7 ครง ถาบรโภคครงเดยวหมดตองน าพลงงานทงหมด คณดวยจ านวนครงทบรโภค

17

สวนท 3 : บอกปรมาณสารอาหารทจะไดรบตอหนงหนวยบร โภคเทยบกบปรมาณสารอาหารทแนะ น าใหคนไทยอายตงแต 6 ปขนไปบรโภคตอวนจากความตองการพลงงานวนละ 2,000 กโลแคลอร ทบอกปรมาณเปนกรม (ก.) ไดแก ไขมนทงหมด ไขมนอมตว โปรตน ใยอาหาร น าตาล โซเดยม และคอเลสเตอรอล เปนมลลกรม

สวนท 4 : บอกปรมาณวตามน แรธาตทจ าเปนตอรางกายควรจะไดรบตอหนงหนวยบรโภค บอกปรมาณเปนรอยละ (%) เทยบกบปรมาณสารอาหารทแนะน าใหคนไทยอายตงแต 6 ปขนไปบรโภคตอวนจากความตองการพลงงานวนละ 2,000 กโลแคลอร

สวนท 5 : บอกปรมาณสารอาหารตาม ขอแนะน าปรมาณสารอาหารทคนไทยอายตงแต 6 ปขนไปบรโภคตอวน จากความตองการพลงงาน 2,000 กโลแคลอร (Thai DRI 2546) ใบความรท 2 เรอง “อานฉลาก...อยางฉลาด”

ฉลาก GDA (Guideline Daily Amount) หรอฉลากหวาน มน เคม เปนฉลากนอกกรอบขนาดเลกทจะแสดง

ขอมลโภชนาการ โดยแสดงคาพลงงาน (กโลแคลอร) น าตาล (กรม) ไขมน (กรม) และโซเดยม (มลลกรม)มาแสดงทฉลากดานหนาบรรจภณฑ เพอใหผบรโภคเหนไดชดเจนและอานงาย โดยบงคบใหอาหารส าเรจรปพรอมบรโภคตองแสดงฉลากน ไดแก 1. มนฝรงทอด หรออบกรอบ 2. ขาวโพดควทอด หรออบกรอบ 3. ขาวเกรยบ หรออาหารขบเคยวชนดอบพอง 4. ขนมปงกรอบ หรอแครกเกอร หรอบสกต 5. เวเฟอรสอดไส เรอง Fun For Fit ใบความรท 1 เรอง ความส าคญของกจกรรมทางกาย

กจกรรมทางกาย (Physical Activity : PA) หมายถง การใชรางกายเคลอนไหว /ออกแรง ทมความหลากหลาย ไมเฉพาะเจาะจงเพยงแคการออก ก าลงกายหรอการเลนกฬา แตครอบคลมไปถงทกกจกรรมทมการใช

18 กลามเนอมดใหญของรางกาย เชน ขา หลง ทอง แขน และนองเคลอนไหว ทงทเปนรปแบบ เชน เลนฟตบอลวอลเลยบอล เตนแอโรบก และไมเปนรปแบบ เชน การวงเลน การเดนขนบนได การกวาดบาน การรดน าตนไมแลวสามารถรบร ไดวามการใชงานมากกวาขณะพก สงเกตไดจาก หวใจเตนแรงขน เหนอยขนหรอเมอยขนเปนตน

คณคาและความ ส าคญของกจกรรมทางกาย (PA) กจกรรมทางกายเปรยบเสมอนวคซนปองกนโรค มบทบาทส าคญตอสขภาพ 3 ประการดวยกน คอ 1) ปองกนการเกดโรคและความเจบปวย 2) รกษาโรคและความเจบปวย รวมทง 3) สรางเสรมสขภาพ น าไปสการมคณภาพชวตทด การท ากจกรรมทางกายอยางเหมาะสม และสม าเสมอจนเปนวถชวต ชวยลดความเสยงในการเกดโรคเรอรง เชน ภาวะหลอดเลอดแดงแขงตบตนโรคหลอดเลอดหวใจ โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน โรคกระดกพรน มะเรงล าไสใหญ มะเรงเตานมภาวะวตกกงวล ภาวะความกดดน และโรคอวน เปนตน โรคเหลานเปนสาเหตส าคญทท าใหบคคลไรความสามารถและเสยชวตกอนวยอนสมควร คนทมความกระฉบกระเฉง และปฏบตกจกรรมทางกายเปนประ จ าจนเปนวถชวตสามารถเอาชนะความเสยงในการเกดโรคทถายทอดมาจากบรรพบรษ หรอเรยกวา “พนธกรรม” เชน โรคเบาหวานโรคความดนโลหตสง หรอโรคหวใจ และสามารถมชวตอยอยางปกตสข ตลอดจนมคณภาพชวตทดได ในทางตรงกนขามคนทไมมความเสยงทางดานพนธ กรรม คอ ไมมญาตพนองเปนโรคหรอเสยชวตดวยโรคเรอรงทกลาวมาแตมวถชวตทเฉอยชา นงๆ นอนๆ หรอเรยกวา “เนอยนง” และมสมรรถภาพทางกาย ต ามโอกาสเปนโรคเหลานนไดงาย ส าหรบวยเดก นอกจากทกลาวมาขางตนแลวกจกรรมทางกายยงชวยพฒนาสมอง พฒนาการเรยนรการจ า สมาธ ผลสมฤทธทางการเรยน สขภาพ และคณภาพชวต อกดวยในปจจบนนยมการฝกทกษะกจกรรมทางกาย (PA ,Physical Activity) แบบ HIIT (High IntensityInterval Training) เปนการฝกแบบหนกสลบเบา ความหนกสงชวยเพ มประสทธภาพการเผาผลาญพลงงานดวยเวลาสนๆ ค าแนะน าการท ากจกรรมทางกาย (PA) ส าหรบเดก อาย 5-17 ป

การท ากจกรรมทางกายเพอใหเกดประโยชนตอสขภาพนน สามารถเลอกปฏบตไดหลากหลายรปแบบทงทเปนแบบแผน เชน การเคลอนไหว การละเลนพนเมอง กจกรรมนนทนาการ เกม การออกก าลงกายการเลนกฬา การเตร าและกจกรรมทางกายทไมเปนแบบแผน เชน งานบาน การท างานอาชพ การเดนปาการปนเขา หรอการท าสวน เปนตน หากปฏบตตามหลกการของ FIT คอ มความถ (Frequency = F) มความหนก (Intensity = I) และมระยะเวลานาน (Time or Duration = T) อยางเพยงพอ สงผลใหรางกายเกดการเปลยนทางสรรวทยาในทนท เชน หวใจเตนเรวขน หายใจเรวขน ความดนโลหตสงขน เปนตน ในระยะยาวรางกายจะมการปรบตวสงผลตอสขภาพในดานบวกเพมขน ทงชวยใหระบบไหลเวยนเลอด สมบรณแขงแรงขน โดยหวใจ ปอด และหลอดเลอดท างานไดดขน เพมความแขงแรง ความอดทน และความยดหยนของกลามเนอ เอน ขอตอ เพมความหนาแนนของมวลกระดก พฒนาสมอง พฒนาการเรยนร การจ า สมาธ ผลสมฤทธทางการเรยน เพมโอกาสแหงความส าเรจในชวต ปรบปรงทาทาง ลดผลกระทบตอความเสอม หรอความแกกอนวย ลดความเสยงในการเกดโรคมะเรง ลดความเครยด ลดภาวะเหนอยลา เพมคณภาพชวตท าใหมอายยนยาว ลดระยะเวลาทไรความสามารถลงสขภาพ และคณภาพชวตอกดวย

19

กรมอนามย โดยกองออกก าลงกายเพอสขภาพ (อางององคการอนามยโลก ค.ศ. 2010) แนะน าวาเดกอาย5-17 ป ควรปฏบตกจกรรมทางกายแบบแอโรบกให “หวใจเตนรว เรว หรอหอบ” ทกวนๆ สะสมครงละ 10 นาทรวมเวลาตลอดวนไมนอยกวา 60 นาท ควบคไปกบกจกรรมเสรมสรางความแขงแรงกลามเนอ และความแขงแรงของกระดก 3 วน/สปดาห และหากปฏบตมากกวา 60 นาทตอวน จะเกดประโยชนตอสขภาพเพมขน ทงน กจกรรมทางกายประจ าวนอาจอยในลกษณะของการละเลน การเลนเกม เลนกฬา การเดนทาง สนทนาการ การเรยนพละศกษา หรอการออกก าลงกายกบครอบครว กบเพอนหรอคร ในโรงเรยน และรวมท ากจกรรมตางๆ ในชมชนหากหวงผลเกยวกบน าหนกตว ควรปฏบตกจกรรมทางกายแบบแอโรบกให “หวใจเตนรว เรว หรอหอบ”มากกวาค าแนะน าขนต า(มากกวา 60 นาทตอวน) รวมกบควบคมอาหาร โดยพจารณาสมดลพลงงาน และปจจยอนๆ ทมผลตอน าหนกดวย

แนวทางการจดกจกรรมทางกาย (PA) ส าหรบเดก “สนก” (ท าได) “ทาทาย” (มเปาหมาย) “ไมบงคบ” (เลอกตามความชอบหรอถนด) กญแจส าคญคอ “ความสนกสนาน” เพราะ “เมอเดกเหนอยกจะพกแลวกลบมาเลนอกเมอหายเหนอย” การใชอตราการเตนหวใจระดบหนกและตอเนอง ไมใชตวชวดทดในการปฏบตกจกรรมทางกายของเดก

หลกการจดท ากจกรรมทางกาย (PA) ส าหรบเดกในโรงเรยน 1) จดสงแวดลอมในโรงเรยน

- ใหพรอมและเพยงพอตอการละเลนของเดก ทงในรปแบบเกม การละเลนทวไป การเตนร าการออกก าลงกาย กฬา การเกษตรในโรงเรยน การพฒนาสงแวดลอมในโรงเรยน

- ใหมเครองอ านวยการความสะดวกพนฐาน เชน อปกรณการท ากจกรรมทางกาย หองสรางเสรมสมรรถภาพทางกาย หองหรอลานทดสอบสมรรถภาพทางกายดวยตนเอง เปนตน ทสามารถใชประโยชนไดส าหรบเดกนกเรยนทกคน 2) จดใหมโปรแกรม “เพมกจกรรมทางกาย” และโปรแกรม “ลดพฤตกรรมเนอยนง” ทหลากหลาย

- ตองประยกตโปรแกรมใหเหมาะสมกบความตองการของเดก - ตองพจารณาความตองการและความสนใจของผเรยน

3) พฒนาบคลากรในโรงเรยนทกระดบ - ชวยใหบคคลทเกยวของเขาใจ และตระหนกถงความส าคญของการสงเสรมกจกรรม กรรมทางกาย และ

ลดพฤตกรรมเนอยนงในโรงเรยน - ชวยใหบคคลทเกยวของเขาใจไปในทศทางเดยวกนวา “พละศกษาเพยงลา พง ไมใชคาตอบในการ

แกปญหาเดกมพฤตกรรมเนอยนง หรอมกจกรรมทางกายนอย ” ครสามารถสอนกจกรรมทางกายใหเดก แตพอแมตองชวยสนบสนนใหเดกมโอกาสในการปฏบตกจกรรมทางกายในแตละวนดวย

- ชวยใหเดกเรยนรการแกปญหาโดยอสระโดยทเดกสามารถเลอกกจกรรมไดดวยตนเอง - เพมโอกาส ในการเรยนรกบครหรอโคชทด โดยการเรยนรทกษะและความเชอมน และจดกจกรรม

หลากหลายใหมโอกาสเลอก - เพมความมนใจ โดยการใหขอมลยอนกลบดานบวกเกยวกบการท ากจกรรมจากพอแม คร โคชและเพอน - ถาตองการใหเดกเปนผใหญทกระฉบกระเฉง ตองสอน “ทกษะการบรหารตนเอง” ควบคกบ “ทกษะกลไก”

20 4) สงเสรมการจดตงกลม หรอชมรมกจกรรมทางกายในโรงเรยน 5) จดท าระบบเฝาระวงสมรรถภาพทางกายในโรงเรยน 6) พฒนาศกยภาพนกเรยนใหเปนนกจดการสขภาพ เปนโคชวยใส มคณะกรรมการ คณะท างานรวมขบเคลอนโปรแกรม ขอควรระวงในการท ากจกรรมทางกาย (PA) ส าหรบเดกอวน

ถงแมวาการ ท ากจกรรมทางกาย จะสงผลดในทกๆ ดานส าหรบเดกและเยาวชนแตมขอควรระวง และขอเสนอแนะวาเมอใดควรท าหรอควรหลกเลยง ดงตอไปน

1) เรมตนใหปลอดภย ในแตละวนเดกควรเรมท ากจกรรมออกก าลงกาย จากความหนกทเบากอนและคอยเพมความหนกจนถงระดบความหนกปานกลาง และระดบเหนอยมากหรอรนแรงตามล าดบ

- ระดบปานกลาง สงเกตจาก อาการเหนอย หวใจเตนแรงขน ถขน แตไมหอบ ยงพดคยเปนประโยคได - ระดบหนก สงเกตจาก หวใจเตนแรงรว เรว เหนอยมากหรอหอบ พดคยไดเปนค าส นๆ สลบกบการหยด

หายใจเดกอวนทไมเคยออกก าลงกายมากอน เมอเรมท ากจกรรมทางกายตามเกณฑค าแนะน า(เหนอยหรอหอบอยางนอย 60 นาทตอวน ทกวน) อาจจะท าใหเหนอยงาย วธทดทสดของการเรมตนท ากจกรรมทางกาย คอใหเรมตนจากกจวตรประจ าวน เชน

- เดนไปโรงเรยนในตอนเชาและเดนกลบบานในตอนเยนแทนการใชยานพาหนะ ส าหรบผทอยบานและโรงเรยนไมไกล และมความปลอดภย

- เดนขนบนไดแทนการขนลฟตหรอบนไดเลอน - ขจกรยานรอบหมบาน - วงไลจบกบเพอน - ท างานบาน เชน ชวยพอแมท าสวน ลางรถ ถบาน รดน าตนไม ปลกผกสวนครว เปนตน

หลกจากเตรยมความพรอม และปฏบตกจกรรมทางกาย จนเปนสวนหนงของชวตประ จ าวนแลวหากตองการฟตรางกายกสามารถท าไดโดยการเพมความหนก ความนาน และความบอย ในการท ากจกรรมทางกาย ใหมากขน เชน วงเรวขน นานขน วายน านานขน เตนแอโรบกนานขน เปนตน

2) การปองกนการบาดเจบ ควรระมดระวง เพอไมใหเกดการบาดเจบจากการ ท ากจกรรมทางกาย เนองจากเดกมกชอบเลน เพอความสนกสนาน จงไมไดค านงถง ความปลอดภยและล าดบขนตอนทถกตอง จงมโอกาสเกดการบาดเจบไดงาย การอบอนรางกาย และยดกลามเนอ กอนท ากจกรรมทางกาย เปนวธหนงทจะชวยลดความเสยงในการบาดเจบจากการฉกขาดของกลามเนอขณะออกก าลงกายได

3) ภาวะเปนไข เดกทมอาการตวรอน มไข หามท ากจกรรมทางกาย ถงแมจะมเพยงเลกนอยกไมควรไปเลนหรอออกแรงทตองมการท างานของกลามเนอมาก

4) ภาวะขาดน าในรางกาย เดกทมอาการถายเหลว หรออาเจยนมากๆ มอาการเพลยมาก ควรงดกจกรรมการเลน และไมควรออกแรงเคลอนไหวรางกายมากเกนไป

5) ดมน าใหเพยงพอ การดมน าเปลาทสะอาดทละนอยแตบอยครงเปนสงทเหมาะสมทสด เดกสามารถดมไดทงกอน ระหวาง และหลงจากท ากจกรรมทางกาย โดยเฉพาะเมอท ากจกรรมทางกายทมความหนก เปนเวลานาน

21 เกน 30 นาท ขนไป ปรมาณน าทควรดมเปรยบเทยบจากปรมาณการสญเสยเหงอ ความหนก และระยะเวลาในการท ากจกรรมทางกาย หรอ สภาวะแวดลอมขณะท ากจกรรมทางกาย รวมทงสขภาพ สวนบคคล ผทมโรคประจ าตวควรระมดระวงเรองการด มน าใหพอเหมาะ ควรพบแพทยผรกษารบ ค าแนะน าเรองการด มน าทดแทนจากการ ท ากจกรรมทางกายเพอความปลอดภยของตนเอง

6) สภาพอากาศ ควรท ากจกรรมทางกายในสภาพอากาศทเหมาะสม หลกเลยงอากาศรอนจดมแสงแดดมากๆ หรอถามการท ากจกรรมทางกาย ควรดมน าใหเพยงพอทงกอน ระหวาง และหลงท าแตละครงอาการทอาจเกดขนจากการทรางกายไดรบความรอนทสงเกนไป เชน ปวดศรษะ วงเวยน หนามด เปนลม คลนไสตะครว ใจสน หากมอาการดงกลาว ควรหยดกจกรรมทางกายทท าอยในขณะนนทนท และไปพกในอากาศทเยนกวา

7) การรบประทานอาการกอนทากจกรรมทางกาย ไมควรท ากจกรรมทางกายอยางหนก ทนทหลงจากรบประทานอาหารใหมๆ ควรรออยางนอย 2 ชวโมง เพราะอาจมอาการปวดทอง คลนไส อาเจยน หรอเปนลมหมดสตได

8) การรบประทานอาหารหลงทากจกรรมทางกาย ไมควรรบประทานอาหารหนกทนทอยางนอย 1 ชวโมง เพราะอาจมอาการทอง คลนไส อาเจยน หรอเปนลมหมดสตไดเชนเดยวกบขอ 7)

9) ใสใจกบอาการตางๆ ทเกดขน หากมอาการตอไปนควรปรกษาครหรอแพทยกอนทจะท ากจกรรมทางกาย

- รสกอดอดไมสบายกบรางกายสวนบน ไดแก อก แขก คอ คาง ขากรรไกร ในขณะท ากจกรรมทางกายหรอเกดความเจบปวด แสบรอน แนน หรอรสกคลายอมอาหาร

- หากมอาการหนามดเปนลมขณะท ากจกรรมทางกาย ควรหยดท ากจกรรมทางกายนนจนกวาจะไดรบค าปรกษาหรอตรวจวนจฉยจากแพทย

- รสกอดอดหายใจไมเพยงพอ ในขณะท ากจกรรมทางกาย โดยปกตแลวในขณะท ากจกรรมทางกายจะมการหายใจเรวขน แตไมควรมความรสกอดอด ภายหลงท ากจกรรมทางกาย ไมควรใชเวลาเกนกวา 5 นาททการหายใจจะกลบคนสสภาวะเดม

- ความผดปกตทเกดขนกบกระดกหรอขอตอ ไมวาจะเปนขณะท ากจกรรมทางกาย หรอหลงจากท ากจกรรมทางกาย อาจเกดขนได เชน อาการปวดเมอยกลามเนอเลกนอย แตหากอาการทเกดขน คอการปวดขอ หรอปวดหลง ควรหยดท ากจกรรมทางกาย และพบแพทยเพอตรวจวนจฉย

10) สงเกตอาการทบงบอกวาทากจกรรมทางกาย มากเกนไป ดงตอไปน - ไมสามารถทากจกรรมทางกายจนจบได โดยปกตเมอท ากจกรรมทางกาย จนเสรจสนแลว รางกายยงควร

ทจะมความสามารถเหลอทจะท ากจกรรมทางกาย ทตองใชแรงตอไปได - ไมสามารถทจะพดคยในขณะทากจกรรมทางกาย เนองจากการหายใจเปนอปสรรค แสดงวาการท า

กจกรรมทางกายนน หนกเกนไป - มอาการคลนไส หรอหนามดเปนลมหลงออกกาลงกาย อาจเกดจากการท ากจกรรมทางกายทหนกเกนไป

หรอหยดท ากจกรรมทางกาย กะทนหนเกนไป (ใชเวลาในการ Cool down ไมเพยงพอ) หรออาหารยงไมยอย - เหนอยออนแรงเรอรง ในชวงเวลาของวนทเหลอหลงจากการท ากจกรรมทางกายแลวไมควรมความรสก

เหนดเหนอย ตรงกนขามควรมความรสกกระปรกระเปรา หากมความรสกเหนอยลา ภายหลงการท ากจกรรมทางกาย แสดงวาความหนกในการท ากจกรรมทางกาย อาจมากเกนไป

- ไมสามารถนอนหลบไดด ทงๆ ทความรสกเบอ เหนอยหมดแรง ควรลดปรมาณการท ากจกรรมทางกายลงจนกระทงอาการนอนไมหลบนนหายไป การฝกการท ากจกรรมทางกายทเหมาะสมควรเปนการท ากจกรรมทางกาย ทท าใหนอนหลบงายขน ไมใชยากขน เพอใหการนอนหลบพกผอนทเพยงพอเกดขนได

22

- อาการเจบในขอ อาการปวดเมอยกลามเนออาจเกดขนไดจากการท ากจกรรมทางกาย แตอาการเหลานน ไมควรมสาเหตมาจากการท า กจกรรมทางกายทไมถกตอง ควรปรบเทคนคการท า กจกรรมทางกาย ใหเหมาะสมโดยเฉพาะ เทคนคการยดเหยยดกลาม เนอ และการอบอนรางกายกอนท า กจกรรมทางกาย อาการปวด หลงหรอกลามเนอเปนตะครว อาจบงบอกถงการใชเทคนคทไมถกตอง หากมการปรบปรงเทคนคแลวยงมอาการอยควรปรกษาครหรอแพทย

11) อาการทแสดงควรหยดการทากจกรรมทางกาย - เวยนศรษะ คลนไส หรอหนามดเปนลม - รสกคลายหายใจไมทน - ใจสน แนน เจบทบรเวณหนาอก - ลมออกห หตงกวาปกต - ควบคมการเคลอนไหวไมได

ใบความรท 2 เรอง รปแบบ PA ส าหรบเดกอวน

รปแบบ PA ส าหรบเดกอวนโดยพนฐาน แบงออก เปน 3 รปแบบ ดงน 1) PA เพอพฒนาความอดทนของระบบหายใจและไหลเวยนโลหต เชน เดนเรว วงเลนกบเพอน เตนร า ข

จกรยาน วายน า กระโดดเชอก ฮลาฮป ฟตบอล บาสเกตบอล เปนตน 2) PA เพอพฒนาความแขงแรงและความอดทนของกลามเนอ เชน การฝกดวยน าหนกตว (พชอพ ดนพน

ลกนง ฯลฯ) การฝกดวยแรงตาน วงเรว กระโดดยาง พลาทส เปนตน 3) PA เพอพฒนาความออนตวและความยดหยนของกลามเนอ เชน โยคะ ยดกลามเนอ ยมนาสตก

การตดตามควบคมก ากบและประเมนผล

การตดตามควบคมก ากบและประเมน ผล ภาวะเรมอวนและอวนในเดกวยเรยน หลงจากถายทอดนโยบายและองคความรดานการจดการ น าหนกเดกวยเรยน (Smart Kids Coacher : SKC) คร ก. ป พ.ศ. 2558 มการขยายผลนกจดการน าหนกเดกวยเรยนและแกน น า นกเรยนในพนทเขตสขภาพท 3 4 6 และ 12 (Intensive Area)คอ ศนยอนามยท 1 กรงเทพฯ ศนยอนามยท 2 สระบร ศนยอนามยท 3 ชลบร ศนยอนามยท 8 นครสวรรค และศนยอนามยท 12 ยะลา จ านวน 32 คน และส านกงานสาธารณสขในเขตรบผดชอบ จ านวน 49 คน รวมทงสน81 คน จาก 28 จงหวด

การอบรมทมนกจดการ น าหนกเดกวยเรยน (Smart Kids Coacher : SKC) คร ข. ในป พ.ศ. 2559เปนการขยายผลใหครอบคลมทกพนท โดยก าหนดใหศนยอนามยทกแหงตองมการถายทอดโปรแกรม นกจดการน าหนกเดกวยเรยน (Smart Kids Coacher : SKC) สโรงเรยนเปาหมาย และสถานบรการสาธารณสข

การตดตามนเทศ และสนบสนนเทคโนโลยอยางตอเนอง เพอใหเกดประสทธภาพของกระบวนการคดกรองเดกนกเรยนทมภาวะอวน การอบรมการเฝาระวงภาวะโภชนาการ โดยการชงน าหนก วดสวนสง ประเมนและเปรยบเทยบภาวะโภชนาการ พรอมกบการตดตามควบคมก ากบบทบาทของบคลากรทเกยวของทกดานจะท าใหเกด

23 การเปลยนแปลงในทางทพงประสงค รวมถงการคดกรองเดกกลมเสยง ปละ 2 ครง โดยจดเกบขอมลจากเดกวยเรยนทกคน ทง 2 ภาคเรยน คอ ภาคเรยนท 1 เดอน พ.ค.-ม.ย. และภาคเรยนท 2 ต.ค.-ธ.ค. แลวน าสงขอมลเขาสระบบรายงาน HDC ส านกนโยบายและ ยทธศาสตร เพอส านกโภชนาการได น าไปประมวลผลเปนภาพรวมสถานการณภาวะอวนในเดกวยเรยนตอไป

การรายงานการถายทอดโปรแกรมนกจดการน าหนกเดกวยเรยน (Smart Kids Coachers : SKC)

ประเดนการตดตาม ผลการด าเนนงาน หมายเหต

1. การถายทอด จดอบรม SKC+SKL ทกโรงเรยนในอ าเภอดอยหลอจ านวน 58 คน

2. กลมเปาหมาย เจาหนาท รพ.สต. / ครอนามยโรงเรยน /นร.แกนน า 3. กจกรรม - การถายทอดองคความร กจกรรมใหความรไดแก

- การชแจงแนวทางการด าเนนงานในเรองของเดกเรมอวนและอวนของอ าเภอ

- ชแจงแบบฟอรมการคดกรองและการายงานภาวะโภชนาการและการตดตามผล

- ใหความรเรองโภชนาการทถกตองเหมาะสมกบวยเรยน(โภชนาการทจ าเปน + อาหารทท าใหเกดโรคอวน + กจกรรมการอานฉลากโภชนาการ เปนตน)

- ใหความรและฝกปฏบตเรองการออกก าลงกาย และปฏบตออกก าลงกายแบบทาจงโจ และทายดเหยยด เกาอขยพง เปนตน)โดยกจกรรมการออกก าลงกายสามารถ

24

ปรบเปลยนไดตามบรบทของแตละท - ใหความรทงหมดจ านวน 58 คน

- สรางทมเครอขาย การจดการน าหนกเดกระดบ พนท และการสรางสงแวดลอม ทเออตอการสรางสขภาพ

- ภาคเครอขายจากโรงเรยนในอ าเภอดอยหลอ จ านวน 17 โรงเรยน

- พฒนาศกยภาพ ทกษะ ทมท างาน

- ทม SKC+SKL สามารถประเมนภาวะโภชนาการของเดกนกเรยนในโรงเรยนไดอยางถกตอง

- SKC+SKL สามารถด าเนนกจกรรมใหกบเดกทมภาวะเรมอวนและอวนในโรงเรยนของตนเองได โดยมทมสาธารณสขชวยสนบสนน

- สามารถคดกรอง Obesity Sign ไดอยางถกตอง

- ครอนามยโรงเรยนทราบแนวทางการสงตอเดกทมภาวะเสยง Obesity Sign ไปยงสถานบรการสาธรณสขในเขตรบผดชอบ

- พฒนาทงหมดจ านวน 58 คน

- พฒนาระบบฐานขอมล - การคนขอมลผลการตดตามแบบสองทางคอทาง สาธารณสขและทางโรงเรยนรวมถงผปกครอง

- เฝาระวงภาวะโภชนาการ /คดกรอง/สงตอเดกอวน กลมเสยงสถานบรการ สาธารณสข/คลนก DPAC

- มการชงนน./วดสวนสงและน ามาประเมนภาวะโภชนาการปละ 2 ครง โดยครอนามยโรงเรยน

- เดกเรมอวนและอวนไดรบการคดกรองภาวะ Obesity Sign จากครอนามยทกราย

- เดกทมภาวะเสยง Obesity Sign ไดรบการสงตอเขาคลนก DPAC แตละพนท

- จ านวนโรงเรยนทเฝาระวงจ านวน 17 โรงเรยน

- รพ.สต.(คลนก DPAC) ทงหมด 7 แหง

- การแกไขปญหาเดกอวน - จ านวนโรงเรยนทมการแกไขปญหาจ านวน

25

และเดกอวนกลมเสยง 17 โรงเรยน - รพ.สต.(คลนก DPAC) ทงหมด 7 แหง

- การแลกเปลยนเรยนร เรองการจดการน าหนกเดก ทมภาวะเรมอวนและอวน

- ทงหมด 17 โรงเรยน / 7 รพ.สต. / 1 สสอ. / 1 รพ.

- การตดตามและรายงานผล - ครนกจดการน าหนก (SKC) และนกเรยนแกนน าสขภาพ (SKL) ไดรบการพฒนาศกยภาพทกโรงเรยนในอ าเภอดอยหลอ รอยละ 100 - รอยละเดกเรมอวนและอวน ทเขารบการปรบเปลยนพฤตกรรม - รอยละเดกเรมอวนและเดกอวน ลดลงจากเทอมทผานมา

- จดท าโครงการของบประมาณ - งบประมาณจากกองทนประกนสขภาพถวนหนา(PP) จ านวน 22,320 บาท โดยกจกรรมพฒนาศกยภาพนกจดการน าหนก SKC / SKL ใชงบประมาณในสวนของโครงการน จ านวน 8,520 บาท

ก

ภาคผนวก

ข Flow การด าเนนงานอนามยโรงเรยนในการจดการเดกอวนและเรมอวน อ าเภอดอยหลอ จงหวดเชยงใหม

ครประจ าชน/ครอนามย ชงน าหนก/วดสวนสง/วดรอบเอว นกเรยนทกชนเรยน ภาคเรยนละ 1 ครง (ครงท 1 เดอน พ.ค. ลงขอมลใหเสรจภายใน ก.ค. /

ครงท 2 ตดตามนน./สส./รอบเอว พ.ย. ลงขอมลภายใน ธ.ค.)

เดกปกต ใหความรรายกลม ตดตามโภชนาการตามชวงท

ก าหนด

เดกเรมอวนและอวน คดกรอง Obesity Sign โดยครอนามย

พบภาวะเสยง < 3 ขอ พบภาวะเสยง 3 ขอขนไป

เขากจกรรมลดเวลาเรยนเพมเวลาร หรอกจกรรมจาก SKC+SKL ของโรงเรยน

จนท.รพ.สต.คดกรองซ า

ปรบเปลยนพฤตกรรมตามกระบวนการของคลนก DPAC ของสถานบรการแตละแหง

ตดตามผลทก 1 เดอน รพ./รพ.สต.ตองการสงพบแพทยเพอวนจฉย/สงตอ

** สงมาขนทะเบยนทคลนก DPAC ของรพ.ดอยหลอกอนทก Case โดยครงแรกใหผปกครองพานกเรยนมาเขาคลนกดวย และใหประสาน จนท.รพ.ทรบผดชอบงานเพอจดเตรยมคลนก และแนบเอกสารในการสงตวดงน - ใบสงตวจากรพ.สต.

- แบบคดกรอง Obesity sign

- แบบยนยอมของผปกครอง

สงตอแพทยเฉพาะทาง สงกลบ รพ.สต.

ตดตามความกาวหนาดวยระบบรายงาน และตดตามผลการสงตอ

ทกราย

ค

ใบสงตอ แบบฟอรมโรงเรยน 4

หมายเลข.…………...ชอนกเรยน.......................................................................... อาย................... เพศ..........................

โรงเรยน.............................................ต าบล…………......................อ าเภอ................................จงหวดเชยงใหม

ชน....................หอง......................... ชอครประจ าชน..................................................................Tel………………………….

เรยน ...............................................

ทางโรงเรยนไดท าการตรวจคดกรองเดกนกเรยนทมภาวะเรมอวน/อวนในโรงเรยนเสรจสน เปนทเรยบรอยแลว จากผลการตรวจ

พบความผดปกต ดงรายละเอยดการตรวจตอไปน

ผลตรวจคดกรอง วนทตรวจ...........................

1. การคดกรองเดกอวนกลมเสยง obesity sign เบองตน

เดกวยเรยน อาย ๕-14ป เดกวยรน อาย ๑๕-๑๘ ป

๑.ภาวะน าหนกตามเกณฑสวนสง ๑.ใชเกณฑอางองอยางใดอยางหนง พบเพยงขอใดขอหนงถอวาตองเขาสการ

๑.๑ เรมอวน คดกรองเดกอวนกลมเสยง obesity sign

๑.๒ อวน ๑.๑ ภาวะน าหนกตามเกณฑสวนสง ตามกราฟแสดงเกณฑอางองการเจรญ

obesity sign (หากพบ 3-4 ขอ ใหสงตอตามสทธ) เตบโต อาย ๕-๑๘ป

1.รอยเปอนด ารอบคอ หรอรอบรกแร ๑.๑.๑ เรมอวน

2.นงหลบในเวลาเรยนเปนประจ า ๑.๑.๒ อวน

3.นอนกรน และหยดหายในขณะหลบ ๑.๒ ภาวะน าหนกเกนและอวน โดยใชดชนมวลกายหรอรอบเอว

4.ประวตความเจบปวยบคคลในครอบครว ๑.๒.๑ ภาวะน าหนกเกนและอวนทมดชนมวลกาย(BMI) มากกวาหรอ

4.1 มพนอง บดา มารดา ปยา ตา เทากบ ๒๕ กโลกรมตอตารางเมตร/

ยาย เปนเบาหวาน / เดกทเกดจากมารดาทม ๑.๒.๒ รอบเอว≥ ๙๐ เซนตเมตรในผชาย

ภาวะเบาหวานขณะตงครรภ / อวนรนแรง ๑.๒.๓ รอบเอว≥๘๐ เซนตเมตรในผหญง

4.2 มภาวะไขมนในเลอดผดปกต / (หากพบขอใดขอหนง ใหสงตอตามสทธ)

โรคหวใจและหลอดเลอดกอนอาย 55 ป ในผชาย ๒. มรอยพบรอบคอหรอใตรกแรด า

และ กอนอาย 65 ปในผหญง ๓. นงหลบในเวลาเรยนเปนประจ า

4.3 มบคคลในครอบครวเปนโรค ๔. นอนกรน และหยดหายในขณะหลบ

ความดนโลหตสง ๕. มระดบความดนโลหตสงมากกวาหรอเทากบ ๑๔๐/๙๐ มลลเมตรปรอท

๖.ประวตความเจบปวยบคคลในครอบครว

๖.1 มพนอง บดา มารดา ปยา ตายาย เปนเบาหวาน / เดกทเกดจาก

มารดาทมภาวะเบาหวานขณะตงครรภ / อวนรนแรง

๖.2 มภาวะไขมนในเลอดผดปกต / โรคหวใจและหลอดเลอดกอนอาย

55 ป ในผชาย และ กอนอาย 65 ปในผหญง

สงปรกษาเจาหนาทสาธารณสขเนองจาก O นร.เรมอวน/อวน มภาวะ obesity sing จ าเปนแกไขปญหา

O นร.เรมอวน/อวน มภาวะ obesity singมขอใดขอหนง ตองการใหบคลากรสาธารณสข

คดกรองซ า /แกไข

ขอแสดงความนบถอ

…………………………………..

ครประจ าชน/ครพยาบาล/ครอนามยโรงเรยน

หมายเหต แนบใบอนญาตผปกครองไปพรอมดวย

แบบฟอรมสงตอเดกนกเรยนทไดรบการตรวจคดกรองภาวะเรมอวน /อวน เขาคลนก DPACเพอคดกรองซาและแกไข

ง

ใบขออนญาตผปกครอง

แบบฟอรมขออนญาตผปกครองสงตอเดกนกเรยนทไดรบการตรวจคดกรองภาวะเรมอวน/อวน เขาคลนก DPACเพอคดกรองซาและแกไข

หมายเลข.…………...ชอนกเรยน.......................................................................... อาย................... เพศ..........................

โรงเรยน.............................................ต าบล…………......................อ าเภอ................................จงหวดเชยงใหม

ชน....................หอง......................... ชอครประจ าชน..................................................................Tel………………………….

เรยนผปกครองนกเรยนชอ...........................................................

ทางโรงเรยนไดท าการตรวจคดกรองเดกนกเรยนทมภาวะเรมอวน/อวนในโรงเรยนเสรจสน เปนทเรยบรอยแลว จากผลการตรวจ

พบความผดปกต ดงรายละเอยดการตรวจตอไปน

ผลตรวจคดกรอง วนทตรวจ....................................................

น าหนก.....................กโลกรม สวนสง.............................................เซนตเมตร

๑.ภาวะน าหนกตามเกณฑสวนสง

๑.๑ เรมอวน

๑.๒ อวน

๒. obesity sign (หากพบ 3-4 ขอ ใหสงตอตามสทธ)

1.รอยเปอนด ารอบคอ หรอรอบรกแร

2.นงหลบในเวลาเรยนเปนประจ า

3.นอนกรน และหยดหายในขณะหลบ

4.ประวตความเจบปวยบคคลในครอบครว(มญาตสายตรงเปนเบาหวาน , ความดน ,ไขมน ,โรคหวใจและหลอดเลอด

๓. ความผดปกตอนๆจากการตรวจสขภาพประจ าปนกเรยน ระบ....................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................................

จากการตรวจสขภาพประจ าปนกเรยนในความปกครองของทาน พบปญหาดงกลาวขางตน ดงนนทางงานอนามยโรงเรยนใคร

ขอความรวมมอจากทาน ในการขออนญาตด าเนนการสงตอเดกเพอท าการรกษาและแกไขปญกาเดกตามปญหาทพบดงกลาว

โดยจะสงตอเดกในความปกครองของทานเขารบการรกษาและแกไขปญหาไปยงรพ.สต.หรอรพ.ในเขตรบผดชอบเพอด าเนนการตอไป

ลงชอ …………………………………..

ครประจ าชน/ครพยาบาล/ครอนามยโรงเรยน

โทร . ..............................................

สาหรบผปกครองตอบกลบและสงกลบใหกบทางโรงเรยน

อนญาตและยนยอมรวมมอใหเดกในความปกครองเขารบการรกษาและแกไขปญหาตามทพบ

ไมอนญาตใหเดกในความปกครองเขารบการรกษาและแกไขปญหาตามทพบ เพราะ............................................................

ลงชอ …………………………………..........

ผปกครองนกเรยน

โทร . ..............................................

จ

แบบสงตอเดกทพบภาวะเสยง Obesity Sign

ฉ