1

เอกสารประกอบการสอน

วชา โรคและการสขาภบาลสตว

ครปรทรรศน รบกลา

แผนกวชา สตวศาสตร วทยาลยเกษตรและเทคโนโลยศรสะเกษ

2

สารบญ หนา การสขาภบาลสตว (5-17) 5 ขอควรปฏบตดานการสขาภบาล 5 ปจจยทมอทธพลตอสขภาพของสตว 7 การแพรระบาดของเชอโรค 9 วธทโรคระบาด 10 ลกษณะการแพรกระจายของเชอโรค 10 การตดตอของโรค 10 ปจจยในการตดตอของโรค 11 ทางทเชอโรคเขาสรางกายสตว 11 การปองกนและควบคมโรค 12 องคประกอบทมผลตอมาตรการปองกนควบคมโรคและแนวปฏบตการควบคมโรค 12 การปองกนและควบคมโรคตดตอในฟารมเลยงสตว 13 การท าลายเชอโรคและการก าจดเชอโรค 14 การก าจดพยาธและแมลงศตรของสตวเลยง 15 โรคสตวเคยวเออง (18-43) 18 โรคแอนแทรกซ 18 โรคบรเซลโลซส 20 โรคเฮโมรายก เซฟตซเมย 22 โรคกบเนา 24 โรคเลปโตสไปโรซส 25 มดลกอกเสบ 26 โรคไขสามวน 28 โรคปากและเทาเปอย ; FMD 29 โรคหด 30 โรคอะนาพลาสโมซส 33

3

โรคบาบซโอซส 34 โรคทรพพาโนโซโมซส 36 โรคคโตซส 37 คลอดยาก 38 รกคาง 39 ชองคลอด-มดลก ทะลก 40 โคกนสงแปลกปลอม 42 โรคสกร (44-56) 44 โรคอหวาตสกร ; SF 44 โรคโพรงจมกอกเสบ ; AR 45 โรคระบบทางเดนหายใจซบซอนในสกร ; PRDC 45 กลมอาการระบบสบพนธและระบบหายใจในสกร ; PRRS 46 ปญหาหนองไหลในแมสกร 47 กลมอาการไขนมหลงคลอดในแมสกร ; MMA 48 การกดหางในสกรรน 49 การกดลกเกดใหมของแมสกร 49 โรคปากและเทาเปอย ; FMD 49 โรคพษสนขบาเทยม ; AD 50 โรคทองเสยในลกสกร จากเชอ E. coli 51 กลมอาการเครยดในสกร ; PSS 52 โรคกระเพาะอาหารและล าไสอกเสบตดตอ ; TGE 54 โรคบดมกเลอด 55 โรคสตวปก (57-90) 57 โรคไขหวดนก 57 โรคนวคาสเซล ; ND 59 โรคหลอดลมอกเสบตดตอ ; IB 62 โรคกลองเสยงอกเสบตดตอ ; ILT 66 โรคอหวาตไก 68 โรคหวดหนาบวม 69

4

โรคระบบหายใจเรอรง ; CRD 71 โรคฝดาษไก 73 โรคเบอรซาอกเสบตดตอ ; IBD 74 โรคมาเรกซ 77 โรคบด 80 โรคอะฟลาทอกซโคซส 82 โรคอจจาระขาว 84 โรคตบอกเสบของเปด ; DVH 86 โรคล าไสอกเสบของเปด หรอกาฬโรคเปด 87 โรคเกาต 88 เพนดลสครอป 89 บมเบลฟต 89 โรคขาดวตามนบ 2 89 นวเทางอ 90 ขายด 90

5

การสขาภบาลสตว

การสขาภบาลสตว (Animal sanitation) หมายถง การจดการเกยวกบสงแวดลอม (Environment) ใหเอออ านวยและเหมาะสมกบความตองการโดยธรรมชาตของสตวแตละชนด การสขาภบาลมวตถประสงคส าคญเพอใหสตวมความเปนอยอยางสบาย มรางกายแขงแรง มการเจรญเตบโตอยางรวดเรว ปราศจากโรคภยไขเจบมาเบยดเบยน ซงการทจะใหสตวมสภาพดงกลาวมาแลวได นอกจากเจาของสตวหรอผเลยงจะพจารณาถงการคดเลอกพนธสตว ทดคอ สขภาพแขงแรง มอาหารและการใหอาหาร ทดคอ อาหารมคณคาทางโภชนาการ โภชนะ ครบตามความตองการของสตวแตละวยและตามวตถประสงคของการเลยง มโรงเรอนและการจดการโรงเรอน ถกแบบแผน อยในท าเลทเหมาะสมแลวเจาของหรอผเลยงสตวจะตองมความรก เอาใจใสดและสตวดวยความหวงใยอยเสมอ และทส าคญยงตองจดระบบการปองกนและควบคมโรค อยางมประสทธภาพ การสขาภบาล ครอบคลมถงเรองตางๆ คอ 1. ลกษณะของโรงเรอน และขนาดของโรงเรอน ควรแตกตางกนไปตามชนดของสตวความตองการของสตว วตถประสงคของการผลตการเลยงและตามจ านวนของสตวเลยง 2. การระบายอากาศภายในโรงเรอนและแสงสวางของโรงเรอน 3. น ากนน าใชและการระบายน า 4. การท าความสะอาดตวสตวและการท าความสะอาดโรงเรอน

5. การก าจดขยะมลสตว ขยะตางๆ และเศษอาหาร

ขอควรปฏบตดานการสขาภบาลและการปฏบตดานอนๆ ทควรกระท ารวมกบการสขาภบาล การทสตวเลยงจะมสขภาพด แขงแรงใหผลผลตสง มความตานทานโรคไดด เปนไปตามวตถประสงคของการเลยงสตว ผเลยงหรอเจาของควรจะมการจดการสขาภบาลทดและการปฏบตดานอนๆ ทควรกระท ารวมกบการสขาภบาลคอ 1. การจดลกษณะโรงเรอนและขนาดของโรงเรอน จะตองเหมาะสมกบสตวแตละชนด

2. การคดเลอกสตว เมอน ามาเลยงตองคดเลอกสตวทมลกษณะสมบรณแขงแรง มความสมบรณพนธสง ไมมโรคภยไขเจบ และมาจากแหลงทปลอดโรค 3. การท าระเบยนบนทกดานสขภาพแกสตวทกตว ทงนเพอเปนประโยชนในดานการดแลสขภาพ การซอขาย ตลอดจนการตดตามตรวจโรคและการรกโรค

6

4. การใหอาหารทด มคณภาพดมโภชนะครบถวน ปรมาณเพยงพอกบความตองการของสตวและจะตองสะอาดดวย 5. การตรวจและดแลสขภาพสตว ผเลยงควรหมนตรวจและดแลสขภาพสตวทกวนอยางนอยวนละ 1-2 ครง โดยเฉพาะเวลาใหอาหารถาพบสตวปวยใหแยกออกรกษา 6. การคดสตวเลวออกมาจากฝง สตวทมลกษณะไมตองการควรคดออกจากฝงไมใหมโอกาสแพรพนธตอไป สตวทเคยปวยและเปนตวน าโรค สตวทผสมตดยาก อายมาก เตบโตชา รวมทงสตวทเปนโรค ควรจะขายออกจากฟารมทนท เพอเขาโรงฆาสตว 7. การกกกนสตวเพอปองกนโรคระบาด ควรจะกกกนสตวทขนสงจากตางเขตจนกวาจะมนใจวาปลอดโรคจงน าสตวทมาจากแหลงอนเขาเลยงรวมในฝง 8. การแจงความสตวเปนโรคระบาดและการท าลายซาก ซงเปนโรคทประกาศในพระราชบญญตโรคระบาดสตว หามขนยายสตวเขาและออกโดยเดดขาด จนกวาจะควบคมโรคใหสงบลงได 9. การใชสารเคมหรอยาฆาเชอโรค จะชวยท าลายเชอโรคและพยาธไดด

10. การระบายอากาศในโรงเรอนและแสงสวางในโรงเรอนใหโปรงสบาย ไมอบรอนหรอเยนเกนไป ไดรบแสงสวางอยางเพยงพอ 11. การถายพยาธใหสตวตามก าหนดเวลาและการก าจดพยาธภายนอก พยาธท าใหสตวมสขภาพเสอมโทรมลง ความตานทานโรคลดลง สตวจะเกดโรคไดงายขน การก าจดพยาธภายใน ตลอดจนพยาธภายนอก จ าเปนตองใชยาถายพยาธและยาฆาแมลงทสามารถท าการขจดพยาธไดผลด 12. การสรางภมตานทานโรคใหสตวโดยการฉดวคซน เพอสรางภมตานทานโรคแกสตว ใหการควบคมปองกนโรคไดผลดและมประสทธภาพมากทสด 13. การใหน ากนน าใชและการระบายน า สตวตองมน ากนทสะอาดเพยงพอ ใชกตองมอยางเพยงพอเชนเดยวกน 14. การท าความสะอาดตวสตวและโรงเรอน โดยมากการท าความสะอาดโรงเรอนจะกระท าเมอยายขนออก แลวควรพกคอกชกระยะหนง จะสามารถตดวงจรชวตของแมลงบางชนด เชอจลนทรยและพยาธไดดขน 15. การก าจดขยะมลสตว โดยคดหาวธน าไปใชประโยชนกอนน าไปก าจด

7

ปจจยทมอทธพลตอสขภาพของสตว การทสตวจะมอตราการเจรญเตบโต (Growth rate) ด มประสทธภาพการเปลยนอาหารหรออตราแลกเนอ (Feed conversion efficiency ) ด คณภาพซาก (Carcass quality) ด ใหผลผลตสง และอตราการผสมพนธด ขนอยกบปจจยหลายอยางดวยกนคอ 1. พนธสตว 2. อาหารและการใหอาหาร 3. สงแวดลอม

4. การจดการดานสขภาพและการปองกนควบคมโรคสตว

1. พนธสตว (Breed)

สตวเลยงประเภทตางๆ ไดรบการคดเลอกและปรบปรงพนธมาเปนเวลาชานาน โดยเฉพาะพนธสตวตางประเทศไดรบการปรบปรงพนธในดานตางๆ เชน อตราการเจรญเตบโต อตราการแลกเนอผลผลต คณภาพซาก ความแขงแรง ทนทานตลอดจนความสามารถในการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมไดเปนอยางด พนธและการคดเลอกปรบปรงพนธสตวเปนปจจยทส าคญยงปจจยหนงทมอทธพลตอสขภาพของสตวเลยง 2. อาหารและการใหอาหาร (Feed and Feeding)

อาหารและการใหอาหารแกสตวเลยงกเปนปจจยหนงทมอทธพลตอสขภาพของสตวเลยงเจาของหรอผเลยงจะตองรจกจดหารอาหารทมประโยชนและเหมาะสม รจกการใหอาหาร ซงการใหอาหารอาจจะปรบและเปลยนไปตามขนตอนของการผลตตลอดอายของสตว สตวตองการโภชนะตางๆ เพอการด ารงชพ คอ 2.1 โปรตน (Protein) เพอการเจรญเตบโตของรางกาย และซอมแซมสวนทสกหรอของรางกาย

2.2 คารโบไฮเดรต (Carbohydrate ) เพอใหพลงงานและความรอนแกรางกาย 2.3 ไขมน (Fat and oil ) ใหพลงงานและความรอนแกรางกาย 2.4 เกลอแร (Minerals) เปนสวนประกอบของรางกาย

2.5 ไวตามน (Vitamins ) ท าใหระบบการท างานของอวยวะตางๆ ในรางกาย เปนไปโดยปกต

8

ถาสตวไดรบโภชนะ (Nutrients) ไมเพยงพอกบความตองการกจะท าใหสขภาพของสตวเสอมลง ท าใหเกดการเจบปวย หรออาจถงตายได วธการใหอาหารกเชนเดยวกน การเปลยนอาหารโดยกระทนหนอาจจะท าใหสตวเกดอาการเจบปวยได

3. สงแวดลอม (Environments)

สงแวดลอมเปนปจจยทมอทธพลตอสขภาพสตว และตอผลผลตของสตว สงแวดลอมทมอทธพลตอสขภาพสตวพอจะแยกกลาวไดคอ 3.1 อากาศ (Air) อากาศเปนสงจ าเปนส าหรบสตวในการหายใจ แตถาขาดอากาศในการหายใจเพยง 5 นาท กท าใหสตวตายได 3.2 การถายเทอากาศ (Ventilation) คอการหมนเวยนเอาอากาศทบรสทธเขาไปแทนทอากาศทใชแลว หรอไปแทนทแกสทเกดจากคอกสตวโดยเฉพาะเชนแกสแอมโมเนย (Ammonia) หรอ คารบอนไดออกไซด (Carbondioxide ) 3.3 อณหภม (Tempernture ) อณหภมของแตละวนแตกตางกนมากในแตละวนแตละชวงเวลาเชนในชวงเชาและหวค าอากาศจะเยน ตอนทรอนทสดของวนคอตอน 13-15 นาฬกา ความแปร ปรวนของอณหภมดงกลาวจะมผลตอสขภาพสตวอยางมากเชนกน 3.4 ความชน (Humidity) หมายถง ไอน าในอากาศ ถามไอน ามากความชนกจะสงท าใหรางกายรกษาความรอนไดคงท ถาความชนนอยอากาศแหง น าระเหยออกจากรางกายมาก 3.5 แสงสวางจากดวงอาทตย (Solar radiation) แสงสวางสามารถท าลายเชอโรคไดด

นอกจากนแสงแดดจะท าใหรางกายสตวเปลยนแปลง เชน เมดเลอดแดงเพมขน เกดไวตามน ด แตถาน าสตวไปผกกลางแจงทแดดจด ผวหนงบรเวณเยอซม มกจะอกเสบ 3.6 น า (Water) น าเปนสอกลางใหเกดปฏกรยาทางเคมในรางกายเชนการยอยอาหาร การดดซมอาหารการเปลยนแปลงของสารตางๆในรางกาย เปนตวภาชนะตางๆ ทยอยแลวไปเลยงสวนตางๆของรางกาย ล าเลยงของเสยออกจากรางกาย ปรบอณหภมของรางกายใหคงท ลดการกระทบกระเทอนของเซลในรางกายใหเกดความยดหยนตามธรรมชาต เปนตน ถาสตวขาดน า 20-22 เปอรเซนต สตวจะกระหายน าถงตายได

แหลงทมาของน าทใชสตวเลยง 1). น าฝน แตสตวไมคอยไดกนน าฝนเขาไปโดยตรง ผเลยงอาจตองคอยจดให 2). น าบนดน เชน น าบอ ล าคลอง แมน า บง และหนองน าเปนตน ใชเปนน าส าหรบเลยงสตวเปนสวนมาก อาจจะมเชอจลนทรย แรธาต ไขพยาธ และสงสกปรกตางๆมากมาย ผเลยงจะตองพจารณากอนทจะน ามาใช

9

3). น าใตดน เชน น าพ, น าบาดาล, น าใตดน เชน น าพ น าบาดาล น าใตดนอาจจะมแรธาต

หรอสาระสะลายทเปนพษตอสตวเลยงได ตองท าการตรวจสอบกอทจะน ามาใช 3.7 ลมฟาอากาศ (Climate ) เชน ฤดกาลตางๆ ฤดรอน สตวมกจะเปนโรคทเกยวกบระบบทางเดนอาหาร ฤดหนาว สตวมกจะเปนโรคเกยวกบระบบทางเดนหายใจ ฤดฝน สตวจะเกดโรคตางไดมากมายเชน แอนแทรกซ คอพรม แบลคเลก เปนตน 3.8 พนดน เปนสวนตวกลางในการแพรเชอโรค พนดนทมเชอโรคและไขพยาธน าโรคแพรกระจายไปทอนไดมากมาย ซงพาหะเหลานไดแกคน สตวเลยง เครองมอ อาหารสตวและพาหนะอนๆ มากมาย 4. การจดการดานสขภาพและการควบคมโรคสตว การจดการดานสขภาพและการควบคมโรคสตว ทถกตองและเหมาะสมกบความตองการโดยธรรมชาตของสตว จะท าใหสตวมสขภาพด ไมเปนโรค ประสทธภาพของสตวดขน ใหผลผลตสง ถาการจดการไมด สงแวดลอมไมเหมาะสมกบความตองการโดยธรรมชาตของสตวกจะท าใหสตวมสขภาพสตวจะเกดโรคได การแพรระบาดของเชอโรค การแพรระบาดของเชอโรค หมายถงการทโรคหรอเชอโรคถกถายทอดจากสตวตวหนงไปยงสตวอกตวหนงหรอสตวอกหลายๆตว การแพรระบาดของเชอโรค สามารถแพรระบาด ได 4 ทางคอ 1. ทางอากาศ เชอโรคบางชนดสามารถแพรกระจายไปเปนระยะไกล นบ 10 หรอ 20 กโลเมตรได 2. ทางน า การแพรกระจายของเชอโรคโดยทางน าเปนไปอยางรวดเรวและเปนระยะทางไกลมาก ไมวาจะเปนน าจากแมน า ล าคลอง หวย หนองหรอบง 3. ทางอาหาร เชอโรคสามารถแพรกระจายไปกบอาหารสตวได 4. ทางพาหนะตางๆ การขนสงในปจจบนไปไดอยางรวดเรว ดงนนโอกาสทเชอโรคจะแพรกระจายไปกบพาหนะตางๆ จงเปนไปไดอยางรวดเรวเชนกน

10

วธทโรคระบาด เชอโรคสามารถระบาดไดหลายวธคอ 1. เชอโรคตดไปกบอจจาระของสตวปวย แลวกระจายไปกบน า ผก หญาและอาหารสตวตางๆ 2. เชอโรคตดไปกบสงทขบออกจากรางกาย (Excretion) สตวปวย เชน น ามก น าลาย ปสสาวะตลอดจนหนองจากแผลหรอฝ แลวสตวตวอนๆ ไดสมผสกบสงทขบออกเหลานท าใหเชอโรคหรอโรคระบาดไปยงทอนๆ 3. เชอโรคตดไปกบแมลงทเจาะกนเลอดหรอดดกนเลอดจากสตวปวยแลวไปกดสตวตวอนและปลอยเชอโรคไปยงสตวทถกแมลงเหลานกด แมลงทเปนภาหะน าโรคเหลานไดแกยง เหลอบ ไรแดง เปนตน 4. เชอโรคตดไปกบสตวเลยงและสตวปา เชน สนข นก หนและสตวอนๆ สตวเหลานเรยกวาเวดเตอร (Vector)

5. เชอโรคตดไปกบคน ทงผเลยง พนกงานเจาหนาทของฟารมและผใหบรการตางๆ เชน สตวแพทย เปนตน

6. เชอโรคตดไปกบสตวทเคยปวยและหายจากการปวยแลวแตยงมเชอโรคอยในตวหรอเมอเลยงรวมฝงสตวอนกจะไดรบเชอ และเปนโรคได สตวทน าโรคลกษณะน เรยกวา (Carrier)

ลกษณะการแพรกระจายของเชอโรค เมอเชอแบคทเรยหรอไวรส เขาไปในรางกายสตว จะท าลายเนอเยอของสตวและทวจ านวน

มากขนท าใหเกดอาการเฉพาะโรคขน สตวทปวยเปนโรคจะปลอยเชอโรคออกจากรางกายโดยวธตางๆ เชน ปนกบสงทขบออกมาจากรางกาย (Excret ion ) และปนมากบอจจาระเปนตน ดงนนสงทอยรอบๆตวสตวปวยจงเตมไปดวยเชอโรค สตวอนจะตดเชอโรคดวยวธการตางๆ เชนการหายใจ การสมผสหรอการกนเชอโรคเขาไป การทสเชอโรคอยนอกรางกายสตว และเขาไปในรางกายสตวอนไดแสดงวาเชอโรคนนสามารถแพรกระจายได

การตดตอของโรค

โรคหรอเชอโรคสามารถตดตอกนไดหลายวธคอ 1. โดยการสมผสโดยตรง (Direct contact) เชนโรคผวหนง หรออาจจะตดตดกนโดยการ

ผสมพนธได

11

2. โดยการสมผสกบวตถสงของทมเชอโรคตดอย เชน พาหนะขนสงสตวปวยทไมไดท าความสะอาดดวยน ายาฆาเชอโรคกจะท าใหสตวเลยงตดโรคได

3. โดยการสมผสกบสตวสปวยเรอรง(carrier)

4. โดยการตดเชอโรคจากพนดน เชนโรคบาดทะยก โรคไขขาโดยเชอโรคจะเขาทางบาทแผลทผวหนง

5. โดยการตดเชอโรคจากอาหารและน าดม อาจจะมเชอโรคปนเปอนอย เมอสตวตวอนทไมปวยเกนเขาไป กจะตดโรคได

6. โดยการตดเชอโรคทางอากาศ เมอสตวปวยไอหรอจาม เชอโรคจะออกมาฟงกระจายในอากาศ เมอสตวตวอนๆ หายใจหรอสดดมเขาไปกจะตดโรคได

7. โดยตดโรคจากแมลงดดเลอด โดยการกดของแมลงวน ยง เหบเหาและหมด 8. โดยการตดโรคจากเชอทอาศยอยในรางกายตามปกต แตเมอรางกายออนแอลงท าใหความ

ตานทานโรคลดลงเชอโรคเหลานจะท าใหสตวเปนโรคได 9. โดยการตดเชอจากหองปฏบตการทางจลนทรย พนกงานเจาหนาทอาจจะเปนพาหะน า

โรคตางๆได

ปจจยในการตดตอของโรค

การตดตอของโรคขนอยกบปจจยหลายอยางดงตอไปนคอ 1. การรนแรงของเชอโรค 2. ความเหมาะสมของแหลงทเชอโรคเขาสรางกาย 3. จ านวนเชอโรคมมากเพยงพอ 4. เชอโรคเขาถงจดออนของเนอเยอของรางกาย 5. เชอโรคมความรนแรงเหนอกวาความตานทานของรางกาย

ทางทเชอโรคเขาสรางกายสตว 1. ทางระบบหายใจ เชอโรคจะเขาไปกบฝ นละออง 2. ทางระบบยอยอาหาร เชอโรคเขาไปทางอาหารหรอน า 3. ทางผวหนง ตดตอโดยการสมผส 4. ทางเยอชมตางๆตดตอโดยการสมผส

12

5. ทางสายสะดอและทารก เชอโรคพวกนจะถายทอดไปยงแมสลกในมดลกขณะแมอมทองหรอในสตวปกแมอาจจะถายทอดเชอโรคไปยงไขฟก

6. ทางบาดแผล เชนเชอบาดทะยก

การปองกนและการควบคมโรค (Disease prevention and Disease control)

มาตราควบคมปองกนโรค ควรจะยดหลก 2 ประการคอ 1. ตองเปนมาตราทมประสทธภาพ 2. ตองเปนมาตราทประหยด

องคประกอบทมตอมาตราการปองกนควบคมโรคและแนวปฏบตการควบคมโรค 1. สถานทตงฟารม ไมควรตงในเขตชมชนหรออยใกลฟารมอน 2. แผนผงฟารมและการบรหารงาน ตลอดจนแนวปองกนโรค 3. แหลงทมาหรอฟารมของสตว ไมควรซอสตวจากหลายฟารมเพราะโอกาสทสตวเปนโรค

มากขน 4. ระบบฟารม ระบบฟารมปด ระบบฟารมเปดจะตองก าหนดมาตราการควบคมโรคแตก

ตางกน 5. การจดการทถกตอง เชนการจดการเรองอาหารและการใหอาหาร การจดการโรงเรอนน า

สตวเขาและออกเปนชดๆ (All in and All out system) เพอปองกนการหมกหมมของเชอโรคและการจดการดานอนๆ

6. สขวทยาสงแวดลอม เชนการท าความสะอาด การใชน ายาฆาเชอโรคเปนตน 7. การควบคมการน าเชอโรคเขาฟารม เกษตรกรผเลยงสตวจะตองมมาตราการปองกนเชอ

โรคไมใหเขาสฟารมเลยงสตวไดแก 7.1 มรวรอบทงหมด 7.2 การขนสงสตว ควรจะมคอกรวบรวมสตวอยนอกฟารม 7.3 พนกงานและผเยยมชมฟารม ควรอบรมพนกงานใหเขาใจในเรองการควบคมปองกน

โรคเปนอยางด ผเยยมชมฟารมควรใหมนอยทสดและไมควรเยยมชมฟารมอนกอนแลว 1-4 วน

7.4 อาหารและวสดอน 7.5 ทท าการโรงอาหารและหองสขา ควรตงอยในทางเขาดานหนารวรอบฟารม 7.6 การขนถายของเสย การก าจดสงขบถายของเสยตางๆ เครองมอเครองใชและอปกรณ

13

ทใชแลวตองท าความสะอาดทนท และใชเฉพาะโรงเรอนเทานน 7.7 คอกกกกนโรค เมอจะน าสตวจากทอนหรอฟารมอนมาเลยงปนกบสตวในฝงตองกก

กน (Quarantive) ไวจนกวาจะมนใจโรค 7.8 หองผาซากและการท าลายซากควรอยนอกฟารม

8. การจดโปรแกรมท าวคซนทถกตองอยางสม าเสมอ 9. การประเมนผล ประสทธภาพากรผลตจะสามารถวเคราะหภาวะโรคบางชนดได 10. เมอเกดโรคระบาดเจาของฟารมหรอผเลยงสตวตองปฏบตตามระเบยบการควบคมและ

ปองกนโรคอยางเครงครด

การปองกนและการควบคมโรคตดตอในฟารมเลยงสตว การเลยงสตวทมประสทธภาพเพอใหไดผลผลตสงคมกบทน ผเลยงหรอเจาของตองวางแผนการควบคมปองกนไมใหเกดโรคถกหลกวชาการเพอควบคมและปองกนโรคตดตอในฟารมเลยงสตวตามแนวทางดงตอไปนไดคอ

1. การระวงเชอโรคจากภายนอกฟารม 1.1 เมอจะน าสตวจากฟารมอนเขามาเลยงปะปนกบสตวในฝง ควรกกกนสตวใหมทคอก

กกกนโรค (Quarantine house) กอน 15-21 วน เมอมนใจวาสตวนนปลอดโรคจงน าเขาเลยงรวมฝงกบสตวเกาได

1.2 อยาใหคนอนๆตลอดจนสตวเลยงหรอสตวอนๆเขาไปพลกพลานในฟารมเพาะอาจจะ เปนพาหะน าโรคมาสสตวได

1.3 ถาจ าเปนทจะใหบคคลภายนอกเขาเยยมชมฟารมควรเตรยมรองเทาและเสอผาให บคคลภายนอกเปลยนและจดอางน ายาฆาเชอโรคไวหนาคอกทกคอกส าหรบจมเทากอนเขาคอก

2. การสขาภบาลภายในคอก 2.1 หมนท าความสะอาดคอกและบรเวณคอก หมนใชน ายาฆาเชอโรคลางคอก พนคอก

ตองแหง ไมเฉอะแฉะเปนหลมเปนบอ เปนเองมน าขง 2.2 ใหคอกไดรบแสงแดดอยเสมอเพอท าลายจลนทรย

3. การปองกนเชอโรคตดทางอาหารและน า 3.1 น ากน น าใช ตองสะอาด หมนเปลยนน าเสมอๆ 3.2 อาหารทใหสตวกนตองผสมใหมอยเสมอ ไมทงไวนานเกนไป ไมบด ไมขนรา ท

เกบอาหารตองมฝาปดมดชด ไมใหหนหรอแมลงเขาไปได

14

3.3 รางน า รางอาหารตองสะอาด ไมใหอาหารบดเนาคางอย 3.4 วสดอาหารตองน ามาจากททไมมสตวปวยหรอตายดวยโรคตดตอ

4. การสรางความตานทานใหแกสตวและการปองกนเชอโรคดวยวธตางๆ 4.1 คดเลอกสตวทแขงแรงไวเปนพอพนธแมพนธ 4.2 หมนดและใหสตวมสขภาพดอยเสมอ 4.3 ฉดวคซนเพอสรางภมคมกนโรคทส าคญใหกบสตววางโปรแกรมการท าใหเหมาะสม

ขอควรปฏบตเมอเกดโรคระบาด 1. แยกสตวปวยออกกกขงไวตางหาก 2. รบลางคอกและบรเวณ ตลอดจนรางน ารางอาหารดวยน ายาฆาเชอโรค 3. ถาสตวปวย ตายลงตองฝงซากใหลกหรอท าลายซากนน หามช าแหละและน าไปบรโภค 4. เมอสตวปวยหรอตายตองรบปรกษาแพทย

การท าลายเชอโรคและการจ ากดเชอโรค

การท าลายเชอโรค (Sterilization)

หมายถงการท าลายลางสงทมชวตทงหมด แตการท าลายเชอทสมบรณแบบดงกลาวนจะท าส าเรจเฉพาะอปกรณหรอภาชนะทมขนาดเลกเทานน เชนเครองผาตด

วธท าลายเชอโรค สามารถกระท าหลายวธคอ 1. การท าลายเชอโรคโดยการใชความรอน โดยใชเปลวไฟ การตม ลวก อบไอน า

และอบไอน าภายใตความดน 2. การท าลายเชอโรคโดยการฉายรงส เชน

2.1 ฉายรงสอลตราไวโอเลต 2.2 รงสไอออน

3. การท าลายเชอโรคโดยสารเคม เชนแอลกอฮอล ฟนอลและครชอล การก าจดเชอโรค (Disinfection)

หมายถงการก าจดเชอจลนทรยทเปนสาเหตของโรคโดยการใชสารเคม เชนการขจดเชอโรคบนตวสตวหรอเนอเยออวยวะสวนใดสวนหนง เรยกสารเคมนวา แอนตเซฟตด (Antigeptic) และเรยกสารเคมทใชส าหรบก าจดเชอโรคในหรอบนภาชนะอปกรณและเครองมอตางๆวาดสอนเฟคแตนท (Disinfactant)

15

วธทนยมท ากนมากคอ 1. การรมยา จะใชไดผลเฉพาะสถานทหรอภาชนะทสามารถปดไดมดชด เชนตฟก

ไข การรมยาใชสารระเหยฟอรมาลนกบดางทบทม เกดปฏกรยาไดแกสซฟอรมาลดไฮด (Formaldehyde) ระเหยฟงออกมาเปนพนททตองการฆาเชอโรค ตองปดภาชนะนานประมาณ 12 ชวโมง

2. การใชสารเคม จะตองใชใหถกตองตามต าแหนงของผผลตทงความเขมขนและ เวลาทใชกอนใชยาฆาเชอโรคตองเกบกวาดท าความสะอาดพนและฝาพนงเสยกอน

ตวอยางยาฆาเชอไดแก 1. ไลโซล 2. โซดาไฟ 3. โซเดยมไฮโปคลอไรท 4. แคลเซยมไฮดรอกไซด 5. โซเดยมคารโบไฮเนต 6. น ายาฟอรมาลน 7. จนส 8. ไอซาล 9. เบนซอลโดเนยม คลอไรด 10. ซานตส

การก าจดพยาธและแมลงศตรของสตวเลยง พยาธภายในและพยาธภายนอก เปนศตรของสตวเลยงนอกจากจะท าการรบกวนสตว ท าใหสตวมสขภาพทรดโทรม การเจรญเตบโตชา ผลผลตต าลง ความสมบรณพนธพนต าลงยงท าใหสตวเกดโรคตางๆมากมาย จงควรจดการ 2 ประการ คอ 1. การถายพยาธภายในใหกบสตวโดยใชยาพยาธซงพยาธภายในทส าคญไดแก พยาธตวกลม เชนพยาธไสเดอน พยาธเสนดาย พยาธเมดตมในสกร พยาธตวแบน เชน พยาธใบไมในตบ และพยาธตวตด เปนตน 2. การจ ากดพยาธภายนอกและแมลงศตรของสตวเลยงโดยใชยาฆาแมลง พยาธภายนอกทส าคญของสตวเชน หมด เหบ เหา ไร เปนตน นอกจากนยงมแมลงดดเลอดตางๆ คอ ยง เหลอบ แมลงวนคอกตลอดจนแมลงวนบานซงพบวาเปนพาหะน าโรคหลายชนดอกดวย

16

การใชยาถายพยาธ จงควรใชยาถายพยาธทสามารถก าจดพยาธไดมากทชนด ออกฤทธกวางขวาง มความปลอดภยสง ไมมสารตกคางหรอตกคางเปนสวนนอยและในระยะเวลาสน

ตวอยางยาถายพยาธ (Anthelmintics)ไดแก

1. ไดคลอรวอส (Dichorvos) 2. ไดเอทธล คารบามาซน (Diethylcarbamazine)

3. ฮาลอกซล (Haloxil) 4. ไธอะเบนโซล(Thiabenzole) 5. เตตราไมซอล (Tetramisol)

6. เรไนด (Ranide) 7. โทรแดกซ (Trodax) 8. เฮกซาคลอไรอเธน (Hexachloroethane)

9. ฟโนไธอะซน(Phenothiazine) 10. เตตราคลอโรเอทธลน(Tetrachloroethy nlene)

ตวอยางยาฆาแมลงไดแก

1. แกมมา เบเนชน เฮกซาคลอไรด (Gramma benezene hexachloride) 2. คารบารล(Carbary) หรอเซฟวน (Sevin)

3. อะชนตอล (Asuntol) 4. คาโนลน (Canolene) 5. ดลดรน (Dildriene)

6. อนดรน (Aldriene) 7. ดลอรเดน (Chlordane 8. มาลาไธออน (Malathion)

9. ลนเดน (Lindane) 10. ได โอดรน(Ciodrin) 11. ไฟเรธวน (Phyrethrin)

17

12. โรเนล (Ronel)

18

โรคสตวเคยวเออง

โรคแอนแทรกซ (Anthrax)

เปนโรคสตวตดคนทรายแรงโรคหนง จงนยมเรยกโรคนวา โรคกาล โค กระบอและแกะทปวยเปนโรคแบบเฉยบพลนมลกษณะส าคญคอ สตวปวยจะตายอยางรวดเรว มเลอดสด าคล าไหลออกตามทวารตาง ๆ ซากไมแขงตว มามขยายใหญ สาเหตและการแพรโรค โรคนมสามเหตจากเชอแบคทเรยชอ แบชลลส แอนทราซส (Bacillus antrhracis) พบมากในชวงการเปลยนแปลงของฤดกาล สตวทเปนโรคนสวนมากเกดจากการหายใจเอาสปอรของเ ชอแบคทเรยทปนเปอนอยในดนหรอหญาเขาสรางกาย หรออาจเกดจากการกนน าและอาหารทมเชอปะปนอยเขาไป แตสตวจะเปนโรคนโดยเชอเขาทางบาดแผลไดเชนกน เมอเชอเขาตวสตวแลวจะเพมจ านวนมากขนกระจายอยตามสวนตาง ๆ ของรางกาย พรอมกบสรางสารพษขนมาท าใหสตวปวยและตายในทสด ในระหวางสตวปวยเชอจะถกขบออกมากบอจจาระ น าปสสาวะหรอน านม เมอสตวตายเชอจะออกมากบเลอดทไหลออกตามทวารตาง ๆ และเชอจะถกขบออกมามากขน เมอท าการเปดผาซาก เชอนเมอสมผสกบอากาศกจะสรางสปอรหรออาจเรยกไดวาเกราะหมตวในเวลา 2-3 ชวโมง เพอใหตวมนเองคงทนอยในสภาพแวดลอมตาง ๆ ได กลาวกนวาสามารถอยในดนไดนานกวา 10 ป ขนไป และคงทนในน าเดอดไดนานถง 30 นาท อาการ สตวเปนโรคนแบบเฉยบพลนจะตายอยางรวดเรวภายในเวลา 1-2 ชวโมง แตถาเปนแบบรนแรงจะตายภายใน 1-2 วน สตวจะมอาการซม หายใจเรว ลก หวใจเตนเรว ไขสงประมาณ 107 องศาฟาเรนไฮ เยอชมตาง ๆ มเลอดคงหรอมจดเลอดออก กลามเนอสน บวมน าตามล าตว น านมลดอยางรวดเรวและอาจมเลอดปนหรอมสเหลองเขม ทองอดและตายในทสด เมอสตวตายจะมเลอดสด าคล าไหลออกตามทวารตาง ๆ เชน จมก ปาก ทวารหนกหรอแมแตขมขน ซากสตวจะขนอดเรว ไมแขงตว ถาท าการเปดผาซากจะพบเลอดออกตามอวยวะตาง ๆ พบของเหลวสน าเลอดภายในชอง

19

อกและชองทอง ล าไสอกเสบรนแรงมเลอดออกเลอดไมแขงตวและมามขยายใหญเหนไดชดเจน ซงเปนลกษณะส าคญของโรคน ในคนทท าการผาซากหรอบรโภคเนอสตวปวยดวยโรคนแบบสก ๆ ดบ ๆ จะพบแผลหลมตามนวมอ แขน หรอทชองปาก และมอาการเจบปวดในชองทอง โรคนจะท าใหคนตายเสมอๆ การตรวจวนจฉย 1. ขณะสตวมชวต ถาสงสยวาสตวปวยดวยโรคแอนแทรกช ใหเจาะเลอดกอนท าการรกษาสวนหนงปายกระจก (slide) จ านวน 4 แผน และอกสวนหนงเกบใสหลอดแกว เลอดปายกระจกจ านวน 2 แผน ยอมดวยส แกรมสเตน (Gram stain) แลวตรวจหาเชอดวยกลองจลทรรศน ถาพบเชอมลกษณะเปนแทงขนาดใหญ ปลายตดอยตอกนเหมอนต รถไฟและมแคปซลหมแสดงวาเปนเชอ Bacillus anthracis เพอการตรวจยนยนใหสง กระจก (slide) ทเหลอและเลอดในหลอดแกวไปยงศนยวจยและชนสตรโรคสตวท าการวนจฉยอกครง 2. เมอสตวตาย ถาสงสยวาสตวตายดวยโรคแอนแทรกช ควรท าการเจาะเลอดจากเสนเลอดบรเวณโคนหาง คอ หวใจ น าเลอดทไดปายกระจกไว 4 แผน และดงในขอ 1 3. ในกรณซากสตวถกช าแหละ ควรเกบตวอยางชนเนอ กระดก หนง ขน หรอดนบรเวณผาซากทพบรอยเลอด สงตรวจทางหองปฏบตงการ การรกษา ท าการรกษาในขณะทสตวเรมแสดงอาการเชน เมอพบสตวมไขสง โดยใหยาปฏชวนะและเพนนซลน ในขนาด 1000 ยนตตอน าหนกสตว 1 กโลกรม หรอใหออกซเตตทราไซคลนในขนาด 5 มลลกรมตอน าหนกสตว 1 กโลกรม การควบคมและปองกน 1. แยกสตวปวยออกจากฝง 2. ฝงหรอเผาซากสตวตลอดจนดนบรเวณทสตวตาย การฝงควรขดหลมเลกนอย 2 เมตร โดยปนขาวบนตวสตวกอนกลบดน 3. ใชน ายา ฟอรมาลน(Formllin) หรอโซเดยมไฮดรอกไซด (Sodium hydroxide) 5-10 % ราดฆาเชอ 4. กกดอาการสตวทรวมฝงกบสตวปวยหรอตาย

20

5. ฉดวคซนใหสตวอายตงแตหยานมขนไป ในรศม 10 กโลเมตร จากจดเกดโรคโดยฉดทก ๆ 6 เดอน ตดตอกนเปนเวลา 5 ป โค-กระบอ ฉดเขาใตผวหนงตวละ 1 มลลลตร หลงฉดวคซนแลวบรเวณทฉดจะบวม และสตวมไขเลกนอย 2-3 วน วคซนนไมควรฉดสตวก าลงตงทองเพราะจะท าใหแทงได

โรคบรเซลโลซส (Brucellosis)

โรคบรเซลโลซสหรอทเกษตรกรนยมเรยกวา โรคแทง เปนโรคตดตอเรอรงทส าคญของสตวเลยงลกดวยนม เชน โค กระบอ สกร แพะ มา สนข เปนตน ลกษณะทควรสงเกตของโรคน คอ สตวจะแทงลกในชวงทายของการตงทอง และอตราการผสมตดในฝงจะต า สาเหตและการแพรของโรค เกดจากเชอแบคทเรย ชอ บรเซลลา พบมการแพรระบาดในทกประเทสของโลก โดยเฉพาะโคนม ยงมความส าคญในดานสขภาพอนามยของมนษยดวย เนองจากโรคนสามารถตดตอถงคนไดเรยกวา อนดแลนท ฟเวอร พบวาโคทกอายสามารถตดเชอนไดแตในโคสาว แมโค โคตงทองและโคเพศผ ทโตเตมวย สามารถตดเชอนไดงายกวาลกโค โคสวนมากจะตดเชอ โดยการกนอาหาร น าทมเชอปะปน ซงเชอนจะออกมากบน าปสสาวะ น านม น าคร า ของโคทเปนโรค หรออาจตดเชอไดโดยการสมผสโดยตรงเชอเขาทางผวหนง เยอชม โดยการหายใจ การผสมพนธโดยวธธรรมชาต แตเกดขนไดนอยมาก

อาการ แมโคจะแทงลกในระยะตงทองได 5-8 เดอน จะมรกคางและมดลกอกเสบตามมาเสมอ การแทงมกจะเกดขนในการตงทองแรกเทานน หลงจากนนอาจไมแทง แตจะเปนตวอมโรคแพรไปยงโคตวอน ๆ ได หรอลกโคทคลอดออกมาจะออนแอไมแขงแรงหรออาจเปนหมน การผสมตดในฝงต า โคเพศผลกอณฑะจะบวมโตขางใดขางหนงและเปนหมน อาจพบขออกเสบรวมดวย ในคนตะมอาการหนาวสนไขขน ๆ ลง ๆ มเหงอออกมากในเวลากลางคนจะปวดเมอยตามขอและตามกลามเนอ ออนเพลย เบออาหาร ตวเหลองซด

21

การตรวจวนจฉย 1. การตรวจทางซรมวทยา เจาะเลอดโคตวละประมาณ 5 ซซ แยกเกบน าเหลอง (ซรม) ถาไมสามารถสงไดภายในวนนนจะตองเกบซรมแชแขงไว ซรมควรสงไมนอยกวาตวละ 1 ซ.ซ. การตรวจทางซรมวทยาในหองปฏบตการม 4 วธคอ 1. การตรวจดวยวธ โรส เบงกอล เทสต (Rose Bengal test) โดยใชซรม 1 หยดและน ายาตรวจ 1 หยด คนใหเขากน ถามตะกอนเกดขนถอวาเปนโรค 2. ตรวจดวยวธทว แอกกลตเนชน เทสต (Tube Agglutination test) โคทฉดวคซนหลงจากฉดวคซนแลว 10 เดอน ถาใหผลบวกตงแต 1:200 ใหถอวาเปนโรค สวนโคทไมฉดวคซนถาใหผลบวกท 1 : 100 ขนไปถอวาเปนโรค 3. วธคอมพลเมนต ฟกเซซน เทสต (Complement fixation test) เปนวธการตรวจเพอยนยนผลอกขนหนง ส าหรบในโคทเปนโรคเรอรง 4. วธอไลซา (ELISA) 2. การตรวจเพาะหาเชอแบคทเรย กรณทสตวแทงลกควรเกบลกทแทงรวมทงรก น านมหรอถาโคคลอดปกตกควรจะเกบสวนรก สงตรวจทางหองปฏบตการโดยน ารกและชนสวนอนแชน าแขง หรอหากสงหองปฏบตการไมทนในเวลาทเหนอาการ ควรจะเกบเนอเยอตาง ๆ เหลานโดยการแชแขง แลวจงน าสงตรวจ

การรกษา ไมแนะน าใหรกษาเนองจากไมใหผลดเทาทควร

การควบคมและปองกน 1. ควรตรวจโรคทก ๆ 6 เดอน ในฝงโคทยงไมปลอดโรคและทกปในฝงโคทปลอดโรค 2. สตวทตรวจพบวาเปนโรคควรจะแยกออกจากฝง 3. คอกสตวปวยดวยโรคน ตองใชน ายาฆาเชอท าความสะอาด แลวทงรางไวอยางนอย 1 เดอน กอนน าสตวใหมเขาคอก 4. ท าลายลกทแทง รก น าคร า โดยการฝกหรอเผา แลวท าความสะอาดพนทนนดวยน ายาฆาเชอ

22

5. ก าจด นก หน แมลง สนข แมว และสตวเลยงอนซงเปนตวแพรโรคออกไป 6. สตวทน ามาเลยงใหม ตองปลอดจากโรคนกอนน าเขาคอก 7. โคพอพนธทใชตองไมเปนโรคน 8. ควรฉดวคซนปองกนโรคนในโค กระบอ เพศเมย อาย 3-8 เดอน ซงจะท าใหมภมคมกนโรคไดนานถง 6 ป

โรคเฮโมรายกเซฟตซเมย (Haemorrhagic sejpticemia)

โรคเฮโมรายกเซฟตซเมยหรอนยมเรยกตามอาการวา โรคคอบวม เปนโรคระบาดรนแรงของโค ‟ กระบอ แตโรคนจะมความรนแรงนอยลงในสตวอน ๆ เชน แกะ สกร มา อฐ กวางและชาง เปนตน ลกษณะส าคญของโรคคอ หายใจหอบลกมเสยงดง คอหรอหนาบวมแขง อตราการปวยและอตราการตายสง

สาเหตและการแพรระบาด เกดจากเชอแบคทเรยชอ พาสทเรลลา (Pasteurella nultocida) พบในประเทศตาง ๆ ของเอเชยและอาฟรกาเปนสวนมาก การระบาดของโรคจะเกดขนในสภาวะทสตวเกดความเครยด เชน ตนหรอปลายฤดฝน การเคลอนยายสตวหรอการใชแรงงานสตวมากเกนไป ในสภาวะความเครยดเชนน สตวเปนตวเกบเชอ (Carrier) จะปลอยเชอออกมาปนเปอนกบอาหารและน า เมอสตวตวอนกนอาหารหรอน าทมเชอปนอยเขาไป กจะปวยเปนโรคนและขบเชออกมากบสงขบถายตาง ๆ เชน น ามก น าลาย อจจาระ ท าใหโรคแพรระบาดตอไป เชอ Pasteurella multocida นเมอปนเปอนอยในแปลงหญาจะมชวตอยไดประมาณ 24 ชวโมง แตถาอยในดนทชนแฉะอาจมชวตอยไดนานถง 1 เดอน

อาการ สตวทเปนโรคแบบเฉยบพลนจะมอากรซม ไขสง 104-107 องศาฟาเรนไฮ น าลายไหล และตายภายในเวลาอนรวดเรวไมเกน 24 ชวโมง แตถาเปนโรคแบบรอรงจะสงเกตเหนอาการทางระบบหายใจคอ อาปากหายใจ หายใจหอบลก ยดคอไปขางหนา หายใจมเสยงดง ลนบวมจกปาก หนา คอ หรอบรเวณหนาอกจะบวมแขงรอน ตอมาจะมอาการเสยดทอง ทองอด อจจาระมมกเลอดปน

23

สตวจะตายภายใน 2-3 วน เมอเปดผาซากสตว จะพบสารลกษณะคลายวนแทรกอยระหวางผวหนงและกลามเนอตรงบรเวณทบวม มจดเลอดออกทตอมน าเหลองและหวใจ ปอดจะมเลอดคง หรอถาเปนเรอรงจะพบเยอหมปอดหนาตวขน เนอปอดแขง ภายในหลอดลมมของเหลวปนฟองอากาศ (fronthy exudate) ตบคงเลอดบวมขยายใหญ ล าไสอกเสบ ตอมน าเหลองบวมน าขยายใหญ

การตรวจวนจฉย การวนจฉยโรคนอกจากสงเกตอาการ วการ และศกษาประวตสตวปวยแลว การตรวจหาเชอจากตวอยางตาง ๆ เปนสงจ าเปนทตองท าควบคกน ซงกระท าไดดงนคอ 1. ตรวจหาเชอขณะสตวมชวตและมไขสง จะพบเชอในกระแสเลอดได ขณะทสตวมไขสง หรออาจตรวจพบเชอในน ามก น าลายกไดเชนกน ดงนนจงควรเกบตวอยางเลอด น าลายหรอน ามก จากสตวปวยกอนท าการรกษา ปายเลอดไวบนกระจก (slide) สวนหนง และอกสวนหนงเกบใสหลอดแกวสงตรวจทหองปฏบตการ เชอ Pasteurella multocida เมอยอมดวยสเมทลน บล (Methylene blue) จะมลกษณะเปนรปแทงหวทายมน ตดสเขมคลายเขมกลด 2. ตรวจหาเชอจากซากสตว เปดผาซากพรอมบนทกวการทตรวจพบ แลวเกบอวยวะตาง ๆ เชน ตอมน าเหลอง ปอด ตบ มาม หวใจ ไต และล าไส แยกกนใสถงพลาสตกแตถาซากสตวถกช าแหละหรอเนามาก ควรตรวจหาเชอจากไขกระดกโดยเฉพาะอยางยงควรเปนกระดกทอนโต เชน กระดกขา จะสามารถตรวจพบเชอไดงายขน

การรกษา การรกษาจะไดผลดเมอท าการรกษาขณะสตวเรมแสดงอาการปวย โดยใชยาปฏชวนะหรอยาซลฟาตาง ๆ เชน ออกซเตตาไซคลน เทอราไมซน เพนนซลน ซลฟาไดมดน เปนตน

การควบคมและปองกน 1. เมอมสตวปวยหรอตายทสงสยวาจะเปนโรคระบาดน ใหแจงเจาหนาทสตวแพทยในทองทโดยเรว 2. สตวทตายไมควรน าไปบรโภค ควรฝงหรอเผาปองกนการแพรระบาดของโรค 3. ควรแยกสตวปวยออกจากฝงทนทและรบตามเจาหนาทมาท าการรกษา 4. หลกเลยงสภาวะทท าใหสตวเกดความเครยด ดวยการจดการและสขาภบาลทด

24

5. ท าวคซนปองกนโรคใหโค ‟ กระบอ อายตงแต 4 เดอนขนไป โดยใชวคซนเชอตายชนดสอน าในน ามน วคซนนจะสามารถคมโรคไดนาน 1 ป

โรคกบเนา (Infectious foot rot)

เปนโรคตดตอส าคญทท าใหโคนมแสดงอาการขาเจบ เนองจากสวนตาง ๆ ของกบมการอกเสบ

สาเหต เกดจากเชอแบคทเรยชอ ฟโซแบคทเรยม นโครโฟรม(Fusobacterium necrophorum)

การตดตอ โรคนเกดไดทกฤดกาล แตจะพบมากในฤดฝน และมสาเหตโนมน ามาจกาการเลยงโคในคอกทชนแฉะตลอดเวลา หรอคอกทมแองโคลนมกอนหน กอนกรวดปะปนอย หรอคอกทมพนแขงและแหง ซงสภาพเชนนจะท าใหกบมการบวม มแผลตาสนกบและซอกเกบ เชอแบคทเรยจงผานเขาทางบาดแผล เกดการอกเสบทบรเวณกบได โคทเปนโรคนจะมน าสด า ๆ กลนเหมน ออกมาจากแผลปะปนในแปลงหญา พนคอก ท าใหโรคแพรระบาดไปยงโคตวอนๆ ได

อาการ โคจะแสดงอาการเจบขา เดนกะเผลก สนกบและซอกกบบวมแดง มแผลรทมน าสด าคล าไหลออกมากลนเหมนมาก มกพบในโคทกอาย แตจะพบมากในโคทมอาย แมโคทก าลงใหนม น านมจะลดลงกวาปกต

25

การตรวจวนจฉย สงเกตไดจากอาการและสภาพแวดลอมทว ๆ ไป เชน พนคอก ฤดกาล ดลกษณะของแผลทบรเวณเกบและเพาะหาเชอแบคทเรยทเปนสาเหต

การรกษา ในระยเรมแรกของโรค ใหรกษาดวยยาปฏชวนะ หรอซลฟา เชน เพนซลน 10,000 ยนต/น าหนกสตว 1 กโลกรม หรอออกซเตทตราไซคลน 1 ซ.ซ./น าหนกสตว 10 กโลกรม หรอซลฟาไดอะซนขนาด 150-200 มลลกรม/น าหนกสตว 1 กโลกรม กจะไดผลดแตถาบรเวณพนกบออนนมมแผลร ควรลางท าความสะอาดกบ เปดแผลใหกวางตดเอาเนอตายออกลางแผลใหสะอาดอกครงดวยไฮโดรเจนเปอรออกไซด แลวใสยาชนดครมทผสมซลฟาหรอยาปฏชวนะอน ๆ หรอจะใหสตวเดนผานบอน าตน ๆ ทม 5% คอปเปอรซลเฟต หรอ 3% ฟอรมาลนกได แลวน าโคไปไวในคอกทพนแหงและสะอาด

การควบคมและปองกน 1. แยกโคทแสดงอาการขาเจบ ออกจากฝง ท าการรกษากบทเนา 2. ท าความสะอาดพนคอกถาเปนคอนกรต ดวยน ายาฆาเชอปลอยทงไวใหพนคอกแหง 3. ถาพนคอกทเปนดนควรเกบกวาดอจจาระออกใหหมดอยาปลอยใหหมกหมมพยายามท าใหพนคอกเรยบ เพอปองกนน าขงโดยเฉพาะในฤดฝน 4. ควรสงเกตสขภาพของโคอยางสม าเสมอ

โรคเลปโตสไปโรซส (Leptospirosis)

โรคเลปโตสไปโรซส มชอเรยกแตกตางกนไปเชน Spirocheatosis, Yellow fever, Weil’s disease และ Red water of calves เปนตน โรคนพบในสตวเลยงทกชนดรวมทงสตวปา หน สตวเลอดเยน และตดตอถงคนได มการส ารวจโรคนในประเทศไทยเมอป พ .ศ. 2506-2511 ในโคของเกษตรกร โดยวธทางซรมวทยา พบวาโคเคยไดรบเชอเลปโตสไปราหลายซโรไทป นอกจากนยงพบวาสตวตาง ๆ ทเปนพาหะของโรคทจะแพรเชอไปใหโค ไดแก สนข แมว หน และน าทใชเลยงสตวจากแมน า ล าธาร หนอง และบง เปนตน

26

สาเหตและการตดตอ เกดจากเชอ เลปโตสไปรา (Leptospira) มลกษณะเปนเสนเกลยวยาวเหมอนเสนดาย ปลายดานหนงหรอสองดานโคงงอ มความยาว 8-12 ไมครอน หากอยในอาหารเลยงเชอนาน ๆ จะเพมความยาวมากกวาทพบในรางกายสตว การเคลอนไหวจะเปนไปตามทางแกนยาว โดยมปลายงอดานใดดานหนงท าหนาทคลายใบพด เชอนชอบความชน อณหภมทเหมาะสมในการเจรญเตบโตประมาณ 20-30 องศาเซลเซยส การเกดโรคน พบวาหนเปนตวการส าคญและสตวอน ๆ สามารถตเเชอไดโดย 1. จากน าปสสาวะของหนทมเชอเลปโตสไปรา เชน สมผสน าปสสาวะโดยตรงหรอกนอาหารและน าดมทปนเปอนน าปสสาวะนน 2. สตวในฝงบางตวมเชอเลปโตสไปราอยในรางกาย เชอจะออกมากบน าปสสาวะสตวในฝงตวอนกรบเชอจากน าปสสาวะเขาไป อาการและวการ 1. มไขและเกดภาวะโลหตเปนพษ ซงจะท าใหโคทตงทองแทงได 2. มจดเลอดออกจามเยอเมอกตาง ๆ 3. ในลกสตวอาจมการซดตามเยอเมอก และอาจมอาการดซานไดในสตวบางตว 4. มอาการทางระบาดไต เชน ไตอกเสบ, ปสสาวะออกมามสแดง ฯลฯ (มกจะพบในรายทมอาการแบบเรอรง)

มดลกอบเสบ (Metritis)

เปนโรคทางระบบสบพนธทมการอกเสบของผนงมดลก พบไดทงแบบรนแรงและแบบเรอรง เกดจากการตดเชอแบคทเรยตาง ๆ สวนมากจะเกดหลงการคลอดลกได 2-4 วน มลกษณะส าคญคอจะพบของเหลวมกลนเหมนไหลออกมาทางชองคลอด และจะมปญหาการผสมไมตดตามมาเสมอ

27

สาเหตและกาแพรโรค โรคนสามรถเกดไดกบโคทกอาย แตสวนมากพบในแมโคหลงการคลอดลกได 2-4 วน เนองจากการตดเชอแบคทเรยตาง ๆ เชน สเตรปโตคอกคส, โครนแบคทเรยม ไพโฮจเนส, สเตปไฟโลคอกคส, ซโดโมนาส เออรจในซา และคลอสตรเดยม (Streptococcus spp.,Corynebacterium pyogenes, Staphylococcus spp., Pseudomonas aeruginosa และ Clostridium spp.,) การตดเชอนมสาเหตโนมน าเนองจากการเกดรกคาง คลอดยาก แทงลก ลกตายในทอง มดลกทะลก หรออาจมสาเหตโนมน ามาจากการขาดสารอาหาร เชน ไวตามน E, ไวตามน A และแรธาต เชน ซลเนยม (Selenium) เปนตน นอกจากนมดลกอกเสบอาจเกดจากโคเปนโรค เชน บรเซลโลซส เมลลอยโดซส เลปโตสไปโรซส แคมไพโลแบคเทอรโอซสทรโคโมนเอซส (Brucellosis, Melioidosis, Leptospirosis, Campylobacteriosis, Trichomoniasis) เปนตน อาการ โคทเปนมดลกอกเสบจะมไข ซม อวยวะเพศบวม มของเหลวหรอหนอง มกลนเหมอนไหลออกมาจากชองคลอด กนอาหารนอยลง ปวดเบง ปสสาวะกะปรบกะปรอย และน านมสด ในรายทเปนรนแรง จะมอาการหนาวสน ขนลกชน ไมกนอาหาร ไขสง ชพจรเตนเรว เสยดทอง โคจะตายใน 2-5 วน เนองจากโลหตเปนพษ และในรายทเปนเรอรงจะมหนองในมดลก หนองมลกษณะขนขาวหรอสแดงคล าหรอเทาด าไหลออกเปนครงคราว มกลนเหมน สงเกตเหนไดทบรเวณโคนหาง กน โคนขาหลงจะเปยกและโคจะซบผอม สวนในรายทเปนไมรนแรงสตวจะไมแสดงอาการผดปกต จนกวาจะเปนสดจงจะพบเมอกขาวขนมกลนเหมนไหลออกมาหรอโคอาจไมเปนสดเลย การตรวจวนจฉย ควรสงเกตอาการรวมกบการตรวจคล ามดลก เพราะมดลกจะขยายใหญ ผนงมดลกหนาขน และเพอผลในการรกษาควรเกบหนองจากมดลกสงตรวจหาสาเหตของโรคและหาประสทธภาพของยาปฏชวนะ ทมตอเชอดวย การรกษา ในรายทเปนไมรนแรงการใหยาปฏชวนะหรอซลฟาสอดเขาชองคลอดกเปนการเพยงพอแตในรายทเปนรนแรงสตวแสดงอาการปวยรวมดวย ควรใหยาปฏชวนะหรอซลฟาฉดเขาเสนเลอดหรอกลามเนอ เชน เพนนซลลน ออกซเตตราไซคลน (Penicillin, Oxytetracycline) หรอ ซลฟาเมทาซน

28

(Sulfamethazine) พรอมกบสอดยาเขามดลกและใหเดกโตรส เซไล (Dextrose Saline) และออกซโตซน (Oxytocin) เพอขบหนองออกจากมดลกดวย การปองกน ควรดแลแมโคขณะคลอดและหลงคลอด สงเกตดวารกออกแลวหรอยง ถาภายใน 24 ชวโมงรกยงไมออกตองรบแกไขอยาปลอยทงไว ถาหลงคลอดแมโคแสดงอาการซม มไข ไมเคยวเออง มของเหลวไหลออกมาทางชองคลอด มสและกลนผดปกต ใหรบท าการรกษา และควรตรวจโรคตาง ๆ ทเปนสาเหตของการเกดมดลกอกเสบในโคอยางสม าเสมอ

โรคไขสามวน หรอโบวาย อฟเมอรอล ฟเวอร (Bovine ephemeral fever)

เปนโรคตดเชอไวรสในโค พบในโคไดทกอาย แตลกโคอายต ากวา 6 เดอนมกไมแสดงอการโรคนมระยะฟกตว 2-10 วน พบในสวนใหญของทวปเอเชย บางสวนของอาฟรกาและออสเตรเลย ความสญเสยทเกดจากโรคนคอ ท าใหน านมลด ในโคนม อาจลดลงถง 80% หากเกดโรคในชวงทายของระยะใหนม รวมทงสตวทตดเชอจะออนแอท าใหเกดโรคแทรกซอน ไดงายส าหรบการเกดโรคนในประเทศไทย ราตรและคณะ (2527) ไดส ารวจสภาวะของโรคนในภาคใตพบอตราการตดเชอโดยเฉลย 70 และ 47.5 % ในโคและกระบอ ตอมาปราจนและคณะ (2530) ศกษาทอ าเภอมวกเหลก จงหวดสระบร พบโคมอตราการตดเชอ 93.6 % และในป 2535 สพจนและอาร สามารถแยกเชอไวรสทเปนสาเหตของโรคนได การตรวจวนจฉย 1. โดยดจากอาการรวมกบการแยกเชอไวรส การแยกเชอท าจากเลอดโคในชวงทมไขสง 2. ตรวจจากซรม การรกษา ไมมยารกษาโดยตรง การรกษาท าโดยใหยาปฏชวนะปองกนโรคแทรกซอนรวมกบยาบ ารง ควรหลกเลยงการกรอกยาเนองจากเสอตอการเกดปดอกเสบ สตวทขาเจบ ลกไมขนควรไดรบการดแลทเหมาะสม

29

การควบคมและปองกน โดยการฉดวคซนปองกน แตปจจบนยงไมมการใชวคซนปองกนโรคนในประเทศไทย การเกบตวอยางสงหองปฏบตการ 1. กรณทตองการแยกเชอไวรส เกบเลอดผสมสารกนการแขงตวของเลอด การใหสารเฮฟฟารน (Heparin) ใหผลดกวาออทเอ (EDTA) เกบตวอยางในทเยนและรบสงหองปฏบตการโดยเรวภายใน 24 ชวโมง 2. กรณทตรวจจากซรม ตองท าซรมคโดยเจาะเลอด 2 ครง หางกน 2-3 สปดาห

โรคปากและเทาเปอย (Foot and mouth disease)

ชอพอง โรคเอฟ โรคกบ

สาเหต เกดจากเชอไวรส เอฟ เอม ด (FMD) ทพบในประเทศไทยม 3 ไทป คอ โอเอเชยวน เชอทง 3 ไทปน จะท าใหสตวปวยแสดงอาการเหมอนกน แตไมสามารถใหภมคมกนตางไทปได กลาวคอถาฉดวคซน เอฟ ไทป เอ ให หรอสตวเคยปวยเปนโรคเอฟ ไทป เอ มากอน สตวจะมภมคมกนเฉพาะตอโรคเอฟไทปเอ เทานน แตจะไมมภมคมกนตอโรคเอฟไทปโอ หรอ ไทปเอเชยวน ดงนนหากมโรคเอฟ ไทป โอ หรอเอเชยวนระบาดสตวกอาจจะตดโรคได โรคนมระยะฟกตว ประมาณ 2-8 วน

อาการ โคทเปนโรคน จะมไข ซม เบออาหาร หลงจากนนจะมเมดตมพอง เกดทรมฝปาก ในชองปาก เชน เหงอกและลน ท าใหน าลายไหล กนอาหารไมได และเกดเมดตมทระหวางชองกบ ไรกบ ท าใหเจบมาก เดนกะเผลก เมอเมดตมแตกออกอาจมเชอแบคทเรยรวมดวย ท าใหแผลหายชาขณะทโคเปนโรคจะผอมน านมจะลดลงอยางมาก ในโคอตราการตดโรคสงถง 100% อตราการตาย 0.2-5% ในลกโคอตราการตายอาจสงถง 50-70% โดยเฉพาะอยางยงลกโคทยงดดนมอตราการตายอาจสงถง 100%

30

การตรวจวนจฉย

เนองจากวคซนแตละไทปไมสามารถใหความคมขามไทปกนเมอมสตวปวยดวยโรคปากและเทาเปอย ควรตรวจใหรวาเปนไทปไหนเพอจะไดฉดวคซนปองกนไทปนน

การรกษา ถาไมมโรคแทรกซอน แผลจะหายเองใน 1-2 สปดาห ถาแผลมการตดเชอใหท าความสะอาดแผล ส าหรบทกบใสยาปฏชวนะชนดทใชปายแผล เชน เพนนซลนหรอ ฟวราโซลโดน ส าหรบทปากปายดวยยาสมวง (เจนเซยนไวโอเลท)

การควบคมและปองกน ฉดวคซนโรคเอฟทง 3 ไทป โดยฉดครงแรกเมอโคอาย 6 เดอน และฉดซ าทก ๆ 6 เดอน

การเกบตวอยางสงหองปฏบตการ เกบจากแผลเยอลนและแผลบรเวณปาก ในกรณทไมสามารถเกบตวอยางเยอลนได ควรเกบตวอยางเนอเยอจากบรเวณไรกบ ซอกกบหรออ งกบแทนขนาดของเนอเยอควรไมนอยกวา 1 ตารางนวหรอรวมกนไดมากกวา 1 กรม เกบเนอเยอใสในขวดทมน ายา 50% กลเซอรนบฟเฟอร

หมายเหต เนองจากเปนโรคในพระราชบญญตโรคระบาดสตว ป พ.ศ.2499 ถาพบมโรคนระบาดตองแจงใหเจาหนาทปศสสตวทอ าเภอหรอจงหวดทราบทนท

โรคหด (Wart)

เปนโรคตดตอซงมกพบในลกโคอายต ากวา 2 ป มากกวาโคทมอายมาก ความสญเสยทางเศรษฐกจจะเกดขนไดถาเกดเปนแบบกระจายทวตว หรอเมดหดมขนาดใหญมากจนรบกวนหนาทตามปกตของอวยวะตาง ๆ เชน หดบรเวณเตานมจะท าใหเกดเตานมอกเสบ น านมลดลง หดบรเวณอวยวะสบพนธจะท าใหเกดปญหาในการผสมพนธ หดบรเวณหวและปากจะรบกวนการกนอาหาร ท า

31

ใหสตวซบผอมและเจรญเตบโตชา คณภาพของหนงสตวลดลงหรอสตวอาจตายไดถาพบเนองอกในสวนหลอดอาหาร กระเพาะอาหารสวนตน และกระเพาะปสสาวะ

สาเหตและการตดตอ เกดจาก ด เอน เอ ไวรส (DNA virus) ชอแพบพลโลมาไวรส (Papillomavirus) โบวาย แพบพลโลมาไวรส (Bovine Papillomavirus BPV) พบม 6 ไทป (BPV1-6) ทท าใหเกดหดในสวนตาง ๆ ของรางกายคอ BPV1 ‟ ท าใหเกดควเตเนยส ไฟโบรแพบพลโลมา (cutaneous fibropapilloma) บรเวณจมก หวนม และองคชาต มกพบในลกโค BPV2 ‟ ท าใหเกดควเตเนยส ไฟโบรแพบพลโลมา (cutaneous fibropapilloma) บรเวณใบหนา หว คอ อก เปลอกตา และบางครงทขาของลกโค BPV3 ‟ ท าใหเกดควเตเนยส แพบพลโลมา (cutaneous papilloma) เปนจดสขาวเลก ๆ เรยบบรเวณหวนมและเตานมในโคใหญ BPV4 ‟ ท าใหเกดกอนหดในระบบทางเดนอาหาร (Alimentary tract papilloma) กอนหดในกระเพาะปสสาวะ (Urinary tract papilloma) กอนหดทตา (ocular lesion) ซงอาจเปลยนแปลงเปนมะเรงตอไปได (Squamous cell carcinomas) BPV5 ‟ เกดเปนหดคลายเมดขาวสาร (rice grain) บรเวณหวนม (teat fibropapilloma) BPV6 ‟ เกดบรเวณหวนม (teat papilloma) เปนเมดกลมคลายลกตม เชอไวรสตวนจะตดตอผานทางผวหนงทมรอยขดขวนหรอผานเยอชมเปนสวนใหญ เชน รอยตตราตดเบอรห การตดเขา และทางทวารหนกจากการตรวจทอง เปนตน อาการ เกดเปนเมดหดหลงการตดเชอ 4-6 สปดาห ในลกสตวจะเกดหดบรเวณหว (รอบตา) คอและไหล สวนหดบรเวณเตานมและหวนมจะพบในโคใหญ และอาจพบไดบรเวณอวยวะสบพนธเพศผและเพศเมย ในระยะแรกเมดหดจะมขนาดเลก ผวเรยบ ขนจะหลดรวง เสนผาศนยกลางตงแต 1 ซม. ขนไป และอาจกลายเปนเมดหยาบแหงหรอ เปนกอนคลายดอกกะหล าอยรวมกนเปนกอนเดยวหรอหลายกกอนกได โดยปรกตเมดหดจะเกดอยนาน 4-6 เดอน แลวจะฝอหายไปไดเอง ยกเวนเกดจาก BPV 3 และ BPV 5 เมดหดจะไมสามารถฝอหายไปไดเอง

32

การรกษา มหลายวธคอ 1. การรกษาโดยใชออโตจนส วคซน (Autogenous Vaccine) วธนแมวาผลการรกษาจะยงไมแนนอน แตกเปนทนยมกนแพรหลายในฟารมทเกดปญหา วคซนเตรยมจากเนอหดสดของโค น ามาบดผสมกบน าเกลอ เตรยมเปน 10-20% ซสเพนชน (suspension) และอนแอคตเวท (inactivate) ดวย 40% ฟอรมาลน (fomalin) ในความเขมขน 0.4 % และน ามาฉดเขาใตหนงของโคตวนนสปดาหละ 1 ครงตดตอกน 3 สปดาห ในขนาดครงละ 10, 15, 25 มลลลตรตามล าดบ วธน เหมาะส าหรบการรกษาหดทกระจายทวตว ซงเมดหดจะเรมฝอและหลดออกไปภายใน 3-6 สปดาห 2. การรกษาดวยวธศลยกรรมโดยการตดหดออกและหามเลอดดวยวธการทเหมาะสม มกท ากรณหดมขนาดเลกและมไมมาก 3. การรกษาโดยการท าลายเนอเยอดวยความเยนจด (Cryosurgery) 4. การรกษาโดยใชสารเคมจ าพวก ทงเจอรไอโอดน หรอ กรดอซตค (giacial acetic acid) ทาบรเวณหด 5. การรกษาโดยการฉดสารลเทยม แอนตมอน ไทโอเมท (Lithium Antimony thiomate) 6% ขนาด 15 มลลลตร จ านวน 4-6 ครง หางกน 48 ชวโมง เขาใตผวหนง การควบคมและปองกน ในฝงทมการระบาดของโรคควรแยกตวปวยออก เพอท าการรกษา สวนตวอน ๆ อาจปองกนโดยการใชออโตจนส วคซน (Autogenous Vaccine) ทเตรยมจากตวปวย แตอาจไมไดผลในการปองกนเตมท ควรท าความสะอาดคอกสตว อยาใหมสงของแหลมคมซงอาจขดขวนผวหนงท าใหตดเชอไดงาย และควรพนคอกดวยยาฆาเชอตาง ๆ จ ากดแมลงดดเลอดหรอยง ซงอาจน าเชอมาสโคตวอนได การเกบตวอยางเพอเตรยมวคซนหด ตดเนอหดจากบรเวณทเกดใหม ยงไมมแผลตดเชอแบคทเรยรวมดวย กอนการตดไมควรทายาฆาเชอใด ๆ ทงสน เพราะจะท าลายเนอเยอทมเชอไวรสอย และจะลางออกยากเพราะเตรยมเปนวคซน เมอตดหดออกแลวจงทายาฆาเชอไดตามปกต ปรมาณเชอหดทใชควรไมต ากวา 5 กรม (เตรยมวคซนไดประมาณ 50 ซ.ซ.) น ามาใสในถงพลาสตก หรอภาชนะทสะอาด แชน าแขง รบน าสงหองปฏบตการ

33

โรคอะนาพลาสโมซส (Anaplasmosis)

สาเหต เกดจากเชออะนาพลาสมา มารจนาเล (Anaplasma marginale) และอะบาพลาสมาเซนทรลเล (Anaplasma Centrale) เชอทพบจะเปนจดขนาดเลกอยทขอบหรอกลางเมดเลอดแดงเปนเชอทท าใหโคนมตายมากทสดโรคหนง โรคนมเหบและแมลงดดเลอดหลายชนดเปนพาหะโดยเฉพาะเหลอบ (Tabanus spp.) การถายทอดเชอเปนแบบโดยตรง คอ เชออกจากเหบหรอแมลงแลวเขาสตวโค อาการ โคทเปนโรคอาจมอาการทงแบบรนแรงและแบบเรอรง สวนมากโคทพบเชอชนดอะนาพลาสมา มารจนาเล มกจะแสดงอการรนแรงกวา อาการส าคญคอ โคจะมไขสง เบออาหาร หายใจหอบ น านมลด สตวทองอาจแทงลกได บางรายมอาการดซานรวมดวย น าปสสาวะมสเหลองคลายสฟางขาว สตวปวยทอายมากจะตายภายใน 1-4 วน ถาเปนชนดรนแรงในโคอายนอยอาจปวยเปนระยะเวลานาน สตวตายจะพบวการส าคญคอ ซากมลกษณะซดมาก ผอมและขาดน า ในถงน าดจะมน าดอยเตม และน าดอาจกระจายไปท าใหเกดสเหลองทไขมนและอวยวะภายในชองทอง มามขยายใหญ หวใจมจดเลอดออก ตอมน าเหลองบรเวณตบ จะมสน าตาล บวมและนม การรกษา ยาทใชไดผลคอ 1. เตทตราชยคลน (Tetracycline) ชนดฉดเขาหลอดเลอดขนาดทให 10 มลลกรม/น าหนกตว 1 กโลกรม 2. อมโซล (Imizole) ขนาดทให 1-2 มลลกรม/น าหนกตวสตว 1 กโลกรม การปองกน 1. ก าจดเหบและแมลงดดเลอด 2. ควบคมการเคลอนยายโค

34

3. ใหวคซนทเปนเชออะนาพลาสมา เซนทรลเล(Anaplasma centrale) ซงไมท าใหเปนโรค

รนแรงในโคอายนอยแตจะใหความคมโรคตอเชออะนาพลาสมามารจนาเล (Anaplasma marginale) ดวย

โรคบาบซโอซส (Babesiosis)

ชอพอง โรคไขเหบโค โรคปสสาวะแดง สาเหตและการตดตอ เกดจากเบอบาบเซยพบอยในเลอดแดงของโคทเปนโรคเชอทส าคญในประเทศไทย ม 2 ชนด คอ 1. บาบเซย บยเจมมนา (Babesia bigermina) ขณะทอยในเมดเลอดแดงมหลายลกษณะแตทพบบอยเปนรปลกแพรคท ามมแหลม 2. บาบเซย โบวส (Babesia bovis) ขณะทอยในเมดเลอดแดงมกท ามมปานและอาจมรปอน ๆ เชน รปคลายวงแหวน โดยปกตจะพบเชอในเมดเลอดไดนอย ถงแมจะมไขสงแตจะพบไดมากเมอโคใกลตายหรอตายแลว นอกจากนยงพบเชอในอวยวะอน ๆ ได เชน ไต หวใจ และสมอง เชอนมเหบชอบโอฟลส (Boophilus microplus) ซงเปนเหบโคชนดทส าคญทสดของประเทศไทยเปนตวน าโรค โดยเหบทมเชอไปดดเลอดแลวปลอยเชอเขาสตวโคท าใหโคตวนนปวยและตายในทสด อาการ เมอโคไดรบเชอบาบเซยเขาไปจะมไขสงกวา 41 องศาเซนเซยส ไมกนอาหาร กระเพาะหมกไมท างาน หายใจหอบเรว หวใจเตนแรง ในรายทเปนเฉยบพลนซงพบมากในการตดเชอบาบเซย โบวส โคมกจะตายภายใน 2-3 วน ภายหลงแสดงอาการ ถาโคไมตายเมดเลอดแดงจะถกท าลายมากถง 75 เปอรเซนต ท าใหเกดโลหตจาง สงเกตไดจากเยอเมอกทปากและตาซด หายใจหอบ น าปสสาวะมสเขมมากขนจนบางครงเกอบด าและมดซาน ในโคทก าลงรดนมน านมจะลดนอยลงจนเหนไดชด ในสตวททองอาจแทงได อตราการตายจะสงในอากาศรอน และมอตราการตายต าในสภาพอากาศเยน ส าหรบโคทเปนจากเชอบาบเซย โบวส

35

อตราการตายจะสงกวาบาบเซย บยเจมมนาและสตวอาจแสดงอาการของระบบประสาทสวนกลางใหเหนไดดวย เชน เดนโซเซ ชก คอแหงนบด หรอบางคลงไลชนคนหรอโคทอยใกล การตรวจวนจฉยโรค 1. ดจากอาการและวดอณหภมรางกาย 2. เจาะเลอดท าฟลมบาง ๆ บนสไลด ยอมดวยสยมซา น าไปตรวจหาเชอดวยกลองจลทรรศนล าแสงสองผานก าลงขยาย 400-100 เทา 3. ในสตวตายใหใชสไลดไปแตมเลอดจากอวยวะพวก ตบ หวใจ มาม ไต และสมองแลวยอมดวยสยมซา น าไปตรวจหาเชอตอไป การรกษา เพอใหการรกษาไดผลด จะตองเจาะเลอดมาตรวจหาเชออยางรวดเรว และตองหใยาทมประสทธภาพสงในทนท ยาทดเมอใหแลวสตวจะแสดงอาการดขนภายใน 2-3 ชวโมง หลงจากไดรบยาและเชอจะหายไปจากกระแสโลหตภายใน 24 ชวโมง ยาทใหผลดในการรกษาโรคบาบซโอซส ไดแก 1. เบเรบล (Diminazine aceturate หรอ Berenil) ขนาดทให 3.5 มลลกรม/น าหนกตว 1 กโลกรม ฉดเขากลามเนอ 2. อมโซล (Imidocarb dipropionate หรอ Imizol) ขนาดของยาทใช 1.2 มลลกรม/น าหนกตว 1 กโลกรม (ขนาด 1 ซซ/น าหนกสตว 100 กโลกรม ฉดเขาใตผวหนง การใหยานตองระมดระวง ถาใชเกนขนาด สตวจะมอาการกลามเนอสน น าลายไหล ทองอด โคทใชยานไมควรสงเขาโรงงานฆาสตวภายใน 28 วน 3. อะคาปรน (Auinuronium sulyate หรอ Acaprin) ขนาดยาทใช 1 มลลลตร/น าหนกตวสตว 1 กโลกรม ฉดเขาใตผวหนงเทานน ยานอาจท าใหเกดอาการแพได โคจะแสดงอาการน าลายไหล เหงออก ทองเสย ออนเพลย ขณะใหการรกษาโรคบาบซโอซส ควรใหยาบ ารงดวย เพราะสตวปวยมกจะมอาการโลหตจาง ออนเพลยและบางครงมอาการทางประสาทรวมดวย จงควรระมดระวงอยาใหสตวตนเตนตกใจหรอออกแรงมาก การบงคบโคทเปนโรคอยางรนแรงอาจท าใหตายได ถาเปนไปไดควรใหโคอยเดยว ๆ ในทเยนสบายมน าและอาหารพรอม

36

การควบคมและปองกน 1. ควบคมเหบ โดยใชยาก าจดเหบพนบนตวสตวและบรเวณคอก เชน อะซนโทลเซฟวน เบอรโคทอกซ ไอโวเมค 2. ใชยาบางชนด เชน อมโซล (Imizol) ในขนาด 2 มลลกรม/น าหนกตว 1 กโลกรม จะมผลปองกนโรคไดนาน 3-12 สปดาห 3. ท าวคซนใหแกลกโคอายนอยกวา 1 ป โดยใชวคซนทพฒนามาจากเชอทพบจากแหลงทจะใชท าวคซน

โรคทรพพาโนโซโมซส (Trypanosomosis)

สาเหตและการตดตอ เกดจากเชอโปรโตซวชนดทพบในกระแสโลหตของโคนมในประเทศไทย คอ ทรพพาโนโซมา อแวนชาย (Trypanosoma evansi) เชอนจะพบอยนอกเมดเลอดแดง มแมลงดดเลอดชนดตาง ๆ เปนตวน าโรค แมลงทส าคญ เชน เหลอบ แมลงวนคอก เมอแมลงนไปเกาะและดดเลอดโค กจะปลอยเชอเขาสกระแสโลหต อาการ โดยธรรมชาตโคนมไมคอยแสดงอาการใหเหนเดนชดนอกจากซดและผอม แตในรายทเปนรนแรงจะมไข ตาอกเสบหรอขน ขาแขง หลงแขง คอบด โลหตจาง อาจตายอยางเฉยบพลนได ในโคทองจะแทงลกในชวงตงแต 4 เดอนขนไป หรออาจคลอดกอนก าหนด น าหนกลกแรกคลอดต ารกคางในโครดนมน านมลด สวนในโคทองวาจะไมแสดงอการเปนสดและอาจมอาการทางประสาท เชน เดนวน ตนตระหนก กระโดด ดราย ซม เปนอมพาต การตรวจวนจฉย 1. ตรวจเลอดสด เจาะเลอดใสสารกนเลอดแขงตว หยดเลอดบนสไลด ปดดวยคอพเวอรกลาส ตรวจหาเชอดวยกลองจลทรรศน 2. น าเลอดโคทสงสยเปนโรค ท าฟลมเลอดบาง ๆ บนสไลดยอมดวยสยมซา ตรวจดเชอดวยกลองจลทรรศน

37

3. น าเลอดโคมาฉดเขาชองทองหนไมซ หลงจากนน 3-5 วน ตดหางหน หยดเลอดบนสไลด ปดวยคอพเวอรกลาส ตรวจดเชอดวยกลองจลทรรศน การรกษา มยาหลายชนดทใชรกษาแลวไดผลด และทมจ าหนายในประเทศ คอ เบเรนล (Berenil) ใชขนาด 3 มลลกรม/น าหนกสตว 1 กโลกรม ฉดเขากลามเนอ การควบคมและปองกน 1. ก าจดแมลงน าโรคโดยการใชยาฆาแมลง แตมขอเสยคอยาราคาแพงและตองท าในพนทกวาง 2. ฉดยาซาโมรน (Samorin) ใหโคเพอปองกนกอนถงฤดฝนและเมอหมดฤดฝน ในขนาด 0.5-1.0 มลลกรม/น าหนกสตว 1 กโลกรม สามารถปองกนโรคไดนาน 3-4 เดอน (ยานไมมจ าหนายในประเทศไทย)

โรคคโตซส (Ketosis)

เปนโรคทเกดจากการขาดสารอาหารพลงงานในระยะหลงคลอด มกพบในระยะไมเกน 60 วน หลงคลอด (โดยมากจะพบในระยะ 10-30 วนหลงคลอด) รางกายจะดงไขมนทสะสมไวมาเปลยนเปนพลงงาน สารพษทเกดจากขบวนการดงกลาวคอคโตนจะเขาสกระแสเลอด ท าใหสตวแสดงอาการปวยมกพบในแมโคทใหน านมมากหรอในแมโคอวน อาการ โคปวยจะแสดงอาการได 2 ลกษณะ คอ 1. แบบมอาการทางประสาท (Nervous form) สตวปวยจะแสดงอาการซมหรอดราย เคยวฟนโดยไมมอาหารในปากคลายกบอาการสตวปวยดวยโรคพษสนขบา พษของสารตะกวหรอบาดทะยก 2. แบบทมอาการทางระบบยอยอาหาร (Digestive form) โคจะแสดงอาการซม เบออาหาร ทองอด น าหลกลดลงอยางรวดเรว ปรมาณน านมทรดไดจะลดลง

38

โดยทวไปโคจะแสดงอาการปวยแบบมอาการ (Clinical ketosis) เพยง 1-2 % เทานน สวนใหญทพบเปนชนดไมแสดงอาการ (Subclinical ketosis) ซงเราตรวจหา “สารคโตน” ไดจากน าปสสาวะหรอน านม โดยน ามาทดสอบกบแผนตรวจน าปสสาวะ (Uristick or Combur 9 test) ถาน าปสสาวะมสารคโตน ชองทตรวจสารคโตนจะเปลยนเปนสน าเงนหรอมวงแดง โรคนนอกจากจะท าใหโคปวยแลว ยงสงผลตอเนอท าใหระยะการเปนสดครงแรกหลงคลอดยาวกวาปกต (มากกวา 60 วน) บางครงอาจจะท าใหเกดปญหาทางระบบสบพนธตาง ๆ ตามมา เชน ไมเปนสด มถงน าทรงไข มดลกอกเสบ การรกษา ควรฉดสารละลายกลโคสเขาเสนเลอดรวมกบยากลมพวกเดกซามทาโซน (Dexamethasone) และยากระตนการท างานของระบบทางเดนอาหาร เชน เฮปาเจน (Hepagen) หรอคาโตซาล (Catosal) นอกจากนควรกรอกกลเซอรน (Glycerine) หรอโซเดยมโปรปรโอเนต (sodium proprionate) เพอชวยเพมพลงงานใหแมโคดวย และควรใหสารอาหารพลงงานทมการยอยสลายงาย เชน ร าหรอมนเสนใหแมโคกนเสรมอกจะชวยใหแมโคหายไดอยางรวดเรว บางครงในโคทปวยดวยโรคเรอรง สตวกนอาหารไมไดเปนระยะเวลาหลายวน อาจจะท าใหเกดโรคคโตซสชนดทตยภมได (Secondary ketosis) การปองกน 1. ไมควรใหแมโคอวนเกนไปในระยะพกรดนม เพราะอาหารทเกนตองการจะไปสะสมในรางกายในรปไขมน ท าใหแมโคอวนและมแนวโนมจะเกดโรคนไดงายในระยะหลงคลอด 2. ควรตรวจสอบสารคโคนในน าปสสาวะโคระยะหลงคลอด โดยเฉพาะในกรณทโคเบออาหารและปรมาณน านมลดลงกระทนหน

คลอดยาก (Dystocia)

เมอแมโคทองครบก าหนดคลอดแลวและภายใน 6 ชวโมงหลงจากแมโคแสดงอการใกลคลอดคอน านมไหล กระวนกระวาย ผดลกขน นอนลง กลามเนอบรเวณชองคลอดหยอนตว

39

ปสสาวะบอย หรออาจจะพบถงน าคร าแตก แตไมพบสวนใดสวนหนงของลกโค ออกมาทางปากชองคลอดหรอออกมาเพยงบางสวนควรตามสตวแพทยมาท าการแกไข สาเหต 1. ลกโคมขนาดใหญเกนไป 2. โคสาวไดรบการผสมพนธในขณะทยงมน าหนกนอยเกนไป (ต ากวา 350 กโลกรม โดยเฉพาะในโคพนธผสมขาว-ด า ท าใหในระยะคลอดขนาดอ งเชงกรานไมสามารถขยายไดกวางพอทจะใหลกโคคลอดออกมาตามปกตได 3. ลกโคอยในสภาพผดทา 4. เกดการบดหมนของตวมดลกท าใหปากชองคลอดบด (uterine torsion) 5. แมโคแกหรอผอม ขาดอาหาร ท าใหไมมแรงแบงในระยะคลอด การแกไข ควรตามสตวแพทยมาท าการแกไข โดยการลางจดทาและดงลกโค หรอผาตดน าลกโคออกมา การปองกน 1. ไมควรผสมโคสาวทมน าหนกตวต ากวา 350 กโลกรม 2. ในระยะ 1-2 เดอนกอนคลอด ควรเตรยมแมโคใหมคะแนนรปรางอยประมาณ 3.0-3.5 ในระยะคลอด โดยการเพมปรมาณสารอาหาร แรธาต วตามนใหพอเพยง และใหแมโคไดออกก าลงกายตามสมควร

รกคาง (Retention of PLacenta)

หมายถงการทรกไมลอกหลดจากผนงมดลกภายใน 12 ชวโมงภายหลงแมโคคลอดลกแลว (ปกตไมควรเกน 5-6 ชวโมง) สาเหต

40

1. คลอดยาก 2. แมโคคลอดกอนก าหนดหรอแทงลกจากสาเหตตาง ๆ 3. โรคตดเชอทางระบบสบพนธในสวนของรก (Placenta) ระหวางการตงทองหรอในระยะคลอด เชน โรคบรเซลโลซส มดลกอกเสบจากการตดเชอตาง ๆ ทงแบคทเรยและเชอรา 4. ความผดปกตในตวลก เชน ลกตายทงกลมและเปนมม (ลกกรอก) หรอคลอดลกแฝด 5. การขาดวตามนและแรธาตบางอยาง เชน วตามนอ ธาตซลเนยม หรอแคลเซยม 6. การใชยากลมสตรอยด (steroid) อาการ แมโคแสดงอาการปวดและพยายามเบงใหสวนของรกทตดอยกบผนงมดลกออกมา อาการทวไปของแมโคจะไมมความผดปกตมาก นอกจากกนอาหารนอยลงหรอปรมาณน านมทรดไดลดลง แตถาไมรบแกไขโดยเรวภายใน 12-24 ชวโมง จะท าใหเกดการอบเสบของผนงมดลกเปนสาเหตใหเกดปญหาผสมตดยากเนองจากมการตดเชอภายในมดลกอยางเรอรงตามมา การแกไข ไมควรใชมอลวงดงเอารกทคางออกมา เพระาอาจจะท าใหเลอดภายในมดลกไหลไมหยดจนท าใหแมโคเสยเลอดมากและตาย หรอเกดการอกเสบเพราะตดเชอตามมาภายหลงได ควรสอดยาเมดเขามดลกครงละ 2-3 เมด วนเวนวน จนกวารกทคางอยจะเกดการสลายตวและไหลหลดออกมาเอง แตถามภาวะตดเชอรวมดวยสตวจะมไข ควรใหยาปฏชวนะกลมซลโฟนามด (sulfonamide) ฉดเขากลามหรอเขาเสนเลอดรวมดวย การปองกน ในฝงโคทมประวตรกคางบอย ๆ หรอในบางพนททมการขาดแรธาตบางชนด โดยเฉพาะซลเนยม (Se) ควรฉดยาในกลมวตามน ADE เขากลามเนอในชวง 1 เดอนกอนคลอด หรอใหแรธาตพวกนผสมในอาหาร หรอมแรธาตกอนใหสตวไดเลยกนตลอดเวลา จะชวยปองกนการเกดรกคางได

ชองคลอด (มดลก) ทะลก

41

(Vaginal prolapse) คอการทมดลกโผลออกมาภายนอกรางกาย โดยมากจะพบในระยะหลงคลอด แมโคจะดนสวนของปากมดลกและโพรงปากมดลก (vagina) บางสวนหรอทงหมดออกมาทางปากชองคลอด สาเหต 1. มกพบในแมโคทมอายมากและใหลกมาหลายตวแลว ท าใหกลามเนอบรเวณปากชองคลอดหยอนหรอไมแขงแรง 2. แมโคผอมหรอขาดการออกก าลงกายในระยะกอนคลอด 3. เกดจากการขาดแรธาตบางชนด เชน แคลเซยม 4. เกดจากความผดปกตภายในระบบทางเดนอาหาร ท าใหเกดอาการปวดเบ ง เชน กระเพาะล าไสอกเสบจากการตดพยาธ โดยเฉพาะพยาธกลมตวกลมในกระเพาะล าไส (Gastro-intestina nematode) เชน พยาธตวกลมขนาดเสนเลกสแดง (Mecistocirrus spp.) 5. รกคาง การแกไข ใหลดขนาดมดลกทบวมน าใหเลกลงโดยใชน าตาลทรายทาบรเวณมดลกจากนนใชยาชา (2% xylocain) ฉดเขาบรเวณชองไขสนหลงสวนลาง (low epidural anesthesia) ประมาณ 5-8 ซ.ซ. ตามขนาดแมโค จากนนใชมอก าแนนดนสวนของมดลกทไหลออกมาใหคนกลบเขาไปในชองทอง แลวสอดยาปฏชวนะชนดเมดเขามดลก จากนนจงเยบปากชองคลอดไวชวคราวดวยไหมละลายขนาดใหญ แลวฉดฮอรโมนพวกออกซโทซน (oxytocin) เพอใหมดลกมการหดตว โดยทวไปภายใน 1 สปดาหจะตดไหมทเยบไวออกได อยางไรกดควรหาสาเหตและท าการแกไขสาเหต เชน กรณแมโคเปนโรคพยาธภายในควรท าการถายพยาธ จะชวยลดอาการปวดเบงในแมโคท าใหการรกษามดลกทะลกไดผลดยงขน การปองกน 1. เสรมแรธาตกอนหรอชนดผงใหแมโคไดเลยกนเปนประจ า 2. ใหยาถายพยาธภายในแกแมโคเปนประจ า

42

3. ถาแมโคมอายมากและเคยเปนมดลกทะลกมากอน ควรพจารณาคดแมโคออกจากฝงเพราะอาจจะเกดซ าไดอกเมอมการคลอดลกตวตอไป

โคกนสงแปลกปลอม (Hard ware disease หรอ Traumatic reticuloperitonitis)

โคอาจกนสงแปลกปลอม เชน ลวด ตะป เขม เบด ทปนกบฟางหรอหญาเขาไปในกระเพาะได แตถาสงแปลกปลอมดงกลาวเคลอนเขาไปอยในสวนกระเพาะรวงผง (Reticulum) แลวไปทมแทงเสนประสาททควบคมการท างานของกระเพาะ หรอทะลผานกรเพาะ ผานกระบงลมไปทมแทงหวใจกจะท าใหแสดงอาการปวยได สวนใหญแลวแมโคจะปวยแบบเรอรง (มากกวา 3 สปดาหขนไป) อาการ 1. แมโคจะผอมลงอยางรวดเรว ปรมาณน านมทรดไดจะลดลง 2. แมโคมกจะยนหลงโกง น าลานไหลยด อาปากรอง 3. โคจะไมคอยชอบกนฟาง แตกนอาหารขนมากกวา 4. บางครงจะพบอาการคลายทองอด (Bloat) ชองทองขยายใหญขน 5. แมโคมกจะถายเหลวสลบกบแขง 6. ถาเปนนาน ๆ มกจะมอาการบวมน าบรเวณหนาอกหรอบรเวณล าคอ 7. เสนเลอดด าบรเวณล าคอ (Jugular vein) จะโปงขยายใหญเหนการบบตวของเสนเลอดน อยางชดเจน การตรวจวนจฉย ท าไดหลายวธ วธแรกใชมอกดบรเวณสนหลงโดยใชไมสอดเขาบรเวณหนาอกหลงขาหนา ยกไมขนชาง ๆ แลวปลอยลงเรว ๆ แมโคจะรองดวยความเจบปวด หรอใชก าปนยนเขายกขนกดบรเวณกระดกหนาอก (Xiphoid cartilage) แมโคจะตองหรอกดฟนดวยความเจบปวด การแกไข ท าไดยาก โดยทวไปตองท าการผาตดกระเพาะเพอน าสงแปลกปลอมตาง ๆ ทฝงอยออกมา

43

การปองกน 1. ใหแมโคกลนแทงแมเหลกชนดทมกรงลอมรอบ แทงแมเหลกจะดดจบโลหะทแมโคกนเขาไป ท าใหโลหะแหลมไมสามารถท าอนตรายแมโคได 2. ถามการซอมแซมคอก ตองเกบเศษลวดหรอเศษตะปทตกหลนบรเวณรอบ ๆ คอกใหหมดไมควรทงไว

44

โรคสกร

โรคอหวาตสกร ( Swine fever , Hog cholera )

อตราการปวย ‟ ตาย อาจถง 100 % ในฝงทไมมภมคมกนมากอน ท าความเสยหายแกสกร

ทกชวงอาย สาเหต Pestivirus การตดตอ „สมผสโดยตรงจากสกรปวย „เชอไวรสถกขบออกมาทาง

สงขบถาย (ปสสาวะ !) สงคดหลง (น าลาย !)

การน าสกรปวย , ตวอมโรค เขาฟารม ; พอ ‟ แมพนธ , ลกสกรมาขน อาการ 1. แบบเฉยบพลน ไขสง 41 -42 °C ซม เบออาหาร นอนสมกนเปนกองตามมมคอก หลงแขง ขนลก หายใจหอบ มน ามก ทองผก ตอมาถายเหลวเปนน าสเหลองเขม เดนขาหลงไมสมพนธกน เดนโงนเงน ไมคอยลกเดน บางตวเกรง ลมลงนอน ชกผวหนงตามตวบางแหงเปนปนสแดง มกตายใน 7 ‟ 10 วน หลงจากตดโรค 2. แบบเรอรง อาการไมชด มชวตนาน สกรทรอดตาย ทองเสยเรอรง ปอดบวม ในแมพนธ ไมสมบรณพนธ เกดลกกรอก แทงลก ตายแรกคลอด รอยโรค พบจดเลอดออกทวไป ทไต กลองเสยง U.B. LN ขยายใหญ มจดเลอดออก แผลเปอยเมดกระดมทล าไส การรกษา ไมมการรกษาโดยตรง การควบคมโรค

ท าใหโรคสงบลงเรวทสด 1. คดทงสกรปวย ท าลาย ไมควรรกษา 2. ท าวคซนซ าคอกเดยวกน และคอกขางเคยงใหเรวทสด 3. ควบคมการเคลอนยายคน พาหะ เครองมอตางๆ

45

การปองกน ท าวคซนทก 6 เดอน

โรคโพรงจมกอกเสบ ( Atrophic Rhinitis ; AR )

เปนกบสกรทกอาย โดยเฉพาะชวง 2 ‟ 5 เดอน สกรไมตาย แต ADG ลดลง

สาเหต Bordetella bronchiseptica Pasteurella multocida ขาดธาตอาหาร เสยสมดลของ Ca : P การจดการไมเหมาะสม : เลยงหนาแนน กรรมพนธ อาการ มกพบทสกร อาย 4 ‟ 12 สปดาหขนไป ไอ จาม ในชวงแรก เยอบโพรงจมกอกเสบ มการโคงงอของโครงกระดกจมก การวนจฉย „ อาการ , จมกสน บด „ ตดจมกตามขวางระหวางฟน P1-P2 ดลกษณะของกระดก Turbinate bone การรกษา - การปองกน „ ท าวคซน กอนน าเขาฟารม „ ใหยาปฏชวนะ : OTC ท D1,3,10 แมทอง ไดรบยาในอาหารระยะทาย และระยะ เลยงลก „ การสขาภบาลทด - โรงเรอนโปรงแสง ระบายอากาศด - ไมเลยงหนาแนน - คดทง (รนแรง) - ท าความสะอาดโรงเรอน พนยาฆาเชอทงไว 1 - 2 เดอน

โรคระบบทางเดนหายใจซบซอนในสกร ( Porcine Respiratory Disease Complex ; PRDC )

46

ผลกระทบ - ADG ลด , FCR เพม , ขนนานขน

- อตราปวย , ตาย , คดทง สง สาเหต Mycoplasma hyopneumoniae PRRS virus เชอตวอน เชน เชอPasteurella , Haemophilus parasuis , เชอไขสมองอกเสบ , เชอไขหวดใหญ , เชอพษสนขบาเทยม อาการ มไข ไอ เบออาหาร หายใจล าบาก ซม ขนหยาบกราน ซด ถาตดเชอ PRRS อยางเดยว ปอดจะอกเสบ 2-3 สปดาห กจะหาย แตถาตดเชอ Mh รวมดวย ปอดจะอกเสบอยางรนแรง PRDC พบมากในเลาอนบาล ~15-20 % เสยหายสงชวงหนาฝน การวนจฉย „ ดวการทปอด , ตรวจทางซรมวทยา ( วธ ELISA)

„ ประวต อาการ ลกษณะความเสยหายทเกดขน การปองกน # สกรอนบาล จดการแบบ All in ‟ All out (เขาหมด ‟ ออกหมด) , กนเปนลอกใหลกสกรอยหางกน ตดวงจรตดเชอจากรนพสรนนอง # น าสกรอนบาลทผานการตดเชอแลว อาย 7 -8 สป. เขาไปเลยงในเลาสกรสาวทดแทนนาน 2-4 สป. ใหฝงแมทดแทนมภมคมกน # ท าวคซน PRRS , Mh # สดสวนสกรสาวทดแทนไมเกน 30 ‟ 35 %

# หยานมเรว 21 วน # ยาปฏชวนะ

กลมอาการระบบสบพนธและระบบหายใจในสกร ( Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome ; PRRS )

- พบครงแรกใน USA ป 2530 , ในไทย ป 2532 สาเหต PRRS virus

47

อาการ „ หมสาว, หมนาง - แทง ชวงทายของการอมทอง ( D107-112 ) - Mummification (ลกกรอก) - คลอดกอนก าหนด, ลกตายแรกคลอด, ลกออนแอ „ ลกดดนม, หมขน - ออนแอ ตดเชอแทรกซอน แคระแกรน โตชา

การระบาด ‡ เชอแพรทางน าลาย น ามก น าอสจ อจจาระ ปสสาวะ ‡ ตดผานทางอากาศ ปนเปอนในน า อาหาร การฉดยา แมลงดดเลอด การผสมพนธ ‡ เพมจ านวนใน Macrophage ,ท าลาย WBC ตดเชอไดงาย

อาการ ปอดบวม หายใจล าบาก หอบ อาจไมแสดงอาการ แตแพรเชอได หรอตดเชอแทรกซอน สมองอกเสบ ชก การตดตอ ลกตดผานรก-น านม ตดจากสงขบถาย การผสมพนธ ตดจากลกแมตวอน การปองกนและควบคมโรค

# ตรวจเลอด กกสตว 3-4 เดอน # ท าวคซน(แพง) ในพอ-แมพนธ แมทดแทน # ฟารมแยกเปนสวน พอแมพนธ ลกอนบาล หมขน , พกเลา >2 สป. , All in- All out # แมตดเชอ จะมอาการในระยะตนๆ 3-5 เดอนถดมาจะปกต หยดแพรเชอ

ปญหาหนองไหลในแมสกร Metritis in Sows , Pyometra

มกมปญหาในชวงหลงผสม หรอหลงหยานม อาจตองคดทง

สาเหต ตดเชอ : Streptococcus spp. , Staphylococcus spp. , E. coli โนมน าจาก : กระทบกระแทกขณะผสม , ลวงคลอดไมสะอาด , สงสกปรกรอบๆอวยวะเพศผ อาการ $ ไขสง เบออาหาร น านมลด ลกสขภาพไมด ขไหล $ มของเหลวขนขาว เหลองขน บรเวณปากชองคลอด พน มกพบในชวงเปนสด $ ผสมไมตด แทงลก $ ผลผลตโดยรวมลด

48

การรกษา - ลางมดลก ใชทอผสมเทยม ; น ายา 2-3 L. นาน 2-3 วน - Oxytocin , ยาปฏชวนะ 2-4 วน

การปองกน # ลางอวยวะเพศตวผใหด สปดาหละครง # ท าความสะอาดกอนผสม นงฆาเชออปกรณ # ท าความสะอาดคอกใหแหง # ไมลวงคลอดถาไมจ าเปน

กลมอาการไขนมหลงคลอดในแมสกร ( Metritis Mastitis and Agalactia ; MMA )

แมสกรเปนชวง 7 วน หลงคลอด มกไมตาย

สาเหต * ตดเชอในสงแวดลอม , การชวยคลอด สวนใหญเปน E. coli (toxin) * ฮอรโมนแมผดปกต , พนธกรรม สาเหตโนมน า : การจดการทไมถกตอง - แมสกรเขาคลอดชา เครยด > มผลตอฮอรโมนตอมใตสมอง > ออนแอ > ตดเชองาย - พกคอกนอยไป , ท าความสะอาดซองคลอดไมด - ไมลางท าความสะอาดตวแมกอนเขาซองคลอด - แมสกรเครยดจากอากาศรอน , การเปลยนแปลงสภาพอากาศ - อาหาร : เปลยนสตรทนท , ใหอาหารมากไป อวน > คลอดยาก - การลวงชวยคลอดไมสะอาด รนแรง ลวงบอย - สขภาพไมดอยแลว , ปวยระหวางคลอด - แมตดเชอทางแผล : ลกกดเตานม , พนขรขระ , วตถทมแทง

49

อาการ Acute ไขสง ไมกนอาหาร นอนซม ทองผก เตานมบวมแดง นอนคว าไมใหลกกนนม อาจมเมอกไหลจากชองคลอด Chronic เปนเฉพาะแหง เตานมบวมเปนกอนแขงตอเนองจาก Acute ลกจะไมไดรบ Colostrum ซบผอม แหงน า วงวนรอบตวแม ออนแอ แคระแกรน ขไหล ตาย Subclinical (แบบไมรนแรง) เบออาหาร กนไดบาง ยงยอมใหลกกนนม ลกไมสมบรณ ไดรบนมไมพอ ขไหลจากไดรบเชอโรคทางน านม การวนจฉย ประวตการคลอด สงคดหลงจากชองคลอด เตานม สขภาพของลก การรกษา > ท าใหแมสรางน านมไดเปนปกต ใหลกไมโทรม - Oxytocin > มดลกขบหนอง , เรงน านม - ยาปฏชวนะ - ยาแกอกเสบ > Steroids - Estrogen > ขบหนอง , กระตนหลง Prolactin - ยาลดไข , ยาบ ารง > สารน า , วตามน , ลางมดลก การปองกน $ ดแลแมสกรอยางใกลชด ระวงทสาเหตโนมน า $ ยาปฏชวนะ ใหกน 7-10 วน กอนคลอด , 2-3 วนหลงคลอด

การกดหางในสกรรน สาเหต เลยงแออด กลนแอมโมเนย พยาธ(นอก ,ใน) ขาด I , P การแกไข ตดหาง 1/3 ของความยาว

การกดลกเกดใหมของแมสกร สาเหต นสยแม ขาดธาตอาหาร เครยดระหวางคลอด แมอวนเกนไป การปองกน ดแลระหวางคลอด ใหยาระงบประสาท ดแลเรองน าหนกแม

โรคปากและเทาเปอย ( Foot and mouth disease ; FMD )

50

สาเหต Picorna virus Serotype A , O , Asia 1 เชออยใน เมดตมพอง น าลาย แผลทผวหนงของปาก กบ เตานม เชอทนตอความเยน แสงแดดฆาเชอได ยาฆาเชอ : 2% โซดาไฟ (NaOH) , 1-2% Formalin , glutaral dehyde , สปก.กลม Phenol การตดตอ พบเชอในเนอเยอทวรางกาย สงคดหลง สงขบถาย ลมหายใจ IP : 2-8 วน (อาจ 2-3 สป.) 1.สมผสโดยตรง สกรตดเชอขบเชอออกมาไดโดยทยงไมแสดงอาการ 2.ตดจากพาหะและสตวอน ; รถ คนงาน คนภายนอก เครองมอ อปกรณ 3.ทางอากาศ (หายใจ) ไกลถง 10 ก.ม. ทความชน >60% , กลางคน 4.ผลตภณฑจากสตว : เนอ นม กระดก หนง 5.น าเชอ น านม (ลกในคอกคลอด) ปกตจะไดรบเชอจากการกน หายใจ ในชองปาก บาดแผล อาการ ไขสง 40-42°C เกดตมพองทปลายจมก ชองปาก หวนม เตานม ไรกบ ตมแตกออกภายใน 24-48 ชม. เกดแผลสด => เจบขา เดนกะเผลก กบหลด มเลอดออก => 2° infection ลกสกร ชอกตายได แมแทงลกได การวนจฉย ประวต อาการ ผาซาก การรกษา รกษาอาการแทรกซอน (Abos , ทาแผล) การปองกน Ring Vaccination (Trivalent) ฆาเชอคอก

โรคพษสนขบาเทยม ( Aujeszky’s disease ;AD ,Pseudorabies )

เกดกบสกรทกชวงอาย

สกรอายนอยจะเสยหายมากกวา

51

สกรอนบาล †> ขน : มโรคทางเดนหายใจแทรกซอน จากการตดเชอแฝง สาเหต Herpes virus การตดตอ 1.สมผสโดยตรง (Carrier กบสกรปกต) 2.ทางอากาศ (หายใจ) 3.ผสมพนธ อาการ # ลกสกร

ซม ไขสง ไมกนนม บางตวชกเปนระยะ ตวเกรงสน ตาเบกกวาง ขากรรไกรแขง น าลายไหลเปนฟอง RR เพม ชกแบบถบจกรยาน ตายภายใน 6-48 ชม. ตอมาอตราการตายอาจถง 100%

# สกรอนบาล อาการคลายกน แตแสดงอาการทางประสาทนอยกวา มกมอาการทางระบบ

ทางเดนหายใจรวมดวย อตราตายไมสงมาก # สกรเลก-ขน อาการทางหายใจเปนส าคญ (รนแรงขน) ซม มไข เบออาหาร จาม มน ามก

หายใจถโดยใชซโครงชวย อตราตาย 1-2% # พอ-แมพนธ แทงทกระยะ ตายแรกคลอด ลกออนแอ

รอยโรค ไมชดเจน จดเนอตายเทาหวเขมหมด ตามอวยวะตางๆ เชน Tonsil ปอดบวม การรกษา ไมม การปองกน

„ Vaccination „ Abos (ปองกน 2° infection) , น า อาหาร „ การสขาภบาลทด : ลดความเครยด คอกสะอาด น า-อาหารเพยงพอ ไมอยแออด ลมไมโกรก ไมรอนอบอาว ถายพยาธเปนประจ า

โรคทองเสยในลกสกร จากเชอ E. coli

สาเหต เชอ Escherichia coli

52

ผลตสารพษทท าลายเยอบทางเดนอาหาร สาเหตโนมน า : คอกแฉะ คอกไมสะอาด ขาดความอบอน ความเครยด อาการ ลกดดนม ชวง10 วนหลงคลอด รนแรงท 0-4 วน อจจาระเหลว สขาวเหลอง > น าตาล ไหลเปนน า เสยน า => ลกเดนไมไหว ขนหยอง นอนสมกน อตราตายสง ชวงอายกอน 3 สป. ความรนแรงลดลง มกมาจากการทเรมกนอาหารเมด อจจาระสเทา > เหลอง ชะงกการเตบโต ขนหยอง เปนเฉพาะบางตว ชวงลกหลงหยานม พบชวง 4-5 วนหลงหยานม เครยดจากการหยานม การเปลยนแปลงสงแวดลอม ไขสง กนอาหารลดลง การวนจฉย

„ ดอาการ „ การแยกเชอ

การแกไข ¤ ดเรองความสะอาด พกคอกอยางนอย 7 วน ¤ เลยงแบบ เขาหมด-ออกหมด ¤ ดแลความอบอน โดยเฉพาะชวง 10 วนหลงคลอด และชวงหยานมใหมๆ ¤ ไมใหคอกแฉะ ลมไมโกรก ¤ ดแลแมสกรใหมสขภาพสมบรณ ¤ ใหแมสกรมภมคมกน : ขลกละลายน า -> ใหแมอมทอง ¤ ลกไดกนนมน าเหลอง ¤ อาหารใหมสด ¤ ลดเครยด : อาหาร-น า เพยงพอ ไมแออด ¤ ให Abos แมอมทอง ลกในซองคลอด ลกอนบาล (ละลายน า,กรอกปาก,ฉด) อยางนอย 2-3 วน ถารนแรงอาจใหวนละ 2 ครง ¤ ใหสารน า วตามน เกลอแร

กลมอาการเครยดในสกร

53

( Porcine Stress Syndrome ; PSS )

พบในสกรทวโลก โดยเฉพาะ - พนธทคดเลอกใหโตเรว อตราการแลกเนอด - พนธ Pietrain , Landrace สาเหต ลกษณะยนดอย ซงเรยก Halothane gene ท าใหสกรไวตอความเครยด การเกดโรค

การขนยาย แออด การตนกลว ตนเตน อณหภมแวดลอมสง การออกก าลง การตอสกน => เหนอยเกนไป

เครยด => ตาย อาการ

สกรสนกระตกอยางรวดเรว กลามเนอเรมแขงเกรง หอบ น าลายเปนฟองปนเลอด ตายภายใน 4-6 นาทหลงแสดงอาการ ลกษณะทพบม 4 อยางคอ 1.การตายอยางปจจบน , ตายจากการขนยาย 2.ไขสงอยางรายแรง 3.เนอมสซดและออนเยม (PSE) 4.กลามเนอสนหลงตาย รอยโรค อวยวะภายในมเลอดคง โดยเฉพาะปอด มน าในถงหมหวใจ กลามเนอสนหลงและโคนขาหลงมสซด มเลอดออกรวมดวย การวนจฉย อาการ ประวตสตว ความเครยด กอนหนา การรกษา „ ยากลอมประสาท :Acepromazine , Chlorpromazine , Azaperone „ น าเยนรดล าตว (?)

„ กรดใบห ! (?) „ เปนรนแรง => รกษาไมไดผล การปองกน ¤ ลดความเครยดทจะเกดขนจากสาเหตตางๆ

54

¤ ใหยาระงบประสาทกอนขนยาย

โรคกระเพาะอาหารและล าไสอกเสบตดตอ ( Transmissible Gastroenteritis ; TGE )

โรคตดตอทางเดนอาหาร ปวยทกชวงอาย โดยเฉพาะลกสกร อาย < 2 สป. ปวย 50-70% , ตาย 10-20% สาเหต Corona virus การตดตอ „ การกน หายใจ „ สกรโตขบเชอออกทางอจจาระ , สงคดหลงอนๆ „ พาหะ : สนข แมว แมลงวน รองเทา ยานพาหนะ การเกดโรค สกรรบเชอ , เชอเพมจ านวนทเยอบผวล าไส

การยอย การดดซม ลดลง ตายจากขาดน า ภาวะเปนกรด

อาการ IP : 18 ชม. ‟ 3 วน สกรเลก อาเจยน (ชวงแรก) ถายเหลวเปนน า สเหลองปนเขยว น าหนกลด อจจาระพบ milk curd (นมยงไมยอย) อจจาระเหมนคาว สกรขน ไมรนแรง เบออาหาร ทองรวง มไข รอยโรค ซากมรองรอยขาดน า กระเพาะ-ล าไส มลมนม มเลอดคงทผนงล าไส Villi หดสน การวนจฉย ดรอยโรค , ระดบ Titer การรกษา รกษาตามอาการ แกไขภาวะขาดน า การปองกน การจดการสขาภบาล 1.จดการสภาพแวดลอมทด : คอกแหง อากาศถายเท อบอน ใหสารน า-เกลอแรทดแทน 2.งดอาหารตวปวย 2-4 วน : ลดการทองรวง คอยๆใหอาหาร 3.ให Abos ชวงอาย 2-5 สป. ปองกน E. coli แทรกซอน

55

4.ท าวคซน กอนคลอด > 2 สป. ! ใหแมกนไสลกทตาย กอนคลอด 2-2½ สป.

โรคบดมกเลอด Swine Dysentery

สกรถายเหลว มมกเลอดปน มเศษเนอตาย เยอเมอกล าไสใหญปนออกมา สาเหต Treponema hyodysenteriae G - , hemolysis , ทนตอสงแวดลอม ระบาดวทยา „ พบมากชวงอาย 7-16 สป. „ อตราปวย 90-100% , ตาย < 30% „ ใชเวลา 1-2 สป.แพรไปตดสกรกลมเดยวกน , 2-3 สป. ในฟารมเดยวกน „ เชอแพรไปกบ รองเทา เครองมอ น าเสย น าสกรทเปนพาหะเขาฟารม „ IP : 10-16 วน „ ตดโดย กนอาหาร-น า ทปนเปอนเชอทออกมากบอจจาระ „ สกรทหายปวยเปน Carrier การเกดโรค

สกรไดรบเชอ (เชอสราง Endotoxin & hemolysis ) => ท าลายเซลลเยอบล าไส สกรตายจาก เสยน า เกลอแร

อาการ ¤ จากปวยบางตว ลกลามไปตวอน ¤ อาการ Acute , Subacute , Chronic ¤ ทองรวง ควบคมการถายไมได อจจาระเหลวสน าตาลแกมแดง กลนเหมนคาวจด มมก-ลมเลอด เศษเนอเยอ ปนออกมา รอยโรค ล าไสใหญอกเสบ เยอบผนงล าไสมเลอด เศษเนอตาย มเมอกปกคลม เนอเยอตายเปนหยอมๆ ล าไสเลกและสวนอน ปกต

56

การรกษา ชวงแรกๆตอบสนองด ผสม Abos ในอาหาร , น า ฉด : Dimetridazole , Erythromycin , Lincomycin , Tiamulin , Tylosin

การปองกน „ เขมงวดเรองการสขาภบาล „ การกกสตวกอนน าเขาฟารม , แยกสกรปวย „ ฆาเชอตามมมคอก (ใช phenol , Na hypochloride) ทงใหแหง

57

โรคสตวปก

1. โรคไขหวดนก ( Avian Influenza , Fowl plague , Bird flu )

เปนโรคตดตอเรวแรงของไกและสตวปกอนๆ โรคนมกสบสนกบโรคนวคาสเซล เนองจากมอาการคลายกน แตโดยทวๆไปแลว อาการของไขหวดนกจะเรวแรงกวา

โรคนเกดในสตวปกมานานแลว แตเรมมการรายงานโรคลกลบไกทระบาดในอตาล ป1878 และสามารถแยกเชอในไกไดในป 1901 แยกเชอในคนไดป 1933 และมรายงานการระบาดในนกปาดวยในป 1997 ในป 2001-2002 เกดการระบาดในฮองกง ป 2003 ระบาดใน เยอรมนน เนเธอรแลนด เบลเยยม และแพรระบาดเปนวงกวางมากขนเรอยๆใน เกาหล เวยตนาม ญป น ไทย กมพชา ปากสถาน ลาว อนโดนเซย มาเลเซย พมา ปจจบนโรคไดแพรเขาไปในกลมสหภาพยโรป เรมจากตรก และแพรเขาในแอฟรกา ในปลายป 2005 โดยคาดวาเกดการน าโรคจากการอพยพยายถนของนกปา นกเปดน า เปนตน สาเหต : เกดจากเชอไวรส (Influenza A virus) ซงจดอยในกลม Orthomyxovirus มทงหมด 15 subtypes Hemagglutinin (H1-H15-16 ?) และ 9 subtypes Neuraminidase(N1-N9) สวนสายพนธทรนแรงมากทสดคอ H5N1 การตดตอ : - การสมผสตดตอกนโดยตรง

- การปนเปอนเชอในน า อาหาร - ทางอากาศ และสงคดหลงทางเดนหายใจ - การปนเปอนเชอใน ฝ นละออง เครองมอ อปกรณ เสอผา รองเทา ยานพาหนะตางๆ

การแพรกระจายของโรคเขาสฟารมและการแพรระหวางฟารมดวยกน

- การน าสตวปกทตดเชอและเปนโรคเขาสฟารม

- การน าสตวปกทเปนพาหะน าโรคเขาสฟารม

- ตดมาจากรองเทาหรอเสอผาของผ เยยมชมหรอเจาหนาททปฏบตงานในฟารม

- การน าสงของตางๆทปนเปอนดวยเชอโรคเขาสฟารม เชน ถาดไข

- ซากของสตวปกทไมไดมการจดการอยางเหมาะสม - แหลงของน าดม

58

- สตวธรรมชาตและสตวเลยงทงหลาย ไดแก นก หน สนข แมว เปนตน

- แมลงชนดตางๆ

- การปนเปอนของเชอโรคมากบอาหารสตวและภาชนะบรรจอาหารสตว - ปนเปอนมากบยานยนตขนสงตางๆ ไดแก รถจบสตวปก รถขนสงอาหาร รถสงลกไก รถขนสงไข เปนตน

- ปนเปอนไปกบมลไกหรอวสดรองพน

- ปนเปอนมากบฝ นละอองและอากาศโดยทวไป - ปนเปอนมากบไข

ระยะฟกตวของโรค ตงแต 2-3 ชวโมง จนถง 3 วน หรออาจถง 14 วน อาการ : สตวปกตายเฉยบพลน ไมทนสงเกตอาการ มน ามก ไอ จาม ผอมแหง เบออาหาร ทองเสย เหนยงบวม หงอนบวม มจดเลอดออกสแดงคล าบรเวณ เหนยง หงอน และขา การเคลอนไหวไมสมพนธกน อาการอาจจะคลายกบโรคนวคาสเซล ซงตองแยกความแตกตางโดยการแยกเชอไวรส อตราการปวยและอตราการตายจะแปรผน ขนอยกบเชอไวรสทท าใหเกดโรค รอยโรค : โดยทวไปจะมรอยโรคคลายกบโรคนวคาสเซล จดเลอดออกทกระเพาะอาหารแท นอกจากนทผนงชองอก เยอหมหวใจ และไขมนรอบหวใจจะมจดเลอดออกเลกๆ ตามผวหนงทไมมขนอาจจะมบรเวณเลอดออกและการเปลยนแปลงของเนอตาย มสงคดหลงทไซนสและถงลม ไขแดงแตกในชองทอง เยอบชองทองอกเสบ การวนจฉย : อาการและรอยโรคผนแปรมากเกนไปทจะใชในการวนจฉย ตองอาศยการทดสอบทางเซรมวทยา และการแยกเชอ โรคอนๆทอาจสบสนกบโรคน เชน นวคาสเซล อหวาตไก และคลาไมดโอซส การรกษา : ยงไมมการรกษาโดยเฉพาะ การปองกน : เนองจากเปนโรคสตวสคนทส าคญมากในปจจบน การท าลายไกปวยและมหลกการสขาภบาลทวไป เปนวธการทดในการควบคมโรคน

ระบบปองกนฟารม (Biosecurity) ระบบปองกนฟารมทดประกอบไปดวยองคประกอบทส าคญ 3 สวนดวยกน ไดแก: 1. การแยกสตวปกในฟารมออกจากปจจยเสยงตางๆทจะน าเชอโรคเขามาสมผส (Isolation)

2. การจดระบบเสนทางการปฏบตงานภายในฟารม (Traffic Control)

3. การสขาภบาลทด (Sanitation)

59

Isolation การแยกสตวปกภายในฟารมออกจากปจจยเสยงตางๆนน สามารถกระท าไดโดยการจดการใหภายในฟารมเปนระบบปด มการควบคมและปองกนความเสยงตางๆอยางมประสทธภาพ นอกจากนนยงรวมไปถงการจดการเลยงดแบบเขาหมดออกหมด (All-in, All-out)ทจะชวยในดานสขภาพของสตวปกและยงเปนการเพมประสทธภาพในการควบคมและจดการโรคตางๆทเกดขนอกดวย

Traffic Control เปนการจดการระบบการจราจรและเสนทางการปฏบตงานของเจาหนาทภายในฟารมจากบรเวณทมความเสยงสงและบรเวณทมความเสยงต า รวมทงจากสตวทมความตานทานตอโรคสงและสตวทมความตานทานตอโรคต า

Sanitation การจดการทางดานสขอนามย ไดแกการจดการดานความสะอาดและการท าลายเชอโรคของโรงเรอน กรงไก รางอาหาร รางน า บรเวณรอบๆฟารมและโรงเรอน รวมทงวธการจดการทจะท าใหสตวมความสามารถในการตานทานตอโรคทด

ตวอยางวธการของระบบปองกนฟารม - ท าเปนระบบฟารมปด - เขมงวดในการเขาออกของคน ยานพาหนะ - ท าความสะอาดเครองมออปกรณ และพนยาฆาเชอบรเวณโดยรอบ - อาบน า เปลยนชด และพนยาฆาเชอส าหรบคนเขาออกฟารม - ไมเลยงสตวปกอนใดในบรเวณฟารม (ไกชน นกสวยงาม) - ปองกนนก สตวปก และสตวพาหะน าโรคชนดอนเขาฟารม

การใชวคซนปองกนโรคยงไมมขอสรปทชดเจน อาจใชเปนวธสดทาย เนองจากเกรงวาไกตวทท าวคซนจะปนตวอมโรค (Carrier) และมการตดเชอแฝงอยในพนท ท าใหไมทราบสถานการณการระบาดทแทจรง แตอาจจะมการใชเพอควบคมการแพรระบาดออกไปในวงกวาง แตภายหลงโรคสงบลงจะตองท าลายไกตวทท าวคซน

2. โรคนวคาสเซล

( Newcastle disease ; ND )

60

โรคนวคาสเซล เปนโรคทเกดขนกบระบบทางเดนหายใจของไก การเรยกชอโรคน เปนการเรยกตามชอเมองทพบวามโรคนระบาดครงแรกในประเทศองกฤษ จากลกษณะของโรคทมการระบาดรวดเรวรนแรง และท าความเสยหาย อตราการตายอาจสงถง 100 โรคนเปนไดกบสตวปกแทบทกชนดแตเปดและหานคอนขางจะมความทนทานตอโรคนมากกวาไก และยงเปนตวอมโรค (Carrier) แพรเชอมายงฝงไกตลอดเวลา โรคนสามารถสงผลตอทกระบบของรางกายไก ท าใหมเลอดออกทวไปตามอวยวะภายใน มการอกเสบรนแรงของล าไส การอกเสบของประสาทโดยเฉพาะระบบประสาทสวนกลาง ไกทปวยจะแสดงอาการคอบด ปกตก หรออมพาต สาเหต : เกดจากเชอนวคาสเซลไวรส ( Newcastle virus disease ; NDV ) ซงจดอยในกลม Paramyxo virus เชอมหลายสเตรน (Strain) แตละสเตรนมความรนแรงในการกอโรคตางกน โดยทวไปจ าแนกตามความรนแรงของโรคได 3 พวก คอ 1.เลนโตเจนนค (Lentogenic strain) : มความรนแรงนอย เชน B1 , F , Lasota และ Ulster strain เปนตน นยมน ามาผลตเปนวคซนเนองจากมคณสมบตในการเปนแอนตเจนทด 2.เมโซเจนนค (Mesogenic strain) : มความรนแรงปานกลาง เชน Hertfordshire , Komarov , Mukteswar , Roakin และ MK 107 เปนตน 3.เวลโลเจนนค (Velogenic strain) : มความรนแรงมาก เชน Milano , Herts , GB , M.P เปนตน มกเตรยมขนเพอใชฉดทดสอบการกอโรค หรอน ามาเตรยมเปนวคซนเชอตาย (Killed or Inactivated vaccines) ปจจบนม NDV อกพวกทมความรนแรงสงมาก เรยกวา Viscerotrophic velogenic Newcastle disease virus ( VVNDV) เชน สเตรน GA 1083 และ Largo อกพวกหนงทก าลงระบาดอยในเอเชยตะวนออกเฉยงใต เรยกวา Asiatic strain หรอ Exotic strain ซงมความรนแรงและทนตอยาฆาเชอทวไป การตดตอ : สามารถตดตอไดหลายทาง แตทส าคญคอการตดตอผานทางลม สวนสตวพาหะ เชน ไกงวง เปด นกกระจอก และนกปา จะน าโรคแพรจากทหนงไปยงอกทหนง นอกจากน คน ยานพาหนะ เครองใชตางๆทมการน าเขาออกจากฟารม กเปนพาหะน าโรคทส าคญ ทส าคญทสดคอ การระบาดในฝงทตวเปนโรคถายเชอออกมากบเสมหะ เกดการปนเปอนในรางน าและอาหาร หรอมการสมผสโดยตรงในฝง ท าใหการตดเชอเกดขนไดรวดเรว ระยะฟกตวของโรค การระบาดทวไปตามธรรมชาตจะอยในระหวาง 2-15 วน แตโดยทวไปเฉลย 5-6 วน

61

อาการ : ในรายทแสดงอาการเฉยบพลน (Acute case) อาจไมพบอาการ จากการสงเกตจะพบวาอาการจะเรมทระบบทางเดนหายใจและสวนใหญจะตาย 3-5 วน หลงแสดงอาการ อตราการตายอาจสงถง 90 อตราการตดโรค 100 ในไกไขและไกพอแมพนธ อตราการไขจะลดลงทนท ในบางรายจะหยดไข เราสามารถจ าแนกอาการตามกลมอายไดดงน คอ 1.ไกเลก : อาจพบวามไกตายจ านวนมากในฝง อาจพบอาการทางระบบทางเดนหายใจ หายใจถขน อาปาก จาม ซากทตายจะมอจจาระตดทวารหนก ซมนอนหมอบ เบออาหาร ถาเปนรนแรงจะพบอมพาต หวสน ปกตก อาการหวสนเปนอาการสดทายกอนตาย แตสวนใหญจะพบอยในระหวาง 50-60 ไกทรอดตาย จะพบวามอาการอมพาต ปกตก คอบด แคระแกรน ตลอดอายของไก ในฝงทเปนโรคจะกนเวลานาน 2-3 สปดาหกวาทโรคจะสงบ 2.ไกใหญ : อาจสงเกตวาไกแสดงอาการทางระบบหายใจออนๆ หายใจมเสยงดง เบออาหาร จะปรากฏอยราว 2-3 สปดาห อาจพบบางตวมอาการทางประสาท คอบด ปกตก เปนตน อตราการตายต า โดยทวไปแลวจะพบไมเกน 10 ในไกไขและไกพอแมพนธอตราการลดของไขจะอยในราว 10-30 ไขทออกมาจะผดปกต ขนาดเลก บดเบยว หรออาจพบไขทมเปลอกแขงหม อตราการเปนโรคจะสงถง 30-50 หลงจากฟนโรคแลวอตราไขจะคอยๆเพมขนกนเวลา 4-8 สปดาห จงจะเขาสระดบปกต ปจจบนยงมโรคระบาดประปรายในไกกระทง ถงแมวาจะมการท าวคซนแลว มลเหตส าคญของการเกดโรคนนมาจากการตดเชอโรคอนๆมากอน เชน โรคกมโบโร โรคตดเชอรโอไวรส และโรคมาเรกซ ซงสงผลใหการสรางภมคมโรคไดไมดพอ ท าใหมไกจ านวนหนงเกดการแทรกซอนของโรคนวคาสเซลได รอยโรค : จากการผาซาก โรคนคอนขางจะมลกษณะเฉพาะคอ มเลอดออกกระจายทวไปตามอวยวะตางๆ โดยเฉพาะในรายทเปนโรคอยางรนแรง จะพบวามการอกเสบทวรางกาย เรมตงแตโพรงจมกอกเสบ มน ามกเหนยว เยอนยนตาอกเสบ หลอดลมอกเสบแดงตลอด มเมอกใสคงอย อาการปอดบวมพบไดบอย ตบ มาม หวใจ และล าไสมการอกเสบ มจดเลอดหรอหยอมเลอดออกทวไป ลกษณะทส าคญกคอ มจดหรอหยอมเลอดออกทกระเพาะแท และรอยตอระหวางกระเพาะแทกบกระเพาะบด นอกจากนยงมเลอดออกททวารหนก ส าหรบในไกใหญ (ไกไขและพอแมพนธ) อาการของโรคไมเดนชด ในรายทเปนรนแรงจะพบวารงไขมการอกเสบ มเลอดออก มการตกเลอดทกอนไขแดง มจดเลอดออกททอน าไข ปากทวารหนกแดง มจดเลอดออกทหวใจและทกระเพาะแท ในรายทแสดงอาการเรอรงจะพบวามจดเนอตายทมาม สวนใหญปอดจะปกต

62

การวนจฉย : ในไกเลกอาการและรอยโรคจะเดนชดสามารถใหการชนสตรเบองตนได แตในไกไขและไกพอแมพนธจะตองใชวธอนประกอบรวมกน ดงน คอ 1.จากประวต 2.จากรอยโรค คอการมจดเลอดออกทวไป โดยเฉพาะทกระเพาะแท 3.จากการตรวจโดยวธ เอฟเอท (Fluorescent Antibodies Technic ; FAT) 4.จากการเพาะเชอทไขไกฟก 5.ตรวจโดยวธ ELISA การรกษา : ไมมวธทรกษาโดยเฉพาะ แตมวธการทจะตองปฏบต ถาพบวามการระบาดในฝงดงน คอ 1.ใหไวตามนผสมอเลคโตรไลทละลายน าใหกน เพอชวยใหไกแขงแรง และอาจใหยาปฏชวนะรวมดวยในกรณทมการตดเชอแทรกซอน 2.การเรงใหไกสรางภมคมขนโดยทนทเฉพาะในตวทยงไมไดรบเชอ หรอทเรานยมเรยกวา นอค (Knock) คอการเรมท าวคซนใหม โดยการฉดหรอโดยการละลายน าใหกน ไวรสวคซนจะกอใหเกดกระบวนการสรางอนเตอเฟอรอน (Interferon) ทนททไกไดรบ และสามารถกระตนใหไกสรางภมคมโรคไดสงภายในเวลาอนรวดเรว การปองกนโรค : การระบาดของโรคสวนใหญ มาจากการซอสตวปกจากแหลงทมโรคเขาไปเลยงในฟารม ดงนนจงไมควรซอสตวปกจากแหลงอนเขาไปเลยงในฟารม แมแตเนอไกส าหรบบรโภค ระวงไมใหสตวปกอนๆ เชน นกกระจอก นกเปดน า กา นกหงสหยก นกเคาแมว เขาไปในฟารม ถามไกปวยตองแยกออกจากฝง ถามโรคระบาดในไกทงฝงและฝงไมใหญมากควรท าลายหมดทงฝง แตถาเปนโรคนวคาสเซลชนดรนแรงปานกลาง การวนจฉยโรคจะยากกวาชนดรนแรงมาก

โดยทวไปใชการปองกนและควบคมโรคโดยการท าวคซน หลกในการท าวคซนไวรสทกชนด การท าวคซนครงแรก (priming) จะตองเรมทวคซนเชอเปน เพอกระตนใหเกดภมคมกนชนดพงเซลล (CMI) และสรางเซลลแหงความจ า (Memory cells) การกระตนซ า (Boostered) อาจจะใชวคซนชนดเชอเปน ( Live or Attenuated vaccines) หรอชนดเชอตาย ( Inactivated vaccines) กได ซงจะใหผลดตอการสรางภมคมไดรวดเรวเฉยบพลน

3. โรคหลอดลมอกเสบตดตอ (Infectious bronchitis ; IB )

โรคหลอดลมอกเสบ หรอโรคหลอดลมอกเสบตดตอ เปนโรคระบบทางเดนหายใจของไก เปนไดกบไกทกอาย แตอาการของโรคจะรนแรงในไกอายนอยและอตราการตายจะสง ในไกอายมาก

63

เชนไกไขและไกพอแมพนธจะท าใหอตราการไขลดลงทนท การสญเสยจากโรคนนน ประเมนไดจากอตราการตายสงในไกอายนอย อตราการเจรญเตบโตจะชะงก และไขลดลงรนแรงในไกพอแมพนธ บางฝงพบวาลดลงถง 40 เปอรเซนต จากระดบปกต จากลกษณะของโรคทตดตอไดรวดเรวและความเสยหายรนแรง จงตองมการท าวคซนปองกน แตปญหากเกดขนไดอนเปนผลตอเนองจากวคซนทไวรสวคซนทถกขบออกจากตวไก จะเปลยนแปลงโครงสรางตวเองใหกลบรนแรงขน ท าใหจ าเปนตองท าวคซนทกๆรนของไกทน ามาเลยงในฟารม ปจจบนนกวชาการยงคนพบวามโรคหลอดลมอกเสบชนดไตบวม (Nephrotic type IB)เกดขน ซงมความรนแรงและอตราการตายสงเชนกน สาเหต : เกดจากเชอไวรสหลอดลมอกเสบตดตอ ( Infectious bronchitis virus ; IBV ) ซงจดอยในกลม Corona virus เชอไวรสมหลายซโรไทป ซงมความรนแรงแตกตางกน ซโรไทปทมผลโดยตรงตอระบบหายใจ เชน Massachusetts และ Connecticut เปนตน ซโรไทปทมผลโดยตรงตอไต เชน Australian T ซงมผลตอไตอยางรวดเรวและรนแรงมาก ท าใหอตราการตายสง การตดตอ : จากลกษณะการระบาดของโรคในฝงเปนไปไดรวดเรวมาก การตดตอทวทงฝงจะกนเวลาเพยง 48 ชวโมงเทานน 1.ตดเชอทางระบบหายใจ การระบาดในฟารมเชอกนวาลม มสวนส าคญในการน าเอาไวรส แพรจากเลาหนงไปอกเลาหนง หรอฟารมตอฟารม 2.การตดเชอผานไข อาจมโอกาสเกดขนได ระยะฟกตวของโรค 36 ชวโมง หรอนานกวา อาการ : สามารถแบงกลมของไกออกเปน 2 กลม คอ 1.ไกอายนอย หรอไกแรกรน : อาการทแสดงออกจะรนแรง ทงอตราการเกดโรคและอตราการตาย 1.1 แบบทกอใหเกดโรคทางระบบหายใจ : ในลกไกอายนอยจะเรมแสดงอาการหายใจล าบาก อาปากงบลม ไอจามมเสยงดง มน ามกน าตาไหล บางตวมการบวมทบรเวณไซนส เมอกดทจมกจะมน ามกใสออกมา ตวทเปนโรคจะตายเนองจากระบบทางเดนหายใจขดของ ไกปวยจะนอนซม ฟบหมอบกองสมรวมกนใกลๆกบไฟกก อตราการเปนโรคอาจพบได 60-100 เปอรเซนต อตราการตายคอนขางกระจายคอ พบไดตงแต 1-40 เปอรเซนต ระยะเวลาของการเกดโรคอาจนาน 5-21 วน 1.2 แบบทกอใหเกดโรคทไต : อาจพบวาเรมแรก ไกจะหายใจมเสยงดง ซม เบออาหาร นอนหมอบและตาย แตในหลายๆรายจะไมมอาการทางระบบทางเดนหายใจ โดยทไกยนซมหรอฟบหมอบ ทองเสย อจจาระมยเรตขาว ขนลกชชน ในรายทไกแสดงอาการของโรคแบบนอตรา

64

การตายจะสงมาก อตราการเปนโรคในฝงพบไดตงแต 80-100 เปอรเซนต ระยะเวลาของการเปนโรคอยระหวาง 7-21 วน 2.ไกไข หรอไกพอแมพนธ : ไกปวยจะหงอยซม หายใจล าบาก หรออาจหายใจมเสยงดง อาปากหายใจ เปนอาการเรมแรกทอาจจะสงเกตเหน ภายหลงจากเรมแสดงอาการได 5-7 วน อาการไขลดจะปรากฏขน ลกษณะของการลดเปนแบบลดทนท แลวอตราการไขจะคอยๆขยบสงขน แตไมสงเทาระดบเดมจากเรมลดการขยบสงขนชวงนจะกนเวลาตงแต 2-4 สปดาห นอกจากน ยงมผลกระทบตอคณภาพของไขอกดวย คอพบวาไขจะมขนาดผดปกตลบเลก เปลอกขรขระบาง หรอมจดสน าตาลทเปลอก เมอเคาะไขดจะพบวาไขขาวจะเหลวเปนน า และเยอหมไขแดงบอบบาง ท าใหไขแดงแตกงาย ปกตแลวอตราการไขทลดลงจะอยในราว 25-40 เปอรเซนตจากระดบปกต ระยะเวลาของการเปนโรคนนคออยในระหวาง 4-10 วน แตระยะเวลาทแสดงอาการไขลดจะยาวนานคอ อยในระหวาง 2-4 สปดาห รอยโรค : จากการทโรคนกอใหเกดโรคไดกบไกทกอาย จงอาจจ าแนกรอยโรคไดเปน 1.ไกเลกหรอไกแรกรน : 1.1 แบบแสดงอาการทระบบทางเดนหายใจ : ไกทตายเมอท าการตรวจทบรเวณโพรงจมกจะพบวามเมอกเหนยวอดอยหลอดลม มน ามกใสเหลวหรอเหนยวอดอยตลอด เยอยภายในของหลอดลมอกเสบ มการตายและลอกหลดของเยอบ ทเดนชดคอ จะมเมอกรวมตวกบอากาศปรากฏเปนฟองอดอยทวไปในหลอดลม (Frothy) ซงเปนลกษณะเฉพาะของโรคน ถงลมอกเสบและมหนอง ในกรณทมการแทรกซอนของเชอ Mycoplasma หรอเชอ E.coli ปอดมการอกเสบสคล าหรอบวมน า 1.2 แบบทกอใหเกดโรคทไต : ไกบางตวมการอกเสบของระบบทางเดนหายใจ เชน ไซนสอกเสบ ตาอกเสบ หลอดลมอกเสบกอตวหนาของเยอเมอก แตรอยโรคทเดนชดจะพบทไต กลาวคอ ไตจะมการบวมนนออกมานอกรองของโครงกระดกบนเอวอยางเดนชด ตรงบรเวณผวจะสงเกตวา ไตจะมลายเดนชดหรอมรองรอยของทางขาวๆเกดขนจากการแทรกตวหรอสะสมของสารยเรต (Urate) เมอท าการเปดผาดจะพบวา เนอไตมลกษณะบวมน า เปอยยย มกอนยเรตอดอยในเนอไต 2.ไกไขหรอไกพอแมพนธ : จะพบวามหลอดลมอกเสบเลกนอย หรอมฟองอากาศอดอย โพรงจมกอกเสบเลกนอย ไมพบรอยโรคทอวยวะภายในอนๆ นอกจากทรงไขอาจมการอกเสบเลกนอย โดยจะพบกอนไขแดงฝอหรอแตกในชองทอง ทอน าไขและมดลกจะมการอกเสบ แตถาอาการเรอรงอาจตรวจพบวาไตจะบวมมยเรตคง มการผดปกตของไข เชน ไขเลก ลบ เปลอกบาง มจดเลอดออก ไขขาวเหลวเปนน า และไขแดงแตกงายหรอเหลว

65

การวนจฉย : หากดจากกลมอาการหรอรอยโรคจะท าไดยาก เนองจากคลายกบโรคตดเชอระบบทางเดนหายใจอนๆ เชน โรคนวคาสเซล และโรคกลองเสยงอกเสบ ดงนนตองกระท าประกอบกนหลายอยาง ดงน คอ 1.พจารณาจากประวต กลมอาการและรอยโรค โดยลกษณะของหลอดลมอกเสบมฟองอากาศ และไตบวม 2.โดยวธ เอฟเอท (Fluorescent Antibodies Technic) โดยการขดเอาเยอยของหลอดลมมาตรวจ 3.โดยการเพาะแยกเชอในไขฟก 4.โดยวธ ELISA การรกษา : โรคนไมมวธการรกษาทไดผลดจากการใชยาปฏชวนะ แตชวยบรรเทาความรนแรงของโรคได เชน ในฝงไกเลก ควรเพมเวลาในการกกใหนานขนเมอพบหรอสงสยวาเปนโรคน การใหวตามนหรออเลคโตรไลท บางครงกไมจ าเปนในไกอายนอย เพราะอาจจะกอใหเกดการซ าเตมทระบบขบถาย (ไต) ไดจากการสะสมของสารดงกลาว แตถาตรวจพบวามโรคแทรก เชน ถงลมขน ตาอกเสบบวม ซงเปนการแทรกซอนของแบคทเรย ควรใหยาปฏชวนะในการรกษาทนท เพอชวยลดความรนแรงของโรค การปองกนโรค : โรคนมการแพรโรคมาทางอากาศเปนส าคญ ควรมการเขมงวดของคน ยานพาหนะ เครองใชปนเปอนจากฟารมหนงไปยงอกฟารมหนง วธการปองกนทนยมมากทสดคอ การท าวคซน วคซนเชอเปน (Live vaccine) ไวรสวคซนทออนแรงลงมากๆ ปฏกรยาการแพวคซนกลดลงไป แตประสทธภาพในการสรางภมคมโรคกลดลงไปดวย สวนวคซนเชอตาย (Inactivated vaccine) จะกระตนใหเกดภมคมกนในกระแสเลอดสงและยาวนาน จงนยมใชท าใหกบไกไขและพอแมพนธ 1.ไกเลกหรอไกแรกรน : ตองการสรางภมคมกนชนดพงเซลลและระยะเวลาตองท าเรวทสด จงควรเลอกใชวคซนชนดทผานไขหลายๆครง ในไกกระทง ระยะเวลาทเหมาะสมคอ เรมท าทอาย 2-5 วน โดยการหยอดตาหรอจมก ใหท าซ าอกครงหนงทอาย 16-18 วน โดยการละลายวคซนในน าใหไกกน 2.ไกไขและไกพอแมพนธ : นอกเหนอจากภมคมชนดพงเซลลแลว เรายงตองการภมคมในกระแสเลอดทยาวนานและอยในระดบทสง โดยทวไปแนะน าใหเรมท 2-5 วน ดวยวคซนชนดเชอเปน ท าซ าอกครงทอาย 16-18 วน ในบรเวณทมความชกของโรคสง ท าซ าอกครงหนงดวยวคซนชนดเชอตายทอายระหวาง 5-7 สปดาห ท าซ าอกทอาย 16-17 สปดาห ในไกไข สวนพอแมไกกระทงท าซ าครงสดทายทอาย 19-20 สปดาห

66

4. โรคกลองเสยงอกเสบตดตอ ( Infectious Laryngotracheitis ; ILT )

โรคกลองเสยงอกเสบ เปนโรคทตดตอไดรวดเรวรนแรง ท าใหเกดการอกเสบของระบบทางเดนหายใจสวนตน โรคนยงมผลโดยตรงตออตราการไข โดยเฉพาะในไกไขและไกพนธ โรคนพบวาเกดไดกบไกทกอายแตพบมากในไกอายเกนกวา 5 สปดาห ดงนนจงอาจกลาวไดวาเปนโรคทเกดขนไดกบไกใหญ สาเหต : เกดจากเชอไวรสกลองเสยงอกเสบ ( Laryngotracheitis virus ;LTV) ซงจดอยในกลม Herpes virus ไวรสชนดนมอยหลายสเตรน แตละสเตรนมคณสมบตทางแอนตเจนคลายกน จงสามารถน าไวรสมาปรบสภาพเปนวคซนปองกนโรคอยางไดผล การตดตอ : การแพรโรคในฝงไกตามธรรมชาตเปนไปไดโดยการตดเชอทางระบบทางเดนหายใจ และโดยการตดเชอเขาทางตา อยางไรกตามการทมเชอปนเปอนในน าและอาหารกเปนอกทางหนงทสามารถรบเชอไดจากไกปวยในฝง ไกปวยทฟนจากการเปนโรคแลว จะยงคงมจ านวนหนงทยงเปนตวอมโรค (Carrier) นอกจากสามารถตดเชอผานทางเครองใช ยานพาหนะแลว ประการส าคญนกวชาการเชอกนวาการแพรเชอจากสตวพาหะ เชน นกกระจอก นกเอยง นกพราบ หรอนกปาจะเปนตวการส าคญท าใหเกดการตดเชอครงแรกในฝงไก ระยะฟกตวของโรค อยในระหวาง 6-12 วน แตกมอยหลายรายทพบวาอาการปรากฏท 2-4 วนหลงรบเชอ อาการ : โดยปกตแลวโรคนจะแสดงออกเปนแบบเฉยบพลน (Acute form) อาการเรมแรกจะแสดงอาการเปนหวด มน ามกใสไหลเยมออกมาทโพรงจมกทงสองขาง ไอและจาม หายใจล าบากโดยการอาปากหายใจ ไกจะพยายามสะบดจมกตลอดเวลาซงเปนอาการเฉพาะอยางหนงของโรคน ในรายทเปนโรครนแรงและเฉยบพลน จะมเลอดสดออกมาพรอมกบน ามก สวนในรายทอาการของโรคไมรนแรงไกจะแสดงอาการเปนหวดเชนเดยวกน อาปากหายใจ มน าตา เยอบนยนตาอกเสบ มการบวมทไซนส ในไกไขและไกพนธ อตราการไขจะลดประมาณ 20 ไกไข อตราการตายสงถง 18 ในฝงทเปนโรคไมรนแรง อตราการตายจะต าคออยระหวาง 5 ระยะเวลาการระบาดของโรคโดยทวไปจะกนเวลา 10-14 วน บางครงอาจนานเรอรงถง 4 สปดาห รอยโรค : รอยโรคจะจ ากดอยทหลอดลมและกลองเสยง หรอระบบทางเดนหายใจสวนตน ไกทตายจะพบอาการอกเสบของเยอบนยนตา มน ามกอดอยทโพรงจมก ไซนสอกเสบ มน ามกหรอมกเลอดอดอยทหลอดลมและกลองเสยง จากการทอวยวะนถกท าลายลอกหลด โดยเฉพาะในรายทเปนโรครนแรง ในรายทเรอรงจะพบกอนหนองเหนยวอดอยทหลอดลม การอกเสบของปอด ถงลมอาจพบไดในบาง

67

ราย สวนในรายทเปนโรคไมรนแรงจะพบเพยงการอกเสบเลกนอยของเยอบนยนตาและโพรงจมก มน ามกขนอดอยเทานน สวนอาการอกเสบของหลอดลมและกลองเสยงไมเดนชด การวนจฉย : หากสงเกตจากอาการและรอยโรคจะไมเดนชด โดยจะคลายกนกบโรคหลอดลมอกเสบอยางออนๆ แตในรายทเปนโรครนแรง อาจพบอาการไอจามมเลอดสดปนออกมา ซงเปนอาการทเดนชดของโรคน ประกอบกบการผาซากมการลอกหลดของเยอบทางเดนหายใจรนแรง เราสามารถท าการชนสตรโรคน ประกอบกนดงนคอ 1.จากกลมอาการ 2.จากรอยโรค 3.โดยวธ เอฟ.เอ.ท. (FAT) 4.จากการฉดเชอเขาในไขฟก 5.จากการน าชนเนอไปตรวจโดยวธจลพยาธวทยา (Histopathology) เพอหาอนคลชนบอด ซงจะพบในนวเคลยสของเนอเยอบรเวณหลอดลม การรกษา : โรคนไมมยาเฉพาะส าหรบใชในการรกษา แตถามการเรมระบาดในฝง ควรปฏบตดงน คอ

1.ใหยาบ ารงประเภทไวตามนผสมอเลคโตรไลท เพอชวยใหไกแขงแรง 2.ใหยาปฏชวนะ ในกรณทมการแทรกซอนของโรคตดเชอแบคทเรย เชน พบมรอยโรคทถงลม

เปนตน 3.ท าการนอควคซน

การปองกนโรค : 1.ท าการปองกนและก าจดสตวพาหะ และการควบคมสขลกษณะภายในฟารม 2.การท าวคซน ไวรสวคซนสวนใหญเตรยมจากการท าใหไวรสเกดการออนแรง (Attenuated)

ปฏกรยาตอไกหลงท าวคซนหรอทเรยกวาแพวคซน อาจเกดขนไดตามชนดของวคซนทเตรยมมา แตผลของการสรางภมคมจะไมแตกตางกน เนองจากคณสมบตในการแพรและการแทรกผานอยางรวดเรวของไวรสกลองเสยงอกเสบ โดยทวไปแลววธการในการท าวคซนนยมท าไดหลายวธ มตงแตการหยอดตา หยอดห เพอหลกเลยงอาการแพนกวชาการอาจแนะน าใหละลายน า หรอท าโดยการปายกน โรคน สวนใหญจะพบในไกอายมาก ดงนนจงนยมท าในไกไขและไกพอแมพนธ ชวงอายทเหมาะสมคอ ท าทอาย 8-10 สปดาหเพยงครงเดยว แตในสภาพทมการระบาดของโรคในบรเวณขางเคยง อาจท าซ าอกครงจะใหผลในการปองกน

68

5. โรคอหวาตไก ( Fowl cholera )

โรคอหวาตไก หรอโรคอหวาตเปด-ไก มลกษณะทส าคญคอ จะกอใหเกดการตดเชอในกระแสโลหต โรคนนบวาเปนโรคแอบแฝงทท าความเสยหายตอเศรษฐกจการเลยงเปด ไกงวง และไก ซงพบตวอมโรคมการแพรเชอตลอดเวลาในฝงหรอในฟารม ในฟารมทเคยมการระบาดของโรค สขภาพของไกจะออนแอจากการเปนโรคเรอรง กอใหเกดโรคแทรกซอนไดงายในฝงไกไข หรอไกพอแมพนธ อตราการไขลดลง และพบวาอตราการตายจะต าแตจะเปนไปแบบตอเนอง สาเหต : เกดจากเชอแบคทเรย แกรมลบชอ Pasteurella multocida เชอนพบทงในสตวปกและสตวเลยงลกดวยนม ไกใหญจะตดโรคงายกวาไกเลก เปดเปนโรคนมากทสด ในชวงอาย 4-5 เดอน การตดตอ : 1.การทไกออนแอเกดการเครยด จากสภาวะแวดลอม จากการเรงผลผลต จากการเปนโรคเรอรง ท าใหไกมการตดเชอขนในตวทออนแอในฝง 2.ไกปวยทเรมเปนโรค จะถายเชอททวความรนแรงโดยเสมหะ น ามก น าลาย อจจาระ ออกมาปนเปอนในน า อาหาร และสงแวดลอม 3.จากแมลง สตวพาหะ มนษย และเครองใชในฟารมทมการปนเปอนจากหองหนงไปยงอกหองหนง จากโรงเรอน จนถงจากฟารมไปยงฟารมอนๆตอไป ระยะฟกตวของโรค จากการระบาดตามธรรมชาต จะอยระหวาง 24-48 ชวโมง อาการ : โดยทวไปจะพบโรคนในไกทมอายมากกวา 4 เดอน แตในไกอายนอยกวานจะเปนฝทนวเทาและขออกเสบ โรคทพบในไกแบงออกเปน 1. ชนดเรวแรงมาก (Peracute) : จะท าใหไกตายทนท การด าเนนของโรครนแรงและรวดเรวจนเจาของไมสงเกตเหนไกปวย สวนมากจะพบไกตายในกรงหรอพนคอก ไกงวงมกจะพบเปนชนดน มาก 2. ชนดเรวแรง (Acute) : ไกมอาการซม อจจาระรวงและมสเขยวปนเหลอง หงอนและเหนยงมสมวง อณหภมของรางกายสงขนและหายใจล าบาก การไขลดลง และไกจะตายในเวลา 2-3 วน 3. ชนดเรอรง (Chronic) : มกจะเปนเฉพาะแหง ท าใหหนาและเหนยงบวม เหนยงจะมสแดงและรอนเวลาสมผส ในบางรายขอตอขยายใหญ หายใจมเสยงดง น ามกไหลและคอบด รอยโรค : ในชนดเรวแรงมากจะไมพบรอยโรคอะไร สวนในรายเรวแรงจะพบจดเลอดออกเลกๆบนกลามเนอหวใจ กระเพาะบด กระเพาะแท เยอบชองทอง ไขมนทชองทอง และอวยวะอนๆ ล าไส

69

อกเสบและมเมอก ในไกงวงผวหนงมสชมพ ปอดอกเสบท าใหปอดแขง ตบมกจะขยายใหญและอกเสบ และมจดเนอตายสเทาเลกๆกระจายทวไป ในสตวปกทเปนชนดเรอรง ขอตอและเหนยงจะบวมและมหนองขนอยขางใน การวนจฉย : ตองอาศยวธการหลายอยางประกอบกน ไดแก 1.ประวต โดยเรมจากการเปลยนแปลงสภาพแวดลอม ตดตามดวยไกแสดงอาการทองเสย อตราการไขลดลง และมไกเรมตายเปนระยะในฝง 2.รอยโรคจากการผาซาก 3.การตรวจเชอโดยการยอมส โดยน าเลอดไกปวยหรอตบมาปายลงบนกระจกสไลด แลวน าไปยอมสแกรม 4.การเพาะเชอ เฉพาะในกลมทแสดงอาการเฉยบพลนและไมแสดงอาการชดเจน 5.วธปฏกรยาการจบกลม แตผลทไดไมแนนอน การรกษา : เชอมความไวตอยาหลายตว ไดแก Chlortetracycline , Oxytetracycline , Sulfaquinoxaline , Penicillin , Ampicillin ,Terramycin , Kanamycin , Neomycin ละลายน าหรออาหารใหกน การฉดกใหผลด แตในบางกรณความเครยดทเกดขนจากการจบอาจท าใหไกตายเพมหรออตราการไขลดลง การปองกนโรค :

1. เลยงใหมการจดการทด คอ เลยงแบบเขาหมดออกหมด ส าหรบไกสาว เพอใหแนใจวาไกปลอดจากโรค หามน าไกทไมมโรคเลยงรวมกบไกตดเชอ เมอมโรคระบาดจะตองแยกเลยงจนกระทงสามารถเคลอนยายไกทงฝงออกไปหมด และท าความสะอาดโรงเรอน ฆาเชอโรค การเคลอนยายไกใหญจะเสยงตอการท าใหเกดโรค

2. การท าวคซน โดยฉดเขาใตผวหนง หรอเขากลาม ตวละ 1 มล.

6. โรคหวดหนาบวม ( Infectious coryza )

โรคหวดหนาบวม หรอโรคหวดตดตอ เปนโรคระบบหายใจเรวแรง ซงมกจะเรยกวา หวดธรรมดา (common cold) และมกจะเกดกบไกรนและไกไข การสญเสยทางเศรษฐกจเนองจากการคดไกปวยทง และท าใหการไขลดลง 10 -40 โรคนพบเกดขนแพรหลายทวโลก

70

สาเหต : เกดจากเชอแบคทเรย Hemophillus gallinarum เชอนมชวตอยไดไมนานนอกรางกาย สวนใหญแพรโดยทางน าดมซงตดเชอจากน ามก โรคนพบเกดขนตามธรรมชาตในไก และพบเปนครงครางในไกฟา การตดตอ : มการตดตอไดหลายทาง การสมผสกบไกปวย การเกดการปนเปอนเชอทถกขบออกมาพรอมกบเสมหะปะปนในน าและอาหารกเปนอกทางหนงทส าคญท าใหเกดการตดเชอไดรวดเรวแพรไปทวทงฝงและโรงเรอนใกลเคยง นอกจากนเชออาจแพรมากบวสด เครองใชในฟารม สงรองนอน ยานพาหนะ พวกสตวพาหะ เชน นก กระรอก นกปา กเปนตวการส าคญในการแพรเชอเขาไปในฟารม และจากฟารมหนงไปยงอกฟารมหนง แตทส าคญทสดกคอ จากการทเคยมการระบาดในฝง จะมไกจ านวนหนงคงสภาพเปนตวน าโรค (Carrier) ซงจะแพรเชออยางตอเนองภายในฟารม ระยะฟกตวของโรค ไกจะแสดงอาการภายใน 3-5 วน ภายหลงไดรบเชอ แตกอาจพบไดเรวกวาหรอนานกวา 10 วน ซงกขนอยกบปรมาณ และความรนแรงของเชอทไดรบ

อาการ : โรคนมกจะเกดขนเมอมการเปลยนแปลงของอากาศ ไกทฟนจากการเปนโรคจะมความตานทานตอการตดเชอใหม ถาเปนแบบเรวแรงจะมน ามกไหลจากจมก หนาบวม และเยอตาขาวอกเสบ บางครงอาจมการบวมทเหนยงโดยเฉพาะอยางยงในไกตวผ การตดเชอทระบบหายใจสวนลางอาจเกดขน ท าใหหายใจมเสยงดงครดคราด ถาไมมโรคอนแทรกซอนโรคจะสงบลงในเวลา 7 วน แตโรคอาจจะเรอรงนาน 1-2 เดอน เมอมโรคอนๆแทรกซอน เชน โรคฝดาษ ซอารด โรคหลอดลมอกเสบตดตอ โรคกลองเสยงอกเสบตดตอ เปนตน รอยโรค : มกจะพบ เยอตาขาวอกเสบ (Catarrhal conjunctivitis) และการบวมน าใตผวหนงทบรเวณหนาและเหนยง บางครงอาจจะพบปอดอกเสบ และถงลมขนมว การวนจฉย : โรคนอาจจะสบสนกบโรคระบบหายใจเรอรงอนๆ เชน ซอารด อหวาตไกเรอรง ฝดาษไก และโรคขาดไวตามนเอ จงตองอาศยวธการหลายอยางเพอชนสตรโรคน คอ 1.จากประวต ไดแก อายไก อตราการตดเชอ อตราการตาย อตราการไข ประวตการท าวคซน การระบาดของโรคในพนทใกลเคยง เปนตน 2.กลมอาการและการตอบสนองตอการรกษาดวยยาปฏชวนะ 3.รอยโรค โดยเฉพาะในรายทเปนโรคแบบรนแรงและเรอรง 4.การยอมเชอ ดวยสแกรม จะพบเชอขนาดเลกตดสแกรมลบ การตดสจะเดนทปลายทงสองขาง

71

5.การฉดเชอเขาในไก โดยน ากอนหนองไปบดละลายในน าเกลอธรรมดา แลวน าไปฉดเขาโพรงจมกของไกทดลอง ไกจะแสดงอาการเปนหวดและมการบวมบรเวณใบหนาภายหลงท าการฉดสงบดแลว 5-7 วน 6.การเพาะเชอ 7.การเจาะเลอดตรวจทางซรมวทยา การรกษา : การรกษาในระยะเรมแรกจะตอบสนองตอยาปฏชวนะ โดยอาจใหยากลมซลฟา ละลายน าใหดม ตดตอกน 6 วน นอกจากนอาจใหยาฉดตดตอกน 3-5 วน กลม Erythromycin , Streptomycin , Terramycin , Tylosin ซงจะมประโยชนในการรกษาไกเปนรายตวในฝงขนาดเลก การปองกนโรค : โรคนสามารถควบคมไดโดยอาศยการจดการทด เชน เลยงไกสาวโดยเขาหมดและออกหมด ไมน าไกอนๆเขามาเลยงนอกจากลกไกอาย 1 วน กอนน าไกสาวเขาไปเลยงในโรงเรอนตองยายไกเกาออกหมด ท าความสะอาด ฆาเชอโรค และทงไวอยางนอย 1 สปดาห การปองกนโดยการใหวคซนเชอตาย ควรใหวคซนแกไก 2 ครง คอเมอไกอาย 8-10 สปดาห และใหซ าอกครงหนงหลงจากใหครงแรก 4 สปดาห

7. โรคระบบหายใจเรอรง ( Chronic respiratory disease ; C.R.D. )

โรคระบบหายใจเรอรง (C.R.D.) มอกชอหนงคอ Respiratory mycoplasmosis เกดขนแพรหลายและเปนปญหารายแรงของอตสาหกรรมการเลยงไก ทงไกกระทงและไกไข สาเหต : เกดจากเชอ Mycoplasma gallisepticum :MG ซงท าใหเกดโรคตามธรรมชาตในไกและไกงวง โรคนในไกงวงเรยก โรคไซนสอกเสบตดตอ (Infectious sinusitis) โรคนจะมความรนแรงมากขน เมอมการเครยดหรอมเชอชนดใดชนดหนง หรอหลายชนดแทรกซอน เชน 1.Escherichia coli 2.ไวรสของโรคหลอดลมอกเสบตดตอ 3.ไวรสของโรคนวคาสเซล 4.เชอกอโรคหวดหนาบวม 5.Chicken Embryo Lethal Orphan ; CELO เกดรวมดวย และเรยกวา Complicated C.R.D. การตดตอ :

1. การสมผสไกปวยโดยตรง

72

2. ทางอากาศ 3. การแพรเชอผานไข 4. ผานภาชนะสงรองนอน

อาการ : เปนโรคระบบหายใจเรอรงทหลอดลม (Infraorbital sinuses) หลอดลมเลก และถงลม ท าใหไกปวยมอาการไอ น ามกไหล หายใจมเสยงดง การเจรญเตบโตจะหยดชะงก คณภาพซากต า การไขลดลง และประสทธภาพการใชอาหารต า โรคจะรนแรงในไกอายนอย ในไกกระทงมกจะเกดขนในชวงอาย 4-8 สปดาห โรคจะแพรไปอยางชาๆ ในฝงเปนเวลา 3 สปดาหถง 2 เดอน อตราการตายต ากวา 3 แตถามโรคอนรวมดวยจะมอตราการตายสงกวาน ในประเทศอนเดยการระบากของโรคนท าใหไกตายประมาณ 30 รอยโรค : รอยโรคในทางเดนหายใจ มเพยงเมอกเหนยวในรจมก หลอดลม และปอด และการบวมน าทถงลม บางครงภายในรจมกและไซนสตางๆของศรษะมหนองขนเปนกอน ผนงของถงลมและหลอดลมหนาขน และมกอนหนอง ในรายทตดเชออนรวมดวย เชน E. coli โดยเฉพาะในไกอาย 4-10 สปดาห จะมเยอหมหวใจอกเสบ และเยอหมตบอกเสบรวมดวย ในไกงวงจะมเมอกสะสมใน Infraorbital sinuses ท าใหไซนสขยายใหญ และตอนหลงเมอกจะเปลยนเปนหนอง การวนจฉย : ตองอาศยการแยกเชอ Mycoplasma gallisepticum สวนการทดสอบทางเซรมวทยา ไดแก Serum plate test ; SP , Tube agglutination test และ Hemagglutination inhibition test ; HI พบวา HI test จะใหผลแนนอนกวา SP test และมกใชเปนวธยนยนส าหรบซรมทใหผลบวกเมอทดสอบดวย SP test การรกษา : มยาหลายชนดทสามารถรกษาอาการตางๆของโรคน แตบางครงไมสามารถขจดการตดเชอและการแพรของเชอผานทางไข ยาทไดผลไดแก Tylosin , Spectinomycin , Lincomycin , Spiromycin , Erythromycin , Gentamycin และ Tetracycline ใหโดยผสมน าดม หรอผสมอาหาร หรอฉด แลวแตชนดของยาทใช และควรใหตดตอกนประมาณ 1 สปดาห Doxycycline และ Tiamulin ใหผลดในการรกษาโรคน Doxycycline จะใหผลการรกษาดถกดดซมจากล าไสไดด สวน Tiamulin มรายงานวาใหผลดกวา Tylosin

73

การปองกนโรค : 1.การจดการทด : การแยกเลยงเพอปองกนการน าโรคเขาไปในฝง การเจาะเลอดตรวจเฝา

ระวงโรคในฝง คดตวทตดเชอออกโดยเฉพาะไกพอแมพนธ 2.การใหวคซน : มทงชนดเชอเปนและเชอตาย ชนดเชอตายทใชกนยงไมคอยไดผลด

เทาทควร สวนการใหวคซนเชอเปนจะใหผลบวกตอการทดสอบทางเซรม 3.การใหยาในไกพนธ : การผสมยาปฏชวนะใหกนโดยตอเนอง คอนขางจะมราคาแพง 4.การจมไขเพอฆาเชอ : โดยการจมไขทเรมฟกใหมๆ เชนจมในน ายา Tylosin หรอ

Erythromycin เขมขน 400-1,000 ppm. นาน 15-20 นาท น ายาจะซมผานเปลอกไขเขาไปในไข และชวยลดการแพรเชอทางไขลงไดมาก

5.การท าใหไขรอน : เปนการก าจดการแพรเชอผานทางไข โดยใสไขในต ฟก เพมความรอนจากอณหภมหอง (25 C) จนกระทงถง 45-46 C ภายในเวลา 12-14 ชวโมง วธนไดผลดแตการฟกเปนตวจะลดลงประมาณ 8-12 เนองจากตวออนตายในระยะแรก โดยเฉพาะไขไกงวง

6.การฉดไข : โดยการฉด Tylosin tartrate เขาไปในถงไขแดงหรอชองอากาศของไขทฟกได 10 วน แตวธนอาจจะท าใหการฟกเปนตวลดลง

8. โรคฝดาษไก ( Fowl pox )

โรคฝดาษเปนโรคผวหนงชนดหนง ทพบวาเกดขนในสตวแทบทกชนด ในสตวปกทพบไดบอย ไดแก ไก ไกงวง นกพราบ เปดและหาน ลกษณะของโรคเรมจากมตมพพองทผวหนง ลกลามแตกออกเปนแผล และตกสะเกดในทสด นอกจากนยงเกดบรเวณปาก คอ และหลอดอาหาร สาเหต : เกดจากเชอไวรสทเรยกวา Pox virus การตดตอ : สะเกดแผลหรอน าหนองในเมดตม จะเปนแหลงแพรเชอ การตดเชอจงมไดหลายทาง คอ 1.พวกแมลงดดเลอดโดยเฉพาะยง มากดไกปวยในระยะทมไวรสในกระแสเลอดแลวน าเชอไปตดไกตวอน 2.โดยการสมผสไกปวยทเปนโรคโดยตรง 3.ไวรสอาจจะมการปนเปอนจากไกปวยไปในรางน า รางอาหาร ท าใหเกดการตดเชอไดในฝง ระยะฟกตวของโรค ไมแนนอน ปกตจะอยระหวาง 4-16 วน ระยะเวลาการเกดโรคประมาณ 3-4 สปดาห อาการ : จ าแนกออกตามต าแหนงของโรคทเกดได 2 แบบ คอ

74

1.แบบแหง (Dry Pox) : เปนแบบทเกดขนไดกบผวหนง (Cutaneous form) มกพบบรเวณผวหนงสวนนอกทไมมขนปกคลมหรอปกคลมนอย เชน ใบหนา หงอน เหนยง และขา รอยโรคทพบอาจเปนตมน าใส แผลเปยก และสะเกดแผลแหง มกไมถงตาย แตอาจกระทบกบการเจรญเตบโต และเปนตวแพรเชอตอไป โรคนเปนไดกบไกทกอาย ไกทเคยปนโรคนจะมภมคมตอโรคยาวนานตลอดอายของมน 2.แบบเปยก (Wet Pox) : จะมแผลนนในบรเวณปากและหลอดคอ (Diphtheritis form) อาจกอใหเกดอนตรายถงตายได จากการทไกหายใจล าบากเมอมกอนเนอตายไปอดอย ไกจะกลนหรอกนอาหารล าบาก หายใจล าบาก ไกจะอาปากตลอดเวลา รอยโรค : สงเกตไดจากกลมอาการทกลาวมา การวนจฉย :

1.จากกลมอาการและรอยโรค 2.โดยการน าสะเกดไปยอมส H E ตรวจหากอนอนคลชนบอด การรกษา : โรคฝดาษทเกดขนกบไกชนพนเมอง ผ เลยงนยมแกะสะเกดแผลออก แลวปายดวยยาทงเจอรไอโอดน เพอชวยบรรเทาอาการและชวยใหโรคหายเรวขน แตถาเปนกบไกพอแมพนธ หรอในฝงไกกระทง (ซงอาจพบได) การรกษาคอนขางจะท าไดดวยความล าบาก จงไมนยม จะปลอยใหไกมการตดเชอทวทงฝงและจะหายไปเอง การปองกนโรค : การท าวคซนปองกนโรคฝดาษไกถอวามประสทธภาพด โดยทวไปจะท าในไกพอแมพนธและไกไข ในชวงอาย 3-6 สปดาห โดยการแทงปก ท าซ าอกครงทอาย 9 สปดาห

9. โรคเบอรซาอกเสบตดตอ ( Infectious bursal disease ; IBD )

โรคนบางทเรยกวา Infectious bursitis หรอ Gumboro disease ทไดมาจากชอเมอง Gumboro Delaware ในสหรฐอเมรกา ซงมรายงานของโรคนครงแรกในป 1962 นบเปนโรคทมการตดตอรวดเรวรนแรงและท าความเสยหายอยางมาก โดยเฉพาะในลกไกอาย 3-6 สปดาห ไกไขเปนโรคไดงายกวาและเสยหายมากกวาไกเนอ ลกษณะของโรคทมการตดเชอและเกดการท าลายเมดน าเหลองทท าหนาทในการสรางภมคมโรค ดงนนอวยวะเปาหมายทถกท าลายคอ ตอมเบอรซา (Bursa of Fabricious) และตอมไธมส (Thymus) นอกจากนกมอวยวะอนๆทถกท าลายบางสวน เชน ตบ มาม ไต เปนตน ความเสยหายนอกจากจะท าใหเกดการอกเสบและการฝอของอวยวะดงกลาวแลว เปนททราบกนดวาการสญเสยทส าคญตอเนองกคอ การเกดสภาวะของการกดภมคมกน

75

(Immunosuppression) สงผลใหเกดการลมเหลวในการสรางภมคมโรคตดเชออนๆ ไกจะออนแอและตดเชอไดงาย ในการระบาดของโรคแตละครงจะพบไดบอยวามการแทรกซอนของโรคอน เชน โรคตดเชอรโอไวรส , โรคนวคาสเซล , การตดเชออ.โคไล เปนตน สาเหต : เกดจากเชอไอบดไวรส (IBD virus) ซงจดอยในกลม Birnaviridae มโครงสรางเปนพวก RNA virus ไวรสมความทนทานตอสงแวดลอมมาก การตดตอ : เชอสามารถแฝงตวอยในเลาไดนานระหวาง 6 เดอนถง 1 ป ในสภาวะแหงแลง โรคกมโบโรมการตดตอไดรวดเรวมาก การตดเชอเปนไปไดโดยการกน หรอสมผสกบไกทเปนโรค ไวรสจะปนเปอนลงในรางน า รางอาหาร พนเลา และสงรองนอน การตดเชอในฟารมระยะแรก มาจากการปนเปอนเชอจากพนในน าและในอาหาร จากอปนสยของไกทชอบจกกนกน กเปนสาเหตหนงทท าใหเกดการแพรกระจายไดรวดเรวยงขนในฝง ระยะฟกตวของโรค สนมาก คอ 2-3 วน อาการ : แบงออกเปน 2 แบบ คอ 1.แบบแสดงอาการปวย : มกพบในไกอาย 3 สปดาหขนไป อาการทพบคอ ซม ขนยง กนอาหารนอยลง ทองเสย ซงบอยครงมสขาวเนองจากมยเรต อตราการตายอาจตายสงถง 60 ในไกไข หรออาจตายสงถง 30 ในไกเนอ 2.แบบไมแสดงอาการปวย : พบในไกอายต ากวา 3 สปดาห ซงชวงนระบบภมคมโรคยงเจรญไมเตมท เชอไวรสทไกไดรบ จะท าลายระบบการสรางภมคมโรค โดยเฉพาะทตอมเบอรซา เปนผลท าใหตอมเบอรซาฝอลบลง ผลเสยหายจากการทไกเปนโรคกมโบโร 1.ไกปวย ท าใหไกกนอาหารนอยลง เปนผลใหชะงกการเจรญเตบโต หรอเจรญเตบโตไมสม าเสมอ 2.ไกทปวยมากจะตาย

3.ไกทหายปวย จะมระบบการสรางภมคมกนโรคบกพรอง ท าใหไกเปนโรคตางๆไดงายขน และการท าวคซนปองกนโรคตางๆ ไมไดผล หรอไดผลไมด รอยโรค : 1.แบบแสดงอาการ : ตอมเบอรซาจะมการอกเสบบวมโต มรองรอยของการตกเลอดมเมอกวน (Gelatinous) คลมอย หลบภายในมการอกเสบหรอถกท าลาย มจดเลอดออก ฝอทงหมดหรอบางสวน มเลอดคง เมอกวนคงภายใน หรอพบหนองขนภายในซงเกดจากการแทรกซอนของเชอ

แบคทเรย ในชวงทายๆของการระบาด จะพบวาตอมเบอรซาฝอหดตวเลกลงขนาด ¼ ของขนาดปกต

76

ตอมไธมสจะมการอกเสบแดงเปนบางกอน หรอทวทงหมด อาการไตบวมจะพบไดในชวงทายของการระบาด ภายในมการคงของสารยเรตซงเกดจากการทไกไมสามารถกนน าได รอยโรคอนๆ ไดแก การอกเสบของล าไส การอกเสบมจดเลอดออกของตอม Caecal tonsil ตบมหยอมเนอตาย มการตกเลอดทกลามเนออกและกลามเนอโคนขา 2.แบบไมแสดงอาการ : เปนการยากมากทจะอธบายวา ไกเปนโรคกมโบโรแบบไมแสดงอาการ ใหสงเกตทชวงอายของการแสดงอาการ คอจะอยในชวงอาย 1-3 สปดาห สวนใหญไกจะแสดงรอยโรคอนๆทมการแทรกซอนใหปรากฏ เชน รอยโรคของระบบทางเดนหายใจ รอยโรคของระบบทางเดนอาหาร แตขนาดของตอมเบอรซาทมการฝอเลกลงอยางผดปกตของไกหลายๆตวในฝงกจะเปนเครองชน าทส าคญของรอยโรคแบบน หลบบางหลบภายในตอมมการตาย (Necrosis) มการฝอหรอมหลบไมสม าเสมอ การวนจฉย : 1.แบบแสดงอาการ : 1.1 จากประวต อตราการเปนโรค อตราการตาย กลมอาการ และระยะเวลาของการเปนโรค 1.2 รอยโรคจากการผาซาก 1.3การตรวจโดยวธเอฟ.เอ.ท. (Fluorescent Antibody Technic) 1.4การตรวจจากการตดชนเนอ (Histopathology) 1.5ใชวธอนๆ เชน ELISA 2.แบบไมแสดงอาการ : การชนสตรโรคท าไดยากกวาแบบแสดงอาการ 2.1จากประวต อตราการเปนโรค กลมอาการ 2.2รอยโรคจากการผาซาก 2.3โดยวธเอฟ.เอ.ท 2.4โดยการตดชนเนอ 2.5วธอนๆ เชน ELISA การรกษา : ไมมวธรกษาโดยเฉพาะ เมอเกดการระบาดมกแนะน าใหยาปฏชวนะใหกน ควบกบการใหยาบ ารง เชน ไวตามนและอเลคโตรไลท การปองกนโรค : เนองจากโรคนมกจะเกดขนอกในโรงเรอนทเคยมโรคนระบาด ดงนนการฆาเชอในโรงเรอนและการสขาภบาลหลงจากโรคระบาดจงมความส าคญมาก โดยเคลอนยายไกออกหมด

77

ท าลายวสดรองพน ท าความสะอาดและฆาเชอในโรงเรอน และเครองมอเครองใชตางๆ ยาฆาเชอโรคทเหมาะสมคอ พวกทมฟอรมาลดไฮดหรอไอโอโดฟอร แตการก าจดเชอนโดยสนเชงท าไดยาก การปองกนโดยการใหวคซน ซงมจดประสงค 2 อยาง คอ ใหวคซนแกลกไกเพอปองกนการตดเชอ IBDV และใหวคซนแกไกใหญทใชท าพนธเพอใหไดลกไกทมภมคมกนจากแมสง ลกไกทไมมภมคมกนจากแม ใหวคซนเชอเปนชนดออน (avirulent) ผสมกบวคซนมาเรกซ ฉดเขาใตผวหนงเมออาย 1 วน ในลกไกทมภมคมกนจากแม ใหใชวคซนเชอเปนชนดรนแรง (virulent) โดยวธผสมน าดมเมออาย 7-14 วน ในไกใหญทใชท าพนธ จะไมตอบสนองตอวคซนทใหโดยผสมน าดม ใชวคซนเชอเปนชนดรนแรงฉดเขาใตผวหนง เมออาย 16-20 สปดาห และมวคซนเชอตายทใชโดยวธฉดส าหรบไกใหญใชท าพนธ ปจจบน การใหวคซนไกใหญทใชท าพนธ เพอใหไดลกไกทมภมคมกนจากแมสง ซงสามารถปองกนผลของการกดการสรางภมคมกนได

10. โรคมาเรกซ ( Marek’s disease )

โรคมาเรกซ เปนโรคเนองอกทเกดจากไวรส คอมเนองอกเกดขนทเสนประสาทและอวยวะภายในอนๆ ท าความเสยหายจากการตาย การชะงกการเจรญเตบโต ผลผลตลดโดยเฉพาะฝงไกไขและไกพอแมพนธ การเกดเนองอกทอวยวะภายใน สงผลใหซากไมสมบรณ ปญหาทส าคญคอ เกดการกดภมคมโรค ( Immunosuppression) ท าใหไกออนแอ อยในสภาวะทอาจเกดการตดเชอไดงาย สตวปกชนดอนกเปนโรคนได และพบไดทกหนแหงทมการเลยงไก สาเหต : เกดจากเชอมาเรกซไวรส ( Marek’s disease virus ; MDV ) ซงจดอยในกลม Herpes virus จ าแนกเปน 3 ซโรไทป การตดตอ : โรคนพบวาสามารถแพรเชอตดตอระหวางไกในฝงไดหลายทาง รวมไปถงการตดตอจากสงแวดลอม (ฝ นละอองภายในเลา) แตการแพรเชอทส าคญทสดเกดขนโดยทางอากาศ (Air borne) จากการทไกหายใจเอาสะเกดรงแค ขนอย หรอฝ นละอองทมเชอฝงตวอย ไกทมอายมากสามารถแพรเชอใหกนและกนไดตลอดอายของมน การลอกหลดของผวหนง สะเกดรงแคและขนอย ปนเปอนลงในน าและอาหาร กเปนการแพรเชออกทางหนง การถายเชอผานไขอาจเกดขนไดทมการปนเปอนของเชอแตเปนไปไดนอย

78

ระยะฟกตวของโรค ตามธรรมชาตไมแนนอน ขนกบความรนแรงและปรมาณเชอทไดรบ ไวรสจะถกขบออกทางผวหนงภายใน 2 สปดาห มากทสดในสปดาหท 5 หลงฉดเชอ แตการเปนโรคจะปรากฏเมอไกอาย 8-9 สปดาห หรอบางฝงจะเปนโรคทอาย 3-4 สปดาห อาการ : อาการของโรคน แบงออกเปน 3 ชนดดวยกน คอ 1.ชนดเรวแรง (Acute form) พบในไกอาย 1-5 เดอน มระยะฟกตวของโรคโดยประมาณ 7-28 วน โรคมาเรกซชนดนจะไมมอาการเฉพาะ นอกจากมการตายเพมขน การตายอาจสงถง 50 ในบางรายอาจจะแสดงอาการเกยวกบระบบหายใจ เนองจากมอาการแทรกซอนในปอด ไมมอาการทางประสาท 2.ชนดเรอรง (Chronic or classical form) สวนมากพบในไกอายเกน 3 เดอน ระยะฟกตวของโรคนานกวาชนดแรก อาการเฉพาะของชนดนคอ เปนอมพาตขางเดยว (Asymmetrical paralysis) หรออมพาตของปก ขาหรอคอ ขาขางหนงอาจจะยดไปขางหนา และอกขางหนงงอลงหรอยดไปขางหลง ไกจะผอมแหงและตายอยางชาๆ บางทอาจพบอาการอนๆ ซงขนอยกบเสนประสาททเปนโรคน เชน คอบด กระเพาะพกขยายใหญ ทวารรวมอกเสบ และอาการทางระบบหายใจ 3.ชนดเปนทตา (Ocular form) สวนมากพบในไกอายเกน 6 เดอน และพบนอยมากในฝง มลกษณะเฉพาะคอ มานตาจะมสซดขางเดยวหรอทงสองขาง หรอพบจดทไมมสบนมานตา รมานตาจะมขนาดเลกลง และไมมการตอบสนองตอแสง ตาขางทเปนโรคจะใชการไมได มานตามกจะเปลยนเปนสเทา จงเรยกโรคนวา ตาปลา (fish eye) ตาสเทา (grey eye) หรอตาไขมก (pearl eye) การเปลยนแปลงทมานตาเกดขนเนองจากมการแทรกซมของ Lymphocyte และ Lymphoblast รอยโรค : 1.ชนดเรวแรง Lymphoid cells จะแทรกซมเขาไปในอวยวะตางๆ ท าใหเกดกอนเนองอกและอวยวะขยายใหญ อวยวะทพบเนองอกบอยๆ คอ อวยวะเพศ โดยรงไขจะขยายใหญมลกษณะคลายดอกกะหล า สวนอณฑะจะขยายใหญแตรปรางเหมอนเดม บางรายเฉพาะตบและมามเทานนทขยายใหญ

2.ชนดเรอรง จะพบการขยายของเสนประสาทเทานน เสนประสาททขยายใหญนลายขวางจะหายไป สจะเปลยนจากขาวเปนเหลองออน

3.ชนดเรวแรง เหมอนทกลาวมา การวนจฉย : เนองอกทเกดขน ตองดใหแนวาเปนเนองอกพวก Lymphoid cell แยกจากรอยโรคพวก Granuloma และวนจฉยโรคใหแตกตางจากโรคตบใหญ ขอแตกตางระหวางโรคมาเรกซและโรคตบใหญ

79

ขอเปรยบเทยบ โรคมาเรกซ โรคตบใหญ

1.ระยะฟกตว 2.การแพรทางไข 3.การตดตอโดยการสมผส 4.อายทเปนโรค 5.การกระจายของรอยโรค 6.เนองอกทผวหนง ตา และกลามเนอ 7.เนองอกทเบอรซา ออฟฟาบรเชยส

-สน -ยงไมทราบ -ส าคญมาก -เรมหลงอาย 6 สปดาห อตราการเกดโรคสง -สวนมากทอวยวะเพศและเสนประสาท รอยโรคทเบอรซา ออฟฟาบรเชยสพบนอยมาก -อาจพบได -พบนอยมาก อาจจะเหยวเลกลงหรอขยายใหญ

-นาน -แพรได -ได -เรมหลงอาย 16 สปดาห โดยทวไปอตราการเกดโรคต า -สวนมากทตบ มาม และเบอรซา ออฟฟาบรเชยส รอยโรคทเสนประสาทพบนอยมาก -ไมม -พบบอยๆมลกษณะเปนเมดตม

อาการอมพาตตองแยกจากโรคทเกดจากเชอไวรสอนๆ ซงเปนกบระบบประสาทสวนกลาง การผดปกตของกระดกและการบาดเจบทบรเวณหลง อาการผอมแหงและออนแอ อาจเนองจากไมไดรบอาหารเพยงพอ การทจะยนยนโรคนใหแนนอนกโดยการตรวจทางจลพยาธวทยาของสมองและเสนประสาท การรกษา : ยงไมมวธรกษา โดยปกตแลวจะท าการคดตวปวยทงออกจากฝงเมอมการตรวจพบและท าลายทง การปองกนโรค : 1.น าลกไกจากฟารมทปลอดโรคมาเลยง 2.คดเลอกพนธไกทมความตานทานโรค 3.การแยกเลยงไกเปนรน 4.การใหวคซน เขาใตผวหนง หรอกลามเนอลกไกอาย 1 วน ภมคมกนจะมอยตลอดชวตของไก วคซนไมไดปองกนการตดเชอแตจะปองกนการสรางเนองอก ฝงไกทใหวคซนจะมการตายลดลงและการไขเพมขน ปญหาการระบาดของโรคไดทวความรนแรงยงขน ซงเกดไดแมกบฝงทมการท าวคซนมาแลว เรยกปรากฏการณนวา การท าวคซนลมเหลว ( Vaccination failure)

80

11. โรคบด ( Coccidiosis )

โรคบดเปนโรคตดเชอโปรโตซวทส าคญของไก ไกงวง และสตวปกอนๆ กอใหเกดการสญเสยจากการตาย การชะงกการเจรญเตบโต ท าใหเกดการอกเสบของล าไสอยางรนแรง การระบาดของโรคเกดขนไดอยางตอเนอง โดยเฉพาะในไกไขและไกพอแมพนธ การตดเชอบดโดยไมมอาการทางคลนก และไมมการสญเสยทางเศรษฐกจ เรยกวา Coccidiasis สาเหต :

เกดจากเชอโปรโตซว ตระกล Eimeria spp.ซงมหลายสายพนธ และมความจ าเพาะกบชนดของสตวและต าแหนงของการเกดโรค ดงน คอ

1. Eimeria tenella เกดโรคทไสตน 2. Eimeria necatrix เกดโรคทล าไสเลกสวนกลาง 3. Eimeria brunetti เกดโรคทล าไสเลกสวนปลาย 4. Eimeria acervulina เกดโรคทล าไสเลกสวนตน 5. Eimeria mivati เกดโรคทล าไสเลกสวนตน 6. Eimeria maxima เกดโรคทล าไสเลกสวนกลาง 7. Eimeria hegani เกดโรคทล าไสเลกสวนตน 8. Eimeria mitis เกดโรคทล าไสเลกสวนตน 9. Eimeria praecox เกดโรคทล าไสเลกสวนตน

การตดตอ : ไกจะตดโรคบดโดยการกน Sporulated oocysts ทปนอยในน า อาหาร วสดรองพน และดน เมอถงล าไส Sporozoites จะออกมา และท าลายเซลลเยอบล าไสท าใหมเลอดออก Sporozoites จะเจรญตอไปในวงชวตทไมมเพศ (asexual) และมเพศ (sexual) ซงท าใหได Oocysts ใหมเปนจ านวนมาก Oocysts จะปนออกมากบอจจาระในวนท 7 หลงจากตดเชอบด ภายใตสภาพทเหมาะสม Oocysts จะเจรญเปน Sporulated oocysts ซงสามารถตดตอไปยงไกตวอนได

Oocysts ทแพรมากบตวไก จะปนเปอนกบคน พาหะ เครองใชจากฟารมหรอโรงเรอนหนงไปยงอกแหงหนง การตดตอของโรคน จะเหมอนกนในทกๆสายพนธ แตทพบไดบอยคอ Oocysts จะ

81

ปนเปอนกบน าและอาหาร จงท าใหการระบาดของโรคเปนไปไดรวดเรว ถาไกในฝงมการตดเชอ ปรมาณของ Oocysts นจะกอโรคไดในไกนนแตกตางกนในแตละสายพนธ บางสายพนธไกจะตองกนเขาไปมากถง 2,000,000 Oocysts แตบางสายพนธใหไกกนเพยง 500 Oocysts กแสดงอาการเปนโรคได ระยะฟกตวของโรค เฉลย 7 วน อาการ : อาการในไกจะขนอยกบชนดของเชอบด ไกปวยมกมอาการอจจาระรวง ซงอาจจะเปนเมอกหรอมเลอด ไกจะสญเสยน าจากรางกาย ขนหยอง โลหตจาง ซม ออนแอ และศรษะและคอหด ในไกทก าลงเจรญเตบโต โดยเฉพาะอยางยงในไกกระทง การเจรญเตบโตจะลดลง สวนในไกไขการไขจะลดลง อตราการปวยและอตราการตายจะแปรผนมาก เชนหากตดเชอ Eimeria tenella อาจจะสงถง 60-80 และ 10-20 ไดในไกอายนอย รอยโรค :

Eimeria tenella เกดโรคทไสตน (Caecal coccidiosis) จะพบไสตนขยายใหญ ภายในมเลอดออก ถาเปนชนดเรอรง ภานในอาจมกอนสขาวหรอสชมพ

Eimeria necatrix ท าใหล าไสเลกสวนกลางขยายใหญ ภายในมสารคลายวนปนเลอดและเมอก สามารถมองเหนจดเลอดออกตามผนงล าไส

Eimeria acervulina เกดรอยโรคทล าไสเลกสวนตน (Duodenal coccidiosis) โดยผนงล าไสเลกสวนตนจะมแถบสเทาหรอขาว และมการอกเสบมสแดง

Eimeria brunetti ท าใหเกดล าไสอกเสบแบบมการลอกหลดและจดเลอดออกและจดเลอดออกทล าไสเลกสวนปลาย

Eimeria mivati ภายในล าไสเลกสวนตนมสารคลายครม Eimeria maxima ผนงล าไสเลกสวนกลางจะหนามเลอดเปนชนเลกๆ Eimeria hegani ท าใหมจดเลอดออกขนาดปลายเขมหมดกระจายทวไปในผนงล าไส

เลกสวนตน Eimeria mitis สวนมากจะไมท าใหเกดโรค Eimeria praecox ท าใหเกดจดเลอดออกเลกๆทผนงล าไสเลกสวนตน

การวนจฉย : ปจจยส าคญทจะตองน ามาประกอบกน คอ 1.มการเหลอมล าของต าแหนงทเกดโรคจากเชอบดแตละสายพนธ

82

2.ระยะเวลาของการเกดโรคยาวนาน จงท าใหผลของการผาซาก และสถานภาพของไกแตละตวแตกตางกน เชน บางตวอยในชวงของการเกดโรคแบบเฉยบพลน บางตวอยในระยะทก าลงจะหายจากการเปนโรค 3.เมอท าการตรวจหาจ านวน Oocyst ในแตละระยะของไกทปวยกจะมจ านวนแตกตางกนดวย การรกษา : ยาทใหผลดในการรกษาโรคบด คอ Sulfadimethoxine , Sulfaquinoxaline , Sodium sulfachloropyrazine monohydrate (ESb3) , BAYCOX และ Amprolium ยาพวกนใหโดยผสมน าดมแบบ 3-2-3 คอใหยา 3 วน หยด 2 วน แลวจงใหตออก 3 วน Amprolium เปนยาทปลอดภยทสดและเปนยาชนดเดยวทใชในไกไข ไดผลสวนใหญตอเชอ Eimeria tenella และ Eimeria necatrix สวนยากลมซลฟาจะมผลตอตานเชอบดทกชนด การปองกนโรค : อาศยหลก 3 ประการ คอ 1. การจดการและการสขาภบาล ไดแก - หลกเลยงการใหไกอยหนาแนนเกนไป - เลยงไกบนพนลวดตาขาย และท าความสะอาดทกวน - ถาเลยงบนวสดรองพน ควรจะแหง และถามเชอบดตองทงวสดรองพนเกา ท าความสะอาด และใชยาฆาเชอโรค - ระวงการปนเปอนเชอไปกบภาชนะ คน ยานพาหนะ จากทหนงไปยงอกทหนง 2. ปองกนโดยการใชยา (Coccidiostasis) ตามปกตในไกกระทงอาจจะผสมยากนบดในอาหารตลอดระยะการเลยง สวนในไกไขผสมยากนบดในอาหารจนกระทงลกไกมอายอก 4 สปดาหจะเรมไข 3. การใหวคซนโรคบด (Coccidiosis vaccine) โดยวคซนจะประกอยดวยโอโอซสของเชอไอเมอเรยแตละสายพนธ ใหโดยละลายน าใหกน วธการคอ ท าความสะอาดรางน าและใหอดน ากอน 12 ชวโมง

12. โรคอะฟลาทอกซคโคซส ( Aflatoxicosis )

โรคอะฟลาทอกซคโคซส เปนโรคของสตวปก เนองจากกนอาหารทมอะฟลาทอกซน ( Aflatoxin )

83

สาเหต : เกดจาก Aflatoxin ทสรางจากเชอรา Aspergillus flavus เปนสวนใหญ ซงอยในอาหารทใชเลยงสตว Aflatoxin มหลายชนดดวยกน เชน B1 , B2 , G1 , G2 , M1 , M2 , B2a และ G2a เปนตน โดยท B1 จะมพษรายแรงมากทสดและพบบอยทสด เชอรา Aspergillus flavus เจรญเตบโตบนเมลดธญพชและอาหารตางๆ หลงจากเกบเกยว หรอหลงจากผานโรงเกบ สวนมากพบเกดขนในขาวโพด ถวลสง ขาวสาล บารเล และปลาปน เชอรานตองการความชนอยางต า 13 ในการเจรญเตบโต ดงนนจงมกเกดขนบนขาวโพด เพราะความชนมกจะเกน 13 อาการ : สตวทแพ Aflatoxin เรยงตามล าดบจากมากไปนอยดงน คอ ลกเปด ลกไกงวง ลกหาน ลกไกฟา และลกไก อาการของโรคมกจะเปนแบบเรวแรงหรอแบบเรอรง ขนอยกบปรมาณสารพษทกนเขาไป ลกไกจะมอาการซม ทองรวง เบออาหาร โลหตจาง และตายในทสด ในรายรนแรงอาจตายใน 2-3 วนหลงจากกนอาหารทมสารพษ ในสตวปกอนๆ จะมอาการซม เดนเซ และนอนตะแคง ลกไกงวงและลกเปดมกจะมอาการชกและตายในทาหลงแอน ขาทงสองขางยดไปขางหนา( Opisthotonus ) Aflatoxin ท าใหเกดผลเสยตอสตวปกหลายอยาง เชน ท าใหตาย การเจรญเตบโตลดลง คณภาพซากต าลง ประสทธภาพการใชอาหารเลวลง การคดทงในโรงฆามากขน กระดกหกงายขน เมดส(pigment) ทหนาแขงและหงอนมจ านวนลดลง (ซด) น าตาลในเลอดลดลง เวลาทเลอดแขงตวเพมขนและเพมการฟกช า ความตองการโปรตนเพมขน Metabolism ของไขมนเสอมลงท าใหเกดมะเรงทตบ รบกวนการสรางภมคมกนตอโรคอนๆ ท าใหความตานทานโรคลดลง รอยโรค : เวลาผาซากจะพบจดเลอดออกหลายๆแหง ในเนอเยอใตผวหนง และในอวยวะภายใน คลายกบโรคขาดไวตามนเค และการเปนพษจากยาซลฟา ในรายเรอรงตบจะมสเหลอง มขนาดเลกลงและแขง อาจจะมการบวมน าทวไป และน าขงในถงหมหวใจ การวนจฉย : สวนใหญผลของ Aflatoxin มกเปนแบบทไมมอาการทางคลนก จงไมมรอยโรคทจะชวยใน การวนจฉย จงตองอาศยวธอนๆ คอ

1.การตรวจสอบทางเคมเพอหา Aflatoxin ในอาหาร วธนเสยคาใชจายสงและเสยเวลา 2.ทดสอบโดยใชอาหารสงสยเลยงลกเปดหรอลกไกงวง ซงมความไวตอพษมาก และจะแสดง

อาการ รอยโรคออกมาใหเหน 3.วธฟลออเรสเซนต ( Fluorescence ) Aflatoxin จะเรองแสงในแสงอลตราไวโอเลต ซงใช

เปนวธตรวจสอบอาหารทมสารพษน

84

4.Tracheal ring test การทดสอบโดยวธนอาศยหลกการท Aflatoxin รบกวน Ciliary action ของหลอดลมจากลกไกงวงทเฉอนเปนแผนวงแหวน การทดสอบนไวมาก สามารถตรวจหาสารพษไดต าถง 10 สวนตอพนลานสวน

5.การเลยงลกออดในสารละลาย Aflatoxin 6. Aflatoxin จะรบกวนการสราง Chlorophil ในใบพช ดงนนเมอหยดสารละลาย Aflatoxin

ลงบนใบพชจะพบสดางขาวๆ 7.ฉดสารละลาย Aflatoxin เขาไปในไขฟกอาย 1 วน ลงใน airsac เมอเอาไปฟก embryo จะ

ตายในวนท 5 การรกษา : ถามอาการแลวไมมวธรกษาทไดผล การเปลยนอาหารใหมทไมมสารพษ จะชวยใหฟนจากอาการตางๆไดรวดเรว การปองกนโรค : 1.เกบอาหารหรอสวนประกอบของอาหารในทแหง โดยเฉพาะในเขตรอน 2.ลดความชนของวสดรองพน และเพมการระบายอากาศ 3.ควรใหไวตามนในอาหารใหเพยงพอ โดยเฉพาะไวตามนเค จะชวยลดการตกเลอด 4.ใชสารชะงกการเจรญเตบโตของเชอราในอาหาร ไดแก Calcium propionate , Propionic acid , Ascorbic acid , Propylene glycol , Mycostatin และ Gention violet ซงมราคาถกทสด ใชกนแพรหลาย ใหผลด และไมเปนพษเมอกนเขาไปในปรมาณทแนะน า 5.การเพมโปรตนและไขมนในอาหาร จะชวยลดพษทเกดจาก Aflatoxin ได

13. โรคอจจาระขาว ( Pullorum disease )

โรคอจจาระขาว เกดขนไดทงในลกไกและไกใหญ ในลกไกจะเกดการตดเชอแพรไดรวดเรว และจะตายดวยสาเหตการตดเชอในกระแสโลหต ถาเปนไกใหญการตดเชอมกจะไมกอใหเกดความรนแรง การแพรของโรคจะผานทางไข และปนมากบอจจาระ การตดเชออาจเกดขนจากวสดรองพนทมเชอ และเชอจะมชวตอยในวสดรองพนไดนาน 11 สปดาห ปกตจะเกดโรคแบบเรวแรง โดยมอจจาระสขาว และจดเนอตายเลกๆในอวยวะตางๆ สวนในไกโตเตมวยจะเปนโรคแบบเรอรง (Chronic) และเปนเฉพาะแหง เชน ทรงไข ทอน าไข และมดลก เปนตน สาเหต : เกดจากเชอแบคทเรย Salmonella pullorum

85

การตดตอ : สามารถตดตอไดหลายทาง ไดแก ลกไก : 1.แมไกทเปนโรคแพรเชอผานมาทางไข 2.ตดตอผานต ฟกไขและจากเปลอกไข 3.ในฝงไกทเปนโรคจะตดตอไดโดยการสมผส

4.ตดตอไดโดยเชอปนเปอนมากบอาหาร ไกใหญและไกใข : 1.ตดตอโดยการสมผสกบตวอมโรค 2.เชอปนเปอนมากบน าและอาหาร 3.โดยการจกกนกน ตวทปวย ทองเสยจะเปนตวอมโรค 4.พวกสตวพาหะเปนตวน าโรค เชน นก หน แมลงสาบ เปนตน ระยะฟกตวของโรค ในลกไกจะอยระหวาง 2-3 วน สวนในไกใหญอยระหวาง 16-20 วน อาการ : ลกไก : สวนใหญเกดจากการตดเชอจากแมและตดเชอภายในฝง สวนใหญลกไกจะตายในตฟก เนองจากลกไกออนแอมาก ไมมแรงพอทจะเจาะเปลอกไขออกมาได ตวทรอดออกมากจะเปนตวแพรเชอในฝง ลกไกทตดเชอภายหลง จะเรมแสดงอาการออนเพลย เคลอนไหวชา นอนสม สงเสยงรองครวญคราง มกจะจบกลมใกลไฟกก ปกขนเปยกและยงเหยง พบลกไกจะเอาหวจมน า บางตวจะตายคากระตกน า บางตวหายใจล าบาก อาปากหายใจ มกจะพบเมอไกอายได 1-2 วน อตราการตายอาจสงถง 70 บางตวไมตายในระยะแรก พบวามอาการทองเสย อจจาระเหลวสขาวตดทวารหนกและจบกนเปนกอนแขงพอกพน บางตวแสดงอาการเบงถาย เปนจงหวะๆ ไกใหญ : หงอนมสซด อาการเรมจากทองเสย จากเหลวเปนน าแลวคอยๆเหนยวขน กนน ามากกวาปกต อตราการไขจะลดลงระหวาง 7-50 ไกหนาซด หงอนหดตว อจจาระเหนยวเขรอะตดทวารหนก อตราการตายโคมของลกไกในต เกดจะสงขน หรอลกไกตายภายหลงเกดมาได 3-5 วน เมอใหยาปฏชวนะ อตราการไขจะเพมขนอยางชาๆ แตการไขจะตกลงอกเมอหยดใหยา รอยโรค : ลกไกทตายในชวง 2-3 วนแรกหลงจากฟก อาจจะไมพบรอยโรค หรออาจพบตบขยายใหญและปอดมเลอดคง ภายในไสตนมกอนแขงสเหลอง และถงไขแดงอาจจะมเลอดหรอกอนหนอง ในลกไกทเปนนาน จะมจดเนอตายเลกๆสขาวหรอสเทากระจายทวไปในเนอตบ ปอด กลามเนอหวใจ และกระเพาะบด ในลกไกกระทงทเปนแบบเรอรงจะมเอกซเดต (exudate) คลายวนสสมในขอตอ และมจดเนอตายทหวใจและตบ

86

ในไกโตเตมวยเปนตวพาโรคอยางเรอรง จะพบรอยโรคทรงไข โดยไขแดงแตละอนจะมรปรางผดปกต สวนประกอบภายในจะแขงเปนหนองสเหลองหรอสแดงคล าของเลอด บางครงไขแดงจะปนถงน า และหลดจากรงไขลงไปในชองทอง ท าใหเกดเยอบชองทองอกเสบ ในไกตวผ มกจะพบเยอบหวใจอกเสบ กลามเนอหวใจอกเสบและมฝทอณฑะ การวนจฉย : ลกไก : 1.อาศยประวตฟารมพอแมพนธทแสดงอาการเปนโรค

2.รอยโรค 3.การเพาะเชอ

ไกใหญ : 1.อาศยประวต อาการและรอยโรคจากการผาซาก 2.โดยการทดสอบปฏกรยาจบกลม (Pullorum test) 3.โดยการเพาะเชอ

การรกษา : การรกษาใหไดผลนน คอนขางจะกระท าดวยความล าบาก เนองมาจากการทเชอน คอนขางจะมความตานทานตอยา และต าแหนงทเชอไปกอตวเปนกอนฝ ในฝงไกทเมอเราใหยาบ าบด อตราการไขกจะเพมขน เมอหยดยาอตราการไขกจะลดลงมาตามเดม การขนลงจะเปนไปตามจงหวะการใหยาในการรกษา ยาทนยมใชกน คอ ยาซลฟาควนอกซาลน หรอซลฟา-ไตรเมโธพรม หรอยาในกลมควโนโลน ทงในรปผสมน าและผสมอาหาร ใหกนตดตอกนนาน 10-15 วน การปองกนโรค : จะตองใชทงยาปองกนและเนนเรองการสขาภบาล 1.ไมเลอกลกไกจากฟารมทมประวตการเกดโรคหรอลกไกตายโคมมาเลยง 2.เลอกอาหารและน าทปลอดเชอมาใหไกกน 3.เฝาระวงโรคโดยเจาะเลอดตรวจปฏกรยาการจบกลม 4.ก าจดสตวพาหะ เชน นก หน และสตวเลอยคลาน

14. โรคตบอกเสบของเปด ( Duck virus hepatitis ; DVH )

87

โรคนเปนโรคตดตอรายแรงของลกเปด มลกษณะเฉพาะคอ ระยะฟกตวของโรคสน ตบมลกษณะขยายใหญ มจดเลอดออก และอตราการตายสง สาเหต : เกดจากเชอไวรสซงไมท าใหเกดโรคในไก แตท าใหคพภะของไกไมเจรญเตบโต จะกอโรครายแรงในลกเปดอาย 2 วนถง 3 สปดาห เปดใหญจะมความทนทานตอโรคและสตวปกอนๆไมแสดงอาการของโรคน อาการ : ลกเปดแสดงอาการของโรคชนดเรวแรงมาก โดยไมเคลอนไหวตามฝง ลมลงนอนตะแคง และมกจะตายภายในหนงชวโมงหลงจากแสดงอาการ คอมกจะยดตรงและบดไปขางหลง อตราการตายอาจสงกวา 90 แตในเขตทเคยเกดโรคนอตราการตายจะต าประมาณ 5-10 รอยโรค : รอยโรคทส าคญจะพบทตบ โดยตบขยายใหญและมจดเลอดออกเลกๆกระจายทวไปบนผวหนง ไตและมามอาจจะอกเสบรวมดวย การวนจฉย : สงเกตจากลกเปดมอาการปวยทนททนใด การตายสง ลกเปดตายในทาคอบดไปขางหลง (Opisthotonus) และตบอกเสบมจดเลอดออก การวนจฉยในหองปฏบตการโดยการฉดเลอดหรออวยวะบดจากเปดปวยเขาไปในไขไกฟก 9 วน และคพภะไกจะตายในเวลา 6 วนหลงจากฉด โรคอนๆทท าใหตายทนททนใดในลกเปดอาจท าใหสบสนกบโรคน เชน โรคล าไสอกเสบของเปดหรอกาฬโรคเปด (Duck virus enteritis, Duck plaque) , โรคพษจากเชอแบคทเรย (Bacterial septicemia)และโรคพษจากเชอรา เปนตน การรกษา : การฉดแอนตเซรม 0.5-1.0 มล. ตอตวเขากลามเนอ จะชวยลดอตราการตายของลกเปดทตดโรคนไดบาง การปองกนโรค : ปองกนโดยการใหวคซนเชอเปนทผานไขไก วคซนนใหโดยวธแทงทะลผนงเทา (foot-web stabbing)ในลกเปดอาย 1 วน

15. โรคล าไสอกเสบของเปด หรอกาฬโรคเปด ( Duck virus enteritis ; Duck plague )

โรคนตดตอกบเปดทกอาย มการระบาดอยางรวดเรวในฝงและตายอยางรวดเรว เปดปวยมอาการออนแอและอจจาระรวง การระบาดของโรคมกเกดขนในททเปนแหลงน า (คลอง แองน า สระ เปนตน) ซงเปดสามารถวายน าได น าจงมสวนส าคญในการระบาดของโรคน สาเหต : เกดจากเชอไวรส ม 2 สเตรนคอ O และ W ซงชนดแรกจะรนแรงกวา อาการ : ประมาณ 3-4 วนหลงจากตดเชอ เปดจะมอาการซม นงเกอบตลอดเวลา และปกตก เคลอนไหวล าบาก ไมยอมวายน า เพยงแตลอยตวเฉยๆ ขนยงและดาน ตาแฉะเนองจากมน าตาไหล

88

ซงตอนหลงจะเหนยวท าใหหนงตาตดกน น ามกจะไหลในระยะหลงท าใหหายใจล าบาก เปดจะเบออาหารและกระหายน า ทองรวง กนมกลนเหมนมาก เมอเวลาตกใจเปดจะแสดงอาการทางประสาท พยายามจะนงลงเอาอกแตะพนและแสดงอาการกลวแสง โรคนจะด าเนนไป 1-3 วน กอนทจะตาย โรคนระบาดในไทย อตราการตาย 78-100 รอยโรค : การตรวจซากภายนอกจะพบหนงตาตดกน และรอบๆตาจะเปยก รจมกและจงอยปากสกปรก สวนมากเปดจะตายอยางเฉยบพลน ดงนนซากจงอยในสภาพด ไมผอม รอยโรคภายใน พบมจดเลอดออกในอวยวะและเนอเยอตางๆ ทพบบอยคอ ทหวใจ และหลอดอาหาร รงไขในเปดทก าลงไขจะมจดเลอดออก ไขแดงมเลอดคง หลอดอาหารและทวารรวมมจดเลอดออก และแผนแขงคลายสะเกดสเหลองขนาดตางๆกน ทล าไสจะพบแถบขวางล าไสเปนสเหลองหรอแดง ตบมจดเลอดออกและจดเนอตายเลกๆกระจายทวไป การวนจฉย : วนจฉยแยกไดจากโรค กาฬโรคไก (fowl plague) โรคนวคาสเซล อหวาตไก และโรคตบอกเสบ การวนจฉยโดยใชวธการตอไปน 1.อาศยประวต อาการ อตราการตายทสง และรอยโรคจากการตรวจซาก 2.การฉดเลอดหรอเนอเยออนๆ จากเปดปวยเขาไปในไขเปดฟก อาย 12 วน ตวออนจะตายหลงจากฉดประมาณ 4 วน และมจดเลอดออกทวไป 3.การท า Neutralization test การรกษา : ยงไมมยาทใหผลในการรกษา การปองกนโรค : ปองกนโดยการใหวคซนเชอเปนฉดเขาใตผวหนงหรอเขากลามเนอ 0.5-1 มล. ตอตว ในลกเปดอายตงแต 1 วนขนไป แตการใหวคซนในลกเปดอายไมถง 3 สปดาหจะไดผลไมแนนอน เนองจากถกรบกวนจากภมคมกนจากแม แตในเปดทอายเกน 3 เดอน หรอเปดโตเตมทแลวการตอบสนองตอวคซนจะใหผลด มภมคมกนหลงจากการใหวคซนไมนอยกวา 6 เดอน จงอาจท าโปรแกรมวคซนดงน คอ ครงแรก ท าเมอเปดอายได 3-4 สปดาห ครงท 2 เมอเปดอายได 3 เดอน และครงตอไป ทกๆ 6 เดอน

16. โรคเกาต (Gout) โรคนเกดจากไตถกท าลาย ซงมสาเหตจากปจจยตางๆ เชน ขาดไวตามนเอ ขาดไวตามนอ อาหารมโปรตนสงเกนไป และไตเสอมเนองจากสารพษบางอยาง เกาตอาจจะพบในไกทเปนโรคเอเวยนโมโนไซโตซส และหลอดลมอกเสบตดตอ

89

อาการโรคนแบงเปน 2 ชนด คอ เกาตทอวยวะภายใน (Visceral gout) และเกาตทขอตอ (Articular gout) ชนดแรกไมมอาการอะไร ไกอาจจะซมเลกนอย สวนชนดหลงจะมเมดตมตามขอตอของนวเทา รอยโรคจะพบ สารยเรตสขาวสะสมทไต ผวตบ เยอหมหวใจ ถงลมในชองทองและตามขอตอ การรกษา ตองระวงปรมาณโปรตนในอาหาร ไกไขใหไมเกน 16 ไมมเกลอมากเกนไป อาหารมไวตามนตางๆครบถวน การให Magnesium sulphate ในน าดมเปนเวลา 1-3 วนอาจชวยไดบาง

17. เพนดลสครอป (Pendulous crop) สภาพทกระเพาะพกหอยลงขางลางมาก เชอวาสวนหนงเกดจากทางกรรมพนธ ในบางครงอาจพบสภาพนในโรคเชอราในกระเพาะพก การตดพยาธเสนดาย และโรคมาเรกซ สภาพนจะคอยๆเปนมากขนจนกวาจะแกไขสาเหตได อาจจะชวยโดยการผาตดเอากระเพาะพกบางสวนออก แตกไดผลไมคมคานอกจากสตวปกทมราคาแพง

18. บมเบลฟต (Bumble foot) สภาพทมการบวมทฝาเทา ถาผาดขางในจะพบสารคลายเนยแขง หรอกอนแขงของกอนไฟบรส (fibrous mass) สาเหตเกดจากมบาดแผลทฝาเทา ท าใหเชอแบคทเรยเขาไปเกดหนองขน พนกรงทขรขระ และวสดรองพนทมเศษไมแหลม อาจจะเปนสาเหตท าใหเกดสภาพน การรกษา เปดสวนทบวมเอาหนองหรอเนอเยอไฟบรสออก ท าความสะอาดดวยทงเจอรไอโอดน หรอยาฆาเชอโรคทเหมาะสม สวนบาดแผลอาจโรยดวยยาซลฟาผงหรออดดวยส าลชบยาฆาเชอ แลวใชผาพนแผลพนรอบๆฝาเทา ขอควรระวงคอ ในขณะเปดผาแผลอยาใหเลอดออกมาก

19. โรคขาดวตามนบ 2 (Vitamin B2 or Riboflavin deficiency) ลกไกทขาดวตามนบ 2 จะเจรญเตบโตชามาก ออนแอ ผอมแหง ทองรวง ในชวงสปดาหแรกและสปดาหทสอง ลกไกไมยอมเดนนอกจากถกบงคบใหเดน เวลาเดนจะเดนบนขอเขาโดยใชปกชวย กลามเนอขาลบลง นวเทามกงอเขาขางในทงเวลาเดนและพก เกดอาการเรยกวา Curled ‟toe paralysis เสนประสาท Schiatic nerve และ Brachial nerve จะขยายใหญ 4-6 เทา ในไกไขการไขจะลดลง และการฟกออกเปนตวลดลงดวย

90

การรกษา ถาอาการขาดไวตามนบ 2 ไมมากนก ไกจะฟนจากอาการปวยไดเอง หากรกษาโดยการใหไวตามน 100 ไมโครกรม ตามดวยการใหอาหารทมไวตามนเพยงพอ แตการรกษาไมสามารถชวยใหอาการ Curled ‟toe paralysis หายไปได

20. นวเทางอ (Crooked toes) เปนสภาพปกตโดยนวเทาจะงอ พบในระยะแรกของการเจรญเตบโต แตไมท าใหไกเดนกะเผลกหรอยนไมมนคง สาเหตมหลายอยางดวยกน เชน กรรมพนธ การกกภายใตแสงอนฟาเรด และสภาพสงแวดลอมของการฟกไมสมบรณ นวเทาทผดปกตอาจจะงอไปขางนอกหรองอเขาขางใน ตามขอตอจะไมอกเสบและกระดดนวจะไมผดปกตอะไร สภาพนตองแยกใหแตกตางจากเครลโท พาราไลซส เนองจากขาดไรโบฟลาวน ซงนวเทาจะงอลงดานลาง

21. ขายด (Spraddle or splay legs) เปนสภาพผดปกตทพบในลกไกอาย 24 ชวโมง สาเหตเนองจากลกไกใชเวลานานเกนไปในการเจาะเปลอกไข ลกไกจะลกขนยนไมได ขาขางหนงหรอทงสองขางยดไปขางหนาหรอขางๆ นวเทามกจะหดตว ถามสภาพนเกดขนมากจะท าใหเกดสภาพนวเทางอมากดวย ควรคดลกไกทมสภาพขายดออก

91