Embed Size (px)
Citation preview
หยดใจใหไรอยาก
พระครเกษม ธรรมทต (หลวงพอสรศกด เขมรส)
นมตถ รตนตตยสสะ ขอถวายความนอบนอมแดพระรตนตรยขอความผาสขความเจรญในธรรม จงมแกญาตสมมาปฏบตธรรมทงหลาย
ตอไปนจงตงใจฟงธรรมพรอมกบการปฏบตธรรม เจรญสตสมปชญญะ พรอมกบการฟงธรรมกจะไดรบประโยชนยงขน ไดประโยชนทงในสวนของความคดพจารณาในธรรมทกำาลงฟง เรยกวา สตมยปญญา ไดประโยชนทงในสวนของความคดพจารณาในธรรมทกำาลงฟง เปนจนตมยปญญา ไดประโยชนจากการไดพจารณาระลกรสภาพธรรมทกำาลงปรากฏในขณะน จนรแจงตามความเปนจรง เปนภาวนามยปญญา ปญญาทเกดจากการเจรญภาวนา ปญญากมสามระดบคอ หนงระดบจากการฟง สองระดบจากการคด สามระดบจากการรเหนเฉพาะหนา คอเมอมสตระลกรสภาวะธรรมทกำาลงปรากฏกเกดปญญา มปญญาปรากฏเกดขนเปนภาวนามยปญญา
เร องการประพฤตปฏบตสวนมาก นกปฏบตจะเหนปญหาเกยวกบเรองวา ปฏบตแลวไมสงบ อยากสงบ เจรญกรรมฐานอยากใหจตสงบ บางครงบางคราวเคยไดรบความสงบจตใจไดรบความสงบกอยากจะใหความสงบนนเกดขนอก ทำากรรมฐานทไรกอยากจะสงบอยานนอก พอมนไมเปนไปตามความปรารถนากยงเกดความวนวายใจ เกดความฟงซาน เกดความเบอหนายทอถอยตอการทจะฝกหด ตอการทจะประพฤตปฏบต
ทำาไมบคคลจงเกดความฟงซานมากขน ทำาไมจงเกดความทอถอยมากขน นนเพราะมความอยาก มนเปนตณหาเขามาในการปฏบต เคยไดรบความสงบแลวกทำา แลวกเกดความอยากสงบ เกดความตดใจ เกดความอยากทจะใหจตใจอยในความสงบ เปนตณหา เปนธรรมตณหา เปนโลภะทเกดขนในขณะปฏบต ความอยากในทนไมใชอยากไดเงนไดทอง ไมไดอยากทจะตองการยศลาภชอเสยงอะไร แตวาอยากสงบ อยากในธรรมนนเอง อยากสมาธ มนกยงเปนกเลส ยงเปนอกศลอย ความทอยากนแหละมนไปเสรมใหความไมสงบกระจายตวมากขน คอความฟงซานจะ
มมากขนเพราะวาไมสมความปรารถนา อยากสงบแลวมนไมยอมสงบกจะเกดความเดอดดาลใจ เกดความคบแคนใจ เกดความนอยใจ มนกเปนกเลสอกชนดหนง ประเภทดทสะทประกอบดวยอทธจจะ คอฟงซาน มนเลยผสม มนเลยสนบสนนกเลสกนใหญ ความทอถอยกตามมา เพราะวามนไมไดอยางใจ เกดความทอถอยเบอหนายไมมกำาลงใจทจะประพฤตปฏบต อนนกเปนกเลสเรยกวา ถนมทธะ คอความหดหทอถอย ความเซองซมทอถอยของจตของเจตสก ทานจดเปนนวรณขอหนง เรยกวาถนมทธะนวรณ เปนเครองกน คอเครองกนความดทจะเกดขน ฟงซานกเปนนวรณเปนเครองกน ร ำาคาญใจกเปนนวรณ ความคบแคนใจกเปนนวรณ มนจะรมมาเกดขนในจตใจ ฉะนนตนเหตมนกมาจากความอยาก มาจากความอยากทจะใหไดอยางนน จะใหไดอยางน
พระพทธเจาจงตรสวา ธรรมทงหลายไหลมาแตเหต ถาจะดบกดบทเหต ความทกขทงหลายมาจากเหตใหเกดทกขคอตณหา ความอยากทะยานอยากไดเปนเหตใหเกดทกข การจะแกปญหา แกทกข การจะดบทกข กคอตองไปแกทเหต ตองทำาลายเหตแหงทกขคอ ตณหาความทะยานอยาก อยากมอยากเปน อยากในกาม อยากไมมอยากไมเปน เวลามนมอารมณไมดเกดขนกอยากใหมนหมดไป อยากใหมนสนไป ไมเอาไมตองการ อยากใหมนพนไปจากสงเหลาน มนกเปนกเลสเปนตณหา ตณหามสามอยางคอ กามตณหา ความตองการตดใจในกามคณอารมณ อยากไดรปสวยเสยงเพราะกลนหอมรสอรอยสมผสนมนวลเปน กามตณหา อยากมอยากเปน อยากไดอยางนนอยากไดอยางนเปน ภวตณหา อยากใหมนไมมไมเปนใหมนหมดไป สงทไมชอบใจใหมนไป ใหมนหมดไป ปฏเสธผลกไสผลกดน มนกเปน วภวตณหา เปนเหตใหเกดทกขตณหาเปนเหตใหเกดทกข
ในจตใจทวนวายเปนทกขเมอสาวไปแลวมนกมาจากกเลสมาจากโลภะ มาจากตณหากตองไปดบตณหาไปทำาลายตณหาใหสนซาก เมอเวลาประพฤตปฏบตจงตองรเทาทนตอตณหาทจะเกดขน ตองพจารณาในจตใจวาขณะนมความทะยานอยากไหม มนมตณหาประเภทไหนเกดขน อยากสงบมนกเปนตณหาเปนการอยากมอยากเปนอยากไดความสข อยากไดความสงบ มตณหาเขามาแลวถาเราปลอยใหมนเปนอยางน มนไมสงบดงใจขนมามนกจะเกดความเดอดดาลใจ เกดความวนวายใจยงขน ฉะนนผปฏบตตองอานจตใจตวเองใหออกวาขณะนมตณหาไหม มความทะยานอยากไหมถามกตองแกไข แกไขอยางไร อนดบแรกกคอรทน รลกษณะของตณหาทเกดขนแลวกละวาง ฝกหดการเจรญสตสมปชญญะใหมนหลดรอดหลดพนจากตณหาเรยกวาใหมนมความปลอยวาง ฝกหดการใหมนมความปลอยวาง
ในเบองแรกตองทำาความเขาใจวา เราจะปฏบตอยางไมอยากไดอะไร อะไรเกดขนกตามกเปนเรองของเหตของปจจยของธรรมชาตทมนจะเกด มนจะเกดมนจะดบกแลวแตมน จะทำาหนาทเปนเพยงผด เปนเพยงผรเทานน จะไมมความอยากใหเปนอยางนนเปนอยางน ถาจตใจมนหลดจากความอยาก จะพบความเบาจะพบความสงบ ความเบาใจมนจะเกดขน จตทมนมความขนมวเศราหมองนนเพราะมนมความอยากเคลอบจตอย มนเปนนสยมนเคยชนปถชนมนมตณหาตดอยในจตอยเสมอ จะทำาอะไรจะคดอะไรมนจะเปนไปดวยความอยากตลอด ฉะนนเรามาปฏบตมาฝกหดละตณหาไมใหมนมความอยาก เจรญกรรมฐานกใชสตสมปชญญะระลกรเทาทนตอสงตาง ๆ ทปรากฏ คอรปธรรม นามธรรมทปรากฏ
ในขณะทระลกรรปนามอยนนกคอยระวงไมใหมตณหาเขาไปจะใหมนมแตระลกอยางบรสทธ ไมมความอยาก สภาพของจตมนเปนอยางไร มนมอารมณอนใด อารมณจะดกตามไมดกตาม กทำาหนาทระลกรไปอยางไมมความอยากไดหรออยางปฏเสธ ดแคด รแคร การเจรญวปสสนาตองฝกจดนใหได เปนสวนส ำาคญ ฝกหกปฏบตไป ดแลรกษาสภาพของจตใจไมใหมนมความอยาก มนเผลอกเกดความอยากกแกไขเสยปลอยวางเสยฝกหดใหมนปลอยวาง ใหจตใจมนเปนธรรมดาใหมนเปนปรกต ใหมนเปนเพยงแคด แคร ถาฝกได ฝกจตใจใหมนปลอดจากตณหาจะพบวาจตใจมนพรอมทจะเบกบานของมน จตใจมนพรอมทจะผองใส จตใจมนพรอมทจะปลอดโปรงของมน เพราะวาอะไร เพราะวาตามธรรมดาของสภาพจตเดมโดยเฉพาะสภาพจตลวน ๆ ในสภาพจตใจของมนเองมนเปนสภาพทประภสสรอยแลว คอผองใส จตเดมมนประภสสรผองใส แตนมนมาเศราหมองขนมวเพราะมนมกเลสจรเขามา มตณหา มโทสะ โลภะ โมหะเขามาครอบงา โดยเฉพาะตณหาครอบงำาเชอมจตอยเสมอ ทำาใหจตใจมนเศราหมอง ถาปฏบตไมตองไปหวงอะไร เพยงแตเจรญสตใหมนปลอดจากความอยากได ทำาไปแคร ดไปแคด ไมมความทะยานอยาก มความวางเฉยมความปลอยอย ตวทมนมการปลอยอยนนมนทาใหหลดรอดจากความอยาก เรากจะพบวาจตมนผองใสขนจะเร มรตวเขาสสภาพความปลอดโปรงของมน ผปฏบตจะพบไดสงเกตได
เรามาปฏบตมวแตวงหาตณหาอยากไดความสงบ ความสงบ ความสะอาดความผองใสของจตมนอยแคหยดความอยาก แคละความอยากตรงนเองมนกโปรงเบาขนมาเอง เหมอนคนทวงไป วงคนหาไปแลวไปบนวาเหนอย เหนอย เหนอยแลวกวงไป วงหาสภาพทมนไมเหนอย แตกยงวงหาอย การทมนจะไมเหนอยกคอหยดซะ หยดซะมนกไมเหนอย ตานวงหาคนหาขวกไขวกบนวาเหนอยเหมอนกบความอยากทมนแลนไป มนกเศราหมอง เบอหนายเศราหมอง ทกข อยากจะพนทกขแตไมหยด
อยาก ไมหยดอยากมนกไมพนทกข ความอยากกน ำามาซงความยงยาก ถาหยดอยากมนกไมยงยาก มอยากมนกมยาก ถาไมอยากมนกไมยาก
จตอปมาเหมอนกบนำา จตมนเหมอนกบนำา นำาในแมนำาลำาคลองทตกขนมาจะเหนวามนขนมวมนสกปรก ทมนสกปรกนนไมใชตวนำา มนสกปรกเพราะมนมสงปฏกลตาง ๆ เขาไปผสมในนำาตางหาก ตวนำาจรง ๆ นนจะบรสทธเหมอนกบจตเดมมนบรสทธ จตมนประภสสรของมนอย แตมนเศราหมองขนมวเพราะมนมกเลสตาง ๆ เขามาฉะนน นำาทตกขนมาเอาขนมาจากแมนำาลำาคลองน ถาเราสามารถกลนกรองเอาสงปฏกลตะกอนตาง ๆ ออกไปจากนำาไดนำากจะคนสภาพธรรมชาตของมนคอใสสะอาด ความใสสะอาดบรสทธ มนกไมไดมาจากไหนมนกอยของมนอยางนนแหละ ทเราตกใสถงมาน แสดงวาในนนมนมนำาทสะอาดอยและกมสงปฏกลอย ความสะอาดไมไดเอามาจากทอน มนเพยงแตเอาสงสกปรกออกไปใหไดเทานนความสะอาดกปรากฏ ฉนใดกด จตใจนกเหมอนกนมนมความสะอาดมนมความผองใสของมนอยแลวโดยพนฐานของจต แตวามนขนมวเศราหมองเพราะมนมกเลสตางหากจรเขามาแปดเป อน ฉะนน กเลสตวหนงกคอตณหาหรอวาโลภะ เพยงการปฏบตใหมนหยดอยากได ระงบความอยากได ปฏบตฝกหดใหมนหลดรอดจากความอยาก ใหเจรญสตสมปชญญะ ใหมนปลอดจากความอยาก ความผองใสของจตกจะเกดขนจะปรากฏตวขนตามลาดบ ฉะนนผปฏบตกพสจนได
เราปฏบตธรรมอยน บางคร งเราพยายามเหลอเกน ขวนขวายประพฤตปฏบตทำาเทาไหร ๆ มนกไมสงบ เพราะเราทำาดวยความอยาก ทำาดวยขวกไขวทำาดวยความตองการทะเยอทะยาน แตถาบางคร งเราไมไดตงใจ นงปฏบตกไมไดคดจะตองการอะไรไมไดตองการความสงบ ทำาไปเฉย ๆ เราจะพบวา เอะ จตใจมนทำาไมสบายมนโปรงมนสงบ นนคอปฏบตแลว ขณะนนคอการปฏบตททำาไดดเปนการปฏบตทปลอดภยจากตณหา ผลมนกจะเกดขนมาโดยไมรตว จตทผองใสจตทสงบ มนเกดขนมาโดยทผปฏบตกไมไดตงใจ อนนสำาหรบผทฝกหดประพฤตปฏบตอยกยอมทบทวนการประพฤตปฏบตของตวเองทผานมาได บางครงทำา นงธรรมดาแท ๆ จตกลบสงบโปรงเบา เมอเปนเชนนเรากลองมาฝกจตในลกษณะอยางนนด เวลานงปฏบต เร มตนนงปฏบตกทำาเหมอนกบวาไมไดทำา พยายามจะทาเหมอนแบบไมไดทา จะปรบปรงผอนทางกายทางจตใหมสภาพเหมอนกบวาไมไดทา ความเบาใจมนจะเกดขนใหเหนไดถาเกดความชานาญขน การปรบปรงผอนการวางทาทของสตสมปชญญะทไดสวนทเปนกลางทปลอดจากตณหาน ถามความชานาญขนทาแลวกเขาสจดของความเปนกลางไดทนทกจะพบความเบาใจไปไดทนท ไมตองคอยโอกาส
ถาจตปลอดจากตณหาความโปรงใจกจะเกดขน แตพอตณหาเขามาความขนมวของจตกเกดขน ฉะนนการประพฤตปฏบตบางครงเราอาจจะทดลองดกได คอวาเราจะปฏบตเนนไปในแงไมใหมความอยาก คอเราจะไมมงดมงจะเอาอะไรแตจะมงแคไมอยากไดอะไร เราลองทำาอยางนดกได นงไปทำาใจแบบจะไมเอาอะไรทาเดยวจะวางเฉยจะปลอยจะวางจะไมเอาอะไรฝกจตไปอยางนอยางเดยวปรบปรงปรบผอน รกษาจต บอกจตตวเอง ควบคมรกษาจตใจใหจตมนไมเอาอะไร จตมนไมเอาอะไร มนปลอย มนวาง มนไมเอาอะไร เรากจะพบความเบาใจเกดขน ความสงบใจมนกเกดขนไดโดยทไมตองไปแสวงหา คนหาอะไรทตรงไหน ขณะทเราปฏบตนเรากลวเราจะไมไดอะไร ทำาแลวกลวจะไมไดอะไร จงพยายามจะใหไดดวยความทะยานอยาก นนแหละมนคอไมไดอะไร ยงอยากจะไดมนกไมไดเพราะสงทควรไดนนกคอความละวาง ความสละ ความปลอย
ทปฏบตธรรมเจรญวปสสนานเปาหมายกคอ การสละได ปลอยได การวางได แตถาเราปฏบตดวยความทจะเอาใหได ปฏบตดวยความอยากมนตรงกนขาม เหตกบผลมนไมตรงกน ผลของมนกคอสนอยาก เหตมนจะเขาไปอยากยดมนถอมนไมตรงกบเปาหมาย เปาหมายนนคอ การสละ การปลอยวาง เมอเปนเชนนเรากมาทำาเหตเสยใหม ทำาเหตใหมนตรงตอผล เมอผลคอความปลอยคอการวางคนการสละคน กทำาเหตใหมนตรงตอผล คอใหมนไรความอยากทำาไปน ฝกหดการใหพยายามทจะปลอดจากความอยากไวเรอย ๆ เมอความอยากเขามา กดแลรกษาปรบปรง ปรบผอนใหจตใจมนไมมความอยาก
เราใชสต เจรญสตเปนตวระลก สมปชญญะเปนตวพจารณา เปนตวใสใจเปนตวสงเกตอารมณของสตหรอกรรมฐาน ถาเปนวปสสนากตองเปนรปนาม หรอเปนสภาวะใหเกดปญญาอารมณนนจะตองเปนของจรง แตถาเปนสมถะจะปฏบตเพอความสงบอารมณกตองเปนบญญตเปนสมมต การทำาความสงบในลกษณะของสมถะมนตางจากความสงบของวปสสนา ความสงบของวปสสนากดงทไดกลาวแลว ทบอกมาในเบองตนวาทำาดวยความไมตองการอะไร มสตระลกรดวยความปลอยวาง ความสงบมนจะเก ดข นมาเอง ความสงบมนจะมาบวกกบสตสมปชญญะไมใชเปนความสงบแบบดบดง เปนเพยงความโปรงใจเบาใจแตยงตองมสตสมปชญญะทจะระลกทจะพจารณาได แตถาความสงบในลกษณะของสมถะอนนนมนจะตองเพงเขาไปจองดจองรเขาไปในอารมณใดอารมณหนง เชน เพงลมหายใจกดเพงไปทลมหายใจอยางเดยว ดความหมายลมเขา ลมออก เรยกวาเจรญสมถะ มนจะตองควบคม จะตองบงคบ จะตองสะกดลงไปตองจองตองจบในอารมณเดยว ในลกษณะอยางน ถาหากวาเพงอยจบอยมนกสงบ และกเปนความสงบทมาก เปนความสงบทแนบเนยนทแนบแนนลงไป เกดความสขมากเกดความเอบอมใจมาก
แตถาหากวาเพงลงไปจองจบลงไปประคบประคองจองลงไปเพงลงไป ถามนไมอยขนมามนกจะฟงมาก เกดความฟงซานเกดความหงดหงดร ำาคาญใจ นนลกษณะของการเจรญสมถะ แตการเจรญวปสสนามนไมไดทำาอยางน เจรญวปสสนามนปลอยวางมสตระลกรสภาพธรรมตาง ๆ ไมใชไปจองไปกดไปสะกด เจรญวปสสนามนใชสตสมปชญญะ ระลกรสภาพธรรมตาง ๆ ไมเจาะจงวาจะตองเปนอารมณนนอารมณน อารมณมนดกตามไมดกตามสงบกตามไมสงบกตาม มนเกดขนอยางไรกรอยางนน และกรอยางไมตองการปฏเสธ แนวทางการเจรญสมถะกบวปสสนามนตางกน
วปสสนาระลกอารมณตาง ๆ ไมเลอก บางขณะระลกรความรสกทกายดความรสก ความไหวความตง ความเยนความรอน ออนแขง รสกสบายไมสบายทกาย บางขณะระลกรจตคอรตวรหรอความคด เวลาคดกดความคดหรออาการในจต เวลามนเกดตรก เวลามนเกดความรสกในทางดไมด ชอบไมชอบ สงบไมสงบ กระลกรไปตางๆ รบรอารมณตาง ๆ แตวารเฉพาะอารมณทเปนปรมตถ เฉพาะอารมณทเปนของจรง คอไมใชเปนรปรางไมใชเปนความหมายไมใชเปนชอภาษา ระลกเฉพาะอารมณทเปนปรมตถ อยางทกายกระลกไปทความรสกความไหวความตง ความกระเพอมความสะเทอน ความเยนรอนออนแขงตง ไมขยายออกไปเปนรปรางสณฐาน ทาทางความหมายวานง ไมมทาทางไมมความหมายวานง ไมมสณฐานของกาย ไมมทาทาง ไมมรปรางเปนทอนแขน หรอรปรางรปทรงของกายนง มนจะรแคความรสก ความไหวความกระเพอม ความสนสะเทอนไปทกสวนของรางกายแตไมมทาทางแลวกรถงจตใจ ความรสกนกคด ความสงบไมสงบ ความตรก ความสงสย ความดใจ ความอะไรกแลวแตทเปนอาการในจต แตไมใชดเรองราวของจต เรองราวของจตเปนสมมตบญญต สมมตบญญตทเปนความหมาย เพราะถาจตมนคดไปสเร องราวตาง ๆ กนกจะเปนเรอง เปนสถานท เปนเหตการณ เปนความหมาย เปนชอเปนภาษา อนนนคออารมณของจต เวลาจตคดนไมใชไปดเร องราวของการคด ใหระลกทการคด ใหระลกทตวร พอระลกทตวรมนกสลดเรองราวออกไปเปนขณะ ๆ แตกอยาลมวาขณะทระลกรไปนน ใหเปนไปดวยความปรกต คอใหมนปลอดจากความอยากใหมนมความเปนกลาง เปนปรกตใหมนปลอยวางอยเสมอ
ดงทกลาวแลววา ขณะทระลกรนนตองใหมนเปนสภาพทปลอดจากความอยาก ถาเผลอตวมความอยากเขาไปมนกจะเอา แลวไมปรกตสภาพรางกายตงเกรง จตใจจะไมโปรงไมเบา พอมนมความอยากมาก ๆ ขน มนจะเปนอปาทานความยดมนถอมน ระลกรดไป ๆ มนจะกลายเปนยด พออยากแลวมนกยดคอการจะเอาใหได จะดใหไดจะใหไดอยางนน จะเอาใหทน ไปยดไปสะกดอารมณ มนกเกดความเครงตง จตไมโปรงไมเบา นนค อมนเป นเหยอของตณหา เปนเหยอของความอยาก ท ำา
สตสมปชญญะไมหลดรอดจากตณหาตณหามนเขาไปเชอมเขาไปครอบงำาเขาไปบงการ รตวอยางนกแกไขปรบปรงปรบผอน ละวาง สละ ฝกหดการใหจตมนคลายจากตณหาคลายไมถก คลายไมเปน กดงทกลาวแลววาฝกหดวาจะทำาจตวางเฉยหรอวาจะหยดอยกได ทำาจตอยเฉย ๆ หยดอยนง ๆ เฉย ๆ ใหจตมนหยด กจะเหนกระแสของจตทมนไมหยดหรอก มนกจะแวบไปคดรบอารมณมสภาวะเขามาแทรกพยายามจะปลอยฝกหดใหจตมนปลอยใหมนหยด แตมนกไมอยหรอกมนกแวบไป มสงตาง ๆ สลบสบเปลยน คอยดคอยร มนกจะคลายตวไมเปนเหยอของตณหา ท ำาไดด สตสมปชญญะมนกจะมหลกมาอยเปนหลก มสต มสมปชญญะอยกลาง ๆ ไมไดแลนไป ไมไดจงใจไปตรงนนตรงน มารวมอยเปนหลกตรงกลาง มจดยนของมนอย จตมนจะรตวของมนคอจตมนจะรจตขน ตวรเกดรตวรขน จตกคอสภาพร มนจะรตวสภาพรและสงทมนจะซอนเขามา
ขณะทจตระลกรจตกจะพบอาการในจตวา อาการในจตขณะนรสกอยางไร สงบ เบาหรอไมสงบ แลวกอาการของกายกจะซอนเขามา ความไหวความกระเพอมทกายมนจะซอนเขามาขณะทดจตนนโดยไมตองไปจองหา มนเหมอนกบวาสภาวธรรมตาง ๆ มนมารวมมนยอเขามาหากนเหมอนกบยอทตาง ๆ มารวมกนอย ดจตอยรจตอยมนกรกายไปดวย รจตแลวมนกรความรสกทกายทมนซอนขนมากนไดจะมเสยง มไดยน ซอนเขามา มความรสก มความนกคดมความรสกทกายมนซอนกนขนมาโดยไมตองไปจองหา ถาเปนอยางนมนกจะไมขยายตวออกไปสสมมตกวางออกไป ไมขยายออกไปสความเปนรปรางสณฐานในความหมายชอภาษา จะเขาอยภายใน ร อยภายใน รอยในจต รอยในความรสกทจต รอยในความรสกทกายอย
อปมาเหมอนกบวา ในทางสแพรงตรงกลางมจอมปลวก บคคลกไปยนอยบนจอมปลวกหรอไปนงอยทจอมปลวกนน กจะสามารถเหนผคนหรอสตวหรออะไรทมนผานในทางสแพรง จะมาทศไหนอยางไรกมาผานใหรอปมาเหมอนกบวาจตกรอยทจตนนแหละและมนกจะรบรในสวนตาง ๆ ได สตปฏฐานทงสมนจะรคลมไดทวกน รกาย รเวทนา รจต รสภาพธรรมอย กอนหนานเราปฏบตพยายามคนควา ขวกไขว วงไปหาอารมณตาง ๆ เหมอนคนทไปเจอทางสแพรงแลวกวงไปทางนนท วงมาทางนท ทางซายทางหนา ทางหลง เหนอยและกไมทนตอเหตการณ เวลาผคนเขาผานมาทางโนนทเราไมไดอยกไมเหนแลว เขาผานเสนทางสแพรงไปแลว ไมเหนไมทน แตถาเราเปนผฉลาด เราไมตองวงไปทางโนนทางนหรอกเราอยทศนยกลางของทางสแพรงนนแหละ คอยสงเกตดซวามนจะมคนผานมาผานไปทศไหนอยางไรขอนฉนใดกตาม เราปฏบตเรากทาจตใหมนอยกลาง ๆ มจตรจตอย แตมนจะมกระแสในการรบรในฐานอน รกาย รเวทนารจต รธรรม
นเราปฏบตมนหลดจากฐาน เราปฏบตขวกไขวคนหา สมมตวาจองไปดทขา ทอนเลยไมรสกเลย เราทมจตทมตวลงไปทใดทหนงมนเสยฐานมนเสยจดยน เหมอนเราวงไปทางเดยว สภาวธรรมอน ๆ ทจะปรากฏตาง ๆ เลยไมร เพราะเรไปจองดทใดทหนง แตในขนตนของการฝกหดมนกอาจจะจำาเปนตองทำาอยางนนไปกอน เชนวา เราจองดลมหายใจไปกอน ดลมเขาดลมออก ดลมเขาดลมออก แตเมอเราปฏบตยงขนเราพฒนาขนมากอยาไปจองดแตเฉพาะลมหายใจ เราจะตองมความสงเกตใหมนพรอมเหมอนเรานงอย ไมใชดแตทางเดยวทศเดยว เราจะตองใหมนรสกตว สงเกตรอบตววาจะมใครมาทางหนาทางหลงทางซายขวาอะไร แตเราไมตองวง แตเรามความรตวทวพรอม ใหมนรรอบตวของตวเองวามนจะมอะไรมาบาง เหมอนกบขณะททำาสตระลกถงลมหายใจเขาออกใหม ๆ เราเนนไปอยางเดยว ดลมเขาดลมออก ตอ ๆ มาเราเรมรสกตวสงเกตสงแวดลอมทมนจะสมพนธเขามาขณะทดลมหายใจออกกสงเกตวามนมความรสกไหม มเวทนา รสก บางครงหายใจเขาออกไมสบาย รสกไมคอยสบาย หรอบางทมนรสกสบายด หายใจปลอดเบา บางทรสกมนอดอด บางทมนรอน มนไมคอยสบาย รลมเขาลมออกไปดวย รความสบายไมสบายไปดวย นเรยกวาขยายความรมากขน หนกเขารถงจตไดดวย ดลมเขาดลมออกยงสงเกต เอะ…มจตตวรตวคดอยดวย ทำาไปทำาไปสงเกตเหนวามอาการในจตรสกเวลาลมหายใจอยางนจตใจรสกสบายดรสกใจเยน บางครงรสกจตใจไมสบาย พอจตใจไมสบาย ลมหายใจรสกมนจะขดมนอดอดมนไมโปรงไมละเอยด จะเหนความสมพนธความเกยวของลมหายใจกบจตกบเวทนา
บางครงจตใจรสกสงบสบาย ลมกเบาละเอยดนมนวลกายระงบ เวทนาระงบ นเรยกวารสกตวทวพรอมรไปทงสฐาน กายกรคอลมหายใจ ลมหายใจถอวาเปนกาย เรยกวากายสงขาร คอสงทปรงแตงกาย สงทปรนเปรอรางกาย รางกายนจะดำารงอยไดตองอาศยลมหายใจ และลมหายใจเรยกวากายสงขารถอวาเปนกาย ทวาพจารณาในกายสวนหนงกคอลมหายใจ ดงนนการระลกถงลมหายใจเขาออกกถอวาไดปฏบตสตปฏฐานในขอทหนงคอ กายานปสสนาสตปฏฐาน เราปฏบตไปไมใชดเฉพาะลมหายใจ เราสงเกตถงความรสกนนกคอดเวทนาดวย เปนเวทนาน ปสสนาสตปฏฐาน สงเกตความรสกของกายทมนรสกสบายหรอไมสบาย หรอในจตมนสบายหรอไมสบาย แคนนกยงไมพอ ดถงจตสงเกตตวรมสภาพรบรอย ลมหายใจกอยางหนง ตวรกอยางหนง ลมหายใจเขาออกกมตวเขาไปร ตวรนบางทกร ลมหายใจ บางทกไปรอยางอน นกเหนจตในจต นอกจากนนกจะไปเหนธรรมในธรรมเหนอาการในจต บางครงกสงบด บางครงกไมคอยสงบ บางครงรสกมความชอบมตณหา บางครงกไมมตณหา บางครงกโปรงใจบางครงกหนกใจ บางขณะกขนมว บางขณะกผองใส ในขณะนกยงดลมหายใจอยสงเกตอาการในจตไปได สงเกตจต สงเกตเวทนา เรยกวาทำาสตปฏฐานไดครบบรบรณ กายานปสสนาสตปฏฐานคอด
ลมหายใจเขาออก เวทนานปสสนาสตปฏฐานดความรสกทกายทใจทมนไมสบาย หรอมนเฉย ดจตตวรเปนจตตานปสสนาสตปฏฐาน ดธรรมกคออาการในจต สวนหนงคออาการใจจต เกดความสงบไมสงบกดไปไมเลอกอารมณ ท ำาสตปฏฐานไดสมบรณเรมจากการทดลมหายใจ
ฉะนนพระพทธองคจงทรงตรสวา คนทเจรญอานาปานสตใหมาก ทำาใหมาก ทำาอยางนใหยงขน ยอมทำาสตปฏฐานทงสใหสมบรณ เมอสตปฏฐานสสมบรณกทำาใหโพชฌงคเจดสมบรณไปดวย โพชฌงคเจดคอองคแหงความตรสร คอ สตสมโพชฌงคเปนตวระลกได ธมมวจยสมโพชฌงคพจารณาสอดสองในธรรมอย วรยสมโพชฌงคมความเพยรอยในขณะนนเพยรตงสต เพยรระลกร มปตสมโพชฌงคเกดความอมเอบใจ มปสสทธสมโพชฌงคมความวงบเกดขน มสมาธสมโพชฌงค ตงมนอย มอเบกขาสมโพชฌงค ถงคราวทสดกวางเฉยเปนกลางสมำาเสมอตอสภาวธรรมตาง ๆ สต ธมมวจยะ วรยะ ปต ปสสทธ แลวกสมาธ อเบกขา เปนองคของความตรสรก มาจากการทเจรญสตปฏฐานสใหสมบรณ โพชฌงคเจดกสมบรณไปดวย เมอโพชฌงคเจดสมบรณกทำาใหเกดวมตต เขาถงความหลดพนตรสร เมอความรแจงเกดขนกถงวมตตความหลดพนไดในทสด
นกเกดจากการทเราไดฝกหดอบรมใหเปนไปอยางถกตองตามแนวทางของการเจรญวปสสนา หรอวาการเจรญสตปฏฐาน
วนนกไดใชเวลามานานพอสมควร จงขอยตไวแตเพยงเทาน ขอความสข ความเจรญในธรรม จงมแดทานเทอญ
“…สตวทจต (ตาย) จากมนษย กลบมาเกดในมนษยมเปนสวนนอย สวนทจตมาจากมนษยไปเกดในนรก เกดในสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย (เปรต) มากกวาโดยแท…”
(พระพทธพจนจากพระไตรปฎก เลม ๒๐ ขอ ๒๐๖)
