สาระนารเกยวกบพระอภธรรม เรยบเรยงโดย นายวศษฐ ชยสวรรณ

คำานำาเมอกลาวถง คำาวา พระอภธรรม กมกจะถกถามเสมอวา พระอภธรรมคออะไร พระ

อภธรรมเรยนเกยวกบอะไร ใครเปนผแตงพระอภธรรมเรยนพระอภธรรมแลวไดประโยชนอะไร คนสวนใหญ จะเขาใจแตเพยงวาพระอภธรรมเปนบทสวดในงานศพ ทไมคอยจะมใครฟงรเรองแมแตพระผสวดเองสวนใหญกไมรควาหมาย

พระอภธรรม เปนวชาการชนสงทมเนอหาเกยวกบปรมตถธรรม ๔ ประการ อนไดแก จต เจตสก รป และนพพาน พระอภธรรมเปรยบเสมอนแกนแทของพระพทธศาสนา มเนอหาสขมลมลกอนนำาไปสความรความเขาใจในเรองธรรมชาตของชวต เรองของกรรมและการสงผลของกรรม เรอง ภพภมตาง ๆ เรองของการเวยนวายตายเกด และเรองของการปฏบตเพอใหพนจากการเวยนวายตายเกด ซงเปนจดหมายอนสงสดในพระพทธศาสนา

วชาการทงหลายทางโลกทเราไดเคยเรยน เคยฟงและเคยอานกนมา มใชแตเพยงในภพนเทานน ในภพกอน ๆ ทเราเวยนวายตายเกดกนมาจนนบไมถวนนน เรากคงไดเคยเรยน เคยฟงและเคยอานกนมามากแลว แตกไมเหนวาจะทำาใหเราพนจากความทกข พนจากความลำาบาก หรอพนจากกเลสไปไดเลย นกแสดงใหเหนวาวชาการตาง ๆ เหลานนไมไดทำาใหเราเกดปญญาอนถกตองอยางแทจรง แตเปนเพยงแคความรทางโลกเพอใชในการดำารงชพไปภพหนง ชาตหนงเทานนเอง

เพอใหเกดความรและความเขาใจในเบองตนเกยวกบประวตความเปนมาและเนอหาของ พระอภธรรม อนจะนำาไปสการศกษาทละเอยดลกซงและการปฏบตเพอใหเกดปญญารแจงในสภาวธรรมตามความเปนจรงตอไป ขาพเจา จงไดรวบรวมและเรยบเรยง สาระนารเกยวกบพระอภธรรม เลมนขน

บญกศลอนเกดขนจากการรวบรวมและเรยบเรยงจนสำาเรจเปนหนงสอเลมน ขาพเจาขอบชา แดพระรตนตรย พระอรรถกถาจารย และปรมาจารยทงหลายทไดสบสานมรดกธรรมอนลำาคานไว จนตกทอดมาถงปจจบน

และขอความสนตสข ความเปนผมปญญารแจงในหลกธรรมคำาสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา จงบงเกดแกสรรพสตวทงหลายทกำาลงเวยนวายอยใน ๓๑ ภพภมโดยทวกนเทอญ

นายวศษฐ ชยสวรรณ๒๕ มถนายน ๒๕๔๒

2

สารบญ

พระอภธรรม คออะไร ?..................................................................................................................................๔ความหมายของ ปรมตถธรรม.......................................................................................................................๗ความหมายของ บญญตธรรม.......................................................................................................................๘ปรมตถธรรม เปนธรรมทอยเหนอการสมมต..................................................................................................๙ประวตพระอภธรรม.....................................................................................................................................๑๐พระอภธมมตถสงคหะคออะไร ?...................................................................................................................๑๓การสวดพระอภธรรมในงานศพ....................................................................................................................๑๖ประโยชนจากการศกษาพระอภธรรม............................................................................................................๑๘สำานกศกษาพระอภธรรมในประเทศไทย........................................................................................................๑๙เกยวกบผเรยบเรยง....................................................................................................................................๒๓บรรณานกรม..............................................................................................................................................๒๓

3

พระอภธรรม คออะไร ?

หลงจากทสมเดจพระสมณโคดมสมมาสมพทธเจาไดตรสรแลว พระองคไดทรงแสดงธรรมโปรดเวไนยสตวเปนเวลายาวนานถง ๔๕ พรรษา คำาสงสอนทพระพทธองคทรงแสดงไวทงหมดรวบรวมได ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ เรยกวา พระไตรปฎก ซงบรรจคำาสอนและเรองราวของพระพทธศาสนาไวโดยละเอยด แบงออกเปน ๓ ปฎกหรอ ๓ หมวดดวยกนคอ๑. พระวนยปฎก๒. พระสตตนตปฎก๓. พระอภธรรมปฎก

พระวนยปฎก หรอเรยกสน ๆ วา พระวนย เปนคำาสอนของพระพทธเจาเกยวกบศลหรอสกขาบท (บทบญญต) ตลอดจนพธกรรมและธรรมเนยมของสงฆ อนเปนกฎระเบยบทพระภกษสงฆและพระภกษณสงฆจะตองปฏบต รวมถงพทธประวตบางตอนและประวตการทำาสงคายนา มทงสน ๒๑,๐๐๐ พระธรรมขนธ แบงออกเปน ๕ คมภร เรยกโดยยอวา อา. ปา. มะ. จ. ปะ. (หวใจพระวนย) ไดแก๑. คมภรอาทกรรม วาดวยอาบตปาราชก สงฆาทเสส อนยต และตนบญญต ในสกขาบท ตาง ๆ๒. คมภรปาจตตย วาดวยอาบตปาจตตย ซงเปนอาบตอยางเบา๓. คมภรมหาวรรค วาดวยพทธประวตตอนปฐมโพธกาล และพธกรรมทางพระวนย๔. คมภรจลวรรค วาดวยพธกรรมทางพระวนยตอจากมหาวรรค ตลอดจนความเปนมาของภกษณ และประวตการทำาสงคายนา๕. คมภรปรวารวรรค วาดวยขอเบดเตลดทางพระวนย

พระสตตนตปฎก หรอเรยกสน ๆ วา พระสตร เปนหมวดทประมวลพระธรรมเทศนา คำาบรรยายธรรม และเรองเลาตาง ๆ อนยกเยองตามบคคลและโอกาส เปนธรรมทแสดงโดยใชสมมตโวหาร คอยกสตว บคคล กษตรย เทวดา เปนตน มาแสดง มคำาสอนทงสน ๒๑,๐๐๐ พระธรรมขนธ แบงออกเปน ๕ นกาย เรยกโดยยอวา ท. มะ. สง. อง. ข. (หวใจพระสตร) ไดแก๑. ทฆนกาย ประกอบดวย พระสตรขนาดยาว จำานวน ๓๔ สตร๒. มชฌมนกาย ประกอบดวย พระสตรขนาดปานกลางจำานวน ๑๕๒ สตร๓. สงยตตนกาย ประกอบดวย พระสตรทจดเปนหมวดหม เรยกวา สงยตต มชอตามเนอหา เชนเกยวกบแควนโกสล เรยกวา โกสลสงยตต เกยวกบ มรรค เรยกวา มรรคสงยตต มจำานวน ๗,๗๖๒ สตร๔. องคตตรนกาย ประกอบดวย พระสตรทจดหมวดหมตามจำานวนขอของหลกธรรม เรยกวา นบาต เชน เอกกนบาต วาดวย หลกธรรมทมหวขอเดยว จนถงหลกธรรมทม ๑๑ หวขอ เรยกวา เอกกทสกนบาต ในนกายนมจำานวนพระสตร ๙,๕๕๗ สตร

4

๕. ขททกนกาย ประกอบดวยภาษตเบดเตลด ประวตและนทานตาง ๆ นอกเหนอจากทจดไวในนกายทง ๔ ขางตน แบงออกเปนหมวดได ๑๕ หมวดคอ๑) ขททกปาฐะ แสดงบทสวดเลก ๆ นอย ๆ โดยมากเปนบทสวดสน ๆ๒) ธรรมบท แสดงคาถาพทธภาษต ประมาณ ๓๐๐ คาถา๓) อทาน แสดงพระพทธดำารสทเปลงอทานเปนภาษตโดยมเนอเรองประกอบ ตามสมควร๔) อตวตตก แสดงคำาอางองวาพระพทธเจาตรสไวอยางนน อยางน๕) สตตนบาต เปนหมวดทรวบรวมพระสตรเบดเตลดไวดวยกน๖) วมานวตถ แสดงเรองราวของผไดวมานและแสดงเหตททำาใหไดวมานไวดวย๗) เปตวตถ แสดงเรองราวของเปรตทไดทำาบาปกรรมไว๘) เถรคาถา แสดงภาษตตาง ๆ ของพระอรหนตสาวก๙) เถรคาถา แสดงภาษตตาง ๆ ของพระอรหนตสาวกา๑๐) ชาดก เปนหมวดทประมวลคาถาธรรมภาษตเกยวกบเรองราวในอดตชาตของพระพทธเจา๑๑) นทเทส เปนหมวดทวาดวยเรองของนทเทส (การชแจง, การแสดง, การจำาแนก) แบงเปนมหานทเทส และจลนทเทส๑๒) ปฏสมภทามรรค กลาวถงการปฏบตเพอเขาถงความมปญญาอนประเสรฐ๑๓) อปทาน หมวดนจะกลาวถงอตตชวประวตของพระพทธเจาและพระอรหนตสาวกและอรหนตสาวกา๑๔) พทธวงศ แสดงประวตของอดตพระพทธเจา ๒๔ พระองค๑๕) จรยาปฎก แสดงเรองราวการบำาเพญบารมของพระพทธเจา

พระอภธรรมปฎก หรอเรยกสน ๆ วา พระอภธรรม เปนหมวดทประมวลพทธพจนอนเกยวกบหลกธรรมทเปนวชาการวาดวยเรองของปรมตถธรรม (ม ๔ ประการ อนไดแก จต เจตสก รป และนพพาน) (สภาวธรรม) ลวน ๆ ยกตวอยาง เชนเมอกลาวถงบคคลใดบคคลหนง ทางพระอภธรรมถอวาบคคลนนไมม มแตสงซงเปนทประชมรวมกนของ จต เจตสก รป เทานน สวนทเรยกชอวา นาย ก นาย ข นนเรยกโดยสมมตโวหารเทานน ดงนน ธรรมะในหมวดนจงไมมเรองราวของบคคล เหตการณ หรอสถานทซงเปนสงสมมตเขามาเกยวของดวยเลย

พระอภธรรมปฎกมอยทงสน ๔๒,๐๐๐ พระธรรมขนธ แบงออกเปน ๗ คมภร เรยกโดยยอวา สง. ว. ธา. ป. กะ. ยะ. ปะ. (หวใจพระอภธรรม) ไดแก๑. คมภรธมมสงคณ วาดวยธรรมะทประมวลไวเปนหมวดเปนกลม เรยกวา กณฑ ม ๔ กณฑ คอ๑) จตตวภตตกณฑ แสดงการจำาแนกจตและเจตสกเปนตน๒) รปวภตตกณฑ แสดงการจำาแนกรปเปนตน๓) นกเขปราสกณฑ แสดงธรรมทเปนแมบท (มาตกา) ของปรมตถธรรม๔) อตถทธารกณฑ แสดงการจำาแนกเนอความตามแมบทของปรมตถธรรม

5

๒. คมภรวภงค แสดงการจำาแนกปรมตถธรรมออกเปนขอ ๆ แบงออกเปน ๑๘ วภงค เชน จำาแนกขนธ (หมายถง ขนธ ๕ อนประกอบดวย รปขนธ เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ และวญญาณขนธ รปขนธ กคอ เวทนาขนธ, สญญาขนธ, สงขารขนธ, เปนเจตสก สวนวญญาณขนธ กคอ จต ดงนน ขนธ ๕ กคอ จต เจตสก รป นนเอง) เรยกวา ขนธวภงค๓. ธาตกถา แสดงการจดหมวดหมของปรมตถธรรมโดยสงเคราะหดวย ธาต (ธรรมชาตท ทรงไวซงสภาพของตน)๔. คมภรปคคลบญญต วาดวยบญญต ๖ ประการและแสดงรายละเอยดเฉพาะบญญตอน เกยวกบบคคล๕. คมภรกถาวตถ วาดวยคำาถามคำาตอบประมาณ ๒๑๙ หวขอ อนถอเปนหลกในการตดสนพระธรรมวนย๖. คมภรยมก ในคมภรนจะยกหวขอปรมตถธรรมขนวนจฉยดวยวธถามตอบ โดยตงคำาถามยอนกนเปนค ๆ ๗. คมภรมหาปฏฐาน แสดงเหตปจจยและแสดงความสมพนธอนเปนเหต เปนผลทองอาศยซงกนและกนแหงปรมตถธรรมทงปวงโดยพสดาร สรปแลว พระอภธรรมกคอ ธรรมะหมวดท ๓ ในพระไตรปฎกทสอนใหรจกธรรมชาตอน แทจรงทมอยในตวเราและสตวทงหลายอนไดแกจต เจตสก รป และรจกพระนพพานซงเปนจดหมาย อนสงสดในพระพทธศาสนา ธรรมชาตทง ๔ คอ จต เจตสก รป นพพานนรวมเรยกวา ปรมตถธรรม หากแปลตามศพท คำาวา อภธมม หรอ อภธรรม แปลวา ธรรมอนประเสรฐ, ธรรมอนยง, ธรรมทอยแทจรงปราศจากสมมต เนอความในพระอภธรรมเกอบทงหมด จะกลาวถงปรมตถธรรมลวน ๆ โดยไมม บญญตธรรม (สมมตโวหาร) เขามาเกยวของ ดงนนจงอยากใหทำาความเขาใจไวในเบองตนกอนวา ปรมตถธรรมและบญญตธรรม นนตางกนอยางไร

ความหมายของ ปรมตถธรรม

ปรมตถธรรม คอ ธรรมชาตทเปนความจรงแทแนนอน ทดำารงลกษณะเฉพาะของตนไวโดย ไมผนแปรเปลยนแปลง เปนธรรมทปฏเสธความเปนสตว ความเปนบคคล ความเปนตวตนโดยสนเชง ปรมตถธรรม นเรยกอกอยางหนงวา สภาวธรรม ปรมตถธรรม หรอสภาวธรรม นม ๔ ประการคอ๑. จต๒. เจตสก

6

๓. รป๔. นพพานซงมความหมายโดยยอดงน

จต คอ ธรรมชาตททำาหนาทเหน, ไดยน, รบกลน, รบรส, รสมผสถกตอง ตลอดจนธรรมชาต ททำาใหเกดการคด นก จำานวนของจตมทงหมด ๘๙ หรอ ๑๒๑ (โดยพสดาร) แตเมอกลาวโดยลกษณะแลวมเพยง ๑ เทานน คอ รอารมณ (อารมณในทนหมายถง รป, เสยง, กลน, รส, สงตาง ๆ, เรองราวตาง ๆ, ทจตไปรบร)จตเปนนามธรรม และมชอเรยกหลายชอ เชน วญญาณ, มโน มนส, มนนทรย, มโนธาต, มโนวญญาณธาต, มนายตนะ เปนตน

เจตสก คอ ธรรมชาตทประกอบกบจต ปรงแตงจต ทำาใหเกดความรสก นก คด ทแตกตางกน ทงทางทดและไมด มทงหมด ๕๒ ลกษณะ เจตสกเปนนามธรรม ทเกดรวมกบจต คอเกดพรอมกบจต ดบพรอมกบจต รอารมณเดยวกนกบจต และอาศยทเกดทเดยวกนกบจต สภาพของจตเปนเพยงประธานในการรอารมณ แตการทจตโกรธหรอจตโลภ เปนเพราะมเจตสกเขาประกอบปรงแตงใหเกดความโกรธหรอความโลภนนเอง จตเปรยบเสมอนเมดยา เจตสกเปรยบเสมอนตวยาทอยในเมดยา จตเกดโดยไมมเจตสกไมได และเจตสกกเกดโดยไมมจตไมไดเชนกน

เนองจาก จต และ เจตสก เปนสงทตองเกดรวมกนตลอดเวลา ดงนน การอธบายบางแหง ในหนงสอเลมนจงเขยนวา "จต + เจตสก" เพอใหระลกไวอยเสมอวาจตและเจตสกนนเปนธรรมชาต ทตองเกดรวมกน ตององอาศยซงกนและกน และไมสามารถแยกออกจากกนได

รป คอ ธรรมชาตทแตกดบ ยอยยบ สลายไปดวยความเยนและความรอน ในรางกายของคนเราและสตวทงหลายนนมรปประชมกนอยทงหมด ๒๘ ชนด และรปทประชมกนอยนแตละรปตางกแตกดบยอยยบสลายไปตลอดเวลา หาความเทยงแทถาวรไมไดเลย

นพพาน เปนธรรมชาตทพนจากกเลส พนจากการเวยนวายตายเกด นพพานโดยปรยาย ม ๒ ลกษณะคอ๑. สอปาทเสสนพพาน คอ นพพานทยงเปนไปกบขนธ ๕ หมายถง การทประหาณกเลสไดหมดสนแลว (กเลสนพพาน) แตขนธ ๕ (จต เจตสก รป) ยงมการเกดดบสบตออย (ยงมชวตอย)๒. อนปาทเสสนพพาน คอ นพพานทปราศจากขนธ ๕ ไดแกนพพานของพระอรหนต (ผหมดจดจากกเลส) ทสนอายขยไปแลว (คอ กเลสกไมเหลอ ขนธ ๕ กไมเหลอ) หรอทเรยกวา ปรนพพาน (ปร = ทงหมด) เมอปรนพพานแลว จต + เจตสกและรปกจะหยดการสบตอและดบลงโดยสนเชง (คอเมอตายไปแลวกจะไมมการเกดอกหรอไมมภพชาตตอไปอก)

นพพาน เปนจดหมายสงสดในพระพทธศาสนาทพทธศาสนกชนทงหลายจะตองพยายามเขาถงใหจงได จงจะไดชอวาเปนพทธสาวก เปนอรยบคคล และเปนทายาทผรบมรดกธรรมในพทธศาสนาน

7

ความหมายของ บญญตธรรม

บญญตธรรม คอสงทมนษยสมมตขนหรอบญญตชอขนเพอใหเขาใจ ความหมายซงกนและกน เชน ชอ นามสกล สเขยว สแดง ทศเหนอ ทศใต เวลาเชา เวลาเยน เวลา ๒๔.๐๐ น. พนโท พลเอก ฯพณฯ นายกรฐมนตร ทานเจาคณ เหรยญ ๑ บาท เหรยญ ๕ บาท เหรยญ ๑๐ บาท ธนบตร ๒๐ บาท ๕๐ บาท ๑๐๐ บาท ๕๐๐ บาท ๑๐๐๐ บาท ลวนเปนสงสมมตทงสน สงเหลานทานเรยกวา บญญตธรรม

แมแตสงทเรยกวา ตนไม ภเขา แมนำา หนงสอ ปากกา นาฬกา พดลม รถยนต คน และสตว ทานกยงจดวาเปนบญญตธรรม เพราะยงหนไมพนเรองของการสมมต

ปรมตถธรรม เปนธรรมทอยเหนอการสมมต

หากพดในแงของปรมตถธรรม คอ ธรรมชาตทมอยจรงหรอธรรมชาตทอยเหนอการสมมตแลว ทศเหนอ ทศใต เวลาเชา เวลาเยน เวลา ๒๔.๐๐ น. ยศถาบรรดาศกดตาง ๆ ลวนเปนสงทไมมตวตน ไมมสาระแกนสารอะไรเลย เปนเพยงการสมมต เปนเพยงการอปโลกนกนขนมาเทานน สวนตนไม ภเขา แมนำา หนงสอ ปากกา นาฬกา พดลม และรถยนต ถงจะมความแตกตางกนโดยลกษณะกจรงอยแตโดยสภาพความเปนจรงตามธรรมชาต (ปรมตถธรรม) แลว สงเหลานเกดจากการรวมตวของมหาภตรป ทง ๔ (มหาภตรปทง ๔ ไดแก ๑. รปทมความออนและแขงเปนลกษณะ (ปฐว) ๒. รปทมอาการไหลและเกาะกมเปนลกษณะ (อาโป) ๓. รปทมความรอนและเยนเปนลกษณะ (เตโช) ๔. รปทมการเคลอนไหวหรอเครงตงเปนลกษณะ (วาโย)) ทปราศจาก จต + เจตสก จงเรยกวา เปนรปธรรม เหมอนกนทงหมดเพยงอยางเดยวเทานน

สวนมนษย และสตวทงหลายนน หากกลาวในแงปรมตถธรรมแลวถอวาไมมตวตน ไมมนาย ก ไมม นาย ข มแตรปธรรม (รป) และนามธรรม (จต + เจตสก) มาประชมกนเทานน

ดงนนไมวาตวเราหรอผอนรวมถงสตวทงหลายดวยนน เมอกลาวในแงปรมตถธรรมหรอ ธาตแทตามธรรมชาตแลว จะมสวนประกอบอย ๓ สวนเทานน คอ๑. จต คอ ธรรมชาตทรอารมณ๒. เจตสก คอ ธรรมชาตทประกอบปรงแตงจตม ๕๒ ลกษณะ๓. รป คอ องคประกอบ ๒๘ ชนดทรวมกนขนเปนกาย

จะเหนไดวา คนเราทกคนและสตวทงหลายนน มสวนประกอบเหมอนกนคอเรากม จต เจตสก รปเขากม จต เจตสก รปสตวทงหลายกม จต เจตสก รป

8

จะมความแตกตางกนกตรงทรปรางหนาตาผวพรรณ ซงถกจำาแนกใหแตกตางกนดวยอำานาจของกรรมทกระทำาไวในอดต จต + เจตสก และรป มลกษณะเฉพาะตามธรรมชาต (สามญลกษณะ) อย ๓ ประการคอ๑. อนจจลกษณะ คอ มลกษณะทไมเทยง ไมคงท ตองเปลยนแปลงอยตลอดเวลา๒. ทกขลกษณะ คอ มลกษณะททนอยในสภาพเดมไมได เกดขนแลวตองดบไปอยตลอดเวลา๓. อนตตลกษณะ คอ มลกษณะทมใชตว มใชตน ไมสามารถบงคบบญชาได

สามญลกษณะทง ๓ น เปนสงจรงแทแนนอน เปนกฎธรรมชาตเรยกวา ไตรลกษณโดยสรปแลว จต + เจตสก และรป ทประกอบขนเปนบคคลหรอเปนสตวใด ๆ กตามนน แทจรงแลวไมไดมแกนสาระอะไรเลย เปนเพยงการประชมกนของสวนประกอบทมความไมเทยง เกดดบ เกดดบอยตลอดเวลาอยางรวดเรว (ชวลดนวมอ จตมการเกดดบแสนโกฏขณะ หรอหนงลานลานครง) เปนสภาพทหาเจาของมได ไมเปนของใคร ไมมใครเปนเจาของ ไมเปนไปตามความปรารถนา ไมขนตอการบงคบบญชาของผใด วางเปลาจากความเปนคนนนคนน วางเปลาจากความเปนตวตน วางเปลาจากความเปนนนเปนนตามทสมมตกนขนมา แตเปนสภาวธรรมอนเปนไปตามเหต ตามปจจย ขนกบเหต ขนกบปจจย พระพทธเจาจะอบตขนหรอไมกตาม ปรมตถธรรมเหลานกคงมอยตามธรรมชาตอยแลว พระพทธองคเปนแตเพยงผทรงคนพบ และนำามาเปดเผยใหเราทงหลายไดทราบเทานน (หากตองการทราบเนอหาอนลกซงของปรมตถธรรมทง ๔ กตองศกษา พระอภธรรมโดยละเอยดตอไป)

ประวตพระอภธรรม

ในสปดาหท ๔ หลงจากทพระพทธองคไดตรสรแลว พระองคทรงพจารณารายละเอยดเกยวกบพระอภธรรมซงมเนอหาเกยวกบปรมตถธรรม (จต เจตสก รป นพพาน) อนเปนแกนของธรรมะใน พระพทธศาสนาอยตลอด ๗ วน ในขณะททรงพจารณาเรองของเหต เรองของปจจยในปรมตถธรรม อนเปนทมาของคมภรมหาปฎฐานอยนนกปรากฎฉพพรรณรงส (รศม ๖ ประการ) มสเขยว สเหลอง สแดง สเทา สเงน และสเลอมพรายเหมอนแกวผลก แผออกมาจากพระวรกายอยางนาอศจรรย

ในชวง ๖ พรรษาแรกของการประกาศศาสนา พระพทธองคยงมไดทรงตรสสอนพระอภธรรมแกผใด เพราะพระอภธรรมเปนธรรมะทเกยวของกบปรมตถธรรมลวน ๆ ยากแกการทจะอธบายใหเขาใจไดโดยงาย บคคลทจะรบอรรถรสของพระอภธรรมไดนนตองเปนบคคลทประกอบดวยศรทธาอนมนคงและไดเคยสงสมบารมอนเกยวกบปญญาในเรองนมาบางแลวแตกาลกอน แตในชวงตนของการประกาศศาสนานนคนสวนใหญยงมศรทธาและมความเชอในพระพทธศาสนานอย ยงไมพรอมทจะรบคำาสอนเกยวกบปรมตถธรรมซงเปนธรรมะอนลกซงได

9

พระองคจงยงไมทรงแสดงใหทราบ เพราะถาทรงแสดงไปแลวความสงสยไมเขาใจหรอความไมเชอยอมจะเกดแกชนเหลานน เมอมความสงสยไมเขาใจหรอไมเชอแลว กจะเปนเหตใหเกดการดหมนดแคลนตอพระอภธรรมได ซงจะเปนผลรายมากกวาผลด

ลวงมาถงพรรษาท ๗ พระพทธองคจงไดทรงแสดงพระอภธรรมเปนครงแรก โดยเสดจขนไปจำาพรรษาบนสวรรคชนดาวดงส เพอทดแทนคณของพระมารดาดวยการแสดงพระอภธรรมเทศนาโปรดพทธมารดา ซงไดสนพระชนมไปตงแตประสตประองคได ๗ วน และไดอบตเปนเทพบตรอยบนสวรรคชนดสตมพระนามวา สนตสตเทพบตร ในการแสดงธรรมครงนไดมเทวดาและพรหมจากหมนจกรวาลจำานวนหลายแสนโกฎมารวมฟงธรรมดวย โดยมสนตสตเทพบตรเปนประธาน ณ ทนน พระพทธองคทรงแสดงพระอภธรรมแกเหลาเทวดาและพรหมดวย วตถารนย คอ แสดงโดยละเอยดพสดารตลอดพรรษา คอ ๓ เดอนเตม

สำาหรบในโลกมนษยนนพระองคไดทรงแสดงแกพระสารบตรเปนองคแรก คอในระหวาง ททรงแสดงธรรมอยบนสวรรคชนดาวดงสนนพอไดเวลาบณฑบาต พระองคกทรงเนรมตพทธนมตขนแสดงธรรมแทนพระองคแลวพระองคกเสดจไปบณฑบาตในหมชนชาวอตตรกร เมอบณฑบาตเสรจแลว กเสดจไปยงปาไมจนทร ซงอยในบรเวณปาหมวนตใกลกบสระอโนดาต เพอเสวยพระกระยาหาร โดยมพระสารบตรเถระมาเฝาทกวน หลงจากททรงเสวยแลวกทรงสรปเนอหาของพระอภธรรมทพระองคไดทรงแสดงแกเหลาเทวดาและพรหมใหพระสารบตรฟงวนตอวน (พระพทธองคทรงแสดงแกพระสารบตรดวย สงเขปนย คอ แสดงอยางยนยอ) เสรจแลวพระองคจงเสดจกลบขนสดาวดงสเทวโลกเพอแสดงธรรมตอไป ทรงกระทำาเชนนทกวนตลอด ๓ เดอน เมอการแสดงบนเทวโลกจบสมบรณแลว การแสดง พระอภธรรมแกพระสารบตรกจบสมบรณดวยเชนกน เมอจบพระอภธรรมเทศนา เทวดาและพรหม ๘๐๐,๐๐๐ โกฎ ไดบรรลธรรมและสนตสตเทพบตร (พทธมารดา) ไดสำาเรจ เปนพระโสดาบนบคคล

เมอพระสารบตรไดฟงพระอภธรรมจากพระบรมศาสดาแลว กนำามาสอนใหแกภกษ ๕๐๐ รป ซงเปนศษยของทานโดยสอนตามพระพทธองควนตอวนและจบบรบรณในเวลา ๓ เดอนเชนกน การสอนพระอภธรรมของพระสารบตรทสอนแกภกษ ๕๐๐ รปนเปนการสอนชนดไมยอเกนไป ไมพสดารเกนไป เรยกวา นาตวตถารนาตสงเขปนย

ภกษทง ๕๐๐ รปน เคยมอปนสยมาแลวในชาตกอน คอในสมยศาสนาของพระกสสปสมมา สมพทธเจา ภกษทง ๕๐๐ รปนเปนคางคาวอาศยอยในถำาแหงหนง ขณะนนมภกษผทรงพระอภธรรม ๒ รปทอาศยอยในถำานนเชนกน กำาลงสวดสาธยายพระอภธรรมอย เมอคางคาวทง ๕๐๐ ตวไดยนเสยงพระสวดสาธยายพระอภธรรม กรเพยงวาเปนพระธรรมเทานนหาไดรความหมายใด ๆ ไม แตกพากน ตงใจฟงตงแตตนจนจบ เมอสนจากชาตทเปนคางคาวแลวกไดไปเกดอยในเทวโลกเหมอนกนทงหมด จนกระทงศาสนาของพระสมณโคดมสมมาสมพทธเจาอบตขนจงไดจตจากเทวโลกมาเกดเปนมนษยและไดบวชเปนภกษในศาสนานตลอดจนไดเรยนพระ

10

อภธรรมจากพระสารบตรดงกลาวแลว นบแตนนมา การสาธยายทองจำาและการถายทอดความรเรองพระอภธรรมกไดแพรขยายออกไปอยางกวางขวาง

ภายหลงทพระพทธองคเสดจดบขนธปรนพพานแลว ในวนแรม ๑ คำา เดอน ๘ หลงจาก ถวายพระเพลงได ๕๒ วน ทานมหากสสปเถระ พระอบาลเถระ พระอานนทเถระ พรอมดวยพระอรหนตรวมทงสน ๕๐๐ องค ซงลวนเปนปฏสมภทปปตตะ (ปฏสมภทปปตตะ = ผทไดปฏสมภทา ๔ คอผทมความรความเขาใจธรรมะอยางแตกฉาน สามารถแยกแยะและขยายความไดอยางละเอยดลกซง มปฏภาณไหวพรบ มโวหารและวาทะทจะทำาใหผอนรตามเขาใจตามไดโดยงาย) ฉฬภญญะ (ผมอภญญา ๖ อนไดแก ๑. แสดงฤทธตาง ๆ ได ๒. มหทพย ๓. ทายใจผอนได ๔. ระลกชาตได ๕. มตาทพย ๖. สามารถทำาลายอาสวะกเลสใหสนไป) และเตวชชะ (ผทไดวชชา ๓ อนไดแก ๑. ระลกชาตได ๒. รการจตและการอบตของสตว ๓. มปญญาททำาอาสวะกเลสใหสนไป) ไดชวยกนทำาสงคายนา พระธรรมวนย ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ และไดกลาวยกยองพระอภธรรมวาเปนหมวดธรรมทสำาคญมากของพระพทธศาสนา การทำาสงคายนาครงน มพระเจาอชาตศตรเปนศาสนปถมภก

พระอภธมมตถสงคหะคออะไร ?

ตอมาประมาณป พ.ศ. ๙๐๐ มพระเถระผทรงความรในพระไตรปฎก ทานหนงมนามวา พระอนรทธเถระ (พระอนรทธาจารย) ทานเปนชาวกาวลกญจ แขวงเมองมทราช ภาคใตของประเทศอนเดย ทานไดมาศกษาพระอภธรรมอยทสำานกวดตมลโสมาราม เมองอนราชบร ประเทศลงกา จนมความแตกฉานและไดรบยกยองวาเปนปราชญทางพระอภธรรมทานหนง ตอมาทานไดรบอารธนาจากนมพะอบาสกผเปนทายกใหชวยเรยบเรยงพระอภธรรมปฎกซงเปนคมภรทละเอยดลกซงมากนน ใหสนและงายเพอสะดวกแกการศกษาและจดจำา ดวยความมงหมายทจะใหเปนประโยชนแกนกศกษาพระอภธรรมทงหลายในอนาคต พระอนรทธาจารยจงไดอาศยพระบาล อรรถกถา ฎกา และอนฎกา มาเปนหลกในการเรยบเรยงพระอภธรรมฉบบยอและเรยกชอคมภรนวา พระอภธมมตถสงคหะ

อภธมมตถสงคหะ แยกออกเปน อภ + ธรรม + อตถะ + สง + คหะอภ = อนประเสรฐยงธรรมะ = สภาพททรงไวไมมการผดแปลกแปรผนอตถะ = เนอความสง = โดยยอคหะ = รวบรวม

11

อภธมมตถสงคหะ จงหมายถง คมภรซงรวบรวมเนอความของพระอภธรรมทง ๗ คมภร ไวโดยยอ อนเปรยบเสมอนแบบเรยนเรวพระอภธรรมแบงเปน ๙ ปรจเฉท (๙ ตอน) แตละปรจเฉทม เนอหาโดยสรปดงน

ปรจเฉทท ๑ จตตสงคหวภาคแสดงเรอง ธรรมชาตของจต ประเภทของจต ทงโดยยอและโดยพสดาร ทำาใหเขาใจถงจตประเภทตาง ๆ ไมวาจะเปนกศลจต อกศลจต วบากจต กรยาจต มหคคตจต และโลกตตรจต

ปรจเฉทท ๒ เจตสกสงคหวภาคแสดงเรองเจตสก คอ ธรรมชาตทประกอบกบจตเพอปรงแตงจตมทงหมด ๕๒ ลกษณะ แบงเปน เจตสกทประกอบกบจตไดทกประเภทเจตสกฝายกศล และเจตสกฝายอกศล

ปรจเฉทท ๓ ปกณณกสงคหวภาคแสดงการนำาจตและเจตสกมาสมพนธกบธรรม ๖ หมวด ไดแก ความรสกของจต (เวทนา) เหตแหงความดความชว (เหต) หนาทของจต (กจ) ทางรบรของจต (ทวาร) สงทจตร (อารมณ) และทตง ทอาศยของจต (วตถ)

ปรจเฉทท ๔ วถสงคหวภาคแสดงวถจต อนไดแกกระบวนการทำางานของจตทเกดทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ เมอไดศกษาปรจเฉทนแลวจะทำาใหรกระบวนการทำางานของจตทกประเภท บญบาปไมไดเกด ทไหน เกดทวถจตนเอง กอนทจะเกดจตบญหรอจตบาป มจตขณะหนงเกดกอน คอยเปดประตใหเกด จตบญหรอจตบาปจตดวงนเกยวของกบการวางใจอยางแยบคาย (โยนโสมนสการ) หรอการวางใจ อยางไมแยบคาย (อโยนโสมนสการ) หากเราไดเขาใจกจะมประโยชนในการปองกนมใหจตบาป เกดขนได

ปรจเฉทท ๕ วถมตตสงคหวภาคแสดงถงการทำางานของจตขณะใกลตาย ขณะตาย (จต) และขณะเกดใหม (ปฏสนธ) กลาวถงเหตแหงการตาย การเกดของสตวในภพภมตาง ๆ โดยแบงไดถง ๓๑ ภพภม (มนษยภมเปนเพยง ๑ ใน ๓๑ ภม) ขณะเวลาใกลจะตายภาวะจตเปนอยางไร ควรเตรยมใจอยางไรจงจะไปเกดในภพภมทด พระพทธองคทรงอธบายไวอยางชดเจนวาตายแลวตองเกดทนทไมใชตายแลววญญาณ (จต) ตองเรรอนเพอไปหาทเกดใหม และยงไดอธบายเรองของกรรม ลำาดบแหงการใหผลของกรรมไวอยางละเอยดลกซงอกดวย)

ปรจเฉทท ๖ รปสงคหวภาค และนพพานเมอไดศกษาทำาความเขาใจเรองจต และเจตสก อนเปนนามธรรมมาแลว ในปรจเฉทท ๖ น พระอนรทธาจารย ไดแสดงองคประกอบทสำาคญอกอยางหนงของมนษย และสงมชวตทงหลาย นนกคอเรองของรปรางกาย (รปธรรม) โดยแบงรายละเอยดออกเปนรปตาง ๆ ได ๒๘ ชนด และอธบายถง สมฎฐาน (เหต) ในการเกดรปตาง ๆ ไวอยางละเอยดพสดาร

12

ในตอนทายไดกลาวถง เรองพระนพพาน วามสภาวะอยางไร อนจะทำาใหเขาใจเรองของ พระนพพานไดอยางถกตองชดเจน

ปรจเฉทท ๗ สมจจยสงคหวภาคเมอไดศกษาปรมตตธรรม ๔ อนไดแก จต เจตสก รป นพพาน มาจากปรจเฉทท ๑ ถง ๖ แลว ในปรจเฉทนจะแสดงธรรมทเปนฝายกศลซงใหผลเปนความสข และธรรมทฝายอกศลซงใหผล เปนความทกขในสภาวะความเปนจรงแลวกศลจต (จตบญ) และอกศลจต (จตบาป) จะเกดสลบสบเปลยนกนอยตลอดเวลา สวนจะเกดจตชนดไหนมากนอยเพยงใดนนยอมขนอยกบคณธรรมและจรยธรรม ของแตละบคคล คนเราทวไปมกไมเขาใจและไมรจกกบกศลและอกศลเหลาน จงทำาใหชวตตกอยใน วฏฏทกขไมรจกจบสน ในปรจเฉทท ๗ นไดแสดงธรรมทควรรทสำาคญ ๆ ไดแก อปาทานขนธ (ขนธทถกอปาทานยดมนอยางเหนยวแนน), อายตนะ ๑๒ (สงเชอมตอเพอใหรอารมณ), ธาต ๑๘ (ธรรมชาต ททรงไวซงสภาพของตน), อรยสจ ๔ (ความจรงของพระอรยะ) และโพธปกขยธรรม (ธรรมทเกอกล การตรสร, ธรรมทเกอหนนแกอรยมรรค) ม ๓๗ ประการ คอ สตปฎฐาน ๔, สมมปปธาน ๔, อทธบาท ๔, อนทรย ๕, พละ ๕, โพชฌงค ๗, และมรรคมองค ๘

ปรจเฉทท ๘ ปจจยสงคหวภาคในปรจเฉทน ทานไดแสดงเรองปฎจจสมปบาท (เหตและผลททำาใหมการเวยนวายตายเกด ในสงสารวฎฎ) และปจจยสนบสนน ๒๔ ปจจย ในตอนทายยงไดแสดงความหมายของบญญตธรรม ซงเปนธรรมทไมใชเปนความจรงแท แตเปนจรงตามสมมต (สมมตสจจะหรอสมมตโวหาร) ตามกตกาของชาวโลก

ปรจเฉทท ๙ กมมฎฐานสงคหวภาคในปรจเฉทน ทานกลาวถงความแตกตางของสมถกรรมฐาน และวปสสนากรรมฐาน เพอใหเหนวาสมถกรรมฐานหรอการทำาสมาธนนเปนการปฏบตเพอใหจตเกดความสงบ และเกดอภญญา (เกดอทธฤทธตาง) เทานน ซงไมใชจดมงหมายสงสดในพระพทธศาสนา เพราะผลของการทำาสมาธ หรอสมถกรรมฐานนนเปนการขมกเลสไวชวขณะเทานน ไมสามารถทำาลายกเลสได ถงแมจะเจรญ สมถกรรมฐานถงขนอรปฌานจนไดเสวยสขอยในอรปพรหมภมเปนเวลาอนยาวนาน แตในทสดก ตองกลบมาเวยนวายตายเกดไมรจกจบจกสน

จดมงหมายสงสดของพระพทธศาสนา คอการเจรญวปสสนากรรมฐาน เพอใหเกดปญญารแจงในสภาวธรรมตามความเปนจรงวา จต + เจตสก และรป ซงเปนองคประกอบของชวตตางกม การเกดขน - ตงอย - ดบไป - เกดขน - ตงอย - ดบไป ตอเนองกนอยางรวดเรวอยตลอดเวลา เปนสภาพทไมเทยง ทนอยในสภาพเดมไมได ไมใชตวตนอะไรของใคร ไมมใครเปนเจาของ ไมสามารถบงคบบญชาได วางเปลาจากความเปนตวตน ปญญาทประจกษแจงในสภาวธรรมตามความเปนจรงเชนน เมอมกำาลงแกกลากจะสามารถประหาณกเลสและเขาถงพระนพพานไดในทสด

13

การสวดพระอภธรรมในงานศพ

ทกทานคงจะพบคำาวา สวดพระอภธรรม หรอ ตงศพสวดพระอภธรรม ในบตรเชญหรอในหนาหนงสอพมพเพอเชญไปรวมงานบำาเพญกศลแดทานผวายชนมอยบอย ๆ ทวา สวดพระอภธรรม นน เมอทานอานมาถงตรงนยอมทราบดแลววาหมายถงอะไร

ตามหลกฐานของทานผรกลาววามการนำาเอาพระอภธรรมมาสวดในพธศพของพทธศาสนกชนชาวไทยตงแตสมยกรงศรอยธยาและทานไดใหความเหนไววาการบำาเพญกศลในงานศพเพออทศให ผวายชนมนน เปนเรองเกยวกบความรก ความกตญญตอผวายชนมซงจากไปไมมวนกลบ การท พทธศาสนกชนชาวไทยนำาเอาคมภรพระอภธรรมเขามาเกยวของกบประเพณนนนตามขอสนนษฐาน คงจะเกดจากเหตผลประการตาง ๆ ดงน

ประการแรก เปนเพราะ พระอภธรรม ไมกลาวถงสตว ไมกลาวถงบคคล ไมมตวตน เรา เขา แตทรงจำาแนกธรรมออกเปนกศล อกศล และอพยากฤต (ธรรมทไมใชกศลและไมใชอกศล) ทรงกระจายสรระกายซงเปนกลมกอนออกเปนขนธ ๕ บาง อายตนะ ๑๒ บาง ธาต ๑๘ บาง อนทรย ๒๒ บาง อน เปนไปตามเหตตามปจจยซงตองมการเสอมสลายไปตามสภาวะมสามารถตงอยไดตลอดไป การไดฟงพระอภธรรมจะทำาใหผฟงนอมนำามาเปรยบเทยบกบการจากไปของผวายชนม ทำาใหเหนสจจธรรมท แทจรงของชวต ทานโบราณบณฑตคงจะเหนวาในงานเชนนเปนโอกาสอนดททานผฟงและทานผ รวมบำาเพญกศลในงานศพจะสามารถพจารณาเหนความจรงของชวตไดโดยงาย จงไดนำาเอาพระอภธรรมมาแสดงใหฟง

อกประการหนง เพราะเหนวาในการตอบแทนพระคณพทธมารดาของพระสมมาสมพทธเจานน ทานไดเสดจขนไปทรงแสดงพระอภธรรมเทศนาบนสวรรคชนดาวดงสเพอโปรดพทธมารดาซง สนพระชนมไปแลว ดงนน เมอบพพการอนไดแก มารดา บดา ถงแกกรรมลง ทานผเปนบณฑตจงไดนำาเอาพระอภธรรมเขามาเกยวของในการบำาเพญกศลใหแกผวายชนม โดยถอวาเปนการสนองพระคณมารดา บดา ตามแบบอยางพระจรยวตรของพระสมมาสมพทธเจา ตอมา แมวาทานผวายชนมจะมใชมารดาบดากตาม แตการนำาเอาพระอภธรรมมาแสดงในงานศพกถอเปนประเพณไปแลว

ประการสดทาย เพราะเชอวา พระอภธรรมเปนคำาสอนขนสงทมเนอหาละเอยดลกซง เกยวกบปรมตถธรรม ๔ ประการ หากนำามาแสดงในงานบำาเพญกศลใหแกผวายชนมแลว ผวายชนมจะไดบญมาก

การสวดพระอภธรรมกคอการนำาเอาคำาบาลขนตนสน ๆ ในแตละคมภรของพระอภธรรม ๗ คมภรมาเรยงตอกน การสวดพระอภธรรมนบางทเรยกวา สวดมาตกา ถาเปนงานพระศพบคคลสำาคญในราชวงศเรยกวา พธสดบปกรณ ซงเพยนมาจากคำาวา สตตปกรณ อนหมายถง พระอภธรรม ๗ คมภร นนเอง (สตต = เจด, ปกรณ = คมภร, ตำารา)

14

ตอมาภายหลงมผรไดนำาเอาคาถาในพระอภธมมตถสงคหะ ของพระอนรทธาจารยมาสวดเปนทำานอง สรภญญะ (คอการสวดเปนจงหวะสน - ยาว) เรยกวา สวดสงคหะ โดยนำาเอาคำาบาลในตอนตนและตอนทายของแตละปรจเฉท ซงมทงหมด ๙ ปรจเฉทมาเรยงตอกนเปนบทสวด

ประโยชนจากการศกษาพระอภธรรม

ประโยชนทไดรบจากการศกษาพระอภธรรมมอยมากมายหลายประการ แตทสำาคญม โดยสงเขปดงน ๑. การศกษาพระอภธรรมจะทำาใหเขาถงแกนของพระพทธศาสนา เพราะพระอภธรรมเกดจากพระสพพญญตญาณของพระพทธองค การเขาถงพระอภธรรมจงเทากบเขาถงพระปญญาคณของ พระพทธองคอยางแทจรง ๒. การศกษาพระอภธรรม กคอศกษาธรรมชาตการทำางานของกายและใจซงเปนธรรมชาต ทมอยในตวเราและสตวทงหลายเพอใหเกดความรความเขาใจเกยวกบเรองจต (วญญาณ), เรองเจตสก, เรองอำานาจจต, เรองวถจต, เรองกรรมและการสงผลของกรรม, เรองการเวยนวายตายเกด, เรองสตวใน ภพภมตางๆ และเรองกลไกการทำางานของกเลส ทำาใหรวาชวตของเราในชาตปจจบนนมาจากไหนและ มาไดอยางไร มอะไรเปนเหตมอะไรเปนปจจย เมอไดคำาตอบชดเจนดแลวกจะรวาตายแลวไปไหนและ ไปไดอยางไร อะไรเปนตวเชอมโยงระหวางชาตนกบชาตหนา ทำาใหหมดความสงสยแลวเกดอกหรอไม นรก สวรรค มจรงไหม ทำาใหมความเขาใจเรองกรรม และการสงผลของกรรม (วบาก) อยางละเอยด ลกซง ๓. ผศกษา พระอภธรรมจะเขาใจเรองของปรมตถธรรม หรอสภาวธรรมอนจรงแทตาม ธรรมชาต ในพระอภธรรมจะแยกสภาวะออกใหเหนวาทกสงไมใชตวตน ไมใชสตว ไมใชบคคลอะไร ทงนน คงมแตสภาวธรรมคอ จต เจตสก รป ทวนเวยนอยในความเกด แก เจบ ตาย โดยอาศยเหตอาศยปจจยอดหนนซงกนและกน เกดขนแลวกดบไป เกดขนใหมแลวกดบไปอก มสภาพเกดดบอยเชนน โดยไมรจกจบจกสน แมใครจะรหรอไมรกตาม สภาธรรมทง ๓ นกทำางานอยเชนนโดยไมมเวลาหยด พกเลย สภาวธรรมหรอธรรมชาตเหลานมใชเกดขนจากพระผเปนเจา พระพรหมพระอนทร หรอสง ศกดสทธใด ๆ เปนผบนดาลหรอเปนผสราง แตสภาวธรรมเหลานเปนผลอนเกดมาจากเหต คอ กเลสตณหานนเองทเปนผสราง ๔. การศกษาพระอภธรรม จะทำาใหเขาใจสภาวธรรมอกประการหนง อนเปนจดมงหมาย สงสดในพระพทธศาสนาทตองการใหเขาถงนนกคอนพพาน นพพาน หมายถง ความหลดพนจากกเลสตณหา ผทปราศจากกเลสตณหาแลวนน เมอหมดอายขย กจะไมมการสบตอของ จต + เจตสก และรป อกตอไป ไมมการสบตอภพชาต หยดการเวยนวายตายเกด พนจากทกขทงปวงโดยสนเชง จงกลาววานพพานเปนธรรมชาตทปราศจากกเลสตณหา เปนธรรมชาตทดบทกขโดยสนเชง

15

และเปนธรรมชาตท พนจากจต เจตสก รป นพพานมใชเปนแดนสขาวดทเปนอมตะและเพยบพรอมดวยความสขลวน ๆ ตลอดนรนดรกาลตามทคนสวนใหญเขาใจ ๕. การศกษาพระอภธรรมจะทำาใหเขาใจคำาสอนทมคณคาสงสดในพระพทธศาสนา เพราะ แคการทำาทาน รกษาศล และการทำาสมาธกยงมใชคำาสอนทมคาสงสดในพระพทธศาสนา เนองจากเปนเหตใหตองเกดมารบผลของกศลเหลานนอก ทานเรยกวา วฎฎกศล เพราะกศลชนดนยงไมทำาใหพนไปจากการเวยนวายตายเกด คำาสอนทมคาสงสดในพระพทธศาสนาคอ การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวมหาสตปฎฐาน ๔ เพอใหเหนวาทงนามธรรม (จต + เจตสก) และรปธรรม (รป) มสภาพทไมเทยง ทนอยไมได ไมใชตวตน บงคบบญชาไมได มการเกดดบ เกดดบ ตลอดเวลา หาแกนสาร หาตวตน หาเจาของไมไดเลย เมอมปญญาเหนแจงในสภาวธรรมตามความเปนจรงเชนนแลวกจะนำาไปส การประหาณกเลสและเขาถงพระนพพานไดในทสด ๖. การศกษาพระอภธรรม จะทำาใหเขาใจเรองอารมณของวปสสนาซงตองใชนามธรรม (จต + เจตสก) และรปปรมตถเปนอารมณ เมอกำาหนดรอารมณในการปฏบตวปสสนากรรมฐานได ถกตอง การปฏบตกยอมไดผลตามทตองการ ๗. การศกษาพระอภธรรม เปนการสงสมปญญาบารมทประเสรฐทสดไมมวทยาการใด ๆ ในโลกทศกษาแลวจะทำาใหเกดปญญารแจงโลกเทากบการศกษาพระอภธรรม ๘. การศกษาพระอภธรรม เปนการชวยกนรกษาหลกธรรมคำาสอนของพระพทธองคไว ใหอนชนรนหลงและเปนการชวยสบตอพระพทธศาสนาใหมนคงถาวรตลอดไป

สำานกศกษาพระอภธรรมในประเทศไทย

กรงเทพมหานคร๑. อภธรรมโชตกะวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดมหาธาตยวราชรงสฤษด๒. วดระฆงโฆษตาราม๓. วดบวรนเวศวหาร๔. วดพระเชตพนวมลมงคลาราม๕. วดบรณศรมาตยาราม๖. วดสงเวลวศยาราม๗. วดธาตทอง๘. วดเจรญธรรมาราม๙. วดศรพงษธรรมนมต๑๐. วดสวรรประสทธภาคกลาง

16

๑. วดสรอยทอง จ.นนทบร๒. วดตะวนเรอง ต.คลองส อ. คลองหลวง จ. ปทมธาน๓. วดพชอดม ต.พชอดม อ.ลำาลกกา จ. ปทมธาน๔. วดจากแดง ต.ทรงคนอง อ.พระประแดง จ.สมทรปราการ๕. วดเพชรสมทร จ. สมทรสงคราม๖. วดมณสรรค จ.สมทรสงคราม๗. วดเขาวง ต. หนาเมอง อ. เมอง จ. ราชบร๘. วดมหาธาตวรวหาร ต.หนาเมอง อ.เมอง จ.ราชบร๙. วดแหลมทอง ต.หวโพ อ.บางแพ จ.ราชบร๑๐. วดชะอำา ต. ชะอำา อ.ชะอำา จ.เพชรบร๑๑. วดอดมมงคล ต.ปากแพรก อ.เมอง จ.กาญจนบร๑๒. วดกลาง ต.โคกคราม อ.บางปลามา จ.สพรรณบร๑๓. วดปราสาททอง จ. สพรรณบร๑๔. สำานกสงฆสวนธรรมจกร ต.ตลงชน อ. เมอง จ. สพรรณบร๑๕. วดนาฬกาวน ต.หอรตนชย จ.พระนครศรอยธยา๑๖. วดมเหยงคณ ต. หนตรา จ.พระนครศรอยธยา๑๗. วดโกโรโกโส อ.อทย จ.พระนครศรอยธยา๑๘. วดหาดสองแคว ต.ทาคลอ อ.แกงคอย จ.สระบร๑๙. วดเขาพระ ต.บานปา อ.แกงคอย จ.สระบร๒๐. วดปาธรรมโสภณ ทะเลชบศร อ.เมอง จ.ลพบร๒๑. วดเขาสมโภชน ต.บวชม อ.ชยบาดาล จ. ลพบร๒๒. วดโคกโตนด ต.หวยเกรด อ.สวรรคบร จ.ชยนาท ภาคเหนอ๑. วดถำาพระธาตเมองเทพ ต. ทพหลวง อ.บานไร จ. อทยธาน๒. วดพรหมจรยาวาส ต.ปากนำาโพ อ.เมอง จ.นครสวรรค๓. วดพระโบสถ ต.ดอนคา อ.ทาตะโก จ. นครสวรรค๔. วดใหมเจรญผล ต.หนองจก อ.ครมาส จ.สโขทย๕. วดมอนจำาศล ต.พระบาท อ.เมอง จ.ลำาปาง๖. วดรำาเปง (ตโปธาราม) ต.สเทพ อ.เมอง จ.เชยงใหม๗. วดสวนดอก จ.เชยงใหม๘. วดเมองมาง ต.หายยา อ.เมอง จ.เชยงใหมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ๑. วดสะแกแสง ต.พะาด อ.ขามสะแกแสง จ.นครราชสมา

17

๒. วดปานมตมงคล ต.แตล อ.ศขรภม จ.สรนทร๓. วดปาสงฆพงษพทกษฯ ต.บานซบ อ.สงขะ จ.สรนทร๔. วดพรมศลาแตล ต.แตล อ.ศขรภม จ.สรนทร๕. วดโมฬวงษา ต.ตรวจ กง อ.ศรณรงค จ.สรนทร๖. วดวารหงษทอง ต.ระแงง อ.ศขรภม จ.สรนทร๗. วดกลาง ต.นางรอง อ.นางรอง จ.บรรมย๘. วดมหาวนาราม ต.ในเมอง อ.เมอง จ.อบลราชธาน๙. วดกลาง ต.พบล อ.พบลมงสาหาร จ.อบลราชธาน๑๐. วดบานไรข อำานาจเจรญ๑๑. วดบานโคกกอง จ.ยโสธร๑๒. วดอดมไพรสณฑ ต.รอบเมอง อ.เมอง จ.รอยเอด๑๓. วดวสทธมคคาราม จ. อดรธาน๑๔. วดพระบาทนาหงษ จ.หนองคายภาคตะวนออก๑. วดเกาะแกวคลองหลวง ต.ไรหลกทอง อ.พนสนคม จ.ชลบร๒. วดเกาะจนทร ต.เกาะจนทร กง อ.เกาะจนทร จ.ชลบร๓. วดเกาโบราณ ต.เหมอง อ.เมอง จ.ชลบร๔. วดกณฑธาร ต.คลองกง อ.บานบง จ.ชลบร๕. วดเขาบอนำาซบ ต.หางสง อ.หนองใหญ จ.ชลบร๖. วดเขาพทธโคดม ต.สรศกด อ.ศรราชา จ.ชลบร๗. วดนาพราวเกา ต.สรศกด อ.ศรราชา จ.ชลบร๘. สำานกสงฆหนองลำาดวน ต.ทาบญม กง อ.เกาะจนทร จ.ชลบร๙. สำานกสนตยสม จ.ชลบร ๑๐. วดธรรมนมตต จ.ชลบร๑๑. วดพนมพนาวาส ต.คลองขด อ.บานโพธ จ.ฉะเชงเทรา๑๒. วดสนยศรทธาธรรม ต.พมพา อ.บางปะกง จ.ฉะเชงเทรา๑๓. วดชากพรวด ต.หวยยาง อ.แกลง จ.ระยอง๑๔. วดบอทอง ต. ชาดโดน อ.แกลง จ.ระยอง๑๕. วดหนโคง ต.หนองบว อ.บานคาย จ.ระยอง๑๖. วดสทธวาร ต.ทาชาง อ.เมอง จ.จนทบร ภาคใต๑. วดไตรวทยาราม ต.ถำาใหญ อ.ทงสง จ.นครศรธรรมราช๒. วดคณช ต.ตลาดเหนอ อ.เมอง จ.ภเกต

18

สำานกศกษาพระอภธรรมทางไปรษณย๑. มลนธเผยแผพระสทธรรม ตปณ. ๔๕ ปณจ. ตลงชน กรงเทพฯ ๑๐๑๗๐ โทรศพท : ๘๘๔ - ๕๐๙๑ - ๒

เกยวกบผเรยบเรยง

นายวศษฐ ชยสวรรณ ปจจบนทำางานเผยแผพระพทธศาสนาใหกบองคกรตาง ๆ ดงน- รองประธานมลนธเผยแผพระสทรรม- รองประธานมลนธพระอภธรรมทางอากาศ- ประธานชมรมสนทนาธรรมบานปารมธาร จ.กาญจนบร- ทปรกษาโครงการสอนพระอภธรรมทางไปรษณย สำานกวดหงสรตนารามราชวรวหาร การศกษา- ปรญญาโทวศวกรรมไฟฟา จฬาลงกรณมหาวทยาลย- ปรญญาโทสาขาบรหารการเงน สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร อาชพปจจบน- กรรมการผจดการ บรษท เอสเทล จำากด (ผผลตหมอแปลงไฟฟา)- อาจารยพเศษสาขาวชาวศวกรรมไฟฟา มหาวทยาลยเอเชยอาคเนย

บรรณานกรม ๑. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎก : ประวตและความเปนมา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕ ๒. พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕ ๓. ธนต อยโพธ. ตำานานพระอภธรรม. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : หางหนสวนจำากด ศวพร, ๒๕๒๗. ๔. พระครสงวรสมาธวตร. คมอการศกษาพระอภธรรมปฎก. กรงเทพมหานคร : พทกษอกษร, ๒๕๓๐ ๕. วรรณสทธ ไวยทยะเสว. คมอการศกษาพระพทธศาสนาพนฐาน. กรงเทพมหานคร : พฒนาวทยการพมพ, ๒๕๓๔. ๖. มลนธสำานกปฏบตธรรมบณยกญจนาราม. พทธศาสนาคออะไร. ม.ป.ท. ๒๕๓๖. ๗. สรรคชย พรหมฤๅษ. สภาวธรรม ๗๒. กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๓๕. ๘. มลนธวองวานช. คมอฟงสวดพระอภธรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพวญญาณ. ๒๕๓๕.

19

๙. วนย อ.ศวะกล. "เรยนอภธรรม ๙ ปรจเฉท". วารสารอภธรรม ฉบบเดอนพฤษภาคม ๒๕๔๐ : หนาท ๔๕ - ๕๔.

20