คั�มภี�ร์�ปฐมจิ�นดาโดย อาจารยจตุ�พร พนั�สโณทั�ย

คั�มภี�ร์�ปฐมจิ�นดา แตุ�งโดย พระอาจารยชี�วกโกมารภั�จจแพทัย ตุ�าราแพทัยแผนัไทัยทั��เก��ยวก�บแม�และเด#ก กล�าวถึ%งเร&�องราวก�าเนั'ดชี�ว'ตุมนั�ษยตุ�)งแตุ�แรก

ปฏิ'สนัธิ' การเจร'ญเตุ'บโตุของทัารกในัครรภั การร�กษาครรภั การคลอด การเล�)ยงด1ทัารก และการร�กษาส�ขภัาพของมารดา

ก�าเนั'ดของโรค อาการของโรค และการร�กษาโรค

พร์หมป�โร์ห�ต กล�าวถึ%งก�าเนั'ดของโลก เก'ดไฟบ�ลล�ยก�ลป3ล4างโลก ไหม4ฟ6า แผ�นัด'นั ภั1เขา

และเขาพระส�เมร�จนัหมดส')นั จากนั�)นัก#เก'ดฝนัห�าใหญ�ตุก 7 ว�นั 7 ค&นั และนั�)า

ทั�วมถึ%งชี�)นัพรหมป�โรห'ตุ แล4วเก'ดดอกอ�บล 5 ดอก ผ�ดข%)นัมาเหนั&อนั�)า และ

เก'ดแผ�นัด'นัใหม� ทั4าวมหาพรหมได4แจ4งแก�พรหมทั�)งหลายว�าจะม�พระพ�ทัธิเจ4า 5 องค เก'ดข%)นัตุามนั'ม'ตุของดอกบ�ว 5 ดอก

พร์หมปโร์ห�ต สมเด#จพระพ�ทัธิเจ4ามา 5 พระองค ค&อ

1. พระพ�ทัธิกก�ส�นัโธิ2. พระพ�ทัธิโกนัาคม3. พระพ�ทัธิก�สสปะ4. พระพ�ทัธิสมณโคดม5. พระศร�อร'ยเมตุไตุรย

พร์หมป�โร์ห�ต ตุ�อมาม�นั�)าค4างเป9อกตุมบ�งเก'ดตุกลงมา 7 ว�นั 7

ค&นั และทั�บถึมลอยอย1�เหนั&อนั�)าหนัา 2 แสนั 4 หม&�นัโยชีนั เก'ดเป:นัแผ�นัด'นัและเขาพระส�เมร�

จากนั�)นัพระอ'ศวรได4อาราธินัาพรหมจาร� 2 องค ลงมาย�งพ&)นัด'นั พรหมจาร�ทั�)ง 2 องค ได4ก'นัง4วนัด'นั และทั�)ง 2 ม�ความส�มพ�นัธิก�นัด4วยดารส�มผ�สโดยการล1บทั4อง ทั�าให4ตุ�)งครรภัและคลอดบ�ตุรได4 12 คนั

เม&�อเตุ'บใหญ�ก#ออกไปตุ�)งถึ'�นัฐานัในัด'นัแดนัทั�)ง 4 ทัว�ป ค&อ บ�รพว'เทัหทัว�ป อ�ตุตุรก�ร�ทัว�ป อมรโคยานัทัว�ป และชีมพ1ทัว�ป

ในัชีมพ1ทัว�ปเป:นัด'นัแดนัทั��เร�ยกว�า กามภัพ ตุ4อง“ ”ม�การเสพเมถึ�นัส�งวาสก�นัจ%งจะตุ�)งครรภั และการปฏิ'สนัธิ'จะตุ4องประกอบด4วยธิาตุ� 4

พร์หมป�โร์ห�ต ส�ตุวทั��มาปฎิ'สนัธิ'ในัชีมพ1ทัว�ป ม� 4 สถึานั

1. ส�ตุวทั��มาปฏิ'สนัธิ'ในัครรภัเป:นั ชีลามพ�ชีะ (ตุ�ว)2. ส�ตุวทั��มาเก'ดเป:นัฟองฟ=กนั�)นั ค&อ อ�ณฑชีะ (ไข�)3. ส�ตุวทั��มาปฏิ'สนัธิ'ด4วยเป9อกตุมนั�)นัชี&�อ ส�งเสทัชีะ (หนัอนั)4. ส�ตุวทั��มาปฎิ'สนัธิ'เก'ดเป:นัอ�ปปาตุ'กะ ไม�ม�ส'�งใด ๆ ก#เก'ดข%)นั

สตร์�ม�ปร์ะเภีทผิ�ดจิากบุ�ร์�ษ อ�นัว�ามนั�ษยทั�)งหลายถึ&อปฏิ'สนัธิ'แล4ว ก#คลอดจาก

ครรภัมารดา ถึ4าเป:นัสตุร�ม�ประเภัทัผ'ดจากบ�ร�ษ ๒ ประการ ค&อ1. ตุ�อมเล&อด (มดล1ก)2. นั�)านัมส�าหร�บเล�)ยงบ�ตุร

คร�)นัอ�ดมร1ปว�ฒนัาการเจร'ญข%)นัพร4อมแล4ว แลเม&�อจะเร'�มฤด1มานั�)นั ก#ให4ฝ=นัเห#นัว�าม�บ�ร�ษมาร�วมรสส�งวาศเมถึ�นัตุามชีาตุ'ว'ไสย จ%�งสมม�ตุ'ว�าว'ทัยาธิร อ�นัอ�ดมมาลอบชีมด4วยประเวณ� ตุ�)งแตุ�นั�)นัมาก#ม�ฤด1ให4ปรากฏิแก�คนัทั�)งหลาย แลประโยธิรค&อเตุ4าถึ�นัก#ตุ�)งข%)นัด4วย

โลห'ตุปกตุ'โทัษ สตร์�ม�โลห�ต 5 ปร์ะการ์ คั�อ โลห�ตปกต�โทษ

(สตุร�ม�โลห'ตุระด1ปกตุ'โทัษ) ส�ตุวจะมาปฏิ'สนัธิ' ในัมาตุ�ค�พโภัทัร ก#เพราะโลห'ตุฤด1บร'บ1รณ1. ล�กษณะโลห'ตุระด1บ�งเก'ดแตุ�หทั�ย (ห�วใจ)2. ล�กษณะโลห'ตุระด1บ�งเก'ดแตุ�ด�และตุ�บ3. ล�กษณะโลห'ตุระด1บ�งเก'ดแตุ�เนั&)อ4. ล�กษณะโลห'ตุระด1บ�งเก'ดแตุ�เส4นัเอ#นั5. ล�กษณะโลห'ตุระด1บ�งเก'ดแตุ�กระด1ก

ล�กษณะโลห�ตร์ะด!บุ�งเก�ดแต$หท�ย (ห�วใจิ)

ถึ4าสตุร�ผ14ใดไข4ลงม�กให4ระส��าระสาย คล��งไคล4ไหลหลงให4ข%)งโกรธิ เม&�อขณะนั�)นัให4ร'มฝCปากเข�ยว ร'มตุาเข�ยว ถึ4าแก4ม'ฟ=งสตุร�ผ14นั� )นัจะตุายเป:นัอ�นัเทั��ยง

ล�กษณะโลห�ตร์ะด!บุ�งเก�ดแต$ด�และต�บุ

ถึ4าสตุร�ผ14ใดไข4ลงม�กให4เชี&�อมให4ม%นัม�วเมาซบเซาม'ได4ร1 4ว�าร� �งแลค��า ค&นัแลว�นั แล4วให4นัอนัสะด�4งหวาดไหวเจรจาด4วยผ� สมม�ตุ'ว�าขว�ญก'นัเถึ&�อนั โทัษทั�)งนั�)ค&อโลห'ตุกระทั�าเอง ถึ4าร1 4ไม�ถึ%งก�าหนัด 7 ว�นัตุาย เม&�อตุายแล4วจ%�งผ�ดข%)นัมาเป:นัแว�นัเป:นัวงส�เข�ยวส�แดงก#ม�

ล�กษณะโลห�ตร์ะด!บุ�งเก�ดแต$เน�(อ ถึ4าสตุร�ผ14ใดไข4ลงม�กกระทั�าให4ร4อนัในั ผ'วเนั&)อแล

หนั�งแดงด�งล1กตุ�าล%งส�กข%)นัเป:นัยอดผด แล4วให4ค�นัทั�)งตุ�ว ตุ�อม�ฤด1มาจ%งหายไป

ล�กษณะโลห�ตร์ะด!บุ�งเก�ดแต$เส)นเอ*น ถึ4าสตุร�ผ14ใดไข4ลงม�กกระทั�าให4เจ#บตุ�วทั��วสรรพางค

กาย แลให4สะบ�ดร4อนัสะทั4านัหนัาว แลให4จ�บปวดศ�รษะเป:นัก�าล�ง ตุ�อม�ฤด1มาจ%งหายไป

ล�กษณะโลห�ตร์ะด!บุ�งเก�ดแต$กร์ะด!ก ถึ4าสตุร�ผ14ใดไข4ลงม�กกระทั�าให4เม&�อยกระด1กทั�กข4อ

กระด1กตุ�อก�นัด�งจะคลาด ให4เจ#บเอวเจ#บหล�งนั�ก ตุ�อม�ฤด1มาจ%งหายไป

การร�กษาโลห'ตุปกตุ'โทัษ แพทัยพ'จารณาด1ให4ร1 4ว�าโลห'ตุฤด1นั�)นัเก'ดออกจากทั��

ใด ถึ4าร1 4แทั4แล4วให4เร�งประกอบยาชี&�อว�าพรหมภั�กตุร ประจ�โลห'ตุเนั�าโลห'ตุร4ายเส�ยให4ส')นัเชี'ง

แล4วจ%�งแตุ�งยาบ�าร�งโลห'ตุ อ�นัชี&�อว�าก�าล�งราชีส�หนั� )นัก'นัตุ�อไป

แล4วจ%งแตุ�งยาบ�าร�งธิาตุ�ให4ธิาตุ�เป:นัปรกตุ'ด�แล4ว โลห'ตุจ%งจะงามบร'บ1รณ อ�นัว�าส�ตุวทั��มาปฏิ'สนัธิ'นั�)นั

จ%งได4ตุ�)งข%)นั ในัมาตุ�ค�พโภัทัรแห�งมารดาเป:นัปรกตุ'

ร'ดส�ดวง อนั%�งสตุร�บางจ�าพวกม�สาม� แลหาสาม�ม'ได4ก#ด� เด'มโลห'ตุ

งามบร'บ1รณอย1�แล4ว คร�)นัอย1�มาให4หนั4าซ�ดม&อเทั4าก#ซ�ด ให4เจ#บหล�งเจ#บเอว เพราะโลห'ตุนั�)นัแห4งตุ'ดกระด1กส�นัหล�งอย1� สมม�ตุ'ว�าเป:นัร'ดส�ดวง อนั%�งสตุร�บางจ�าพวกนั�)นัโลห'ตุแห4งเป:นัก4อนัเข4าเทั�าฟองไก�ตุ'ดห�วเหนั�าอย1�ก#ด� ตุ'ดในัทัรวงอกก#ด� แลกลมกล')งอย1�ในัทั4องก#ด� บางทั�ให4ทั4องข%)นั บางทั�ให4ทั4องลง บางทั�ให4เจ#บทั4อง จ�กอกแดกข%)นัด�งจะขาดใจตุาย ถึ4าแพทัยผ14ใดจะร�กษา ให4พ'จารณาโดยล�กษณะทั��กล�าวมาแตุ�หล�งนั�)นั ถึ4าแลม'ฟ=งม�กกลายเป:นัโรคร'ดส�ดวงแห4งไป อนั%�งถึ4าสตุร�บางจ�าพวกซ%�งเป:นัพรหมจาร�นั�)นั แตุ�ร� �นัสาวควรจะม�ฤด1แล4ว แลฤด1นั�)นัก#ไม�ม�มา บางจ�าพวกตุ�ออาย� ๒๐ หร&อ 3๐ ปC ตุ�อม�สาม�แล4วจ%งม�รฤด1มา อ�นัว�าล�กษณะหญ'งเหล�านั�) ย�อมม�แตุ�กาลก�อนัโนั4นั

ครรภัปฏิ'สนัธิ' ส�ตุวทั�)งหลายเม&�อจะตุ�)งอนั�โลมปฏิ'สนัธิ'นั�)นัพร4อม

ด4วยโลห'ตุบ'ดามารดาระคนัก�นั ก�บธิาตุ�ทั�)ง 4 ก#บร'บ1รณพร4อม

บ�งเก'ดข%)นัด4วยธิาตุ�นั�)า ค&อตุ�อมโลห'ตุแห�งมารดา เม&�อส�ตุวจะปฏิ'สนัธิ'นั�)นัทั�านักล�าวไว4ว�า ส�ข�ม�งปะระ

มานั1 ตุ�)งข%)นัในัครรภัมารดาแล4วละลายไปได4ว�นัละ 7 คร�)ง

ครรภัปฏิ'สนัธิ' คร�)นัโลห'ตุตุ�)งข%)นัได4แล4วอย1� 7 ว�นั ก#บ�งเก'ดเป:นั

ปฐมกะละละนั�)นัเร�ยกว�าไชียเภัทั ค&อม�ฤด1ล4างหนั4าทั�� 1 ถึ4าม'ด�งนั�)นัก#ให4มารดาฝ=นัเห#นัว'ปร'ตุ ก#ร1 4ว�าครรภัตุ�)ง แลครรภัตุ�)งข%)นัแล4วม'ได4ว'ปร'ตุครบ 7 ว�นั ก#ข4นัเข4าด�งนั�)าล4างเนั&)อ

เม&�อไปอ�ก 7 ว�นัเป:นัส�ณฐานั ด�งไข�ง1 ไปอ�ก 7 ว�นั ก#จะแตุกออกเป:นัป=ญจสาขา ไปอ�ก 7 ว�นัก#เก'ด เกสา โลมา นัขา ทั�นัตุา ล�าด�บก�นั

ไปด�งนั�)

ครรภัปฏิ'สนัธิ' ในัขณะเม&�อครรภัตุ�)งข%)นัได4เด&อนัหนั%�งก�บ ๑๒ ว�นันั�)นั

โลห'ตุจ%งบ�งเก'ดเว�ยนัเข4าเป:นัตุานักย1ง ทั��ห�วใจเป:นัเคร&�องร�บดวงจ'ตุรว'ญญาณ ถึ4าหญ'งเว�ยนัซ4าย ถึ4าชีายเว�ยนัขวา แตุ�ม'ได4ปรากฏิออกมา คร�)นัเม&�อครรภัถึ4วนัไตุรมาศแล4ว โลห'ตุนั�)นัก#แตุกออกไปตุามป=ญจสาขา

เม&�อได4 ๔ เด&อนัจ%งตุ�)งอาการ 3๒ นั�)นั จ%�งบ�งเก'ดตุาแลหนั4าผากก�อนั ส'�งทั�)งปวงจ%งบ�งเก'ดเป:นัอ�นัด�บก�นัไป

เม&�อครรภัได4 ๕ เด&อนัจ%�งม�จ'ตุรแลเบ#ญจข�นัธิ

น�ม�ต หร์�อล�กษณะอาการ์ของมาร์ดา เม&�อส�ตุวจะปฏิ'สนัธิ'ในัครรภัมารดานั�)นักล�าวนั'ม'ตุร ส�งเกตุได4 6 ประการ 1. ถึ4ามารดาอยากม�จฉะ ม�งสา เนั&)อปลา และ

ส'�งของเป:นัส'�งอ�นัคาว ทั�านัว�าส�ตุวนัรกมาปฏิ'สนัธิ' 2. ถึ4ามารดาอยากอ�นัส'�งอ�นัเปร�)ยวและขม ทั�านัว�า

มาแตุ�ปJาห'มพานัตุมาปฏิ'สนัธิ' 3. ถึ4ามารดาอยากนั�)าผ%)ง นั�)าอ4อย นั�)าตุาล ทั�านัว�ามา

แตุ�สวรรคลงมาเอาก�าเนั'ดเป:นัมนั�ษย

น�ม�ต หร์�อล�กษณะอาการ์ของมาร์ดา 4. ถึ4ามารดาอยากสรรพผลไม4ทั�)งปวง ทั�านัว�ามา

แตุ�ตุ'ร�จฉานัมาปฏิ'สนัธิ' 5. ถึ4ามารดาอยากก'นัด'นั ทั�านัว�ามาแตุ�พรหมลงมา

ปฏิ'สนัธิ' 6. ถึ4ามารดาอยากก'นัส'�งทั��เผ#ดและร4อนั ทั�านัว�ามา

แตุ�มนั�ษยมาปฏิ'สนัธิ' เม&�อเบ#ญจข�นัธิแลอ'นัทัร�ยอาการ 32 พร4อม

บร'บ1รณแล4วเม&�อใด จ'ตุรจ%งค'ดว�ามารดาของอาตุมนั�)ประกอบด4วยความกร�ณา อ�ตุสาหบ�าร�งร�กษาอาตุมนั�)ก#ม�ค�ณหาทั��ส�ดม'ได4 เม&�อใดอาตุมจะได4ออกไปจากครรภัมารดาอาตุมจะได4แทันัค�ณมารดาของอาตุม อ�นันั�)ก#เป:นัธิรรมดาประเพณ�แห�งพระบรมโพธิ'ส�ตุวแตุ�ปJางก�อนัโนั4นั

ล�กษณะครรภัวารก�าเนั'ด ถึ4ามารดาม�ครรภัได4 3 เด&อนั ให4มารดาเป:นัพรรด%ก

ให4เป:นัเอ#นัชี�กม&อและเทั4า ให4กายผอมเหล&อง เด'นัไปไกลก#ม'ได4 ให4เจ#บห�วเหนั�าและทั4องนั4อย และหนั4าสะโพกเป:นัก�าล�ง ม�กให4อยากหวานั และให4ฝJาเทั4าข4างซ4ายแดง ทัายว�าก�มารนั�)นัจะเป:นัหญ'ง ถึ4าฝJาเทั4าข4างขวาแดงทัายว�า ก�มารนั�)นัจะเป:นัชีาย แล4วก#ให4พ%งร1 4ว�าส�ตุวมาปฏิ'สนัธิ'ว�นัอาทั'ตุย เม&�อจะคลอดก#ว�นัอาทั'ตุย เพราะว�าก�าเนั'ดซางเพล'งเป:นัเจ4าเร&อนัของก�มารผ14นั� )นัจ%งแสดงออกแก�มารดาด�งนั�)

ล�กษณะครรภัวารก�าเนั'ด ถึ4ามารดาม�ครรภัได4 3 เด&อนั ม�กให4มารดานั�)นัปวด

ศ�รษะ ให4เจ#บนัม ให4อยากของหวานั ให4เม&�อยแขนัทั�)งสองข4าง ให4ตุาฟาง ให4ห1หนั�ก ให4เป:นัลมม%นัตุ%ง ให4อาเจ�ยนัลมเปล�า ถึ4าแพทัยเห#นัด�งนั�)แล4วก#ให4พ%งร1 4ว�าส�ตุวมาปฏิ'สนัธิ'ว�นัจ�นัทัร เม&�อจะคลอดก#ว�นัจ�นัทัร เพราะว�าก�าเนั'ดซางนั�)าเป:นัเจ4าเร&อนั ก�มารนั�)นัจ%งแสดงเพศออกแก�มารดาด�งนั�)

ล�กษณะครรภัวารก�าเนั'ด ถึ4ามารดาม�ครรภัได4 3 เด&อนั ม�กให4เป:นัลมจ�กเส�ยด

และลมว'งเว�ยนั ให4หล�งม&อเทั4าบวมถึ%งหนั4าตุะโพก ให4เม&�อยขบนัอนัม'หล�บ แล4วก#ให4เป:นัเม#ดยอดข%)นัทั��เพดานัเทั�าเมล#ดข4าวโพด ก#ให4พ%งร1 4ว�าส�ตุวมาปฏิ'สนัธิ'ว�นัอ�งคาร เม&�อจะคลอดก#ว�นัอ�งคาร เพราะว�าก�าเนั'ดซางแดงเป:นัเจ4าเร&อนัของก�มารนั�)นั จ%�งแสดงเพศออกแก�มารดาด�งนั�)

ล�กษณะครรภัวารก�าเนั'ด ถึ4ามารดาม�ครรภัได4 3 เด&อนั ม�กให4จ�กเส�ยดและ

ราก ให4บวมแตุ�ขาถึ%งปลายเทั4า ให4เจ#บหนั4าตุะโพก ให4ก'นัข4าวขม ให4ทัวารหนั�กทัวารเบานั�)นัพร%งข%)นัรอบทัวาร แล4วก#เป9� อยออกเป:นันั�)าเหล&อง ก#ให4พ%งร1 4ว�าส�ตุวมาปฏิ'สนัธิ'ว�นัพ�ธิ เม&�อจะคลอดก#ว�นัพ�ธิ เพราะว�าซางสกอนั�)นัเป:นัเจ4าเร&อนัแห�งก�มารนั�)นั จ%�งแสดงเพศออกมาแก�มารดาด�งนั�)

ล�กษณะครรภัวารก�าเนั'ด ถึ4ามารดาม�ครรภัได4 3 เด&อนั ม�กให4ปากและล')นัเป:นั

เม#ดเป:นัยอด แล4วก#ให4เป9� อยออกจะก'นัของเผ#ดของร4อนัม'ได4 ไปจนัถึ%ง 6 เด&อนัแล4วให4ลามออกข4างล')นัเพดานัแล4วก#แตุกเชี�นัระแหง คร�)นักล&นันั�)าลายเข4าไปก#ให4ตุกม1กตุกเล&อดเป:นับ'ดไปจนัก�าหนัดคลอด ก#ให4พ%งร1 4ว�าส�ตุวมาปฏิ'สนัธิ'ว�นัพฤห�ศบด�เม&�อจะคลอดก#ว�นัพฤห�ศบด� เพราะว�าซางว�วเป:นัเจ4าเร&อนัแห�งก�มารนั�)นั จ%งแสดงโทัษออกแก�มารดาด�งนั�)

ล�กษณะครรภัวารก�าเนั'ด ถึ4ามารดาม�ครรภัได4 3 เด&อนั ม�กให4ตุ�วพร%งข%)นัด�ง

ยอดผดให4ค�นัเป:นัก�าล�ง แล4วให4ทัวารทั�)งสองนั�)นัล�าลาบเป9� อยเป:นันั�)าเหล&องออกรอบทัวารนั�)นั ให4ปวดห�วเหนั�า และเจ#บหนั4าตุะโพก และสองตุะคาก แล4วให4ข�ดเบาได4 6 เด&อนั ให4จ�กเส�ยด ได4 8 เด&อนั 9 เด&อนั ให4บวมม&อและเทั4า ไปจนัก�าหนัดคลอด ก#ให4พ%งร1 4ว�าส�ตุวมาปฏิ'สนัธิ'ว�นัศ�กร เม&�อจะคลอดก#ว�นัศ�กร เพราะว�าก�าเนั'ดซางชี4างเป:นัเจ4าเร&อนัแห�งก�มารนั�)นั จ%�งแสดงโทัษออกแก�มารดาด�งนั�)

ล�กษณะครรภัวารก�าเนั'ด ถึ4ามารดาม�ครรภัได4 3 เด&อนั ม�กให4ทั4องผ1กไป ให4

ถึ�ายอ�จจาระ 2 ว�นั 3 ว�นัจ%�งไปหนัหนั%�ง แลให4อยากของคาว ให4สว'งสวาย ให4ห�วนัมพร%งข%)นัด�งยอดผด แล4วให4แตุกเป:นันั�)าเหล&อง ได4 6 เด&อนั ก#ให4เป:นับ'ดตุกม1กตุกเล&อด แลให4เจ#บเอว ให4อยากเปร�)ยวอยากหวานั และให4อยากสรรพฟองทั�)งปวง แลให4อยากผ�กพล�าปลาย�าไปจนัก�าหนัดคลอด ก#ให4พ%งร1 4ว�าส�ตุวมาปฏิ'สนัธิ'ว�นัเสาร เม&�อจะคลอดก#ว�นัเสาร เพราะว�าซางขโมยเป:นัเจ4าเร&อนัของก�มารนั�)นั จ%งแสดงโทัษออกแก�มารดาด�งนั�)

ครรภัร�กษา สตุร�ทั�)งปวงนั�)ม�ครรภัอ�นัตุ�)งข%)นัได4 ๑๕ ว�นัก#ด� เด&อนั

หนั%�งก#ด� แสดงกายให4ปรากฏิแก�คนัทั�)งหลาย ให4ร1 4ว�าตุ�)งครรภัข%)นัแล4ว เพราะว�าเอ#นัผ�านันั�าอกนั�)นัเข�ยว ห�วนัมนั�)นัคล�)าด�าเข4าแล4วตุ�)งข%)นัเป:นัเม#ดรอบห�วนัมนั�)นั ก#ให4แพทัยพ%งร1 4ว�าสตุร�ผ14นั� )นัม�ครรภัโดยส�งเขป

ถึ4าสตุร�ม�ครรภัได4เด&อนั ๑ ก#ด� ถึ4าไข4ร�าเพร�าพ�ด ค&อให4รากให4จ�กในัอ�ทัร แลให4แดกข%)นัแลแดกลงเป:นัก�าล�ง แลให4ละเมอเพ4อพกด�งผ�เข4าแพทัยไม�ร1 4ว�าเป:นัไข4ส�นันั'บาตุนั�)นัหาม'ได4เลย บ�งเก'ดโทัษในัครรภัร�กษานั�)นัเอง

ครรภัร�กษา สตุร�ทั�)งปวงนั�)ม�ครรภัอ�นัตุ�)งข%)นัได4 15 ว�นัก#ด� เด&อนั

หนั%�งก#ด� แสดงกายให4ปรากฏิแก�คนัทั�)งหลาย ให4ร1 4ว�าตุ�)งครรภัข%)นัแล4ว เพราะว�าเอ#นัผ�านันั�าอกนั�)นัเข�ยว ห�วนัมนั�)นัคล�)าด�าเข4าแล4วตุ�)งข%)นัเป:นัเม#ดรอบห�วนัมนั�)นั ก#ให4แพทัยพ%งร1 4ว�าสตุร�ผ14นั� )นัม�ครรภัโดยส�งเขป

ในัระหว�างตุ�)งครรภัตุ�)งแตุ� 1 เด&อนั ถึ%ง 10 เด&อนั มารดาม�กจะม�โรคหร&ออาการตุ�าง ๆ จ%งม�ยาครรภัร�กษาใชี4ร�กษาและป6องก�นัไม�ให4แทั4งหร&อตุกเล&อดได4

ครรภัว'ปลาศ สาเหตุ�ทั��ทั�าให4สตุร�นั�)นัครรภัตุกไป 4 ประการ

1. บ�งเก'ดกามว'ตุก ไฟราคะเผาผลาญแรงกล4าอย1�เป:นันั'จ ทั�าให4ครรภันั�)นัตุกไป หร&ออ�นัตุรธิานัไป 2. ก'นัของไม�ควรจะก'นั ก'นัของเผ#ดร4อนัตุ�าง ๆ ก'นัของทั��ก'นัแล4วให4ม�อาการลงทั4อง ก'นัยาทั��ให4แสลงโรคตุ�าง ๆ 3. ม�จ'ตุมากด4วยความโกรธิแล4วทั�าร4ายตุ�วเอง เป:นัผ14หญ'งปากร4าย ไม�ร1 4จ�กซ%�งโทัษม�แก�ตุนั ใชี4ถึ4อยค�าหยาบชี4าด�าว�าสาม�ตุนัและผ14อ&�นั เขาทั�าโทัษทั�บถึองโบยตุ�ด4วยก�าล�งแรงตุ�าง ๆ4. ถึ1กภั1ตุ'ปCศาจทั�าโทัษตุ�าง ๆ หร&อตุ4องศาสตุราคมค�ณไสยเขากระทั�า

ครรภัปร'มณฑล ในัระยะ 10 เด&อนั ทั��สตุร�ตุ�)งครรภัย�อมม�โรคภั�ยไข4

เจ#บเก'ดข%)นั ได4จ�ดยาไว4ส�าหร�บแก4ไข4 แก4บ'ดม1กเล&อด แก4ลมว'งเว�ยนัหนั4าม&ด แก4ไข4ร4อนั ๆ หนัาว ๆ ระส��าระสาย ล')นักระด4างคางแข#ง ยาส�าหร�บครรภั 7-8 เด&อนั ก�มารไม�ด')นั ยาให4คลอดง�าย และยาชี�กมดล1ก เป:นัตุ4นั

ครรภัประส1ตุ� ว�าด4วยทัารกคลอดจากครรภัมารดา ด4วยอ�านัาจ

แห�งลมก�มม�ชีชีวาตุ พ�ดก�าเร'บให4เส4นัและเอ#นัทั��ร �ดตุ�วก�มารไว4 ให4ศ�รษะกล�บลงเบ&)องตุ��า ฤกษยามด�แล4ว ก#คลอดจากครรภัมารดา เร�ยกว�า ตุกฟาก และในัระยะปฐมว�ย ตุ�)งแตุ�ทัารกร1 4ชี�นัคอ จนัถึ%งระยะร1 4ย�าง ร1 4เด'นั ก#จะม�ล�กษณะส�ารอก 7 ประการ และระยะ ด�งกล�าวก#จะม�โรคเก'ดก�บทัารกอย1�ก�อนั แล4ว ม�โรคอ&�นัจรมาแทัรกมาทั�บ เร�ยกโรคทั�บ 8 ประการ

ค�มภั�รปฐมจ'นัดา ผ1ก 1 ปร'เฉทั 3 ล�กษณะก�มาร ก�มารออกจากครรภั การฝ=งรกแห�งก�มาร ก�มารในัเร&อนัเพล'ง

นั�)านัมแห�งมารดา ถึ4าก�มารแลก�มาร�ผ14ใดคลอดจากครรภัในัว�นั ๒, ๕,

๖, นั�)นัว�าโรคเบาบาง ก�มารแลก�มาร�คลอดจากครรภัในัว�นั ๑, ๓, ๔, ๗, นั�)นัว�าร4ายนั�กเล�)ยงยาก แลโรคนั�)นัก#มาก

พระดาบส ชี&�อว�า ฤทัธิ'ยาธิรดาบส เป:นัอาจารยของ ชี�วกโกมารภั�จจ ว'ส�ชีนัาว�า ส�ตุวเก'ดมาในัภัพสงสารนั�) ซ%�งเก'ดมาในัว�นัทั��ด�ไม�ม�ส'�งใดข�ดขวาง พ4นัแผนัซางทั��ร 4ายแล4ว แตุ�ว�าเล�)ยงยากนั�)นั เหตุ�ทั�)งนั�)ก#เพราะนั�)านัมของมารดานั�)นั ให4โทัษแก�ก�มารนั�)นัเอง อนั%�งก�มารจะเก'ดมาในัว�นัทั��ร 4ายแล4วตุ4องแผนัซางทั��ร 4าย แตุ�ว�าเล�)ยงง�ายนั�)นัอาศ�ยนั�)านัมแห�งมารดานั�)นัด�ก�มารได4บร'โภัคจ%งว�ฒนัาการเจร'ญข%)นั

นั�)านัมแห�งมารดา ล�กษณะนั�)านัมอ�นัชี��ว ซ%�งก�มารบร'โภัคเป:นัโทัษ ๒

ประการ 1. หญ'งจ�าพวกหนั%�ง ม�กล'�นัตุ�วคาวด�งนั�)าล4างเนั&)อ

ล1กตุาแดง เนั&)อขาวเหล&อง นัมยานั ห�วนัมเล#ก เส�ยงพ1ดแหบเคร&อด�งหย�อนั สะด&อล%ก ไม�พ�ไม�ผอม ส�นัทั�ดคนั ก'นัของมาก ล�กษณะหญ'งอย�างนั�)นัชี&�อว�าหญ'งย�กข'นั� เป:นัหญ'งม�กามแรง ถึ4าให4ก�มารบร'โภัคนั�)านัมเข4าไปม�กบ�งเก'ดโรคตุ�าง ๆ แม�นัมอย�างนั�)ทั�านัให4ยกเส�ยอย�าพ%งเอา

นั�)านัมแห�งมารดา 2 2. หญ'งจ�าพวกหนั%�ง ม�กล'�นัตุ�วด�งบ�ร�ษ ตุาแดง ผ'ว

เนั&)อขาว นัมด�งคอนั�)าเตุ4า ร'มฝCปากกลม เส�ยงแข#งด�งเส�ยงแพะ ฝJาเทั4าใหญ�ข4างหนั%�งเล#กข4างหนั%�ง เจรจาปากไม�ม'ดก�นั เด'นัไปมาม�กสะด�ด ล�กษณะหญ'งอย�างนั�)ชี&�อว�าหญ'งห�ศด� เป:นัหญ'งกามแรงถึ4าให4ก�มารบร'โภัคนั�)านัมเข4าไป ด�จด�งเอายาพ'ษให4บร'โภัค แม�นัมอย�างนั�)ทั�านัให4เล&อกออกเส�ยอย�าพ%งเอา ล�กษณะแม�นัม ๒ จ�าพวกนั�) ทั�านัว�าหนัาไปด4วยกามราคะนั�)นัแรงนั�ก ซาบซ�านัไปทั��วทั�กข�มขนั ถึ4าให4ก�มารบร'โภัคเข4าไป ถึ%งก�มารจะไม�ม�โรคว�าจะให4ม�โรคเป:นัไผตุ�าง ๆ ก#ว�า เพราะนั�)านัมชี��วเป:นันัมแสลงโรคไม�ม�ด�จกล�าวมานั�)

นั�)านัมแห�งมารดา ล�กษณะแห�งแม�นัมทั��ด� ซ%�งก�มารด&�มนั�)านัมม'ได4เป:นั

โทัษนั�)นัม�อย1� ๔ จ�าพวก ล�กษณะหญ'งจ�าพวกนั�)ทั�านัจ�ดเป:นัเบญจก�ลยาณ�

ให4เล&อกเอาไว4ให4ก�มารบร'โภัคเถึ'ดนั�)านัมด�นั�ก ล�กษณะแม�นัม ๔ จ�าพวกนั�) เป:นัแม�นัมเบญจก�ลยาณ� ทั�านัจ�ดสรรเอาไว4ถึวายพระมหาบ�ร�ษราชีเจ4าได4เสวยคร�)งนั�)นั เร�ยกว�า ทั'พยโอสถึ“ประโยธิร ด�จนั�)าส�รามฤตุ ถึ4าแลก�มารก�มาร�ผ14ใดได4”บร'โภัค ด�จด&�มก'นัซ%�งโอสถึอ�นัเป:นัทั'พย นั�)านัมทั��กล�าวมาทั�)ง ๔ จ�าพวก ถึ%งว�าก�มารผ14นั� )นัจะม�โรคก#อาจบ�าบ�ดเส�ยได4ซ%�งโรคให4ว'นัาศฉ'บหายทั�กประการ เพราะนั�)านัมม�ค�ณด�งโอสถึแลม'ได4แสลงโรคด�นั�ก

นั�)านัมแห�งมารดา 1. หญ'งจ�าพวกหนั%�ง ม�กล'�นัตุ�วหอมด�งกล4วยไม4

ไหล�ผาย สะเอวร�ด หล�งราบ ส�ณฐานัตุ�วด�าแลเล#กแก4มใส ม&อแลเทั4าเร�ยว เตุ4านัมด�งอ�บลพ%งแย4ม ผ'วเนั&)อแดง เส�ยงด�งเส�ยงส�งข รสนั�)านัมนั�)นัหวานัม�นัเจ&อก�นั ล�กษณะหญ'งอย�างนั�)ทั�านัจ�ดเป:นัหญ'งเบญก�ลยาณ� ให4เล&อกเอาไว4ให4ก�มารบร'โภัคเถึ'ดด�นั�ก

นั�)านัมแห�งมารดา 2. หญ'งจ�าพวกหนั%�ง ม�กล'�นัตุ�วด�งดอกอ�บล เส�ยง

ด�งเส�ยงแตุร ไหล�ผาย ตุะโพกร�ด แก4มพอง นั')วม&อแลนั')วเทั4าเร�ยวแฉล4มเตุ4านัมด�งบ�วบานั ผ'วเนั&)อเหล&อง นั�)านัมข4นัม�รสหวานั ล�กษณะหญ'งอย�างนั�)ทั�านัจ�ดเป:นัหญ'งเบญจก�ลยาณ� ให4เล&อกเอาไว4ให4ก�มารบร'โรคเถึ'ดด�นั�ก

นั�)านัมแห�งมารดา 3. หญ'งจ�าพวกหนั%�ง ม�กล'�นัตุ�วไม�ปรากฏิหอมหร&อ

เหม#นั เอว กลม ขนัตุางอนั จม1กส1ง เตุ4านัมกลม ห�วนัมงอนัด�งดอกอ�บลพ%�งจะแย4ม รสนั�)านัมนั�)นัหวานั ม�นัส�กหนั�อย ล�กษณะหญ'งอย�างนั�)ทั�านัว�าเป:นัหญ'งเบญจก�ลยาณ� ให4เล&อกเอาไว4ให4ก�มารบร'โภัคเถึ'ดนั�)านัมด�นั�ก

นั�)านัมแห�งมารดา 4. หญ'งจ�าพวกหนั%�ง ม�กล'�นัตุ�วหอมเผ#ด เส�ยงด�ง

เส�ยงจ�กกระจ��นั ปากด�งปากเอ&)อนั ตุาด�งตุาทัราย ผมเข#งชี�นั ไหล�ผาย ตุะโพกผาย หนั4าผากส4วย ทั4องด�งกาบกล4วย นัมพวง นั�)านัมขาวด�งส�งข รสนั�)านัมม�นัเข4มส�กหนั�อย เล�)ยงล1กง�าย ล�กษณะหญ'งจ�าพวกนั�)ทั�านัจ�ดเป:นัเบญจก�ลยาณ� ให4เล&อกเอาไว4ให4ก�มารบร'โภัคเถึ'ดนั�)านัมด�นั�ก

นั�)านัมแห�งมารดา ว'ธิ�พ'จารณาด1นั�)านัมด�และร4าย ให4เอานั�)าใส�ข�นัแล4วให4แม�นัมนั�)นัหล�อนัมลงด1 1. ถึ4าส�นั�)านัมขาวด�งส�ส�งข และจมลงในัข�นั

ส�ณฐานัเหม&อนัด�งล1กบ�วเกราะ นัมอย�างนั�)จ�ดเอาเป:นันั�)านัมอย�างเอก

2. ถึ4าหล�อนั�)านัมลง และนั�)านัมนั�)นักระจาย แตุ�ว�าข4นัจมลงถึ%งก�นัข�นัแค�ไม�กลมเข4า นั�)านัมอย�างนั�) จ%งเอาเป:นันั�)านัมอย�างโทั

ถึ4าพ4นัจากนั�)านัม ๒ ประการนั�)แล4ว ถึ%งจะม�ล�กษณะประกอบไปด4วยยศศ�กด'Nชีาตุ'ตุระก1ลปานัใดก#ด� ถึ4าม�ก�ศลหนัหล�งย�งตุ'ดตุามบ�าร�งร�กษาไม�ให4เก'ดโรคาพยาธิ' รสนั�)านัมนั�)นัเปร์�(ยว ขม ฝาด จิ�ด จิาง และม�กล�-นอ�นคัาวนั�)นั ก#จ�ดเป:นันั�)านัมโทัษทั�)งส')นัด�จกล�าวมา

นั�)านัมแห�งมารดา นัอกจากนั�)ย�งม� ล�กษณะน.(านมพ�การ์ 3 จิ.าพวก

ค&อ 1. สตุร�ข�ดระด1 2. สตุร�อย1�ไฟม'ได4 และนั�)านัมนั�)นัเป:นันั�)านัมด'บ 3. สตุร�ม�ครรภัอ�อนัเป:นันั�)าเหล&อง ไหลหล��งลงในั

นั�)าเป:นัสายโลห'ตุ ก�บนั�)านัมระคนัก�นั ถึ4าให4ก�มารบร'โภัคเข4าไป ด�จให4บร'โภัคยาพ'ษ จะ

บ�งเก'ดโรคตุ�างๆ

นั�)านัมแห�งมารดา ถึ4าประกอบไปด4วยโทัษประการหนั%�งประการใดก#ด�

ให4ประกอบยาประจ�โลห'ตุแลร�นั�)านัม บ�าร�งธิาตุ� ให4โลห'ตุแลนั�)านัมนั�)นับร'บ1รณก�อนัจ%งจะส')นัโทัษร4าย

ถึ4าแลนั�)านัมลอยเร��ยรายอย1�ไม�ค�มก�นัเข4าได4 ทั�านัว�าเป:นัเพราะโลห'ตุก�าเร'บ ให4แตุ�งยาประจ�โลห'ตุร4านัเส�ยก�อนั โลห'ตุจ%งจะงามนั�)านัมจ%งจะบร'บ1รณ

ถึ4าแลนั�)านัมหล�อลงในันั�)า เห#นัส�นั�)นัเข�ยวด�งนั�)าหอยแมงภั1�ตุ4มนั�)นัทั�านัให4ชี'มด1 ถึ4ารสนั�)านัมนั�)นัเปร�)ยวเป:นัเพราะลมก�าเร'บ ให4แตุ�งยาก'นัแก4ลมเส�ยก�อนั แล4วจ%งแตุ�งยาประสระนั�)านัมให4ก'นัตุ�อไป

นั�)านัมแห�งมารดา ถึ4าแลนั�)านัมหล�อลงในันั�)าก#ละลายไปก�บนั�)านั�)นั แล4ว

ให4เอานั�)านัมมาชี'มด1 ถึ4ารสนั�)านัมนั�)นัฝาดเป:นัเพ&�อธิาตุ�ไฟแลก�าเดาก�าเร'บ ทั�านัให4แตุ�งยาแก4ธิาตุ�ไฟเส�ยก�อนั แล4วจ%งแตุ�งยาประสระนั�)านัมให4ก'นัตุ�อไป

ถึ4าแลรสนั�)านัมนั�)นัคาว กล'�นัเหม#นัด�งสาบแพะ เก'ดเพ&�อปถึว�ธิาตุ�แลเสมหะก�าเร'บ ให4แตุ�งยาแก4ปถึว�ธิาตุ�แลเสมหะก�อนัแล4วจ%งแตุ�งยาประสระนั�)านัมให4ก'นัตุ�อไป

ถึ4าแลนั�)านัมหล�อลงในันั�)าจางเป:นัสายโลห'ตุก#ด� เป:นันั�)าเหล&องก#ด� เก'ดเพ&�ออาโปธิาตุ�ก�าเร'บ เพราะฤด1นั�)นัข�ด แลสตุร�ม�ครรภัอ�นัอ�อนั คร�)นัก�มารบร'โภัคเข4าไป ก#อาจให4เป:นัโรคตุ�าง ๆ ได4 ทั�านัให4แตุ�งยาแก4อาโปธิาตุ�เส�ยก�อนั แล4วจ%งแตุ�งยาประสระนั�)านัมให4ก'นัตุ�อไป

นั�)านัมแห�งมารดา ล�กษณะนั�)านัมเป:นัโทัษ อ�ก 3 จ�าพวก มารดาอย1�ไฟม'ได4 ทั4องเข�ยวด�งทั4องค�าง ตุอนั

มารดาออกจากเร&อนัไฟแล4วให4ก�มารด&�มนั�)านัมเข4าไป ก#อาจให4เป:นัโรคตุ�างๆ ด4วยด&�มนั�)านัมเป:นัโทัษ 3 ประการ ด�งนั�)

1. นั�)านัมจาง ส�เข�ยวด�งนั�)าตุ4มหอยแมลงภั1� 2. นั�)านัมจาง ม�รสเปร�)ยว 3. นั�)านัมเป:นัฟองลอย กระทั�าให4เก'ดโรคตุ�างๆ บางทั�กระทั�าให4ลงทั4อง บาง

ทั��กระทั�าให4ทั4องข%)นั บางทั� กระทั�าให4ตุ�วร4อนั บางทั�กระทั�าให4ปวดมวนัในัทั4อง

แพทัยผ14ม'ได4เร�ยนัซ%�งค�มภั�รฉ�นัทัศาสตุร

พระอาจารยทั�านักล�าวไว4ด�งนั�) อ�นัว�าแพทัยทั�)งหลายม'ได4ถึ&อเอาซ%�งพระค�มภั�รฉ�นัทัศาสตุร อ'�มไปด4วยโลภั ด4วยหลงม� ใจอ�นัถึ&อทั'ฎิฐ'มานัะ อ�นัว�าแพทัยผ14นั� )นั ชี&�อว�าม�ตุา อ�นับอดประกอบไปด4วยโทัษ ด4วยประการด�งนั�)

แพทัยผ14ม'ได4เร�ยนัซ%�งค�มภั�รฉ�นัทัศาสตุร

แพทัยผ14ใดม'ได4เร�ยนัซ%�งค�มภั�รฉ�นัทัศาสตุร ม'ได4ร1 4จ�กก�าเนั'ดแห�งซาง และสรรพค�ณยาทั�)งหลาย ได4แก�ตุ�าราซ%�งทั�านัเข�ยนัไว4 ก#นั�าไปเทั��ยวร�กษา

ด4วยใจโลภัจะใคร�ได4ทัร�พยแห�งทั�านัประการ 1 ถึ&อทั'ฏิฐ'มานัะว�าตุ�วร1 4กว�าคนัทั�)งหลายประการ 1 หลงใหลถึ&อผ'ดเป:นัชีอบประการ 1 ม�ความโกรธิแก�ทั�านัประการ 1 ทั�านัว�าเป:นัหมอโกหก อย�างนั�)ในัเม&องโสฬส

มหานัคร ทั�านัจ�บเอาตุ�วมาฆ่�าเส�ยเป:นัอ�นัมาก ทั�านัทั�)งปวงพ%งร1 4เถึ'ด

แพทัยม'ได4ร1 4จ�กก�าเนั'ดแห�งโรค อนั%�งแพทัยม'ได4ร1 4จ�กก�าเนั'ดแห�งโรคนั�)นั และวางยา

ให4ผ'ดแก�โรค ม�ด�จพระบาล�กล�าวไว4 ด�งนั�) วางยาผ'ดโรคคร�)งหนั%�ง ด�จประหารด4วยหอก วางยาผ'ดโรคสองคร�)ง ด�จเผาด4วยไฟ วางยาผ'ดโรคสามคร�)ง ด�จตุ4องสายฟ6าฟาดค&อ

ฟ6าผ�า อ�นัว�าโรคจะก�าเร'บข%)นักว�าเก�า ได4ร4อยเทั�าพ�นัเทั�า

อ�นัว�าแพทัยผ14นั� )นั คร�)นักระทั�าผ'ดซ%�งกาลก'ร'ยาตุายแล4ว ก#จะเอาไปปฎิ'สนัธิ'ในันัรก ก#จะม�หม1�นัายนั'ระยะบาล จะแวดล4อมอ�นัทั�านัพ%งร1 4ด4วยประการด�งนั�)

ล�กษณะป=กษ� อ�นัว�าล�กษณะนนทป/กษ� กระทั�าโทัษแก�ก�มารนั�)นั ให4

ทั4องข%)นัทั4องร4อนัหล�งร4อนัด�งนั�) อ�นัว�าล�กษณะกาฬป/กษ� กระทั�าโทัษแก�ก�มารนั�)นั ให4

รากออกทัางปากแลจม1กด�งนั�) อ�นัว�าล�กษณะอส�นนทป/กษ� กระทั�าโทัษแก�ก�มาร

นั�)นั ให4สะด�4งร4องไห4ทั�)งหล�บแลผวาร4องตุกใจข%)นัด�งนั�)

อ�นัว�าล�กษณะเทพ�ป/กษ� กระทั�าโทัษแก�ก�มารทั�)งหลายนั�)นัให4ทั4องข%)นั ให4ม&อแลเทั4าเย#นัเป:นัเหนั#บให4ห�วร4อนัด�งนั�)

โรคป=กษ� โร์คัป/กษ� (แม�ซ&)อ) เก'ดก�บเด#กอาย�ตุ�งแตุ�แรก

คลอดถึ%ง 13 เด&อนั ม�กจะเป:นัตุอนัเขม�าข%)นั โร์คัป/กษ� ม� 4 ชีนั'ด 1. นนทป/กษ� จ�บเชี4า สร�างค��า กระทั�าโทัษในัเร&อนั

ไฟ ให4ทั4องข%)นั ทั4องร4อนัหล�งร4อนั เข4าในัไส4ให4เป:นัเสมหะ เจ#บทั�)งตุ�ว ให4ส�ารอกออกจากปากทัางจม1ก

โรคป=กษ� 2. เทพ�ป/กษ� จ�บเวลาเย#นั สร�างเชี4าก�อนัอาทั'ตุย

ข%)นั กระทั�าโทัษเม&�อมารดาออกไฟแล4ว 3-4 เด&อนั ให4ทั4องข%)นั ให4ม&อและเทั4าเย#นัเป:นัเหนั#บ ให4ตุ�วร4อนั ให4ง�าม&อง�าเทั4า เหล&อกตุาซ4ายขวา ชี4อนัตุา กระหม�อมพร�อง ตุกใจเส�ยงอ%กกะทั%ก

3. กาฬป/กษ� จ�บค��า สร�างเชี4าม&ด กระทั�าโทัษเม&�อมารดาออกไฟแล4ว 5 เด&อนั ให4รากออกทัางปากและจม1ก ให4ล�าไส4เป:นัขดล��นัด�งจ4อก ๆ ให4ร4องไห4เป:นัคร1 �แล4วให4หอบ ร4องไห4เม&�อหล�บ

4. อส�นนทป/กษ� จ�บเทั��ยงว�นั สร�างเทั��ยงค&นั กระทั�าโทัษเม&�อทัารกอาย� 9-22 เด&อนั ให4สะด�4งร4องไห4ทั�)งหล�บ ให4อยากนั�)า นัอนัไม�หล�บ ก'นัข4าวไม�ได4

ล�กษณะก�มาร ม� 4 ประการ 1. มห�ศร์!ป กระหม�อมใหญ� ไส4พอง อ�ณฑะยานั

เม&�ออย1�ในัเร&อนัไฟหาเขม�าตุานัซางม'ได4 เหตุ�ด4วยก'นันัมแม�นั�)นัร4อนั คร�)นัออกจากเร&อนัไฟแล4วจ%งเป:นัเขม�าแลซาง ไส4นั� )นัพองเป:นัขด ร4องไห4เส�ยงแหบเป:นัเส�ยงแมว แลทั4องข%)นั ให4รากออกทัางจม1ก

2. อท�ศร์!ป กระหม�อมล%ก เม&�ออย1�ในัเร&อนัไฟเขม�าข%)นัแตุ�พอประมาณ ซางข%)นัในัล')นัจนัปลายล')นั คร�)นัหล�นัแล4วแตุ�ในัเร&อนัไฟนั�)นั ให4ลงแลอาเจ�ยนัก#ด� เสมหะมาก

ล�กษณะก�มาร 3. หร์�ตร์!ป กระหม�อมเป:นัร�อง เม&�ออย1�ในัเร&อนัไฟเขม�าข%)นั

ในัทัรวงอกจนัปลายล')นั คร�)นัได4 5 ว�นัก#ตุกลงไปทั�าทั4อง ให4ลง ให4ราก ไอ เม&�อออกไฟแล4วเขม�าข%)นัแตุ�ปลายล')นั

4. มน�ษย�ร์!ป เม&�ออย1�ในัครรภัมารดานั�)นั ให4มารดาอยากของหวานั เม&�ออย1�ในัเร&อนัไฟหาเขม�าตุานัซางม'ได4 คร�)นัออกไฟแล4วจ%งให4บ�งเก'ดซาง 8 จ�าพวก ม�ก�าเดาเป:นัธิาตุ� แลซางนั�)นัตุ�)งแตุ�นัาภั�ข%)นัมาถึ%งห�วอกยอด 1 แตุ�ทัรวงอกข%)นัมาถึ%งคอยอด 1 แตุ�ล�าคอข%)นัมาถึ%งเพดาลยอด 1 แตุ�เพดาลข%)นัมาถึ%งกระหม�อม อย1�ในักระหม�อม 3 ยอด อย1�กลางส�นัหล�ง 3 ยอด เม&�ออย1�คลอดจากครรภัมารดาได4 3 เด&อนั 6 เด&อนัก#ด� จ%งกระทั�าให4ผอมแห4งไป จะร�กษาร4ายนั�ก

โรคซาง ซางฝ6าย ข%)นัในัล')นัในัปากก#ม�ม'เป:นัไรเลย

ซางข�ม ถึ4าว�ากลางนั�)นัซ�ดขาวสองว�นัตุานัก#จะหาย

ซางข4าวเปล&อก เป:นัในัล')นัในัปากด�จด�งล')นัว�ว คร�)นัถึ%งสองว�นัก#หล�นัลงไปทั��ทั4อง

ซางข4าว

โรคซาง ซางควาย ถึ4าด�าถึ%ง 12 ว�นัตุาย

ซางม4า คร�)นัถึ%ง 2 ว�นั ก#ตุ'ดก�นัเข4าม�ส�ด�าเข�ยวร4ายนั�ก

ซางชี4าง ถึ4าหว�าแลกลางแดงม�กให4ลงทั4อง

ซางโจร ม�กข%)นัไส4พ�งแลห�วตุ�บกระด1กส�นัหล�ง เม&�อแก�หนั�กข%)นัมาด�จดอกบ�กใหญ�

โรคซาง ซาง ถึ4าแดงให4หว�า

ซางไฟ ถึ4าข%)นักลางล')นันั�)นัด�าร'มแดงร4ายนั�กคร�)นัตุกโลห'ตุก#ตุาย

ถึ4าก'นัพ�ง ให4ลงทั4อง ถึ4าก'นัห�วใจ ให4ตุกโลห'ตุสดแลเสมหะ ถึ4าก'นัห�วตุ�บ โลห'ตุตุกพอประมาณ ถึ4าก'นัคอหอย ให4คอแลปากแห4ง ถึ4าก'นันัอกไส4และในัอก ให4กระหายนั�)า

อาการ โรคซาง

ถึ4าก�มารผ14ใด เม&�อตุ&�นันัอนัแลปากแดงด4วยให4นั�)าลายตุก ซางจ�บทั��ล')นัก�อนัจ%งข%)นัคอ เม&�อป6อนัข4าวให4ไอแลรากแล4วก#หล�นัลงไปให4ทั�าทั4อง คร�)นันัานัมาให4อยากนั�)าแล4วให4ส�นัหล�งแข#ง ถึ4าล�กษณะด�งนั�)ค&อซางโจรกระทั�า ให4เป:นัไข4หว�ด แล4วให4ผอมเหล&องให4ตุ�วด�จด�งเป:นัปานั

อ�นัว�าซางฝ6ายนั�)นัให4ขาวจ�บไพรปากแล4วให4นั�)าลายตุก ถึ4าเหล&องเข4าแล4วแพทัยพ%งร�กษาด4วยยาชี&�อละอองพระบาทั

อ�นัว�าซางร'ดส�ดวงนั�)นักระทั�าให4ปากเป9� อยร4ายนั�ก คร�)นัแก�ไปให4บ'ดทั4อง

อาการ โรคซาง

โรคป=กษ� เก'ดก�บเด#กแรกคลอดถึ%ง 13 ปC ซาง เก'ดก�บเด#กแรกคลอดถึ%ง 5 ปC หละ เก'ดก�บเด#กแรกคลอดถึ%ง 3 เด&อนั ละออง เก'ดก�บเด#กแรกคลอดถึ%ง 13 ปC ลมซาง เก'ดก�บเด#กแรกคลอดอย1�ในัเร&อนัไฟ ตุานั เก'ดก�บเด#กโตุตุ�อจากโรคซาง

โรคเด#ก

1. นันัทัป=กษ� จ�บเชี4าสร�างค��า กระทั�าโทัษในัเร&อนัไฟ เข4าในัไส4 ให4เป:นัเสมหะ เจ#บทั�)งตุ�ว ให4ส�ารอก อาเจ�ยนัออกทัางปากทัางจม1ก

2. กาฬป=กษ� จ�บค��าสร�างเชี4าม&ด กระทั�าโทัษเม&�อมารดาออกไปแล4วได4 5 เด&อนั ปCศาจออกนัอกไส4 ให4ล�าไส4เป:นัขดล��นัด�งจQอก ๆ ให4ร4องไห4เป:นัคร1 �แล4วให4หอบ ร4องไห4เม&�อหล�บ ค&อนัอนัสะด�4งผวา ตุ&�นัตุกใจ ปCศาจออกทัางป=สสาวะ

โรคป=กษ�

3. อส�นันัทัป=กษ� จ�บเทั��ยงว�นัสร�างเทั��ยงค&นั กระทั�าให4อยากนั�)า นัอนัม'หล�บ ก'นัข4าว ก'นันัมม'ได4 ให4ตุ�วร4อนั ปCศาจเข4าทัางจม1ก อย1�ทั��ตุ�บ ออกทัางตุา

4. เทัพ�ป=กษ�จ�บเวลาเย#นัสร�างเชี4าก�อนัอาทั'ตุยข%)นั กระทั�าโทัษให4ง�าม&อง�าเทั4า เม&อ�ออกจากเร&อนัไฟแล4วได4 3 หร&อ 4 เด&อนัก#ด� ให4เหล&อกตุาซ4ายขวาแล4วชี4อนัตุา ขม�อมพร�อง ปCศาจเข4าทัางนัม ออกทัางเทั4าอ�กตุ�าราว�า ให4ทั4องข%)นั ศ�รษะร4อนั ม&อเทั4าเย#นัเป:นัเหนั#บ ฉ�นัทัศาสตุรว�า เข4าทัางก4นัออกทัางเทั4า

โรคป=กษ�

โรคทั��เก'ดก�บเด#กอาย�ตุ��ากว�า 5 ปC ม�อาการไม�ด'นันัม ไม�ก'นัข4าว อาเจ�ยนั ตุ�วร4อนั เชี&�อมซ%ม ม&อเทั4าเย#นั ทั4องข%)นั ทั4องเด'นั กระหายนั�)า ปากคอแห4ง ม�เม#ดข%)นัในัปาก ในัคอ ล')นัเป:นัฝ6า

โรคซาง

โรคซางว�นัเก'ด ซางเจ�า

เร&อนัซางจร

อาทั'ตุย ซางไฟ ซางกรายจ�นัทัร ซางนั�)า ซางฝ6ายอ�งคาร ซางแดง ซางกระแห

นัะพ�ธิ ซางสะกอ ซางกระตุ�ง

พฤห�สบด� ซางโค ซางข4าวเหนั�ยว

ศ�กร ซางชี4าง ซางกระด1ก

เสาร ซางโจร ซางนัางร')นั

ซางไฟ หร&อซางเพล'ง ม�ซางข%)นั 4 ยอด ทั��ฝJาเทั4า ม�บร'วารข%)นั 40 ยอด ข%)นัตุามแข4งขา เม&�อข%)นัทั�าให4ฝJาเทั4าบวมแดง เจ#บปวด

โรคซาง

ดวงซาง เก'ดซาง ๙ จ�าพวก เก'ดข%)นัจรในัก'นัไส4พ�ง ตุ�บ ปอด และห�วใจ ๑. ซางฝ6าย เก'ดในัล')นั ในัปาก เป:นัซางจรมาแทัรกซางนั�)าเจ4าเร&อนั ล�กษณะ เป:นัฝ6าขาวดาดไปเป:นัเหม&อนัวงฝ6ายม�ใยด�จส�าล� ข%)นัทั��เพดานั กระพ� 4งแก4ม

ไรฟ=นั และทั��ล')นั อาการ ให4ปากร4อนั,ปากแห4ง,นั�)าลายแห4ง,ห�บปากไม�ลง,อ4าปากร4อง,อาหารไม�ได4 อาเจ�ยนัเป:นัก�าล�ง, ให4ทั4องเด'นั, กล'�นัเหม#นัด�งไข�เนั�า ซางฝ6ายทั�าโทัษ ก�าหนัด ๖ เด&อนั รวมก�บซางนั�)าเจ4าเร&อนั ถึ%งอาย� ๒ ขวบ ๑๕ ว�นั

๒. ซางข�ม กลางล')นันั�)นัข%)นัซ�ดขาว 3. ซางข4าวเปล&อก เก'ดในัล')นั ในัปาก ด�งล')นัว�ว ๔. ซางข4าว ดวงด�งนั�) ๕. ซางควาย ดวงด�งนั�) ๖. ซางม4า ดวงด�งนั�) คร�)นัถึ%ง ๒ ว�นัตุ'ดก�นัเข4ามา ม�ส�ด�า เข�ยวร4ายนั�ก 7. ซางชี4าง ดวงด�งนั�) ถึ4าหว�าและกลางแดง ม�กให4ลงทั4อง ๘. ซางโจร ดวงด�งนั�) ม�กข%)นัในัไส4พ�ง และห�วตุ�บ กระด1กส�นัหล�ง คร�)นัแก�นัานัหนั�ก

ข%)นัมาด�งดอกบ�ก ๙. ซางไฟ ถึ4าข%)นักลางล')นันั�)นั ล')นัด�าและร'มแดง ร4ายนั�ก

ล�กษณะซาง

๑. ซางโจร ข%)นัยอดด�าเชี'งแดง ข%)นัทั��ตุ4นักรามทั�)งสองข4าง ให4ลงทั4องแตุ�ในัเขตุอาย� ๑ เด&อนั ไปจนัถึ%ง ๑๐ เด&อนั ให4ลงทั4องเป:นัด�งส�าเหล4า ถึ4าข%)นัตุ�บ ถึ�ายอ�จจาระด�า ออกมา ข%)นัในัไส4อ�อนั ( ล�าไส4เล#ก) ให4ถึ�ายอ�จจาระส�เข�ยวด�งใบไม4 ถึ4าข%)นัในัให4หล�งโกง และข�ดป=สสาวะ ม�กให4เป:นันั'�ว ( นั'�วซาง) ให4 ป=สสาวะขาวด�จนั�)าป1นั

๒. ซางนั'ล ซางนั�)มาเก'ดในักระหม�อม แล4วลงมาเก'ดข%)นัในัเพดานัยอด ๑ หร&อ 3 ยอด ๔ ยอด คร�)นัได4 ๒ เด&อนั 3 เด&อนั ก#กระจายออกมาข%)นัเหง&อกและกรามทั�)ง ๒ ข4าง ให4เจ#บปวด ม�พ'ษทั��วไป

ซางปร์ะจิ.าว�น( ในัค�มภั�ร ปฐมจ'นัดา) ค&อม�ซางเจ4าเร&อนั,:ซางจร,หละประจ�า,ละอองประจ�า และลมประจ�า

ทัารก ทั��เก'ดมาในัว�นัทั�)ง 7 ขอกล�าวแตุ�ชี&�อรวมไว4เพ&�อสะดวกแก�การทั�องจ�า

เก'ดว�นั ซางเจ4าเร&อนั ซางจร หละประจ�า ละอองประจ�า ลมประจ�า อาทั'ตุย ซางไฟ ซางกราย หละอ�ทั�ยกาฬ ละอองเปลวไฟฟ6า ลมประจ�า

จ�นัทัร ซางนั�)า ซางฝ6าย หละแสงพระจ�นัทัร ละอองแก4วว'เชี�ยร ลมประจ�า

อ�งคาร ซางแดง ซางระแนัะ หละอ�ทั�ยกาฬ ละอองแก4วมรกฎิ ลมอ�ทัรวาตุ

พ�ธิ ซางสะกอ ซางกะตุ�ง หละนั'ลเพล'ง ละอองแสงเพล'ง ลมส�นัทัรวาตุ

พฤห�สบด� ซางโค ซางข4าวเปล&อก หละนั'ลกาฬ ละอองมหาเมฆ่ ลมห�สค'นั�

ศ�กร ซางชี4าง ซางกระด1ก หละแสงพระจ�นัทัร ละอองกาฬส'งคล� ลมอร'ศ

เสาร ซางโจร(ขโมย) ซางนัางร')นั หละมหานั'ลกาฬ ละอองเปลวไฟฟ6า ลมก�มภั�ณฑย�กษ

ล�กษณะอาการ์ซาง ๑. ซางไฟ เป6นซางเจิ)าเร์�อน ปร์ะจิ.าทาร์กท�-เก�ดว�นอาท�ตย� ล�กษณะ เป6นเม*ดท�-ยอด ม�แม$ซาง ๔ ยอด ม�บุร์�วาร์ ๔๐ ยอด ร์วม

เป6น ๔๔ ยอด ๆ น�(นแดงด�งผิล มะไฟ ข:(นในท�-ต$างๆอาการ์ ท.าให)ต�วร์)อน ตกม!กเล�อด และหนอง อ�จิจิาร์ะเป6นน.(าส$าเหล)า น.(าคัาวปลา,น.(าล)างเน�(อ,น.(าไข$เน$า, :ซางไฟ ท.าโทษถึ:งอาย� ๑ ป< ก�บุ ๑๑ เด�อน แต$แร์กล)มเจิ*บุมาก.าหนด ๑๑ว�นจิ:ง ถึอย ถึ)าไม$ถึอย อาจิจิะเป6นอ�นตร์าย เก�ดข:(นเพ�-อก.าเดา

๒.ซางกร์าย เป6นซางจิร์มาแทร์กซางไฟเจิ)าเร์�อน ล�กษณะ ผิ�ดข:(นมาเป6นเม*ดคัล)ายผิด ม�แม$ซาง ๔ ยอด ม�บุร์�วาร์

๔๐ ยอด ข:(นในท�-ต$างๆอาการ์ ให)บุ�ดต�วนอนสะด�)ง,ต�วร์)อน,ท)องเด�น,อาเจิ�ยน กร์ะหายน.(า ก�นอาหาร์ไม$ได) ซางกร์าย โทษก.าหนด 7 เด�อน ร์วมก�บุซางไฟเจิ)าเร์�อน ถึ:งอาย� ๒ ขวบุ ๖ เด�อนก�บุ ๖ ว�น

หละอ�ทั�ยกาฬ ประจ�าซางไฟเจ4าเร&อนั ล�กษณะ ข%)นับร'เวณ ปาก,ล')นั และทั��ตุ�างๆ

อาการ ให4ตุ�วร4อนั ชี�กม&อก�าเทั4างอ ข�ดป=สสาวะ ม�กกระทั��มเทั4า ร4องให4

ละอองเปลวไฟฟ6าหร&อละอองทั�บทั'ม ประจ�าซางไฟเจ4าเร&อนั

ล�กษณะ เม&�อตุ�)งข%)นัเป:นัเม#ดยอดแดงด�งนั�)าชีาดหร&อด�งยอดตุ4นัทั�บทั'มเก'ดแทัรกในัไฟ หร&อเก'ดข%)นัเม&�อหมดก�าหนัดซางไปแล4วอาการ ให4ล')นักระด4างคางแข#ง ตุาแข#ง ตุ�วร4อนัจ�ด ชี�กม&อก�าเทั4างอ

๒. ซางน.(า เป:นัซางเจ4าเร&อนั ประจ�าทัารกทั��เก'ดว�นัจ�นัทัร

ล�กษณะ ม�แม�ซาง ๑๙ ยอด แตุ�ละยอดโตุเทั�าใบพ�ทัรา ยอดส�แดง ด�งผลผ�กปล�งห�าม ข%)นัทั��ตุ4นัแขนั ,ขา,หนั4าขา, กลางหล�ง และแก4มทั�)งสองอาการ เม&�อเม#ดยอดแตุกเป:นันั�)าเป9� อยไป รอบตุ�วแล4วหลบในั ทั�าให4ห�วร4อนั ,ตุ�วร4อนั,เจ#บตุาม ทั4อง ซางนั�)าทั�าโทัษถึ%งอาย� ๑ ขวบ ๖ เด&อนั แตุ�แรกล4มเจ#บ มาก�าหนัด ๑๒ ว�นั จ%งถึอย เจ#บตุามทั4อง ซางนั�)า ทั�าโทัษถึ%งอาย� ๑ ขวบ ๖ เด&อนั แตุ�แรกล4มเจ#บ มาก�าหนัด ๑๒ ว�นั จ%งถึอย ถึ4าไม�ถึอย ไข4นั� )นัหล�กข%)นัเพ&�ออาโป

ซางฝ6าย เป:นัซางจรมาแทัรกซางนั�)าเจ4าเร&อนั ล�กษณะ เป:นัฝ6าขาวดาดไปเป:นัเหม&อนัวงฝ6ายม�ใยด�จส�าล� ข%)นัทั��

เพดานั กระพ� 4งแก4ม ไรฟ=นั และทั��ล')นัอาการ ให4ปากร4อนั, ปากแห4ง, นั�)าลายแห4ง,ห�บปากไม�ลง, อ4าปากร4อง, อาหารไม�ได4อาเจ�ยนัเป:นัก�าล�ง, ให4ทั4องเด'นั, กล'�นัเหม#นัด�งไข�เนั�า ซางฝ6ายทั�าโทัษ ก�าหนัด ๖ เด&อนั รวมก�บซางนั�)า เจ4าเร&อนั ถึ%งอาย� ๒ ขวบ ๑๕ ว�นั

หละแสงพระจ�นัทัร ประจ�าซางนั�)าเจ4าเร&อนั ล�กษณะ เก'ดข%)นัเป:นัส�เหล&องเทั�าเม#ดข4าวโพด ข%)นัทั��ตุ4นัขากรรไกร

ขวาและซ4ายอาการ ให4ล')นักระด4างคางแข#ง ตุาแข#ง ร4องให4ไม�ม�นั�)าตุา ทั4องเด'นัหนั4าผากตุ%ง และตุ�วร4อนั

3. ซางแดง เป:นัซางเจ4าเร&อนัประจ�าทัารกทั��เก'ดว�นัอ�งคาร ล�กษณะ เป:นัแม�ซาง ๖ ยอด ม�บร'วาร ๖ ยอด ม�บร'วาร 7๒ ยอด

รวมเป:นั 7๘ ยอดข%)นัในัทั��ตุ�างๆ อาการ ให4ทั4องเด'นั อาเจ�ยนั กระหายนั�)า ไอคอแห4ง เซ&�องซ%ม ผอมเหล&อง ตุกม1กเล&อด อาหารไม�ได4 ซางแดงม� ๒ อย�าง เร�ยกว�าตุ�วผ14ตุ�วเม�ย ตุ�วผ14ร �กษายาก

ซางแดง ทั�าโทัษถึ%งอาย� 3 ขวบ ๖ เด&อนั แตุ�แรกล4มเจ#บ มา ก�าหนัด ๑3 ว�นั จ%งถึอย อาจจะเป:นั อ�นัตุรายเก'ดเพ&�อ โลห'ตุ

ซางระแหนัะ เป:นัซางจร มาแทัรกซางแดง เจ4าเร&อนั ล�กษณะ ม�แม�ซาง 3 ยอด ม�บร'วาร 3๐ ยอด รวมเป:นั 33 ยอด ข%)นั

ในัทั��ตุ�างๆอาการ ให4ทั4องเด'นั เป:นัม1กเล&อด เป:นัเสมหะเป:นันั�)าล4างเนั&)อ ซ1บผอม เบ&�ออาหาร ปวดมวนัทั4อง ซางระแหนัะ ทั�าโทัษ ๑ ขวบ ๖ เด&อนั รวมก�บซางแดงเจ4าเร&อนั ถึ%งอาย� ๕ ขวบ ๘ ว�นั

หละอ�ทั�ยกาฬ ประจ�าซางแดงเจ4าเร&อนั ล�กษณะ ข%)นับร'เวณ ปาก,ล')นั และทั��ตุ�างๆ

อาการ ให4ตุ�วร4อนั ชี�กม&อก�าเทั4าก�า ข�ดป=สสาวะ ม�กกระทั��มเทั4า ร4องให4

ละอองแก4มมรกฎิ ประจ�าซางแดง เจ4าเร&อนั ล�กษณะ เม&�อบ�งเก'ดข%)นันั�)นัร4ายนั�ก

อาการ ทั�าให4หนั4าเข�ยว หนั4าด�า ชี�กม&อ เทั4าก�า ปากอ4าม'ออก ให4ล')นักระด4าง คางแข#ง

ลมอ�ทัรวาตุ ประจ�าซางแดงเจ4าเร&อนั ล�กษณะ และอาการไม�ปรากฏิ คงม�แตุ�ชี&�อเฉยๆ

๔. ซางสะกอ เป6นซางเจิ)าเร์�อน ปร์ะจิ.าทาร์กท�-เก�ดว�นพ�ธ ล�กษณะ ม�แม$ซาง ๔ ยอด ม�บุร์�วาร์ ๔๐ ยอด ร์วมเป6น ๔๔ ยอด

ข:(นในท�-ต$างๆอาการ์ ให)ท)องเด�น อาเจิ�ยน กร์ะหายน.(า เป6นไข) ต�วร์)อน เซ�-องซ:ม กร์ะส�บุกร์ะส$าย ซางสะกอ ท.าโทษ ถึ:งอาย� ๑ ขวบุ ๔ เด�อน แต$แร์กกล�บุเจิ*บุมาก.าหนด ๑๔ ว�น จิ:งถึอย ถึ)าไม$ถึอย ไข)น�(นหน�ก เก�ดข:(นเพ�-ออาโป

ซางกร์ะต�ง เป6นซางจิร์มาแทร์กซางสะกอ เจิ)าเร์�อน ล�กษณะ ม�แม$ซาง 3 ยอด ม�บุร์�วาร์ 3๐ ยอด ร์วมเป6น 33 ยอด

ข:(นในท�-ต$างๆอาการ์ ให)ข�ดเบุา จิ�กเส�ยด อาหาร์ไม$ได) นอนไม$หล�บุ ปวดศ�ร์ษะ หายใจิข�ด คัอแห)ง ร์)องไม$ใคัร์$ออก ซางกร์ะต�ง ท.าโทษก.าหนด ๑ ขวบุ 3 เด�อน ร์วมก�บุซางสะกอ เจิ)าเร์�อนถึ:งอาย� ๒ ขวบุ 7 เด�อน ก�บุ ๑๕ ว�น

หละเนร์ก�นฐ�หร์�อน�ลเพล�ง ปร์ะจิ.าซางสะกอเจิ)าเร์�อน ล�กษณะ แร์กจิะเก�ดเห*นเข�ยวด�งใบุไม)สด แล)วเป6นสายโลห�ตผิ$าน

ไปอย!$ใน ๔ ว�นอาการ์ ร์�มฝ<ปากแห)ง คัอแห)ง ท)องเด�น ท)องข:(น

ละอองแสงเพล'ง ประจ�าซางสะกอเจ4าเร&อนั ล�กษณะ เป:นักระขาว ข4างกระพ� 4งแก4ม แล4วกลายเป:นัส�เข�ยวคล�)า

อาการ ให4เซ&�องซ%ม ทั4องเด'นั อ�จจาระเข�ยวด�งใบไม4 ลมส�นัทัรวาตุ ประจ�าซางสะกอเจ4าเร&อนั ล�กษณะ เก'ดข%)นัทั��สะด&อ ทั4องนั4อย

อาการ ให4เจ#บทั4อง ทั4องข%)นั ทั4องเด'นั ม�กให4นัอนัหล�บไป ชี�กม&อเทั4าหง'กงอ หนั4าเข�ยว

๕. ซางโค เป:นัซางเจ4าเร&อนัประจ�าทัารกทั��เก'ดว�นัพฤห�สบด� ล�กษณะ ม�แม�ซาง ๔ ยอด ม�บร'วาร ๔๐ ยอด รวมเป:นั ๔๔ ยอด ซาง

จะข%)นัในัทั��ตุ�างๆอาการ ให4ตุ�วร4อนั อาเจ�ยนั กระหายนั�)า อ�จจาระตุกเป:นัม1กเล&อด ซางโคทั�าโทัษ ถึ%งอาย� ๒ขวบ ๕ เด&อนั แตุ�แรกล4มเจ#บ มา ๑๕ ว�นั จ%งถึอย ถึ4าไม�ถึอย อาจจะเป:นัอ�นัตุรายเก'ดข%)นัเพ&�อก�าเดา

ซางข)าวเปล�อก เป6นซางจิร์ มาแทร์ก ซางโคัเจิ)าเร์�อน ล�กษณะ ม�แม$ซาง ๕ ยอด ม�บุร์�วาร์ ๕๐ ยอด ร์วมเป6น ๕๕ ยอด

ข:(นในท�-ต$างๆ ให)ผิ�-นคั�นตามต�วด�งละอองข)าวเปล�อก บุางท�-ผิ�ดข:(นด�งปานแดง ปานด.า บุางท�เป6นร์อยด�งถึ!กต�ด�วยน�(วม�อส�ด.า แดง เข�ยวอาการ์ ให)ปากร์)อน ท)องข:(น อาเจิ�ยน อาหาร์ไม$ได) คั�นตามท�-ผิ�ดข:(น บุางท�ชั�ก ล�(นกร์ะด)างคัางแข*ง ซางข)าวเปล�อกท.าโทษ ก.าหนด ๑ ขวบุ ๖ เด�อน ร์วมก�บุซางโคั เจิ)าเร์�อนถึ:งอาย� 3 ขวบุ ๑๑ เด�อน ก�บุ ๑๙ ว�น

หละน�ลกาฬ ปร์ะจิ.าซางโคั เจิ)าเร์�อน ล�กษณะ เม�-อจิะบุ�งเก�ด ข:(นให)ตายไปคัร์:-งต�ว อาการ์ ร์)องไม$ออก เป6นอย!$ ๒-3 ว�น จิะกลายเป6น มหาน�ลกาฬ

อาการ์ร์)ายน�ก เข�ยวไปท�(งต�ว ละอองมหาเมฆ ปร์ะจิ.าซางโคัเจิ)าเร์�อน ล�กษณะ บุ�งเก�ดข:(นด�งดอกตะแบุกชั.(า ม�พ�ษร์)ายมาก อาการ์ จิ�บุให)ชั�กม�อก.าหง�กงอ อ�จิจิาร์ะ ป/สสาวะไม$ออก

ลมห�สคั�น� ปร์ะจิ.าซางโคัเจิ)าเร์�อน ล�กษณะอาการ์ ให)ชั�กม�อก.าเท)าก.า ท)องข:(น หล�งแข*ง เหง�-อตก

เป6นแต$เวลาเชั)า ถึ:งเท�-ยงตาย ๖ ซางชั)าง เป6นซางเจิ)าเร์�อนปร์ะจิ.าทาร์ก ท�-เก�ดว�นศ�กร์� ล�กษณะ ม�แม$ซาง ๕ ยอด ม�บุร์�วาร์ ๘๕ ยอด ข:(นในท�-ต$างๆ อาการ์ ให)เซ�-องซ:ม อาเจิ�ยน กร์ะหายน.(า ไอแห)งคัอ เจิ*บุคัอ

อาหาร์ไม$ได) ม�ผิ�-นข:(น ร์อบุคัอ เปE- อยเน$า คั�นท�(งต�ว ซางชั)าง ท.าโทษถึ:งอาย� ๒ ขวบุ ๙ เด�อน แต$แร์กล)มเจิ*บุ มา ก.าหนด ๑๖ ว�น จิ:งถึอย ถึ)าไม$ถึอย อาจิเป6นอ�นตร์าย เก�ดข:(นเพ�-อวาโย

ซางกร์ะด!ก เป6นซางจิร์มาแทร์ก ซางชั)างเจิ)าเร์�อน ล�กษณะ เป6นยอดข:(นร์าว ๒ ว�น แล)วหลบุเข)าท)อง และกล�บุข:(น

โคัน ล�(นยอดแข*ง ด�งตาปลา อาการ์ ให)ท)องเด�น ม�อเท)าเย*น ซางกร์ะด!กท.าโทษ 7 เด�อน ร์วม

ก�บุซางชั)าง เจิ)าเร์�อนถึ:งอาย� 3 ขวบุ ๔ เด�อน ก�บุ ๒๑ ว�น

หละแสงพร์ะจิ�นทร์� ปร์ะจิ.าซางชั)างเจิ)าเร์�อน ล�กษณะ เก�ดข:(นเป6นส�เหล�องเท$าเมล*ดข)าวโพด ข:(นท�-ต)นขา

กร์ร์ไกร์ขวาและซ)าย อาการ์ ให)ล�(นกร์ะด)าง คัางแข*ง ตาแข*ง ร์)องให)ไม$ม�น.(าตา ท)อง

เด�น หน)าผิาก ต:งและต�วร์)อน ลมอ�ล�ต ปร์ะจิ.าซางชั)างเจิ)าเร์�อน ล�กษณะและอาการ์ เม�-อบุ�งเก�ดข:(น ท.าให)คัอเข�ยว ชั�กม�อก.าเท)าก.า

บุางท�ชั�กข)างขวา บุางท�ชั�กข)างซ)าย ล�(นกร์ะด)างคัางแข*ง ร์)องไม$ออก น.(าลายฟ!มปาก ตากล�บุกลอก ย�กคั�(วหล�-วตา เสมหะปร์ะทะคัอด�งคัร์อกๆ เม�-อตายแล)ว ต�วเหล�อง ด�งทาขม�(นสด ลมน�(เก�ดเพ�-อละอองพร์ะบุาท คัล)ายโร์คัลมกาฬส�งคัล�

7. ซางโจิร์ (ซางขโมย) เป6นซางเจิ)าเร์�อนปร์ะจิ.าทาร์ก ท�-เก�ดว�นเสาร์�

ล�กษณะ ม�แม$ซาง ๙ ยอด ม�บุร์�วาร์ ๕๘ ยอด ร์วมเป6น ๖7 ยอด ข:(นในท�-ต$างๆ

อาการ์ ให)อาเจิ�ยน กร์ะหายน.(า ท)องเด�น ด�จิส$าเหล)า น.(าคัาวปลา น.(าล)างเน�(อ น.(าไข$เน$า ตกเป6นม!ก เล�อด หนอง ส�เข�ยวด�งใบุไม) ซางโจิร์ ท.าโทษถึ:งอาย� 3 ขวบุ ๘ เด�อน แต$แร์กล)มเจิ*บุ มาก.าหนด ๑7 ว�น จิ:งถึอย ถึ)าไม$ถึอย อาจิจิะเป6นอ�นตร์าย เก�ดข:(นเพ�-อวาโย

ซางนางร์�(น เป6นซางจิร์ มาแทร์กซางโจิร์เจิ)าเร์�อน ล�กษณะ ม�แม$ซาง ๔ ยอด ม�บุร์�วาร์ ๕๖ ยอด ร์วมเป6น ๖๐ ยอด ข:(นในท�-ต$างๆ

บุางท�ข:(นแทร์กซางเจิ)าเร์�อน บุางท�ข:(นเม�-อหมดซางเจิ)าเร์�อนแล)ว อาการ์ ตาแดงด�งโลห�ต ล�(นขาว ไอ คัอแห)ง กร์ะหายน.(า ท)องเด�นเป6นม!ก เป6น

โลห�ตสดหร์�อเน$า ต�บุย)อย เป6นไข)จิ�บุบุางเวลา ป/สสาวะข�ด บุางท�ออกเป6นน.(าขาว หร์�อด�นสอพอง เป6นหนองหยดย)อย ซางนางร์�(น ท.าโทษ ก.าหนด ๑ ขวบุ 7 เด�อน ร์วมก�บุ ซางโจิร์ เจิ)าเร์�อน ถึ:งอาย� ๕ ขวบุ ๔ เด�อน ก�บุ ๑๐ ว�น

หละมหาน�ลกาฬ ปร์ะจิ.าซางโจิร์เจิ)าเร์�อน ล�กษณะ ข:(นยอดด.า ด�งยอดน�ล ข:(นอย!$ ๑ ว�น จิ:งแปร์เป6นแสงเพล�ง ข:(นอย!$ ๒

ว�น ย)ายไปข:(นสล�กเพชัร์ ท�(งคั!$ อาการ์ ตายไปคัร์:-งต�ว ร์)องม�ออก ละอองเปลวไฟฟFา หร์�อละอองท�บุ ปร์ะจิ.าซางโจิร์เจิ)าเร์�อน ล�กษณะ เม�-อต�(งข:(นเป6นเม*ดยอดแดง ด�งน.(าชัาด หร์�อด�งยอดต)นท�บุท�ม เก�ด

แทร์กใน ซางไฟ หร์�อเก�ดข:(นเม�-อก.าหนดซางไปแล)ว อาการ์ ให)ล�(นกร์ะด)าง คัางแข*ง ตาแข*ง ต�วร์)อนจิ�ด ชั�กม�อก.า เท)างอ

ลมก�มภี�ณฑ์�ย�กษ� และลมบุาทย�กษ� ปร์ะจิ.าซางโจิร์เจิ)าเร์�อน ล�กษณะ และอาการ์ ให)จิ�บุตาชั)อนส!ง หน)าเข�ยว ชั�กม�อก.า เท)างอ

หล�งแอ$น ก�ดฟ/น ลมน�(เก�ดสบุทบุก�บุอาการ์อ�-น ท�-เป6นพ�ษอย!$แล)ว เก�ดข:(นเพร์าะถึ!กบุาทเส�(ยนหนามเป6นบุาดแผิล เข)าท�-ใดๆย$อมเป6นไข)พ�ฆาตให)เก�ดลมก�มภี�ณฑ์�ย�กษ�ลมบุาทย�กษ�ลมจิ.าปร์าบุท�-กล$าวมาน�( ก.าหนดเวลาซางเจิ)าเร์�อน ท.าโทษ และเหต�ท�-เก�ด

ว�น ๑ ซางไฟ เร์�-มไข)ถึ:ง ๑๑ ว�น จิ:งถึอย ถึ)าไม$ถึอยอาจิจิะอ�นตร์าย เก�ดข:(นเพ�-อก.าเดา

ว�น ๒ ซางน.(า เร์�-มไขถึ:ง ๑๒ ว�นจิ:งถึอย ถึ)าไม$ถึอยอาจิจิะอ�นตร์าย เก�ดข:(นเพ�-ออาโปธาต�

ว�น 3 ซางแดง เร์�-มไข)ถึ:ง ๑3 ว�นจิ:งถึอย ถึ)าไม$ถึอยอาจิจิะอ�นตร์าย เก�ดข:(นเพ�-อโลห�ต

ว�น ๔ ซางสะกอ เร์�-มไข)ถึ:ง ๑๔ ว�นจิ:งถึอย ถึ)าไม$ถึอยอาจิจิะอ�นตร์าย เก�ดข:(นเพ�-ออาโปธาต�

ว�น ๕ ซางโคั เร์�-มไข)ถึ:ง ๑๕ ว�นจิ:งถึอย ถึ)าไม$ถึอยอาจิจิะอ�นตร์าย เก�ดข:(นเพ�-อก.าเดา

ว�น ๖ ซางชั)าง เร์�-มไข)ถึ:ง ๑๖ ว�นจิ:งถึอย ถึ)าไม$ถึอยอาจิจิะอ�นตร์าย เก�ดข:(นเพ�-อลม

ว�น 7 ซางโจิร์ เร์�-มไข)ถึ:ง ๑7 ว�นจิ:งถึอย ถึ)าไม$ถึอยอาจิจิะอ�นตร์าย เก�ดข:(นเพ�-อลม

ยาร์�กษาโร์คัซาง ๑. ยาแสงหม:ก ( หม:กหอม จิ�นทนมด- เทศ / ดอก-ล!กจิ�นทน� วาน พล! / ใบุ

พ�มเสน-กร์ะเพร์าะ-ส�นพร์)าหอม/ ด�ง!เหล�อม (๔) / ชัะมด เสน(๑) ส$วนปร์ะกอบุ หม:กหอม จิ�นทน�ชัะมด จิ�นทน�เทศ / ดอกจิ�นทน� ล!กจิ�นทน� ล!ก

กร์ะวาน กานพล! / ใบุพ�มเสน ใบุกะเพร์า ใบุส�นพร์)าหอม ด�ง!เหล�อม ( หน�กส�-งละ ๔ ส$วน) / ชัะมด พ�มเสน( หน�กส�-งละ ๑ ส$วน)

ว�ธ�ท.า บุดเป6นผิง ท.าเป6นเม*ด หน�กเม*ดละ ๐.๒ กร์�ม

สร์ร์พคั�ณ แก)ต�วร์)อน ละลายน.(าดอกไม)เทศ แก)ท)องข:(น ปวดท)อง ละลายน.(าใบุกะเพร์าต)ม แก)ไอ ข�บุเสมหะ ละลายน.(าล!กมะแว)งเคัร์�อ หร์�อล!กมะแว)งต)น กวาดคัอ แก)ปากเป6นแผิล แก)ละออง ละลายน.(าล!กเบุญกาน� ฝนทาปาก

ขนาดร์�บุปร์ะทาน ใชั)กวาดคัอ ว�นละ ๑ คัร์�(ง หล�งจิากน�(น ร์�บุปร์ะทาน ท�ก 3 ชัม. เด*ก อาย� ๑-๖ เด�อน คัร์�(งละ ๒ เม*ด เด*ก อาย� 7-๑๒ เด�อน คัร์�(งละ 3 เม*ด

๒. ยาปร์ะสะเปร์าะใหญ$ เปราะหอม( ๒๐)/ จ�นัทันัแดง-เทัศ/ ล1ก-ดอกจ�นัทันั วานั พล1 / โกฐ ๕ เทั�ยนั ๕ เกสร ๕-ขาดมะล' / (ส'�งละ๑)

ส�วนัประกอบ เปราะหอม 20 ส�วนั/ จ�นัทันัแดง จ�นัทันัเทัศ / ล1กจ�นัทันั ดอกจ�นัทันั ล1กกระวานั กานัพล1 / โกฐห�วบ�ว โกฐเขมา โกฐสอ โกฐจ�ฬาล�มพา โกฐเชี�ยง / เทั�ยนัด�า เทั�ยนัแดง เทั��ยนัขาว เทั�ยนัข4าวเปล&อก เทั�ยนัตุาตุ�Tกแตุนั / ดอกพ'ก�ล ดอกสารภั� ดอกบ�นันัาค เกสรบ�วหลวง/หนั�กส'�งละ๑ส�วนั

ว'ธิ�ทั�า บดเป:นัผงสรรพค�ณ ถึอนัพ'ษไข4ตุารซาง ส�าหร�บเด#ก ละลายนั�)าดอกไม4เทัศ หร&อนั�)าส�ก ร�บประทัานั หร&อผสมนั�)าส�ราส�มกระหม�อมขนัาดร�บประทัานั ร�บประทัานัทั�ก3ชีม.คร�)งละ ๑/๒ ๑ –ชี4อนักาแฟ

คั.าศ�พท�บุางคั.าท�-คัวร์ร์!) ส.าร์อก คั.าน�(แสดงอาการ์ท�-เด*กขย)อนเอาน.(านม หร์�ออาหาร์ท�-ก�น

เข)าไปแล)ว กล�บุออกมาอ�ก อาการ์น�( ถึ)าพ�จิาร์ณาด!ก*เป6นอาการ์ท�-เก�ดแก$เด*ก ด)วยเหต�ธร์ร์มดา สาม�ญอย$างหน:-ง คั�อกร์ะเพาะอาหาร์ของเด*ก ถึ)าย�-งเป6นเด*กอ$อน กร์ะเพาะอาหาร์ ก*ย�-งต:ง และม�คัวามย�ดหย�$น มาก ย�งไม$เคัยบุร์ร์จิ�อาหาร์ได)มากเท$าผิ!)ใหญ$ ปร์ะกอบุก�บุ การ์เล�(ยงด!เด*ก เชั$นการ์ให)นม ให)อาหาร์เด*ก คันโดยมากให)ไม$ม�ปร์�มาณ ไม$เป6นก.าหนดเวลา เม�-อเด*กก�นเข)าไปมาก หร์�อบุ$อย กร์ะเพาะอาหาร์ของเด*กย�งไม$คัร์ากพอ ท�-จิะร์�บุ อาหาร์ได)มาก ก*บุ�บุหร์�อหดร์�ดต�ว ขย)อนเอาน.(านม และอาหาร์ ท�-ก�นเข)าไปมาก น�(นออกเป6นอาการ์ส.าร์อก หร์�อแม)ให)ก�นแต$น)อย แต$พอด�เป6นเวลาก.าหนด เด*กก* อาจิส.าร์อกได)ด)วย คัวามย�ดหย�$นของกร์ะเพาะอาหาร์ ด)วย การ์กร์ะเท�อน การ์เร์อ การ์ด�(น และการ์ร์)องของเด*กเป6นธร์ร์มดา การ์ให)นมและอาหาร์ เด*กไม$เป6นก.าหนด ให)ก�นเร์*วๆ บุางท�ท.าให)เด*กส.าร์อก และสะอ:กบุ$อยๆ เคัยต�ว หร์�อบุางท�เก�ดการ์บุ!ดการ์เส�ยข:(น ในท)องท.าให)ท)องเส�ย ท)องข:(น ท)องเฟFอ ก*ส.าร์อกมากถึ:งขนาดอาเจิ�ยน หร์�ออ)วก ก�นอะไร์ก*อ)วก กลายเป6น โร์คักร์ะเพาะอาหาร์และล.าไส)อ�กเสบุ บุางท�อ�จิจิาร์ะร์$วง คั�อ ท�(งลง ท�(งร์าก ก�นไม$ได) ท)องก*เด�น เด*กก*ผิอมลง เป6นซาง

ซาง,ตานซาง, - เน�-องจิากเด*กก�นนมและอาหาร์ แล)วเก�ดการ์บุ!ดเน$า เส�ยข:(น ก�นอะไร์ก*อ)วก กลายเป6นโร์คักร์ะเพาะอาหาร์ และล.าไส)อ�กเสบุ เด*กก�นไม$ได) ท)องเด�น และผิอมลง - หร์�ออาจิเก�ดเป6นเม*ด เป6นฝFา เป6นแผิล เป6นเปE- อย ก*เร์�ยกว$า เป6นซาง บุางท�เร์�ยกตานซาง เร์�ยกหละ - การ์ให)เด*ก ก�นอาหาร์สกปร์ก ต�ดเชั�(อโร์คั บุางท�เป6นบุ�ด เป6นม!ก เป6นเล�อด หร์�อม!กเล�อด บุางท�ก*เร์�ยกตานซาง เร์�ยกท)องเด�น

- บุางท�ท)องอ�กเสบุ เป6นไข)เพร์าะพ�ษเชั�(อโร์คั หร์�อพ�ษอาหาร์ หร์�ออ�จิจิาร์ะเส�ย ก*เร์�ยกว$าซาง หร์�อไข)ซาง - เด*กบุางคันก�นอาหาร์สกปร์ก ต�ดไข$ หร์�อต�วพยาธ� ไส)เด�อนเข)าไป ไส)เด�อนเก�ดเป6นต�วข:(นในท)อง เด*กก�นอาหาร์เท$าใดไม$เจิร์�ญ คัล)ายก�บุม�ผิ� ม�ปอบุ คัอยขโมยก�นอาหาร์ในท)องเด*กอย!$ ก*เร์�ยกตานขโมย หร์�อ ซางขโมย - เด*กผิอมลง ตะกละและอยากก�นของแปลกๆ เพร์าะคัวามห�ว และธาต�พ�การ์ ปร์ะสาทพ�การ์ ท)องปIอง หร์�อพ�งโร์ ก)นปอด แขนขาล�บุ ไม$ม�แร์ง ผิ�วพร์ร์ณหม$นหมอง จิ�ตใจิเศร์)าซ:ม หน)าตาจิJอย เส�ยงเบุา เหล$าน�(เป6นตานขโมย ซางขโมย

- เด*กท�-เจิ*บุไข)ด)วยเหต�เหล$าน�( บุางท�หร์�อนานๆ ผิ�วหน�งแห)งเป6นสะเก*ด น�ยน�ตาเป6นเกล*ดกะด�- ด!อะไร์ไม$เห*น ธาต�ขาดอาหาร์ หร์�อว�ตาม�น ก*ย�งคังเร์�ยก ก�นว$าเป6นซาง- บุางท�ม�โร์คัอ�-นเข)าซ.(า เข)าแทร์ก เชั)าเต�ม เป6นฝ<ในท)อง เป6นหว�ด ก*ว$าเป6นซาง เป6นตานซาง- บุางท�ต�ดเชั�(อหนองฝ< เก�ดเป6นเม*ด เป6นฝ<ตามร์$างกายตาม ห�ว ก*ว$าเป6น ฝ<ตาน, ฝ<ซาง - หร์�อต$อมน.(าเหล�อง ตามร์$างกาย หร์�อท�-คัอบุวม หร์�อต$อมทอนซ�ลอ�กเสบุ ก*ว$าเป6นซาง - เด*กท�-ท)องเส�ย เพร์าะก�นนม ก�นกล)วย ก�นข)าว หร์�อก�นอาหาร์อ�-นๆ มากเก�นไป หร์�อไม$เป6นเวลา เม�-อท)องเส�ย เก�ดเป6นพ�ษ เป6นไข) ต�นก.า ม�อก.า กะต�ก ชั�ก หอบุ บุางท�ว$าเด*กต)องผิ�ร์ก บุางท�เร์�ยกลมซาง บุางท�ก*เร์�ยกป/กษ� เร์�ยกสะพ�(นป/กษ� บุางท�เร์�ยก สะพ�(น หร์�อซางชั�ก- บุางท�เด*กเป6นหว�ด หร์�อหว�ดลงปอด ต�วร์)อนเป6นไข)ต$างๆ ชั�ก ก*ว$าเป6นสะพ�(นบุ)าง ซางชั�กบุ)าง

หละ, ซางหละ - เม#ดทั��ข%)นัในัปากในัคอ บางทั�เร�ยก

- บางทั�ทั4องข%)นั หร&อชี�ก ก#เร�ยก ลมหละ ลมซาง ละออง - อาการเป:นัฝ6าทั��ล')นัทั��คอ และในัปาก เร�ยกละออง

บางทั��เร�ยกละอองพระบาทั