มาตรการแทรกแซงตลาดข้าวเพื่อป้องกันการทุจริต

ผลงานวจยของสานกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปราม

การทจรตแหงชาต

โครงการศกษามาตรการแทรกแซงตลาดขาวเพ)อปองกนการทจรต : การแสวงหา

คาตอบแทนสวนเกนและเศรษฐศาสตรการเมองของโครงการรบจานาขาวเปลอก “Rent Seeking Activities and The Political Economy of the Paddy

Pledging Market Intervention Measures”

สานกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต (ป.ป.ช.)

ตลาคม 2553

ผลงานวจยของสานกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปราม

การทจรตแหงชาต

โครงการศกษามาตรการแทรกแซงตลาดขาวเพ)อปองกนการทจรต : การแสวงหา

คาตอบแทนสวนเกนและเศรษฐศาสตรการเมองของโครงการรบจานาขาวเปลอก “Rent Seeking Activities and The Political Economy of the Paddy

Pledging Market Intervention Measures”

โดย

นพนธ พวพงศกร นกวจย

จตรกร จารพงษ ผชวยวจย

มลนธสถาบนวจยเพ)อการพฒนาประเทศไทย

ตลาคม 2553

กตตกรรมประกาศ

มลนธสถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทย (TDRI) ขอขอบคณสานกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต (ป.ป.ช.) ท�ใหความไววางใจมอบหมายใหมลนธสถาบนฯทาการวจยในโครงการศกษามาตรการแทรกแซงตลาดขาวเพ�อปองกนการทจรต และขอขอบคณคณะทางานตรวจสอบทางวชาการ ตลอดจนเจาหนาของ ป.ป.ช. ทกทานท�ใหความคดเหน คาปรกษาและคาแนะนาท�เปนประโยชนตอการศกษาวจยของมลนธสถาบนฯในคร: งน:

นอกจากน: งานวจยน:สาเรจลลวงไปไดดวยดกดวยความอนเคราะห และความชวยเหลอเปนอยางดจากหนวยงานตางๆ ท�เอ:อเฟ: อขอมลโดยเฉพาะธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) องคการคลงสนคา กรมการคาตางประเทศ สานกงานเศรษฐกจการคลง และขอขอบคณผท�ไดเสยสละเวลาอนมคาใหสมภาษณ โดยเฉพาะผนาเกษตรกร ผประกอบการโรงส และผสงออก ซ� งเขาใจกระบวนการและกลไกการรบจานาขาวเปลอกอยางด ทาใหไดขอมลท�เปนประโยชนมาใชในการวเคราะหท�สมบรณย�งข:น

ทายสดน: มลนธสถาบนฯ หวงเปนอยางย�งวาการศกษาวจยน: จะเปนประโยชนตอสาธารณะและผท�สนใจ

บทคดยอ

โครงการศกษามาตรการแทรกแซงตลาดขาวเพ)อปองกนการทจรต :

การแสวงหาผลตอบแทนสวนเกน และเศรษฐศาสตรการเมองของ

โครงการรบจานาขาวเปลอก

วตถประสงคของงานวจยน: ไดแก การประมาณตนทน รายรบ การขาดทนตนทนสวสดการสงคม (welfare cost) ของโครงการรบจานาขาวเปลอก และการประมาณการผลตอบแทนสวนเกน (หรอคาเชาทางเศรษฐกจ) ท�ตกแกกลมบคคลตางๆ ในโครงการรบจานาขาว ไดแก ชาวนา โรงส เจาของโกดง เซอรเวยเยอร ผสงออกและเจาหนาท�ของรฐ การวเคราะหกจกรรมการแสวงหาคาเชา ตลอดจนศกษาพฤตกรรมการทจรตของผเก�ยวของในโครงการรบจานา นอกจากน: จะวเคราะหผลกระทบตอตนทน การแขงขนในตลาดขาว และความสามารถในการแขงขนของขาวไทย

ผวจยเลอกศกษาโครงการรบจานาขาวเปลอกนาปฤดการผลต 2548/49 เน�องจากเปนปท�รฐจาหนายขาวออกหมดแลว และมขอมลคอนขางสมบรณ นอกจากน: ยงเปนปท�ราคาจานาสงกวาราคาตลาดมากทาใหมการรบจานาขาวเปลอกจานวนมากคลายกบสถานการณในป 2551-2552

ผลการวจยพบวา โครงการรบจานาขาวเปลอกจานวน 5.24 ลานตน ในป 2548/49 กอใหเกดตนทนทางการเงนและตนทนแฝง (implicit cost) เทากบ 51,758.26 ลานบาท และภาระขาดทนเทากบ 19,130 ลานบาท

การรบจานามผลใหสวสดการสงคมเปล�ยนแปลงไป เพราะโครงการน: เปนการโอนทรพยากรจากผเสยภาษและผบรโภคมายงผผลต ผลการศกษาพบวาตนทนสวสดการมคาอยระหวาง -16,609.94 ลานบาท ถง-17,720.99 ลานบาท ซ� งต�ากวาการขาดทน เพราะแมผบรโภคจะซ:อขาวแพงข:น แตชาวนาท�ไมไดเขาโครงการฯ กไดรบอานสงส จากราคาขาวในตลาดท�สงข:น โดยไดรบประโยชนประมาณ รอยละ 56 ถง รอยละ 63 ของผลประโยชนท�ตกแกชาวนาท:งหมด

สาเหตท�โครงการรบจานามปญหาขาดทนมหาศาล (ซ� งเปนบอเกดของคาเชาทางเศรษฐกจ) เกดจากการท�รฐกาหนดราคารบจานาขาวเปลอกใหสงกวาราคาตลาด แตประมลขายขาวสารในราคา ต�ากวาราคาสงออกในตลาด การท�รฐจายคาจางสแปรสภาพและคาเชาโกดงใหผประกอบการในอตราสงกวาอตราตลาดและการท�รฐเกบขาวไวในสตอกเปนเวลานานจนคณภาพเส� อม มลคาการขาดทน จงประกอบดวย คาเชาทางเศรษฐกจ จานวน 15,853 ลานบาท คาใชจายในการดาเนนการและความสญเสยจากการเกบรกษาขาว 3,276.8 ลานบาท สาหรบคาเชาทางเศรษฐกจจากโครงการรบจานาจะถกแบงใหผรวมโครงการ ดงน: เกษตรกรท�เขารวมโครงการไดรบประโยชน รอยละ 37.25 ของมลคา

ii

ขาดทน ผประกอบการโรงสไดรบ รอยละ 18 โกดงกลางและเซอรเวยเยอรไดรบ รอยละ 4.2 และ พอคาสงออกไดรบ รอยละ 23.4 สวนนกการเมองและเจาหนาท�รฐจะไดสวนแบงคาเชาจากโรงส เจาของโกดง และผสงออก แตงานวจยน: ไมมขอมลเพยงพอในการแยกแยะสวนแบงของบคคลเหลาน: ดงน:นโครงการรบจานาจงเปนการชวยเหลอเกษตรกรท�ส:นเปลอง นอกจากจะเกดภาระขาดทนมหาศาล จากการท�รฐกลายเปนผค าขาวรายใหญแลว ผลประโยชนสวนใหญ (รอยละ 55 ของผลตอบแทนสวนเกน) ไมไดตกอยกบเกษตรกร ตามเจตนารมยของนโยบาย อกท:งเกษตรกรสวนใหญท�ไดประโยชน คอ เกษตรกรท�มฐานะในเขตชลประทาน และโครงการยงกอใหเกดความเสยหายทางเศรษฐกจและการเมองอยางมากมาย

โครงการรบจานาขาวเปลอกกอใหเกดภาระขาดทนเปนเงนมหาศาล แตเปนภาระหน:สาธารณะในลกษณะปลายเปด (contingent liability) กอใหเกดปญหาวนยการคลง เพราะรฐบาลใชเงนกของสถาบนการเงนของรฐ (หรองบก� งคลง) ประโยชนสวนใหญมไดตกแกชาวนา แตตกแก ผสงออก โรงส เจาของโกดง และเจาหนาท�ของรฐ มหนาซ: าชาวนาสวนใหญท�ไดประโยชน คอ ชาวนาท� มฐานะในเขตชลประทาน การแทรกแซงตลาดขาวของรฐกอผลกระทบรนแรงตอความสามารถในการสงออก ทาใหตนทนผลตขาวของสงคม (social cost) สงข:น แตคณภาพขาวต�าลง พอคาคนกลางในทองถ�นและตลาดกลางเลกกจการ พอคาสงออกรายใหญ ไดเปรยบพอคาสงออกขาวรายอ�นๆ การแทรกแซงบดเบอนกลไกตลาด ทาใหการแขงขนลดลง ย�งกวาน: นการแทรกแซง ยงกอใหเกดพฤตกรรมการแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจ ตลอดจนการทจรตในทกระดบของ การแทรกแซง ผลท�ตามมา คอ ความเสยหายตอการใชทรพยากรและการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ดงน:นรฐบาลจงควรยกเลกโครงการรบจานาขาวเปลอก

ขอเสนอแนะทางนโยบายท�สาคญ คอ ประการแรก รฐบาลควรยกเลกโครงการรบจานาขาวเปลอก แลวส�งการใหหนวยงานท�รบผดชอบดาเนนโครงการรบจานาขาวเปลอกจดทารายงานการเงนและปดบญชโครงการรบจานาขาวเปลอกทกโครงการใหแลวเสรจในเวลา 1 ป

ประการทสอง รฐควรจดใหมการประกนความเส�ยงดานราคาขาว วตถประสงคแรก เพ�อเปนหลกประกนชวยเหลอเกษตรกรมใหตองประสบปญหาขาดทนจากภาวะราคาตลาดตกต�า โดยรฐไมตองเขาแทรกแซงการคาขาว นโยบายใหมน: มไดตองการยกระดบราคาขาวในตลาด วตถประสงคประการ ท�สองของขอเสนอใหมน: คอ ตองการใหเกษตรกรทกครวเรอน (รวมท:งเกษตรกรยากจนท�ไมมผลผลตเหลอขาย) ไดรบประโยชนจากการประกน ดงน:น ผวจยจงเสนอใหรฐบาลจากดเพดานการประกนของครวเรอนเกษตรกรแตละราย ผลการศกษาพบวา หากรฐบาลกาหนดเพดานการประกน 10 ตน ตอครวเรอน จะมเกษตรกร รอยละ 82 ท�ไดรบการประกนเตมเพดาน สวนเกษตรกรซ� งมผลผลตเกน 10 ตน กยงคงไดรบความชวยเหลอเฉพาะขาวเปลอก 10 ตนแรก นอกจากน:น ผวจยเสนอใหเกษตรกรมสวนรวมจายคาเบ:ยประกนโดยในปแรก รฐอาจคดคาเบ: ยประกนอตราต�า หรอไมคดเบ:ยประกน แตให

iii

รฐคอยๆเพ�มเบ:ยประกนในปตอๆไป รวมท:งสนบสนนการพฒนาตลาดสนคาเกษตรลวงหนาเพ�อใชเปนกลไกปองความเส�ยงท�เกดจากโครงการประกนความเส�ยงราคา ตลอดจนใหบรษทประกนภยเอกชนเขามาเปนผรบประกนตอ (re-insurance) ในอนาคต

ตามขอเสนอใหมน: รฐจะไมตองรบซ:อขาวในตลาดอกตอไป จงไมมการแทรกแซงตลาดขาว การผลตและการคาขาวจะเปนการดาเนนการเพ�อประโยชนทางเศรษฐกจตามกลไกตลาด นโยบายน: จะสามารถปองกนการทจรตตางๆท�เคยเกดข:นในทกข:นตอนของโครงการรบจานาขาวเปลอก ยกเวน การจดทะเบยนเกษตรกร สามารถลดตนทนของการแทรกแซงและความสญเสยทางเศรษฐกจ นอกจากน:น เม�อส:นฤดเกบเก�ยวรฐบาลจะทราบภาระคาใชจายท:งหมดของโครงการ ทาใหรฐบาลตองมวนยการคลงในการดาเนนนโยบายชวยเหลอเกษตรกร

Abstract

“Rent Seeking Activities and The Political Economy of the Paddy Pledging Market

Intervention Measures”

The objectives of this study are three-fold. Firstly, the study will estimate the cost, revenue, loss and welfare cost of the paddy pledging program in year 2005/06. The second objective is estimate the economic rents that are captured by participants of the program, i.e., farmers, rice millers, warehouse owners, surveyors, exporters and government officials. Their rent-seeking activities, including corruption behavior, will also be described. Finally, the economic impact of the paddy pledging program on production cost, quality of rice, export competitiveness and rice market structure will be also analysed. The study uses the paddy pledging program in 2005/06 as a case study because all of the rice in this program was sold old and the high guarantee price which resulted in a large amount of pledged paddy is similar to the situation in 2008-09.

The costs of the program, which include the financial and some implicit cost, are estimated at 51,758.26 million baht and the loss is 19,130 million baht, of which 15,853 million baht are economic rent, and the rest are the operation costs and storage loss. The welfare cost is slightly lower (฿16,609-17,721 million baht). Although the consumers had to pay higher rice price, the farmers who did not participate in the program also benefited from the higher paddy price.

The differences between the guaranteed prices of paddy and their market prices as well as the fact that the prices that government sell their rice are lower than the market price generate the economic rents for those involved in the program. The other sources of rents are the milling fee and warehouse rental costs which are higher than the market rates. The study finds that the farmers capture as much as 37.25% of the loss. About 23.4% of the rent is captured by exporters, 18% to the rice millers, 4.2% to the warehouse owners and surveyors, and 17% are the loss due to storage and operating expenses of the program. The politicians and government officials share parts of the rents accrued to rice millers, warehouse owners and exporters. This study did not provide the estimates due to data unavailability. Since most of the benefits (55% of rent) did not go to the farmers, the paddy pledging program is the costly policy of subsidizing farmers. In addition, most of the rents are captured by the well-to-do farmers in the irrigated areas, and a few large-scale exporters.

Various kinds of rent seeking activities are identified in this study, some of them include the adoption of short duration varieties (70-75 days) which negatively affect rice quality, and the excessive

vi

capacity expansion of rice mills. These activities are rent dissipating. In addition, the program is also plagued with corruption at all stages of intervention. In stead of dissipation of real resources, corruption is the outright transfer of money. These activities may have negative impact on economic growth.

Finally, since the government has become the largest rice trader, the program has resulted in negative impact on cost of production, export competitiveness and competition in the rice markets. For these reason, the paddy pledging program should be abolished.

This study recommends a quasi put option program as a direct means to subsidize the farmers. Its objective is to provide a price insurance policy for the farmers so that they do not suffer loss from their paddy sale. The new policy does not aim at shoring up the market prices of paddy. Every farmer, including those who do not have the marketable surplus, can insure their crop up to a maximum of 10 to 20 ton per household. One major advantage of this policy is that the government will not involve in the rice business. If the market (or reference) price is lower than the insured price at the harvesting time, the Bank for Agriculture and Agricultural Cooperatives will pay the difference to the farmers. The farmer do not sell any rice to the government as in the case of paddy pledging program. Therefore, the competition in the rice markets will be restored.

สารบญ

กตตกรรมประกาศ ....................................................................................................................................................................... I บทคดยอ ........................................................................................................................................................................................ I ABSTRACT................................................................................................................................................................................ V บทท) 1 บทนา ................................................................................................................................................................................ 1

1.1 คานา ................................................................................................................................................................................. 1 1.2 วตถประสงค ................................................................................................................................................................... 3 1.3 แนวคดในการศกษา ...................................................................................................................................................... 3

บทท) 2 สาระสาคญของโครงการรบจานาขาวเปลอก .............................................................................................................. 7 2.1 นโยบายการแทรกแซงตลาดขาวในอดต : การประกนราคาข:นต�า ......................................................................... 7 2.2 โครงการรบจานาขาวเปลอก ....................................................................................................................................... 9 2.3 ผลการดาเนนงานโครงการรบจานาขาวเปลอก ........................................................................................................ 13 2.4 ข:นตอนการดาเนนงานและหลกเกณฑของโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49 ................... 18 2.5 ผลการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49 ................................................................................................. 25

บทท) 3 ตนทนของโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป ฤด 2548/49 ...................................................................................... 27 3.1 ตนทนทางการเงนและภาระขาดทน ........................................................................................................................... 27 3.2 ตนทนการเปล�ยนแปลงของสวสดการ ...................................................................................................................... 34 3.3 ตนตอของคาเชาทางเศรษฐกจและสวนแบงผลประโยชนของโครงการจานา ..................................................... 40 3.4 ผลกระทบตอตนทนการผลต การบดเบอนตลาดขาวและความสามารถในการแขงขน ...................................... 48

บทท) 4 การแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจและการทจรตของผเก)ยวของใน โครงการจานาขาวเปลอก ............................. 57 4.1 การแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจของชาวนา ........................................................................................................... 58 4.2 การแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจของโรงส ............................................................................................................. 60 4.3 การแสวงหาคาเชาของเจาของโกดง และเซอรเวเยอร .......................................................................................... 63 4.4 การแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจของผสงออก ....................................................................................................... 64 4.5 สรป : การแสวงหาคาเชาของนกการเมองและขาราชการ ........................................................................................ 67

บทท) 5 สรปและขอเสนอแนะเชงนโยบาย .............................................................................................................................. 71 5.1 สรป ................................................................................................................................................................................ 71 5.2 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย ............................................................................................................................................. 71 5.3 แนวทางการประกนความเส�ยงราคาขาวเปลอก ........................................................................................................ 72

บรรณานกรม............................................................................................................................................................................... 87 ภาคผนวก .................................................................................................................................................................................... 91

viii

สารบญตาราง

ตารางท� 2.1 สรปการเปล�ยนแปลงนโยบายการรบจานาขาวเปลอกระหวาง พ.ศ. 2524/25-2552 ............................... 13 ตารางท� 2.2 สดสวนขาวเปลอกท�เขาโครงการรบจานาขาวเปลอก ............................................................................... 15 ตารางท� 2.3 สรปหลกเกณฑการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49 ............................................................. 22 ตารางท� 2.4 ผลการรบจานาและการไถถอนขาวเปลอกโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49 .......................................................................................................................................... 25 ตารางท� 3.1 ปรมาณและมลคาขาวเปลอกในโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป 2548/49 ........................................... 27 ตารางท� 3.2 รายรบและรายจายของโครงการรบจานาขาวเปลอกปการผลต 2548/49 ณ 31 มนาคม 2552 ................... 29 ตารางท� 3.3 รายละเอยดคาใชจายและรายรบตามเวลาท�เกดข:นจรงและคานวณเปนมลคาปจจบน .......................... 32 ตารางท� 3.4 คาความยดหยนตอราคาของอปสงคท�ใชในการคานวณ ........................................................................... 38 ตารางท� 3.5 การคานวณการเปล�ยนแปลงสวสดการสงคมภายหลงการแทรกแซง ราคาขาวเปลอก นาป 2548/49 ....................................................................................................................... 39 ตารางท� 3.6 การคานวณมลคาจากการขายขาวเปลอกหากเกษตรกรไมนามาเขาโครงการรบจานา .......................... 40 ตารางท� 3.7 ผลประโยชนแฝงของโรงสท�ไดจากโครงการจานาเทยบกบธรกจสขาวตามปรกต .............................. 43 ตารางท� 3.8 สวนแบงผลประโยชนท�ไดจากโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป 2548/2549 ........................................ 46 ตารางท� 3.9 สรปคาเชาทางเศรษฐกจของเกษตรกรและผสงออก จากการคานวณ 2 วธ ............................................ 47 ตารางท� 3.10 สดสวนการประมลขาวของผประมลรายใหญ ............................................................................................ 51 ตารางท� 3.11 การจานาขาวเปลอกตามมลคาจานาตอราย ในโครงการรบจานาขาวเปลอก .......................................... 52 ตารางท� 4.1 ราคาขาวของผชนะการประมล (บาท/กโลกรม) ......................................................................................... 65 ตารางท� 5.1 ตวอยางงบประมาณท�ใชสาหรบการประกนความเส�ยง ณ ระดบราคาตางๆ (วงเงนประกนไมเกน 350,000 บาทตอครวเรอน) ....................................................................................... 73 ตารางท� 5.2 งบประมาณชดเชยการประกนความเส�ยงราคาของขาวเปลอกในกรณตางๆ .......................................... 79

ix

สารบญรป

รปท� 2.1 การเปรยบเทยบระหวางราคารบจานากบราคาตลาดสาหรบขาวเปลอกหอมมะล ........................................ 14 รปท� 2.2 การเปรยบเทยบระหวางราคารบจานากบราคาตลาดสาหรบขาวเปลอกเจา ................................................... 15 รปท� 2.3 ความสมพนธระหวางสตอกขาวของรฐบาลกบการสงออกขาวของไทย ....................................................... 17 รปท� 2.4 เปรยบเทยบราคาขาวสงออกไทยกบสหรฐอเมรกา และไทยกบเวยดนาม ..................................................... 18 รปท� 2.5 กระบวนการการสงผานขาวของโครงการรบจานาขาวเปลอกปการผลต 2548/49 ....................................... 21 รปท� 3.1 ผลกระทบของนโยบายรบจานาขาวเปลอกป 2548/49 ...................................................................................... 35 รปท� 3.2 ชาวนาในโครงการจานาและมลคา เทยบกบชาวนาท:งหมดและผลผลตขาว จาแนกตาม ปรมาณผลผลตตอคนจน (หรอมลคาจานาตอคน) ........................................................................ 41 รปท� 3.3 การสงออกขาวของประเทศผสงออกรายใหญ 6 เดอนแรกของป 2551 และ 2552 ......................................... 51 รปท� 3.4 การกระจายผลประโยชนของโครงการรบจานาขาวเปลอก จาแนกตามรายไดของชาวนา 10 กลม 2549/50 .................................................................................................. 53 รปท� 5.1 สรปข:นตอนการประกน ....................................................................................................................................... 78

บทท) 1

บทนา

1.1 คานา

โครงการรบจานาขาวเปลอกเปนโครงการแทรกแซงตลาดสนคาเกษตรท�ใชงบประมาณแผนดนมากท�สดในบรรดาโครงการแทรกแซงสนคาเกษตรทกชนด ถงแมโครงการจานาขาวเปลอกจะไมใชโครงการท�มปญหาการทจรตมากเทากบโครงการจานาลาไย แตกมรายงานขาวเก�ยวกบ การทจรตของผเก�ยวของกบโครงการรบจานาขาวเปลอกอยเปนประจา (ประชาชาตธรกจ 10 พฤษภาคม 2547 ไทยรฐ 29 กนยายน 2548 ฐานเศรษฐกจ 2-4 เมษายน 2552 รายงานของคณะกรรมาธการเศรษฐกจฯ รฐสภา 2548 เปนตน) เชน ขาว อคส. ฟองรองโรงสจานวนมากท�รวมโครงการรบจานาในขอหาขาวเปลอกท�ฝากในโกดงของโรงสเอกชนสญหาย การว�งเตนของโรงสกบนกการเมองเพ�อสทธx ในการรบจานาขาวเปลอกขามเขต ปญหาความไมชอบมา พากลของ การประมลขายขาว เปนตน ประเดนท�นาสนใจ คอ รปแบบการทจรตในโครงการจานาขาวเปลอกมการเปล�ยนแปลงไปจากในยคแรก ๆ ท�รฐเร�มนาโครงการรบจานาขาวเปลอกมาใช ดเหมอนวาปญหาการปลอมแปลงเอกสารแสดงสทธการจานาขาวเปลอกจากเกษตรกรจะเบาบางลง ถงแมจะ ยงมขาวการสวมสทธx ของชาวนาอยบาง แตปญหาทจรตสวนใหญจะเปนปญหาท�เกดในโครงการจานาพชผลชนดอ�น โดยเฉพาะการจานาลาไย การท�รปแบบการทจรตมการเปล�ยนแปลงอาจ เกดจากเหตผลหลายประการ อาทเชน การเพ�มงบประมาณการรบจานาจนทาใหผเก�ยวของทกระดบสามารถเขารวมโครงการรบจานาไดรบประโยชนโดยถวนหนา การปรบปรงระเบยบและข:นตอนการรบจานาใหรดกมมากข:น ทาใหระบบการรบจานาขาวเปลอกเร�มมความลงตวในการจดสรรผลประโยชน (หรอคาเชาทางเศรษฐกจ) 1 ใหผเก�ยวของทกฝายพอใจ คาถาม คอ ความลงตวของผลประโยชนดงกลาวกอใหเกดภาระการคลงแกผเสยภาษเทาไร และการแทรกแซงตลาดขาวกอใหเกดผลกระทบตอโครงสรางตลาดขาวไทย คณภาพขาวและความสามารถในการแขงขนอยางไร

ถงแมโครงการรบจานาขาวเปลอกและพชผลการเกษตรตาง ๆ จะเกดปญหาการทจรตเปนประจา แตฝายการเมองกยงนยมใชนโยบายจานาพชผลเปนนโยบายการหาเสยงกบเกษตรกร

1 คาเชาทางเศรษฐกจ หมายถง ผลตอบแทนสวนเกนท�ตกเปนของเจาของปจจยการผลต หรอผเขารวมโครงการจานาขาวเปลอกไมวาจะเปนเกษตรกร โรงส ผสงออก หรอเจาหนาท� ผลตอบแทนสวนเกนน: มไดชวยใหผลผลตของประเทศเพ�มข:นเลย สาเหตท�ผรวมโครงการไดรบผลตอบแทนสวนเกน เพราะรฐแทรกแซงโดยซ:อสนคาจากเกษตรกรในราคาสงกวาราคาตลาด และขายสนคาในราคาต�ากวาราคาตลาดดงจะกลาวตอไป

2 โครงการศกษามาตรการแทรกแซงตลาดขาวเพ�อปองกนการทจรต

ผลการสารวจความเหนประชาชนกแสดงวาประชาชนยงเช�อวาโครงการจานาพชผลเปนโครงการท�สามารถชวยแกไขปญหาความยากจนในภาคเกษตร ในสวนของขาราชการท�เก�ยวของกบโครงการแทรกแซงตลาดพชผลการเกษตรตางกมความเช�อวาโครงการแทรกแซงตลาดของรฐบาลเปนโครงการท�สามารถชวยเหลอเกษตรกรไดอยางจรงจง หากไมมการประกนราคาพชผลในตอน ตนฤดการเกบเก�ยว เกษตรกร (ท:งในและนอกโครงการ) จะขายขาวไดในราคาต�า เพราะถกพอคา คนกลางกดราคา โครงการรบจานาขาวเปลอกสามารถยกระดบราคาขาวในตลาด เกษตรกรท�นาขาวมาจานาจะไดรายไดสงข:น นอกจากน:นเกษตรกรท�ไมไดเขารวมโครงการจานากจะไดประโยชนจากราคาขาวท�สงข:น เน�องจากในตอนตนฤดเกบเก�ยวขาวเปลอกสวนหน�งจะอยในสตอกขาวของรฐบาล2 งานวจยคร: งน:ไมตองการพสจนวาราคาขาวเปลอกในตลาดจะสงข:นกวากรณท�ไมมโครงการรบจานาขาวเปลอก แตตองการนาเสนอขอเทจจรงวาผลประโยชนของโครงการรบจานาขาวเปลอกตกอยกบผเก�ยวของฝายใดบาง มลคาเทาไร จรงหรอไมวาการจานาขาวเปลอกสามารถลดปญหาความยากจน

วตถประสงคหลกของโครงการน: คอ การศกษาตนทนและความสญเสยทางการเงนและทางเศรษฐกจของโครงการรบจานาขาวเปลอก เพราะรฐบาลไมเคยมรายงานเร�องผลการดาเนนการโครงการจานาพชผลตอสาธารณชน ประชาชนและเกษตรกรไมเคยมขอมลวาโครงการรบจานาพชผลกอใหเกดตนทนทางเศรษฐกจ และความสญเสยตอสงคมเปนจานวนเทาไร และใครเปนผไดผลประโยชนสวนใหญจากโครงการแทรกแซงขาวเปลอกดงกลาว ขอเทจจรงเหลาน: จะเปนประโยชนตอการกาหนดนโยบายสาธารณะ เม�อประชาชน เกษตรกร และขาราชการทราบขอเทจจรงเก�ยวกบตนทนทางเศรษฐกจ และความสญเสยของโครงการรบจานาขาวเปลอก ความรน: จะกอใหเกดแรงกดดนใหพรรคการเมองเร�มเปล�ยนแปลงนโยบายการชวยเหลอชาวนาไปในทศทางท�จะเกดตนทนและความสญเสยตอสงคมในระดบท�ต �าลง การเปล�ยนแปลงนโยบาย การแทรกแซงตลาดขาวจะมความสาคญย�งตออนาคตของอตสาหกรรมขาวไทย

2 จดออนของแนวคดน: คอ การละเลยขอเทจจรงท�วา เม�อรฐเร�มนาขาวเปลอกมาระบายสตลาดตอนกลางหรอปลายฤด

ราคาขาวในตลาดจะลดลง ดงน:นพอคาคนกลางจะลดปรมาณการรบซ:อขาวในตนฤดเกบเก�ยว แลวรอซ:อขาวเม�อราคาลดลง ยกเวนวารฐบาลจะไมนาขาวเปลอกออกจาหนาย แตปลอยใหเส�อมสภาพลงจนหมดคา


1.2 วตถประสงค

1) ศกษานโยบายการรบจานาขาวเปลอก และมาตรการท�ใชในการแทรกแซงตลาด โดยศกษาถงโครงสรางองคกรท�เก�ยวของท:งดานบทบาทภาระหนาท� และกระบวนการในการดาเนนนโยบายและมาตรการ และนาเสนอขอมลสถตเก�ยวกบตลาดขาว เพ�อวเคราะหผลกระทบของนโยบายและมาตรการดงกลาว

2) ศกษาวเคราะหนโยบายการรบจานาขาวเปลอกและมาตรการในการดาเนนงาน และประมาณการตนทนทางการเงนและตนทนทางเศรษฐกจบางสวนของนโยบายและมาตรการเหลาน:น

3) ประมาณการขนาดความเสยหายท�เกดข:นตอเศรษฐกจ ไดแก การขาดทนทางเศรษฐกจ (economic loss) ศกษาผลกระทบดานตางๆ อนเน�องมาจากนโยบายและมาตรการแทรกแซงท�ใชอยในปจจบน ไดแก กระบวนการแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจ และผลกระทบตอการผลตและตลาดขาว ตลอดจนศกษารปแบบและกระบวนการทจรตท�เกดข:นในทกข:นตอนของการแทรกแซง

4) เสนอมาตรการการแทรกแซงท�มประสทธภาพ และสามารถปองกนการทจรตได พรอมแนวปฏบตและการบรหารจดการท�เปนรปธรรม

1.3 แนวคดในการศกษา

งานวจยน: จะศกษาคาเชาทางเศรษฐกจ (หรอผลตอบแทนสวนเกน) และการทจรตท�เกดข:นภายใตกระบวนการจานาขาวเปลอก แนวคดหลกคอ มาตรการจานาขาวเปลอกของรฐบาลไดกอใหเกดคาเชาทางเศรษฐกจ เพราะการจานามการจากดปรมาณรบจานาในราคาสงกวาราคาตลาด ทาใหผเก�ยวของไดรบกาไรสวนเกน ในงานวจยคร: งน: ตนตอของคาเชาเศรษฐกจม 3 ประเภท คอ (ก) ราคารบจานาสงกวาราคาตลาด (ข) คาบรการท�รฐจายใหแกผเขารวมโครงการสงกวาอตราคาบรการในตลาด เชน คาเชาโกดง คาจางส เปนตน 3 และ (ค) การประมลขาวรฐบาลในราคาต�ากวาราคาตลาด สวนการทจรตตางๆ เชน การสวมสทธx จานา การนาขาวของรฐไปหมนทากาไร เปนตน ถอวาเปนบางสวนของคาเชาใน ขอ (ก) (ข) และ (ค)

ในการวดคาเชาทางเศรษฐกจจากมาตรการแทรกแซง ผวจยจะศกษากระบวนการรบจานาขาวเปลอกนาป ฤด 2548/49 เพราะเปนโครงการท�รฐจาหนายขาวออกหมดแลว และมขอมลคอนขางสมบรณ นอกจากน:ยงเปนปท�ราคาจานาสงกวาราคาตลาดมาก ทาใหมการจานาขาวเปลอก จานวนมาก

3 คาบรการขางตน เปนตนทนของมาตรการแทรกแซง แตสวนตางระหวางอตราคาซ:อบรการท�รฐจายกบคาบรการในตลาดเปนคาเชาทางเศรษฐกจท�ตกแกผประกอบการท�เขารวมโครงการ


คลายกบสถานการณในป 2551-2552 แนวทางการศกษาจะพจารณาวาการแทรกแซงกอใหเกดคาเชาทางเศรษฐกจและมชองทางใหผเก�ยวของแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจหรอการทจรตตามแนวคดขางตนอยางไรบาง การวจยจะศกษารายรบ รายจายและการขาดทนของนโยบายจานา และการขาดทนทางการเงนของนโยบาย ประมาณการ คาเชาทางเศรษฐกจท�ตกแกผเก�ยวของ วธการวดคาเชาท�ตกแกผเก�ยวของแตละฝาย มดงน: (ก) คาเชาของชาวนาเทากบสวนตางระหวางราคาจานากบราคาตลาดตอนตนฤด (ข) คาเชาทางเศรษฐกจท�ตกแกโรงส และเจาของโกดงเทากบคาใชจายดาเนนงาน (ท:งตวเงนและส�งของ) ท�รฐจายใหโรงสและโกดง เปนคาจางส คาขนสง คากระสอบ และคาเชาโกดง (ค) คาเชาของผสงออกเทากบสวนตางระหวางราคาขาวสงออกกบราคาประมล

การประมาณการตนทนท�เกดข:นตอเศรษฐกจ จะประกอบดวย 1) ตนทนท�ชดแจง (explicit cost) หรอตนทนทางการเงน ไดแก คาใชจายตางๆท�รฐจาย และ 2) ตนทนแฝง (implicit cost) โดยแบงเปน ตนทนแฝงท�สามารถคานวณได (ไดแก มลคาของขาวท�จายเปนคาจางส จากการท�รฐกาหนดอตราสต�ากวาอตราการสท�วไป และความสญเสยจากขาวมคณภาพลดลง) และตนทนแฝงท�ไมสามารถคานวณได แตใชวธการพรรณาถงพฤตกรรม ไดแก ความสญเสยตออตสาหกรรมขาวอนเกดจากการท�โครงการน: กอใหเกดกจกรรมการแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจของผเก�ยวของ (Rent seeking loss) เชน ผลตอตนทนการผลต ผลตอกาลงการผลตของโรงส เปนตน สวนตนทนแฝงท�จะไมมการศกษาในงานวจยคร: งน: เพราะปญหาขอจากดดานขอมล คอ คาเสยโอกาสของเวลาของขาราชการ และเจาหนาท�ในโครงการจานา

นอกจากตนทนการดาเนนงานและตนทนเงนท�ใชในโครงการรบจานาขาวเปลอกแลว การศกษาคร: งน: จะประมาณการภาระขาดทนของโครงการฯ ซ� งเทากบรายรบของโครงการ (จาก การจาหนายขาวเปลอกและขาวสาร) ลบดวยตนทนท:งหมด โดยจะคานวณท:งตนทนราคาตลาด และมลคาปจจบน จากน:นจะนาผลขาดทนของโครงการมาจาแนกวาเงนดงกลาวตกแกคนกลมใดบาง จากน:นจะคานวณตนทนสวสดการ (welfare cost) ของโครงการรบจานาขาวเปลอก

ขอมลท�ใชในการศกษามาจาก (1) ธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (2) องคการคลงสนคา (3) กรมการคาตางประเทศ (4) คณะกรรมการขาวแหงชาต และ (5) กองทนชวยเหลอเกษตรกร (6) รายงานขาวในหนงสอพมพ และ (7) รายงานวจยในอดต

แนวคดเร�องกจกรรมแสวงหาคาเชาเศรษฐกจ (Rent seeking activities) มาจากงานของ Tullock (1967) Krueger (1974) และ Bhagwati (1982) กลาวคอ การท�รฐแทรกแซงกจกรรม ทางเศรษฐกจกอใหเกดกาไรสวนเกน ผเก�ยวของจงยอมใชทรพยากร (real resources) ลงทนเพ�อใหตนไดรบกาไรสวนเกน แตกจกรรมดงกลาวมไดทาใหผลผลตของสงคมเพ�มสงข:นหรอในกรณท�ม


การผลตเพ�มมากข:น ตนทนสวนเพ�มของสงคมกสงกวาผลประโยชนสวนเพ�มของสงคม ผลกระทบสทธคอ อตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจจะลดนอยลง

รายละเอยดของวธการศกษาจะนาไปอธบายในบทท� 3 - 4

บทท) 2

สาระสาคญของโครงการรบจานาขาวเปลอก

เน:อหาในบทน: เปนการบรรยายนโยบายการแทรกแซงตลาดขาวของไทยเร�มจากนโยบายพยงราคาขาวในอดต จนมาถงโครงการรบจานาขาวเปลอกท�เปนนโยบายหลกของรฐบาลในการชวยเหลอชาวนาในปจจบน หลงจากการสรปการเปล�ยนแปลงมาตรการและผลการดาเนนงานของโครงการรบจานาขาวเปลอกต:งแตอดตถงปจจบนและผลการดาเนนการในตอนท� 2.2-2.3 แลว ตอนท� 2.4 และ2.5 กลาวถงหลกเกณฑและผลการดาเนนงานในโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป 2548/49 และผล การดาเนนงาน ตามลาดบ

2.1 นโยบายการแทรกแซงตลาดขาวในอดต : การประกนราคาขdนต)า

รฐบาลเคยมนโยบายพยงราคาขาวหรอประกนราคาขาวข:นต�า (price support policy) มาต:งแตป 2508 แตในระยะแรกนโยบายไมมผลในทางปฏบต เพราะราคาข:นต�า (support price) ต�ากวาราคาตลาด นอกจากน: งบท�ใชในการแทรกแซงคอนขางนอย เชน ในระหวางป 2512 – 2515 รฐบาลมงบซ:อขาวเพยง 2 แสนตนตอป ขณะท�ผลผลตขาวเฉล�ย ปละ 13.4 ลานตน (Siamwalla 1987)

นบต: งแตป 2518 เปนตนมาหลงจากเร� มมรฐบาลจากการเลอกต: ง รฐบาลจงประกาศนโยบายพยงราคาในชวงการเกบเก�ยวขาวนาป โดยกาหนดราคาประกนสงกวาราคาตลาด หนวยงานท�รบผดชอบจะสลบกนระหวางกระทรวงเกษตรฯกบกระทรวงพาณชย หากรฐบาลเลอกใชกระทรวงเกษตรฯ องคการตลาดเพ�อเกษตรกร (อ.ต.ก.) จะเปนผ รบผดชอบรบซ: อขาวเปลอกโดยตรงจากชาวนา โดยใชเงนจากกองทนสงเคราะหเกษตรกร หากรฐบาลมอบหมายใหกระทรวงพาณชย องคการคลงสนคา (อคส.) จะเปนหนวยงานท�รบซ: อขาวสารในราคาข:นต�า จากโรงส งบประมาณมาจากรายรบจากการคาขาวแบบรฐบาลตอรฐบาล (Siamwalla 1987) ยกเวนป 2523/24 ท�ท: งสองกระทรวงรวมกนรบผดชอบ งบประมาณท�ใชในโครงการมาจากกองทนสงเคราะหเกษตรกร ซ� งมรายไดจากการเกบคาธรรมเนยมการสงออกขาว

ว ตถประสงคของโครงการพยงราคาคอ การยกระดบราคาขาวเปลอกตอนตนฤด (โสภณ ทองปาน 2537 และSiamwalla1987) โดยรฐบาลรบซ:อขาวในราคาสงกวาตลาด หลงจากน:นรฐบาลจะขายขาวคน (ใหโรงส) ในราคาตลาด ดงน: นโครงการจงกอใหเกดคาเชาทางเศรษฐกจ การศกษาของเจมศกดx ป� นทอง (2527) พบวา การดาเนนงานของอ.ต.ก.ในป 2526 คาเชาทางเศรษฐกจสวนใหญ (รอยละ 54) ตกแกโรงส รองลงมา (รอยละ 27) ตกแกขาราชการและพรรคการเมอง รอยละ 6 เปนของผนาชาวนาและ รอยละ 13 ตกแกชาวนา


ในป 2524/25 รฐบาลเร� มให อคส.กเงนจากธนาคารพาณชย จ านวน 4.5 พนลานบาท เพ�อนามาใชพยงราคา แตหลงจากน:น 3 ป เม�อต|วสญญาใชเงนครบกาหนด อคส.ไมสามารถใชหน: รฐบาลจงตองรบภาระโดยการยดระยะเวลาชาระหน: 10 ป และนาเงนจากกองทนสงเคราะหเกษตรกร มาชาระหน: ดงน:นโครงการพยงราคาในป 2526 จงเปนโครงการใหญคร: งสดทาย ต:งแต ป 2527 รฐบาล จงหนมาใชกระทรวงมหาดไทยใหเปนผดาเนนการ โดยใชงบประมาณเพยง 200 ลานบาท กระทรวงใชวธรบดาเนนการซ:อขาวจากพ:นท�ท�เร�มมปญหาการประทวงของชาวนา เพ�อระงบการประทวงแตตนทาง

เฉกเชนประเทศกาลงพฒนาอ�นๆ นโยบายแทรกแซงภาคเกษตรของไทยในอดตเร� มจากนโยบายลงโทษภาคเกษตรโดยเกบภาษสงออกหรอจากดการสงออกมาเปน นโยบายการอดหนน ภาคการเกษตรต:งแตปลายป 2529 เปนตนมา (อมมาร และสทศน 2531) นโยบายอดหนนภาคเกษตรเร� มกอตวเปนรปรางหลงจากท�ไทยมรฐบาลจากการเลอกต: ง แตนโยบายท�ประสบความสาเรจ ในการชวยเหลอเกษตรกรอยางเปนระบบ ไดแก โครงการรบจานาขาวเปลอก ซ� งเร� มตนต: งแต ป 2524/25 เปนตนมา วตถประสงคหลก คอ รฐตองการใหเกษตรกรชะลอการขายขาวเปลอก ในชวงตนฤดเกบเก�ยวเม�อราคาขาวอยในระดบต�า โดยธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) เปนผ ใหสนเช�ออตราดอกเบ: ยต� า เปนจานวน รอยละ 80 ของมลคาขาว สนเช�อน: เปน การบรรเทาปญหากระแสเงนสดของเกษตรกร เกษตรกรจะนาขาวเปลอกมาจานาไวกบ ธ.ก.ส. และกอนครบกาหนดการกเงน (3-4 เดอน) หากราคาขาวในตลาดสงข:นกวามลคาจานา เกษตรกรสามารถไถถอนขาวท�จานาไว แตหากราคาขาวยงต�าเม�อส:นสดโครงการเกษตรกรสามารถท:งขาวท�จานา โดยปลอยใหรฐเปนผรบผดชอบการระบายขาวเอง เน�องจากราคารบจานาต�ากวาราคาตลาด ปรมาณการจานาจงไมมาก รฐเองกมภาระเร�องสตอกขาวไมมากนก

การเปล�ยนแปลงนโยบายคร: งสาคญเกดข:นในป 2544 เม�อพรรคไทยรกไทยชนะการเลอกต:ง รฐบาลโดยการนาของ พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ไดเร� มเปล�ยนหลกการสาคญของโครงการรบจานา โดยการปรบเพ�มราคาเปาหมายนาใหเทากบราคาตลาดในฤดการผลต 2544/45 และตอมากเพ�มราคาใหสงกวาราคาตลาดหลงจากท� บรษท เพรสซเดนท อะกร เทรดด:ง จากด ประสบความสาเรจใน การประมลขาวในสตอกรฐบาล จานวน 1.68 ลานตนในป 2547 โดยบรษทฯ กลาประมลขาวในราคาท�สงกวาราคาตลาด เหตการณดงกลาวจงเปนการเปล�ยนแปลงหลกการของการชวยเหลอจาก “การรบจานา” (ราคาต�ากวาราคาตลาด) ไปเปน “การพยงราคาข:นต� า” (price support) โดยไมเปล�ยน ช�อโครงการ นโยบายใหมน: ไดกอใหเกดผลกระทบทางเศรษฐกจและการเมองอยางกวางขวางโดยเฉพาะอยางย�งผลตอคาเชาทางเศรษฐกจ ดงจะไดวเคราะหในบทตอไป

ความลมเหลวของมาตรการแทรกแซงราคาโดยตรง ไดแก ปญหาขาดทนของ อคส. และ อ.ต.ก. และการไมประสบความสาเรจในการพยงราคา ทาใหธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณ


การเกษตร (ธ.ก.ส.) หนมาผลกดนการแทรกแซงกลไกตลาดทางออม โดยใชการรบจานาขาวเปลอก วตถประสงคสาคญของโครงการคอ การใหชาวนาชะลอการขายขาวเปลอก ราคาต�าในตอนตนฤด โดยการนาขาวเปลอกมาจานา ธ.ก.ส.รบจานาขาวเปลอกโดยใหเงนก รอยละ 80 ของมลคาขาวท�จานาเพ�อชวยบรรเทาความเดอดรอนทางการเงนของเกษตรกร เม�อถงกาหนดไถถอน เกษตรกรสามารถเลอกไถถอนขาวจานาไดถาราคาตลาดสงกวาราคาจานา หรอเลอกท:งจานาถาราคาตลาดต�ากวาราคาจานา ตอมาในภายหลง มวตถประสงคอกประการหน� ง คอ การใชโครงการ รบจานา ดนหรอพยงราคาขาวเปลอกตอนตนฤดใหสงข:น

2.2 โครงการรบจานาขาวเปลอก

โครงการรบจานาไดดาเนนการมากวา 20 ป4 โดยธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) เร�มดาเนนการรบจานาขาวเปลอกอยางเปนทางการในปการผลต 2524/25 ในระยะแรกชาวนาท�นาขาวมาจานาไวกบ ธ.ก.ส. ตองฝากขาวเปลอกไวกบโกดงของ อคส. โดยชาวนาจะตองขนขาวเปลอกไปสงโกดงเอง และตองจายคารบฝากขาวใหแก อคส.ดวย ชาวนาท�นาขาวมาจานาจะไดรบเงนก รอยละ 80 ของมลคาขาวเปลอกท�นามาฝากไวกบ อคส. แตไมเกน รายละ 100,000 บาท ธ.ก.ส. จะคดดอกเบ:ย รอยละ 13 ตอป ชาวนาอาจไถถอนขาวกอนกาหนดได แตเม�อครบกาหนดหากชาวนาไมไถถอนขาวคน กสามารถท:งขาวเปลอกท�จานาให ธ.ก.ส. แทน การชาระหน: เงนก ธ.ก.ส. จะนาขาวเปลอกออกจาหนายเพ�อชาระหน: สนตอไป (สมพรและอรอนงค 2549) การรบจานาในป 2524/25 ประสบความลมเหลว เพราะมชาวนารวมโครงการเพยง 69 รายจานาขาวเพยง 410 ตน เน�องจากชาวนาตองเสยคาใชจายตางๆมาก ถงแมจะมการปรบปรงมาตรการ ในป 2525/26 ถง 2527/28 แตกยงไมประสบความสาเรจ (นตยสารขาวไทย 2551)

ปการผลต 2529/30 มการเปล�ยนแปลงสาคญ โดยรฐบาลจดสรรงบประมาณ 5,000 ลานบาทในการรบจานาและเปนปท� ธ.ก.ส. เปดรบจานายงฉาง คอ ใหชาวนาเกบขาวจานาไวในยงฉางของชาวนาเองเพ�อลดกระบวนการและคาใชจายในการขนยายขาวเปลอกของเกษตรกร นอกจากน:น ธ.ก.ส.ไดปรบลดอตราดอกเบ:ยเงนกท�เกษตรกรตองชาระคน ธ.ก.ส. เม�อไถถอนลงมาเหลอ รอยละ 3 ตอปสาหรบการจานาในชวงเดอนมกราคมถงมถนายน และ รอยละ 6 ตอป สาหรบการจานาในชวงเดอนกรกฎาคมถงสงหาคม ในป 2530/31 ธ.ก.ส. ปรบลดดอกเบ:ยเหลอ รอยละ 3 ตอป ตลอดระยะเวลารบ

4 นายนพนธ วงษตระหงาน ใหสมภาษณทางนตยสารขาวไทย (2551) วาโครงการจานาขาว เกดจากคาแนะนาของนายณรงค ศรสะอาน ท�ธนาคารกสกรไทย โดยใหโรงสรบซ:อขาวเปลอกจากชาวนามาส แลวนาขาวสารไปจานากบธนาคารพาณชย


จานา (ดสรปการเปล�ยนแปลงมาตรการสาคญในตาราง 2.1) มาตรการดอกเบ:ยต�าจงจงใจใหเกษตรกรเขารวมโครงการรบจานาป 2529/30 ถง 360,269 ราย มปรมาณขาวเปลอกเขาสโครงการ 2,275,939 ตน ใชงบประมาณในการรบจานาท:งส:น 3,809.6 ลานบาท อยางไรกตาม ราคาขาวเปลอกชนดตางๆ ในปน:ขยบตวเพ�มข:นมากกวาดอกเบ: ยท�เกษตรกรตองจายคน ธ.ก.ส. ซ� งเปนผลมาจากเกดภาวะฝนแลง การทานาเสยหายมาก อกท: งรฐยงมมาตรการอ�นๆเสรม เชน โครงการรบซ: อขาวเปลอกของกระทรวงมหาดไทย โดยใหโรงสกยมเงนไมเสยดอกเบ:ยเพ�อไปซ:อขาวเปลอกจากเกษตรกรรายยอยท�ผลตขาวไมเกนรายละ 10 ตน โดยรบซ:อในราคาท�สงกวาตลาดประมาณ รอยละ 10 โครงการ รบชาระหน: สนดวยขาวเปลอก รวมท:งโครงการท�ให อ.ต.ก. ดาเนนการซ:อขาวเปลอกจากชาวนา

ในเดอนตลาคมป 2534 เปนปท�มการจดต:ง“กองทนรวมเพ�อชวยเหลอเกษตรกร” ข:นในกรมบญชกลาง กระทรวงการคลง กองทนน:ทาหนาท�ใหเงนอดหนนสนคาเกษตรท�ไมมกฎหมายเฉพาะรองรบ โดยไดรบจดสรรงบประมาณแผนดน5

และในปน: มการปรบจานวนเงนกท�เกษตรกรจะไดรบจากโครงการรบจานาเปนไมเกน รอยละ 90 ของราคาเปาหมายนา6 เปนปแรก ตอมา ในชวงป 2536/37 – 2540/41 กไดมการปรบระยะเวลาการรบจานาและระยะเวลาไถถอนใหสอดคลองกบระยะเวลาการเกบเก�ยวมากย�งข:น ในชวงเวลาดงกลาวมเกษตรกรใหความสนใจนาขาวเปลอกมาเขารวมโครงการรบจานาประมาณ รอยละ 40-50 ของเปาหมาย (นตยสารขาวไทย 2551) เกษตรกรท�นาขาวเปลอกมาจานาไวสามารถไถถอนจานาไดทกราย (ศนยวจยเศรษฐศาสตรประยกต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 2547) ในป 2535/36 ราคาขาวเปลอกตกต�ามาก แมวาเกษตรกรจะไดรบเงนกเพยง รอยละ 90 ของราคาเปาหมายนา แตราคาเปาหมายน:นสงกวาราคาตลาด ประกอบกบรฐบาลเรงให ธ.ก.ส. ออกรบจานา (โสภณ ทองปาน 2537) ทาใหปรมาณขาวเปลอกท�เขาสโครงการรบจานาเพ�มข:นจาก 1 ลานตนเศษ เปน 3.38 ลานตน ในป การผลต 2535/36

ปการผลต 2541/42 มการปรบเพ�มจานวนเงนกท�เกษตรกรแตละรายสามารถกไดเปน ไมเกน รอยละ 95 ของราคาเปาหมายนา ผลของการรบจานามเกษตรกรนาขาวเปลอกมาจานา รอยละ 27 ของเปาหมาย ขณะท�ราคาขาวเปลอกในชวงไถถอนตกต�าลง ทาใหมขาวเปลอกหลด

5 กองทนน:ต:งข:นมาแทนกองทนสงเคราะหเกษตรกรท�มรายไดจากพรเม�ยมขาว หลงจากความลมเหลวของโครงการพยงราคาในป 2526/27 และป 2527/28 และหลงจากท�รฐบาลประกาศลดอตราพรเม�ยมขาวเปนศนย ในป 2529 กองทนสงเคราะหเกษตรกรจงไมมงบประมาณในการชวยเหลอเกษตรกร (ด Siamwalla 1987) 6 ราคาเปาหมายนา คอราคาท�สงผลใหเกษตรกรมรายไดท�เหมาะสมและมเสถยรภาพ โดยคดจาก รายไดเกษตรกรท�ควรจะไดรบในปน:น โดยคานงถงผลผลตรวม และเปรยบเทยบรายไดรวมของเกษตรกรท�ผลตสนคาเกษตรแตละชนด รวมถงราคารายเดอนเฉล�ยยอนหลง 3 ป ซ�งไมรวมราคาท�สงหรอต�าผดปกต


จานาเปนจานวนมากสงผลใหรฐตองดาเนนการระบายขาวเปลอก และในป2543/44 ซ� งเปนปท�ราคาขาวเปลอกของประเทศตกต� ามาก รฐบาลไดมการขยายขนาดโครงการรบจานาใหใหญข: น โดยการปรบเพ�มจานวนเงนกท�เกษตรกรแตละรายสามารถกไดเปนไมเกน รอยละ 100 ของราคาเปาหมายนา มผลใหเกษตรกรนาขาวเปลอกมาเขาโครงการรบจานาถง 1.62 ลานตน

ในป 2544 รฐบาลนาโดย พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร ไดยตการดาเนนโครงการรบจานาขาวสาร และไดปรบปรงโครงการรบจานาขาวเปลอกใหม โดยให ธ.ก.ส. รบจานาประทวนสนคาท� อ.ต.ก. และ อคส. ออกใหแกเกษตรกรท�นาขาวมาจานา และอนญาตให อ.ต.ก. และ อคส. นาขาวเปลอกท�รบฝากไวไปสแปรสภาพและเกบไวในโกดงกลาง นอกจากน:นรฐบาลยงไดดาเนนการรบจานาขาวเปลอกนาปรงเปนคร: งแรก กาหนดเปาหมายการรบจานา 2.5 ลานตน โดยเร� มรบจานาต: งแตเดอนเมษายน – สงหาคม 2544 กาหนดระยะเวลาไถถอน 5 เดอน เปน การรบจานาใบประทวนสนคา โดยม อคส.และอ.ต.ก.ทาหนาท�รบฝากขาวเปลอกและออกใบประทวนใหชาวนา และกาหนดเง�อนไขใหสามารถนาขาวเปลอกนาปรงท�รบฝากไวไปสแปรสภาพเปนขาวสารและเกบไวในโกดงกลางของ อคส.และ อ.ต.ก. โดยทาการตกลงกบโรงสไมใหคดคาฝากเกบขาวเปลอกในชวง 3 เดอน ท�รบฝากขาวเปลอกจากเกษตรกร สงผลใหลดภาระคาเชาคลงสนคาเกบขาวเปลอกได และโครงการรบจานาขาวเปลอกนาปรง ป 2544 ถอเปนตนแบบของโครงการรบจานาขาวเปลอกในปจจบน

การเปล�ยนแปลงมาตรการสาคญท�สดในป 2544/45 คอ โครงการรบจานาขาวเปลอกกลายเปนสวนหน� งของนโยบายประชานยม โดยมมาตรการสาคญดงน: (ก) โครงการรบจานาขาวเปลอกนาป 2544/45 ไดเพ�มเปาหมายการรบจานาเพ�มข:นจาก 2.5 ลานตน เปน 8.7 ลานตน ดวยวงเงนก รอยละ 100 ของราคาเปาหมายนาและในป 2547/48 และ2548/49 ไดเพ�มเปาหมาย การรบจานาเพ�มข:นเปน 9 ลานตน (ข) รฐบาลเร�มกาหนดราคาเปาหมายนาหรอราคารบจานาให สงกวาราคาตลาดถง รอยละ 30 ยงผลใหวตถประสงคของการรบจานาขาวเปลอกถกเปล�ยนจาก การเปนเคร�องมอชวยพยงราคาขาวเปลอกเพ�อดดซบผลผลตขาวเปลอกสวนเกนในชวงตนฤดไมใหทะลกออกสตลาดมากเกนไป โดยใหสนเช�อดอกเบ:ยต�าเพ�อใหเกษตรกรเกบขาวไวในยงเพ�อขายในภายหลงเม�อราคาสงข:น วตถประสงคใหมของการแทรกแซง คอ การกาหนดราคาประกนข:นต�า (price support) โดยรฐรบซ:อขาวเปลอกสวนเกนเกบไวในโกดง แตไมมการเปล�ยนแปลงช�อโครงการรบจานาขาว การเปล�ยนแปลงมาตรการดงกลาวสงผลใหเกษตรกรนาขาวเปลอกมาจานาเพ�มมากข:น ในป 2547/48 พบวามปรมาณรบจานามากถง 1 ใน 3 ของปรมาณขาวเปลอกท:งประเทศ รฐบาลจงมภาระการคลงเพ�มข: นมหาศาลแตภาระดงกลาวเปนแบบภาระหน: แบบปลายเปด


(contingent liability)7 (ค) รฐบาลทกษณมความพยายามท�จะใหการสงออกขาว โดยเฉพาะ การประมลขาวของรฐตกในมอของผสงออกรายเดยว (ดคาอธบาย เร�องการประมลขาวรฐในบทท� 4 และการดาเนนการใหมผประมลสนคาในโครงการรบจานาเพยงบรษทเดยวในบทความของนพนธ 2552)

ในฤดการผลต ป 2549/50 และ 2550/51 รฐบาลพลเอกสรยทธ จลลานนท ไดลดราคาจานาลงมาใกลเคยงราคาตลาด ผลคอ สดสวนการรบจานาลดลงอยางชดเจนจากฤดกอนหนา ตอมาในโครงการรบจานาขาวเปลอกนาปรงป 2551 รฐบาลสมคร สนทรเวท ข: นราคาจานาสงเปนประวตการณคอ ตนละ 14,000 บาท ขณะท�ราคาขาวในตลาดโลกพงถงระดบสงเปนประวตการณในตนปพ.ศ. 2551 โครงการรบจานาขาวเปลอกจงถกบดเบอนใหกลบกลายเปนโครงการประกนราคาอกคร: งหน�ง ซ� งมผลทาใหเกษตรกรนาขาวมาขายใหรฐบาลเปนจานวน รอยละ 45 ของผลผลตขาวนาปรง เพราะไดราคาสงกวา แมกระท�งในฤดเกบเก�ยว ป 2551/52 ท�ราคาตลาดลดลงไปมากแลว แตรฐบาลกยงกาหนดราคาจานาขาวเปลอกนาปท�ตนละ 12,000 บาท

ตอมาเม�อศาลมคาส� งยบพรรคการเมองรวมรฐบาล 3 พรรค รฐบาลใหมนาโดย นาย อภสทธx เวชชาชวะ กไมอาจทนแรงกดดนทางการเมอง คณะกรรมการนโยบายขาวแหงชาต จงมมตกาหนดราคารบจานา ขาวนาปรง ป 2552 ในระดบท�สงกวาราคาตลาด คอ 11,800 บาท ทาใหรฐบาลกลายเปนผผกขาดและผคาขาวรายใหญท�สด (ดตารางท� 2.1)

7 การเงนของโครงการรบจานาขาวเปลอกอยในความรบผดชอบของ คชก.ตามระเบยบการเงนของกองทนรวม เพ�อชวยเหลอเกษตรกร พ.ศ.2534 กองทนรวมฯ จะไดรบงบประมาณเฉล�ยปละ 5,000 ลานบาท (ยกเวนป 2541และ2543 ไมไดรบจดสรร และป 2547-50ไดรบจดสรร ปละ 2,000 ลานบาท) การดาเนนงานจงอาศยเงนกจาก ธ.ก.ส.และ ในป 2551/52 อาศยเงนกจากธนาคารพาณชย กองทนจะเบกจายคาใชจายในการปฏบตงานใหหนวยงานจากกองทนรวมฯ สวนการใชหน: เงนกไดจากการขายขาว สาหรบภาระขาดทนของโครงการจะตองขออนมตคณะรฐมนตรจายเงนชดเชยเปนคร: งคราว เชน ณ วนท� 15 กมภาพนธ 2550 โครงการรบจานาผลตผล 19 โครงการมภาระหน: สนคงคางชาระกบ ธ.ก.ส. จานวน 98,975.35 ลานบาท ตอมาคณะรฐมนตรจงมตใหชดเชยภาระขาดทน 28,891.97 ลานบาท โดยให ธ.ก.ส. ขอจดสรรจากสานกงบประมาณในปงบประมาณ 2551


ตารางท) 2.1 สรปการเปล)ยนแปลงนโยบายการรบจานาขาวเปลอกระหวาง พ.ศ. 2524/25-2552

ป เง)อนไข/มาตรการ

2524/25 ธ.ก.ส. รบจานาขาวเปลอกในราคา รอยละ 80 ของมลคาขาวเปลอก วงเงนไมเกน 100,000 บาท คดอตราดอกเบ:ย รอยละ 13 ตอป (เสยคารบฝากขาวเปลอกใหแก อคส.)

2529/30 ปรบลดอตราดอกเบ:ยเงนกท�เกษตรกรตองชาระคน ธ.ก.ส. ลงมาเหลอ รอยละ 3 ตอปสาหรบการจานาในชวงเดอนมกราคมถงมถนายน และ รอยละ 6 ตอป สาหรบการจานาในชวงเดอนกรกฎาคม ถงสงหาคม

2530/31 ปรบลดดอกเบ:ยเหลอ รอยละ 3 ตอป ตลอดระยะเวลารบจานา 2533/34 การจดต:ง“กองทนรวมเพ�อชวยเหลอเกษตรกร” ข:นในกรมบญชกลาง เปล�ยนผควบคมนโยบายขาว

จาก กนข.เปนคณะกรรมการนโยบายและมาตรการชวยเหลอเกษตรกร (คชก.) ในป 2534/35 และเพ�มวงเงนกจาก รอยละ 80 เปน รอยละ 90 ของราคาจานา เพ�อจงใจชาวนาใหเขาโครงการรบจานา

2536/37 เปดรบจานา 2 รปแบบ คอ รบจานาขาวเปลอกท�ยงฉางและการรบจานาใบประทวนสนคา อ.ต.ก. รบผดชอบการจานาใบประทวน 3 ป จากน: น อคส. จงเขารวม ตอมาภายหลง อคส. กลายเปนหนวยงานหลกรบผดชอบการจานาใบประทวน

2541/42 เพ�มวงเงนกจาก รอยละ 90 เปน รอยละ 95 ของราคาเปาหมาย 2542/43 เปล�ยนวธการจานาเพราะราคาขาวเปลอกตกต�า กนข.มมตให ธ.ก.ส. รบจานาใบประทวนสนคา

จากชาวนาและ อคส.ข:นทะเบยนเปนผรบฝากและสแปรสภาพเปนขาวสาร 2544 เร�มรบจานาขาวเปลอกนาปรงเปนปแรก ภายใตรฐบาล พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร 2544/45 เพ�มเปาหมายการรบจานาจาก 2.5 ลานตน เปน 8.7 ลานตน ดวยวงเงนก รอยละ 100 ของราคา

เปาหมายนา 2547/48 เพ�มเปาหมายการรบจานาเพ�มข:นเปน 9 ลานตน และกาหนดราคาเปาหมายนาหรอราคารบจานาให

สงกวาราคาตลาด รอยละ 30 2549/50 รฐบาลสรยทธไดลดราคาจานาลงมาใหใกลเคยงราคาตลาด 2551 รฐบาลสมครข:นราคาจานาสงเปนประวตการณ ตนละ 14,000 บาท สาหรบขาวนาปรง ป 2551

และ 12,000 บาท สาหรบขาวนาป 2551/52 2552 รฐบาลอภสทธกาหนดราคาจานาขาวนาปรง ตนละ 11,800 บาท ตอมาประกาศใชนโยบายประกน

ราคาในเดอนกรกฎาคม 2552 ท�มา : รวบรวมโดยผวจย

2.3 ผลการดาเนนงานโครงการรบจานาขาวเปลอก

นบต:งแตรฐบาลภายใตการนาของพรรคไทยรกไทยบรหารประเทศกไดประกาศเปล�ยนวตถประสงคของการจานาขาวจากเดมท�รฐบาลใชเปนเคร�องมอในการพยงราคา โดยการชะลอปรมาณผลผลตขาวเปลอกสวนเกนในชวงตนฤดไมใหออกสตลาดมากเกนไปมาเปนโครงการ “พยงราคาขาว” (price support) ผลการดาเนนงานตามนโยบายใหม มดงน:


การเพ�มวงเงนก ในโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป 2544/45 เปน รอยละ 100 ของราคาเปาหมายนาและการเพ�มปรมาณรบจานา ย งผลใหปรมาณการจานาเพ�มจาก 1.6 ลานตน ในป 2543/44 เปน 4.3 ลานตน ในป 2544/45 (ดตาราง 2.2) ตอมาในป 2547/48 และ 2548/49 กระทรวงพาณชยไดกาหนดราคารบจานาใหสงกวาราคาตลาดถง รอยละ 308 (รปท�2.1 และ 2.2) ซ� งมผลทาใหเกษตรกรหนมาเขาโครงการจานาขาวเปลอกมากข:นโดยการขายขาวใหรฐบาลแทนการใหพอคาขายในตลาดกลางหรอขายใหโรงส เพราะไดราคาสงกวา จากสถตการรบจานาระหวางป 2543/44 ถงโครงการรบจานาขาวเปลอกนาปรง ป 2552 พบวา เกษตรกรนาขาวเปลอกมาจานากบรฐบาลเพ�มข:น จาก รอยละ 8 ในป 2543/44 เปน รอยละ 19 ในป 2544/45 และสงสดเปน รอยละ 38 ในป 2547/48 จากน:นกลดลง และมาเพ�มจาก รอยละ 8.3 ในป 2544 เปน รอยละ 44.7ในป 2551 และ รอยละ 66.6 ในป 2552 (ดตาราง 2.2) ดงน:นในป 2551–52 รฐบาลกลายเปนผคาขาวรายใหญท�สด

รปท) 2.1 การเปรยบเทยบระหวางราคารบจานากบราคาตลาดสาหรบขาวเปลอกหอมมะล

ท�มา : กรมการคาภายใน 2552 (ดขอมลในภาคผนวก ก.)

8 มขอสงเกตวากระทรวงพาณชยไดเสนอเพ�มราคารบจานาขาวเปลอกในป 2547/48 หลงจาก บรษท เพรสซเดนท อะกร เทรดด:ง จากด ชนะการประมลขาวสงออกจานวน 2.2 ลานตน (ชนะการประมล 2 คร: ง ประมลคร: งแรกจานวน 5 แสนตน และคร: งท� 2 ประมล 1.7 ลานตน) โดยประมลไดในราคาสงกวาตลาดซ�งสรางความต�นตระหนกและความประหลาดใจในวงการคาขาว ความประหลาดใจมาคล�คลายภายหลงจากรฐบาลประกาศเพ�มราคาจานาและเพ�มจานวนขาวเปลอกท�รบจานาในป 2547/48 (ดตาราง 2.2)

0

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

12,000

14,000

16,000

18,000

20,000

พ.ย.-

43

ก.พ.-

44

พ.ค.-

44

ส.ค.-

44

พ.ย.-

44

ก.พ.-

45

พ.ค.-

45

ส.ค.-

45

พ.ย.-

45

ก.พ.-

46

พ.ค.-

46

ส.ค.-

46

พ.ย.-

46

ก.พ.-

47

พ.ค.-

47

ส.ค.-

47

พ.ย.-

47

ก.พ.-

48

พ.ค.-

48

ส.ค.-

48

พ.ย.-

48

ก.พ.-

49

พ.ค.-

49

ส.ค.-

49

พ.ย.-

49

ก.พ. 5

0

พ.ค. 5

0

ส.ค. 5

0

พ.ย. 5

0

ก.พ. 5

1

พ.ค. 5

1

ส.ค. 5

1

พ.ย. 5

1

ก.พ.

52

พ.ค.

52

ราคาจานาขาวเปลอกหอมมะล ขาวเปลอกหอมมะล


รปท) 2.2 การเปรยบเทยบระหวางราคารบจานากบราคาตลาดสาหรบขาวเปลอกเจา

ท�มา : กรมการคาภายใน 2552 (ดขอมลในภาคผนวก ก.)

ตารางท) 2.2 สดสวนขาวเปลอกท)เขาโครงการรบจานาขาวเปลอก

ป

นาป

ป

นาปรง

ปรมาณ

ผลผลต

ปรมาณ

จานา

สดสวนจานา

ตอผลผลต

ปรมาณ

ผลผลต

ปรมาณ

จานา

สดสวนจานา

ตอผลผลต

ลานตน ลานตน รอยละ ลานตน ลานตน รอยละ 2524/25 15.76 0.00041 0.003 2525 2.02 - - 2525/26 14.77 0.00145 0.01 2526 2.10 - - 2526/27 16.94 0.00024 0.00 2527 2.61 - - 2527/28 17.27 0.09047 0.52 2528 2.63 - - 2528/29 17.93 - - 2529 2.33 - - 2529/30 16.83 2.2759 13.53 2530 2.04 - - 2530/31 15.27 0.3491 2.29 2531 2.77 - - 2531/32 17.88 0.5173 2.89 2532 3.38 - - 2532/33 18.48 1.0819 5.86 2533 2.12 - - 2533/34 14.90 0.7984 5.36 2534 2.29 - - 2534/35 17.52 1.0602 6.05 2535 2.88 - - 2535/36 17.30 3.3833 19.55 2536 2.62 - - 2536/37 16.48 1.2027 7.30 2537 1.96 - - 2537/38 18.16 1.4029 7.72 2538 2.95 - - 2538/39 17.73 1.1822 6.67 2539 4.29 - - 2539/40 17.78 0.8651 4.87 2540 4.55 - - 2540/41 18.79 0.7864 4.19 2541 4.79 - - 2541/42 18.66 0.6773 3.63 2542 4.34 - -

0

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

12,000

14,000

พ.ย.-

43

ก.พ.-

44

พ.ค.-

44

ส.ค.-

44

พ.ย.-

44

ก.พ.-

45

พ.ค.-

45

ส.ค.-

45

พ.ย.-

45

ก.พ.-

46

พ.ค.-

46

ส.ค.-

46

พ.ย.-

46

ก.พ.-

47

พ.ค.-

47

ส.ค.-

47

พ.ย.-

47

ก.พ.-

48

พ.ค.-

48

ส.ค.-

48

พ.ย.-

48

ก.พ.-

49

พ.ค.-

49

ส.ค.-

49

พ.ย.-

49

ก.พ. 5

0

พ.ค. 5

0

ส.ค. 5

0

พ.ย. 5

0

ก.พ. 5

1

พ.ค. 5

1

ส.ค. 5

1

พ.ย. 5

1

ก.พ.

52

พ.ค.

52

ราคาจานาขาวเจานาป ราคาจานาขาวเจานาปรง ราคาขาวเปลอกเจา เฉล �ยท�วประเทศ


ตารางท) 2.2 สดสวนขาวเปลอกท)เขาโครงการรบจานาขาวเปลอก (ตอ)

ป

นาป

ป

นาปรง

ปรมาณผลผลต

ปรมาณจานา

สดสวนจานาตอผลผลต

ปรมาณผลผลต


สดสวนจานาตอผลผลต

ลานตน ลานตน รอยละ ลานตน ลานตน รอยละ 2542/43 19.02 0.6978 3.67 2543 5.16 - - 2543/44 19.79 1.6185 8.18 2544 6.06 0.50 8.25 2544/45 22.41 4.2981 19.18 2545 5.62 1.84 32.74 2545/46 21.57 3.5875 16.64 2546 6.43 2.04 31.73 2546/47 23.14 2.5384 10.97 2547 6.33 0.86 13.59 2547/48 22.65 8.6497 38.19 2548 5.89 0.80 13.58 2548/49 23.36 5.2478 22.47 2549 6.75 2.17 32.15 2549/50 22.84 1.2854 5.63 2550 6.80 1.64 24.12 2550/51 23.31 0.2395 1.03 2551 8.79 3.93 44.71 2551/52 23.71 5.3518 22.57 2552 7.76 5.17 * 66.62

ผลกระทบจากมาตรการใหมในการรบจานาขาว มดงน:

(ก) ขาวเปลอกท�เขาสตลาดกลางขาวเปลอกในชวงท�มการรบจานามปรมาณลดลง ทาใหตลาดกลางขาวเปลอกหดตวลงอยางรวดเรว การแขงขนในตลาดทองถ�นลดลง

(ข) ขณะเดยวกนยงเปนการสรางภาระตอการแปรสภาพ และการจดเกบขาวท�ไดรบจานาไวจานวนมาก แตรฐไมมศกยภาพท�จะบรหารกจกรรมดงกลาว จงตองวาจางใชบรการของโรงสและโกดงเกบขาวสาร (ดบทท� 3 – 4 เพ�มเตม) อยางไรกตาม รฐกลบไมสามารถควบคมการสงขาวเขาโกดงและการตรวจสอบคณภาพขาวยงผลใหขาวท�รบจานาในโกดงกลางเปนขาวท�มคณภาพและมาตรฐานต�าลง การประมลขาวกเกดปญหานานบประการ (ดบทท� 3 – 4) ปญหาเหลาน:สรางความเสยหายตอ การแขงขนและตลาดขาวท:งภายในและตลาดสงออก ผลกระทบสาคญจากการท�รฐซ:อขาว(รบจานา) เขาสตอก คอ ปรมาณสงออกขาวลดลง รปท� 2.3 (ดขอมลในภาคผนวก) แสดงความสมพนธในทศทางตรงกนขามระหวางปรมาณการสงออกและสตอกขาวของรฐบาล การศกษาของ Poaponsakorn (2009) พบวา หากสตอกของรฐบาลเพ�มข:น รอยละ 10 การสงออกจะลดลง รอยละ 6

หมายเหต: * ตวเลขประมาณการโดยผวจย ท�มา : Office of Agricultural Economics, Thailand; Bank for Agriculture and Agricultural Cooperatives; Public Warehouse Organization, Ministry of Commerce, Thailand


รปท) 2.3 ความสมพนธระหวางสตอกขาวของรฐบาลกบการสงออกขาวของไทย

ท�มา : กรมศลกากรและองคการคลงสนคา 2552 (ดขอมลในตารางภาคผนวกท� 2)

(ค) การเพ�มราคาจานาใหสงเทากบราคาตลาดและตอมาใหสงกวาราคาตลาดต:งแต ป 2544/45 เปนตนมา ทาใหงบประมาณการจานาขาวเพ�มจาก 3.3 พนลานบาท ในปงบประมาณ 2542 เปน 6.9 พนลานบาท ในป 2543 และ 30 พนลานบาทในป 2544 และ 60.7 พนลานบาทในป 2551/52 เน�องจากโครงการน: เปนการอดหนนแบบบดเบอนตลาดตามหลกเกณฑของ WTO ดงน: น ในป 2543 – 44 มลคาความชวยเหลอรวม (aggregate measure of support) จงเพ�มข:นจนเตมเพดานของวงเงนอดหนนภายในท�รฐบาลผกพนกบ WTO

(ง) การศกษาผลกระทบของโครงการรบจานาขาวเปลอกกอนป 2540 พบวาโครงการไมมผลใดๆตอราคาขาวเปลอกตนฤด ยกเวนในบางปท�มการเพ�มปรมาณการจานา (ADB 1998; Sriboonchitta 1998; Siamwalla 1994) อยางไรกตาม หลงจากป 2544/45 เปนตนมา การศกษาของนพนธ (Poapongsakorn 2008) พบวา การจานาและการเพ�มปรมาณการผลตขาวนาปรง มผลใหดชนฤดกาลของราคาขาวเปลอกเปล�ยนแปลงอยางชดเจน โดยราคาตนฤดสงข: นกวาในชวงกอน ป 2544/45 และความแตกตางระหวางราคาต�าสดกบราคาสงสดกลดนอยลง อยางไรกตามถง แมวาจะยงไมมการศกษาวดผลกระทบของโครงการรบจานาตอระดบราคาขาวเปลอกในประเทศ แตขอมลแสดงวา ราคาขาวสงออกของไทยกเพ�มข:นสงกวาราคาสงออกของเวยดนาม และในตน ป 2552 เม�อราคาจานาขาวเปลอกสงถง 12,000 บาทตอตน สาหรบขาวนาป และ11,800 บาทสาหรบขาวนาปรง ทาใหขาวเปลอกนาปรงสวนใหญ (เกอบ รอยละ 67) ตกอยในมอของรฐบาลและรฐบาลระงบการประมลขาวสงออกในเดอนมถนายน 2552 ทาใหราคาขาวสงออกของไทยสงกวาราคาของสหรฐอเมรกาเปนคร: งแรก (ดรปท� 2.4)

0

200,000

400,000

600,000

800,000

1,000,000

1,200,000

1,400,000

Jan -

06

Mar -06

May -

06

Jul -0

6Sep-

06

Nov-

06

Jan -

07

Mar-07

May -

07

Jul -0

7Sep-

07

Nov-

07

Jan -

08

Mar -08

May -

08

Jul -0

8Sep-

08

Nov-

08

Jan -

09

Mar -09

May -

09

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

stock

Export


รปท) 2.4 เปรยบเทยบราคาขาวสงออกไทยกบสหรฐอเมรกาและไทยกบเวยดนาม

2.4 ขdนตอนการดาเนนงานและหลกเกณฑของโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป

ปการผลต 2548/49

โครงการรบจานาขาวเปลอกนาป ในปการผลต 2548/49 (กรมการคาภายใน 2548) มคณะกรรมการนโยบายขาว (กนข.) ซ� งมนายกรฐมนตรเปนประธาน ทาหนาท�กาหนดนโยบายและอนมตโครงการรบจานาขาวเปลอก รวมถงกาหนดมาตรการ หลกเกณฑ และเง�อนไขเก�ยวกบ การรบจานา สวนคณะกรรมการกองทนรวมชวยเหลอเกษตรกร (คชก.) ทาหนาท�อนมตคาใชจายของโครงการ คชก.มรองนายกรฐมนตรท�ไดรบมอบหมายเปนประธาน และกระทรวงพาณชยเปนเลขานการ (ดข:นตอนในรปท� 2.5) กนข.แตงต:งคณะอนกรรมการบรหารและกากบดแลการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49 ทาหนาท�พจารณาวางระบบการบรหารและกากบดแลการรบจานา

0

200

400

600

800

1,000

1,200

ส.ค.-0

5

ต.ค.-0

5

ธ.ค.-0

5

ก.พ.-0

6

เม.ย.-0

6

ม.ย.-0

6

ส.ค.-0

6

ต.ค.-0

6

ธ.ค.-0

6

ก.พ.-0

7

เม.ย.-0

7

ม.ย.-0

7

ส.ค.-0

7

ต.ค.-0

7

ธ.ค.-0

7

ก.พ.-0

8

เม.ย.-0

8

ม.ย.-0

8

ส.ค.-0

8

ต.ค.-0

8

ธ.ค.-0

8

ก.พ.-0

9

เม.ย.-0

9

Thai 100-percent Grade B US Southen long grain milled

0

200

400

600

800

1,000

1,200

ส.ค.-0

5

ต.ค.-0

5

ธ.ค.-0

5

ก.พ.-0

6

เม.ย.-0

6

ม.ย.-0

6

ส.ค.-0

6

ต.ค.-0

6

ธ.ค.-0

6

ก.พ.-0

7

เม.ย.-0

7

ม.ย.-0

7

ส.ค.-0

7

ต.ค.-0

7

ธ.ค.-0

7

ก.พ.-0

8

เม.ย.-0

8

ม.ย.-0

8

ส.ค.-0

8

ต.ค.-0

8

ธ.ค.-0

8

ก.พ.-0

9

เม.ย.-0

9

Thai 5-percent Vietnam 5-percent

(ก)ไทยกบสหรฐอเมรกา

หมายเหต : ดขอมลในตารางภาคผนวกท� 3

ท�มา : จากรายงานของ Creed Rice Market Report, Creed Rice Co., Inc., Houston, Texas.

(ข) ไทยกบเวยดนาม


พรอมท:งแกไขปญหาหรออปสรรคท�เกดข:นจากการดาเนนการรบจานาขาวเปลอก รวมถงทาหนาท�สมตรวจในจงหวดตางๆ สวนในระดบจงหวดมคณะกรรมการแกไขปญหาเกษตรกรอนเน�องมาจากผลตผลการเกษตรระดบจงหวด (คณะกรรมการฯ ระดบจงหวด) คอยกากบดแล โดยรวมกบองคการบรหารสวนทองถ�น เพ�อใหการรบจานาเปนไปอยางถกตอง ปองกนการสวมสทธและปลอมปนขาว เพ�อใหชาวนาไดรบประโยชนอยางแทจรง

ธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) ทาหนาท�รบจานาขาวเปลอกยงฉางจากเกษตรกรรายคนและสถาบนเกษตรกรท�มยงฉางเปนของตนเอง และรบจานาใบประทวนสนคาท� อคส. ออกใหแกเกษตรกรหรอสถาบนเกษตรกรท�นาขาวเปลอกมาฝากไวกบ อคส. ในการรบจานายงฉางน:น ขาวเปลอกท�รบจานาจะเกบรกษาในยงฉางของชาวนาและชาวนาจะไดรบคาเชา ยงฉาง ตนละ 20 บาทตอเดอน กาหนดระยะเวลาไถถอนจาก ธ.ก.ส. ภายใน 4 เดอนนบจากวนรบจานา หากเกษตรกรไมมาไถถอนตามระยะเวลา ขาวเปลอกในยงฉางกจะตกเปนกรรมสทธx ของ ธ.ก.ส.

องคการคลงสนคา (อคส.) เปนผรบผดชอบการรบจานาแบบใบประทวนสนคา โดยมหนาท�ออกใบประทวนสนคาใหแกชาวนาเพ�อนาไปเปนหลกฐานในการก กบ ธ.ก.ส. โรงสท�เขารวมโครงการเปนผเกบรกษาและสแปรสภาพขาวเปลอกรบจานาในนามของ อคส. ท:งน: โรงสท�เขารวมโครงการจะรบจานาขาวเปลอกจากเกษตรกรไดไมเกน 50 เทาของกาลงการผลต ณ เวลาใดเวลาหน�ง และตองวางหนงสอค:าประกนธนาคาร รอยละ 20 ของมลคาขาวเปลอกท�รบจานา และตองรบซ:อขาวเปลอกจากเกษตรกรตามปกตไมนอยกวา รอยละ 50 ของปรมาณท�รบจานา (ดตารางท� 2.3) โดยผฝากหรอเจาหนาท�ของรฐสามารถตรวจสอบคณภาพ ปรมาณคงเหลอ และบญชรบจายขาวในโครงการฯไดตลอดเวลา ขณะท�เกษตรกรผฝากจะไมมคาใชจายในการเกบรกษาขาวเปลอกใดๆ แตเกษตรกรตองขนสงขาวเปลอกไปยงโรงสท�รบจานาเอง

อคส. มหนาท�ส�งใหโรงสแปรสภาพขาวเปลอกท�ฝากเกบไว ภายในระยะเวลาท�กาหนดคณะทางานจดการขาวเปลอกโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป ป 2548/49 ท�มอธบดกรมการคาภายใน เปนผมอานาจเตมในการส�งแปรสภาพขาวเปลอกเปนขาวสาร โรงสจะไดคาจางสแปรสภาพ 400 บาทตอตน ซ� งไดจากการจาหนายผลพลอยไดจากการสขาว เชน ปลายขาว ราขาว เปนตน

แลวนารายไดสวนน: มาหกเปนคาใชจายในการสแปรสภาพ (400 บาทตอตน) คากระสอบและ คาขนสง9 สวนท�เหลอใหนารายไดมาคานวณสงเปนตนขาวตามอตราท�คณะกรรมการของทางราชการกาหนดขาวสารเหลาน:จะถกสงมอบไปเกบไวท�โกดงกลางของ อคส. หรอโกดงของโรงสท�

9 คากระสอบ จะใชราคากระสอบใหมตามรายงานราคาของกรมการคาภายใน ณ วนท�คานวณอตราสงมอบ สวนคาขนสง จะใชระยะทางโดยอางองขอมลกรมทางหลวงท�ส:นและประหยด โดยชดเชยใหตามอตราท�ทางราชการกาหนด


เขารวมโครงการ โดย อคส.มหนาท�ในการจดหาโกดงกลางจดเกบขาวสารใหเพยงพอและกากบดแลการรบมอบ การเกบรกษาใหเปนไปดวยความเรยบรอยและถกตอง

การเกบรกษาขาวสารของโกดงกลาง โกดงกลางตองรบผดชอบปรมาณ ชนดและคณภาพขาวสาร ตามประเภทขาวเปลอกท�รบจานาไว และเปนมาตรฐานท�กระทรวงพาณชยกาหนด ขณะท�โรงสท� รบฝากขาวเปลอกมหนาท� กากบดแลการสงขาวสารไปยงโกดงกลางใหตรงตามชนดขาวเปลอกท�รบจานา โกดงกลางจะตองทาประกนภยขาวสารและหนงสอค: าประกนธนาคารใหแก อคส. เตมมลคาขาวสารท�ฝากเกบตลอดระยะเวลาท�เกบรกษาและผรบฝากจะเปนผชาระคาเบ: ยประกนภย10(สานกบรหารงานตามนโยบายรฐ 2548) โกดงกลางจะไดรบคาเกบรกษาขาวสารในอตราไมเกน ตนละ 216 บาทตอ 6 เดอน แบงเปน คาฝากเกบ ตนละ 20 บาทตอเดอน คาประกนภย ตนละ 14 บาทตอระยะเวลา 6 เดอน คาตรวจสอบคณภาพ ตนละ 16 บาท (คร: งเดยว) คารกษาคณภาพ ตนละ 36 บาทตอ 6 เดอน และคาขนถายขาวเขาโกดง ตนละ 30 บาท (คร: งเดยว) (กรมการคาภายใน 2548)

หากเกษตรกรมความประสงคจะไถถอนขาวคน ในกรณการจานายงฉาง เกษตรกรตองนา เงนตนไปชาระพรอมจายดอกเบ:ย รอยละ3 ตอป ใหแก ธ.ก.ส. ตามระยะเวลาท�ฝากจานาไว จากน:น ธ.ก.ส. จะออกใบส�งปลอยขาวเปลอก และคนหลกฐานการกเงนใหแกผ ฝาก สวนกรณจานา ใบประทวนสนคา เกษตรกรจะตองแจงความจานงกบ ธ.ก.ส. เพ�อชาระเงนตนพรอมดอกเบ:ย รอยละ 3 ตามระยะเวลาท�ฝากจานา จากน:นธนาคารจะออกใบส�งปลอยขาวเปลอกโดยคนใบประทวนสนคาใหแกเกษตรกรผจานา เพ�อนาไปใชไถถอนขาวคนโรงสท�รบฝากขาวจะรบไถถอนใบประทวนจากเกษตรกร โดยรบซ:อขาวเปลอกจากเกษตรกรในราคาตลาดซ� งเปนราคาท�คณะกรรมการจงหวดฯประกาศ

10 ประกนวนาศภย ระบใหผฝากเปนผรบประโยชนตามสญญากรมธรรมประกนภย โดยมเง�อนไขการประกนภยคมครองจากอคคภย ลมพาย อทกภย ภยจากน: า และภยจากการโจรกรรม


รปท) 2.5 กระบวนการการสงผานขาวของโครงการรบจานาขาวเปลอกปการผลต 2548/49

ท�มา : ธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร 2548


ภายหลงจากเกษตรกรท:งจานาขาวเปลอก กรณจานายงฉาง ขาวเปลอกดงกลาวจะตกเปนกรรมสทธx ของ ธ.ก.ส. ขณะท�กรณจานาใบประทวน ขาวเปลอกดงกลาวจะตกเปนกรรมสทธx ของ อคส. การระบายขาวเปลอกดงกลาวมคณะทางานพจารณาจดการขาวเปลอกเปนผกาหนดนโยบายการระบาย สวนการปฏบตงานเปนหนาท�ของคณะกรรมการฯระดบจงหวด และ ธ.ก.ส.ในพ:นท� มสวนรวม ในการระบายขาวสารในโกดงกลาง จะมคณะทางานพจารณาจาหนายขาวสารเปนผกาหนดนโยบาย โดย อ.ค.ส. เปนผดาเนนการ

การระบายขาวเปลอกในย งฉางของเกษตรกรน:น เจาของยงฉางจะยงไดรบคาฝากเกบขาวเปลอกในอตรา ตนละ 20 บาท ตอเดอนจนกวาจะมการขนยายขาวเปลอกออก และไดรบคาใชจายในการขนยายในอตราตามท�จายจรง แตไมเกน 250 บาท (กรมการคาตางประเทศ 2549) ธ.ก.ส. ทาหนาท�ดแลไมใหเกษตรกรนาขาวเปลอกท�หลดจานาไปขาย นอกจากน: คณะทางานพจารณาจดการขาวเปลอก อาจมนโยบายใหสแปรสภาพขาวเปลอกหลดจานายงฉาง และสงมอบใหโกดงกลางของ อคส. เพ�อรอการระบายขาวสารตอไป ท:งน: อคส.จะมฐานะเปนลกหน:ของ ธ.ก.ส.

ขาวหลดจานาท�เปนขาวสารในโกดงกลางของ อคส. หรอโกดงเอกชนท� อคส. เชา จะอยในความรบผดชอบของผตรวจสอบคณภาพสนคา (Surveyors) และเจาของโกดงท:งปรมาณ และคณภาพ ขาวสารท�ถกเกบรกษาไวในโกดงกลางจะถกเคล�อนยายหรอจาหนายออกจากโกดงกลางไดกตอเม�อมคาส�งจาก "คณะทางานพจารณาจาหนายขาวสาร" มปลดกระทรวงพาณชย เปนประธานและอธบดกรมการคาตางประเทศเปนเลขานการ คณะทางานฯ มหนาท�กาหนดราคา ปรมาณ หลกเกณฑ เง�อนไขและวธการการจาหนายขาวสารในโกดงกลาง ของโครงการ รวมท:งแกไขปญหาในทางปฏบตเก�ยวกบการจาหนายขาวสารโดยเม�อคณะทางานพจารณาจาหนายขาวสารมคาส�งระบายขาว

ตารางท) 2.3 สรปหลกเกณฑการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49

รายการ หลกเกณฑ

1. การจานาขาวเปลอกของเกษตรกร

1.1) เกษตรกรผมสทธจานา จะตองมหนงสอรบรองเกษตรกรจากกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ และเปนลกคาของ ธ.ก.ส.

1.2) การรบจานา การจานายงฉาง เกษตรกรไดรบคาเชายงฉาง ตนละ 20 บาทตอเดอน การจานาใบประทวน เกบรกษาขาวเปลอกไวในโกดงของโรงส

1.3) พ:นท�รบจานา เกษตรกรสามารถจานาขาวเปลอกไดในพ:นท�จงหวดของตนเองเทาน:น ยกเวนพ:นท�ตาบลตดตอกน หรอพ:นท�ท�ไดรบการผอนผน


ตารางท) 2.3 สรปหลกเกณฑการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49 (ตอ) รายการ หลกเกณฑ

2. ขอปฏบตของโรงสท)เขารวมโครงการ

2.1) การรบฝากขาวเปลอก

1)โรงสรบจานาขาวเปลอกจากเกษตรกรไดไมเกน 50 เทาของกาลงการผลต ณ เวลาใดเวลาหน� ง และตองวางหนงสอค:าประกนธนาคาร รอยละ 20 ของมลคาขาวเปลอกท�รบจานา

2) โรงสท�รบจานาตองรบซ:อขาวเปลอกจากเกษตรกรตามการคาปกตไมนอยกวา รอยละ 50 ของปรมาณท�รบจานา ณ เวลาใดเวลาหน�ง

3) หามโรงสรบฝากขาวเปลอกจากเกษตรกรไวกอน

4) หามนาขาวเปลอกท�รบฝากไปเกบไวในสถานท�อ�น

5) โรงสตองแปรสภาพขาวเปลอกท�รบจานา และสงมอบขาวสาร ในระยะเวลาตามท�กาหนด

6) โรงสตองรบผดชอบปรมาณ ชนด และคณภาพขาวเปลอก โดยโรงสจะไดรบคาฝากเกบขาวเปลอกท�จานาเม�อเกบรกษาเกนกวา 90 วน ในอตรา ตนละ 20 บาท/เดอน

7) หามโรงสนาขาวสารท�ไมไดแปรสภาพจากขาวเปลอกท�จานาหรอขาวสารของโรงสอ�นมาสงมอบ (เปาเกา) เขาโกดงของ อคส.

2.2) การแปรสภาพและการสงมอบ โรงสแปรสภาพขาวเปลอก ตามท�คณะทางานจดการขาวเปลอก กาหนดรบอตราคาจางส 400 บาทตอตน กาหนดใหโรงสแปรสภาพขาวเปลอกสปดาหละ 2 คร: ง และสงมอบขาวสารเขาโกดงกลาง ภายใน 7 วน

2.3) การสงมอบขาวสาร โรงสนาขาวสารเขาเกบในโกดงกลางท�เขารวมโครงการ ในอตราท�กาหนดไดรบคาใชจายในการสงมอบและบรรจภณฑตามจรง

3. ขอปฏบตของยงฉางท)เขารวมโครงการ

3.1) การเกบรกษา 1) ขาวเปลอกท�เกบในยงฉางควรมความช:นไมเกน 13% และมส�งเจอปนเมลดวชพช (รวมเมลดแดง) และเมลดพชอ�นปนรวมแลวไมเกน 2% 2) ธ.ก.ส. อนญาตใหสามารถบรรจขาวเปลอกในกระสอบปาน ซ� งเกบไวสวนใด สวนหน� งของบานหรอยงฉางกได รบคาคาฝากเกบขาวเปลอกในอตรา ตนละ 20 บาทตอเดอนจนกวาจะมการขนยายขาวเปลอกออก

3.2) การตรวจสอบขาวเปลอกท�ยงฉางระหวางการจานา ใหชาวนาผท�ไดรบมอบอานาจจากกลมผจานาในหมบานเปนผตรวจสอบปรมาณขาวเปลอกท�จานา เดอนละ 1 คร: ง ธ.ก.ส. จายคาตอบแทนปฏบตงานในอตรา ยงฉางละ 20 บาทตอการตรวจสอบ 1 คร: ง

3.3) การระบายขาวเปลอก ไดรบคาใชจายในการขนยายในอตราตามท�จายจรง แตไมเกน 250 บาท


ตารางท) 2.3 สรปหลกเกณฑการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49 (ตอ) รายการ หลกเกณฑ

4. ขอปฏบตของโกดงกลาง 1) ใหเกบรกษาขาวสารท�แปรสภาพในโกดงท�เขารวมโครงการ โดยโรงสจะตองรบผดชอบปรมาณ ชนด และคณภาพขาวสาร จนกวาจะไดสงมอบใหแก อคส./ผซ:อ

การเกบรกษาขาวสาร

2) โกดงกลางจะตองทาประกนภยขาวสารและหนงสอค:าประกนธนาคารใหแก อคส. เตมมลคาขาวสารท�ฝากเกบ รบคาเกบรกษาขาวสาร ในอตราไมเกน ตนละ 216 บาท/ 6 เดอน

5. การกากบดแล 1) กากบดแลการจดเกบขาวเปลอกของโรงส จดการเกบขาวสารโกดงกลาง และ เซอรเวเยอร ท�เขารวมโครงการ 2) กากบดแลการออกใบประทวนของเจาหนาท� อคส.

5.1) อคส.

5.2) ธ.ก.ส. 1) ดแลการรบจานายงฉาง

2) ดแลการจายเงนของ ธ.ก.ส. สาขา ใหไดภายใน 6 วนทาการ นบแตวนท�เกษตรกร นาขาวเปลอกมาจานา

5.3) คณะอนกรรมการบรหารและกากบดแล การรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49

วางระบบการกากบดแลและจดการสมตรวจสอบการรบจานาในจงหวดตางๆ

5.4) คณะทางานพจารณาจดการขาวเปลอก ออกนโยบายสแปรสภาพขาวเปลอก และสงมอบโกดงกลาง

5.5) คณะทางานพจารณาจาหนายขาวสาร กาหนดราคา ปรมาณ หลกเกณฑ เง�อนไขและวธการการจาหนายขาวสาร ขาวสาร ท�ถกเกบรกษาไวในโกดงกลางจะถกเคล�อนยายหรอจาหนายออกจากโกดงกลาง ไดกตอเม�อมคาส�งจากคณะทางานฯ

5.6) คณะกรรมการเพ�อแกไขปญหาเกษตรกร อนเน�องมาจากผลตผลการเกษตรระดบจงหวด

กากบดแลแบบเบดเสรจในการรบจานา โดยอาจรวมกบองคการบรหารสวนทองถ�นเปนผกากบดแล ในจงหวดใหการรบจานา ปรมาณ และคณภาพเปนไปอยางถกตอง รวมท:งปองกนการสวมสทธและการปลอมปนขาว และดแลการระบายขาวเปลอกหลดจานายงฉางในจงหวด

5.7) ฝายเลขานการ กนข. (กรมการคาภายใน) กาหนดหลกเกณฑการวดความช:นขาวเปลอกและส�งเจอปนใหเกษตรกร ไดรบความเปนธรรมและใหมการปฏบตเปนไปในทศทางเดยวกน

ท�มา : การการคาภายใน 2548


2.5 ผลการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49

โครงการรบจานาขาวเปลอกปการผลต 2548/49 มเปาหมายการรบจานาขาวเปลอกนาปจานวน 9 ลานตน (ขาวเปลอกหอมมะล 5 ลานตน ขาวเปลอกเจา 3 ลานตน และขาวเปลอกเหนยว 1 ลานตน โดยขาวเปลอกเหนยวมการรบจานาเฉพาะยงฉางเทาน:น) เปาหมายน: เทากบ ป 2547/48 สวนราคารบจานาสงกวาราคาตลาดมาก กลาวคอ ราคารบจานาขาวเปลอกหอมมะล ตนละ 7,400-7,480 บาท สงกวาตลาด รอยละ 34.4 ขาวเปลอกเจา ตนละ 6,750-6,787 บาท สงกวาตลาด รอยละ 5.1 (ดตารางภาคผนวกท� 1)

เม�อส:นสดโครงการ มเกษตรกรเขารวมโครงการ จานวน 624,428 ราย ดาเนนการ ใน 61 จงหวด ปรมาณรบจานารวม 5,247,837.65 ตน คดเปน รอยละ 58.9 ของเปาหมาย จานวนเงนกท� ธ.ก.ส. ปลอยใหแกเกษตรกรหรอสถาบนเกษตรกรในโครงการรบจานา ป 2548/49 เทากบ 44,797.02 ลานบาท แบงเปนเงนกกรณจานาย งฉาง 11,622.57 ลานบาท และใบประทวน สนคา 33,174.48 ลานบาท เม�อส:นสดระยะเวลาการไถถอนพบวามเกษตรกรมาไถถอนขาวเปลอกจานวนท:งส:น 1,164,447.67 ตน หรอคดเปน รอยละ 22.19 ของขาวเปลอกท�รบจานา มลคา 10,706.55 ลานบาท จาแนกเปนการไถถอนการจานายงฉาง 762,904.16 ตน คดเปน รอยละ 64.46 ของปรมาณจานาย งฉาง มลค า 7,436.136 ลานบาท ขณะท�การไถถอนการจานาใบประทวนสนคา มจ านวน 401,543.51 ตน คดเปน รอยละ 9.88 ของปรมาณจานาใบประทวนสนคา มลคา 3,270.407 ลานบาท มขาวเปลอกหลดจานายงฉาง 420,648 ตน และหลดจานาใบประทวน 3.66 ลานตน รวมท:งส:น 4.08 ลานตน โดยขาวเปลอกจานวนน: จะถกสแปรสภาพเปนขาวสารรอการระบายตอไป (ดตารางท� 2.4)

สาหรบคาใชจายท:งหมด รายรบ และการขาดทนของโครงการจะนาไปวเคราะหในบทท� 3

ตารางท) 2.4 ผลการรบจานาและการไถถอนขาวเปลอกโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49

ปรมาณ รบจานา

จานวนเงนใหก

ปรมาณ ไถถอน

มลคา ไถถอน

อตราการ ไถถอน

ขาวเปลอกหลดจานา

(ตน) (ลานบาท) (ตน) (ลานบาท) (รอยละ) (ตน) ยงฉาง 1,183,552.55 11,622.57 762,904.16 7,436.14 64.46 420,648.39 ใบประทวน 4,064,285.10 33,174.45 401,543.51 3,270.41 9.88 3,662,741.59 รวม 5,247,837.65 44,797.02 1,164,447.67 10,706.55 22.19 4,083,389.98 ท�มา : ธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร 2552

บทท) 3

ตนทนของโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป ฤด 2548/49

บทน:จะเปนการศกษาและประมาณการตนทน รายรบและภาระขาดทนของรฐบาลจากการเขามาดาเนนโครงการรบจานาขาวเปลอกนาปฤดการผลตป 2548/49 เน�องจากการจานาทาใหราคาตลาดตอนตนฤดสงข:น ชาวนานอกโครงการกไดรบอานสงสเชนกน แตผบรโภคซ:อขาวราคาแพงข:น ดงน:นจงตองศกษาผลกระทบตอสวสดการสงคมดวย ในตอนแรกจะเปนการคานวณตนทนทางการเงนของโครงการ รายรบของโครงการและภาระขาดทนของรฐ ตอนท� 3.2 คานวณตนทนสวสดการทางสงคมของโครงการ ตอนท� 3.3 จะเปนการศกษาตนตอและคานวณสวนแบงของผลตอบแทนสวนเกนหรอคาเชา ทางเศรษฐกจจากโครงการท�ตกกบผ เก�ยวของ ไดแก เกษตรกร โรงส เจาของโกดง ผ สงออก นกการเมองและขาราชการ และตอนท� 3.4 จะประเมนผลกระทบของโครงการรบจานาขาวท�มตอตนทนการผลตขาวและการบดเบอนตลาดขาว ตลอดจนความสามารถในการสงออกของขาวไทย

3.1 ตนทนทางการเงนและภาระขาดทน

ในการศกษาคร: งน: จะเลอกศกษาโครงการจานาราคาขาวเปลอกนาป ฤดการผลต ป 2548/49 เน� องจากขาวในโครงการถกระบายหมดแลว และมตวเลขคอนขางสมบรณ ในปดงกลาวมปรมาณรบจานาขาวเปลอกรวม 5,247,837.65 ตน จานวนเงนกท� ธ.ก.ส. ปลอยใหแกเกษตรกรและสถาบนเกษตรกร เทากบ 44,797.02 ลานบาท แบงเปนเงนกกรณจานาย งฉาง 11,622.57 ลานบาท และใบประทวนสนคา 33,174.48 ลานบาท และมมลคาขาวเปลอกท�หลดจานา ยงฉาง 4,186.43 ลานบาท หลดจานาใบประทวนสนคา 29,904.04 ลานบาท (ดตารางท� 3.1)

ตารางท) 3.1 ปรมาณและมลคาขาวเปลอกในโครงการรบจานาขาวเปลอกนา ป 2548/49 รายการ ตน ลานบาท

จานาขาวเปลอก 5,247,837.65 44,797.02 ก.) จานายงฉาง 1,183,552.55 11,622.57 ข.) จานาใบประทวน 4,064,285.10 33,174.48 ค.) ขาวเปลอกท:งจานายงฉาง 420,648.39 4,186.43 ง.) ขาวเปลอกท:งจานาใบประทวนสนคา 3,662,741.59 29,904.04 ท�มา: ธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร 2552


คาใชจายในการดาเนนงานของ ธ.ก.ส. ณ วนท� 31 มนาคม 2552 เทากบ 2,348.51 ลานบาท แบงเปน คาใชจายดาเนนงานจานายงฉาง คาใชจายดาเนนงานจานาใบประทวน จานวน 2,005.62 ลานบาท คาเชายงฉาง 94.68 ลานบาท สดทายเม�อขาวเปลอกหลดจานา ธ.ก.ส. ยงมคาใชจาย เพ�อระบายขาวเปลอกและคาใชจายในการสงมอบขาวเปลอกท�เหลอจากการระบายสคลงของ อคส.จานวน 248.21 ลานบาท

การดาเนนงานขององคการคลงสนคา (อคส.) ไดรบอนมตงบประมาณ จานวน 509.2 ลานบาท ในเบ:องตน ตอมาเพ�มเปน 1,785.76 ลานบาท ท:งน: คาใชจายท�จายเปนตวเงนของ อคส.

มจานวน 1,234.87 ลานบาท เม�อรวมคาจางสขาว คาขนสง คากระสอบ และมลคาสวนเกนของอตรา สแปรสภาพท�โรงสไดจรงสงกวาอตราท�รฐกาหนด คดเปนมลคา 3,318.61 ลานบาท คาใชจาย สวนน: รฐไมไดจายเปนตวเงนแตใหโดยการหกออกจากตนขาวท�โรงสตองสงมอบ สดทายพบวา การดาเนนงานรบจานาของ อคส.มคาใชจายจานวน 3,559.43 ลานบาท (องคการคลงสนคา 2552)

การใชจายงบประมาณของกระทรวงเกษตรและสหกรณ กรมการคาภายใน และ สานกงานตารวจแหงชาต ไดรบอนมตวงเงน 6.8 ลานบาท 45 ลานบาท และ 30 ลานบาท โดยม การใชจายจรง จานวน 4.02 ลานบาท 25.23 ลานบาท และ 30 ลานบาท ตามลาดบ (คณะกรรมการชวยเหลอเกษตรกร (คชก.) 2552)

นอกจากน: ขาวท�เกบไวนานหลายปยอมเส�อมคณภาพลงโดยสะทอนออกมาในรปของราคาขายท�ลดลง การคานวณพบวา การเกบขาวสารในโครงการ ป 2548/49 เปนเวลา 3 ป 4 เดอน ทาใหมลคาลดลง 518.62 ลานบาท จากมลคาขาวท�รบจานา เม�อรวมกบการสญเสยเชงปรมาณหรอการลดลงของน: าหนกขาวคดเปนมลคา 138.69 ลานบาท รวมเปนมลคาของความสญเปลาจากการเกบขาว 657.31 ลานบาท ขอสมมตในการคานวณคอ ปแรกไมมการเส�อมราคา11 ปท�สองราคาขาวลดลง รอยละ 2 ปท�สามลด รอยละ 10 และปท� ส� ราคาลด รอยละ 15 ของมลคาขาวท� รบจานา (จากการสมภาษณโรงสในเขตภาคกลาง)

ก. ตนทน รายรบและการขาดทน

เม�อวเคราะหรายรบ-รายจายท�เปนตวเงน (financial cost) และตนทนท�ไมใชตวเงนของโครงการรบจานาขาวเปลอกป 2548/49 ณ วนท� 31 มนาคม 2552 พบวารฐมคาใชจายในโครงการรบจานารวม 51,758.21 ลานบาท แบงเปนเงนก 44,797.02 ลานบาท และคาใชจายในการดาเนนงาน

11 ถาเปนขาวนาปท�เปนขาวแขง การเกบขาวไวขามปจะทาใหไดราคาสงข:น เพราะผบรโภคไทยนยมบรโภค “ขาวเกา”


ท: งหมด 6,961.24 ลานบาท แตกลบมรายไดจากการขายขาว (ท: งขาวเปลอกและขาวสาร) เพยง 32,628.26 ลานบาท (ตารางท� 3.2) สงผลใหรฐขาดทนจากการดาเนนการถง 19,130 ลานบาท การขาดทนสวนใหญเกดจากการรบจานาขาวเปลอกในราคาท�สงกวาตลาด แตกลบนาขาวสาร มาประมลขายในราคาท�ต �ากวาราคาตลาด เฉล�ยแลวรฐขาดทนจากการดาเนนการ ตนละ 3,645.31 บาท

การขาดทนเกดจากการรบจานาท�ตนทน ตนละ 9,877.53 บาท สงผลใหมเงนคนกลบเขารฐเหลอเพยง ตนละ 6,226.77 บาท เทาน:น

สรปไดวาการจานาเปนวธอดหนนชาวนาท�ส:นเปลองโดยไมจาเปน เพราะนอกจากเงนท�ใชยกระดบราคาขาว รฐยงตองมคาใชจายในการดาเนนงานอก รอยละ 12 และมภาระขาดทน จากการขายขาว รายละเอยดคาใชจายในโครงการ แสดงในตารางท� 3.2

รายจายในตารางท� 3.2 จะรวมมลคาความสญเสยของขาวอนเกดจากการท�ขาวเส�อมคณภาพ และสญเสยน: าหนก และตนทนของการแปรสภาพท:งตนทนตวเงน (400 บาทตอตนขาวเปลอก) และตนทนท�ไมใชตวเงน (in-kind cost) จากการท�รฐกาหนดอตราแปรสภาพท�ยอมใหโรงสไดรบตนขาวมากกวาการสตามปกต (เกวยนละ 20 กโลกรมขาวสาร ดงรายละเอยดในตารางท� 3.2 และตารางท� 3.7)

ตารางท) 3.2 รายรบและรายจายของโครงการรบจานาขาวเปลอก ปการผลต 2548/49 ณ 31 มนาคม 2552 รายการ ลานบาท งบประมาณ

1.) เงนก 44,797.02

2.) ตนทนการ

ดาเนนงาน

คาใชจายรวมในโครงการ 6,961.24

คาใชจายตอตน (บาท/ตน) 1,326.50 2.1) กระทรวงเกษตรฯ คาใชจายจดทะเบยนเกษตรกร 4.02 6.8 ลานบาท

2.2) ธ.ก.ส. คาใชจาย ธ.ก.ส. รวม 2,348.51

ก.) คาเชายงฉางเกษตรกร 1/ 94.68 240 ลานบาท ข.) คาใชจายดาเนนงานจานายงฉาง 2/

2,005.62 2,731.24 ลานบาท ค.) คาใชจายดาเนนงานจานาใบประทวน3/ ง.) คาใชจายระบายขาวเปลอกและสงมอบ คลง อคส.

248.21 181.325 ลานบาท

2.3) อคส. คาใชจายรวม 4,553.48

รวมคาใชจายท�จายเปนเงน 1,234.87 1,785.76 ลานบาท ก.) คา Overhead 4/ 142.07 ข.) คาใชจายในการขายและบรหาร 5/ 164.38 ค.) คาเชาโกดงขาวเปลอกของโรงส 6/ 125.79 ง.) คาเกบรกษาขาวสารของโกดงกลาง 7/ 802.62

1) คาเชาโกดงขาวสาร 510.73 2) คาขนสง-แรงงาน 58.78 3) คาขนสง-รถบรรทก 1.63 4) คาประกนภยสนคา 73.45 5) คาตรวจสอบคณภาพสนคา 26.10


ตารางท) 3.2 รายรบและรายจายของโครงการรบจานาขาวเปลอก ปการผลต 2548/49 ณ 31 มนาคม 2552 (ตอ) รายการ ลานบาท งบประมาณ

6) คารกษาสนคา : รมยา 2 คร: ง 130.55 7) คาวจยและพฒนาสนคา 0.38 8) คาใชจายปรบปรงสนคา 1.01

รวมคาใชจายท�จายเปนตนขาว 8/ 3,318.62 ก.) คาสแปรสภาพ 1,465.10 ข.) มลคาสวนเกนจากการสขาว 727.22 ค.) คากระสอบ 796.65 ง.) คาขนสง 329.65

2.4) กรมการคาภายใน คาใชจายในการดาเนนงาน 9/ 25.23 45 ลานบาท

2.5) สานกงานตารวจแหงชาต คาใชจายในการดาเนนงาน 10/ 30.00 30 ลานบาท

3. รวมรายจาย เงนก + ตนทนการดาเนนงาน (1.) +(2.) 51,758.26

4.) มลคาสญเสยจากการกก

เกบขาว (Extra Economic Cost)

คาเส)อมและความสญเสย (ก) + (ข) 657.31

คาเส�อมและความสญเสย (บาท/ตน) 125.25 ก.) คาเส�อมราคา 11/ 518.62 ข.) คาสญเสยขาว 12/ 138.69

5. รายรบ มลคาขายขาวในสตอก 32,628.26

ก.) รายรบจากการขายของ อคส. 13/ 24,745.56 ข.) ลกหน:การคา ของ อคส. 509.06 ค.) ขายขาวเปลอกหลดจานายงฉาง ของ ธ.ก.ส.

7,208.13

ง.) มลคาขาวคงคางในสตอก ณ ม.ค. 52 : ขาวขาว 25% จานวน 20,560.24 ตน 14/

165.51

6. มลคาขาดทน (5) – (1) – (2) 19,130.00

ขาดทนตอตน (บาท/ตน) 3,645.31

หมายเหต

1/ คาเชายงฉางเกษตรกร ตนละ 20 บาทตอเดอน 2/ คาใชจายในการรบจานายงฉางใหแก ธ.ก.ส. ตามอตราท� ธ.ก.ส. เสนอ โดยใหเบกจายตามจรงจานวน ในอตรา รอยละ 4 ตอป ของเงนกยงฉาง ระยะเวลา 4 เดอน หรอ (MRR (7.5%) + 1 – ตนทนเงนประมาณรอยละ 3) x 4/12

3/ คาใชจายในการรบจานาใบประทวนสนคาใหแก ธ.ก.ส. ตามอตราท� ธ.ก.ส. เสนอ โดยใหเบกจายตามจรงจานวน ในอตรา รอยละ 3 ตอป ของเงนกใบประทวน ระยะเวลา 3 เดอน หรอ (MRR (7.5%) -1%- ตนทนเงนประมาณ 3%) x 3/12

4/ คา Overhead หรอคาบรหารโครงการเหมาจาย ตนละ 35 บาท เปนคาใชจายในการดาเนนงานของสวนกลาง อคส.รบจากคณะกรรมการนโยบายและมาตรการชวยเหลอเกษตรกร (คชก.) ประกอบดวย เงนเดอนและสวสดการพนกงาน คาเบ:ยประชมกรรมการ คาน:าประปา คาไฟฟา คาโทรศพท คาวสดอปกรณ และคาตรวจสอบบญช


5/ คาใชจายรบฝากและออกใบประทวน เปนคาใชจายของหนวยงานในพ:นท� อคส.รบจากคณะกรรมการนโยบายและมาตรการชวยเหลอเกษตรกร (คชก.) ประกอบดวย คาจางเจาหนาท�ปฏบตงาน คาตอบแทนผแทนเกษตรกรประจาหนวยรบฝากขาวเปลอก คาตอบแทนหนวยราชการ คณะทางานตรวจสอบขาว คาเบ:ยเล:ยงท�พกพนกงานในการปฏบตงาน และคาใชจายดานเอกสารและเบดเตลด

6/ หากขาวเปลอกท�โรงสรบฝากเกนกวา 90 วน แลวยงมขาวเปลอกเหลอในคลง โรงสจะไดรบคาฝากเกบขาวเปลอกดงกลาว ในอตรา ตนละ 20 บาท/เดอน

7/ ตนละ 216 บาท/ 6 เดอน ประกอบดวย 1) คาเชาโกดงขาวสารอตราตนละ 20 บาท/เดอน 2) คาขนสง-แรงงาน และ3) คาขนสง-รถบรรทก อตราตนละ 30 บาทคร: งเดยว 4) คาประกนภยสนคา ตนละ 14 บาท/ 6 เดอน ซ�งการประกนวนาศภย ระบใหผฝากเปนผรบประโยชนตามสญญากรมธรรมประกนภย โดยมเง�อนไขการประกนภยคมครองจากอคคภย ลมพาย อทกภย ภยจากน:า และภยจากการโจรกรรม 5) คาตรวจสอบคณภาพสนคา ตนละ 16 บาทคร: งเดยว และ6) คารกษาสนคา: รมยา 2 คร: ง ตนละ 36 บาท/ 6 เดอน นอกจากน: ยงมคาใชจายเบดเตลด คาวจยและพฒนาสนคา และคาใชจายปรบปรงสนคา

8/ คาใชจายของรฐท�จายใหแกโรงส โดยการจาหนายผลพลอยไดจากการสขาว เชน ปลายขาว ราขาว เปนตน แลวนารายไดสวนน:มาหกเปนคาใชจายในการสแปรสภาพ คากระสอบและคาขนสง กาไรสวนเกนจากอตราสแปรสภาพสวนท�เหลอใหนารายไดมาคานวณสงเปนตนขาวตามอตราท�คณะกรรมการของทางราชการกาหนด ก. คาใชจายการสแปรสภาพขาวเปลอกเปนขาวสาร เปนคาจางสท�รฐบาลจายใหแกโรงส 400 บาทตอตน ข. มลคาสวนเกนท�ไดจากการสแปรสภาพประมาณ 198.54 บาทตอตน ขาวเปลอก คานวณจากสวนตางปรมาณตนขาวท�สงมอบใหรฐกบท�โรงสไดจรง 20 กโลกรมตอการสขาวเปลอก 1 ตน (รายละเอยดการคานวณดในตารางท� 3.7)

ค. คากระสอบ ลกละ 36.25 บาท ขาวเปลอก 1 ตน มภาระขาวสารท�สงมอบ 6 กระสอบ ดงน: นรฐมคาใชจาย 217.5 บาทตอตนขาวเปลอก

ง. คาขนสง 100 กม. คาใชจายกระสอบละ 15 บาท ขาวเปลอก 1 ตน มภาระขาวสารท�สงมอบ 6 กระสอบ ดงน:นรฐมคาใชจาย 90 บาทตอตนขาวเปลอก

9/ คาใชจายในการดาเนนงานของกรมการคาภายใน ประกอบดวย ก. คาใชจายในการประชาสมพนธ ข. คาใชจายเพ�อปองกนทจรตของสวนกลางและของจงหวด และ ค. คาใชจายดาเนนงานของฝายเลขานการ กนข.

10/ คาใชจายในการดาเนนงานของ สานกงานตารวจแหงชาต ในการตรวจสอบโกดงกลาง นาโดย พลตารวจเอก เสรพศทธ เตมยาเวส (กรมการคาภายใน 2549)

11/ คดคาเส�อมราคาจากการเกบขาว เร�มคดปท� 2 รอยละ 6 ของมลคาขาว (คดมลคาจากราคาขาวชวงจานา) ปท� 3 คดอตรารอยละ 10 และปท� 4 คดอตรา รอยละ15 ขอมลไดมาจากการสมภาษณโรงสในเขตภาคกลาง

12/ คดคาสญเสยน: าหนก รอยละ 1 ตอป ของน: าหนกขาว เร�มคดในปท� 2 ของการเกบรกษา เปนความสญเสยท� อคส.อนญาตใหเจาของโกดงหกออกจากขาวในสตอคท�ถกนาออกประมล ถาพบวาขาวท�นาออกประมลมน: าหนกหายไปเกนกวา รอยละ 1 เจาของโกดงตองเปนผชดใชสวนตางดงกลาวให อคส. เหตท�ตองแยกแสดงคาสญเสยและคาเส�อม (11/และ12/)ออกมา เน�องจากนาไปใชในการแจกแจงสวนแบงของมลคาขาดทน (ดในตารางท� 3.8)

13/ กรมการคาตางประเทศเปนผระบายขาวสารในสตอกของรฐบาล โดยรายรบจากการขายจะตกเปนขององคการคลงสนคา (อคส.)

14/ ณ 31 มนาคม 2552 รฐบาลมขาวสารในโครงการรบจานา 2548/49 คงคางในสตอก เปนขาวขาว 25% จานวน 20,560.24 ตน คดมลคาตามราคาท�ระบายไดในการระบายคร: งลาสด ราคา 8,050 บาทตอตน

ท�มา: สานกปฏบตงานตามนโยบายรฐ, องคการคลงสนคา (2548) และธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (2552)


ข. มลคาปจจบนของตนทน รายรบและการขาดทน คาใชจายและรายรบของโครงการจานาขาวเปลอกมไดเกดข: นเพยงปเดยว แตตอง

ใชเวลา 3 ป 4 เดอน จงจบโครงการ ดงน:นจงจาเปนตองคานวณเปนมลคาปจจบน ตารางท� 3.3 แสดงรายละเอยดของคาใชจายและรายรบตามเวลาท�เกดข:นจรง จากน:นจงคานวณเปนมลคาปจจบน ณ วนท� 31 มนาคม 2552 ในชองสดทายของตาราง อตราดอกเบ:ยท�ใช คอ อตราผลตอบแทนพนธบตรรฐบาล รอยละ 2.79 เพราะโครงการน: เปนโครงการของรฐบาล ยกเวนเงนกของ ธ.ก.ส. ท�ใชอตราดอกเบ:ยท� ธ.ก.ส. เรยกเกบจากรฐบาล

ตารางท) 3.3 รายละเอยดคาใชจายและรายรบตามเวลาท)เกดขdนจรงและคานวณเปนมลคาปจจบน1

รายการ

2549 2550 2551 2552 รวม (พ.ย. 48 – ธ.ค. 49) (ม.ค. – ธ.ค.) (ม.ค. – ธ.ค.) (ม.ค. – ม.ค.)

ลานบาท ลานบาท ลานบาท ลานบาท ลานบาท

1. เงนก 44,797.02 - - - 44,797.02

เงนตนคงคาง ธ.ก.ส. แตละป (ไมนามาคานวณ) 20,305.77 29,330.39 18,008.03 12,049.01 ดอกเบ:ยท�ตองจาย ธ.ก.ส. 2,532.81 2,436.79 2,122.26 510.68 7,602.54

เงนกคดเปนมลคาปจจบน (เงนตน + ดอกเบdยจาย ธ.ก.ส.)2 - - - - 52,399.56

2. Operation Cost (รวม2.1 ถง 2.5) 5,637.51 980.12 343.20 0.41 6,961.24

มลคาปจจบน 6,165.36 1,035.58 352.78 0.41 7,554.13

2.1 กระทรวงเกษตรฯ

คาใชจายจดทะเบยนเกษตรกร 4.02 - - - 4.02

มลคาปจจบน 4.40 - - - 4.40

2.2 ธ.ก.ส. คาใชจาย ธ.ก.ส. รวม 2,138.35 181.33 28.84 2,348.51

มลคาปจจบน 2,338.56 191.58 29.64 - 2,559.79

ก. คาเชายงฉาง 94.68 - - - 94.68

มลคาปจจบน 103.55 - - - 103.55

ข. คาใชจายดาเนนงานจานายงฉางและจานาใบประทวน

2,005.62 - - - 2,005.62

มลคาปจจบน 2,193.41 - - - 2,193.41

ค. คาใชจายระบายขาวเปลอกและสงมอบ คลง อคส.

38.05 181.33 28.84 - 248.21

มลคาปจจบน 41.61 191.58 29.64 - 262.84


ตารางท) 3.3 รายละเอยดคาใชจายและรายรบตามเวลาท)เกดขdนจรงและคานวณเปนมลคาปจจบน1 (ตอ)

รายการ

2549 2550 2551 2552 รวม

(พ.ย. 48 – ธ.ค. 49) (ม.ค. – ธ.ค.) (ม.ค. – ธ.ค.)

(ม.ค. –

ม.ค.)


2.3 อคส. คาใชจายรวม 3,439.92 798.80 314.36 0.41 4,553.49

มลคาปจจบน 3,762.00 843.99 323.13 0.41 4,929.54

คาใชจายท�จายเปนเงน 554.04 521.93 158.49 0.41 1,234.87

มลคาปจจบน 605.92 551.46 162.91 0.41 1,320.70

ก. คา Overhead 87.47 54.60 - - 142.07

มลคาปจจบน 95.66 57.69 - - 153.35

ข. คาใชจายในการขายและบรหาร 72.10 92.28 - - 164.38

มลคาปจจบน 78.85 97.50 - - 176.36

ค. คาเชาโกดงขาวเปลอก 93.56 27.30 4.93 - 125.79

มลคาปจจบน 102.32 28.85 5.07 - 136.24

ง. คาเกบรกษาขาวสาร 300.91 347.75 153.55 0.41 802.62

มลคาปจจบน 329.08 367.42 157.84 0.41 854.76

คาใชจายท�จายเปนตนขาว 2,885.87 276.87 155.87 - 3,318.62

มลคาปจจบน 3,156.09 292.53 160.22 - 3,608.84

ก. คาสแปรสภาพ 1,274.05 122.23 68.81 - 1,465.10

มลคาปจจบน 1,393.34 129.15 70.73 - 1,593.22

ข. สวนเกนจากการส 632.39 60.67 34.16 - 727.22 มลคาปจจบน 691.60 64.10 35.11 - 790.82

ค. คากระสอบ 692.77 66.46 37.42 - 796.65 มลคาปจจบน 757.63 70.22 38.46 - 866.32

ง. คาขนสง 286.66 27.50 15.48 - 329.65 มลคาปจจบน 313.51 29.06 15.92 - 358.48

2.4 กรมการคาภายใน

คาใชจายในการดาเนนงาน 25.23 - - - 25.23 มลคาปจจบน 27.59 - - - 27.59

2.5 สานกงานตารวจแหงชาต

คาใชจายในการดาเนนงาน 30.00 - - - 30.00 มลคาปจจบน 32.81 - - - 32.81

3. รวมรายจาย (1) + (2) 50,434.53 980.12 343.20 0.41 51,758.26 มลคาปจจบน 55,741.16 3,851.02 2,779.47 2,057.39 64,429.04

4. Extra Economic Cost

คาเส)อม+สญเสย 328.32 305.96 23.03 - 657.31 มลคาปจจบน 359.06 323.27 23.67 - 706.00

ก. คาขาวเส�อมคณภาพ 218.88 278.15 21.59 - 518.62 มลคาปจจบน 239.37 293.88 22.19 - 555.45

ข. คาสญเสยขาว 109.44 27.81 1.44 - 138.69 มลคาปจจบน 119.69 29.39 1.48 - 150.55


ตารางท) 3.3 รายละเอยดคาใชจายและรายรบตามเวลาท)เกดขdนจรงและคานวณเปนมลคาปจจบน1 (ตอ)

รายการ

2549 2550 2551 2552 รวม

(พ.ย. 48 – ธ.ค. 49) (ม.ค. – ธ.ค.) (ม.ค. – ธ.ค.)

(ม.ค. –

ม.ค.)


5. รายรบ (ก) + (ข) + (ค) + (ง) 11,250.73 15,799.45 5,412.57 165.51 32,628.26 มลคาปจจบน 12,304.17 16,693.36 5,563.58 166.66 34,727.76

ก. ขาย 3,533.55 15,799.45 5,412.57 - 24,745.56 มลคาปจจบน 3,864.40 16,693.36 5,563.58 - 26,121.34

ขายขาวเปลอก โดย อคส. 1,764.12 1,783.21 430.58 - 3,977.91 มลคาปจจบน 1,929.30 1,884.10 442.60 - 4,255.99

ขายขาวสาร โดยกรมการคาตางประเทศ

1,769.43 14,016.24 4,981.98 - 20,767.65

มลคาปจจบน 1,935.10 14,809.26 5,120.98 - 21,865.34 ข. ลกหน:การคา 509.06 - - - 509.06

มลคาปจจบน 556.72 - - - 556.72 ค. ขายขาวเปลอกหลดจานายงฉาง ธ.ก.ส. 7,208.13 - - - 7,208.13

มลคาปจจบน 7,883.04 - - - 7,883.04 ง. มลคาขาวคงคางในสตอก ณ ม.ค. 52 - - - 165.51 165.51

มลคาปจจบน - - - 166.66 166.66 6. มลคาขาดทน (รายรบ – รายจาย) - 39,183.80 14,819.33 5,069.37 165.10 - 19,130.01

มลคาปจจบน - 43,436.99 12,842.34 2,784.10 - 1,890.73 - 29,701.28

หมายเหต : 1 ใชอตราผลตอบแทนพนธบตรรฐบาล (ThaiBMA Government Bond Yield) ระยะ 3 ป อตรา รอยละ 2.79 ตอป เปน discount factor เพ�อใชในการคานวณมลคาปจจบน ( http://www.thaibma.or.th/yieldcurve/YieldTTM.aspx)

2 มลคาปจจบนของเงนกจาก ธ.ก.ส. คานวณจากเงนตนและดอกเบ:ยท� ธ.ก.ส. คดกบรฐบาล (ไมไดใชอตราคดลด รอยละ 2.79)

ท�มา : รวบรวมจากเอกสารของกระทรวงพาณชยและ ธ.ก.ส.

3.2 ตนทนการเปล)ยนแปลงของสวสดการ

การจานาขาวเปลอกมประโยชนตอชาวนาท�มไดนาขาวเปลอกมาจานา เพราะการรบจานาขาวเปลอกจานวนมาก และเกบขาวไวในโกดงของรฐยอมทาใหราคาตนฤดสงข: น ชาวนานอกโครงการท�ไมไดเขาโครงการกไดรบอานสงสไปดวย ดงน:นจงตองคานวณตนทนการเปล�ยนแปลงของสวสดการ เพราะการจานาทาใหมท: งผได และผเสยประโยชน (คอ ผบรโภคและผเสยภาษ) เน�องจากโครงการจานาราคาขาวเปลอก ป 2548/49 กาหนดใหราคารบจานาสงกวาราคาตลาด ในตอนตนฤดเกบเก�ยว สถานการณเชนน: จงใกลเคยงกบโครงการประกนราคา (price support) เพราะรฐบาลไดเพ�มวงเงนงบประมาณในการรบจานา จนถงระดบท�สามารถดดซบปรมาณขาวสวนเกนท:งหมดท�เกดข:น ณ ระดบราคาจานาท�รฐบาลกาหนด นอกจากน:นยงปรากฏวา ณ ระดบราคา


ประกนดงกลาว เกษตรกรเกอบท:งหมดไดตดสนใจท:งขาวประกนใหตกเปนขาวของรฐบาล ดวยเหตน:การศกษาในสวนน:จะใชแบบจาลอง “การประกนราคา” ตามรปท� 3.1

จากรปท� 3.1 กอนท�จะมการแทรกแซงตลาดขาว ราคาขาวเปลอกในตลาด (ท�ไมมการแทรกแซง) เทากบ OP1 มการซ:อขายขาว OQ1 ตอมารฐบาลกาหนดราคาประกน (หรอราคาจานาท�สงกวาราคาตลาด) ท� OP2 ทาใหชาวนาตองการขายขาวจานวน OQ2 สวนพอคาคนกลาง (โดยเฉพาะโรงส) จะลดปรมาณ การรบซ:อขาวเปลอกเหลอ OQO รฐบาลจงตองรบซ:อ (หรอรบจานา) ขาวเปลอกสวนเกนเปนจานวน Q2 QO ตน โดยใชเงนจานวน Q0ABQ2 เงนจานวนดงกลาวรฐบาลกจาก ธ.ก.ส. เพราะ ธ.ก.ส. เปนผปลอยสนเช�อใหเกษตรกรซ�งนาขาวมาจานา และรฐบาลจายดอกเบ:ยชดเชยแก ธ.ก.ส. เพ�อใหเกษตรกรท�นาขาวมาจานาเสยดอกเบ:ยในอตราต�า

รปท) 3.1 ผลกระทบของนโยบายรบจานาขาวเปลอก ป 2548/49

ในทางปฏบต การรบจานามการกาหนดเพดานงบประมาณสงสดในการดาเนนงาน แตป 2548/49 รฐบาลรบจานาขาวเปลอก จานวน 5.24 ลานตน หรอ รอยละ 22.5 ของผลผลตนาป ดงน:นถงแมการจานาจะดงราคาตลาดในตอนตนฤดใหสงข:น แตราคาตลาดกยงคงม 2 ราคา (ตางจากสถานการณจาลองในรปท� 3.1) คอ ราคารบจานาและราคาตลาด ซ� งต�ากวาราคาจานา แตสงกวาราคาตลาดในกรณท�ไมมการแทรกแซง ดงน:นในการคานวณหาตนทนการเปล�ยนแปลงของสวสดการ

Ee

0 Q 0 Q 1 Q 2

a b d

D

S

ราคา

A

B

ปรมาณ

P1

P2

D + Qg

a d


สงคม ผวจยจะสมมตใหมราคาจานา (หรอราคาประกนข:นต�า) เพยงราคาเดยว12 โดยคานวณจากคาเฉล�ยถวงน: าหนกของราคารบจานากบราคาตลาดหลงการแทรกแซง ตวถวงน: าหนก คอ ปรมาณขาวเปลอกในโครงการรบจานา กบปรมาณขาวนอกโครงการจานา

การรบจานาขาวเปลอกเปนการนาขาวมาเกบไวในคลงสนคา (ซ� งยงตองมภาระคาใชจายอก) แลวรอจนระยะหน�งถงจะเอาสนคาเหลาน:ออกมาขาย การรบซ:อสนคาเกษตรของรฐบาลดงกลาวจะมผลตอการเปล�ยนแปลงของเสนอปสงค (D) ให ขยบข:นไปทางขวาของเสนเดม กลายเปนเสนอปสงคใหมคอ D+Qg น�นคอ การรบประกนเปนการเพ�มความตองการสนคาเทยมใหมากข:น โดยรฐใชงบประมาณท:งส:น เทากบรายจายซ:อผลผลตบวกคาเกบรกษา

ขณะเดยวกน นอกจากภาระรายจายท�มาจากภาษประชาชนแลว การรบประกนยงทาใหราคาขาวในตลาดสงข:น ชาวนาท�ไมไดเขาโครงการจะไดรบประโยชน (producer surplus) แตนอยกวาชาวนาในโครงการ ขณะท�ผบรโภค (ท:งในประเทศและตางประเทศ) จะตองซ:อขาวราคาแพงข:น จงเกดการสญเสยสวนเกนผบรโภค (consumer surplus) เราสามารถสรปการเปล�ยนแปลงสวสดการสงคม

ท:งหมดของโครงการรบจานาวา เทากบ(การเปล�ยนแปลงของสวนเกนผบรโภค (∆CS)) + (การเพ�มข:น

ของสวนเกนผผลต (∆PS)) + (ตนทนของรฐบาล) + (รายรบของรฐบาล) วธการคานวณมรายละเอยดดงน:

ก) สตรคานวณการเปล%ยนแปลงใน Welfare Cost

∆WC = ตนทนสวสดการ

∆CS = การลดลงของสวนเกนผบรโภค

∆PS = การเพ�มข:นของสวนเกนผผลต CG1 = ABQ2Q0 = เงนปลอยกในโครงการรบจานาขาวเปลอกป 2548/49 ท:งหมด CG2 = คาใชจายในการจานาของ ธ.ก.ส. + อคส. + กระทรวงเกษตรฯ+กรมการคาภายใน Sale = รายไดจากการขายขาวเปลอก และขาวสาร

12 ราคาดงกลาว (OP2 ตามรป 3.1) เทากบ 6,796.77 บาทตอตน โดยท�ราคาจานาของขาวเปลอก ความช:น 15% เทากบ 7,100 บาทตอตน และราคาขาวเปลอกเจา 5% ในตลาดเทากบ 6,493.5 บาทตอตน

SaleCGCGPSCSWC +−−∆+∆=∆ 21

SaleCGQABQdbaba +−−+++−−= 2)()( 02

SaleCGQABQd +−−= 202


ข) วธการคานวณ

ในการหาพ:นท� d เราตองทราบคาของตวแปรราคาดลยภาพกรณท�ไมมการรบจานา(P1), ปรมาณดลยภาพในการซ:อขายขาวกรณท�ไมมการรบจานา (Q1) และปรมาณขาวเปลอกท�หมนเวยนในตลาดภายหลงการรบจานา (Q0) ซ� งเราสามารถหาคาตวแปรดงกลาวไดผาน price elasticity of demand และ price elasticity of supply

Price elasticity of demand

=

= d

d

Q

Q

η

1×

∆

d

o

Q

QQ

η

1

1

1 ×−

= …………….…สมการ .(1)

Price elasticity of supply

=

= s

s

Q

Q

η

1×

∆

s

o

Q

QQ

η

1

1

1 ×−

= ………….……สมการ (2)

เน�องจากม 2 สมการ แตมตวแปรไมทราบคา 3 ตว คอ P1 Q0 Q1 และมคาความยดหยนตอราคา 2 คา แตวาเราร ปรมาณผลผลตท:งประเทศ คอ OQ2 และ ปรมาณรบจานา คอ Q0Q2 ทาใหหาคา OQ0 ได ดงน: นจะเหลอตวแปรไมทราบคาเพยง 2 ตว คอ P1 Q1 เทาน: น สวนคาความยดหยนท�ใชใน การคานวณ มาจากการวจยในอดต ดงน:

ก) คาความยดหยนอปสงคตอราคา (price elasticity of demand) ท�ใชในการคานวณ เปนคาท�ไดจากการเฉล�ยถวงน:าหนกระหวางอปสงคในประเทศและอปสงคของการสงออก (เพราะผวจยสมมตใหมตลาดเดยว) โดยปรมาณสงออกขาวในปการผลต 2548/49 เทากบ 7.86 ลานตน และซ:อขายใน

P

PQ

Qd

∆

∆dη

P

P∆

1

12

P

PP −

P

PQ

Qs

∆

∆sη

P

P∆

1

12

P

PP −


ประเทศจานวน 15.5 ลานตน รวมเปน 23.36 ลานตน จะไดคาความยดหยนอปสงคตอราคาแบบ ถวงน:าหนกท�ใชในการคานวณ ดงน:

ตารางท) 3.4 คาความยดหยนตอราคาของอปสงคท)ใชในการคานวณ ในประเทศ

ตางประเทศ

ความยดหยนอปสงคในประเทศ

อมมารและดเรก (2532) สมพร (2543) 3/

(-0.12) (-0.39)

ความ

ยดหย

น

อปสง

คการ

สงออ

ก อมมารและดเรก (2532) 1/ (-4.00) -1.43 -1.61

Suntayodom (1981) 2/ (-7.04) -2.54 -2.72

ท�มา : (1) อมมาร สยามวาลา, และดเรก ปทมสรวฒน.2532.“ผลกระทบของการปรบนโยบายขาว: บทวเคราะหโดยอาศยแบบจาลอง

อปทานของภาคเกษตร”. สถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทย (2) รงสรรค ธนะพรพนธ.2531. “อปสงคในการเสนอซ:อขาวสงออกของไทยในตลาดโลก: บทสารวจสถานะแหงความร”,

สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาธรรมศาสตร.เอกสารวจยหมายเลข 24 (3) สมพร อศวลานนท.2543. “ความยดหยนของอปสงคและแนวโนมการบรโภคขาวของไทย”.โครงการวจย Medium and long

terms Rice Supply and Demand. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ข) คาความยดหยนอปทานตอราคาในระยะยาว (price elasticity of supply) ท�ใชใน การคานวณเปนคาท�ไดจากงานของ ชยวฒน คนจรง (2521) ไดคาเทากบ 0.0453 และงานของ สมพร อศวลานนท (2543) ซ� งไดคาความยดหยนเทากบ 0.086

การคานวณใชขอสมมตใหความยดหยนตอราคาของอปสงคและอปทานมคาสง และต�า (ดตารางท� 3.5) ผลการคานวณในตารางท� 3.5 พบวา ตนทนสวสดการอยระหวาง -16,609.94 ลานบาท ถง-17,720.99 ลานบาท ตนทนน: ต �ากวาการขาดทนตวเงน (19,130 ลานบาท) เพราะโครงการรบจานาทาใหราคาตลาดสงข: น เกษตรกรนอกโครงการจะไดรบประโยชนเพ�มข: น สวนเกนของผ ผลต (producer surplus) อยระหวาง 12,514 – 22,391 ลานบาท โดยสวนเกนของชาวนานอกโครงการเทากบ รอยละ 56 ถง รอยละ 63 ของสวนเกนผผลต13 ผบรโภค (ในและนอกประเทศ) สญเสยสวสดการ -11,106 ถง 19,871 ลานบาท ผเสยภาษและรฐบาลมคาใชจายท:งส:นอก 51,758.26 ลานบาท

13 ในกรณท�มสวนเกนผผลตสงสด (22,391 ลานบาท) ราคาเงา (P1) เทากบ 5,894.3 บาทตอตน ราคาจานาขาวเปลอกเจา เทากบ 7,100 บาท เกษตรกรในโครงการจะไดรบประโยชน 6,317.7 ลานบาท เกษตรกรนอกโครงการจะไดประโยชน 10,760.93 ลานบาท หรอ สวนตางระหวางราคาตลาดหลงมการจานา (6,493.5 บาทตอตน) กบราคาเงา แลวคณดวยปรมาณขาวนอกโครงการ (17.96 ลานตน) สวนกรณท�สวนเกนผบรโภคมคาต�าสด (12,514 ลานบาท) ราคาเงา


อน� งผลการคานวณตนทนการเปล�ยนแปลงของสวสดการในตารางท� 3.5 พบวาไมแตกตางกนมากไมวาจะใชคาความยดหยนตอราคาของอปทานในระดบสง หรอต�า แสดงวาตวเลขท�ไดไมออนไหวตามคาความยดหยนตอราคามากนก อยางไรกตามการเปล�ยนแปลงคาความยดหยนตอราคาของอปสงค จะทาใหสวนเกนผบรโภคและสวนเกนผผลตเปล�ยนไปมากพอควร

ตารางท) 3.5 การคานวณการเปล)ยนแปลงสวสดการสงคมภายหลงการแทรกแซงตลาดขาวเปลอก นาป 2548/49

ตวแปรท)คานวณ ความยดหยนตอราคาของอปสงค

- 1.43 - 1.61 - 2.54 - 2.72

ความยดหยนตอราคาของอปทาน

0.045

Q1 23.20 23.22 23.27 23.27 P1 6,282.46 6,375.07 6,664.61 6,699.43 ∆CS -19,871.47 -17,965.76 -11,996.30 -11,277.46 ∆PS 22,391.53 20,243.17 13,515.10 12,705.04 ∆CS+∆PS 2,520.06 2,277.41 1,518.80 1,427.59 CG1 -44,797.02 -44,797.02 -4,797.02 -44,797.02 CG2 - 6,961.24 - 6,961.24 - 6,961.24 - 6,961.24 Sale 32,628.26 32,628.26 32,628.26 32,628.26 ∆ Welfare -16,609.94 -16,852.59 -17,611.20 -17,702.41 ∆ Welfare ตอตน -3,169.84 -3,216.14 -3,360.92 -3,378.32

0.086

Q1 23.06 23.09 23.19 23.20 P1 6,297.98 6,387.36 6,671.07 6,705.14 ∆CS -19,485.96 -17,658.97 -11,839.86 -11,139.19 ∆PS 21,965.36 19,904.18 13,341.75 12,551.82 ∆CS+∆PS 2,479.40 2,245.21 1,501.89 1,412.63 CG1 -44,797.02 -44,797.02 -4,797.02 -44,797.02 CG2 - 6,961.24 - 6,961.24 - 6,961.24 - 6,961.24 Sale 32,628.26 32,628.26 32,628.26 32,628.26 ∆ Welfare -16,650.60 - 16,884.79 -17,628.11 -17,717.37 ∆ Welfare ตอตน -3,177.60 - 3,222.29 -3,364.14 -3,381.18

0.096

Q1 23.03 23.07 23.17 23.18 P1 6,304.34 6,392.98 6,672.64 6,706.52 ∆CS -19,340.12 - 17,531.13 -11,802.06 -11,105.75 ∆PS 21,802.85 19,761.62 13,299.85 12,514.76 ∆CS+∆PS 2,462.73 2,230.49 1,497.79 1,409.01 CG1 -44,797.02 -44,797.02 -4,797.02 -44,797.02 CG2 - 6,961.24 - 6,961.24 - 6,961.24 - 6,961.24 Sale 32,628.26 32,628.26 32,628.26 32,628.26 ∆ Welfare -16,667.27 -16,899.51 -17,632.21 -17,720.99 ∆ Welfare ตอตน -3,180.78 -3,225.10 -3,364.93 -3,381.87

ท�มา : คานวณโดยผวจย

จะเทากบ 6,292.2 บาทตอตน การคดสวนแบงของชาวนาในและนอกโครงการคดจากผลรวมของสวนเกนผผลตในและนอกโครงการตามเชงอรรถน: ไมไดใชตวเลขในตาราง 3.5)


3.3 ตนตอของคาเชาทางเศรษฐกจและสวนแบงผลประโยชนของโครงการจานา

ผลการขาดทนจานวน 19,130 ลานบาท ประกอบดวยคาเชาทางเศรษฐกจ คาใชจายใน การดาเนนงานโครงการ (สวนท�ใชแลวหมดไป) และมลคาความสญเสยของขาวในโกดงกลาง สาหรบคาเชาทางเศรษฐกจ สามารถนามาแยกแจกแจงเปนเมดเงนหรอคาเชาทางเศรษฐกจ ท�ตกอยในมอของผ เก�ยวของ คอ ชาวนา โรงส เจาของโกดง ผสงออก นกการเมอง และขาราชการ ดงรายละเอยดตอไปน:

ก) คาเชาทางเศรษฐกจของชาวนา

เงนอดหนนท�รฐบาลจายใหแกเกษตรกรในโครงการรบจานากคอ คาเชาทางเศรษฐกจน�นเอง คาเชาหรอเงนอดหนนน: จะเทากบสวนตางระหวางราคาจานาขาวเปลอกในโครงการกบราคาท�เกษตรกรสามารถขายไดในตลาด14 รายละเอยดการคานวณดงตารางท� 3.6

ตารางท) 3.6 การคานวณมลคาจากการขายขาวเปลอกหากเกษตรกรไมนามาเขาโครงการรบจานา

ขาวเปลอกหอมมะล ขาวเปลอกเจา ขาวเปลอกเหนยว


ราคาตลาด

มลคาตลาด







ตน บาท/ตน ลานบาท ตน บาท/ตน ลานบาท ตน บาท/ตน ลานบาท

พ.ย. 2548 892,187 7,480 6,674 610,678 6,750 4,122 31,766 5,618 178

ธ.ค. 2548 1,661,314 7,400 12,294 1,137,124 6,738 7,662 59,150 5,335 316

ม.ค. 2549 369,181 7,485 2,763 252,694 6,788 1,715 13,144 6,775 89

ก.พ. 2549 146,019 7,807 1,140 99,946 6,816 681 5,199 6,979 36

รวม 3,076,507 22,871 2,105,786 14,180 109,537 619

ท�มา : ธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) 2552

จากตาราง 3.6 แสดงการคานวณรายไดของเกษตรกร กรณท�นาขาวเปลอกไปขายในราคาตลาด หากไมมโครงการรบจานา โดยแยกประเภทขาวเปลอกเปนชนดแบบหยาบๆ เพราะขาวเปลอก

14 การคานวณน:ต �ากวาความจรง เพราะราคาขาวในตลาดถกอทธพลของโครงการจานา ทาใหราคาในตลาดภายหลงมโครงการรบจานาสงกวา ราคาเงา (shadow price) ในตลาด กรณไมมโครงการจานาในตอนท� 3.2 ผวจยพบวา ราคาเงา(ขาวเปลอกเจา) ในตลาดกรณไมมการจานาจะอยระหวาง 5,894 – 6,292 บาทตอตน ซ� งต�ากวาราคาขาวเปลอกเจาในตลาดหลงจากมโครงการรบจานา ดงน:นผลการคานวณในตาราง 3.6 จงทาใหชาวนาไดรบสวนแบงต�ากวาท�ควร สวนเกษตรกรนอกโครงการไดรบประโยชนสงกวาท�ควรจะเปน


แตละชนดมราคาตางกน การคานวณพบวาเกษตรกรท�ขายขาวเปลอกหอมมะลไดรบรายได 22,871 ลานบาท ขาวเปลอกเจา 14,180 ลานบาทและขาวเปลอกเหนยว 619 ลานบาท มลคาของขาวเปลอกทกชนดเทากบ 37,670.30 ลานบาท เม�อเปรยบเทยบกบวงเงนกท� ธ.ก.ส. จายใหแกเกษตรกรในโครงการจานวน 44,797.02 ลานบาท พบวา เงนอดหนนท�เกษตรกรในโครงการจะไดรบท:งหมดเทากบ 7,126.72 ลานบาท หรอ เฉล�ยตนละ 1,360.01 บาท คดเปนสดสวน รอยละ 37.62 ของภาระขาดทนท:งหมดของโครงการ (ดตารางท� 3.8)

โปรดสงเกตวา การคานวณน:สมมตวาผลประโยชนของราคาจานาท:งหมดตกแกเกษตรกร แตในทางปฏบตมโรงสบางแหงสวมสทธx การจานาของเกษตรกร และราคาท�เกษตรกรไดรบจรงอาจถกโรงสบางแหงหกความช:นและส�งเจอปนและน: าหนกมากกวาท�เปนจรง รวมท:งขาวเปลอกสวนใหญมความช:นสง ทาใหขายไดราคาต�าลง คาเชาท�แทจรงของเกษตรกรจงต�ากวา รอยละ 37.62 แตเน�องจากการคานวณคาเชาทางเศรษฐกจไดจากสวนตางระหวางราคาจานากบราคาตลาดท�สงกวาราคาตลาดกรณไมมโครงการจานา ทาใหการคานวณคาเชาสงเกนไป เม�อคานงถงผลท:งสองดานดงกลาว ตวเลขคาเชาทางเศรษฐกจของเกษตรกรในตาราง 3.8 จงพอเช�อถอได

ประเดนท�นาสนใจอกประการคอ สวนแบงผลตอบแทนสวนเกนท�ตกแกเกษตรกรมลกษณะกระจกตว เกษตรกรผมฐานะไดรบผลประโยชนมากกวาเกษตรกรยากจน ตวอยางเชน ชาวนาท�มยอดการจานาขาวรายละ 2 แสนบาทข:นไป มยอดการจานารวมท:งส:น รอยละ 24 ของมลคาการจานา ในป 2548/49 และเพ�มข:นเปน รอยละ 60.6 ในป 2551/52 ขณะท�เกษตรกรรายเลกซ� งมยอดจานาไมเกนรายละหน� งแสนบาท มสวนแบงการจานาขาวลดลงจาก รอยละ 47 ในป 2548/49 เหลอ รอยละ 15.9 ในป 2551/52 (ดรปท� 3.2 และรายละเอยดขอมลในตารางภาคผนวกท� 5)

รปท) 3.2 ชาวนาในโครงการจานาและมลคา เทยบกบชาวนาทdงหมดและผลผลตขาวจาแนกตาม

ปรมาณผลผลตตอคนจน (หรอมลคาจานาตอคน)

ชาวนาจานา

ชาวนาท�วประเทศ

0

10

20

30

40

50

60

70

80

< 5.9 tons 6 - 14.9

tons

15- 28.9

tons

> 29 tons

ชาวนาจานา ชาวนาท�วประเทศ

มลคาจานา

ผลผลต

0

5

10

15

20

25

30

35

40

< 5.9 tons 6 - 14.9 tons 15- 28.9 tons > 29 tons

มลคาจานาขาวเปลอก ผลผลตท�งประเทศ

ชาวนาท)จานา เทยบกบ ชาวนาท)วประเทศ มลคาจานา เทยบกบ ผลผลตท)วประเทศ

ท�มา : คานวณจากขอมลของธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร 2552


ข) คาเชาทางเศรษฐกจของโรงส

สวนแบงผลประโยชนท�โรงสไดรบ ประกอบดวย

1) คาจางสแปรสภาพ โรงสในโครงการรบจานาไดรบคาจางส 400 บาทตอตน โดยรฐบาลไมไดจายเปนเงนสด แตจายเปนผลพลอยไดจากการสขาว เชน ปลายขาว ราขาว เปนตน โดยรฐบาลกาหนดอตราการแปรสภาพจากขาวเปลอก 1 ตนเปนขาวสาร (ตนขาว) ปลายขาว ขาวหก ราขาว ฯลฯ จากน:นมลคาของผลตภณฑขาวท:งหมดหกคาสแปรสภาพ 400 บาท สวนท� เหลอคณะทางานฯจะคานวณเปนปรมาณตนขาวท�โรงสตองนาสงใหทางราชการ แตเน�องจากคณะทางานฯกาหนดอตราสแปรสภาพในอตราท�ไดตนขาวนอยกวาอตราสแปรสภาพของโรงสท�วไปท�อยนอกโครงการ ประมาณ 20 กโลกรมตอขาวเปลอก 1 ตน ดงน:นโรงสจงไดรบคาจางแปรสภาพรวม 198.54 บาทตอตน การคานวณแสดงในตารางท� 3.7 ผลการคานวณ พบวา ตนทนคาจางสขาวเปลอกท:งหมด เทากบ 2,192.31 ลานบาท

2) คากระสอบและคาขนสง โรงสไดรบคาใชจายท:งสองน: จากการจาหนายผลพลอยไดเชนเดยวกบคาจางสแปรสภาพ กลาวคอ นารายไดจากการจาหนายผลพลอยไดจากการสมาหกคาใชจายน: สวนท� เหลอใหคานวณเปนตนขาวสงมอบโกดงกลาง คากระสอบท�โรงสไดรบ ใบละ 36.25 บาท โดยรฐบาลกาหนดใหขาวเปลอก 1 ตน เทากบขาวสาร 6 กระสอบ รวม คากระสอบท:งโครงการเทากบ 796.65 ลานบาท สวนคาขนสงคดจากระยะทางขนสง 100 กโลเมตร โรงสไดรบคาขนสงกระสอบละ 15 บาท ขาวเปลอก 1 ตน ไดขาวสาร 6 กระสอบ รฐจงจาย คาขนสง 90 บาทตอขาวเปลอก 1 ตน รวมคาขนสงท:งส:น 329.65 ลานบาท

3) คาเชาโกดงขาวเปลอก ตนละ 20 บาทตอเดอน โรงสไดรบจาก อคส.ภายหลงการเกบรกษาเกนกวา 90 วน คาใชจายน: มมลคา 125.79 ลานบาท

รวมผลประโยชนหรอคาเชาทางเศรษฐกจท:งหมดของโรงส เทากบ 3,444.40 ลานบาท เฉล�ยตนละ 656.35 บาท หรอคดเปนสดสวน รอยละ 18 ของภาระขาดทนท:งหมดของโครงการ (ดตารางท� 3.8)

ท:งน:ผลประโยชนดงกลาวเปนเพยงผลประโยชนท�ชดแจงท�โรงสไดรบ ผลประโยชนรวมท�โรงสไดรบจรงจะมากกวาน: เพราะโรงสบางแหงแอบนาขาวเปลอกไปหมนขายในตลาดกอน การสวมสทธx ขาวของชาวนาและลกลอบนาขาวตางประเทศมาสวมสทธx การสงขาวขาดน: าหนกตลอดจนสงขาวคณภาพต� ากวาขาวรบจานาท�ไดจากชาวนาเขาสโกดงกลาง โดยรวมมอกบ เซอรเวเยอรบางราย แตผลประโยชนสวนเกน (หรอ คาเชาทางเศรษฐกจ) เหลาน: ไมสามารถคานวณเปนตวเงนไดเพราะไมมขอมลเชงปรมาณเก�ยวกบพฤตกรรมดงกลาว


ผลประโยชนแอบแฝงเหลาน: ไดมาโดยทจรตมการจายสนบนเจาหนาท�ประจาโกดง และผตรวจสอบสนคา ทาใหเกดปญหาขาวขาดบญชเม�อมการตรวจสอบอยางจรงจง และขาวในโกดงกลางมคณภาพไมไดมาตรฐานในสดสวนท�สง ตามท�ปรากฏเปนขาวทกคร: งท�มการส�งตรวจสอบขาวในโกดงกลาง

ตารางท) 3.7 ผลประโยชนแฝงของโรงสท)ไดจากโครงการจานาเทยบกบธรกจสขาวตามปรกต

อตราท)ใชในโครงการ อตราท)โรงสไดจรง อตราสจากขาวเปลอก 1 ตน

ราคาผลตภณฑจากการสขาว

มลคาผลตภณฑจากการสขาว

อตราสจากขาวเปลอก 1 ตน

ราคา*ผลตภณฑจากการสขาว

มลคาผลตภณฑจากการสขาว

(กโลกรม) (บาท/กก.) (บาทตอตน) (กโลกรม) (บาท/กก.) (บาทตอตน) ตนขาว 450 9.9 4,457.17 540 9.9 5,348.60 ปลายเอวน 170 8.12 1,380.59 90 7.9 711.00 ปลายเลก 40 7.67 306.85 30 7.45 223.50 ราขาวขาว 72 5.38 387.35 80 5.18 414.40 ราขาวกลอง 30 0.25 7.50 30 1.35 40.50 660 6,539.46 660 6,738.00 ปลาย+รา คดเปนเงน (บาท) 2,082.29 1,389.40 หกคาส ท�จายใหโรงส (บาท) 400.00 400.00 คงเหลอเงนท�ตองสงคนรฐ (บาท) 1,682.29 989.40 เงนคงเหลอสงคนคดเปนขาวสาร (กก.) 169.85 99.89 น:าหนกขาวท�ตองสงใหรฐบาล (กก.) 620 640 ลดทอนความช:น จาก 15% เหลอ 14% (กก.) 10 10 เหลอนน.ขาวจรงท)รฐได (กก.) 610 นน.ท)โรงสได 630 สวนตางปรมาณตนขาวท�สงมอบใหรฐกบท�โรงสไดจรง (กก.) 20 คดเปนมลคาตอตนขาวเปลอก (บาท/ตนขาวเปลอก) 198.54 หมายเหต * ราคาขาว ปลายขาว และ รา อางองราคานาป 2548/49 เดอนธนวาคม 2548 ท�มา: จากประกาศองคการคลงสนคา (อคส.) .2548 และ จากการสมภาษณโรงสในเขตภาคกลาง

ผลประโยชนดงกลาวเปนแรงจงใจใหผประกอบการโรงสแสวงคาเชาเพ�มข:น ไดแก ความพยายามรวมมอกบผนาชาวนาบางคนในการกดดนรฐบาล หรอในการว�งเตนผมอานาจใหกาหนดราคารบจานาสงๆ ขยายระยะเวลาและปรมาณการรบจานา ความพยายามใหมการเปดจานาขาวขามเขต และการขยายกาลงการผลตของโรงส (ดบทท� 4) ส� งเหลาน: นาไปสการเสพตดโครงการรบจานา และการตอตาน การยกเลกโครงการรบจานาขาว (ดบทท� 5)

สวนแบงผลตอบแทนสวนเกนท�ตกแกโรงสมลกษณะกระจกตวย�งกวาสวนแบงท�ตกแกเกษตรกร นอกจากผประกอบการท�ไดรบประโยชนจากมาตรการแทรกแซงสนคาเกษตรจะมจานวนนอย (เทยบกบจานวนผประกอบการท:งหมดในกจการประเภทเดยวกน) แลว ผลตอบแทนสวนเกน ยงมลกษณะกระจกตวอยในมอผประกอบการเพยงนอยราย กลาวคอ มโรงสท�เขารวมโครงการรบจานา 400-600 แหง จากโรงสท�วประเทศไทย (กาลงการผลตไมต�ากวา 20 ตนตอวน หรอโรงสจาพวก


3 ขนาดเกน 50 แรงมา) ประมาณ 2,000 แหง15 ในป 2548/49 มโรงสเขารวมโครงการ 323 โรง ดงน:น แตละโรงสจะไดรบคาเชาทางเศรษฐกจเฉล�ย 10.7 ลานบาท

ค) คาเชาทางเศรษฐกจของโกดงกลางและเซอรเวเยอร

โกดงกลางและเซอรเวเยอร ไดรบคาเชาทางเศรษฐกจจากคาเกบรกษาขาวสารในอตราตนละ 216 บาทตอ 6 เดอน คดเปนมลคา 802.62 ลานบาท16 มลคาตอหนวยเทากบ 152.94 บาทตอตน และเปนสดสวน รอยละ 4.20 ของภาระขาดทนท:งหมดของโครงการ (ดตารางท� 3.8)

เจาของโกดงกลางไดรบคาเชาทางเศรษฐกจจากคาเกบรกษาขาว (หรอคาเชาโกดง) เพราะ อตราคาเชาโกดงท�รฐจายในโครงการรบจานาเปนอตราท�สงพอจะชกนาใหมคนตองการลงทนสรางโกดง เพ�อใหรฐเชา แตในทางปฏบต ผวจยไมสามารถหาขอมลอตราคาเชาโกดงตามอตราตลาดได เพราะโกดงขาวสารท�วไปมลกษณะการคดคาเชาแตกตางออกไป โดยคดเปนอตราตอตารางเมตร17 อกท:งอตราคาเชาจะผนแปรตามทาเลท�ต:งของโกดง และมการทาสญญาระยะยาวเกน 1 ป ทาใหยากตอการเปรยบเทยบกบคาเชาท�รฐจายใหโกดงกลาง

ดงน:น นกวจยจงใชวธการเปรยบเทยบระหวางอตราผลตอบแทนท�รฐจาย ท�คดจากอตราเชาโกดงในโครงการรบจานาตอเงนลงทนสรางโกดงขาวสาร18กบอตราดอกเบ:ยฝากประจา 6 เดอนของธนาคารพาณชย พบวา โครงการรบจานาใหอตราผลตอบแทนตอเงนทน รอยละ 12 ตอป ขณะท�อตราดอกเบ: ยของธนาคารพาณชย ในชวงท�โครงการรบจานาขาวเปลอกนาป 2548/49 ดาเนนการ ประมาณ รอยละ 2.25 – 3.50 ตอป จะเหนไดวาเปนอตราผลตอบแทนจงใจใหเกด การลงทนสรางโกดงเพ�อเขารวมโครงการรบจานาขาวเปลอก ท:งน: ผลตอบแทนดงกลาวอยภายใตเง�อนไขท�วาตองมขาวเปลอกเตมโกดง

15 จานวนโรงสทกขนาดในป 2550/51 มประมาณ 38,725 แหง (ท�มา บญชทายกฎกระทรวง (พ.ศ. 2550) ออกตามความในพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 ) 16 หากแยกเฉพาะคาเชาทางเศรษฐกจท�เซอรเวเยอร ไดรบในอตรา 16 บาทตอตน คดเปนมลคา 26.1 ลานบาท และเจาของโกดงกลางไดรบ 776.52 ลานบาท ท:งน: เซอรเวเยอรอาจไดรบคาเชามากกวาน: จากการเรยกเกบคาตรวจสอบพเศษจากโรงสในอตรา 7 – 10 บาทตอกระสอบ (สมภาษณโรงสเขตภาคกลาง) 17 การจดเรยงกองขาว อคส.กาหนดใหความสงของกระสอบตองไมเกน 27 กระสอบ เม�อคดเปนตารางเมตร จะไดตารางเมตรละไมเกน 42 กระสอบ (ท�มาจากการสมภาษณ) 18 ตนทนการสรางโกดงเกบขาวสารประมาณ 3,000 – 3,500 บาท ตอตารางเมตร ณ ราคาวสดกอสรางป 2552 (ท�มาจากการสมภาษณ)


นอกจากน: เจาของโกดงกลางย งไดรบผลประโยชนแฝงอ�นๆอก เชน ประโยชน จากการรวมมอกบโรงสท�รบจานาขาวเปลอกสบเปล�ยนขาวรบจานาใหเปนขาวคณภาพต�าลง หรอลกลอบนาขาวไปขายทากาไรกอน นาไปสปญหาขาวขาดบญช และคณภาพขาวไมตรงตามบญช ตามท�เปนขาวในหนาหนงสอพมพ และมโกดงท�ใหรฐเชาดวย ทาใหงายตอการทจรต

ง) คาใชจายของหนวยงานภาครฐ

คาใชจายสวนน: ประกอบดวย คาใชจายดาเนนงานโครงการรบจานาขาวเปลอกของหนวยงานท�รบผดชอบของรฐเทาน:น (ไมนบรวมคาเชาโกดง คาจางใหโรงสแปรสภาพ คาขนสงและคากระสอบ) ไดแก 1) คาใชจายดาเนนงานของ อคส. คอ คา Overhead และคาใชจายในการขายและบรหารงาน 2) คาใชจายดาเนนงานของ ธ.ก.ส คอ คาใชจายในการรบจานาและระบาย 3) คาใชจาย ในการดาเนนงานของกรมการคาภายใน กระทรวงเกษตรและสหกรณ และสานกงานตารวจแหงชาต (ดรายละเอยดคาใชจายในตารางท� 3.2) รวมเปนคาใชจาย 2,619.53 ลานบาท เฉล�ยตนละ 499.16 บาท เปนสดสวน รอยละ 13.69 ของภาระขาดทนท:งหมดของโครงการ (ดตารางท� 3.8)

จ) คาเส)อมมลคา19 และการสญเสยนdาหนกของขาว

ขาวในสตอกของรฐบาล พบวา ตลอดระยะเวลาในการเกบรกษา 3 ป 4 เดอน (ธ.ค. 2548 – ม.ค.2552) คาเส�อมมลคาซ� งเปนการสญเสยในเชงคณภาพของขาวมมลคาเทากบ 518.62 ลานบาท เฉล�ยสญเสย ตนละ 98.83 บาท หรอคดเปน รอยละ 2.71 ของภาระขาดทนท:งหมด ขณะท�การสญเสยน: าหนกขาวท� เปนการสญเสยในเชงปรมาณจากการเกบรกษาขาวสาร คดเปนมลคาเทากบ 138.69 ลานบาท เฉล�ยสญเสยตนละ 26.43 บาท หรอคดเปน รอยละ 0.72 ของภาระขาดทนท:งหมด (ดตารางท� 3.8)

ฉ) คาเชาทางเศรษฐกจของผสงออก

คาเชาในสวนน: เกดจากการท�รฐประมลขายขาวในราคาท�ต �ากวาราคาตลาดทาใหผสงออกท�ประมลขาวไดสามารถทากาไรไดอยางมหาศาล วธการคานวณหาคาเชาของผสงออกม 2 วธ วธแรกคานวณจากสวนตางระหวางมลคาขาดทน (-19,130ลานบาท) กบคาเชาท�ตกกบเกษตรกร โรงส โกดงกลางและเซอรเวเยอร คาเส�อมราคาและคาใชจายรฐ ผลการคานวณ ปรากฏวาผสงออกไดรบคาเชา

19 ในการคานวณมลคาความสญเสยน: าหนกจะเร�มคดในปท�2 ของการเกบรกษาโดยคดลดในอตรา รอยละ 1 ตอปของมลคาขาวท�รบจานา ขณะท�การคานวณคาเส�อมมลคา ใชอตราคดลดท�ไดจากการสมภาษณโรงสในเขตจงหวดภาคกลาง โดยเร�มคดคาเส�อมในปท� 2 รอยละ 2 ของมลคาขาวท�รบจานา แล ะ รอยละ 10 , 15 ในปท� 3 และปท� 4 ตามลาดบ


เทากบ 4,479.41 ลานบาท หรอ เฉล�ยตนละ 853.57 บาท คดเปนสดสวน รอยละ 23.42 ของภาระขาดทนท:งหมดของโครงการ (ดตารางท� 3.8)

วธท�สอง คอ การคานวณคาเชาของผสงออกจากสวนตางระหวางราคาขายสงตลาด กทม.20

กบราคาประมลขาวในสตอกของรฐ นอกจากน:ขาวท�ประมลเปนขาวท�ถกเกบรกษาไวเปนเวลานาน ยอมตองเกดการเส�อมราคาตามระยะเวลาเกบรกษา ราคาท�ผประมลไดรบเปนราคาท�คดคาเส�อมราคาไวแลว ดงน:นการคานวณจาเปนตองคดลดราคาขายสงตลาด กทม.ดวย (ดรายละเอยดการคานวณในตารางภาคผนวกท� 3) ผลการคานวณพบวาการระบายขาวสารในราคาต�าของโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป 2548/49 ทาใหผสงออกไดรบคาเชาทางเศรษฐกจมลคา 4,409.71 ลานบาท เฉล�ยตนละ 841.60 บาท คาเชาจานวนมหาศาลน: คอ แรงจงใจ21 ใหผสงออกพยายามดาเนนการทกวถทางเพ�อใหตนชนะการประมลขาวในสตอกของรฐใหไดมากท�สด (ดพฤตกรรมในบทท� 4)

ตารางท) 3.8 สวนแบงผลประโยชนท)ไดจากโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป 2548/2549

รายการ

สวนแบงผลประโยชน (ลานบาท)

ตนทนตอตนขาวเปลอก (บาท)

สดสวน (รอยละ)

เกษตรกรท�เขารวมโครงการ 7,126.72 1,360.01 37.25 โรงสท�เขารวมโครงการ 3,444.40 656.35 18.01 โกดงกลางและเซอรเวเยอร 802.62 152.94 4.20 คาใชจายรฐ I 2,619.53 499.16 13.69 เส�อมมลคา (เส�อมดานคณภาพ) II 518.62 98.83 2.71 สญเสยน: าหนก (เส�อมดานปรมาณ) III 138.69 26.43 0.72 ผสงออกท�สามารถประมลขาวของรฐได 4,479.42 853.57 23.42

รวม 19,130.00 3,645.31 100.00 ท�มา : คานวณโดยนกวจย

จากตารางท� 3.2 และจากเน:อหาดงรายละเอยดตอไปน:

1) ผลประโยชนเกษตรกร = มลคาสวนตางราคา + คาเชายนฉาง (ขอ 22 (ก))

2) ผลประโยชนโรงส = คาเชาโกดง (ขอ 2.3 (ค)) + รายจายท�เปนตนขาว (ขอ 2.3)

3) ผลประโยชนโกดง = คาเชาโกดง ขอ 2.3 (ง)

20 สาเหตท�ใชราคาขายสงขาวสารในตลาดกรงเทพฯแทนราคา F.O.B เพราะ ราคา F.O.B เปนเพยงราคาช:นา 15 วนลวงหนาของสมาคมผสงออกขาว และตลาดขาวสารในกรงเทพฯ มการคาขายท�คลองตว (liquid) มากกวาตลาดสงออก ในการคานวณมการปรบคาใชจายการตลาดเพ�อใหสะทอนราคาสงออก 21 บทท� 4 จะวเคราะหเร�องการกระจกตวของสวนแบงคาเชาของผสงออกรายใหญ


4) คาใชจายรฐ = ขอ 2.1 (ขอ 2.2 (ข) + (ค) + (ง)) + (ขอ 2.3 (ก) + (ข)) + ขอ 2.4 + ขอ 2.5

5) คาเส�อมมลคา = ขอ 4 (ก)

6) คาเส�อมน:าหนก = ขอ 4 (ข)

จากการคานวณคาเชาทางเศรษฐกจของผสงออกวธท� 2 ทาใหเราสามารถคานวณคาเชา ทางเศรษฐกจของเกษตรกรไดอกหน� งวธ กลาวคอ คานวณจากสวนตางระหวางมลคาขาดทน (-19,130 ลานบาท) กบคาเชาท�ตกกบโรงส โกดงกลาง เซอรเวเยอร และผสงออก คาเส�อมราคาและคาใชจายรฐ การคานวณดวยวธน: พบวา เกษตรกรไดรบคาเชาเทากบ 7,196.42 ลานบาท เฉล�ย ตนละ 1,373.36 บาท

ตารางท� 3.9 สามารถสรปคาเชาทางเศรษฐกจท�ตกแก เกษตรกรและผสงออกดงน: เกษตรกรไดรบคาเชาอยระหวาง 7,126.72 ถง 7,196.42 ลานบาท สวนผ สงออกมคาอยระหวาง 4,409.71 ถง 4,479.42 ลานบาท ท:งสองวธใหผลใกลเคยงกนมาก จงสรปไดวาสวนแบงคาเชาในตารางท� 3.8 เปนตวเลขท�มความนาเช�อถอสง

ผวจยจะอธบายพฤตกรรมการแสวงหาคาเชาเพ�มเตมในบทท� 4 ขาวในหนาหนงสอพมพเร�องการสวมสทธx ของโรงสทาใหเราต:งขอสนนษฐานวาโรงสอาจจะไดรบสวนแบงคาเชามากกวา รอยละ 18.01 และเกษตรกรอาจไดรบสวนแบงคาเชาต�ากวา รอยละ 37.25

ตารางท) 3.9 สรปคาเชาทางเศรษฐกจของเกษตรกรและผสงออก จากการคานวณ 2 วธ

วธการท) 1 วธการท) 2

ลานบาท สวนแบงคาเชา ลานบาท สวนแบงคาเชา

เกษตรกร 7,126.72 37.25 7,196.43 37.62

ผสงออก 4,479.42 23.42 4,409.71 23.05

หมายเหต : (1) คาเชาของผสงออกคานวณจากสวนตางระหวางมลคาขาดทนหกดวยคาเชาท�ตกแกชาวนาโรงส โกดง คาขาวเส�อมคณภาพ และคาใชจายดาเนนงานของหนวยงานรฐ

(2) คาเชาของผสงออกคานวณจากสวนตางระหวางราคาตลาดขายสงกบราคาประมล สวนคาเชาของเกษตรกรคานวณจากสวนท�เหลอ

ท�มา : การคานวณของผวจย

คาเชาท:งหมดขางตนท�ตกแกกลมบคคลท�เก�ยวของในโครงการรบจานาขาวเปลอกลวนกอใหเกดความสญเสยตอเศรษฐกจ (economic loss) เพราะเกษตรกร เจาของโรงส เจาของโกดงและผสงออกท�ตองการไดรบคาเชาจะใชทรพยากรลงทนและว�งเตนเพ�อแสวงหาคาเชาดงกลาว คาใชจายเพ�อแสวงหาคาเชาถอเปนคาใชจายท�ไมกอประโยชนใดๆตอสงคม งานศกษาของ Tullock (1967) และ Krueger (1974) กลาววา ผเก�ยวของจะยอมลงทนใชทรพยากรแสวงหาคาเชา โดยคาใชจาย


ดงกลาวจะมคาใกลเคยงกบผลตอบแทนสวนเกน (หรอคาเชา) ท�เกษตรกรผประกอบการโรงส โกดงกลางและผสงออกคาดวาจะไดรบ (ดการวเคราะหพฤตกรรมการแสวงหาคาเชาในบทท� 4)

3.4 ผลกระทบตอตนทนการผลต การบดเบอนตลาดขาวและความสามารถในการแขงขน22

นอกจากความส:นเปลองจากภาระขาดทนถง 19,130 ลานบาท ในป 2548/49 โครงการรบจานาขาวเปลอกในราคารบจานาท�สงกวาราคาตลาด ยงกอใหเกดผลกระทบตอตนทนการผลต โครงสรางตลาดและความสามารถในการแขงขนของขาวไทยในตลาดโลก ดงน:

ก) ตนทนการผลตสงข=น : ราคารบจานาท�สงกวาตลาดเปนแรงจงใจใหชาวนาพยายามเพ�มผลผลตตอไร และลดพ:นท�การปลกพชอ�นท�ใหผลตอบแทนต�ากวาขาว นอกจากน:นชาวนายงเรยกรองใหมการยดระยะเวลาการจานา23 ผลท�ตามมา คอ ชาวนาในเขตชลประทานเร�มหนมาใชพนธขาวอายส:น 75 วน เพ�อเพ�มรอบการผลต24 ซ� งจะทาใหตนสามารถผลตขาวเปลอกขายใหรฐบาลไดถง 3 คร: งใน 1 ป การเพ�มผลผลตดงกลาวนอกจากจะทาใหตนทนการผลตสงข:นจากการแยงน: าชลประทานท�ขาดแคลน การเพ�มการใชปย (ซ� งกอใหเกดมลพษในดนและน: าเพ�มข:น) แลวยงทาใหคณภาพขาวต�าลง เพราะขาวอายส:นมเมลดส:นลง และคณภาพหลงหงตมเลวลง หากสถานการณยงเปนเชนน: ขาวไทยซ�งมคณภาพเหนอคแขงในเอเซยจะสญเสยความสามารถในการแขงขน

ข) การทาลายพอคาทองถนและตลาดกลางขาวเปลอก : การท�รฐบาลรบซ:อขาวเปลอกในราคาท�สงกวาตลาดถง รอยละ 30 ในการจานาขาวนาปฤด 2547/48 และ 2548/49 และ รอยละ23 ในการจานาขาวนาปรงป 2552 (ดรปท� 2.2ในบทท�2) และรฐเพ�มงบประมาณในการแทรกแซงยงผลใหชาวนานาขาวเปลอกมาขายใหรฐบาลเปนจานวนมาก พอคาทองถ�นไมสามาถแขงกบรฐบาลไดจงตองผนตวไปประกอบอาชพอ�น บางรายกหนมาลงทนสรางโรงสเพ�อเขาโครงการรบจานา นอกจากน:ตลาดกลางขาวเปลอกสวนใหญกตองเลกกจการ (สมพร และอรอนงค 2549) เพราะไมมความจาเปนท�โรงสตองไปหาซ:อขาวเปลอกจากพอคาทองถ�นท�ตลาดกลาง แมกระท�งทาขาวกานนทรงท�จงหวดนครสวรรค ซ� งเปนตลาดกลางท�ใหญและมช�อเสยงท�สดกตองปดกจการลง การสารวจ

22 ผลกระทบท�วเคราะหในตอนน: เร�มเหนชดเจนในป 2551 – 52 และเน:อหาบางสวนมาจาก Poapongsakorn 2009. 23 ในเดอนกรกฎาคม 2552 ชาวนาประทวงเรยกรองใหรฐบาลเพ�มวงเงนการประกนขาวเปลอกนาปรง และยดอาย การรบจานา (หนงสอพมพกรงเทพธรกจ, 1 มถนายน 2552) 24 ผลผลตขาวนาปรงเพ�มจาก 5.62 ลานตน เปน 8.79 ลานตน (หรอเฉล�ย รอยละ 9.4 ตอป) ในระหวางป 2545 – 51 ขณะท�พ:นท�เพาะปลกเพ�มข:นเพยง รอยละ 6.16 ตอป ในชวงเวลาเดยวกน อน�งกรมการขาวไดพฒนาพนธขาวเมลดส:นสาหรบพ:นท�เส�ยงตอภาวะน: าทวม


ตลาดกลางขาวเปลอกในจงหวดพษณโลกของกรมการคาภายใน (2552) กพบวาการท�รฐบาลมนโยบายจานาขาวในราคาสงไดสงผลใหธรกรรมในตลาดกลางลดนอยลงอยางชดเจน เจาของตลาดตองปรบตวโดยการหนไปทาธรกจอ�นท�เก�ยวของ เชน ปย และเมลดพนธ

ผลท�ตามมา คอ กลไกการแขงขนในตลาดคาสงขาวเปลอกในทองถ�นถกทาลาย การคาขาวเปลอกอยในมอของโรงสขนาดใหญท�ทาธรกจกบรฐบาล

ค) โรงสกลายเปนผรบจางและแขงกนขยายกาลงการผลต : ในอดตความสามารถในการแขงขนของโรงสนอกจากจะมาจากความมประสทธภาพในการสขาวแลว ยงข:นกบความสามารถในการเกงหรอคาดคะเนราคาในอนาคต เพราะโรงสตองลงทนซ:อขาวเปลอกในตอนตนฤดเกบเก�ยว ขณะท�ขาวเปลอกมราคาต�า จากน:นกกกเกบไวรอจงหวะขายเม�อราคาตลาดสงข:นจนมกาไร โรงสท�ขาดประสบการณและความสามารถในการคาดคะเนราคา หรอโชครายกตองขาดทนจนเลกกจการไป เหลอแตโรงสท�มประสทธภาพ

แตการจานาขาวเปลอกทาใหโรงสไมมความจาเปนตองมความสามารถดงกลาว เน�องจากโรงสกลายเปนผรบจางสขาว และเกบสตอกขาวใหรฐบาล โดยไดรบคาจางสเปนขาว ในอตราท�มกาไรด และเกบสตอกขาวใหรฐบาล ดวยเหตน: จงมโรงสเกดใหมเปนจานวนมากนบต:งแตรฐบาลข:นราคาจานาใหสงกวาตลาดต:งแตป 2545/46 เปนตนมา โรงสเกดใหมจะมกาลงการผลตสง เพราะย�งมกาลงการผลตมากกย�งมสทธx ไดรบจานาขาวเปลอกเปนปรมาณมากข:น ผลท�ตามมา คอ กาลงการผลตรวมท:งประเทศมมากกวาปรมาณผลผลตขาวตลอดป (ดบทท� 4 เพ�มเตม) นอกจากน: โรงสยงมการลงทนสรางเคร�องอบลดความช:น และไซโลเพ�มข:นอกดวย และโรงสเกดใหมท�รบจางสขาวใหรฐบาลจะไมมความสามารถในการแขงขนในธรกจโรงส ยามใดท�รฐยกเลกโครงการจานาขาวเปลอก โรงสจานวนมากจะประสบภาวะขาดทนจนตองเลกกจการ

ง) การบดเบอนตลาดปลายขาว ขาวหกและรา นบต:งแตรฐบาลกาหนดราคาจานาใหสงกวาราคาตลาด ทาใหขาวเปลอกจานวนมากไหลสมอรฐบาล เกดการขาดแคลนขาวหก ปลายขาว และราขาว รฐบาลจงเร�มใชมาตรการใหโรงสในโครงการตองสแปรสภาพภายในกาหนด (เชน 7-30 วน) เพ�อแกปญหาดงกลาว มาตรการน: กอใหเกดการบดเบอนตลาด เพราะในกรณท�มขาวเปลอกจานวนมากไหลเขาสมอรฐบาล ปรมาณขาวหก ปลายขาวและราขาวกจะมเพ�มข:นในตลาดมากกวาปกต กลายเปนประโยชน (หรอลาภลอย) แกผประกอบการและโรงงานท�ใชปลายขาว ขาวหกและราขาวเปนวตถดบ นอกจากน:นมาตรการสแปรสภาพยงบดเบอนการตดสนใจกกเกบขาวเปลอกของโรงส โดยปรกตขาวเปลอกสวนใหญจะสามารถเกบไวไดอยางนอย 3-6 เดอน หากมระบบดแลท�ด (เชน การพลกขาวเปลอกเพ�อลดความรอน) การกกเกบเปนขาวเปลอกในชวงเวลาดงกลาวจะดกวาการเกบเปนขาวสาร เพราะสามารถรกษาสภาพขาวไดดกวา แตมาตรการสแปรสภาพภายในเวลา


7 – 30 วน ทาใหปรมาณการกกเกบขาวเปลอกลดลง และรฐจาเปนตองใชพ:นท�โกดงเพ�อเกบขาวสารเพ�มข:น

จ) ผลกระทบตอสวนแบงในตลาดโลก : โครงการรบจานาขาวเปลอกทาใหรฐบาลมขาวในสตอกเพ�มข:น (ดรปท� 2.3 ในบทท� 2) เชน ในเดอนธนวาคม ป 2549 รฐบาลมขาวสารในสตอกถง 5.23 ลานตน และ 7.67 ลานตนในเดอนมถนายน 2552 สตอกขาวของรฐมผลกระทบ 2 ประการ

ประการแรก การเพ�มสตอกขาวของรฐ รอยละ 10 ทาใหการสงออกขาวของไทยลดลง รอยละ 6 (ดรปท� 2.3 ในบทท� 2 และ Poagongsakorn 2009) สาเหตเพราะรฐบาลไมเคยมกลยทธและหลกเกณฑในการระบายขาว บางคร: งแรงกดดนทางการเมองทาใหรฐบาลไมกลาขายขาวในราคาท�ต �ากวาราคารบจานา ท:งๆท�การขายขาวอาจทาใหรฐขาดทนนอยกวาการตดสนใจขายในภายหลง (โดยเฉพาะเม�อราคาตลาดโลกมแนวโนมลดลง) เชน การยกเลกผลการประมลขาวสงออก ในเดอนมถนายน 2552 (หนงสอพมพคมชดลก, 19 มถนายน 2552) ผลท�เกดข:นคอ ย�งรฐระบาย ขาวออกจากสตอกชา นอกจากรฐจะสญเสยคาเชา และตนทนดอกเบ:ยแลว ขาวในสตอกกจะเกาลง และเส�อมคาลงทกวน ในปจจบน (กนยายน 2552) รฐบาลจงยงมขาวรบจานาจากป 2542/43 เหลออยในสตอก25

หลกฐานท�ชด เจนเร� องผลกระทบของสตอกขาวรฐบาลท� ม ตอสวนแบงของไทย ในตลาดโลก คอ การกาหนดราคาจานาขาวเปลอกนาปและนาปรงในระดบสงกวาราคาตลาด ในป 2551-52 (12,000 บาท และ 11,800 บาท ตอตน) ทาใหมขาวเขาสตอกของรฐบาลจานวนมหาศาล โดยในเดอนมถนายน 2552 ไทยมสตอกถง 7.67 ลานตน (องคการคลงสนคา 2552) ผลคอ ใน 6 เดอนแรกของป 2552 สวนแบงขาวไทยในตลาดโลกลดจาก รอยละ 27 ในป 2551 มาเหลอ รอยละ 22 ในป 2552 โดยเวยดนามมสวนแบงเพ�มข:น (รปท� 3.3) สวนแบงตลาดท�สญเสย แกเวยดนาม คอ ขาวขาว ขณะท�ไทยยงรกษาสวนแบงตลาดของขาวหอมมะล และขาวน� งไวได เพราะขาวหอมมะลไมมคแขง และรฐบาลอนเดยยงระงบการสงออกขาวน�งในป 2552 เพราะปญหาฝนแลง

25 การท�รฐบาลไมเคยมหลกการระบายขาวจากสตอกตามหลก “เขากอน ออกกอน” ทาใหมขาวเกาอายหลายปคางในสตอก ผลคอ ทกคร: งท�มการประมลขาว ราคาขาวเกาจะต�ามาก นอกจากน:นยงมขอครหาวาผประมลบางรายท�ประมลขาวเกาไดสามารถสบเปล�ยนขาวเกาเปนขาวใหม


รปท) 3.3 การสงออกขาวของประเทศผสงออกรายใหญ 6 เดอนแรกของป 2551 และ 2552

ผลประการท�สองคอ ในการประมลขายขาวของรฐบาล ผชนะมกเปนผประมลรายใหญ เพราะ

รฐบาลประมลขายขาวจานวนนบลานตน โดยประมลขาย “ตามสภาพ” 26 ของขาวในโกดง ผลคอ (ก) ผท�ประมลขาวไดจะเปนผสงออกขาวรายใหญไมเกน 17 ราย เพราะมกาลงทรพยากรในการดาเนนการ ขอมลในตารางท� 3.10 แสดงวาผประมล 4-6 รายใหญท�สดจะสามารถประมลขาวไดในจานวนท�มากกวาผประมลรายเลก (ข) การมผเขาประมลจานวน 3-4 รายท�มความสามารถประมลขาวจานวนนบลานตน ทาใหงายตอการรวมหวกนในการกาหนดราคาประมล (ดบทท� 4 เพ�มเตม) (ค) นอกจากน:นผ สงออกท�ประมลขาวยงไดเปรยบผสงออกขาวท�ไมไดประมลขาวรฐบาล เหตผลคอ ในสญญาการซ:อขาย รฐบาลมกใหเวลาผชนะการประมล 4-6 เดอน กอนท�จะนาเงนมาชาระคาขาว ย�งกวาน:นการท�ราคาประมลต�ากวาราคาสงออกในขณะประมล ทาใหผประมลขาวรฐบาลมตนทนขาวท�ไดเปรยบผสงออกท�มไดเขาประมลขาวของรฐ ย�งกวาน:นผประมลรายใหญบางรายยงอาศยอานาจการเมองแกไขเง�อนไขสญญาซ:อขายภายหลงการประมล (ดบทท� 4 เพ�มเตม)

ตารางท) 3.10 สดสวนการประมลขาวของผประมลรายใหญ (รอยละ)

1 ตลาคม 2551 1 พฤศจกายน 2551 1 มถนายน 2552* 2 รายแรก 58.92 58.10 47.31 รายท) 3 - 4 20.34 31.42 26.92 รายท) 5 - 6 14.49 5.76 8.00 รายท) 7 - 17 6.24 4.72 17.77 ท�มา : องคการคลงสนคา 2552 และ* กรงเทพธรกจ 15 พฤษภาคม 2552

26 หมายความวารฐบาลไมรบรองคณภาพของขาวท�ประมล ผประมลตองตรวจสอบคณภาพขาวเอง และยอมรบซ:อขาวท:งหมดในราคาท�ประมลไดถงแมในภายหลง เม�อขนขาวออกจากโกดง จะพบวาขาวมคณภาพผดจากท�ประมาณการไวในชวงการประมลกตาม

2551 2552

22%

20%50%

8%

Thailand VietnamU.S.A. Other

27%

9%54%

10%

Thailand VietnamU.S.A. Other

ท�มา : กรมศลกากร, 2552


จ) ผลตอชาวนาทมฐานะและชาวนายากจน : วตถประสงคในนามของโครงการจานาขาวเปลอก คอ การชวยเหลอชาวนาท�ยากจน แตในทางปฏบตชาวนาสวนใหญท�ไดรบประโยชนอยางเตมท�จากโครงการจานาขาวเปลอก คอ ชาวนาท�มฐานะในเขตชลประทาน ซ� งสวนใหญอยในภาคกลางและภาคเหนอตอนลาง (ด Poapongsakorn and Isvilanonda 2008) ขอมลในตารางท� 3.11 แสดงปรมาณการจานาขาวเปลอกตามมลคาการจานาตอชาวนาแตละราย ในโครงการรบจานาขาวเปลอกนบต:งแตป 2548/49 ถง 2552 ปรากฏวาชาวนาท�มปรมาณการจานาเกน 1 แสนบาท มสวนแบงการจานาสงถง รอยละ 53 ของมลคาการจานาท:งหมดในป 2548/49 และมากถง รอยละ 84 ในป 2551/52

ตารางท) 3.11 การจานาขาวเปลอกตามมลคาจานาตอราย ในโครงการรบจานาขาวเปลอก

มลคาจานาตอราย

2548/49 2551/52 จานวน

เกษตรกร

(ราย)


(ลานบาท)

สวนแบงของ


(รอยละ)

จานวน


(ราย)


(ลานบาท)

สวนแบงของ


(รอยละ)

ต�ากวา 40,000 บาท 193,966 5,163.48 12.66 29,181 784.51 2.73

40,001-100,000 บาท 211,992 14,036.56 34.41 55,343 3,783.81 13.19

100,001-200,000 บาท 83,891 11,809.74 28.95 46,462 6,724.98 23.44

200,001-340,000 บาท 30,612 7,966.56 19.53 31,856 8,351.00 29.11

มากกวา 340,000 บาท 5,203 1,819.60 4.46 21,514 9,042.32 31.52

รวม 525,664 40,795.95 100.00 184,356 28,686.62 100.00 หมายเหต : * ขอมลของ อคส.มผเขาโครงการรบจานาสงกวา ธ.ก.ส. คอ 624,428 ราย ท:งน: เพราะธ.ก.ส. นบลกคาจากการจายเงนก แต

อคส. นบจากเกษตรกรท�นาขาวเปลอกมาจานาเปนไปไดวาเกษตรกรบางรายนาขาวเปลอกมาจานาหลายคร: งขอมลของ อคส. จงมากกวา ธ.ก.ส.

ท�มา : ธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.), 2552

เพ�อแสดงวาชาวนาท�ไดประโยชนจากโครงการรบจานาขาวเปลอกเปนชาวนามฐานะในเขตชลประทาน ผวจยจงคานวณหาจานวนชาวนาท�มขาวสวนเกนเหลอขายในตลาด และมลคาขาวท�ขายในตลาด จากขอมลการสารวจรายไดรายจายของครวเรอนของสานกงานสถตแหงชาตในป 2549 โดยจาแนกครวเรอนชาวนาเหลาน:นตามกลมรายได 10 กลม (จากกลมท� 1 คอจนท�สด ถงกลมท� 10 รวยท�สด) จากน:นกนาปรมาณขาวท�รบจานาในป 2548/49 มากระจายตามสดสวนของมลคาขาวสวนเกนท�ขายในตลาด (โดยมขอสมมตวาสวนแบงขาวสวนเกนของชาวนาแตละรายเปนตวกาหนดปรมาณขาวท�ขายใหรฐภายใตโครงการจานา) รปท� 3.3 แสดงวา ชาวนาจากครวเรอนท�รวยท�สด รอยละ 20 (2 กลม) ไดประโยชนจากโครงการรบจานานาป รอยละ 11.50 สวนชาวนายากจนท�สด รอยละ 20 ไดรบ


ประโยชนเพยง รอยละ 2.2 ในกรณการจานาขาวนาปรง ชาวนาท�ร� ารวยไดรบประโยชนมากกวากรณจานาขาวนาป เพราะกลมรวยท�สด รอยละ 20 ไดรบประโยชน รอยละ 23.5 สวนชาวนากลมจนท�สดไดประโยชนจากการจานาเพยง รอยละ 2.4

รปท) 3.4 การกระจายผลประโยชนของโครงการรบจานาขาวเปลอก จาแนกตามรายไดของชาวนา 10 กลม 2549/50

0.85 1.34 1.96 3.66 3.50 4.05 4.72 5.00 5.32 6.180.84 1.53

2.48

5.32 5.586.70

8.139.33 9.60

13.91

0

5

10

15

20

25

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Dry-season (2006) Wet-season ผลประโยชนฤดนาปรง (2549) ผลประโยชนฤดนาป (2549/50)

กลมรายไดครวเรอน

หมายเหต : กลมรายได 1 คอ กลมครวเรอนชาวนา 10% ท�จนท�สด กลมท� 10 คอ กลมครวเรอนชาวนา 10% ท�รวยท�สด ท�มา : Poapongsakorn and Isvilanond, 2008

รอยละของมลคาขาวเปลอกท�รบจานา

บทท) 4

การแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจและการทจรตของผเก)ยวของใน

โครงการจานาขาวเปลอก

คาเชาทางเศรษฐกจหรอผลตอบแทนสวนเกนท�ตกแกผ เก�ยวของในโครงการจานาขาวเปลอกเปนแรงจงใจใหผเก�ยวของเหลาน:ลงทนใชทรพยากร (real resources) เพ�อแสวงหาคาเชา (rent seeking activities) แมกจกรรมแสวงหาคาเชาเหลาน:นจะชวยใหผลงทนมรายไดสวนตว เพ�มข: น แตผลผลตของสงคมโดยรวมมไดเพ�มข:น ตรงกนขามกจกรรมบางอยางเปนการถลงทรพยากรอนมคาของสงคม (rent dissipation) และบางกรณอาจกอความเสยหายตอสงคม ตวอยางท�ชดเจน เชน การประมลกจการผกขาด ผประมลหวงจะไดกาไรหรอคาเชาจากการผกขาด จงแขงกนทกวถทางเพ�อใหชนะการประมล แตหลงประกาศผลประมล มผชนะคนเดยวท�จะไดกาไรผกขาด ผแพการประมลกจะสญเสยทรพยากรท�ใชในกจกรรมการแสวงหาคาเชา สวนผลผลตของสงคมยงเทากบปรมาณการผลตของผผกขาดท�ชนะการประมล27

วตถประสงคของบทน: คอ การอธบายพฤตกรรมการแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจและพฤตกรรมการทจรตของผ เ ก�ยวของกบโครงการรบจานาขาวเปลอก รวมท: งผลกระทบตอ การจดสรรทรพยากร

ตอนท� 4.1 อธบายพฤตกรรมการแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจของชาวนา ตอนท� 4.2 และ 4.3 อธบายการแสวงหาคาเชาของโรงสและเจาของโกดงตามลาดบ ตอนท� 4.4 อธบายเร� องพฤตกรรมการแสวงหาคาเชาของผสงออก ตอนท� 4.5 เปนบทสรปซ� งจะเนนเร�องการใชอานาจของขาราชการและนกการเมองในการ “ขอแบงคาเชา” ทางเศรษฐกจจากผเก�ยวของในโครงการจานาขาวเปลอก และการเปล�ยนแปลงมาตรการบางอยางท�จะทาใหเกดคาเชามากข:น

27 ดงานของ (Gordon Tullock (1967,1980) Krueger (1974) และ Bhagawati (1987)) มขอสงเกตวาในการว�งเตนแสวงหาคาเชา บางคร: งผว�งเตนใชวธจายเงนสนบนใหแกเจาหนาท�ของรฐ การจายเงนแบบน: เปน “เงนโอน” แมจะไมใชการถลงทรพยากร แตกเปนการทจรตคอรรปช�น


4.1 การแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจของชาวนา

เม�อรฐบาลเพ�มราคารบจานาใหสงข:นในป 2548/49 ชาวนาท�ลงทะเบยนเขาโครงการรบจานา มจานวนเพ�มข:นจาก 489,553 ราย ในป 2547/48 เปน 624,428 ในป 2548/4928 นอกจากน:นชาวนาบางคนยงพยายามแสวงหาคาเชาเพ�มเตม ดงน:

(1) เพ�มพ:นท�การเพาะปลกขาว โดยลดการปลกพชอ�นๆลง โดยเฉพาะในป 2551 เม�อราคาขาวตลาดโลกถบตวสงเปนประวตการณ รฐบาลกลบกาหนดราคาจานาขาวท�สงเปนประวตการณหลงจากท�ราคาขาวในตลาดโลกเร�มลดลงในเดอนพฤษภาคม 255129 ผลกคอ ชาวนาจานวนมากเร�มนาพ:นท�เพาะปลกพชชนดอ�น (เชน ออย) มาปลกขาว30 ถงแมชาวนาจะมรายรบสทธมากข:น แตประเทศสญเสยผลผลตออยท�มมลคาตลาดสงกวามลคาขาวในกรณท�ไมมการแทรกแซง

(2) จดทะเบยนพ:นท�เพาะปลกเกนกวาความเปนจรง การสมภาษณเกษตรกรและโรงสของผวจยพบวาในการจดทะเบยนพ:นท�เพาะปลก เกษตรกรบางคนพานกการเมองทองถ�นมาดวย ทาใหเจาหนาท�เกรงใจตองยอมจดทะเบยนพ:นท�มากกวาความจรง จากน:นเม�อถงเวลาจานากนาขาวเปลอกของญาตพ�นองหรอเพ�อน หรอซ:อขาวของชาวนาท�ไมไดจดทะเบยนมาขายในโครงการจานา ในบางกรณเกษตรกรบางคนท�จดทะเบยนอาจไมไดเพาะปลกจรง จงขอซ:อขาวจากแกเกษตรกรรายอ�นท�ปลกขาวแตไมไดจดทะเบยน31

28 ป 2546/47 เม�อราคาจานายงไมสงกวาราคาตลาดมเกษตรกรเขาโครงการรบจานา 210,460 ราย 29 ราคาขาวสาร (ขาว 100%) ในตลาดโลกเร�มถบตวสงข:นจาก 368 เหรยญสหรฐฯตอตนใน เดอนธนวาคม 2550 มาอยท�ระดบสงสด 990 เหรยญสหรฐฯตอตน ในเดอนพฤษภาคม 2551 จากน:นกลดลงเหลอ 582 เหรยญสหรฐฯตอตน ในเดอนธนวาคม 2551 และ 556 เหรยญสหรฐฯตอตน ในเดอนพฤษภาคม 2552 แตรฐบาลต:งราคาจานาขาวเปลอกนาปรงป 2551 ในราคา 14,000 บาทตอเกวยน ขาวเปลอกนาปฤด 2551/52 มราคาจานา 12,000 บาท และขาวเปลอกนาปรงป 2552 มราคาจานา 11,800 บาทตอเกวยน ผลคอชาวนานาขาวสวนใหญมาขายแกรฐดงท�อธบายไวในบทท� 2 30 ขอมลของสานกงานเศรษฐกจการเกษตร (2552) พบวา ในชวงป 2550/51 - 2551/52 พ:นท�เพาะปลกขาวท�วประเทศเพ�มข:นประมาณ รอยละ 0.06 ขณะท�พ:นท� เพาะปลกออยโรงงานลดลง รอยละ 8.63 ผลผลตขาวเคมเพ�มจาก 18.2 ลานตนตอปในชวงพ.ศ. 2527/38-2541/42 มาเปน 22.1 ลานตน ในชวงป 2542/43-2551/52 31 เจาของท�ดนบางรายท�ใหเชาท�ดน อาจบงคบใหผเชานาขายขาวใหตนเพ�อนาไปขายในโครงการจานา


(3) เกษตรกรท�มพ:นท�เพาะปลกเกนกวาเพดานมลคาการจานาตอราย (350,000 บาท ในการจานาขาวนาปรงป 2552 ซ� งลดลงจาก 500,000 บาทตอรายในอดต)32 เกษตรกรเหลาน: จะแบงซอยพ:นท�ใหแกลกหลาน หรอญาตพ�นองเพ�อนาขาวสวนเกนไปขายในโครงการจานา

(4) เพมรอบการปลกขาวในเขตชลประทาน : ขณะน:ปรากฏหลกฐานชดเจนวามเกษตรกรจานวนหน� งในเขตชลประทานท�แอบลกลอบนาพนธขาวท�มอายเกบเก�ยวเพยง 70-75 วน มาปลกเพ�อเพ�มรอบการเพาะปลกใหได 6-8 รอบตอ 2 ป จากเดมท�มการทานา 5 รอบตอ 2 ป หลงจากน:นเกษตรกรบางรายกรวมตวกดดนใหรฐบาลขยายระยะเวลาและเพดานการรบจานา เพ�อตนจะไดนาขาวจากรอบท�ปลกเพ�มข:นมาเขาโครงการจานา ปรากฏการณน: เกดข:นเม�อชาวนาเดนขบวนประทวงในหลายจงหวดของภาคกลางในเดอนมถนายน 2552 ทาใหรฐบาลตองเพ�มปรมาณจานานาปรง ในป 2552 จาก 4 ลานตนเปน 6 ลานตน และเพ�มวงเงนงบประมาณในการจานาอก 23,600 ลานบาท (ขาวหนงสอพมพเดลนวส 5 มถนายน 2552)

พฤตกรรมการแสวงหาคาเชาของชาวนาดงกลาวกอใหเกดตนทนตอสงคมอยางนอย 3 ประการ คอ

ประการแรก การเพ�มรอบการเพาะปลกเปน 7-8 รอบตอ 2 ป มไดเพยงแคทาใหรฐตองสญเสยงบประมาณในการจานาเพ�มข:นเทาน:น ผลเสยอกประการคอ ขาวอายส:นจะมคณภาพต�ามาก ปญหาน:จะเปนระเบดเวลาท�กระทบตลาดสงออกท�วไทย เพราะขาวอายส:นสวนใหญท�ปลกในชวงนาปรงเปนขาวเพ�อการสงออก คนไทยไมนยมบรโภค เดมตลาดขาวไทยเปนตลาดท�มคณภาพสง ราคาขาวไทยจงสงกวาเวยดนาม (ดงานวจยของ Minot 1998) ประมาณ รอยละ 10-20 โครงการจานาขาวเปลอกจะทาใหคณภาพขาวสงออกของไทยลดลงจนไทยอาจสญเสยตลาดขาวท�มคณภาพในอนาคตอนใกล

ประการท�สอง โครงการจานาขาวเปลอกทาใหเกดการใชน: าและทรพยากรดนอยางเขมขน ท: งน: เพราะชาวนาท�ขายขาวใหโครงการจานาเปนชาวนาในเขตชลประทานในภาคกลางและภาคเหนอตอนลาง (Poapongsakorn and Isvilanonda 2008) ชาวนาเหลาน: จะพยายามเพ�มผลผลต โดยใชปยและน: ามากข:น (จากการเพ�มรอบการผลต และเพ�มพ:นท�) ระยะพกดนส:นลง ผลเสยคอ

32 ในป 2551/52 มชาวนาท�เขาโครงการจานาเพยง 184,156 ราย (จากชาวนาท�วประเทศ 3.4 ลานราย) โดยท� รอยละ 73 มการจานามากกวารายละ 60,000 บาท ดงน:นโครงการจานาจงเปนโครงการท�ผลประโยชนสวนใหญตกแกชาวนา รายใหญ


การส:นเปลองน:าท:งๆท�ประเทศไทยกาลงประสบปญหาความขาดแคลนน:ารนแรงข:น33 (สถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทย 2545) ทาใหมลพษในน: าและดนเพ�มข:น และความเส�ยงท�จะเกดปญหาเพล:ยระบาดรนแรงเพ�มมากข:นในภาคกลางและภาคเหนอตอนลาง

ประการท�สาม การรบจานาขาวในราคาสงกวาราคาตลาด ทาใหเกษตรกรยนดลงทนเพ�มข:นตราบใดท�ราคาจานา (ผลประโยชนสวนเพ�มของชาวนา) สงกวาตนทนสวนเพ�มของชาวนา ทาใหตนทนของชาวนาเพ�มสงข:น ดงท�อธบายไวในบทท�แลว ซ� งจะทาใหไทยสญเสยความสามารถในการแขงขนรวดเรวข:น

โดยสรป นอกจากโครงการจานาขาวเปลอก จะทาใหตนทนการผลตของชาวนา (private cost) สงข:นตามราคาจานาแลว ตนทนสงคม (social cost) กจะสงข:นดวย ไมวาจะเปนตนทนท�เกดจากการขาดแคลนน:า มลพษตอน:าและดน และความเส�ยงจากเพล:ยระบาดในพ:นท�ปลกขาวสาคญของไทย

4.2 การแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจของโรงส

ตนตอของคาเชาของโรงสมาจากการกาหนดอตราการสแปรสภาพท�ทาใหโรงสไดกาไรมากกวาธรกจสขาวตามปรกต และโรงสบางแหงแอบนาขาวในโครงการรบจานาไปหมนเงนกอน แตโรงสท�จะเขารวมโครงการจะตองมคณสมบตตามเกณฑขององคกรการคลงสนคา (และองคการตลาดเพ�อเกษตรกร) เชน ตองมเคร�องอบลดความช:นหรอลานตาก ปรมาณรบฝากขาวเปลอกตองไมเกน 50 เทาของกาลงการผลต และตองรบซ: อขาวจากเกษตรกรตามการคาปรกตไมนอยกวา รอยละ 50 ของปรมาณรบฝาก

ดงน:น โรงสท�จะเขาโครงการจงตองลงทนขยายกาลงการผลตใหมคณสมบตตามเกณฑของรฐ34 ทาใหเกดกาลงการผลตสวนเกนมโหฬาร35 (Titapiwatanakun 2008) พบวา โรงสมการลงทน

33 ในป 2551 สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตรวมกบกรมทรพยากรน: า และกรมชลประทาน พบวา ในภาคกลางมปรมาณน: าท�เปนความจท�ใชงานได 18,422 ลานลกบาศกเมตร แตมความตองการน: า 37,020 ลานลกบาศกเมตร (เอกสารของคณะกรรมการพฒนาและบรหารจดการน: าและการชลประทาน 27 พฤษภาคม 2551) 34 อนท�จรงเม�อรฐบาลเร�มจานาขาวนาปรงโรงสบางแหง (เชน บรษท เพรสซเดนท อะกร เทรดด:ง จากด) กเร�มลงทนสรางไซโลแลว เพราะคาดวาเม�อปรมาณขาวนาปรง และปรมาณการจานาขาวนาปรงมากข:น ตลาดและรฐจะมความตองการบรการไซโลอบขาวเปลอกท�มความช:นสง (การสมภาษณคณพพฒน พะเนยงเวทยผกอต:งบรษท) 35 ใน 5-6 ปท�ผานมามโรงสใหมเกดข:นจานวนมาก สวนใหญมกาลงการผลตเกนกวาวนละ 100 ตน โรงสใหมเหลาน:จะเขาโครงการจานาสวนหน� งของโรงสใหมเปนพอคาขาวเปลอกในทองถ�น หรอเจาของตลาดกลางท�หมดอาชพเน�องจากราคาจานาขาวเทากนท�วประเทศเหลาน: ไมอาจหากาไรจากสวนตางราคาระหวางพ:นท�ได (arbitrage) จงหน


ขยายกาลงการผลตจาก 0.86 ลานบาทตอโรงในป 2530 เปน1.62 ลานบาทในป 2548 อดตนายกสมาคมโรงสขาว (ใหสมภาษณในรายการคมชดลก ของสถานโทรทศนเนช�นทว เม�อวนท� 5 มถนายน 2552) ใหขอมลวาปจจบนโรงสทวประเทศมกาลงการผลตรวมอยางตา 60 ลานตนขาวเปลอก 36ขณะทผลผลตขาวท=งปเพยง 32 ลานตนขาวเปลอก นอกจากน:นโรงสจานวนมากตางกพยายามเขารวมโครงการจานาขาวเปลอกนาป ในป 2551/52 มโรงสในโครงการจานวน 745 โรง เทยบกบ 111 โรง ในปการผลต 2550/51 433 โรง ในป 2549/50 และ 323 โรง ในป 2548/49 สวนการจานาขาวนาปรง ป 2552 มโรงสในโครงการ 521 แหง เทยบกบ 278 โรง ในป 255037 จานวนโรงสในโครงการจานา จงข:นกบสวนตางระหวางราคาจานา กบราคาขาวเปลอกในตลาด

นอกจากน:นโรงสยงมพฤตกรรมอ�นในการแสวงหาคาเชา ไดแก

(ก) การสวมสทธEชาวนา โดยการซ:อสทธx จากผรวบรวมสทธของชาวนามาขายใหโรงส ราคาซ:อขายสทธx จะข:นกบสวนตางระหวางราคาตลาดกบราคาจานา เชนในป 2552 ขณะท�ราคาจานาขาวนาปรงเทากบ ตนละ 11,800 บาท และราคาตลาดเฉล�ย 9,000 บาท ราคาของสทธx จะไมเกนตนละ 500 บาท (จากการสมภาษณโรงสในป 2552) เปนตน นอกจากน:นการท�ราคาจานาสงมาก ทาใหมการลกลอบนาเขาขาวจากประเทศเพ�อนบานมาสวมสทธx Tom Slayton ผเช�ยวชาญขาวประมาณการวาในตนป 2552 อาจมขาวเปลอกจากเขมรลกลอบเขาไทย จานวน 5 แสนตน นายทหารท�รบผดชอบชายแดนระหวางจงหวดตากกบพมา รายงานวามรถบรรทกขาวขามจากพมามาฝ�งไทยคนละนบรอยเท�ยวโดยมการจายสวยใหเจาหนาท�วนละกวาสบลานบาท

(ข) ใบอนญาตขามเขต คอ ในบางพ:นท�มโรงสจานวนมากท�เขาโครงการจานา ทาใหโรงสบางแหงรบซ:อขาวจานาไดนอย โรงสจงเร� มว�งเตนกบนกการเมองเพ�อขามเขตไปแยงซ: อขาว ในจงหวดท�มโรงสจานวนนอย เจาของโรงสและผสนทดกรณ ซ� งเปนกรรมการหอการคาไทยใหสมภาษณผ วจ ยวาอตราคาว�งเตนขอใบอนญาตขามเขตในการจานาขาวในป 2551 เทากบ 3 แสนบาท และ 5 แสนบาท ตอโรงส ท:งน: ข:นกบขนาดกาลงการผลตของโรงส

มาเปดกจการโรงสตามโครงการจานาขาว พอคาเหลาน: โชคดท�สามารถกเงนไดในยครฐบาลทกษณท�รฐบาลเนนนโยบายใหสนเช�อแกผประกอบการรายเลกและรายกลาง 36 นายกสมาคมโรงสคนปจจบนใหสมภาษณผวจยวาปจจบนโรงสท�มขนาดกาลงการผลตเกนวนละ 100 ตน มกาลงผลตรวมท:งส:นปละ 90 ลานตน ขอมลท�ตางกนขนาดน:สะทอนปญหาวารฐขาดสถตท�นาไววางใจ และนยามของกาลงการผลตกแตกตางกน 37 ผประกอบการโรงสและผสงออกใหสมภาษณวาในชวง 2-3 ปท� ผานมามโรงสเกดใหมหลายแหง นาเสยดายท�สถตของทางราชการไมสามารถสะทอนขอเทจจรงดงกลาวได


(ค) นอกจากน:นการท�ราคาจานาขาวนาปรงป 2552 อยในระดบสงมาก ทาใหโรงส สวนใหญถกสถานการณบงคบใหตองเขาโครงการจานา รวมท:งโรงสท�เดมไมเคยเขาโครงการ เพราะคาดวาในฤดนาปรงป 2552 จะมขาวเขาสมอรฐบาล 6 ลานตน จากผลผลต 7.7 ลานตน ดงน:นโรงสนอกโครงการจะไมสามารถหาซ:อขาวในปรมาณเพยงพอตอการประกอบธรกจตามปรกต สภาพเชนน:ทาใหตลาดการจานาในบางจงหวดมการแขงขนเพ�มมากข:น เชน โรงสภายใตโครงการในจงหวดนครปฐมและสพรรณบร ตางกใชกลยทธการตลาดแยงลกคาชาวนา โดยการแจกของชารวยใหชาวนาท�นาขาวมาขายในโครงการจานา เชน เคร�องด�มชกาลง ขาวเหนยว ฯลฯ

(ง) สถานการณแขงขนเชนน: แตกตางจากบางพ:นท�ท� มโรงสในโครงการจานวนนอย โดยเฉพาะในภาคอสาน มหลกฐานปรากฏวาโรงสบางแหงทมอานาจผกขาดในพ=นทมกกดราคารบซ=อขาวในโครงการ โดยวธการวดความช:นขาว หรอสมตวอยางขาวท�ไมสกข:นมาตราคา ฯลฯ

(จ) พฤตกรรมการแสวงหาคาเชาประการสดทาย ซ� งเขาขายการทจรตเชนเดยวกบ การสวมสทธx ในขอ (ก) คอ การลกลอบนาขาวเปลอก และ/หรอขาวสารในโกดงของตนไปหมนขายในตลาดกอน เม�อรฐบาลส�งสขาว โรงสเหลาน:นจงซ:อขาวเปลอกมาคนรฐ หรอในกรณโรงสมโกดงรบฝากขาวสารในโครงการจานา เจาของโรงสบางแหงกอาจลกลอบนาขาวสารไปขายกอน โรงสบางแหงรวมมอกบเจาของโกดงกลางและเซอรเวเยอรสงขาวท�มคณภาพต�ากวาขาวของโครงการ รบจานา เขาไปในโกดงกลางหรอสงขาวเขาโกดงในปรมาณต�ากวาท�ตองนาสงจรง38 หลกฐานท�แสดงวามโรงสบางแหงทาผดเง�อนไขการรบจานา คอ อคส. มคดฟองรองโรงสท�ทาผดเง�อนไขสญญาหรอฉอฉลเปนจานวน 200 แหง ในป 2549 ในจานวนน: มโรงสท�ถกข:นบญชดาไมใหมา ทาธรกจกบ อคส. ถง 50 แหง39

โดยสรปพฤตกรรมการแสวงหาคาเชาของโรงสจากการสวมสทธx ขาวของชวานา จาก การนาเขาขาวจากประเทศเพ�อนบาน ทาใหโรงสไดสวนแบงคาเชามากกวา รอยละ 18.01 ตามท�คานวณไวในบทท� 3 (ตารางท� 3.8) น�นแปลวา เกษตรกรจะไดสวนแบงนอยกวา รอยละ 38 นอกจากน:นการท�โรงสบางแหงลกลอบนาขาวในโกดงไปจาหนายกอน หรอลกลอบสบเปล�ยน

38 คณะกรรมการตรวจสอบปรมาณและคณภาพขาวตามโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป 2547/48 พบวาใน การสารวจขาวในโกดงจานวน 1 ลานตนในเดอนกนยายน 2548 มขาวในโกดงต�ากวามาตรฐานถง รอยละ 49 (ไทยรฐ พฤหสบด 29 กนยายน 2548 หนา 48) 39 แตในป 2551 นกการเมองบางคนพยายามยกเลกบญชดาโดยอางวาโครงการจานาขาวมโรงสจานวนไมเพยงพอ มขอสงเกตวาโรงสจานวนเปนมเจาของเปนนกการเมอง และหวคะแนน


ขาวในโกดงเปนขาวคณภาพต�าลง ยงทาใหโรงสไดคาเชาเพ�มข:นอก แตขอมลท�มอยไมเพยงพอจะคานวณคาเชาสวนน:ได

4.3 การแสวงหาคาเชาของเจาของโกดง และเซอรเวเยอร

ตนตอของคาเชาทางเศรษฐกจและจากการทจรตท�ตกแกเจาของโกดงรบฝากขาวสาร คอ (ก) กาไรสวนเกนจากอตราคาเชาโกดง (216 บาทตอตนขาวสารตอหกเดอน) ท�สงกวาอตราคาเชาตลาด (ข) การลกลอบนาขาวสารในโครงการจานาไปขายในตลาดเทากบไดขาวฟรมาหมนขายกอนแลวซ:อขาวคนใหรฐภายหลง (ค) นอกจากน: ยงมความรวมมอกนระหวางโรงส เจาของโกดง (ซ� งในหลายกรณกคอเจาของโรงส) และผตรวจสอบคณภาพสนคา (Surveyors) นาขาวของรฐ เขาโกดงนอยกวาขาวในโครงการ และ/หรอนาขาวคณภาพดของรฐไปขาย แลวนาขาวท� ม คณภาพต�ากวามาเขาโกดงแทน ทาใหขาวจรงท�นาเขาโกดงกลางมคณภาพต�ากวาขาวท�รฐรบ ซ:อในโครงการรบจานา40 มขอสงเกตวามลคาของคาเชาทางเศรษฐกจท�คานวณในบทท� 3 คอ รายการ (ก) สวนรายการ (ข) และ (ค) ไมมขอมลเพยงพอตอการคานวณ

กลยทธการทจรตขางตนเกดข: นจากความหละหลวมของกฎเกณฑประกอบกบความออนแอของกลไกการตรวจสอบของรฐและการเพกเฉยไมลงโทษผกระทาผด เชน เจาหนาท�รฐท�ดแลคลงสนคารเหนเปนใจกบพอคาเจาหนาท�บางคนไมสงมอบเอกสารของโครงการให อคส.41 กฎเกณฑการสงมอบขาวสารเขาโกดงท�ยนยอมใหมขาวขาดน: าหนกบางสวน การกองขาวสาร ในโกดงทาใหไมสามารถสมวดคณภาพขาวสวนใหญท�กองอยดานใน กตกาการระบายขาว ท�กาหนดใหขายขาว “ตามสภาพ” โดยไมมการกาหนดคณภาพขาวทาใหเซอรเวยเยอรไมตองรบผดชอบหากขาวท�ระบายออกจากโกดงมคณภาพแตกตางจากบญชการตรวจรบในตอนตน ดงน:น จงปรากฏหลกฐานวาเซอรเวเยอรบางรายเรยกรองเงนใตโตะ จากโรงสในอตราท�สงกวาอตราปรกต (เชน 7-10 บาทตอตน ซ� งสงกวาอตราปกตตนละ 5 บาท) พฤตกรรมเหลาน:ทาใหโรงสสามารถสง

40 หนงสอพมพไทยรฐ (พฤหสบด 29 กนยายน 2548 ) รายงานวาผลการตรวจสอบปรมาณและคณภาพขาวตามโครงการจานาขาวเปลอกนาป 2547/48 ของ พล.ต.อ. เสรพสทธ เตมยเวส จากการตรวจสอบขาว 918,341 ตน ในโกดง 84 แหง พบวา มขาวมาตรฐานถกตอง รอยละ 46 จาก 55 โกดง และท�ไมไดมาตรฐาน รอยละ 54 จาก 57 โกดง เหตผลประการหน�งท�ทาใหขาวในโกดงกลางมคณภาพต�ากวาขาวในบญชของรฐอาจเกดจากวธการจดเรยงกองขาวในโกดง โดยมการนาขาวท�มคณภาพถกตองตามบญชกองไวในดานนอก สวนขาวคณภาพต�าถกกองไวดานในทาใหเจาหนาท�ไมสามารถชกตวอยางมาตรวจสอบได 41 ปญหาเอกสารหายทาให อคส. ไมสามารถปดบญชโครงการรบจานาขาวในบางโครงการได ผลคอ สตง.ยงไมใหการรบรองงบการเงนของ อคส. ในบางป


ขาวขาดน: าหนกและสงขาวคณภาพต�าเขาสโกดง ปญหาน: กลายเปนอปสรรคของการประมลขาวของผสงออกท�วไปท�ไมมขอมลเก�ยวกบคณภาพขาวหากตนไมมความสมพนธอยางใกลชดกบโรงสและเจาของโกดงกลาง

กาไรสวนเกนตางๆขางตนทาใหมโกดงจานวนมากเขารวมโครงการ และมโกดงใหมๆเกดข:น เพราะอตราคนทนตอการลงทนเพยง 3 ป (จากการสมภาษณผประกอบการ) ขณะเดยวกนขาวในโกดงกลางของรฐบาลกลบมคณภาพต�าลงท:งๆท�รฐเสยคาใชจายในการรกษาสภาพขาวเปนจานวนมาก

4.4 การแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจของผสงออก

การคานวณการแบงผลประโยชนสวนเกนหรอคาเชาในบทท�แลวพบวากลมผสงออก ไดสวนแบงคาเชาจากโครงการรบจานาขาวในสดสวนท�สงท�สด (รอยละ 23.42) นอกจากน:น ผสงออกรายใหญเพยงไมก�รายไดสวนแบงคาเชาเกอบท:งหมด กลาวคอ ผสงออกรายใหญท�สด สองรายแรกไดสวนแบงคาเชาไป รอยละ 59 (หรอ 2,642 ลานบาท) ขณะท�ผสงออกรายใหญ รายท� 3 – 4 ไดสวนแบงอก รอยละ 20 - 30 รวมเปน รอยละ 79 - 89 คาถามคอ ทาไมในการประมลขาวสวนใหญ จงมผ ส งออกรายใหญเพยงไม ก� รายท�ชนะการประมล 42 ผ ส งออกเหลาน: มกระบวนการแสวงหาคาเชาอยางไร

คาตอบ คอ รฐจดใหมการประมลขายขาวแตละคร: งเปนปรมาณมากๆ (นบลานตน) โดยผประมลตองยอมรบ “สภาพขาว” ท�มอยในโกดงของรฐ ทาใหมผประมลจานวนนอยราย เพราะผสงออกสวนใหญไมมเงนทนเพยงพอและไมมศกยภาพท�จะประมลขาวคร: งละหลายแสนตน ตวอยาง43 เชน ในการประมลเดอนตลาคม 2551 ผประมลรายใหญสด 2 รายแรกประมลขาวไดถง รอยละ 58.92 (หรอ 0.92 ลานตน) และการประมลในเดอนพฤศจกายน 2551 ผชนะ 2 รายใหญสดมสวนแบง รอยละ 58.10 เปนตน

42 ในการประมลเดอนพฤศจกายน 2551 รวม 17 ราย เดอนธนวาคม 2551 ม 14 ราย (ซ: ากบเดอนพ.ย. 2551 ถง 10 ราย) และพฤษภาคม 2552 มผชนะประมล 17 ราย โดยท�วไปผชนะประมลรายใหญท�สดจะม 5 ราย กบยกษใหญ 1 ราย ไดแก บรษท ไชยพรแอนดฟดโปรด�กส , ซพอนเตอรเทรด , เอเซยโกลเดนไรซ ,พงษลาภ ,ไทยฟาและสดทาย บจก. สยามอนดกา 43 แตมไดหมายความวาผสงออกท�ชนะการประมลจะเปนผสงออกขาวท�ชนะประมลท:งหมด ในหลายกรณผชนะประมลเพยงแตขายสทธการสงออกใหแกผสงออกรายเลก เรยกวากนหวควจากสทธการสงออกท�มาจากการประมล


เม� อมจ านวนผ ประมลขาวนอยราย และแตละคนจะไดประโยชนมลคามหาศาล (concentrated benefits) ผประมลเหลาน:นสามารถฮ:วการประมล โดยการกดราคาประมลรวมท:งสามารถว�งเตนกบเจาหนาท�รฐบางคน เพ�อกาหนดเง�อนไขการประมลและเง�อนไขสญญาท�ทาใหตนไดเปรยบคแขง ท:งน: เพราะตนทนธรกรรมในการฮ:วประมล (transaction cost) อยในระดบต�า

องคประกอบสาคญท� ชวยใหการฮ: วประมลระหวางผ เขาประมลประสบความสาเรจ จนผประมลชนะการประมล คอ การว�งเตนกบผมอานาจทางการเมองในการประมล ซ� งทาใหผประมลสามารถชนะการประมลในราคาตากวาราคาตลาด เพราะบางสวนของสวนตางราคาดงกลาวจะตกเปนคาตอบแทนแกผมอานาจหรอเปนเงนคาใชจายในการว�งเตนกบผมอานาจ หรอบางคร: งบรษทท�เขาประมลเปนบรษทของครอบครวของนกการเมองหรอเปนหวคะแนนของนกการเมองผมอานาจโดยตรง การจายเงนตอบแทนแกเจาหนาท�รฐอยางผดกฎหมายหรอจายเงนชวยเหลอพรรคการเมองถอเปน “การโอนคาเชา” ไมใช “การถลงคาเชา” (rent dissipation) แตการจายเงนเหลาน:ลวนอยในขายคอรรปช�น

หลกฐานท�สอวาการประมลอาจมการฮ:วราคากน คอ ราคาขาวท�ผประมลแตละรายเสนอประมลใกลเคยงกนมากดงตารางท� 4.1 การฮ:วราคาเปนปจจยสาคญท�กาหนดขนาดของคาเชาท�จะตกแกผประมล เพราะคาเชาจากการประมล เทากบ สวนตางระหวางราคาประมล กบราคาขาวในตลาดสงออก ในบทท�แลว ผวจยแสดงหลกฐานวา ราคาประมลอยในต�ากวาราคาสงออก

อยางไรกตาม ยงมเหตผลอก 2 ประการท�อธบายวาทาไมราคาประมลขาวของรฐต�ามาก เหตผลขอแรก คอ รฐประมลขาวตามสภาพ ผประมลชนะตองยอมรบสภาพของขาวท�ประมลได ซ� งมความเปนไปไดสงวาขาวจานวนมากจะมคณภาพต�ากวาท�ควรจะเปน (เพราะปญหาการฉอฉลในการสงมอบขาวเขาโกดงของรฐ หรอการเวยนเทยนขาวในโกดงดงกลาวแลว) เหตผลท�สองคอ ขาวเกาท�อยในโกดง 3 – 4 ป จะมราคาต�าลงมาก

ตารางท) 4.1 ราคาขาวของผชนะการประมล (บาท/กโลกรม)

ประเภทขาว ราคาประมลของผประมลรายใหญ 4 รายแรก รายท) 1 รายท) 2 รายท) 3 รายท) 4

พฤศจกายน 2551 ขาวขาว 5% 11.00 11.50 - 12.00 11.35 - 11.50 11.30 ขาวขาว 10% 9.82 11.05 - - ขาวหอมจงหวด 13.50 14.00 – 14.35 14.00 - 14.20 13.60 ขาวหอมมะล 15.80 - 16.80 18.00 10.50 - ขาวปทมธาน 14.00 12.00 - - ธนวาคม 2551 ขาวขาว 5% 15 - 16.25 16.05 - 16.55 15.6 - 16.55 16.05 ขาวขาว 10% 12.10 - - -


ตารางท) 4.1 ราคาขาวของผชนะการประมล (บาท/กโลกรม) (ตอ)

ประเภทขาว ราคาประมลของผประมลรายใหญ 4 รายแรก รายท) 1 รายท) 2 รายท) 3 รายท) 4

ขาวขาว 15% 10.10 - - - ขาวขาว 25% เลศ 8.15 7.6 - 8.14 8.115 8.20 ขาวปทมธาน 9.9 - 16.35 16.4 - 17.50 - - พฤษภาคม 2552 ขาวขาว 5% 13 - 15.5 14.60 15.22 - ขาวขาว 10% 13.50 - - - ขาวขาว 15% 12.50 - - - ขาวขาว 25% 10.50 8.05 8.50 - ขาวหอมจงหวด 18.00 17.00 21.50 16.30 ขาวหอมมะล 24.25 21.60 – 23.60 18.10 24.50 ขาวปทมธาน 16.00 – 16.95 15.80 – 16.00 17.00 14.00 ท�มา : การประมลขาวของ อคส. และกระทรวงพาณชย

นอกจากการฮ:วประมลเพ�อกดราคาประมลใหต�าแลว หลกฐานท�แสดงวาอาจมการว�งเตนในการประมลขาวมดงน: (1) ในสญญาการขายขาวของรฐ ผประมลมเวลาในการจายเงนคาขาวใหรฐนานถง 5-6 เดอนหลงการประมล ผลกคอ ผชนะการประมลจะมตนทนการขายขาวต�ากวาผสงออกท�วไป ท�ตองจายเงนซ:อขาวจากโรงสกอน ตลาดสงออกจงมการแขงขนท�ไมเปนธรรมระหวางผสงออกท�ชนะการประมลขาวรฐ กบผสงออกท�วไป (2) มการเปล�ยนแปลงเง�อนไขของสญญาซ:อขายหลงเสรจส:นการประมล เชน ในสญญาการประมลขาวระหวาง อคส.กบ บรษท เพรสซเดนท อะกร เทรดด:ง จากด ผชนะการประมลเม�อ 6 พฤษภาคม 2547 หนงสอเช:อเชญใหมการประมล (TOR) กาหนดใหผประมลตองทาหนงสอค: าประกนสญญา รอยละ 5 ของมลคาซ:อขายตามสญญา แตเม�อการประมลเสรจส:น ปรากฏวามการลดวงเงนในสญญาค:าประกนเหลอ รอยละ 1 และบรษทผประมลสามารถนาหลกฐานการสงออกมาขอคนสญญาค: าประกนไดเปนงวดๆ ตามปรมาณการสงออก (คณะกรรมาธการเศรษฐกจฯวฒสภา 2548 หนา 11) นอกจากน:นยงมการแกไขสญญาซ:อขายขาวเลขท� คชก.ขข.02/47 ลว. 18 พค. 47 จากเดมท�กาหนดใหผซ: อตอง “สงออกขาวสาร” ท�ซ: อจากรฐบาล โดยตดเง�อนไขดงกลาวออกในบนทกตอทายสญญา ซ:อขายขาวสาร (คณะกรรมาธการเศรษฐกจฯ 2548 หนา 12-13 (3) (3)ในเวลาตอมารฐบาลไดเปล�ยนแปลงนโยบายจานาเพ�อเอ:อประโยชนแกผชนะการประมล รายดงกลาว (ดหวขอถดไป)

นอกจากการแกไขเง�อนไขสญญาการประมลขางตนแลว การประมลขาวในป 2547 ยงมปญหา ท�อาจเขาขายการทจรตหลายประการ ดงน: ปญหาแรก คอ บรษทผชนะการประมลทาผดสญญา การประมล รายงานของคณะกรรมาธการเศรษฐกจฯของวฒสภา (2548) พบวาผสงออกรายใหญท�ชนะ


การประมลในป 2547 มปรมาณการสงออกจรงต�ากวาตวเลขปรมาณการสงมอบขาวของ อคส. ถง 3.62 แสนตน แสดงวาอาจมขาวบางสวนท�ตองสงออกตามสญญาถกบรษทลกลอบนามาขายในประเทศ ประการท�สอง มการพบวาบรษทมพฤตกรรมรบมอบขาวใหมมากกวาขาวเกา กลาวคอ ขอมล การขอรบมอบขาวของบรษท พบวา ณ วนท� 6 พฤษภาคม 2547 บรษทรบมอบขาวใหม (ปการ ผลต 2546/47) รอยละ 77.2 และรบมอบขาวเกา (ปการผลต 2544-2546) เพยง รอยละ 34.4 จงเปนไปไดวาบรษทอาจไมขอรบมอบขาวเกาท:งหมดเม�อครบกาหนดสญญา โดยอาจยอมใหยดเงนค: าประกนสญญา หรออาจมการขอขยายเวลารบมอบขาวออกไปอก

เน�องจากปญหาคณภาพขาวในสตอกของรฐบาล ผสงออกท�ตองการประมลขาวรฐจงตองลงทน เพ�อใหไดขอมลท�ชดเจนเก�ยวกบคณภาพขาวในโกดงท�จะมการประมล วธแรก คอ ผสงออก บางรายจะมโรงสและโกดงกลางของตนเอง หรอโรงสบางรายจะขยายกจการมาเปนผสงออกขาว ของรฐบาลวธท�สอง คอ ผสงออกจะตองลงทนสบเสาะขอมลเก�ยวกบคณภาพขาวในโกดงท�จะประมล โดยการสรางความสมพนธกบเจาของโรงสและเจาของโกดงกลางในโครงการรบจานา

4.5 สรป : การแสวงหาคาเชาของนกการเมองและขาราชการ

นอกจากนโยบายการจานาขาวเปลอกในราคาสงกวาราคาตลาดจะทาใหนกการเมองไดคะแนนเสยงจากชาวนาและสรางฐานหวคะแนนจากเจาของโรงสและผนาชาวนาในเขตชลประทานของภาคกลางและภาคเหนอตอนลางแลว44 นกการเมองบางคนสามารถใชอานาจทางการเมองดดซบ คาเชาทางเศรษฐกจบางสวนจากผเก�ยวของ โดยการสราง “นวตกรรมดานนโยบาย” หรอดวยการสรางกระบวนการเรยนรเกยวกบวธการแสวงหาคาเชาอยางตอเนอง อาท การแตงต=งทปรกษาท เคยมประสบการณคลกคลกบนโยบายรบจานาสนคาเกษตร45 นอกจากน:นนกการเมองบางคนกสามารถใชโครงการจานาขาวเปนเคร� องมอในการแจกจายคาเชาทางเศรษฐกจใหแกหวคะแนนของตนและบางสวนกเขาพกเขาหอเสยเอง เชน การเพ�มราคารบจานา เพ�มวงเงนงบประมาณการประกนและขยายระยะเวลาในการรบจานา ตลอดจนการเปล�ยนแปลงนโยบายและกฎเกณฑเก�ยวกบการประมลขายขาวของรฐ เพ�อเอ:อประโยชนแกธรกจของพรรคพวกและญาตพ�นอง46

44 ย�งกวาน:นโรงสบางแหง (ท�มนกการเมองหนนหลง) ยงสามารถใชอานาจเงนวาจางเกษตรกรบางคนใหเดนขบวนเรยกรองใหรฐบาลเพ�มปรมาณการรบจานาขาวเปลอก และยดเวลาการจานาดงเชน เหตการณในเดอนมถนายน และตนกนยายน 2552 วธการเชนน:ไมตางจากการขกรรโชกรฐบาล 45 นกการเมองบางคนจะแตงต:งท�ปรกษาของตนเขามาเปนกรรมการในคณะกรรมการนโยบายขาวแหงชาต 46 ในเดอนกนยายน-ตลาคม 2553 มขาวความไมโปรงใสในการประมลขายขาวสารจานวน 2 ลานตน ใหบรษท แหงหน�ง ซ�งเปนนายหนาของบรษทการคาท�เปนรฐวสาหกจของจน


นวตกรรมดานนโยบายท�นาสนใจมากเปนพเศษเกดข:นในสมยรฐบาลทกษณ ในป 2547 หลงจากท� บรษท เพรสซเดนท อะกร เทรดด:ง จากด ซ� งเปนผสงออกหนาใหมประสบความสาเรจในการประมลขาวรฐบาลจานวน 1.68 ลานตนในราคาสงกวาราคาตลาด47 สรางความประหลาดใจใหผ ประมลขาวรายอ�นๆ เม�อรวมกบขาวจานวน 5 แสนตนท�บรษทน:ประมลจากรฐในราคา 162 เหรยญ ทาใหบรษทผสงออกหนาใหมรายน: มสตอกขาวในมอมากท�สดในตลาดถง 2.2 ลานตน “บรษทดงกลาวสามารถกมทศทางของตลาดไดเพยงคนเดยว เสมอนรฐบาลไดต:งบรษทข:นมาบรหารสตอกขาวแทนท�จะใช อคส.กบ อ.ต.ก.ท�ไมมความคลองตว” (เจมศกดx ป� นทอง ประชาชาตธรกจ, 10 พฤษภาคม 2547)

หลงจากการประมลขายขาวดงกลาวแลว ในเวลาตอมารฐบาลกประกาศข:นราคารบจานาขาวฤดใหมใหสงกวาราคาตลาด กลาวคอ ราคาจานาขาวเปลอกนาปรงป 2547 เทากบ 5,250 บาทตอตน ขณะท�ราคาตลาดเทากบ 5,000 บาทตอตน และราคาจานาขาวเปลอกนาป 2547/48 เทากบ 6,600 บาท ขณะท�ราคาตลาดเทากบ 6,000 บาทตอตน และเพ�มงบประมาณการรบจานาผลท�ตามมา คอ ขาวเปลอกจานวนมากไหลไปสมอรฐบาล ราคาขาวเปลอกในตลาดพงสงข:น ผสงออกท�วไปจงมตนทนแพงกวาบรษทยกษใหญท�ประมลขาวได ทาใหตองไปขอซ:อขาวจากบรษทยกษใหญท�ประมลขาวดงกลาวได การเปล�ยนแปลงนโยบาย ดงกลาว จงเปนหลกฐานเชงประจกษท�อธบายวาทาไมบรษทยกษใหญดงกลาวกลาประมลซ:อขาวรฐในราคาสงกวาราคาตลาด48

การข:นราคาจานายงเปนเคร�องมอสาคญท�ทาใหนกการเมองใชเปนเคร�องมอเรยกรองเงน ใตโตะจากโรงสท�ตองการเขาโครงการจานา49 ตวอยางเชน กอนจะมการกาหนดราคาจานาขาวนาปรงในป 2551 (ณ ราคา 14,000 บาท) ขอมลจากอดตเจาของโรงสใหญท�เคยรบผดชอบการบรหารโครงการรบจานาขาว (ใหสมภาษณผวจยและผส�อขาวสถานโทรทศนแหงหน� ง) วานกการเมองไดมาเสนอโควตาจานาขาวใหตนและโรงสในเครอของตน จานวน 2 แสนตน โดยขอแลกกบเงนคาโควตา ตนละ 1-2 พนบาท เพราะ หากราคาจานาสงกวาราคาตลาดอยางมาก ท:งนกการเมองและโรงสท�รกอนลวงหนาวารฐบาลจะกาหนดราคาประกน 14,000 บาท ขณะท�ราคาตลาดอยท� 10,000 บาท ยอมสามารถหาประโยชนจากขอมลวงในดงกลาว เพราะโรงสท�รขาวลวงหนาสามารถหาซ:อขาวลวงหนา

47 หลงการประมลขาว รฐบาลไดจาย “คาการตลาด” กบ “คาปรบปรงขาว” ใหกบผซ:อท�ชนะประมลรายดงกลาวดวย 48 ผเช�ยวชาญในวงการขาวและผส�อขาวบางคนเช�อวาเจาของบรษทตวจรง คอ ภรรยาของนกการเมองผมอานาจ แตกไมเคยมหลกฐาน 49 ผเช�ยวชาญวงการโรงสขาว เลาวามโรงสจานวนมากท�ขาดทนจากการท�ราคาขาวตนป 2551 พงสงข:นแบบผดปกต จงมการว�งเตนใหรฐเพ�มราคาจานา เพ�อจะไดขายขาวของตนเองใหแกรฐ


เพ�อนามาสวมสทธx การจานาในภายหลง แตโชคดท�ในเวลาตอมารองนายกรฐมนตรฝายเศรษฐกจยนยอมใหกาหนดราคารบจานาเพยง 12,000 บาทตอตน

ตราบใดท�รฐมขาวในสตอกเปนจานวนหลายลานตน ตราบน:นกจะมนกการเมองบางคนพยายามแสวงหาผลตอบแทนจากการขายขาวของรฐ โดยรวมมอกบนกธรกจบางคนท�มความสมพนธกบฝายการเมอง เชน การประมลขายขาวของรฐบาลในปลายป 2551 มขาวลอเก�ยวกบการจายเงนใตโตะใหนกการเมองอยางหนาห ท:งน: เพราะราคาของผชนะการประมลต�ากวาราคาตลาดมาก การทาสญญาหลงประมลกระทาอยางเรงรบผดปรกต ตลอดจนมความไมโปรงใสบางประการ (หนงสอพมพฐานเศรษฐกจ 2 – 4 เมษายน 2552) อยางไรกตาม ปรากฏวาผถกกลาวหาและถกสอบสวนกลบกลายเปนขาราชการประจาท�ตองดาเนนการตามคาส�งของนกการเมอง สวนนกการเมองไมโดน ขอกลาวหาใดๆ เพราะมไดมหลกฐานใดๆพาดพงไปถง พฤตกรรมเชนน:ทาใหนกการเมองบางคนไดใจ และอาจใชเปนตวอยางในการแสวงหาผลประโยชนจากการประมลขาวรฐบาล ดงน: นเม�อม การประมลขาวในเดอนพฤษภาคม 2552 จงเกดขาวหนาหอกคร: งวาราคาประมลต�าผดปรกตจนเกดเปนแรงกดดนทางการเมองใหนายกรฐมนตรตองออกคาส�งยกเลกสญญาการขายขาวจากการประมลท:งๆท�มการทาสญญาไปแลว ตวอยางลาสด คอ ปญหาการขายขาวในสตอกรฐบาลจานวน 1.9 ลานตน ใหแก บรษท เอมท เซนเตอรเทรด จากด การประมลขาวคร: งน: ถกต:งขอสงเกตถงความโปรงใสต:งแตการเปนบรษทใหมท�ไมเคยมประสบการณในการซ: อขายขาว การท�กรรมการบรษทเปนผ ท� มความสมพนธใกลชดนกการเมอง และการท�บรษทย�นเร�องขอขยายระยะเวลาการขนขาวออกใหหมดจาก 5 เดอนเปน 18 เดอน (มตชนรายวน เสาร 9 ตลาคม 2553 : บทสมภาษณมสเตอรเฉน หนา 7)

นอกจากน:นโครงการจานาไดกอใหเกดเครอขายกลมผลประโยชนท�เขมแขง ซ� งประกอบดวยผนาของกลมชาวนาในโครงการรบจานาจานวน 3-6 แสนราย ในเขตชลประทานของภาคกลางและภาคเหนอตอนลาง50 (จากชาวนาท�วประเทศ 3.7 ลานครวเรอน) โรงส จานวน 400-600 แหง (จากโรงสท�วประเทศทกขนาด 40,000 แหง หรอถานบเฉพาะโรงสท�มกาลงการผลตต:งแต 50 ตนตอวน จานวนประมาณ 2,000 แหง) และผสงออกรายใหญ 4-6 ราย และรายกลางอก 10-15 ราย (จากผสงออกท:งส:นในสมาคมผสงออก 200 ราย และนอกสมาคมฯ อก 50-60 ราย) กลมผลประโยชนเหลาน:สามารถเกาะกลมกนเปนเคร�อขายหลวมๆ แตมความเขมแขงเพ�อปกปองเรยกรอง และรกษาผลประโยชนของตน เชน การท�กลมผนาชาวนาบางกลมรวมมอกบโรงสเรยกรองใหรฐบาลขยายเพดานการจานาขาวนาปรง

50 แตมชาวนารายใหญท�มปรมาณการจานาขาวเปลอกเกนกวา 1 แสนบาท ในป 2551/52 จานวน 99,832 ราย (รอยละ54) จากผจานาท:งส:น 184,356 ราย แตปรมาณจานาของผจานารายใหญรวมกนสงถง รอยละ 84 ของปรมาณจานาท:งหมด


ในป 2552 หรอการผนกกาลงเปนคล�นใตน: าตอตานการยกเลกโครงการจานาและการเปล�ยนแปลงมาตรการชวยเหลอชาวนาไปสโครงการประกนความเส� ยงดานราคาในระหวางเดอนพฤษภาคม-กรกฎาคม 2552 ขณะเดยวกนขาราชการและนกการเมองท�มสวนเก�ยวของกบนโยบายรบจานา และนโยบายประกนความเส�ยงกพยายามคดคานและเตะถวงการนาเสนอโครงการประกนความเส�ยงและการดาเนนงานตามนโยบายใหมของรฐบาล51

หลกฐานเหลาน: แสดงวา นโยบายรบจานาขาวเปลอกกอใหเกดการทจรตท:งแบบท�วไปและการทจรตเชงนโยบาย หรอท� Khan (2009) เรยกวา “political corruption” ซ� งเปนการทจรตท�มผลกระทบรายแรงตอการเจรญเตบโตในประเทศกาลงพฒนาหลายประเทศ อยางไรกตามนโยบายชวยเหลอเกษตรกรกเปนนโยบายทางการเมองสาคญท�จะชวยลดปญหาความขดแยงทางสงคมอนเน�องมาจากปญหาความเหล�อมล: าทางเศรษฐกจ และความยากจนในชนบท รฐบาลจงจาเปนตองมนโยบายชวยเหลอเกษตรกร แตจะตองเปนนโยบายท�สามารถควบคมปญหาการทจรตในวงกวางไดเพ�อมใหกระทบตอการเจรญเตบโตของประเทศ บทสดทายจะนาเสนอนโยบายดงกลาว

51 คณะกรรมการขาวแหงชาต (กขช.) มมตต:งคณะอนกรรมการพจารณาแนวทางการประกนราคาและประกนภยขาวเปลอกเม�อ 18 กมภาพนธ 2552 แตคาส�งแตงต:งออกเม�อวนท� 12 มนาคม 2552 และคณะอนกรรมการสามารถนาเสนอโครงการตอ กขช. เม�อ 17 กรกฎาคม 2552 อยางไรกตาม กขช. กยงตองใหคณะอนกรรมการอก 2 ชดไปกาหนดราคาประกน (ซ� งใชเวลา 1 เดอน) และกาหนดหลกเกณฑการกาหนดราคาอางอง ซ� งคาดวาจะประกาศไดในวนท� 1 ตลาคม 2552 ซ�งเปนเวลาเดยวกบท� ธ.ก.ส.สามารถทาสญญาประกนราคากบเกษตรกร

บทท) 5

สรปและขอเสนอแนะเชงนโยบาย

5.1 สรป

โครงการรบจานาขาวเปลอกกอใหเกดภาระขาดทนเปนเงนมหาศาล แตเปนภาระหน:สาธารณะในลกษณะปลายเปด (contingent liability) กอใหเกดปญหาวนยการคลง เพราะรฐบาลใชเงนกของสถาบนการเงนของรฐ (หรองบก�งคลง) ประโยชนสวนใหญมไดตกแกชาวนา แตตกแกผ สงออก โรงส เจาของโกดง และเจาหนาท�ของรฐ มหนาซ: าชาวนาสวนใหญท�ไดประโยชน คอ ชาวนาท�มฐานะในเขตชลประทาน การแทรกแซงตลาดขาวของรฐกอผลกระทบรนแรงตอความสามารถในการสงออก ทาใหตนทนผลตขาวของสงคม (social cost) สงข:น แตคณภาพขาวต�าลง พอคาคนกลางในทองถ�นและตลาดกลางเลกกจการ พอคาสงออกรายใหญ ไดเปรยบพอคาสงออกขาวรายอ�นๆ การแทรกแซงบดเบอนกลไกตลาด ทาใหการแขงขนลดลง ย�งกวาน:นการแทรกแซงยงกอใหเกดพฤตกรรมการแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจ ตลอดจนการทจรตในทกระดบของการแทรกแซง ผลท�ตามมา คอ ความเสยหายตอการใชทรพยากรและการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ดงน:นรฐบาลจงควรยกเลกโครงการรบจานาขาวเปลอก

5.2 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

ขอเสนอแนะ ม 2 ประการ ดงน:

ประการแรก รฐบาลควรออกคาส�งใหกระทรวงพาณชย กองทนรวมเพ�อชวยเหลอเกษตรกรและหนวยงานท�รบผดชอบดาเนนโครงการรบจานา จดทารายงานการเงนและปดบญชโครงการรบจานาขาวเปลอกทกโครงการเปนรายโครงการใหแลวเสรจในเวลา 1 ป จากน:นใหนาเสนอตอรฐสภาเพ�อบนทกเปนบทเรยนสาคญ นอกจากน:นควรต:งคณะกรรมการอสระข:นมาศกษาผลกระทบและบทเรยนของโครงการรบจานาพชผลเกษตรดวย พรอมท: งการสะสางหน: สนคงคางท: งหมดของโครงการรบจานาสนคาเกษตร

ประการท�สอง รฐบาลควรมนโยบายการชวยเหลอและพฒนาภาคเกษตร 4 ดาน คอ (1) จดใหมการประกนความเส� ยงดานราคาขาว (ดรายละเอยดในขอ 5.3) (2) ใหธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) รวมมอกบธนาคารโลก ทดลองหาแนวทางการประกนความเส�ยงดานดน


ฟาอากาศในกรณขาว โดยเฉพาะความเส�ยงจากภยน: าทวม ซ� งเปนปญหาสาคญของประเทศไทย52 (3) ต:งคณะกรรมการข:นมาศกษาแนวทางการพฒนาผลตภาพการผลตขาวและเพ�มหรอรกษาระดบขดความสามารถในการแขงขนในตลาดโลก (4) กาหนดใหหนวยราชการท�เก�ยวของกบโครงการพฒนาและแทรกแซงภาคเกษตร มหนาท�ตองจดทาขอมลเก�ยวกบพ:นท�เพาะปลก ผลผลตและขอมลสาคญของเกษตรกรท�อยในโครงการพฒนาและแทรกแซง

นอกจากน: ควรมการศกษาวจยวาโครงการรบจานาขาวเปลอก ในชวงป 2544/45 ถงปจจบน ซ� งเปนชวงท�ราคาจานาสงกวาราคาตลาด สงผลตอราคาขาวเปลอก และราคาขาวสารในตลาดอยางไร

5.3 แนวทางการประกนความเส)ยงราคาขาวเปลอก53

ก) การประกนความเส)ยงราคาคออะไร?

การประกนความเส�ยงราคา ไมใช “การยกหรอพยงราคา” แตเปนการลดความเสยหายของชาวนาจาก “ความเส�ยงราคาตกต�า” จนทาใหชาวนาขาดทน การประกนความเส�ยงราคาจะชวยใหชาวนาวางแผนตดสนใจปลกขาวตอนตนฤดไดโดยไมตองกงวลวาเม�อเกบเก�ยวแลวจะประสบปญหาราคาตกต�าจนตองขาดทน มหน: มสน การประกนความเส�ยงราคา มลกษณะคลายกบการประกนราคาของสญญาผกมดดานการเกษตร

การประกนความเส�ยงราคาขาวหรอการประกนรายไดเกษตรกร จะเปนการประกนความเส�ยงของราคาใหแกชาวนาทกครวเรอน (3.7 ลานครวเรอน) รวมท:งชาวนายากจนท�ไมมผลผลตเหลอขายในตลาด

รฐบาลควรออกแบบโครงการประกนความเส� ยงดานราคาใหมลกษณะเปน “กรมธรรมประกนภยดานราคา” กลาวคอ เกษตรกรควรมสวนรวมรบภาระจายเบ:ยประกน เพ�อซ:อกรมธรรม เบ:ยประกนน: จะสงหรอต�าข:นกบตวแปร 2 ตว คอ ราคาประกน ราคาตลาด (หรอราคาอางอง) ท�คาดวาจะเกดข:นในชวงเวลาการเกบเก�ยว สวนตางระหวางราคาประกนกบราคาอางอง จะเปนตวกาหนดภาระ

52 โครงการนารองประกนภยขาวโพดโดยใชดชนน: าฝนไมนาจะเหมาะสมท�จะนามาใชในกรณขาว เพราะขาวโพด มลกษณะพเศษท� มความตองการน: าฝนในปรมาณท� เพยงพอภายในชวงเวลาประมาณ 20 ว น หากไมมฝน ในชวงดงกลาว ผลผลตจะเกดความเสยหายอยางรนแรง อยางไรกตามขณะน: ธ.ก.ส.ไดทาขอตกลงกบ JBIC ในเร�องการประกนน: าทวมกรณการปลกขาว 53 ดรายละเอยดเพ�มเตมในสถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทย 2552 “แนวทางใหมในการแทรกแซงราคาขาว” รายงานทดอารไอ ฉบบท� 75 ตลาคม 2552


งบประมาณรายจายของรฐ ผ วจ ยไดลองคานวณอตราเบ: ยประกนตามสตรของ Black-Scholes ดงในตารางท� 5.1 โปรดสงเกตวาถาตองการใหราคาประกนสงกวาราคาตลาด คาเบ:ยประกนจะสงกวาสวนตางระหวางราคาประกนกบราคาอางอง (ราคาตลาด) ตามหลกการหากรฐกาหนดราคาประกนใหใกลเคยงตนทนการเพาะปลกตอตน54 ซ� งมกจะต�ากวาราคาตลาดตอนชวงเกบเก�ยว คาเบ: ยประกนจะคอนขางต�า การขายกรรมธรรมประกนภยราคาจงมความเปนไปไดสง เพราะเบ:ยประกนจะไมสงนก เชน ถาตนทนการผลตเทากบ 7,000 บาทตอตน คาเบ: ยประกนจะเทากบ 347 บาทตอตน หรอ รอยละ 4.96 ของตนทนการผลต

ถารฐตองการชวยเหลอเกษตรกรนอกเหนอจากการประกนความเส� ยงกควรระบอตราชวยเหลอใหชดเจน เชน ต:งราคาประกน “สงกวาตนทนผลต รอยละ 25” นอกจากน: ในปแรกๆ รฐบาลอาจเปนผรบภาระคาเบ:ยประกนสวนใหญใหชาวนา

การประกนความเส�ยงเปน “หนงสอสญญา” ระหวางรฐบาล (โดยมธ.ก.ส. เปนตวแทนของรฐ และเปนหนวยงานหลกรบผดชอบการดาเนนการประกนความเส�ยงใหเกษตรกร) กบชาวนา ชาวนาไมตองสงมอบขาวใหรฐบาล รฐจงไมตองสญเสยงบประมาณและไมมธรกรรมในการคาขายขาว

ตารางท) 5.1 ตวอยางงบประมาณท)ใชสาหรบการประกนความเส)ยง ณ ระดบราคาตางๆ (วงเงนประกนไมเกน 350,000 บาทตอครวเรอน)

ราคาอางอง

(บาท/ตน)

ราคาประกน

(บาท/ตน)

เบdยประกน*

(บาท/ตน)

งบประมาณท)รฐใชในกรณจานวนชาวนาเขารวมโครงการ (ลานบาท)

(1)

ชาวนาทกคน

เขาโครงการ

(3.7 ลาน

ครวเรอน)

(2)

ชาวนา รอยละ 50

(1.85 ลาน


(3)

ชาวนา 1

ลานคน

(4)

ชาวนา

6 แสนคน

(5)

ชาวนาในโครงการ

จานาปจจบน 3

แสนคน

7,000 6,500 149 0 0 0 0 0 7,000 347 0 0 0 0 0 7,500 649 8,999 4,499 2,414 1,485 743 8,000 1,036 17,929 8,964 4,810 2,966 1,483 8,500 1,479 26,668 13,334 7,155 4,442 2,221 9,000 1,952 35,405 17,703 9,500 5,909 2,954 9,500 2,439 43,823 21,911 11,758 7,370 3,685

8,000 6,500 22 0 0 0 0 0 7,000 75 0 0 0 0 0 7,500 192 0 0 0 0 0

54 สานกงานเศรษฐกจการเกษตรประมาณการวาตนทนของการปลกขาวเปลอกเจาเฉล�ย ตนละ 6,900 บาท


ตารางท) 5.1 ตวอยางงบประมาณท)ใชสาหรบการประกนความเส)ยง ณ ระดบราคาตางๆ (วงเงนประกนไมเกน 350,000 บาทตอครวเรอน) (ตอ)

ราคา

อางอง

(บาท/ตน)

ราคาประกน

(บาท/ตน)

เบdยประกน*

(บาท/ตน)

งบประมาณท)รฐใชในกรณจานวนชาวนาเขารวมโครงการ (ลานบาท)

(1)

ชาวนาทกคน

เขาโครงการ

(3.7 ลาน


(2)

ชาวนา รอยละ50

(1.85 ลาน


(3)

ชาวนา 1

ลานคน

(4)

ชาวนา

6 แสนคน

(5)

ชาวนาในโครงการ

จานาปจจบน 3

แสนคน

8,000 397 0 0 0 0 0

8,500 693 8,999 4,499 2,414 1,485 743 9,000 1,066 17,929 8,964 4,810 2,966 1,483

9,500 1,495 26,668 13,334 7,155 4,442 2,221 10,000 1,958 35,405 17,703 9,500 5,909 2,954 10,500 2,439 43,823 21,911 11,758 7,370 3,685

หมายเหต * การกาหนดราคาเบ:ยประกนใชแบบจาลอง Black-Scholes ขอสมมต : กรณวงเงนประกนไมเกน 350,000 บาท/ราย ราคาอางองอยระหวาง 7,000-8,000 บาท สวนตนทนการปลก ขาวเปลอกเจาเทากบ ตนละ 6,500-7,000 บาท ท�มา : คานวณโดยผวจย

รฐจะจายเงนสนไหมใหชาวนา เทากบสวนตางระหวางราคาประกนความเส�ยงกบ “ราคาอางอง” เฉพาะในกรณท�ราคาอางองต�ากวาราคาประกน สวนชาวนาสามารถเลอกเกบหรอขายขาวเม�อใดกได รวมท:งสามารถเขารวมโครงการจานาขาวเปลอกได การกาหนดราคาประกนความเส�ยงตองไม ข: นกบการตอรองทางการเมอง สวนราคาตลาด “อางอง” รฐจะกาหนดหลกเกณฑ ในการคานวณจากราคาขาวในตลาดกลางอยางโปรงใส โดยมตวแทนชาวนารวมเปนกรรมการ เชน ราคาอางองคานวณจากคาเฉล�ยของราคาขาวเปลอกความช:น 25% ในตลาดท�วประเทศ

เน�องจากชาวนาเคยชนกบราคาจานาท�สงกวาราคาตลาดมาก ในระยะส:นหากรฐบาลประกาศราคาประกนความเส� ยงในระดบใกลเคยงตนทนซ� งจะต� ากวาราคาจานาในปจจบนกอาจเกด การประทวงจากชาวนา ดงน:น รฐบาลควรมมาตรการกาหนด “ราคาประกนเทากบตนทนการผลตบวกกาไร รอยละ 25” ซ� งแกไขปญหาการเมองไดบางสวน55

55 รฐบาลควรใชกระบวนการจดสรรงบประมาณ ผานรฐสภาเปนแนวทางกาหนดงบประมาณการอดหนนภาคเกษตร

โดยใหรฐบาลเสนอของบประมาณอดหนนภาคเกษตรพรอมๆกบงบประมาณดานตางๆ นอกจากน: นรฐบาล อาจพจารณาตรากฎหมายการอดหนนภาคการเกษตร โดยกาหนดหลกเกณฑ และกรอบวงเงนงบประมาณท�จะใชอดหนนในแตละป และวางระบบใหกลมผลประโยชนตางๆสามารถนาเสนอนโยบายโดยตรงตอรฐบาล ในชวงกอนการเสนอราง พรบ.งบประมาณตอรฐสภา


ระบบการประกนความเส� ยงราคา (หรอการประกนรายไดเกษตรกร) มความไดเปรยบโครงการรบจานาขาวเปลอก คอเปนการออกแบบมาเพ�อชวยเหลอชาวนาทกครวเรอน 3.7 ลานครวเรอน รวมท:งชาวนายากจนท�ไมมผลผลตเหลอขายในตลาด โดยเปนการบรรเทาความเสยหาย จากภาวะราคาตกต�าจนขาดทน ไมใชการพยงราคาขาวตนฤดและไมมการแทรกแซงกลไกตลาดเหมอนการจานาท�กอตนทนและความสญเสยมากมาย การประกนความเส� ยงของราคาขาวทาใหรฐบาลไมเขาไปรบซ:อขาว ไมตองจางโรงสแปรสภาพขาว ไมตองเชาโกดง และไมมภาระขายขาว รฐบาลจงไมมคาใชจายและภาระขาดทนเพ�มเตมจากการประกนความเส�ยงราคาใหเกษตรกร

อยางไรกตาม เน�องจากโครงการจานาขาวเปลอกน:นมผท�เคยไดรบผลตอบแทนสวนเกนหลายฝายการยกเลกโครงการรบจานาน: ท าใหผ ไดรบประโยชนดงกลาวสญเสยประโยชน โดยเฉพาะโรงส ผสงออกบางคน และนกการเมองบางคน จนอาจนามาซ� งความพยายามตอตานโครงการประกนความเส�ยงราคากเปนได

ข) ขdนตอนการรบประกนความเส)ยง

รฐบาลจะตองตดสนใจประกาศเง�อนไขอะไรและตองดาเนนการอะไรบาง? รฐบาลจะประกาศ (1) ราคารบประกนสาหรบท�วประเทศ (2) การประกนน:นจะใหเฉพาะปรมาณขาวท�ชาวนาปลกจรง (3) ปรมาณการประกน (จานวนขาวท�ชาวนาตองการประกน) จะถกจากดโดยเพดานตามนโยบายของรฐบาล หลงจากประกาศเง�อนไขเหลาน:แลว เชน แตละครอบครวจะประกนไดไมเกน 10 ตน (4) รฐบาลจะตองเร�มกระบวนการกาหนดราคาอางองสาหรบท�วประเทศเชนกน ซ� งจะเปนราคาท�ใชในการกาหนดสนไหม และจะเร�มประกาศราคาอางองภายในระยะหน� งถงสองเดอนหลงจากเร�มโครงการ เพ�อฝกใหชาวนาเหนความแตกตางระหวางราคาอางองกบราคาตลาดในพ:นท�ของตน (ดรปท� 5.1)

นอกจากน: แลว รฐบาลจะตองเร�มประชาสมพนธอยางเขมขน เพ�อปองกนการเขาใจผดในวธการของโครงการ โดยเฉพาะในเร�องของการใชราคาอางองเปนเกณฑในการจายสนไหม มใชราคาท�เกษตรกรขายไดจรง และความต:งใจของรฐบาลท�ยงจะมโครงการรบจานาขาวเปลอกในฤดเกบเก�ยวขาวนาป แตในราคาใกลเคยงกบราคาตลาดหรอราคาอางองในขณะน:น (ดขอ ฉ.) ตลอดจนความเสยหายจากการจานาขาวในราคาสงกวาตลาด

รฐบาลจะต: งคณะทางานไปตรวจสอบพ:นท�การเพาะปลก และผลผลตของชาวนาวาม การปลกขาวจรงเตมพ:นท�ท�แจงอยางนอย 2 คร: ง หากขอมลของชาวนาไมตรงกบความจรง ชาวนาจะถกตดสทธx ออกจากโครงการ คณะทางาน 2 ชดน: ควรประกอบดวยเจาหนาท�จากหนวยงานตางกน เพ�อการตรวจสอบซ� งกนและกน นอกจากน: ชาวนาผเอาประกนกบเจาหนาท�ตองลงนามรบรองผล การตรวจสอบ


ชาวนาจะตองทาอะไร? เพ�อจะไดรบการประกนความเส�ยง ชาวนาจะตองจดทะเบยนกบสาขา ธ.ก.ส. ใกลบาน โดยจะแจงเน:อท�เพาะปลกของตน (พรอมท:งเอกสารแสดงความเปนเจาของหรอสญญาเชา) และผลผลตท�คาดวาจะได รวมท:งเลอกวนท�ชาวนาตองการเรยกเกบสนไหมในกรณท�ราคาอางองต�ากวาราคาประกน (exercising date) วนท�ชาวนาเรยกเกบสนไหมจะใกลเคยงกบชวงเวลา เกบเก�ยวขาวของชาวนา56 ดงน:นในแตละทองท�วนเรยกเกบสนไหมจะแตกตางกนตามฤดเกบเก�ยว แตเพ�อความสะดวกในการบรหารจดการ รฐบาลควรกาหนดวนคดคาสนไหมเพยงสปดาหละหน�งคร: ง เชน วนพฤหสบดของทกสปดาห ชาวนาแตละพ:นท�สามารถเลอกวนเรยกเงนสนใหมแตกตางกน ตามชวงเวลาการเกบเก�ยวในพ:นท�ได

ธ.ก.ส. จะตองทาอะไร? เม�อ ธ.ก.ส. ไดรบแจงแลวกตองตรวจสอบวาปรมาณท�ชาวนา ขอประกนน:นเลยเกนขดความสามารถของชาวนาหรอไม โดยพจารณาจากเน:อท�เพาะปลกและผลผลตตอไรเฉล�ยท�ชาวนาผน:นเคยผลตได สาหรบชาวนาท� เปนสมาชก ธ.ก.ส. ท�เคยกมาในอดต หากชาวนาไมเคยเปนสมาชก ธ.ก.ส. กควรจะตรวจสอบโดยดจากเน:อท�เพาะปลกของชาวนาและจากผลผลตตอไรในพ:นท�ใกลเคยง (เชน ในหมบาน หรอ ในตาบลเดยวกน) เม�อตรวจสอบประเดนเหลาน: แลว ธ.ก.ส. กจะทาสญญาประกนความเส�ยงใหชาวนาแตละครอบครวไมเกนเพดานท�กาหนด (หรอ ถาใชภาษาประกนภย กจะออก “กรมธรรมประกนความเส�ยงภยดานราคา”)

ค) การกาหนดราคาประกนความเส)ยง ราคาอางอง และเพดานผลผลตขาวท)ทาประกน

ชาวนาท�ทาประกนจะไดรบเงนสนไหม ถาราคาตลาด (หรอราคาอางอง) ต�ากวาราคาประกนท�รฐกาหนด โดยสนไหมคานวณจากสวนตางของราคาประกนกบราคาอางอง ชาวนาสามารถเลอกวนขอรบสนไหม (exercise date) ใหสอดคลองกบเวลาท�เกบเก�ยวหรอเวลาท�ตองการขายขาวได และเปนการทาสญญาประกน ท�ไมมการสงมอบขาวใหรฐบาล

ราคาประกน รฐบาลควรกาหนดราคาประกนใหใกลเคยงกบราคาตลาดในตนฤดเกบเก�ยว ซ� งจะเปนราคาท�ชวยใหเกษตรกรไมขาดทนในปแรกๆ เพ�อบรรเทาปญหาทางการเมอง รฐอาจกาหนดราคาประกนใหสงกวาตนทน โดยบวกกาไรใหตอตน รอยละ 25-30

56 ในการเปดตวโครงการประกนราคาขาวท�จงหวดลพบร เม�อวนท� 13 กนยายน 2552 นายกรฐมนตรแสดงความเหนวาชาวนาสามารถเลอกวนเรยกเกบสนไหมเม�อใดกได วธน: จะทาใหชาวนา “ไมได” รบสนไหมเทากบสวนตางระหวางราคาประกนกบราคาอางองในชวงเกบเก�ยว ซ� งเปนวตถประสงคหลกของนโยบายประกนความเส�ยงราคาท�ตองการสรางระบบประกนความเส�ยงจากการท�ราคาขาวในชวงเกบเก�ยวตกต�าจนทาใหชาวนาขาดทน


รฐบาลจะต=งคณะทางานกาหนดราคาประกน ซ� งประกอบดวยรฐมนตรวาการกระทรวง การคลง สานกงานเศรษฐกจการเกษตร ผแทนชาวนา และนกวชาการ มหนาท�กาหนดตนทนการผลตท�เหมาะสม และ อตรากาไรท�รฐจะสามารถชวยเหลอชาวนาได

ราคาประกนม 2 สวนๆ แรก คอ ตนทนการผลตเฉล�ยตอตน และสวนท�สอง คอ อตรากาไรของชาวนา อตรากาไรน: เปนเงนชวยเหลอท�รฐจะจายใหชาวนาในอตราท�สมเหตสมผล และข:นกบฐานะการคลงของรฐบาล เชน รอยละ 25 – รอยละ 30 ของตนทน

เบ=ยประกน ในปแรกๆ รฐเปนผรบภาระเบ:ยประกนแทนเกษตรกรหรอเรยกเกบเบ:ยประกนเลกนอยไมเกนตนละ 10 บาท แตในปตอๆ ไป รฐควรใหชาวนาท�ตองการประกนมสวนรวมจายคาเบ:ยประกนบางสวน โดยรฐยงคงใหความชวยเหลอบางสวน (ดอตราเบ:ยประกนและงบประมาณท�ใชในกรณราคาตลาดสงกวา 6,500 บาทในภาคผนวก) ขอดของการเกบเบ:ยประกน คอ ชาวนาจะยอมรบวาการประกนความเส�ยงราคาไมใชนโยบายสงเคราะห แตเปนนโยบายท�รฐและชาวนารวมมอกนประกนความเส�ยงใหชาวนา มาตรการน:อาจชวยลดปญหา “ขาวเปนสนคาการเมอง” ลงไดไมมากกนอย

ราคา “ตลาดอางอง” เปนขอมลสาคญท�สดท�จะกาหนดวงเงน “ประกนความเส� ยง” ท�รฐจะตองจายใหชาวนา ดงน:นจงตองมหลกเกณฑการกาหนดราคาอางอง (เชน ตลาดกลางท�จะเปนตวอยาง วธการสารวจ ราคาจะตองมาจากขาวหลายคณภาพ รวมท:งการคานวณราคาจากราคาขายสงขาวขาวคณภาพตางๆ ในกรงเทพฯ) กาหนดใหมคณะทางานรบผดชอบสารวจและความจาเปนท�ตองมผนาชาวนารวมในคณะทางาน นอกจากน:นจะตองเร�มทดลองสารวจและประกาศราคาอางอง เพ�อใหชาวนาคนเคยกบราคาอางองกอนถงฤดกาลเกบเก�ยว

การกาหนดวนพจารณาจายสนไหมหรอสวนตาง (exercise date) ระหวางราคาประกนฯ กบราคาอางอง เพ�อใหชาวนาไดประโยชนมากท�สดจากสวนตางราคาท�รฐจะชดเชยให และฝกใหชาวนาคนเคยกบระบบประกนความเส�ยง ชาวนาแตละทองท�สามารถเลอกวนเรยกเกบสนไหมใหสอดคลองกบฤดเกบเก�ยวในแตละพ:นท� โดยในปแรก ธ.ก.ส. อาจกาหนดวนเรยกเกบสนไหมสปดาหละหน�งคร: งในชวงต:งแต 15 พฤศจกายน 2552 ถง 15 มกราคม 2553

เพดานผลผลตขาวทสามารถทาประกนได นโยบายประกนความเส� ยงราคาใหมควรเปนนโยบายท�ชวยเหลอเกษตรกรทกครวเรอนโดยเฉพาะชาวนายากจน รวมท:งชาวนาท�ไมเคยมขาวเหลอขายในตลาด ไมควรเปนนโยบายท�ชวยเหลอเฉพาะเกษตรกรท�มฐานะเพยง 5 – 6 แสนราย แตการชวยเหลอรบประกนผลผลตท:งหมด 30 ลานตน จะตองใชงบประมาณมหาศาล ดงน:นขอเสนอของผวจย คอ จากดเพดานปรมาณผลผลตท�เกษตรกรแตละครวเรอนสามารถทาประกนได สวนวงเงนงบประมาณรวมท�ใชใหรฐบาลเปนผกาหนด วธน: จะทาใหเกษตรกรทกคนไดรบความชวยเหลอ เชน หากเพดานประกน เทากบ 10 ตนตอครวเรอน จะมเกษตรกร รอยละ 82 ของครวเรอนชาวนาท�ว


ประเทศท�มผลผลตไมเกน 10 ตนตอครวเรอน (การสามะโนการเกษตร) สวนเกษตรกรท�เหลอท�มผลผลตเกน 10 ตน จะสามารถทาประกนไดเฉพาะขาว 10 ตนแรก เทาน:น

รปท) 5.1 สรปขdนตอนการประกน

ง) การประมาณการงบประมาณคาสนไหมทดแทน

ขอสมมตท�ใชในการคานวณงบประมาณคาสนไหม มดงน:

ราคาขาวเปลอกในตลาด (หรอราคาอางอง) ในเดอนธนวาคม 2552 เทากบ 8,000 บาท

ราคาประกนม 6 ราคา (ไมใชเพ�อใหเกษตรกรเลอก แตเพ�อคานวณภาระงบประมาณท�ตองใช) คอ 1) 7,000 บาทตอเกวยน (ซ� งใกลเคยงกบตนทนการผลตตอตน) 2) 7,500 บาทตอเกวยน 3) 8,000 บาทตอเกวยน 4) 8,500 บาทตอเกวยน 5) 9,000 บาทตอเกวยน 6) 10,000 บาทตอเกวยน

เน�องจากผวจยตองการใหชาวนาทกครวเรอนมโอกาสทาสญญาประกนราคากบ ธ.ก.ส. ไดจงเสนอใหรฐกาหนดเพดานการประกนราคาใหเกษตรกรครวเรอนละไมเกน 10 ตน หรอ 20 ตน แตจะไมเสนอวงเงนงบประมาณสงสด เพราะเปนเร�องท�ฝายการเมองตองตดสนใจเองโดยคานงถงวนยการคลง

กาหนดราคา

ประกน/ราคา

อางอง

“กรรมการ-

ชาวนา”

ลงทะเบยน

ประกน

“ธ.ก.ส.”

รบการตรวจ

ฟารม

“ธ.ก.ส.

เกษตร อบต.”

การรบ

สนไหม

“ธ.ก.ส.”

ขายขาว

“ไมตอง

ขายให

รฐ”

ปดรบทาสญญา


ประมาณการงบประมาณท�จะใชในโครงการประกนความเส�ยงราคาขาวนาป 2552/5357 อยในตารางท� 5.2 ขอสงเกต คอ (1) หากรฐบาลจากดเพดานการประกนตอครวเรอนท� 10 ตน โดยกาหนดราคาประกนเทากบ 10,000 บาทตอตน และราคาอางองเทากบ 8,000 บาท และรฐบาลกาหนดเพดานการประกนไมเกนครอบครวละ 10 ตน รฐบาลจะใชงบประมาณท:งส:น 23,686 ลานบาท โดยครวเรอนทกครวเรอนท�ปลกขาวเปลอกเจานาป 2.4 ลานครวเรอนจะไดรบประโยชน ในบรรดาครวเรอนท:งหมด จะมครวเรอน รอยละ 82 ท�มผลผลตขาวเปลอกเทากบหรอนอยกวา 10 ตน (ตารางท� 5.2)

(2) แมรฐบาลจะใชงบประมาณสงถง 23,686 ลานบาท มากกวาการขาดทนของโครงการรบจานาป 2548/49 (ซ� งเทากบ 19,130 ลานบาท) แตโครงการประกนความเส� ยงสามารถชวยเหลอครวเรอน ชาวนา “ทกครวเรอน (2.4 ลานครวเรอน) และครวเรอนชาวนายากจนไดรบความชวยเหลอทกครวเรอน ขณะท�โครงการรบจานาชวยเหลอเกษตรเพยง 525,664 ราย ซ� งสวนใหญ (รอยละ 52.9) เปนเกษตรกรรายใหญท�มปรมาณจานาสงกวา หน�งแสนบาทตอราย (หรอ 14.3 ตน)

ตารางท) 5.2 งบประมาณชดเชยการประกนความเส)ยงราคาของขาวเปลอกในกรณตางๆ

ราคาอางอง (บาท/ตน)

ราคาประกน (บาท/ตน)

สวนตางราคา (บาท/ตน)

เพดานประกนสงสดตอครวเรอน (ลานบาท) 10 ตน/

ครวเรอน 20 ตน/



ครวเรอน 7,000 7,500 500 5,922 7,145 7,595 7,774 8,000 1,000 11,843 14,290 15,190 15,547 8,500 1,500 17,765 21,435 22,785 23,321 9,000 2,000 23,686 28,581 30,380 31,094 9,500 2,500 29,608 35,726 37,975 38,868 10,000 3,000 35,529 42,871 45,570 46,641 10,500 3,500 41,451 50,016 53,165 54,415 8,000 8,500 500 5,922 7,145 7,595 7,774 9,000 1,000 11,843 14,290 15,190 15,547 9,500 1,500 17,765 21,435 22,785 23,321 10,000 2,000 23,686 28,581 30,380 31,094 10,500 2,500 29,608 35,726 37,975 38,868

สดสวนของครวเรอนท�ไดรบประกนเตมเพดาน (%) 82 95 98 100

หมายเหต : ใชขอมลจานวนครวเรอนท�เพาะปลกขาวนาป ป 2551/52 จากสานกงานเศรษฐกจการเกษตร จานวน 3.7 ลานครวเรอน หกดวยครวเรอนท�ปลกขาวหอมมะล 1.3 ลานครวเรอน (ขอมลจาก ธ.ก.ส.) เหลอครวเรอนปลกขาวเจานาป 2.4 ลานครวเรอน

ท�มา : คานวณโดยผวจยจากขอมลพ:นท�เพาะปลกและปรมาณผลผลตของชาวนาท�วประเทศ ของสานกงานสถตแหงชาต สามะโนการเกษตร พ.ศ. 2546 และจานวนครวเรอนชาวนาจากสานกงานเศรษฐกจการเกษตร

57 ในรายงานน: คานวณเฉพาะงบประมาณท�จะใชสาหรบสนคาขาวเทาน:น สวนงบประมาณสาหรบการชวยเหลอเกษตรกรผเพาะปลกสนคาเกษตรชนดอ�น หนวยงานท�เก�ยวของ เชน กระทรวงเกษตรฯ ควรเปนผประมาณการ


จ) มาตรการเสรม

เน�องจากโครงการประกนความเส�ยงราคาเกดข:นในป 2552 เม�อรฐบาลมสตอกขาวในมอจานวนกวา 7.67 ลานตนขาวสาร (ณ ส:นเดอนมถนายน 2552) และราคาตลาดโลกมแนวโนมลดลง หากในตอนฤดเกบเก�ยวนาปชวงปลายป 2552 ราคาตลาดโลกลดลงมาก รฐบาลจะมภาระจายเงน คาสนไหมจานวนมหาศาล เพ�อปองกนปญหาดงกลาว รฐบาลควรดาเนนมาตรการเสรมท�สาคญ 2 ประการ คอ

(1) ระบายขาวในสตอกรฐบาลกอนถงฤดเกบเก�ยวขาวนาปในกลางเดอนพฤศจกายน 2552 โดยใชวธประมลขาวผานตลาดซ:อขายสนคาเกษตรลวงหนา การประมลควรจดเปนกองเลกๆ (ไมใชประมลเปนจานวนแสนๆ ตน) ซ� งจะชวยใหพอคาสงออกรายเลกสามารถเขารวมประมลได การสงมอบขาวตองทากอนวนท� 15 พฤศจกายน 2552 จากน:นใหหยดการขายขาวช�วคราว

(2) คงโครงการรบจานาขาวเปลอกไว แตกาหนดใหราคารบจานาต�ากวาหรอเทากบราคาอางอง วธน: จะเปนการสรางพ:นข:นต�า (floor) ของอปสงคตอขาวเปลอก เพ�อปองกนไมใหราคาตลาดตกต�าลงมาก เพราะหากราคาตลาดย�งตกต�ามาก ภาระของรฐบาลในการจายคาสนไหมกจะสงมากข:น

ฉ) ขอดของการประกนความเส)ยงราคาสนคาเกษตรม 8 ประการ ดงนd

ชาวนาสามารถบรหารความเสยงในการวางแผนตดสนใจผลตกอนลงมอเพาะปลก รราคาขายกอนตดสนใจปลกวาคมกบตนทนของตนหรอไม

ผลประโยชนตกกบชาวนาทกครอบครวอยางเตมท : ชาวนาทกครวเรอน (3.5 ลานครวเรอน) ท�ปลกขาว ถาเขารวมโครงการ และราคาตลาดต�ากวาราคาประกนฯ กจะไดรบ สวนตางเปนเงนสดโดยตรงจากรฐ ชวยใหชาวนาไมลมละลายจากการขายขาว แมชาวนายากจนท�ปลกขาวเพ�อบรโภค ไมไดปลกเพ�อขาย กมสทธx จดทะเบยนประกนและไดความชวยเหลอจากรฐเทากบชาวนาท�ปลกเพ�อขาย ดงน:นรฐจงควรมการรณรงคใหเขารวมโครงการประกน

ชาวนาทกคนในทกจงหวดไดเงนชดเชยในอตราเทากน ไมตองถกพอคาตดความช:น เพราะรฐคดราคาชดเชยจากสวนตางระหวางราคาตลาดอางองท�ประกาศกบราคาประกนฯ และชาวนาไมตองนาขาวมาขายใหรฐบาลผานโรงสเหมอนโครงการจานาขาวเปลอก

รฐหยดการแทรกแซงการคาขายขาวและทาลายกลไกตลาด เม�อรฐเลกซ:อขายขาว การคาขาวจะกลบเขาสกลไกการคาตามปกต ตลาดขาวจะกลบมามการแขงขน ทาใหพอคาและโรงส ตองปรบปรงความสามารถในการแขงขน การแขงขนจะทาใหขาวมคณภาพสงข:น อยางไรกตาม รฐควรมนโยบายสนบสนนใหภาคเอกชนจดทามาตรฐานขาวเปลอก และมาตรฐานเพ�อใช เปนเกณฑในการคาขาย


ลดปญหาทจรตเกอบทกระดบ ถาจะเหลอกเพยงระดบเกษตรกรกบเจาหนาท�จดทะเบยน

การลงทะเบยนเกษตรกรและพ=นทเพาะปลกเพอทาประกนความเสยงราคาจะชวยลดปญหาการสวมสทธEจากขาวของประเทศเพอนบานททะลกเขาประเทศ ผเช�ยวชาญท�คนเคยกบตลาดขาวในเอเชยตะวนออกเฉยงใตคาดการณวาในป 2552 ปรมาณขาวจากกมพชาท�จะทะลกเขาไทย ประมาณ 500,000 ตน คดเปนประมาณ รอยละ 7 ของผลผลตขาวไทย นอกจากน: ในอนาคตยงมปรมาณขาวท�จะเขาสตลาดของไทยจากการยกเลกโควตานาเขาขาวตามขอตกลง AFTA ซ� งจะมผลต:งแต วนท� 1 มกราคม 2553 อกสวนหน�งดวย

งบประมาณทใชในโครงการน=จะเปนงบปลายปด เพราะทกปเม�อมการจายสนไหมชดเชยตอนส:นฤดเกบเก�ยว รฐบาลจะทราบคาใชจายท:งหมด ดงน:นในแตละปรฐบาลสามารถกาหนดวงเงนงบประมาณเสนอตอรฐสภาทาใหการใชงบอดหนนเกษตรกรมความโปรงใส นอกจากน:นรฐบาลควรเสนอของบประมาณจากรฐสภาพรอมๆ กบงบประมาณประจาป ซ� งจะกอใหเกดวนยทางการคลง ผดกบโครงการรบจานาขาวเปลอกท�มงบประมาณท�กอภาระหน: แบบปลายเปด (Contingent liability) เพราะหนวยราชการจะไมมการปดบญชโครงการจนกวาจะขายขาวหมดในเวลา 4-5 ป การจานาขาวทาใหรฐบาลไมตองต:งงบประมาณผานรฐสภา แตใชวธกเงนจาก ธ.ก.ส. มาดาเนนการ และคางหน: ไวจนในป 2542 หน: คงคางโครงการจานาพชผลสงถง 90,000 ลานบาท ทาใหรองนายกรฐมนตร มรว.ปรดยาธร เทวกล ตองเขาแกไขปญหาให ธ.ก.ส.

ในระยะแรกการประกนความเส�ยงเปนการอดหนนภายใน (domestic subsidy)58 ท�รฐสามารถทาไดภายในวงเงนท�ระบในขอตกลง WTO แตในระยะยาวเม�อชาวนาเร�มจายเบ:ยประกน และมการผองถายความเสยงบางสวนใหแกบรษทประกนตอ หรอใหแกตลาดสนคาเกษตรลวงหนาเงนอดหนนของรฐภายใตโครงการประกนความเสยงราคาจะลดลง

งบประมาณท�ลดลงจากโครงการจานาขาว รฐสามารถนาไปใชสนบสนนนโยบายลดตนทนการผลต เพ�มผลตภาพการผลตและมลคาขาว ปรบปรงคณภาพขาวไทย กาหนดมาตรฐานและคณภาพขาวเปลอก และสงเสรมการตลาดขาวไทย ฯลฯ

58 โปรดสงเกตวาโครงการรบจานาขาวเปลอกเปนโครงการท�มท: งการอดหนนภายในแบบบดเบอนตลาด และการอดหนนการสงออก (จากการท�รฐประมลขายขาวสงออกในราคาท�ขาดทน)


5.4 การดาเนนโครงการประกนรายไดเกษตรกร พ.ศ. 2552 ปญหาและแนวทางการ

ปรบปรง

หลงจากสถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทยไดจดทาขอเสนอการประกนความเส�ยงราคาขาวตอคณะอนกรรมการพจารณาแนวทางการประกนราคาและการประกนภยขาวเปลอก ซ� งแตงต:งโดย กขช. เม�อวนท� 12 มนาคม 2552 และไดนาเสนอตอท�ประชมคณะกรรมการขาวแหงชาตเม�อวนท� 17 กรกฏาคม 2552 ตอมาคณะรฐมนตรไดมมตเหนชอบตามขอเสนอของ กขช. โดยรฐบาลกาหนดราคาประกนของขาวเปลอกเจาเทากบ ตนละ 10,000 บาท ราคาน:ประกอบดวยตนทนการผลต 6,969 บาทตอตน คาขนสง 200 บาทตอตน และอตรากาไรอก รอยละ 40 ในเบ:องตน กขช. กาหนดเพดานการประกนขาวเปลอกเจาครอบครวละไมเกน 20 ตน59 แตตอมา ครม.มมตขยายเพดานประกนเปน 25 ตนตอครอบครว เพราะแรงกดดนจากกลมเกษตร เพดานดงกลาวจะครอบคลมชาวนาท�วประเทศเกอบ รอยละ 97 (ดตารางท� 5.2) ในเวลาตอมารฐบาลเปล�ยนช�อโครงการประกนความเส�ยงราคาเปนโครงการประกนรายไดเกษตรกร

การดาเนนโครงการประกนรายไดของรฐบาลป 2552 ท�ผานมาแมจะมเวลาดาเนนการนอย ประกอบกบความไมพรอมทกๆดานในตอนเร� มตน แตในภาพรวมการดาเนนงานถอวาคอนขางประสบความสาเรจ ณ ส:นป 2552 จากการลงทะเบยนมชาวนา 3.258 ลานราย ท�ทาสญญากบ ธ.ก.ส. ใชสทธx ไปแลว 2.54 ลานราย (รอยละ 78 ของผผานประชาคม) จายเงนชดเชยรายได จานวน 23.9 พนลานบาท ชาวนาท�วประเทศจงพอใจโครงการน: มาก ปจจยท�ทาใหโครงการประสบความสาเรจ คอ ราคาขาวในตลาดโลกสง เพราะปญหามรสมในอนเดย และนายกรฐมนตรมนโยบายไมระบายขาวในสตอกของรฐ

ปญหาการดาเนนงานเร� มตนจากการประกาศรายละเอยดเก�ยวกบมาตรการประกนราคาคอนขางลาชา หลงจาก ครม. มมตเร�องนโยบายประกนรายได กขช. ยงตองต:งคณะอนกรรมการชดตางๆ เพ�อกาหนดราคาประกนและราคาอางอง ตลอดจนการกาหนดใหกระทรวงเกษตรเรงรดจดทะเบยนเกษตรกร ทาให ธ.ก.ส. ไมสามารถเร�มทาสญญาประกนกบชาวนาไดกอน วนท� 1 ตลาคม 2552

59 ราคาประกนขาวหอมมะล ตนละ 15,300 บาท เพดานประกน 14 ตน ราคาขาวหอมจงหวด ตนละ 14,300 บาท เพดานประกน 16 ตน ราคาขาวเปลอกปทมธาน ตนละ 10,000 บาท เพดานประกน 25 ตน และราคาขาวเปลอกเหนยว ตนละ 9,500 บาท เพดาน 16 ตน


สาเหตของความลาชาเกดจากความพยายามเตะถวงการนาเสนอโครงการประกนราคาตอรฐบาล60 เพราะการยกเลกโครงการรบจานาเทากบการทบหมอขาวแกงของกลมผลประโยชนท�เคยไดรบคาเชาทางเศรษฐกจจากการแทรกแซงตลาดของรฐ ดงน:นจงมความพยายามใหขาวแกส�อมวลชนเก�ยวกบปญหาท�จะเกดกบโครงการประกนความเส�ยงราคา เชน การจดทะเบยนลม การจายเงนใหเกษตรกรท�มไดปลกขาวเพราะไมมการสงมอบขาว (“ลมเปล�ยนทศ” ไทยรฐ 13 สงหาคม 2552) นอกจากน:นมขาวลอบางกระแสวามผประกอบการบางรายพยายามจางเกษตรกรใหออกมาตอตานโครงการประกนความเส� ยง เปนตน ย�งกวาน: นมาตรการระบายขาวของกระทรวงพาณชยกไมสอดคลองกบขอเสนอของสถาบนฯ เร� องมาตรการเสรมเก�ยวกบการระบายขาวท�เสนอใหรฐทยอยระบายขาวในปรมาณนอยๆ และหยดระบายขาวเม� อผลผลตขาวนาป เ ร� มออกสตลาด ในเดอนพฤศจกายน 2552 แตการประมลขายขาวของรฐบาลในเดอนสงหาคม 2552 กลบกาหนด สงมอบขาวในเดอนพฤศจกายนและธนวาคม 2552 ซ� งเปนชวงตนฤดเกบเก�ยว อยางไรกตาม การประมลขายขาวของตลาดสนคาเกษตรลวงหนาเปนการประมลขาวท�โปรงใส มความเปนธรรม ผประมลรายเลกสามารถเขารวมประมลไดสอดคลองกบขอเสนอของสถาบนฯ

ความลาชาอกประการหน� งเกดจากการลงทะเบยนเกษตรกรจานวนเกอบ 4 ลานครวเรอน ซ� งเปนความรบผดชอบของกรมวชาการ กระทรวงเกษตรฯ แตการลงทะเบยนเพ�อระบพ:นท�เพาะปลกเปนข:นตอนสาคญท�สดท�หลกเล�ยงไมไดเพราะการทาสญญาประกนจาเปนตองมหลกฐานเก�ยวกบพ:นท�เพาะปลกขาว อยางไรกตามการแยกข:นตอนการลงทะเบยนเกษตรกรกบการทาสญญาประกนทาใหการดาเนนงานตามนโยบายลาชา ปญหาสาคญอกประการหน� งของดาเนนนโยบายประกนรายได คอ ระบบประชาสมพนธคอนขางออนแอ และไมมประสทธภาพ

การดาเนนงานโครงการประกนรายไดในป 2552 ท�ผานมา พบวาโครงการมขอบกพรองหลายประการท�จาเปนตองไดรบการแกไขในปตอๆ ไป ดงน:

1) ความไมเขาใจและกระแสการคดคานโครงการประกนรายได โครงการประกนรายได ในฤดแรก (นาป ฤดผลต 2552/53) และคร: งท�สอง (นาปรงตนป 2553) มปญหาบางประการ ดงน: ประการแรก เน�องจากความฉกละหกของการรเร�มโครงการ ทาใหเกดปญหาการจดทะเบยนเกษตรกรและการทาสญญาประกนลาชาในหลายพ:นท� เกษตรกรบางรายท�ทาสญญาลาชาไดรบเงนสนไหมชดเชยนอยกวาเกษตรกรอ�นๆ จงเกดการประทวง ในท�สดรฐบาลไดแกปญหาโดยยนยอมใหเกษตรกร

60 คณะอนกรรมการพจารณาแนวทางการประกนราคาไดรบการแตงต:งเม�อวนท� 12 มนาคม 2552 แตสามารถนาเสนอโครงการใหมตอกนข.ในวนท� 17 กรกฏาคม 2552 และเวลาลวงไปจนถงวนท� 1 ตลาคม 2552 คณะอนกรรมการฯ จงไดกาหนดเกณฑกลางอางอง ราคาอางอง และมาตรการเสนอตอ กนข.


เลอกวนรบเงนชดเชยท�ไมตองตรงกบในสญญา (มตคณะรฐมนตร 24 พฤศจกายน 2552) การตดสนใจดงกลาวเทากบสงเสรมใหเกษตรกรเกงกาไรจากราคาอางองในอนาคต ผลท�เกดข:นในการประกนรายไดรอบสอง (นาปรงตนป 2553) คอ เกษตรกรบางคนไดรบเงนประกนนอย เพราะคาดคะเนราคาผด ทาใหเกดปญหาการประทวง ท�ประชม กขช.จงมมตใหปรบราคาอางองทก 7 วน แตตอมากมปญหาข: นอก กระทรวงพาณชยพยายามเสนอสตรราคาอางองย อนหลง 3 ป (แตโชคดท�ไมม การดาเนนการ) อนท�จรงการท�ราคาในตนป 2553 ลดลง ไมควรมผลกระทบใดๆ ตอเกษตรกร เพราะเกษตรกรจะไดรบชดเชยเทากบสวนตางระหวางราคาประกนกบราคาอางองเสมอ ตราบใดท�เกษตรกรขายขาวในสปดาหท� 1 แลวขอเบกเงนชดเชยในสปดาหตอมา เพราะราคาอางองในสปดาหตอมา (สปดาหท� 2) คานวณจากราคาตลาดในสปดาหท�ผานมา (สปดาหท� 1) แตรฐไมดาเนนการประชาสมพนธใหเกษตรกรเขาใจ การออนประชาสมพนธยงผลใหเกษตรกรบางคนพยายามเลอกวนขอรบสนไหมท�ทาใหตนไดรบเงนสวนตางจากรฐสงท�สด

ปญหาอกประการหน�ง คอ ในตนป 2553 ราคาตลาดโลกเร�มลดลงอนเน�องจากสถานการณในตลาดโลก และรฐมการใหขาววาจะระบายขาวในสตอกจานวนมาก โดยมขาวลอวารฐจะระบายขาวกวา 2 ลานตน ผลคอโรงสสวนใหญหยดการรบซ:อขาว ทาใหเกดขาววาชาวนาขายขาวไมได สราง แรงกดดนให กขช.ตองยอมใหกระทรวงพาณชยเขาดาเนนการต: งโตะซ: อขาวในราคาอางอง โดยใหโรงสบางแหงเขาดาเนนการ รวมท:งการมคาส�งใหโรงสเหลาน:นสแปรสภาพขาวดวย ปญหาเหลาน: เกดจากแรงกดดนของกลมผลประโยชนท�ตองการใหรฐกลบไปใชโครงการรบจานาขาวเปลอก

2) การสารวจผลผลตของครวเรอนท)ทาประกน และขอมลพdนท)เพาะปลกจรง ขอมล ท: งสองน: เปนองคประกอบท�สาคญท�สดของการประกน เพราะสญญาประกนจะจายเงนสนไหม ตามปรมาณผลผลตและพ:นท�ของแตละครวเรอน ดงน:นหนวยงานราชการท�เปนผดาเนนงานจะตองกาหนดข:นตอนการสารวจท� “เช�อถอได” เพราะหนวยราชการท�ทาหนาท�ตรวจสอบ เชน สานกงาน การตรวจเงนแผนดน (สตง.) และสานกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต(ป.ป.ช.) จะตรวจความถกตองของการดาเนนงานจากข:นตอนดงกลาว

นอกจากน:ผลผลตของครวเรอนท�ทาประกนในป 2552 น: จะเปนขอมลสาคญท�สดท�จะใชเปนขอมล “ปรมาณผลผลตท�จะไดรบการประกน” ของแตละครวเรอนในป 2553/54 ในอนาคตเม�อมขอมลยอนหลงนานพอ61

61 ธ.ก.ส. สามารถใชขอมลผลผลตเฉล�ย 3-5 ป ยอนหลงของแตละครวเรอนในการทาสญญาประกนได


รฐบาลควรมการสมตรวจขาวในแปลงนาของเกษตรกร เพ�อยนยนวาผเอาประกนลงมอเพาะปลกจรง และเอาใจใสดแลท�นาของตนเย�ยงเกษตรกรท�วไป ธ.ก.ส. ควรไดรบจดสรรงบประมาณและบคลากรในการ“สม”สารวจพ:นท�นาหลงตนขาวงอกแลวอยางนอย 1-2 คร: งตอฤดเพาะปลก

ในโครงการประกนรายไดตนป 2553 ปรากฏวาพ:นท�ปลกขาวบางพ:นท�มการขอจดทะเบยน และขอทาประกนเปนจานวนสงกวาท�ทางราชการประมาณการไวคอนขางมาก สวนหน� งเกดจาก การท�รฐยงต:งราคาประกนไวเทาเดม ขณะท�ราคาตลาดของพชผลเกษตรสวนใหญเร�มลดลง และอกสาเหตหน�งอาจเปนไปไดวามการนาพ:นท�อ�นๆ ท�ไมไดปลกขาวมาขอจดทะเบยน ดงน:นนอกจากจะใชกระบวนการสารวจพ:นท�และผลผลตแลว รฐบาลจงตองรบหาทางแกไขปญหาโดยนาเทคโนโลยภาพถายดาวเทยมมาใชประกอบกบการสารวจขอมลภาคพ:นดนยนยนการแปลผล เทคนคน: มการใชแพรหลายในตางประเทศมานานแลว และปจจบนมบางองคกรท�ใหบรการภาพถายดาวเทยมโดยไมคดคาใชจาย แตกระทรวงเกษตรฯยงขาดศกยภาพดานน: นอกจากน:อาจมการข:นทะเบยนพ:นท�การปลกพช 3 ชนดพรอมกนตามเลขบตรประชาชน และสรางระบบการแจงรายงานขอมลเฉพาะกรณม การเปล� ยนแปลงพ:นท�ผานระบบโทรศพทมอถอ โดยอาศยกลมนกธรกจเพ�อสงคม (social entrepreneur)

การสารวจพ:นท�เพาะปลกและผลผลตควรเปนงานท�หนวยงานระดบทองถ�นเปนผรบผดชอบรวมกน ไดแก เจาหนาท�เกษตรตาบล ธ.ก.ส. ประจาอาเภอ เจาหนาท�ขององคกรปกครองสวนทองถ�น (อปท.) และกรรมการหมบาน นอกจากน: เกษตรกรตองลงนามรบรองผลสารวจ วธน: จะเปนเกราะปองกนการทางานของเจาหนาท�ท�สจรตมใหถกกลาวหาและลงโทษในกรณท�ขอมลเกดผดพลาด อยางไรกตาม จะตองมมาตรการปองกนการทจรตของเจาหนาท�บางคนท�อาจรวมมอกบชาวบาน บางคน รวมท:งการปรบปรงระบบการรบรองดวยประชาคม โดยใหชาวบานมแรงจงใจรายงาน การจดทะเบยนเทจ เชน รางวลใหผแจงเบาะแสหมบานท�แจงพ:นท�เกนจรงจะถกปรบลดเงนสนไหมท:งหมบาน เปนตน

3) ราคาอางอง ในป 2552 คณะอนกรรมการท�จดทาราคาอางอง กาหนดใหประกาศราคาอางองเพยงเดอนละ 2 คร: ง คอ ทกวนท� 1 และ 16 ของเดอนแตราคาดงกลาวจะไมสะทอนราคาในชวงเกบเก�ยวจรงของเกษตรกรแตละครวเรอน ในเวลาตอมาคณะอนกรรมการจงประกาศราคาอางองทกสปดาห การกาหนดราคาอางองน: มความสาคญมากเพราะจะมผลกระทบตอเงนงบประมาณท�ตอง จายชดเชยใหเกษตรกร

ดงน:น รฐบาลควรปรบปรงวธการจดเกบราคาตลาดท�ใชคานวณราคาอางอง เพราะทนทท�ขอมลตลาดถกนาไปใชคานวณราคาอางอง ราคาตลาดท�เคยเปนราคาท�เช�อถอได (เพราะผรายงานไมมเหตผลท�จะบดเบอนราคา) จะกลายเปนขอมลท� ถกบดเบอน วธการจดเกบขอมลจะตองปลอด


จากปญหาดงกลาวและหนวยงานท�จดเกบขอมลตองไมมผลประโยชนเก�ยวของ ยดหลกวชาการมความนาเช�อถอ และมการดาเนนงานท�โปรงใส

4) วนเรยกเกบเงนคาสนไหม (exercise date) ในป 2552 ธ.ก.ส. ใหอสระแกเกษตรกรสามารถเลอกวนเรยกเกบคาสนไหมไดโดยอสระระหวางวนท� 15 พฤศจกายน 2552 ถง มกราคม 2553 แตในปตอๆไป ธ.ก.ส. ควรเปล�ยนแปลงวนเรยกเกบคาสนไหมใหใกลเคยงวนเกบเก�ยวจรง (เชน อยในชวง 2 สปดาหของวนเกบเก�ยวตามท�เกษตรกรแจงไวในสญญาประกน) เพราะวตถประสงคของโครงการประกน คอ การประกนวาเมอถงวนเกบเกยวขาว เกษตรกรควรจะไดรบเงนจากการขายขาวอยางตาเทากบราคาประกน ท:งน: เพ�อใหเกษตรกรตดสนใจเลอกท�จะทาสญญาประกน และวางแผนการผลตต:งแตกอนลงมอเพาะปลก หากเปดโอกาสใหเกษตรกรเลอกวนเกบสนไหมเปนวนใดกได จะเปนการสงเสรมใหเกษตรกร “เกงราคา” ในฤดเกบเก�ยว ซ� งอาจทาใหเกษตรกรบางรายมกาไรเพ�ม บางรายขาดทนจนกลายเปนปญหาในภายหลง

5) โครงสรางการบรหารจดการโครงการประกนรายได ยงมหลายหนวยงานท)ตางคนตางทา การดาเนนงาน ครม. และ กขช. ควร “มอบอานาจ” ใหคณะกรรมการผบรหารจดการโครงการ เพ�อเกดความคลองตวและมความเปนอสระ โดย ธ.ก.ส. ควรเปนหนวยงานหลกในการดาเนนงาน สวน ครม.มหนาท�ในการวางหลกเกณฑตางๆใหชดเจน และแนนอน เชน จดทะเบยนกอนการเพาะปลก ใหเกษตรกรระบระยะเวลาขอใชสทธx ในสญญา สตรและเวลาในการประกาศราคาอางอง ฯลฯ

6) ปญหาแรงกดดนใหขdนราคาประกน และเพ)มปรมาณการประกนตอครวเรอน ในฤดกาลตอๆไปควรใหเกษตรกรเร�มจายเบ:ยประกนบางสวน โดยเบ:ยประกนข:นกบปรมาณขาวท�ประกน

7) ควรปรบโครงสรางคณะกรรมการนโยบายพชทกชนด โดยมองคประกอบเฉพาะฝายการเมอง มคณะกรรมการบรหารโครงการโดยฝายราชการประจา (ดรายละเอยดในรายงานทดอารไอ ของสถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทย 2552)

8) การระบายขาวรฐบาล ควรเนนบทบาทของตลาดสนคาเกษตรลวงหนา

9) บทบาทบรษทประกนภยเอกชนและตลาดสนคาเกษตรลวงหนา นอกเหนอจากโครงการประกนความเส�ยงราคา (และการประกนความเส�ยงดานผลผลต เชน การประกนดวยดชนน: าฝน ฯลฯ) รฐบาลไมควรมมาตรการอ�นท�จะแทรกแซงกลไกในตลาดขาว การไมแทรกแซงตลาดขาวจะเปดโอกาสใหตลาดสนคาเกษตรลวงหนาเตบโต มธรกรรมเพ�มข:น ราคาลวงหนาในตลาดสนคาเกษตรลวงหนาจะเปนประโยชนตอผประกอบการ (โดยเฉพาะโรงส หรอโรงงานแปง รวมท:งสหกรณการเกษตรท�ทาหนาท�รวบรวมขาว และสขาวขาย) ท�ตองการ “กนความเส�ยง” (hedging) จากความแปรปรวนของราคาขาวในตลาดจร (spot market) ประโยชนอกประการหน�ง คอ รฐบาลสามารถผอง


ถายความเส�ยงบางสวนจากสญญาประกนราคาท�ทากบเกษตรกรใหแกนกเกงกาไรในตลาดสนคาเกษตรลวงหนา

นอกจากน:นรฐบาลควรพจารณาหามาตรการสงเสรมใหบรษทประกนภยเอกชนเขามารบหนาท�ประกนความเส�ยงราคา (โดยเฉพาะสวนของราคาประกนท�ไมสงกวาตนทนการผลต) วธน: จะลดภาระการจายสนไหมของรฐบาลลง ทาใหปรมาณเงนอดหนนภายใน (domestic subsidy) ลดลง รฐมงบประมาณท�จะนาไปใชในงานพฒนาผลตภาพผลตของภาคเกษตรมากข:น โดยรฐอาจยงคงอดหนนเบ:ยประกนบางสวนใหแกเกษตรกรกไดเหมอนกบในกรณของรฐบาลสหรฐอเมรกา หรออดหนนเบ:ยประกนท:งหมดใหเกษตรกรท�มผลผลตไมเกนครอบครวละ 10 ตน

บรรณานกรม

ภาษาไทย

คณะกรรมการการประเมนการดาเนนงานตามโครงการรบจานาขาวเปลอกและมนสาปะหลง. 2550. การประเมนผลโครงการรบจานาขาวเปลอกและมนสาปะหลง ป 2548/49และ2549/50. กระทรวงพาณชย.

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยหอการคาไทย. 2549. โครงการจดทาระบบคาดการณและเตอนภยสนคาเกษตร. กรมการคาภายใน กระทรวงพาณชย.

จฑามาศ สงขอดม. 2546. ผลกระทบของปจจยภายนอกท มตออปสงคและอปทานขาวไทย.วทยานพนธมหาบณฑต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

เจมศกดx ป� นทอง. 2527. “การกระจายผลประโยชนและภาระของการแทรกแซงตลาดขาวโดยองคการตลาดเพ�อเกษตรกร 2525/26”. วารสารเศรษฐศาสตรธรรมศาสตร, ฉบบท� 2 (มถนายน).

ชยวฒน คนจรง. 2521. "โครงการเสถยรภาพ ราคา ตลาด และการสงออกของขาวไทย". ใน บทความทางวชาการ, ฉบบท� 27. กรงเทพฯ : ภาควชาเศรษฐศาสตรเกษตร คณะเศรษฐศาสตรและบรหารธรกจ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ธนากร อ: งสวสดx . 2538. มลคาและการกระจายผลประโยชนของการวจยขาวในประเทศไทย. วทยานพนธปรญญาโท มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ธญญรตน พรมภชย. 2550. ความคมคาจากการจานาขาวเปลอกของชาวนาในจงหวดเชยงใหม ในปการผลต 2548/49.วทยานพนธมหาบณฑต มหาวทยาลยเชยงใหม.

นตยสารขาวไทย. 2551. เปดบนทกการรบจานาขาวไทย : พระเอกหรอผ ราย. (กรกฎาคม – สงหาคม) หนา 36 – 49.

เบญจางค พทธอญชล. 2543. วเคราะหมาตรการโครงการรบจานาขาวของประเทศไทย.งานวจยเฉพาะเร�อง มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

พรรณนภา รงเรองสาร. 2546. การกาหนดราคาจานาโครงการรบจานาขาวเปลอกของรฐบาล.ปญหาพเศษ. สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลา เจาคณทหารลาดกระบง.

รงสรรค ธนะพรพนธ. 2531. อปสงคในการเสนอซ=อขาวสงออกของไทยในตลาดโลก: บทสารวจสถานะแหงความร. เอกสารวจยหมายเลข 24. สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาธรรมศาสตร.

ศนยความเปนเลศดานโลจสตกส มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร. 2549. โครงการศกษาศกยภาพระบบโลจสตกสสาหรบขาวไทย. องคการคลงสนคา กระทรวงพาณชย.

ศนยวจยเศรษฐศาสตรประยกต. 2547. ทางเลอกใหมสาหรบการรบจานาขาวเปลอกและลาไยอบแหง.มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.


สถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทย. 2552. “แนวทางใหมในการแทรกแซงราคาขาว” รายงานทดอารไอ, ฉบบท� 75 ตลาคม 2552

สมพร อศวลานนท และอรอนงค นยวกล. 2549. การสรางคณคาสนคาเกษตรไทย. บทความประกอบการสมมนา. ธนาคารแหงประเทศไทย.

สมพร อศวลานนท. 2543. “ความยดหยนของอปสงคและแนวโนมการบรโภคขาวของไทย”.โครงการวจย Medium and long terms Rice Supply and Demand. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

สานกงานเลขาธการวฒสภา. 2548. รายงานการพจารณาศกษาเร องการสงออกขาวไทย ป 2547. คณะกรรมาธการเศรษฐกจ การพาณชย และอตสาหกรรม วฒสภา.

สนนท รตนเมธาโกศล. 2546. การศกษาปจจยทมผลตออปสงคขาวกลองหอมมะลของผบรโภคในกรงเทพมหานคร. วทยานพนธมหาบณฑต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

โส ภณ ทองปาน . 2537 . นโยบาย เกษตรไทย . เ ศรษฐศาสต ร เกษตรและท รพยากร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

อมมาร สยามวาลา และ ดเรก ปทมสรวฒน. 2532. ผลกระทบของการปรบนโยบายขาว: บทวเคราะหโดยอาศยแบบจาลองอปทานของภาคเกษตร. สถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทย.

อมมาร สยามวาลา และวโรจน ณ ระนอง. 2533. ประมวลความรเร องขาว. สถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทย.

อมมาร สยามวาลา และสทศน เศรษฐบญสราง. 2531. “ผลกระทบของการแทรกแซงของรฐท�มตอดลการชาระเงน การโอนทรพยากรจากภาคเกษตรกรรม และการกระจายรายได พ.ศ. 2503-2527”. ใน เศรษฐกจไทย : บนเสนทางแหงสนตประชาธรรม รงสรรค ธนะพนธ และนพนธ พวพงศกร บรรณาธการ กรงเทพ : คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ภาษาองกฤษ

ADB. 1998. Thailand Agricultural Sector Needs Assessment Study. Vol.II-TA 3003-THA, Asian Development Bank.

Bhagwati, Jagdish N. 1982. “Directly Unproductive, Profit-seeking (DUP) Activities”. The Journal of Political Economy, Vol. 90, No.5.(Oct.),pp. 988 – 1002.

Krueger, A.O. 1974. “The Political Economy of the Rent-Seeking Society”. American Economic Review, 64 (June): 291-303.

Minot, N. 1998. Competitiveness of Food Processing in Vietnam : A Study of The Rice, Coffee, Seafood, And Fruit and Vegetables Subsectors. Prepared for Development Strategy Instiute


Ministry of Planning and Invesment Vietnam and Medium-Term Industrial Strategy Project United Nations Industrial Development Organization Vietnam.

Mushtaq H. Khan. 2009. The Damaging Effects of Ignoring Differences in Types of Corruption. Conference on Evidence-Based Anti-Corruption Policy. The Office of the National Anti-Corruption Commission of Thailand.

Pindyck, Robert S. and Rubinfeld, Daniel L. 1992. Microeconomics. New York: Macmillan. Poagongsakorn, Nipon and Somporn Isvilanonda. 2008. Key Issues in the Thai Rice Industry: Myth,

Misguided Policies and Critical Issues. The Rice Policy Forum. Los Banos, Philippines. February. (Forthcoming).

Poapongsakorn, Nipon. 2006. “The Decline and Recovery of Thai Agriculture: Causes, Reponses, Prospects and Challenges”. Rapid Growth of Selected Asian Countries. Policy Assistance Series 1/3.FAO RAP Pubication 2006/06. Bangkok.

Poapongsakorn, Nipon. 2009. The Thai Rice Price and Export Policies in Year 2008-09. The Asian Rice Policy Seminar. FAO. Chiangmai. February. (Forthcoming).

Posner, Richard A. 1975. “The Social of Monopoly and Regulation”. Journal of Political Economy, vol.83, no.4.

Siamwalla, Ammar. 1987. The Farmers’ Aid Fund Act of 1974: Its genesis and Aftermath. An EDI/KDI Seminar on Economic Policy Change and government Process. Organized ley EDI of the World Bank and KDI, Seoul, South Korea. November 9 – 13.

Siamwalla, Ammar. 1994. “An Assessment of Impact of Price Intervention Program in the Rice Markets, Year 1992 – 93”. TDRI White Paper, No.7. In Thai.

Sriboonjitta, S. 1998. “The Effect of Paddy Pledging Policy on Rice Price: Statistical Evidence during 1979-1997”. Economic Journal of Chiang Mai University, 119-128.

Tullock, G. 1967. “The Welfare Costs of Tariffs, Monopolies and Theft”. Western Economic Journal, 5, pp. 224-232.

Worcester, Dean A. JR. 1970. New Estimates of the Welfare Loss to Monopoly, United States: 1956-1969. University of Washington.

ภาคผนวก

ภาคผนวกท) 1 การเปรยบเทยบระหวางราคารบจานากบราคาตลาดสาหรบขาวเปลอก

เดอน/ป

ขาวเปลอกเจา ขาวเปลอกหอมมะล

ราคาตลาดเฉล)ย

ท)วประเทศ

ราคาจานาขาว

เจานาป


เจานาปรง

ราคาตลาด ราคาจานา

บาทตอตน บาทตอตน บาทตอตน บาทตอตน บาทตอตน พ.ย. 2543 4,518.50 5,280.00 - 7,289.00 6,495.00

ธ.ค. 2543 4,258.50 5,280.00 - 6,413.00 6,495.00 ม.ค. 2544 4,411.96 5,280.00 - 6,583.00 6,495.00

ก.พ. 2544 4,586.67 5,280.00 - 6,376.00 6,495.00

ม.ค. 2544 4,327.46 5,280.00 - 6,085.50 6,495.00

เม.ย. 2544 4,212.63 - 4,870.00 6,139.50 - พ.ค. 2544 4,307.63 - 4,870.00 5,932.50 -

ม.ย. 2544 4,255.75 - 4,870.00 5,750.50 -

ก.ค. 2544 4,640.50 - 4,870.00 5,710.50 -

ส.ค. 2544 4,556.00 - - 5,204.50 - ก.ย. 2544 4,635.13 - - 4,929.00 -

ต.ค. 2544 4,603.75 - - 5,151.50 -

พ.ย. 2544 4,357.50 5,330.00 - 4,748.00 7,000.00

ธ.ค. 2544 4,330.17 5,330.00 - 4,750.00 7,000.00 ม.ค. 2545 4,527.13 5,330.00 - 5,093.50 7,000.00

ก.พ. 2545 4,733.63 5,330.00 - 5,286.00 7,000.00

ม.ค. 2545 4,746.17 5,330.00 - 5,276.00 7,000.00

เม.ย. 2545 4,614.25 - 4,975.00 5,318.00 - พ.ค. 2545 4,791.75 - 4,975.00 5,458.00 -

ม.ย. 2545 4,808.75 - 4,975.00 5,859.50 -

ก.ค. 2545 4,640.00 - 4,975.00 6,319.00 -

ส.ค. 2545 4,567.50 - - 6,339.50 - ก.ย. 2545 4,595.75 - - 6,527.50 -

ต.ค. 2545 4,749.50 - - 6,336.50 -

พ.ย. 2545 4,721.38 5,330.00 - 6,271.50 6,800.00

ธ.ค. 2545 4,617.75 5,330.00 - 6,361.00 6,800.00

ม.ค. 2546 4,814.00 5,330.00 - 6,055.00 6,800.00

ก.พ. 2546 4,821.00 5,330.00 - 6,619.50 6,800.00


ภาคผนวกท) 1 การเปรยบเทยบระหวางราคารบจานากบราคาตลาดสาหรบขาวเปลอก (ตอ)

เดอน/ป





เจานาป




บาทตอตน บาทตอตน บาทตอตน บาทตอตน บาทตอตน

ม.ค. 2546 4,713.17 5,330.00 - 7,322.50 6,800.00

เม.ย. 2546 4,653.25 - 4,975.00 7,771.00 -

พ.ค. 2546 4,664.75 - 4,975.00 7,984.00 -

ม.ย. 2546 4,765.25 - 4,975.00 8,311.00 - ก.ค. 2546 4,768.25 - 4,975.00 8,454.50 - ส.ค. 2546 4,620.00 - - 8,788.00 - ก.ย. 2546 4,592.00 - - 8,097.50 - ต.ค. 2546 4,517.75 - - 8,447.00 - พ.ย. 2546 4,459.75 5,330.00 - 8,025.00 7,000.00

ธ.ค. 2546 4,525.75 5,330.00 - 7,974.00 7,000.00

ม.ค. 2547 4,758.25 5,330.00 - 9,318.50 7,000.00

ก.พ. 2547 4,736.25 5,330.00 - 8,834.50 7,000.00

ม.ค. 2547 5,095.75 5,330.00 - 9,271.00 7,000.00

เม.ย. 2547 5,351.67 - 5,250.00 9,457.50 -

พ.ค. 2547 5,407.00 - 5,250.00 9,249.50 -

ม.ย. 2547 5,372.00 - 5,250.00 8,546.50 -

ก.ค. 2547 5,497.75 - 5,250.00 7,957.00 -

ส.ค. 2547 5,909.75 - - 7,717.50 -

ก.ย. 2547 5,812.00 - - 7,417.00 - ต.ค. 2547 5,738.25 - - 7,185.00 - พ.ย. 2547 6,061.00 6,600.00 - 7,407.00 10,000.00 ธ.ค. 2547 6,157.00 6,600.00 - 7,636.50 10,000.00 ม.ค. 2548 6,307.50 6,600.00 - 7,885.00 10,000.00 ก.พ. 2548 6,325.75 6,600.00 - 7,955.00 10,000.00 ม.ค. 2548 6,854.33 6,600.00 - 8,028.00 10,000.00



เดอน/ป





เจานาป





เม.ย. 2548 6,677.50 - 6,700.00 8,000.00 -

พ.ค. 2548 6,711.33 - 6,700.00 7,913.50 -

ม.ย. 2548 6,724.00 - 6,700.00 7,688.50 -

ก.ค. 2548 6,618.75 - 6,700.00 7,696.00 - ส.ค. 2548 6,602.75 - - 7,995.00 - ก.ย. 2548 6,703.00 - - 8,013.00 - ต.ค. 2548 6,879.75 - - 7,882.50 - พ.ย. 2548 6,750.00 7,100.00 - 7,480.00 10,000.00 ธ.ค. 2548 6,738.00 7,100.00 - 7,400.00 10,000.00

ม.ค. 2549 6,787.50 7,100.00 - 7,485.00 10,000.00

ก.พ. 2549 6,815.50 7,100.00 - 7,807.00 10,000.00

ม.ค. 2549 6,831.25 7,100.00 - 8,168.00 10,000.00

เม.ย. 2549 6,787.50 - 7,100.00 8,190.50 -

พ.ค. 2549 6,680.00 - 7,100.00 8,305.00 -

ม.ย. 2549 6,656.25 - 7,100.00 8,298.50 -

ก.ค. 2549 6,720.00 - 7,100.00 8,705.00 -

ส.ค. 2549 5,976.75 - - 8,970.50 -

ก.ย. 2549 6,516.00 - - 9,022.50 -

ต.ค. 2549 6,012.75 - - 8,980.00 - พ.ย. 2549 6,050.25 6,500.00 - 8,460.00 9,000.00 ธ.ค. 2549 6,144.00 6,500.00 - 8,275.50 9,000.00 ม.ค. 2550 6,330.33 6,500.00 - 8,680.00 9,000.00 ก.พ. 2550 6,416.67 6,500.00 - 8,787.50 9,000.00 ม.ค. 2550 6,345.96 6,500.00 - 8,932.00 9,000.00 เม.ย. 2550 6,967.00 - 6,600.00 8,954.50 -

พ.ค. 2550 6,197.25 - 6,600.00 8,903.50 -



เดอน/ป





เจานาป





ม.ย. 2550 6,275.25 - 6,600.00 8,960.50 -

ก.ค. 2550 6,275.00 - 6,600.00 9,025.00 -

ส.ค. 2550 6,291.75 - - 9,025.00 -

ก.ย. 2550 6,266.25 - - 9,057.50 - ต.ค. 2550 6,269.50 - - 9,120.50 - พ.ย. 2550 6,650.00 6,700.00 - 9,348.00 9,300.00 ธ.ค. 2550 6,933.50 6,700.00 - 10,261.00 9,300.00 ม.ค. 2551 7,006.75 6,700.00 - 10,965.50 9,300.00 ก.พ. 2551 7,919.25 6,700.00 - 12,145.00 9,300.00

ม.ค. 2551 10,546.50 6,700.00 - 13,119.00 9,300.00

เม.ย. 2551 13,632.00 - - 18,259.50 -

พ.ค. 2551 13,325.75 - - 17,418.50 -

ม.ย. 2551 12,396.00 - 14,000.00 15,110.50 -

ก.ค. 2551 12,372.00 - 14,000.00 14,730.00 -

ส.ค. 2551 11,862.00 - 14,000.00 13,657.50 -

ก.ย. 2551 11,892.00 - 14,000.00 13,761.50 -

ต.ค. 2551 10,826.25 - - 13,649.00 -

พ.ย. 2551 9,353.75 12,000.00 - 11,351.50 15,000.00

ธ.ค. 2551 9,422.50 12,000.00 - 12,040.00 15,000.00 ม.ค. 2552 9,875.00 12,000.00 - 13,412.50 15,000.00 ก.พ. 2552 10,300.00 12,000.00 - 13,881.25 15,000.00 ม.ค. 2552 9,450.00 12,000.00 - 14,175.00 15,000.00 เม.ย. 2552 9,721.88 - 11,800.00 14,212.50 - พ.ค. 2552 9,600.00 - 11,800.00 14,075.00 -

ท�มา : กรมการคาภายใน, 2552


ภาคผนวกท) 2 ความสมพนธสตอกขาวของรฐบาลกบการสงออกขาวของไทย

ป ปรมาณสงออกขาวรวม1) ปรมาณขาวสารในสตอค2)

ตน ลานตน

ม.ค. 2549 579,501 3.92 ก.พ. 2549 585,601 4.41 ม.ค. 2549 626,015 4.37 เม.ย. 2549 599,232 4.67 พ.ค. 2549 665,334 5.01 ม.ย. 2549 659,296 5.10 ก.ค. 2549 553,948 5.14 ส.ค. 2549 525,788 5.02 ก.ย. 2549 624,922 4.85 ต.ค. 2549 697,756 4.74 พ.ย. 2549 663,253 4.85 ธ.ค. 2549 640,010 5.23 ม.ค. 2550 622,942 5.20 ก.พ. 2550 591,362 5.13 ม.ค. 2550 743,386 4.96 เม.ย. 2550 703,758 5.13 พ.ค. 2550 683,554 5.18 ม.ย. 2550 729,501 5.09 ก.ค. 2550 624,703 5.07 ส.ค. 2550 641,321 5.15 ก.ย. 2550 836,383 5.05 ต.ค. 2550 1,101,638 4.83 พ.ย. 2550 1,168,506 4.49 ธ.ค. 2550 1,110,319 4.02 ม.ค. 2551 1,022,849 3.63 ก.พ. 2551 1,049,697 3.19 ม.ค. 2551 1,136,239 2.74


ภาคผนวกท) 2 ความสมพนธสตอกขาวของรฐบาลกบการสงออกขาวของไทย (ตอ)

ป ปรมาณสงออกขาวรวม1) ปรมาณขาวสารในสตอค2)

ตน ลานตน

เม.ย. 2551 816,424 2.45 พ.ค. 2551 1,006,026 2.45 ม.ย. 2551 954,388 3.01 ก.ค. 2551 890,492 3.57 ส.ค. 2551 790,060 4.13 ก.ย. 2551 709,319 4.69 ต.ค. 2551 604,910 4.69 พ.ย. 2551 437,476 5.83 ธ.ค. 2551 597,883 6.97 ม.ค. 2552 612,118 4.84 ก.พ. 2552 690,382 5.05 ม.ค. 2552 765,809 5.62 เม.ย. 2552 671,188 7.04 พ.ค. 2552 735,048 7.56 ม.ย. 2552 908,505 7.67

ท�มา : 1) กรมศลกากร 2) องคการคลงสนคา


ภาคผนวกท) 3 เปรยบเทยบราคาขาวสงออก ไทยกบสหรฐอเมรกา และเวยดนาม

ราคา ขาวขาว 100%

ชdน2

F.O.B. กรงเทพ

ขาวขาว 5%



F.O.B. เวยดนาม

southern long gtain

milled

F.O.B. - US

เหรยญสหรฐตอตน เหรยญสหรฐตอตน เหรยญสหรฐตอตน เหรยญสหรฐตอตน

ส.ค. 2548 292 286 347 278

ก.ย. 2548 294 288 346 292

ต.ค. 2548 296 289 345 303

พ.ย. 2548 286 280 336 308

ธ.ค. 2548 288 282 338 320

ม.ค. 2549 299 293 353 343

ก.พ. 2549 307 300 369 354

ม.ค. 2549 310 303 374 353

เม.ย. 2549 310 304 387 358

พ.ค. 2549 315 308 386 364

ม.ย. 2549 319 312 391 364

ก.ค. 2549 323 315 403 371

ส.ค. 2549 321 315 409 395

ก.ย. 2549 319 314 410 406

ต.ค. 2549 312 307 406 418

พ.ย. 2549 310 305 406 419

ธ.ค. 2549 317 311 423

ม.ค. 2550 321 313 420

ก.พ. 2550 325 317 417

ม.ค. 2550 320 321 441 405

เม.ย. 2550 327 319 439 400


ภาคผนวกท) 3 เปรยบเทยบราคาขาวสงออก ไทยกบสหรฐอเมรกา และเวยดนาม (ตอ)


ชdน2






southern long gtain

milled

F.O.B. - US


พ.ค. 2550 329 320 439 397

ม.ย.-2550 338 329 445 397

ก.ค.-2550 345 336 457 392

ส.ค.-2550 336 327 450 395

ก.ย.-2550 332 323 448 413

ต.ค.-2550 336 327 454 446

พ.ย.-2550 349 340 480 475

ธ.ค.-2550 368 359 508 496

ม.ค.-2551 399 389 545 518

ก.พ.-2551 466 454 612 565

ม.ค.-2551 567 554 711 664

เม.ย.-2551 849 833 996 816

พ.ค.-2551 990 973 1122 926

ม.ย.-2551 870 854 1003 878

ก.ค.-2551 831 814 923 854

ส.ค.-2551 780 764 861 802

ก.ย.-2551 764 749 824 791

ต.ค.-2551 683 667 744 717

พ.ย.-2551 591 576 689 664

ธ.ค.-2551 582 566 702 632


ภาคผนวกท) 3 เปรยบเทยบราคาขาวสงออก ไทยกบสหรฐอเมรกา และเวยดนาม (ตอ)


ชdน2






southern long gtain

milled

F.O.B. - US


ม.ค.-2552 611 581 764 592

ก.พ.-2552 624 594 770 562

ม.ค.-2552 637 608 768 513

เม.ย.-2552 588 558 738 534

พ.ค.-2552 556 526 732 513

ม.ย.-2552 581 551 760 502

ก.ค.-2552 586 556 790 502 ท�มา : 1) สมาคมผสงออกขาวไทย 2) USDA


ภาคผนวกท) 4 คาเชาทางเศรษฐกจของผสงออกจากการประมลขาวในโครงการรบจานาขาวเปลอก ฤด 2548/49 ป/ครdงท)/

เดอน

รายการ

ประมล

ปรมาณ

ท)

ประมล

ราคา

ประมล

(1)

คานวณกอนหกคาเส)อมราคา คานวณหลงมการหกคาเส)อมราคา

ราคา

ขาวสาร

ตลาด

กทม.

(2)

คาเชา

ของผ

สงออก

ตอ

หนวย

มลคา

คาเชา

ของผ

สงออก

คา

เส)อม

ราคา

ราคา

ตลาด

หกคา

เส)อม

ราคา

คาเชา

ของผ

สงออก

ตอ

หนวย

มลคาคา

เชาของผ

สงออก

อตรา

สญเสย

มลคา

ตน บาท/ตน บาท/ตน บาท/ตน ลานบาท บาท/ตน บาท/ตน บาท/ตน ลานบาท รอยละ

2549/4/ส.ค. หอมมะล 100% ช:น2

2,745 19,870 18,250 -1,620 -4.45 0 18,250 -1,620 -4.45 0%

2549/6/ธ.ค. ขาวขาว 5% 163,012 10,520 12,550 2,030 330.91 0 12,550 2,030 330.91 0%

2550/2/ม.ค. ขาวขาว 5% 32,673 10,650 12,550 1,900 62.08 0 12,550 1,900 62.08 0% 2550/3/ม.ย. ขาวขาว 5% 175,463 10,700 12,550 1,850 324.61 126 12,425 1,725 302.59 1% 2550/5/ต.ค. หอมมะล

100% ช:น2 141,000 16,500 17,650 1,150 162.15 177 17,474 974 137.26 1%

ขาวขาว 5% 236,758 9,700 12,550 2,850 674.76 126 12,425 2,725 645.05 1% 2550/6/พ.ย. หอมมะล

100% ช:น2 200,784 17,600 19,002 1,402 281.56 380 18,622 1,022 205.25 2%

ขาวขาว 5% 288,907 9,750 12,550 2,800 808.94 251 12,299 2,549 736.42 2%

ขาวขาว 25% 90,490 9,030 10,575 1,545 139.81 212 10,364 1,334 120.67 2% 2551/พ.ย. ขาวขาว 5% 67,958 11,237 18,550 7,313 497.01 1,855 16,695 5,458 370.95 10%

ขาวหอมมะล

93,873 15,537 24,705 9,168 860.64 2,471 22,235 6,698 628.73 10%

หอมจงหวด 134,140 15,537 20,800 5,263 706.00 2,080 18,720 3,183 426.99 10%

ขาวปทมธาน

511 15,537 20,800 5,263 2.69 2,080 18,720 3,183 1.63 10%

ขาวขาว 10% 6,647 11,237 16,345 5,108 33.96 1,635 14,711 3,474 23.09 10%

ขาวขาว 15% 53 11,237 15,465 4,228 0.22 1,547 13,919 2,682 0.14 10%

2551/ธ.ค. ขาวขาว 25% 73,611 8,050 14,080 6,030 443.87 1,408 12,672 4,622 340.23 10%

2552/พ.ค. ขาวขาว 25% 18,283 8,050 14,172 6,122 111.93 2,126 12,046 3,996 73.07 15%

ขาวขาว 25% (คงเหลอ)

2,277 8,050 14,172 6,122 13.94 2,126 12,046 3,996 9.10 15%

รวม 5,450.65 4,409.72

ท�มา : (1) กรมการคาตางประเทศ 2552 และ (2) กรมการคาภายใน 2552


ภาคผนวกท) 5 ชาวนาในโครงการจานาและมลคา เทยบกบชาวนาทdงหมดและผลผลตขาวจาแนกตาม ปรมาณผลผลตตอคนจน (หรอมลคาจานาตอคน)

มลคาจานาตอราย ผลผลตตอราย*

2548/49 2551/52

จานวนเกษตรกรเขารวมโครงการ1/ มลคาจานา สามะโนเกษตร ป 25462/ เกษตรกร มลคาจานา สามะโนเกษตร ป 25462/

(ราย)

(รอยละ) (ลานบาท) (รอยละ)

ผลผลต

(รอยละ)


(รอยละ) (รอยละ) (รอยละ)

ผลผลต

(รอยละ)


(รอยละ)

ต�ากวา 40,000 บาท ต�ากวา 5.9 ตน (48/49) ต�ากวา 3.9 ตน (51/52)

193,966 36.90 5,163.48 12.66 27.95 70.22 15.83 2.73 57.2 18

40,001-100,000 บาท 6 - 14.9 ตน (48/49) 4 – 8.9 ตน (51/52)

211,992 40.33 14,036.56 34.41 29.54 20.22 30.02 13.19 23.7 22

100,001-200,000 บาท 15- 28.9 ตน (48/49) 9 – 16.9 ตน (51/52)

83,891 15.96 11,809.74 28.95 18.90 6.04 25.20 23.44 10.9 21

200,001-340,000 บาท 29 – 48.9 ตน (48/49) 17 – 28.9 ตน (51/52)

30,612 5.82 7,966.56 19.53 14.24 2.59 17.28 29.11 4.7 16

มากกวา 340,000 บาท มากกวา 49 (48/49) มากกวา 29 ตน (51/52)

5,203 0.99 1,819.60 4.46 9.37 0.93 11.67 31.52 3.5 24

รวม 525,664** 100.00 40,795.95 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00

หมายเหต : * ใชราคารบจานาขาวเปลอกนาป 5% ป 2548/49 7,000 บาท/ตน คานวณเปนปรมาณขาวเปลอกท�เขารวมโครงการ และ 11,800 บาทตอตนในป 2551/52 ** ขอมลของอคส.มผเขาโครงการรบจานาสงกวาธ.ก.ส. คอ 624,428 ราย ท:งน: เพราะธ.ก.ส. นบลกคาจากการจายเงนก แตอคส. นบจากเกษตรกรท�นาขาวเปลอกมาจานาเปนไปไดวาเกษตรกรบางรายนาขาวเปลอกมาจานาหลายคร: งขอมลของอคส. จงมากกวาธ.ก.ส.

ท�มา : 1/ ธนาคารเพ�อการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) 2552 2/ สานกงานสถตแหงชาต สามะโนการเกษตร 2546


ภาคผนวก 6 มาตรการ/เง)อนไขของโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/4962

มตคณะกรรมการนโยบายขาว(กนข.) เหนชอบมาตรการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49 เพ�อใหเกษตรกรมรายไดเพ�มมากข:น ปองกนการปลอมปนและไมใหเกดการร�วไหลในการจานาใหเปนไปตามเจตนารมณของโครงการ ดงน:

1.1 เปาหมายปรมาณรบจานา ปรมาณรบจานารวม 9 ลานตนขาวเปลอกเทากบปท�ผานมา ซ� งยงคงเปนปรมาณท�มากเพยงพอในการกระตนตลาดเพ�อสรางความม�นใจใหเกษตรกร สามารถจาแนกเปนขาวเปลอกหอมมะล 5 ลานตน ขาวเปลอกเจา 3 ลานตน และขาวเปลอกเหนยว 1 ลานตน ขาวเปลอกเหนยวใหรบจานาเฉพาะยงฉางเทาน:น

1.2 ราคารบจานา ขาวเปลอกนาป ความช:นไมเกน 15%

1) ขาวเปลอกหอมมะล

ชนดสไดตนขาว 42 กรม ตนละ 10,000 บาท




โดยราคารบจานาใบประทวนขางตนสามารถปรบเพ�มหรอลด ตามจานวนกรมในอตรากรมละ 50 บาท สวนราคารบจานาขาวเปลอกหอมมะลท�ยงฉางเกษตรกรใหกาหนดราคารบจานาตนละ 10,000 บาท โดยขาวเปลอกท�ความช:นไมไดมาตรฐานจะไมรบจานายงฉาง

2) ขาวเปลอกหอมจงหวด





โดยราคารบจานาใบประทวนขางตนสามารถปรบเพ�มหรอลด ตามจานวนกรมในอตรากรมละ 40 บาท สวนราคารบจานาขาวเปลอกหอมจงหวดท�ยงฉางเกษตรกรใหกาหนดราคารบจานาตนละ 7,900 บาท

62 คมอการปฏบตงานโครงการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49 สานกบรหารงานตามนโยบายรฐ


3) ขาวเปลอกเจานาป

ขาวเปลอกเจา 100% (ชนดสเปนขาวสาร 100%) ตนละ 7,100 บาท





ขาวเปลอกปทมธาน ตนละ 7,100 บาท

ขาวเปลอกหอมสพรรณบร ตนละ 7,000 บาท

4) ขาวเปลอกเหนยว เปนการรบจานายงฉาง

ขาวเปลอกเหนยว ตนละ 7,700 บาท

ขาวเปลอกเหนยวชนดคละ ตนละ 7,500 บาท

1.3 ระยะเวลาโครงการและระยะเวลาไถถอน ระยะเวลารบจานาระหวาง 1 พฤศจกายน 2548 ถง 28 กมภาพนธ 2549 ยกเวนภาคใตใหรบจานา 1 กมภาพนธ ถง 31 พฤษภาคม 2549 เพ�อรองรบผลผลตขาวเปลอกเจานาปท�คาดวาจะเร�มออกสตลาดต:งแตชวงเดอนพฤศจกายน 2548 - กมภาพนธ 2549 ระยะเวลาไถถอน 3 เดอนนบถดจากเดอนท�รบจานา กรณการจานาขาวเปลอกท�ยงฉางกาหนด ไถถอนภายใน 4 เดอนนบถดจากเดอนท�รบจานา

1.4 คณสมบต ของผรวมโครงการรบจานาขาวเปลอก

1.4.1 กรณเปนเกษตรกร 1) ตองเปนเจาของกรรมสทธx และผผลตขาวเปลอกท�จะจานา 2) ตองเปนเกษตรกรท�มหนงสอรบรองความเปนเกษตรกรผปลกขาวนาป ปการ

ผลต 2548/49 จากกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ หรอ ผท�ไดรบมอบหมาย และตองเปนลกคา ธ.ก.ส.

3) ในกรณท�ยงไมไดเปนลกคา ธ.ก.ส. เกษตรกรจะตองนาหนงสอรบรองความเปนเกษตรกรไปตดตอ ธ.ก.ส. เพ�อข:นทะเบยนเปนลกคา ธ.ก.ส. กอน

เอกสารท�เกษตรกรตองนามาย�นท�หนวยรบฝาก ไดแก ตนฉบบหนงสอรบรองความเปนเกษตรกรผปลกขาวนาป ปการผลต 2548/49 และสาเนาบตรประจาตวประชาชน กรณเปนลกคาธ.ก.ส. ใหนาสมดคฝากบญชเงนก ธ.ก.ส. มาดวย ขณะท�เกษตรกรท�ไมไดเปนลกคาธ.ก.ส. ตองไดรบการข:นทะเบยนเปนลกคาจากธ.ก.ส. เสยกอน


1.4.2 กรณเปนสถาบนเกษตรกร (กลมเกษตรกรหรอสหกรณการเกษตร)

1) ตองเปนสถาบนเกษตรกรท�จดทะเบยนจดต:งถกตองตามกฎหมายและเปนเพยงผ รวบรวมผลผลตขาวเปลอกของสมาชกเพ�อนามาฝากและจานาเทาน:น ซ� งสมาชกตองเปนเกษตรกรท�มหนงสอรบรองความเปนเกษตรกรผปลกขาวนาป ปการผลต 2548/49 จากกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ หรอผท�ไดรบมอบหมายและเปนลกคา ธ.ก.ส.

2) สถาบนเกษตรกร ตองตดตอกบ ธ.ก.ส. สาขา ในทองท�เพ�อแจงความจานงวาจะฝากขาวเปลอกเพ�อจานาใบประทวนสนคากบธ.ก.ส. โดย ธ.ก.ส. จะเปนผอนมตวงเงนกยม

เอกสารท�สถาบนเกษตรกรตองนามาย�นท�หนวยรบฝาก ไดแก - ตนฉบบหนงสอรบรองความเปนเกษตรกรผปลกขาวนาป ปการผลต 2548/49

ของสมาชกท�สถาบนเกษตรกรรวบรวมผลผลตขาวเปลอกมาฝากเพ�อจานา - ตนฉบบหนงสออนมตวงเงนกยมของ ธ.ก.ส. และสาเนาภาพถายพรอมรบรอง

สาเนาถกตอง และเม�อตรวจสอบแลว อคส.จะคนตนฉบบให - บญชรายช�อเกษตรกรท�สถาบนเกษตรกรรวบรวมขาวเปลอกมาสงมอบ - สาเนารายงานการประชมของสถาบนเกษตรกร ซ� งจะระบถงผมอานาจกระทา

การแทนสถาบนเกษตรกรในการดาเนนการฝากและจานาขาวเปลอก - สาเนาบตรประจาตวประชาชนของผรบมอบอานาจ

1.4.3 การเขารวมโครงการของโรงส

1) ใหความสาคญกบโรงสสหกรณการเกษตรเปนลาดบแรก โดยสหกรณการเกษตรท�เขารวมโครงการฯ จะตองมศกยภาพในการรบฝากและสแปรสภาพขาวเปลอกได รวมท:งตองไดรบการรบรองจากกรมสงเสรมสหกรณวาเปนผท�มความสามารถเขารวมโครงการได โดยใหคณะกรรมการของสหกรณท:งคณะเปนผค :าประกนการเขารวมโครงการฯ

2) โรงสเอกชนท�อยในเขตพ:นท�ของแตละจงหวดและมศกยภาพในการรบฝากและสแปรสภาพขาวเปลอก โดยตองมเคร�องอบลดความช:นหรอลานตาก และมสถานท�เกบขาวอยในบรเวณเดยวกบโรงส

ขอปฏบตของโรงสท�เขารวมโครงการฯ63 ดงน:

63 กรมการคาภายใน กระทรวงพาณชย 2548


1. โรงสท�เขารวมโครงการจะรบจานาขาวเปลอกจากเกษตรกรไดไมเกน 50 เทาของกาลงการผลต ณ เวลาใดเวลาหน�ง และตองวางหนงสอค:าประกนธนาคาร รอยละ 20 ของมลคาขาวเปลอก ท�รบจานา

2. โรงสท�รบจานาตองรบซ:อขาวเปลอกจากเกษตรกรตามการคาปกตไมนอยกวา รอยละ 50 ของปรมาณท�รบจานา ณ เวลาใดเวลาหน�ง โดยเฉพาะโรงสท�มการแปรสภาพขาวเปลอกเปนขาวสาร และจะตองแยกกองขาวเปลอกท�โรงสรบซ:อกบกองขาวเปลอกท�รบจานาออกจากกนใหชดเจนดวย

3. หามโรงสรบฝากขาวเปลอกจากเกษตรกรไวกอน แลวเจาหนาท�ของ อคส. ออกใบประทวนใหในภายหลง หากมการรบฝากขาวเปลอกไวใหถอวาเปนขาวของโรงสมใชขาวท�รบจานาของรฐบาล

4. โรงสท�เขารวมโครงการจะตองแปรสภาพขาวเปลอกท�รบจานา และสงมอบขาวสาร ในระยะเวลาตามท�กาหนด

5. หามโรงสท�เขารวมโครงการนาขาวท� อคส. ฝากเกบไว ไปเกบไวในสถานท�อ�น นอกจากบรเวณโรงสท�เขารวมโครงการ พรอมท:งรบผดชอบคณภาพขาวเปลอกดงกลาว เชนเดยวกบ ผประกอบการดแลรกษาคณภาพสนคาในทางการคาปกตของตนเอง โดยโรงสจะไดรบคาฝากเกบขาวเปลอกท�จานาเม�อเกบรกษาเกนกวา 90 วน ในอตราตนละ 20 บาท/เดอน

6. หามโรงสนาขาวสารท�ไมไดhแปรสภาพจากขาวเปลอกท�จานาหรอขาวสารของโรงสอ�นมาสงมอบ (เปาเกา) เขาโกดงของ อคส. โดยเดดขาด

7. โรงสท�เขารวมโครงการจะตองจดหาเคร�องคอมพวเตอร เพ�อบนทกขอมลและ รายงานขอมลการรบจานาขาวเปลอกผานระบบคอมพวเตอรออนไลนมายงกรมการคาภายในและ อคส. เปนประจาทกวน ในกรณท�มการขนยายขาวสารเขาโกดงกลาง ใหรายงานลวงหนา 1 วนกอนขนยาย ท:งน:หากโรงสใดไมสามารถจดหาคอมพวเตอรไดจะตองไดรบความเหนชอบผอนผนจาก อคส. กอนและ แจงใหกรมการคาภายในทราบดวย

1.5 เง�อนไข ของการจานาขาวเปลอก 1) เกษตรกรหรอสถาบนเกษตรกรประสงคจะกเงนจาก ธ.ก.ส. ใหนาใบรบของ

คลงสนคา ใบประทวนสนคา ย�นแสดงความจานงการขอกเงนจาก ธ.ก.ส. สาขาทองท� ภายใน 15 วน ทาการ นบจากวนท�ออกใบประทวนสนคา หากไมดาเนนการกตามระยะเวลาดงกลาวเกษตกรหรอสถาบนเกษตรกรจะตองดาเนนการตามมาตรการท�ธ.ก.ส. ไดวางไว

2) กรณเกษตรกรหรอสถาบนเกษตรกรมาฝากแลวไมนาใบประทวนสนคา ใบรบของคลงสนคาไปจานากบ ธ.ก.ส. เกษตรกรหรอสถาบนเกษตรกรผฝากจะตองรบผดชอบชดใชคาใชจายท�เกดข:นท:งหมด เชน คาแรงงาน คาเกบรกษา ฯลฯ


3) พ:นท�รบจานา เกษตรกรสามารถจานาขาวเปลอกไดในพ:นท�ตนเองเทาน:น โดยโรงสหามจานาขามเขตและหามเปดจดรบจานานอกพ:นท� ยกเวนพ:นท�ตาบลตดตอกน และประเพณปฏบตทางการคาปกต กลาวคอ ในพ:นท�ท�ไดรบการผอนผนการจานาในโครงการ ท�ผานๆมา หรอ คณะกรรมการเพ�อแกไขปญหาเกษตรกรอนเน�องจากผลผลตการเกษตรระดบจงหวดพจารณากอนนาเสนอคณะอนกรรมการบรหารและกากบดแลการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49 พจารณาและนาเสนอรฐมนตรวาการกระทรวงพาณชย ในฐานะรองประธานคณะกรรมการนโยบายขาว(กนข.)พจารณาอนมต

ขอสงเกต : ในกรณการอนมตเปดจดรบจานานอกพ:นท�น:น อาจมการว�งเตนท:งในระดบจงหวดและระดบอนกรรมการในสวนกลาง เพ�อใหโรงสของตนหรอท�ตนสนบสนนไดรบสทธรบจานานอกพ:นท�

1.6 วงเงนคาขาวเปลอกท�รบฝากและรบจานา

1. เกษตรกร ไมเกนรายละ 350,000 บาท

2. กลมเกษตรกร ไมเกนกลมละ 20,000,000 บาท

3. สหกรณการเกษตร ไมเกนสหกรณละ100,000,000 บาท

กรณท�จะฝากหรอจานาเกนวงเงนท�กาหนดขางตนสามารถทาไดแตตองเปนไปตามระเบยบของ ธ.ก.ส.

1.7 การกากบดแล

สวนกลาง แตงต:งคณะอนกรรมการบรหารและกากบการรบจานาขาวเปลอกนาป ปการผลต 2548/49 ทาหนาท�การบรหาร และกากบดแล แกไขปญหาและอปสรรคในการดาเนนงาน แตงต:งคณะทางาน และรายงานผลการดาเนนงานให กนข. ทราบ ขณะท� ฝายเขานการ กนข. กรมการคาภายใน จะทาหนาท�กาหนดหลกเกณฑการวดความช:นขาวเปลอกและส�งเจอปนใหเกษตรกรไดรบความเปนธรรม และใหมการปฏบตไปในทศทางเดยวกน

จงหวด ใหคณะกรรมการฯระดบจงหวดกากบดแลแบบเบดเสรจ รวมถงการประชาสมพนธโครงการแกเกษตรกรผปลกขาว โดยรวมกบ ธ.ก.ส. ในพ:นท�และองคการบรหารสวนทองถ�น ในการตรวจสอบและกากบดแลการรบจานาใหเปนไปดวยความโปรงใส ปองกนการสวมสทธx และการปลอมปนขาว

ผลงานวจยโดย

นพนธ พวพงศกร

จตรกร จารพงษ

นาเสนอ ตอ สานกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต เลขท� 165/1 แขวงจตรลดา เขตดสต กรงเทพมหานคร

Documents

มาตรการแทรกแซงตลาดข้าวเพื่อป้องกันการทุจริต