Η σηµασία της Τέχνης σήµεραΕΥΓΕΝΙΑ ΜΑΝΩΛΙΔΟΥ Μουσικός

Ποτέ δεν θα μπορέσουμε μετά βεβαιότητος να αποφανθούμε τοπώς ή το πότε πρωτοεμφανίσθηκε η Τέχνη. Αυτό που γνωρίζουμε,πάντως, είναι πως οι πρώτοι που την ανήγαγαν από το πρωτόγονοκαι εμπειρικό στάδιο σε επιστήμη ήταν κατά την ισχυρότερη επι-στημονική άποψη οι Έλληνες, με επικεφαλής τη θρυλική-χαρισματική προσωπικότητα του θείου Oρφέα και των Μουσών.Για τους Έλληνες, οι τέχνες, με επικεφαλής τη Μουσική, ήταν απα-ραίτητες για την ψυχική και πνευματική ισορροπία. Στη μυθολογία,η έννοια της μουσικής γεφυρώνει την Τέχνη με τη θεραπεία, όπωςκαι με τη γενική έννοια της παιδείας: οι εννέα Μούσες ήταν οικόρες του Δία και της Μνημοσύνης. O Απόλλων, εκτός από θεόςτης μουσικής και του φωτός, ήταν επίσης θεός της μαντικής,δηλαδή της θείας εμπνεύσεως-μανίας. Το μαντείο του ρύθμιζε τηνπολιτική ζωή του ελληνικού κόσμου. O Απόλλων ήταν ο πατέραςτου Ασκληπιού. Αυτό δεν ήταν συμπτωματικό, διότι η χρήση τηςμουσικής για θεραπευτικούς λόγους ήταν πολύ συνηθισμένη. Ταπιο σημαντικά θέατρα της αρχαίας Ελλάδος βρέθηκαν δίπλα σε

–101–

22

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 101

Ασκληπιεία, τα θεραπευτήρια της εποχής εκείνης, τα οποία με τησειρά τους ανήκαν στον ευρύτερο χώρο των διαφόρων ιερών.

Σήμερα, με τις ανάγκες και τα άγχη της καθημερινότητας,τείνουμε να υποτιμούμε τη σημασία της Τέχνης. Θεωρούμε ότιαποτελεί είδος πολυτελείας και ως εκ τούτου την απολαμβάνουνλίγοι και εκλεκτοί. Εντούτοις, η ιστορία έχει δείξει ότι τα σημα-ντικότερα έργα τέχνης έχουν δημιουργηθεί σε πολύ δύσκολεςιστορικά περιόδους και ήταν εκείνες τις περιόδους που οι άνθρωποι,ανεξαρτήτως κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου, θεωρούσαν τηνΤέχνη ως ένα καταφύγιο παρηγοριάς και εσωτερικής δύναμης. ΗΤέχνη συμβαδίζει πάντα με την εποχή και την κοινωνία. Γι' αυτό,κι ενώ διαφέρει και ποικίλει από χώρα σε χώρα και από εποχή σεεποχή, πάντα θα αποτελεί μια βασική ανάγκη. Την ανάγκη νανιώσουμε τη θεία υπόσταση της δημιουργίας, το κάλλος, τη συ-γκίνηση, ενίοτε το δέος και έτσι να αφήσουμε τη φαντασία μαςνα μας ταξιδέψει σ’ έναν κόσμο διαφορετικό από την καθημερι-νότητα, που πολλές φορές μας μοιάζει δυσβάστακτη.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι αρχαίοι Έλληνες συνέδεαν την Τέχνημε τη θρησκεία. Κατά τη διάρκεια των Μυστηρίων χρησιμοποιούσανειδικούς ύμνους, τις λεγόμενες «επωδές», προκειμένου να επιτύχουντην ένωση μεταξύ του άνω (υπερφυσικού) και του ανθρωπίνουκόσμου. Αυτό καθίστατο εφικτό από τη δυναμική ενέργεια τουλόγου, την επίκληση του θείου, τον ήχο, τον ρυθμό και τη μελωδίατης επωδού. Με τον συνδυασμό όλων αυτών των παραγόντων,καθώς και με τη δύναμη της θελήσεως και του οραματισμού, θε-ωρούσαν ότι πλησίαζαν το θείο.

Ο σύγχρονος άνθρωπος πιστεύει πως η τέχνη στην καλύτερηπερίπτωση ίσως μας χαλαρώσει λίγο και μας κάνει να ξεχαστούμεαπό τα προβλήματά μας. Με το να δηλώνεις «καλλιτέχνης» προ-καλείς μια ευγενική συμπάθεια, που μοιάζει με οίκτο. Οι γονείς

–102–

Tο µοναδικό µου αποτύπωµα

2015

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 102

αποτρέπουν τα παιδιά τους να ασχοληθούν με αυτήν, όσο κι αντο παιδί δείξει κάποιο εξαιρετικό ταλέντο, όσο κι αν η ανάγκητου να δημιουργήσει συμβαδίζει με την ανάγκη του να ζει – ήπολλές φορές προπορεύεται αυτής. Με κάθε επιχείρημα, τρόποκαι μέσον, οι νέοι πρέπει να στραφούν σε επαγγέλματα προσοδο-φόρα, σε επαγγέλματα με «μέλλον». Δίχως να λαμβάνουν υπ' όψινοι γονείς αυτοί ότι η Τέχνη ήταν και θα είναι ανάμεσά μας απόκαταβολής κόσμου και αποτελούσε κυρίαρχη ανάγκη, ακόμα καιόταν οι πρωτόγονοι άνθρωποι, παρ' όλη τη μάχη για επιβίωση,έβρισκαν τρόπους και ζωγράφιζαν στα σπήλαια, και πως το «μέλ -λον» της θα είναι πολύ μεγαλύτερο από το δικό μας. Ο καλλιτέχνηςαποτελεί δίαυλο του ανθρώπου με το θείο, εξ ου και η θρησκευτικήδιάσταση της Τέχνης, αλλά και η θεραπευτική.

Η διαταραγμένη αρμονία του σώματος ή της ψυχής αποκα-θίσταται από την Τέχνη και ειδικά τη μουσική (Μουσικοθεραπεία).H φράση «νους υγιής εν σώματι υγιεί» εκφράζει την αλληλεξάρτησητης εσωτερικής αρμονίας με την εξωτερική ευεξία και εμφάνιση.O Πυθαγόρας ήταν ένας από τους εισηγητές της ιδέας αυτής. ΟιΠυθαγόρειοι χρησιμοποιούσαν τη μουσική για λόγους θεραπευ-τικούς. Υπήρχαν μελωδίες που θεράπευαν τα ψυχολογικά πάθη,την απελπισία, τους δυνατούς πόνους, τον θυμό και κάθεπαρέκκλιση της ψυχής. Αυτή η θεωρία βασίζεται στην αντίληψηπως ο κόσμος των ήχων και ο κόσμος των ανθρώπων συνδέονταικαι πως η μουσική αρμονία προκαλεί μια ηθελημένη συμφωνίαμε την ψυχή.

H χρήση θεραπευτικών επωδών συνεχίσθηκε στην κλασικήεποχή. O Χαρμίδης ρωτά τον Σωκράτη εάν γνωρίζει μια θεραπείαγια τον πονοκέφαλο και ο Σωκράτης συνιστά τα φύλλα από ένασυγκεκριμένο φυτό, προσθέτοντας πως «μαζί με το φάρμακο θασου πω και κάποιες επωδές που, εάν τις απαγγείλεις συγχρόνως

–103–

2015

γινόµαστε ή γεννιόµαστε µοναδικοί;

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 103

με τη λήψη του φαρμάκου, θα γιατρευτείς εντελώς. Χωρίς τιςεπωδές, το φάρμακο είναι άχρηστο» (Πλάτων, Χαρμίδης).

Είμαστε ως λαός πρωτοπόροι και δημιουργικοί. Έχουμε φα-ντασία, χαρίσματα, ευφυΐα και απίστευτες ικανότητες. Όμως, πάνωαπό όλα, έχουμε ένα πολύ σημαντικό παρελθόν το οποίο αποτελείπαράδειγμα πρωτοπορίας εδώ και αιώνες. Είμαστε πρωτοπόροιστη φιλοσοφία, την επιστήμη και την Τέχνη. Μέσω του Κάλλουςέχουμε μάθει να εκφράζουμε την αρμονία, την ολοκλήρωση, τηνευμορφία. Το αισθητικά όμορφο για μας είναι η αποτύπωση τηςθεϊκής ομορφιάς στην ψυχή μας. Μιας ομορφιάς που αποτελείτρόπο επικοινωνίας και που συγχρόνως ορίζει μια φυσική, ηθικήκαι πνευματική ακεραιότητα, συνδυάζοντας την αρετή και τηναλήθεια.

H αισθητική εμπειρία της ομορφιάς οδηγεί στη βαθύτερητέρψη της ψυχής. H τέχνη, από όπου η ομορφιά προέρχεται, έχειτη δική της αυτονομία. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, «αποκλείεταιη ύπαρξη τέχνης με μειονεκτικότητες και σφάλματα» (Πολιτεία).Ο μόνος ασφαλής φρουρός της αρετής θεωρεί πως είναι ο Λόγοςσε συνδυασμό με τη μουσική: «Άριστος φύλαξ αρετής Λόγος, κε-κραμένος Mουσική». Στο σύνολο του έργου αυτού, ο Πλάτωντονίζει την ευεργετική επίδραση της τέχνης στη δημιουργία ήθους.Παροτρύνει τους ποιητές να προβάλλουν στο έργο τους «αγαθόνήθος» και συνιστά να υπερισχύουν οι αισθητικά όμορφεςδημιουργίες στην τέχνη, καθώς «οι νέοι επωφελούνται από ωραίαέργα τέχνης, είτε με την όραση είτε με την ακοή».

Το γιατί οι Έλληνες έδιναν τόση σημασία στην Τέχνη μάς τοσυνοψίζει πολύ λακωνικά ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά: «Πάσαγαρ τέχνη και παιδεία, το προσλειπόν της φύσεως βούλεται ανα-πληρούν». Τέχνη και παιδεία. Η κατανόηση και η συμμετοχή στηντέχνη, πρακτική ή ψυχολογική, πρέπει να συμβαδίζει με την

–104–

Tο µοναδικό µου αποτύπωµα

2015

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 104

ανάλογη παιδεία, ξεκινώντας ήδη από τις πρώτες τάξεις του σχο-λείου. Τα παιδιά πρέπει να παροτρύνονται να εκφράζονται καλ-λιτεχνικά, καθώς με αυτό τον τρόπο οδηγούνται υποσυνείδητασε μια εσωτερική μεταμόρφωση που τους παρηγορεί, τους δυνα-μώνει, τους ενθουσιάζει.

H λατρεία της ομορφιάς και της Τέχνης αποτελούσε για τουςΈλληνες τρόπο ζωής. Στις μέρες μας όλα αυτά θεωρούνται πολυ-τέλεια και είναι, συνεπώς, περιττά. Ο καλλιτέχνης περιφέρεται ωςγραφική φιγούρα ανάμεσα σε επιχειρηματίες και γραφειοκράτες.Ο φιλότεχνος γίνεται ο παρείσακτος σε μια παρέα που θεωρεί ότι«Όταν ο κόσμος δεν έχει τα προς το ζην, δεν δίνει δεκάρα για τηνΤέχνη». Κι όμως, είναι τώρα, περισσότερο από ποτέ, απαραίτητηγια να κατευνάσουμε το πνεύμα, να εναρμονίσουμε την ψυχή μετο σώμα, να σταθούμε στα πόδια μας. Γιατί μόνο τότε θα είμαστεπραγματικά δυνατοί με τη δύναμη που πηγάζει από το πνεύμακαι την ψυχή και όχι από την ύλη.

–105–

2015

γινόµαστε ή γεννιόµαστε µοναδικοί;

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 105