«ΒΙΑ»

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΒΙΑ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΜΟΥΖΙΟΥΡΑΣ Π. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:

KOYΝΤΟΥΡΙΩΤΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ, ΚΥΡΙΑΚΑΚΗ ΑΡΤΕΜΙΣ ,ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΙΩΤΗ ΕΛΕΝΑ ,

ΜΠΑΡΜΠΑΡΑΚΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ , ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ

2016

7ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΧΑΡΝΩΝ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΒΙA ΚΑΙ . ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ .

3. ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Αυτή η ερευνητική εργασία είναι από τους μαθητές του 7ου Γενικού Λυκείου Αχαρνών για το έτος 2015-2016 της τάξης Α’ λυκείου. Ο σκοπός μας είναι να δείξουμε την αντιμετώπιση της βίας και να ενημερώσουμε τους γύρω μας ώστε να γνωρίζουν όλοι τις επιπτώσεις της βίας. Η βία αναφέρεται σε πολλούς τομείς. Συχνά ακούμε από ποικίλες πηγές αλλά και βλέπουμε φαινόμενα βίας να ταλανίζουν τους ανθρώπους. Ο σκοπός της δικής μας εργασίας είναι η ένδειξη των επιπτώσεων της ψυχολογικής βίας.

4. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

H βία αναφέρεται στις πράξεις της επιθετικότητας και της κατάχρησης που προκαλεί ή σκοπεύει να προκαλέσει τον εγκληματικό τραυματισμό ή τη ζημιά στα πρόσωπα. Εκφράζεται με διάφορα πειράματα, παρατσούκλια, εξύβριση ,ρατσιστικά σχόλια και ταπείνωση. Καθημερινά συναντάμε το φαινόμενο της βίας σε μέγιστο επίπεδο. Συνήθως η βία ορίζεται μέσα από ένα σύνολο συμπεριφορών που ασκούνται τις περισσότερες φορές στα αδύναμα μέλη μιας κοινωνίας. Βία είναι μια γενική έννοια η οποία ειδικεύεται σε διάφορες ενότητες. Είναι πράξη η οποία έχει ψυχικές ή υλικές επιπτώσεις στο άτομο που την δέχεται. Στην σημερινή εποχή η βία ελίσσεται σε μέγιστο επίπεδο. Οι μορφές ποικίλουν. Η βία με την οποία θα ασχοληθούμε βασίζεται στην ψυχολογία των ανθρώπων η οποία μεταβάλλεται σύμφωνα με τις συμπεριφορές. Η ψυχολογική βία δημιουργεί την ψυχολογική πίεση, συνειδητή και μη .Μορφή ψυχολογικής βίας είναι και ο ψυχαναγκασμός. Εκεί το θύμα και ο θύτης πολλές φορές ταυτίζονται. Η ψυχολογική βία, όμως, έχει περισσότερα αρνητικά μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από ότι η φυσική βία.

Ψυχολογικοί εκβιασμοί, πρόκληση ενοχών, μικροδολοπλοκίες, χειρισμοί των μειονεκτημάτων των ατόμων κττ…μπορούμε να ισχυριστούμε πως αυτές οι συμπεριφορές , εάν ασκούνται συστηματικά, δεν πηγάζουν από ένα υγιές άτομο. Τα άτομα αυτά τις περισσότερες φορές πάσχουν από κάποια ψυχολογική διαταραχή ή βασανίζονται από κάποιο ψυχικό τραύμα που τους έχει προκληθεί από μία άσχημη φάση που έχουν αντιμετωπίσει στη ζωή τους και δεν έχουν καταφέρει να την ξεπεράσουν. Άρα καταλαβαίνουμε πως τις περισσότερες φορές , οι θήτες της ψυχολογικής βίας , ή και γενικά της βίας , είναι πολύ πιθανό ήταν προηγουμένως και οι ίδιοι θύματα του ψυχολογικού πολέμου .

-Ψυχολογική βία που μπορεί να ναι

Λεκτική

Η λεκτική

Η κοινωνική

Και η οικονομική

Η οικονομική βία προϋποθέτει τη πλήρη οικονομική εξάρτηση θύματος απ το θύτη. O θύτης δεν επιτρέπει στο θύμα να χει δικά του λεφτά και δικούς του πόρους . Του αφαιρεί και αυτά που κερδίζει στην εργασία του.

5. - - –ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΟΧΟΙ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ

Η ψυχολογική βία δεν είναι ευρέως γνωστή καθώς την επισκιάζει η σωματική , η οποία είναι πιο φανερή και για αυτό , άλλωστε , της δίνεται μεγαλύτερη σημασία. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να αναδείξουμε την σημασία της ψυχολογικής βίας και του ψυχολογικού πολέμου που επικρατεί στην σημερινή κοινωνία , και να προβάλλουμε τις επιδράσεις της στο κοινωνικό σύνολο. Η κοινωνία πρέπει αρχικά να κατανοήσει την ύπαρξη της ψυχολογικής βίας και να την αντιμετωπίσει ως το κύριο μέσο επίλυσης των υπόλοιπων προβλημάτων που χαρακτηρίζουν την σημερινή εποχή.

5.1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΕΡΩΤΗΜΑ

Κατά την μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας από την ομάδα μας αναδείχθηκε ότι η ψυχολογική βία έχει τη δύναμη να επηρεάσει την συμπεριφορά του θύματος στην ενήλικη ζωή .

Κατά συνέπεια θελήσαμε να απαντήσουμε στα παρακάτω ερευνητικά ερωτήματα :

1.Ακούμε και διαβάζουμε παντού για την ψυχολογική βία σήμερα και σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπάρχει πραγματικά τόση πολύ βία στην κοινωνία σήμερα ή παρατηρείται μία υπερβολική προβολή αυτής; Αν είναι υπερβολική η προβολή της, που οφείλεται αυτό το φαινόμενο;

2.Με ποιόν τρόπο μπορεί η ψυχολογική βία στην παιδική βία να επηρεάσει τον δέκτη στην ενήλικη ζωή;

5.2 ΥΠΟΘΕΣΗ

1.Η βία από παλαιότερους χρόνους ήταν ένα φαινόμενο που απασχολούσε τους ανθρώπους στο έπακρο. Διαχωρίζεται σε πολλούς τομείς. Υπάρχει η σωματική, η λεκτική, η κοινωνική, οικονομική και ψυχολογική η οποία διαδραματίζει το σημαντικότερο ρόλο στην κοινωνία.

Στις μέρες μας η βία έχει ξεπεράσει τα όρια, διότι οι άνθρωποι που ασκούν βία είναι ανεξέλεγκτοι και οι θύτες απροστάτευτοι. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι γιατί η κοινωνία δεν δείχνει όση έγνοια θα έπρεπε στους πολίτες της με αποτέλεσμα η βία να ασκείται κρυφά. Από την άλλη ο φόβος που αντικρίζεται στο πρόσωπο των θυτών ή ακόμα και των θεατών φανερώνει ότι η βία ασκείται και φανερά υπό την επίγνωση όλων των άβουλων ανθρώπων. Πλέον η κοινωνία έχει διαμορφωθεί με τρόπο έτσι ώστε να καταδικάζουν το καλό για το συμφέρον τους κι να αγνοούν το κακό που στέρει ζωές.

2. Έχοντας συλλέξει και διαβάσει άρθρα για το θέμα μας και με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία όπου διάφοροι ειδικοί μιλούν για την ψυχολογική βία στην παιδική ηλικία , υποθέτουμε πως υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις όπου τα παιδιά-θύματα υποφέρουν από ψυχολογική διαταραχή στην ενήλικη ζωή τους . Όπως διαβάσαμε στα άρθρα , ένα βίαιο οικογενειακό περιβάλλον , όπως και ο σχολικός εκφοβισμός αποτελούν περιπτώσεις που δημιουργούν ένα αρνητικά φορτισμένο κλίμα , πολλές φορές πιεστικό για το παιδί .

Το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο το παιδί-θύμα είναι εγκλωβισμένο , το οποίο περικλείεται από βίαιες συμπεριφορές και υβριστικά σχόλια , έχει ως αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές να αναθρέψει έναν ενήλικα με προβλήματα συμπεριφοράς , όπως για παράδειγμα να παρουσιάσει και ο ίδιος δείγματα βίαιης συμπεριφοράς , αφού έχει ανατραφεί με την συνείδηση ότι η βία είναι κάτι φυσιολογικό και δεν είναι παράλογο να κατακλύζει την καθημερινότητά μας . Συχνό φαινόμενο που αποτελεί αποτέλεσμα της ψυχολογικής βίας και του ψυχολογικού εκφοβισμού είναι η παρουσίαση ψυχολογικών προβλημάτων κατά την ενήλικη ζωή του παιδιού-θύματος που συχνά δεν του επιτρέπουν να ενταχθεί σωστά στην κοινωνία . Σίγουρα ένα τέτοιο άτομο θα αντιμετωπίσει προβλήματα στο χώρο εργασίας του , στην προσωπική και κοινωνική του ζωή αλλά και γενικότερα στην καθημερινότητά του.

Πάνω σε αυτό το θέμα διατυπώνονται πολλά παραδείγματα. Αρχικά ένα σύνηθες παράδειγμα είναι όταν βλέπουμε ότι ένας άνθρωπος που έχει μεγαλώσει σε ένα άσχημο οικογενειακό περιβάλλον , τείνει να αναπλάθει αυτό το περιβάλλον και στην δική του οικογένεια όπως και στον εργασιακό του χώρο . Αυτά μπορούν να του στοιχήσουν ακριβά , αφού τέτοιου είδους παραβατική συμπεριφορά μπορεί να τον περιθωριοποιήσει και να τον απομονώσει από τον κοινωνικό περίγυρο ( διάλυση σχέσεων- μοναχική ζωή- ανεργία).

6. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Η έρευνά μας ήταν ποσοτική, ποιοτική και στοχευμένη .Για την έρευνα χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια τα οποία είχαν σκοπό περιείχαν ερωτήματα κλειστού τύπου (δηλαδή με απαντήσεις ναι ή όχι, πολύ – αρκετά – λίγο – καθόλου) και όχι ερωτήματα ανοιχτού τύπου, που θα έπρεπε να γράφει ο ερωτώμενος κείμενο που να εκφράζει την άποψή του. Αφού έγινε η σύνθεση και η σύνταξη των ερωτηματολογίων από τις ερωτήσεις όλων των ομάδων, μετά από πολλές ώρες συζήτησης στην τάξη για να γίνει σωστή διατύπωση, να είναι στοχευόμενες και να μην κουράζουν τον ερωτώμενο. Για να είμαστε σίγουροι πως οι ερωτώμενοι θα κατανοήσουν απόλυτα τις ερωτήσεις, η συμπλήρωση έγινε πρόσωπο με πρόσωπο δηλαδή με την παρουσία του ερευνητή, προκειμένου να γίνουν οι απαραίτητες διευκρινίσεις εάν της χρειαζόταν. Μετά τη συμπλήρωση και τη συλλογή των ερωτηματολογίων αναλύσαμε τα αποτελέσματα αρχικά στα … (αφού τόσα ήταν τα ερωτηματολόγια) και έπειτα στα 100. Τέλος βγάλαμε συμπεράσματα τα οποία συζητήσαμε και συγκρίναμε με την αρχική μας υπόθεση. Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με το πρόγραμμα λογιστικών φύλλων excel, ενώ η παρουσίασή τους με το πρόγραμμα παρουσιάσεων powerpoint.

6. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣΕΡΕΥΝΑΣ , .Η ερευνητική εργασία της ομάδας ήταν αρκετή ουσιαστική και ουσιώδης

Χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια τα οποία είχαν σκοπό της . επανεξέταση του θέματος της έρευνάς μας Ήταν κλειστού τύπου

, ερωτήσεις δηλαδή αφορούσαν τον ερωτώμενο ανάλογα με την γνώμη του . πάνω στο θέμα Πριν το μοίρασμα των ερωτηματολογίων η ομάδα έκανε

μια συζήτηση όπου αποφασίστηκε ότι οι ερωτήσεις θα είναι απλές και . στοχευόμενες Δεν διευρυνθήκαμε σε ερωτήσεις τις οποίες θα μπορούσε να

. 100 διατυπώσει ο ίδιος ο ερωτώμενος Μοιράστηκαν ερωτηματολόγια των οποίων η συμπλήρωση έγινε σωστά και κατανοητά αφού βρισκόμασταν

. πρόσωπο με πρόσωπο με τον ερωτώμενο Αφού μετρήσαμε ξανά τα ερωτηματολόγια συζητήσαμε και συγκρίναμε την αρχική μας υπόθεση

. σύμφωνα με τα αποτελέσματα Η παρουσίαση έγινε πιο κάτω στην . ανάλυση των γραφημάτων

6.1. ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

6 Ο χρόνος που μας διατέθηκε για την εργασία ήταν μήνες από τους οποίου . ο καθένας αφορούσε την εργασία σε κοινά μέρη Αρχικά ασχοληθήκαμε με

τα ερωτήματα τα οποία βρήκαμε πιο περίπλοκα και χρειάζονταν χρόνο . ώστε να γίνουν Στην συνέχεια η ένταξη των ερωτηματολογίων βασίστηκε

σε μία περίληψη όλων των πληροφοριών της εργασίας αντλήθηκαν κι έτσι . βγήκαν και οι ερωτήσεις όσο πιο απλές και κατανοητές γινόταν Στο τέλος

αφού έγινε η καταμέτρηση και βγάλαμε ένα συμπέρασμα το οποίο . δεχθήκαμε ή απορρίψαμε την αρχική μας υπόθεση Περαιτέρω έγινε η

.σύνταξη και η παρουσίαση της εργασίας

6.2. ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Οι λόγοι που επιλέξαμε μαθητές ήταν γιατί, αρχικά συναναστρεφόμαστε μαζί τους και ίσως γιατί είναι η ηλικία που αφορά περισσότερο την εργασία μας και το θέμα που επιλέξαμε.

6.3. ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ – ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ

H εξεύρεση των πληροφοριών που χρησιμοποιήθηκαν για την εργασία μας έγινε από επώνυμες πηγές και εξειδικευμένους ερευνητές. Με αυτό τον τρόπο, εξασφαλιζόμαστε σε περίπτωση που κάποιος άλλος ερευνητής θελήσει να διαπιστώσει αν οι αναφορές μας βασίζονται σε κάποια θεωρία ή είναι αυθαίρετες. Η έρευνά μας έχει γίνει με αξιοπιστία, κατά τη διεξαγωγή της έρευνας δημοσκόπησης, διασφαλίσαμε ότι οι ερωτώμενοι κατανοούν πλήρως τις ερωτήσεις και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία στην ερμηνεία τους καθώς συμπλήρωση των ερωτηματολογίων έγινε με την παρουσία μας (ερευνητές) , ώστε να δίνονται επί τόπου οι απαραίτητες διασαφηνίσεις και εξηγήσεις προς τους ερωτώμενους σε όποιο ερώτημα δεν καταλάβαιναν.

6.4. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ

α) Η εργασία που μας ανατέθηκε έπρεπε να παραδοθεί μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο το οποίο φέραμε εις πέρας.

β) Το θέμα της εργασίας και γενικότερα η εργασία ήταν κάτι πρωτόγνωρο για εμάς και δεν είχαμε κάποια ειδίκευση σε αυτό και για αυτό το λόγο δεν διευρύναμε το θέμα και αρκεστήκαμε σε πληροφορίες τις οποίες κατανοούσαμε, μπορούσαμε να αναλύσουμε και να εξηγήσουμε αν μας ζητηθεί.

7. ΣΥΛΛΟΓΗΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Οι σημαντικότερες αιτίες της βίας είναι:

-Η προβολή βίαιων προτύπων.

-Οι κακές επιδράσεις από τις ομάδες συνομηλίκων.

-Η χαμηλή αυτοεκτίμηση των προσώπων που ασκούν βία.

-Έλλειψη παιδείας.

Συνήθως θεωρούμε βία τις βασικές μορφές της που είναι εύκολα ορατές, αλλά πολύ συχνά η βία δεν είναι και τόσο ορατή. Βία είναι κάθε συμπεριφορά ή συστηματική πολιτική που χρησιμοποιείται για να εξαναγκάσει, να κυριαρχήσει ή να απομονώσει το θύμα.

Είναι κάθε σωματική, ψυχολογική και λεκτική κακοποίηση ανθρώπου που δημιουργεί σωματικό ή και ψυχικό πόνο ή και πληγές.

Είναι η χρήση κάθε μορφής εξουσίας που επιβάλλεται στο άλλο άτομο για τη διατήρηση του ελέγχου της σχέσης και της συμπεριφοράς του θύματος. Συχνά συμπεριλαμβάνει παραβίαση των δικαιωμάτων του θύματος.

H βία εκφράζεται με πολλούς τρόπους ,πιο εύκολα αναγνωρίσιμη με τους πιο δυνατούς εκφραστικούς και διαφημισμένους τρόπους : ξύλο, τραυματισμοί, ακρωτηριασμοί, σκοτωμοί, βιασμοί, σεξουαλική κι οικονομική εκμετάλλευση , κι οτιδήποτε έχει φανερά μετρήσιμα καταστροφικά αποτελέσματα ή προσβάλει τα "χρηστά ήθη" (εμφανής ψυχολογική βλάβη, εξαναγκασμός σε εγκληματικές πράξεις, απειλές βίας, εκβιασμοί, περιορισμός κίνησης , εκμετάλλευση, καταστροφή περιουσίας …) Αλλά έχει μακροπρόθεσμα καταστροφικά αποτελέσματα και όταν εκφράζεται με μορφές όχι τόσο εύκολα αναγνωρίσιμες και δυστυχώς ευρύτατα διαδεδομένες, συχνά χωρίς να τη συνειδητοποίηση ούτε θύματος ούτε θύτη, όπως για παράδειγμα η λεκτική, η συναισθηματική και η ψυχολογική βία.

Η βία σήμερα:

Δεν είναι μόνο μέσα στην οικογένεια και στις σχέσεις,

δεν είναι μόνο προς οποιονδήποτε φοβόμαστε γιατί είναι ή γιατί δείχνει "διαφορετικός",

δεν είναι μόνο προς αυτούς που αγαπάμε, αλλά που θα προτιμούσαμε να είναι.. αλλιώς,

δεν είναι μόνο προς καθετί που μας φοβίζει ή που νομίζουμε ότι μας απειλεί,

δεν είναι μόνο προς οποιονδήποτε "μας παίρνει" να καταπιέζουμε, σε αντιστάθμισμα των καταπιέσεων που δεχόμαστε από "πιο δυνατούς"

δεν είναι μόνο από ανασφάλειες και φόβους απώλειας κι αρρωστημένα πάθη, αλλά και από καθετί που δεν ξέρουμε πώς να το αντιμετωπίσουμε πιο ισότιμα και πιο δημιουργικά .

ΛΕΚΤΙΚΉΒΊΑΗ λεκτική βία εκφράζεται με ύβρεις ,προσβολές ,απειλές ,εκφράσεις μειωτικές και υποτιμητικές για τη προσωπικότητα του ατόμου.

ΛΕΚΤΙΚΗΒΙΑ ΣΤΑΠΑΙΔΙΑ Ένα από τα πιο συχνά φαινόμενα ψυχολογικής βίας που συναντάμε στην καθημερινότητά μας, είναι η λεκτική βία στα παιδιά η οποία συναντάται πιο συχνά από κάθε άλλη περίπτωση μέσα στο σχολείο , κυρίως από τους συμμαθητές των παιδιών.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΉΒΊΑ ΣΤΟΣΧΟΛΕΊΟ Τα περισσότερα παιδιά έχουν δεχτεί έστω και μία φορά στη ζωή τους πειράγματα και κοροϊδευτικά σχόλια από τους συμμαθητές τους . Όταν όμως αυτό συμβαίνει συστηματικά τα πράγματα παίρνουν μία άλλη διάσταση ,η κατάσταση σοβαρεύει και το παιδί γίνεται θύμα μιας άβολης και ανεπιθύμητης σχέσης με τους συμμαθητές του , από την οποία δεν είναι εύκολο να διαφύγει.

Η απόρριψη από την ομάδα των συνομηλίκων είναι πολύ οδυνηρή εμπειρία για ένα παιδί και μπορεί να κλονίσει την αυτοπεποίθησή του αλλά και τη σχολική του επίδοση. Απομονώνεται ίσως για να προστατεύσει τον εαυτό του από τα δεικτικά σχόλια και τις απειλές, ίσως πάλι γιατί οι άλλοι δεν το δέχονται στον κύκλο τους .Η διαφορετικότητα στα μάτια των ανασφαλών ανθρώπων μοιάζει απειλητική και από μόνη της είναι αρκετή σε ορισμένες περιπτώσεις για να προκαλέσει την απόρριψη του παιδιού. Άλλες φορές, πάλι, μπορεί το ίδιο το παιδί –θύμα απόρριψης- να μην αντέδρασε σε ένα μικρό και φαινομενικά αθώο πείραγμα, ένα κοροϊδευτικό υποκοριστικό, που έγινε τελικά συνήθεια, ή μπορεί αντίθετα να αντιδρά υπερβολικά σε τέτοια πειράγματα, με αποτέλεσμα βαθμιαία να θυματοποιείται.

Κάνει ότι του έκαναν .«Τα παιδιά – θύτες μπορεί να έχουν επιθετική συμπεριφορά επειδή ζουν και μεγαλώνουν σε πολύ πιεστικό περιβάλλον ή περιβάλλον χωρίς οριοθέτηση και με κακές, δυσαρμονικές σχέσεις μεταξύ των γονέων. Πολλές φορές, επίσης, μπορεί να έχουν υποστεί τα ίδια τέτοιου είδους συμπεριφορά και αντιδρούν με αυτόν τον τρόπο προσπαθώντας να εξασφαλίσουν ότι δεν θα βρεθούν ποτέ ξανά στην ίδια θέση», εξηγεί η κ.Καππάτου. Το παιδί – θύτης φέρει το δικό του φορτίο και χρειάζεται βοήθεια για μα αντιμετωπίσει το πρόβλημά του.

ΛΕΚΤΙΚΗΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΒΙΑ ΣΤΟΝΓΑΜΟΗ λεκτική, που είναι γνωστή και ως συναισθηματική ή ψυχολογική κακοποίηση, συμβαίνει όταν ένα άτομο σε μια σχέση ή γάμο προσπαθεί να κυριαρχήσει και να ελέγξει το άλλο πρόσωπο . Όσοι χρησιμοποιούν την λεκτική κακοποίηση έχουν σκοπό μόνο ένα πράγμα: να κερδίσουν και να διατηρήσουν τον απόλυτο έλεγχο πάνω στο άτομο. Ένας θύτης δεν «παίζει δίκαια»: χρησιμοποιεί τον φόβο, την ενοχή, την ντροπή και τον εκφοβισμό για να σας φθείρει και να σας κρατήσει κάτω από τον αντίχειρά του. Ο υβριστής μπορεί επίσης να σας απειλεί, να σας μειώνει, να σας λέει ότι εσείς φταίτε, ότι δικαιούστε ή προκαλείτε την συμπεριφορά αυτή και μ 'αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να σας αποδυναμώσει, να είναι υπεράνω, να ταΐσει το «εγώ» του και να καλύψει δικές του ανασφάλειες και μειονεκτήματα, μέσω της συναισθηματικής εκδίκησης.

η συναισθηματική ή λεκτική ή ψυχολογική κακοποίηση μπορεί να προέλθει από μια προϋπάρχουσα κακή συναισθηματική σχέση που είχε ο σύντροφος σαν παιδί με τους γονείς του. Αν κάποιος έχει μεγαλώσει με προβλήματα μέσα στο σπίτι, σωματική η ψυχολογική βία, υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να το αναπαράγει μεγαλώνοντας και στην δική του οικογένεια, στην σύζυγό του και στο παιδί του, σαν τρόπο επικοινωνίας και επιβολής. Συχνό αίτιο, επίσης, είναι αν ο σύντροφος είναι σε μια περίοδο υψηλού στρες, κατάθλιψης, θυμού, αγανάκτησης και έντασης (π.χ. οικονομικά προβλήματα, ανεργία). Αυτό μπορεί να οδηγήσει τον σύντροφο ή γονέα να εκδηλώνει τον θυμό του και την απογοήτευσή του λεκτικά στην σχέση και στο παιδί τους.

ΕΡΓΑΣΙΑΚΗΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΚΑΚΟΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗΗ Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση, όπως και ο σχολικός εκφοβισμός, είναι η τάση ενός ανθρώπου ή ομάδας ανθρώπων να χρησιμοποιεί συνεχή επιθετική ή αδικαιολόγητη

συμπεριφορά ενάντια σε έναν συνάδελφο ,όχι εξαιτίας κάποιας προσωπικής σύγκρουσης ή συμφερόντων αλλά με σκοπό να αποπροσανατολίσει το στόχο της επίθεσης και να τον υποτάξει ή να ελέγξει τα συναισθήματά του . Δευτερεύων σκοπός είναι να εκφοβίσει το υπόλοιπο προσωπικό και να είναι πιο δεκτικό σε όσα διατάζει ο εργασιακός δυνάστης.

Η Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση μπορεί να περιέχει λεκτικές ή μη λεκτικές τακτικές, ψυχολογική βία, φυσική επίθεση και εξευτελισμό. διαθέτει μεγάλη ποικιλία από μορφές:

να είναι κάποιος αγενής ή εχθρικός

να μιλάει υποτιμητικά στον συνάδελφο ή υφιστάμενο

να φωνάζει ή να βρίζει

να έχει αλαζονική συμπεριφορά (εγώ είμαι πάντα σωστός και οι άλλοι είναι λάθος")

να κριτικάρει με το παραμικρό ,αλλά δύσκολα να επαινεί

να καταστρέφει τα αντικείμενα κάποιου ή το προϊόν της δουλειάς του

να αμαυρώνει την κοινωνική εικόνα κάποιου

να διασπείρει κακεντρεχείς φήμες για κάποιον

να κουτσομπολεύει κάποιον

να μην παρέχει κατάλληλες πηγές για τη διεκπεραίωση μιας εργασίας

να προκαλεί σε κάποιον φυσική ή κοινωνική απομόνωση

Συχνά το φαινόμενο είναι δύσκολο να ανιχνευτεί ακόμα και από τον ίδιο τον εργαζόμενο-στόχο, ειδικά αν δεν είναι ενήμερος για την ύπαρξη αυτής της ψυχοφθόρας εργασιακής τακτικής. Στην Ελλάδα δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή και κυκλοφορεί με διάφορα ονόματα, πράγμα που δυσκολεύει την δημοσιοποίηση και αντιμετώπισή της. Επιτίθεται σε κάποιον άμεσα

Νομική Αντιμετώπιση

Σε πολλές χώρες (Αυστραλία, Καναδάς, Ιρλανδία, Σουηδία, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ) υπάρχει νομοθεσία στην οποία μπορεί να καταφύγει ο εργαζόμενος που έγινε στόχος κακομεταχείρισης. Για την αντιμετώπιση αυτής της τακτικής έχει θεσμοθετηθεί πλαίσιο ώστε να αποφεύγεται η ανάπτυξη του φαινομένου στις επιχειρήσεις. Ο διευθυντής μιας επιχείρησης θεωρείται υπεύθυνος για να ανιχνεύσει τα πρώιμα σημάδια του φαινομένου και να μην το αφήσει να διαβρώσει το εργασιακό περιβάλλον.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΒΙΑ

Η κάθε κοινωνική οργάνωση έχει τα επίπεδα της βίας και της εγκληματικότητας που της αναλογούν. Ούτε ένα έγκλημα περισσότερο, ούτε ένα έγκλημα λιγότερο. Οι δείκτες των επιπέδων της βίας που παρουσιάζει μια κοινωνία στο χώρο και το χρόνο, αποτελούν την πλέον αξιόπιστη μονάδα μέτρησης των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας .Η κοινωνική βία συνδέεται άμεσα με τον ρατσισμό που συναντάμε έντονα μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Τα άτομα δημιουργούν εναντιωματικές σχέσεις μεταξύ τους και πολλές φορές βυθίζονται στις προκαταλήψεις. Αντιπροσωπεύουν διαφορετικούς ρόλους οι οποίοι συγκρούονται καθημερινά με αποτέλεσμα να διαμορφώνουν μια δημοκρατική κοινωνία δίχως πραγματική ισότητα. Ο κοινωνικός ρατσισμός, η ιδιότυπη αυτή μορφή φανατισμού, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που καλείται ν’ αντιμετωπίσει ο σημερινός άνθρωπος σε παγκόσμιο επίπεδο. Παραδείγματα κοινωνικού ρατσισμού έχουμε πολλά, που δεν εμφανίζονται σε στενά τοπικά πλαίσια, αλλά χαρακτηρίζουν σχεδόν όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες σε παγκόσμιο επίπεδο: απέναντι στις γυναίκες, απέναντι στους νέγρους και σε ανθρώπους άλλων φυλών, απέναντι σε άτομα που μειονεκτούν πνευματικά ή σωματικά (ψυχικά ασθενείς). Στη σημερινή εποχή οι ανταγωνιστικές τάσεις χαρακτηρίζουν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και πολύ συχνά οδηγούν στη ζήλια, στο μίσος, γεγονός που βοηθά στην υιοθέτηση ρατσιστικών αντιλήψεων. Η κοινωνική βία παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ατομικές ελευθερίες που υποστήριξαν όλα τα φωτισμένα πνεύματα της ιστορίας. Με αυτόν τον τρόπο προσβάλλει την ανθρώπινη προσωπικότητα.

Είναι μοναδική η αυτοκαταστροφικότητα που οδηγεί έναν λαό να διαλύει κτήρια και καταστήματα στο κέντρο της πόλης του, να προκαλεί κατ’ επανάληψη ζημιές στις αίθουσες του Πανεπιστημίου, να αντιστέκεται σε μεταρρυθμιστικά μέτρα και νόμους βασιζόμενος όχι σε λογικά επιχειρήματα και στατιστικά στοιχεία, αλλά στην πεποίθηση -που αγγίζει τα όρια της ιδεοληψίας- ότι το μόνο που επιδιώκει η δική του Κυβέρνηση είναι να τον εξαπατήσει

Η κοινωνική βία στοχεύει στην ουσιαστική απομόνωση του θύματος θύτης απαγορεύει στο θύμα να χει οποιαδήποτε σχέση με συγγενείς ,φίλους , γνωστούς ,γείτονες .Του απαγορεύει επίσης να εργάζεται.

Κανείς ισορροπημένος άνθρωπος δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η βία και η συνακόλουθη εγκληματικότητα είναι φυσιολογικές εκδηλώσεις μέσα στην οργανωμένη κοινωνία και ότι δεν πειράζει, αν πότε-πότε κάποιος ληστεύεται ή δολοφονείται. Αυτό θεωρούταν από πάντα αντικοινωνική- παραβατική συμπεριφορά και η νομοθεσία την καταδίκαζε και την τιμωρούσε.

Από τη στιγμή όμως που ο πρόγονός μας ξεκίνησε να δημιουργεί πολιτισμό, η βία και τα αποτελέσματά της πήραν ηθική χροιά και εμφανίστηκε και ο όρος εγκληματικότητα για να δηλώσει την παραβίαση των νόμων που η δικαιοσύνη τιμωρεί. Επομένως κανείς λογικός άνθρωπος δεν είναι δυνατό να εκτιμά τους μαχαιροβγάλτες, τους μαφιόζους, τους ληστές τραπεζών και τους δολοφόνους αθώων ανθρώπων.

Υπάρχουν όμως κάποιες περιπτώσεις που ο κόσμος αθέλητα στρέφεται με συμπάθεια προς τέτοιες εγκληματικές φυσιογνωμίες για λόγους που μόνο η ψυχιατρική μπορεί να εξηγήσει.

Βιαστές και δολοφόνοι γυναικών , Ληστές και φονιάδες που αντιμετωπίζονται από μια μερίδα της κοινής γνώμης με θαυμασμό περίπου σαν ήρωες πολέμου. Το αιμομικτικό, δολοφονικό ζεύγος Μπόνι και Κλάιντ έγινε ακόμα και κινηματογραφική ταινία και οι θεατές πολύ τους συμπάθησαν, έτσι όπως τους απέδωσε στην οθόνη ο Άρθουρ Πεν.

Το ζητούμενο είναι γιατί σε εποχές ειρήνης φαίνεται να αυξάνεται η κοινωνική βία και η εγκληματικότητα, ενώ από την άλλη η Πολιτεία δείχνει ανίκανη να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτό το σοβαρό πρόβλημα.

Σκοτεινοί τύποι βρίσκουν την ευκαιρία σε ειρηνικές διαδηλώσεις να καταστρέψουν καταστήματα, να βάλουν φωτιές, να τραυματίσουν, ακόμα και να σκοτώσουν άσχετους πολίτες. Στα γήπεδα η βία είναι πολλές φορές ανεξέλεγκτη, γίνονται καταστροφές, πέφτει ξύλο, φίλαθλοι τραυματίζονται, οι δρόμοι πλημμυρίζουν από εξαγριωμένους νεαρούς και τρέμει κανείς μη βρεθεί στο διάβα τους. Βόμβες εκρήγνυνται πού και πού, άνθρωποι διαμελίζονται.

Συμμορίες λυμαίνονται τις συνοικίες, καμιά φορά δολοφονούν αυτούς που ληστεύουν, άλλοτε απλώς τους γρονθοκοπούν. Κατόπιν στην τηλεόραση εμφανίζονται νομοταγείς πολίτες που σείουν απειλητικά τις καραμπίνες τους, έτοιμοι να ξεπαστρέψουν τους ληστές που θα τολμήσουν να παραβιάσουν τον ιδιωτικό τους χώρο.

Μια διάχυτη πεποίθηση επικρατεί ότι πια τα πράγματα δεν μπορούν να ελεγχθούν, ότι πάνε από το κακό στο χειρότερο, ότι είμαστε όλοι έρμαια της βίας και της εγκληματικότητας που δεν μπορεί κανείς να αναχαιτίσει. Πολλές αναλύσεις και συζητήσεις γίνονται γι’ αυτό το θέμα και αναζητούνται οι υπαίτιοι που άλλοτε είναι η ανεπαρκής αστυνόμευση, άλλοτε η έλλειψη αγωγής από την οικογένεια και το σχολείο, άλλοτε οι αλλοδαποί, άλλοτε τα video games, άλλοτε η χαλάρωση των ηθών, άλλοτε η τηλεόραση και άλλοτε όλα αυτά μαζί. Κατηγορούνται επίσης η σύγχρονη τάση για εύκολο πλουτισμό και η απληστία που παρασύρουν πολλά άτομα με χαλαρή συνείδηση σε βίαιες αντικοινωνικές συμπεριφορές.

Έχει όμως πράγματι αυξηθεί τόσο πολύ η εγκληματικότητα ή έχει αυξηθεί η ενημέρωσή μας γι αυτήν; Φαίνεται ότι μάλλον έχουν αυξηθεί και τα δύο. Πολιτικοί αναλυτές και δημοσιογράφοι αναφέρονται συνεχώς στο φαινόμενο της βίας που αποτελεί πλέον χαρακτηριστικό γνώρισμα, όχι μόνο της αστυνομίας ή των κουκουλοφόρων, αλλά -με διαφορετικές εκδηλώσεις και ένταση- μεγάλου τμήματος της ελληνικής κοινωνίας.

Μήπως τελικά οι κυβερνήσεις δεν είναι τόσο αδιάφορες και η αστυνομία όχι και τόσο ανίκανη, όσο νομίζουμε;

Οι ταραξίες που κάθε λίγο και λιγάκι αναστατώνουν τον τόπο, είναι πολύ εύκολο να συλληφθούν. Ο κόσμος απορεί γιατί η αστυνομία δεν το κάνει και δίνονται γι αυτό διάφορες εξηγήσεις. Η πιο συνηθισμένη είναι ότι αυτές οι ταραχές εξυπηρετούν σκοτεινούς κύκλους και σκοτεινά συμφέροντα. Πολύ πιθανό.

Μια εξήγηση που δεν ακούγεται καθόλου είναι ότι με αυτό τον τρόπο εκτονώνεται - με κάποιες αβαρίες εννοείται - η συσσωρευμένη βία που αποθηκεύεται σιγά-σιγά μέσα μας σε περιόδους ειρήνης και η οποία, αν δεν εκτονωθεί, είναι πολύ επικίνδυνη και δεν ξέρουμε πού μπορεί να οδηγήσει.

Ο αθλητισμός π.χ. εκτός του ότι είναι μια πολύ υγιεινή συνήθεια για όσους τον ασκούν, είναι επίσης και μια πρώτης τάξεως ασφαλιστική δικλίδα για όσους τον παρακολουθούν. Ειδικά όταν πρόκειται για ομαδικά αθλήματα, όπως το ποδόσφαιρο. Εδώ μπορεί κανείς να βγάλει από μέσα του πολλές εντάσεις με νόμιμο τρόπο και δεν χρειάζεται μεγάλη φαντασία για να καταλάβουμε ότι πρόκειται για ένα πολεμικό παιχνίδι, εφόσον έχουμε δυο ομάδες που επιτίθενται η μία στην άλλη με στόχο να νικηθεί η μία και να νικήσει η άλλη. Έτσι, με αυτή τη συμβολική βία μπορεί να εκτονωθεί κανείς, αλλά καμιά φορά δεν είναι αρκετό αυτό. Τότε η βία θα γίνει πραγματική, θα σπάσουν καθίσματα, θα μπουν φωτιές και θα πέσει και ξύλο. Δεν πειράζει, αρκεί να μη γίνει κανένας φόνος. Το θέμα είναι να εκτονωθεί ο κόσμος, όλοι αυτοί οι άνδρες της γόνιμης ηλικίας δηλαδή που τους τρελαίνει η τεστοστερόνη τους.

Πολεμική δραστηριότητα υποδηλώνουν επίσης και οι ταραχές που γίνονται στις πόλεις κατά καιρούς. Δεν είναι καθόλου ευχάριστο να βλέπει κανείς κτήρια να καίγονται, βιτρίνες να σπάνε, αυτοσχέδιες βόμβες να εκρήγνυνται. Αλλά με τέτοια επεισόδια ξαναζεί φαίνεται η συλλογική μας μνήμη τους αμέτρητους πολέμους που έχει βιώσει το είδος μας και η πολεμική ατμόσφαιρα λίγων ωρών είναι πιθανό να μάς απαλλάσσει από τις συσσωρευμένες εσωτερικές μας εντάσεις. Ίσως, αν δεν συνέβαιναν όλα αυτά, να είχαμε πραγματικό πόλεμο.

Κι αυτόν κανείς μας δεν τον θέλει σήμερα πια.

Μπορεί λοιπόν η κοινωνική βία και εγκληματικότητα να μην πατάσσεται ικανοποιητικά, επειδή κάποιοι σκέφτονται ότι με αυτό τον τρόπο οι πιο ζωηροί και ταραχώδεις συμπολίτες μας βρίσκουν διέξοδο και δεν προχωρούν στα χειρότερα, στα οποία πολύ εύκολο είναι παρασυρθεί κατόπιν ολόκληρη η κοινωνία. Αν κάτι τέτοιο έχουν στο νου τους οι ιθύνοντες κανείς δεν μπορεί να το πει με σιγουριά. Ωστόσο οι ισορροπίες σε τέτοιες περιπτώσεις είναι αρκετά εύθραυστες και, όταν βλέπουμε πολίτες να κραδαίνουν όπλα για την αυτοάμυνά τους, μάλλον η ζυγαριά έχει αρχίσει να γέρνει προς την επικίνδυνη μεριά.

Τον τελευταίο καιρό πάντως στον τόπο μας έχουν συμβεί αποτρόπαιοι φόνοι που σηματοδοτούν το τέλος των κοινωνικών αντοχών μας. Αν μια συμβολική βία είναι απαραίτητη για να εκτονώνονται τα πιο ζωηρά στοιχεία της κοινωνίας, η πραγματική βία, δηλαδή ο φόνος, δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή ούτε από τους πολίτες ούτε από αυτούς που έχουν την εξουσία. Κι αν οι έχοντες την εξουσία δεν έχουν και την ικανότητα να περιορίσουν τη βία στις συμβολικές μορφές της, οι πολίτες θα καταφύγουν στην πραγματική βία είτε μιμούμενοι τους παραβάτες είτε αμυνόμενοι εναντίον τους. Αυτό με άλλα λόγια σημαίνει ότι ο κοινωνικός ιστός θα αρχίσει να ξηλώνεται και θα γυρίσουμε πάλι σε εποχές που έχουμε ξεχάσει, τότε που ο καθένας υπεράσπιζε τον εαυτό του μόνος του και το κράτος ήταν απλώς μια εικόνα στο βάθος.

Για να το πούμε αλλιώς: μια μορφή βίας μπορεί να είναι αναγκαίο κακό σε μια ειρηνική κοινωνία που χρειάζεται τις ασφαλιστικές δικλίδες της, αλλά η αιματηρή και επαναλαμβανόμενη βία δεν είναι πια δικλίδα, είναι ξεκλείδωτες και ορθάνοιχτες θύρες για να ορμήσει μέσα ανεξέλεγκτη η εγκληματικότητα.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΒΊΑ

Poverty is the worst form of violence. (Mahatma Gandhi)

...τη σκέψη του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτός πραμάτεια δοκίμασε να την αλλάξεις... (Γ. Σεφέρης)

Η ανάδειξη της θεματικής της βίας σε ένα από τα συχνότερα εγειρόμενα θέματα συζήτησης την περίοδο αυτήν της κρίσης, επιτρέπει και καθιστά συνάμα αναγκαία τη διατύπωση σκέψεων και συμπερασμάτων στο νομικό και όχι μόνο, πεδίο.

Πολλές μορφές κοινωνικού ρατσισμού οφείλονται σε οικονομικά συμφέροντα. Γι’ αυτό το λόγο καλλιεργείται ένα κλίμα εχθρικό εναντίον ατόμων ή ομάδων, με σκοπό να επιτευχθεί ο παραγκωνισμός τους από την κοινωνική και οικονομική ζωή. Η λήψη οικονομικών αποφάσεων συμπεριλαμβάνει το χρήμα, το χρόνο, και την προσπάθεια που καταβάλλεται

για να αποκτηθούν υλικά αγαθά, υπηρεσίες, εργασία, ξεκούραση και την δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε εναλλακτικά προϊόντα. Στην πραγματικότητα όλες οι αποφάσεις που περιλαμβάνουν είτε την επιλογή είτε την εμπορία κάποιων υποκατάστατων προϊόντων ή μιας επένδυσης που θα αποφέρει μελλοντικά κέρδη ή οφέλη, καλούνται οικονομικές αποφάσεις. Οι συνέπειες της λήψης οικονομικών αποφάσεων είναι η ικανοποίηση και η ευημερία των καταναλωτών, που πηγάζει από την ίδια την κατανάλωση. Η μη ικανοποίηση ενδέχεται να οδηγήσει σε παράπονα προς τον υπεύθυνο παραγωγό ή επιχείρηση. Οι συνέπειες των οικονομικών αποφάσεων παρέχουν κάποιος είδος εμπειρίας στους ανθρώπους που τους επηρεάζει σε μελλοντικές τους αποφάσεις.

Από-νομιμοποίηση

Η οικονομική βία ασκείται είτε από το κράτος, υπό την πίεση παραγόντων ξένων προς το δημόσιο συμφέρον, εξωγενών αλλά και ενδογενών ή σε συνεργασία με αυτούς, είτε και από τους ιδιώτες με την ανοχή του, κατά παράβαση, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, της υποχρέωσής του να δρα σύμφωνα με το Σύνταγμα και τους νόμους, σεβόμενο και προασπιζόμενο τη θεμελιακή επιταγή διασφάλισης του κοινωνικού κράτους δικαίου (άρθρο 25, παρ. 1 Σ). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το κράτος αυτοαναιρεί σε ποικίλους βαθμούς, ανάλογα με το εύρος της ασκούμενης οικονομικής βίας, την ιδιότητά του ως θεσμοποιημένης έκφρασης της κοινωνίας που παρέχει τη δυνατότητα στους πολίτες να ελέγχουν δημοκρατικά τη δημόσια σφαίρα και μετατρέπεται σε αγωγό ή ακόμη και εκφραστή ιδιωτικών συμφερόντων. Η εν λόγω λειτουργία του φυσικά δεν καλύπτεται από δημοκρατική νομιμοποίηση, αφού πρόκειται περί αλλοίωσης της ίδιας του της φύσης, που πραγματοποιείται απόρρητα και κατά παράβασιν του κοινωνικού συμβολαίου. Είναι βέβαια δυνατόν να ασκηθεί και κατευθείαν από εξωγενείς παράγοντες, όπως στις περιπτώσεις στρατιωτικής κατοχής κράτους από άλλο ή κατά το πρότυπο της αποικιοκρατίας1, βασικό στόχο άλλωστε της οποίας αποτελούσε η οικονομική εκμετάλλευση του δημοσίου πλούτου των λαών που την υφίσταντο.

Θύματά της μπορεί να είναι μεμονωμένοι πολίτες μιας χώρας (για παράδειγμα, στο πλαίσιο εργασιακών σχέσεων μεταξύ συγκεκριμένων προσώπων), ολόκληρες επαγγελματικές ή άλλες κοινωνικές ομάδες ή και το σύνολο ενός ή πολλών λαών (π.χ. στο πλαίσιο της αποικιοκρατίας ή της νεο-αποικιοκρατίας). Συχνά πάντως έχει μεγάλο εύρος θυμάτων αφού τα μέτρα που την εισάγουν εφαρμόζονται κατά κανόνα οριζόντια και μαζικά.

Διάλυση δομών

Μπορεί να ασκηθεί με πολλούς τρόπους, όπως η οικονομική και λειτουργική υποβάθμιση των δομών και των μηχανισμών του κοινωνικού κράτους, δηλαδή του βασικού αναδιανεμητικού μηχανισμού των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών, αλλά και των δημοσίων υπηρεσιών γενικότερα, η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και των κανόνων των ιδιωτικών επενδύσεων, η παντελής έλλειψη σχεδιασμού της οικονομίας, ο οποίος θα επέτρεπε οι λειτουργίες της τελευταίας να προσαρμόζονται στις κοινωνικές ανάγκες και να τις υπηρετούν, η διαφθορά, η άδικη, μη ανάλογη προς τα εισοδήματα φορολογία, η ιδιωτικοποίηση των δημοσίων αγαθών και των δημοσίων πόρων ή ογενικός περιορισμός της δημόσιας σφαίρας, με αποτέλεσμα τον συνακόλουθο περιορισμό των πεδίων δημοκρατικού ελέγχου καθώς επίσης και των αναδιανεμητικών μηχανισμών και γενικότερα των μηχανισμών αλληλεγγύης που θα επέτρεπαν την άμβλυνση των ανισοτήτων και της κοινωνικής αδικίας.

Περιθωριοποίηση

Οι θεωρίες που εισηγούνται και προωθούν την άσκηση οικονομικής βίας εν είδει βασικού εργαλείου για τη ρύθμιση των κοινωνικών σχέσεων (20), αποσιωπώντας ασφαλώς αυτόν του τον χαρακτήρα, εκλαμβάνουν το θύμα της ως αναλώσιμο, απορρίψιμο εκτός κοινωνικού πλαισίου, δυνητικά ή και πράγματι περιθωριακό. Τα θύματά της είτε τίθενται βάναυσα εκτός κοινωνικού πλαισίου, είτε παραμένουν σε αυτό υπό διαλυτική αίρεση, σε καθεστώς αβεβαιότητας και διαρκούς αστάθειας και αναγκάζονται να αποδέχονται κάθε όρο που τους επιβάλλεται προκειμένου να μην αποβληθούν. Η ζωή τους εξελίσσεται συνεπώς υπό προϋποθέσεις. Όσον αφορά ειδικότερα την περίπτωση της περιθωριοποίησης, το θύμα έχει σε ορισμένες – ελάχιστες – περιπτώσεις τη θεωρητική δυνατότητα να διεκδικήσει την επανένταξή του στην κοινωνία, αλλά σε περίπτωση που το επιτύχει, γεγονός που δεν είναι σε καμία περίπτωση εξ ορισμού διασφαλισμένο, θα το πράξει από θέση πολύ ασθενέστερη και μετά βεβαιότατος στο πλαίσιο μίας λογικής εθελοδουλίας που θα αποσκοπεί στη μη επαναπόρριψή του. Η ίδια βεβαίως η κατάσταση αναγκαστικής υποταγής σε ένα ασφυκτικό πλαίσιο, συνιστά προσβολή βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς επίσης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας γενικότερα.

Η ζοφερή αυτή πραγματικότητα, την οποία διαμορφώνει η άσκηση της οικονομικής βίας που, πλέον, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, συνιστά γενικευμένο φαινόμενο ανά τον κόσμο, προκαλεί μαζικά κύματα φυγής των πιο δυναμικών ιδίως τμημάτων του πληθυσμού των πλέον αδυνάμων οικονομικά κρατών, με αποτέλεσμα τη διαρκή υπονόμευση των ελπίδων τους για ανάκαμψη, αλλά και γενικότερα του μέλλοντός τους.

Φυσική - πολιτική βία

Έχει σημασία σε αυτό το σημείο να επισημανθεί και το γεγονός ότι, η οικονομική βία συνδυάζεται αρκετά συχνά με τη φυσική ή, σε κάποιες περιπτώσεις και με την πολιτική βία. Το πραξικόπημα του Augusto Pinochet κατά του δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου Salvador Allende στη Χιλή, τον Σεπτέμβριο του 1973, όπου η φυσική και η πολιτική βία χρησιμοποιήθηκαν ως εργαλεία για την εφαρμογή ενός οικονομικού προγράμματος που περιελάμβανε ως δομικό στοιχείο την άσκηση οικονομικής βίας, αποτελεί ίσως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τέτοιου συνδυασμού. Η χρήση ακραίας αστυνομικής βίας για την κατάπνιξη των αντιδράσεων απέναντι στα μέτρα λιτότητας που επιβάλλονται στη χώρα μας εδώ και τέσσερα χρόνια, αποτελεί επίσης ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα χρήσης φυσικής βίας με στόχο τη διευκόλυνση της άσκησης της οικονομικής.

Η μορφή αυτή βίας είναι διαχρονική. Θα περίμενε ωστόσο, ίσως αφελώς, κανείς ότι η κατοχύρωση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ιδίως μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και η ταχεία ανάπτυξη μηχανισμών προστασίας τους, θα διαμόρφωναν ένα περιβάλλον ακατάλληλο για την ανάπτυξη κάθε μορφής προσβολής της ανθρώπινης αξίας, της περί ης ο λόγος συμπεριλαμβανομένης. Και όμως, το φαινόμενο της οικονομικής βίας εκδηλώνεται κατά τη χρονική αυτή περίοδο ολοένα και πιο συχνά, με διαρκώς αυξανόμενη ένταση, ιδίως από τη δεκαετία του 1970 μέχρι και σήμερα, ενώ παράλληλα αποσιωπάται όλο και πιο προκλητικά στο πεδίο του δημοσίου λόγου. Η σιωπή αυτή μοιάζει να γίνεται αποδεκτή. Παραδόξως, η οικονομική βία φαίνεται να εκλαμβάνεται σταθερά και ευρέως ως φυσιολογική κατάσταση. Τι μπορεί να εξηγεί αυτό το φαινόμενο;

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, ιδίως δε το γεγονός ότι συνιστά μία "ύπουλη" μορφή βίας που πλήττει αργά και σχετικά αθόρυβα τα θύματά της, είναι πιθανό να μπορούν να συμβάλουν στην ερμηνεία του. Οι θιγόμενοι περνούν κατά κανόνα σιωπηλά στο περιθώριο ή, σε ηπιότερες περιπτώσεις, υπομένουν χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις τη διαρκή άσκηση οικονομικής βίας, η οποία εν προκειμένω δεν έχει μεν ως αποτέλεσμα την πλήρη περιθωριοποίησή τους, αλλά τη διατήρησή τους σε διαρκή ανασφάλεια και εγρήγορση προκειμένου να αποτρέψουν μία τέτοια εξέλιξη, με αποτέλεσμα σε αυτήν την περίπτωση η απόκρυψη της βαρβαρότητας να καθίσταται αναλογικά ευχερέστερη, σε αντίθεση με τις περιπτώσεις άσκησης φυσικής βίας, η οποία σχεδόν πάντοτε πραγματοποιείται "θορυβωδώς" και προκαλεί αντιστοίχως "θορυβώδεις" αντιδράσεις. Αυτή βεβαίως η δυνατότητα ευχερέστερης απόκρυψης περιορίζεται όσο διευρύνεται ο αριθμός των θυμάτων. Η δε ένταξη της άσκησής της σε ένα συστηματοποιημένο πλαίσιο συγκροτούμενο από ασαφείς, αλλά σοβαροφανείς θεωρητικές κατασκευές, στηριζόμενες στη χρήση μίας δυσνόητης και δυσχερώς αποκρυπτογραφήσιμης για το ευρύ κοινό τεχνικής ορολογίας, συμβάλλει ενδεχομένως επίσης στη διαμόρφωση της εντύπωσης της "κανονικότητας" της εν λόγω κατάστασης, διευκολύνοντας την παράβλεψη της ασυμβατότητας των θεωρητικών αυτών κατασκευών με θεμελιώδεις δίκαιες αρχές και την αμφίβολη αποδεικτική ποιότητα των συλλογισμών που τις υποστηρίζουν. Οι πολίτες επαφίενται στη γνώση των "ειδικών". Η

ίδια άλλωστε η αποσιώπηση του θέματος στον δημόσιο λόγο συντηρεί την εν λόγω εντύπωση.

Συγκάλυψη

Η σιωπή αυτή συνιστά, ωστόσο, στην καλύτερη περίπτωση, υποεκτίμηση της επικινδυνότητας και της αντικοινωνικότητας της εν λόγω μορφής βίας και, στη χειρότερη, συγκάλυψη ή ακόμη και σιωπηρή υποστήριξή της. Σε κάθε περίπτωση, είναι αθέμιτη. Και αυτό γιατί, όπως δείχνει καθαρά η εξέλιξη της οικονομικής κρίσης παγκοσμίως και ιδίως στη χώρα μας, η οικονομική βία πλήττει βάναυσα τα δικαιώματα του ανθρώπου, τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή και υπονομεύει την εθνική κυριαρχία, αποτελεί δε, στο ευρωπαϊκό πεδίο, απειλή για την ιδέα μιας ενωμένης Ευρώπης. Αντίκειται σε θεμελιώδεις δίκαιες αρχές κατοχυρωμένες σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Πρόκειται περί μίας μεταμοντέρνας πλέον μορφής βαρβαρότητας που συνιστά το κατεξοχήν όχημα της κοινωνικής αδικίας και απειλεί κοινωνικές κατακτήσεις αιώνων. Συνιστά την έκφραση μίας αντίληψης που απορρίπτει για "λειτουργικούς" λόγους, σχεδόν κάθε ηθικό προβληματισμό ως προς την οικονομία και υποβαθμίζει την ανθρώπινη αξία στο επίπεδο του αγοραίου αγαθού. Η αδράνεια και η παθητικότητα απέναντι σε ένα φαινόμενο που επαναφέρει στο προσκήνιο το ζήτημα της επιβίωσης στην εποχή της βιοτεχνολογίας και της ηλεκτρονικής επανάστασης, εισάγοντας λογικές κοινωνικού δαρβινισμού και δυναμιτίζοντας τα θεμέλια του ανθρώπινου πολιτισμού, δεν μπορεί να αποτελεί επιλογή των κοινωνιών. Για τον απλό λόγο ότι μια τέτοια επιλογή θα οδηγούσε στον αφανισμό τους.

Η θεσμοθέτηση σε εθνικό και ευρωπαϊκό (αλλά και ευρύτερα, σε παγκόσμιο επίπεδο) δίκαιων μηχανισμών διασφάλισης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, των δικαιωμάτων του ανθρώπου, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της δίκαιης κατανομής του πλούτου ώστε να αντιμετωπισθεί η συντριπτική επενέργεια της οικονομικής βίας και της συγκεντρωμένης, απρόσωπης και ανομιμοποίητης οικονομικής ισχύος συνιστά επιτακτική αναγκαιότητα. Η προστασία του πολιτισμού από τη βαρβαρότητα δεν αποτελεί επιλογή, αλλά καθήκον.

7. ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Εδώ θα μπει ο κύριος όγκος πληροφοριών που έχουμε βρει από τη βιβλιογραφία.

8. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ, ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

58.0%

42.0%

1. Φύλο

ΑγόριαΚορίτσια

Τα τμήματα του σχολείου στα οποία μοιράστηκαν τα ερωτηματολόγια αποτελούνταν από περισσότερα αγόρια , διότι ήταν τμήματα πληροφορικής , ένα μάθημα το οποίο προτιμούν και βρίσκουν ενδιαφέρον τα αγόρια περισσότερο από τα κορίτσια.

56.0%

44.0%

2.Ηλικία

151617-18

Τα ερωτηματολόγια μοιράστηκαν σε τμήματα της πρώτης λυκείου , έτσι και οι ηλικίες κυμαίνονται από 15 έως 16 ετών.

16.0%

58.0%

26.0%

3.Παρόντες σε συμβάν ψυχολογιής βίας

Πολλές φορέςΛίγες φορέςΚαμία φορά

Περισσότερα και αγόρια και κορίτσια απάντησαν πως ήταν παρόντες σε συμβάντα ψυχολογικής βίας μόνο λίγες φορές , λιγότερα πως δεν ήταν ποτέ , ενώ τα πιο λίγα απάντησαν πως ήταν πολλές φορές . Τα παιδιά που απάντησαν πως ήταν παρόντες μόνο λίγες φορές προφανώς υπήρξαν μάρτυρες σε τυχαία γεγονότα είτε στο σπίτι τους είτε στο σχολείο και δεν παρακολούθησαν ή συμμετείχαν σε κάποιο τέτοιο γεγονός πολύ συχνά. Από την άλλη πλευρά , εκείνα που απάντησαν πως είχαν βρεθεί σε τέτοιου είδους καταστάσεις πολλές φορές πιθανώς να υπήρξαν μάρτυρες ή θύματα ή θύτες σε περιστατικά που συνέβαιναν συστηματικά. Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης ερώτησης δηλώνουν πως , όσον αφορά το σχολείο , τα παιδιά της εποχής μας έχουν μάθει να σέβονται το ένα το άλλο κι έτσι δεν υπάρχουν πολλά κρούσματα ψυχολογικής βίας εντός του σχολικού περιβάλλοντος. Όσον αφορά το οικογενειακό περιβάλλον , οι απαντήσεις φανερώνουν πως πλέον οι γονείς είναι πιο υπομονετικοί με τα παιδιά , τα σέβονται περισσότερο και δεν τα αντιμετωπίζουν ως κατώτερα κι έτσι η σχέσεις που δημιουργούνται δεν είναι φόβου κι έτσι δεν δημιουργείται ψυχολογική καταπίεση και ψυχολογική βία.

51.7%

10.3%6.9%

31.0%

4.Αντιδράσεις Αγοριών

ΕπενέβησανΈφυγανΑπλά ΚοιτούσανΆλλο

Είναι χαρακτηριστικό των αγοριών να δείχνουν δυνατοί και να μην φοβούνται. Έτσι και οι απαντήσεις που πήραμε μέσω των ερωτηματολογίων δηλώνουν κάτι αντίστοιχο. Το μεγαλύτερο ποσοστό των αγοριών των οποίων απάντησαν , δήλωσαν πως όταν βρέθηκαν μπροστά σε ένα τέτοιο συμβάν προσπάθησαν να επέμβουν και να σταματήσουν αυτό που γινόταν. Ένα πολύ μικρό ποσοστό , από την άλλη , δήλωσε πως είτε έφυγε είτε έμεινε και απλώς κοιτούσε , το οποίο προφανώς απευθύνεται σε

38.1%

47.6%

14.3%

4.Αντιδράσεις Κοριτσιών

Επενέβησαν ΈφυγανΚοιτούσανΆλλο

Στην περίπτωση των κοριτσιών , τα περισσότερα κορίτσια απάντησαν πως απλώς κοιτούσαν ,λιγότερα κορίτσια πως προσπάθησαν να επέμβουν ενώ τα λιγότερα πως έφυγαν .Μέσω αυτών των απαντήσεων και με βάση τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα κορίτσια καταλαβαίνουμε πως ο λόγος για τον οποίο απλά κοιτούσαν ήταν γιατί ήθελαν να

επέμβουν αλλά ίσως φοβόντουσαν . Όμως πολλά κορίτσια επίσης απάντησαν πως προσπάθησαν να επέμβουν , πράγμα που φανερώνει πως πολλά κορίτσια είναι δυναμικά και δεν θα άφηναν κάποιον να αδικηθεί επειδή φοβόνται.

73.2%

26.8%

5.Θύματα Ψυχολογικής βίας

ΥπήρξανΔεν υπήρξαν

Περίπου το εβδομήντα τις εκατό των παιδιών που απάντησαν, δήλωσαν πως υπήρξαν κάποια στιγμή της ζωής τους θύματα ψυχολογικής βίας . Όπως είδαμε και στα παραπάνω κείμενα η ψυχολογική βία μπορεί να ασκηθεί μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον ή στο σχολικό περιβάλλον ή ακόμα και από τους φίλους κάποιου παιδιού. Δυστυχώς είτε λίγο είτε πολύ όλα τα παιδιά έχουν βιώσει ψυχολογική καταπίεση μέσα στην ζωή τους , ίσως από την οικογένεια για το σχολείο και τις επιδώσεις του στα μαθήματα ή από κάποιο συνομήλικο για να κάνει πράγματα επικίνδυνα ή για κάποιον άλλο λόγο και από κάποιον άλλο παράγοντα. Ένα πολύ χαμηλό ποσοστό των περίπου εικοσιπέντε τις εκατό δήλωσε πως δεν έχει υπάρξει ποτέ θύμα ψυχολογικής βίας.

39.3%

3.6%

3.6%

53.6%

6.Αντιμετόπιση Αγοριών

ΑνταπέδωσανΚλείστηκαν στον εαυτό τουςΜίλησαν σε κάποιονΆλλο

Τα περισσότερα αγόρια δήλωσαν πως ανταπέδωσαν ενώ πολύ λιγότερα πως είτε απευθύνθηκαν σε κάποιον για να τους βοηθήσει είτε κλείστηκαν στον εαυτό τους . Είναι φυσικό για ένα αγόρι σε μία τέτοια περίπτωση να μην το δεχτεί και να προσπαθήσει να αντιδράσει και να αποτρέψει κάποιον από το να τον βλάψει.

33.3%

28.6%

38.1%

6.Αντιδράσεις Κοριτσιών

ΑνταπέδωσανΚλείστηκαν στον εαυτό τουςΜίλησανΆλλο

Τα περισσότερα κορίτσια είτε μίλησαν σε κάποιον είτε κλείστηκαν στον εαυτό τους ενώ κανένα δεν ανταπέδωσε . Αυτό συνέβη γιατί τα κορίτσια είναι πιο ευάλωτα και κάποιος μπορεί να τα βλάψει συναισθηματικά και σωματικά χωρίς αυτά να αντιδράσουν. Έτσι η μόνη λύση που τους απομένει είναι να απευθυνθούν σε κάποιον για να τα βοηθήσει.

22.0%

78.0%

7.Θύτες Ψυχολογικής Βίας

ΥπήρξανΔεν υπήρξαν

Μόνο το είκοσι δύο τις εκατό των παιδιών που μας απάντησαν στα ερωτηματολόγια δήλωσε πως υπήρξε θύτης ψυχολογικής βίας και το υπόλοιπο εβδομήντα οχτώ δήλωσε , προφανώς , πως δεν υπήρξε . Αυτό συνέβη ίσως γιατί τα παιδιά έχουν πλέον κατανοήσει τις το πόσο σημαντικό είναι να μην φερόμαστε άσχημα στα παιδία γύρω μας και πόσο μπορούμε να τα πληγώσουμε ψυχολογικά για μεγάλο χρονικό διάστημα.

14.0%8.0%

6.0%

72.0%

8.Λόγοι Άσκησης Ψυχολογικής Βίας

Για να νιώσουν καλύτεραΓια να κερδίσουν την προσοχήΓιατί δεν ήταν καλάΆλλο

Τα λίγα παιδιά που απάντησαν πως υπήρξαν θύτες ψυχολογικής βίας είπαν πως οι λόγοι για τους οποίους το έκαναν ήταν για να νιώσουν καλύτερα οι περισσότεροι , για να κερδίσουν την προσοχή λιγότεροι ενώ γιατί δεν ήταν καλά απάντησαν οι λιγότεροι απ

όλους. Έτσι λοιπόν καταλαβαίνουμε πως τα παιδιά που έφτασαν στο σημείο να ασκήσουν ψυχολογική βία σε κάποιο συμμαθητή ή φίλο τους ήταν γιατί ήθελαν να νιώσουν οι ίδιοι ανώτεροι ή να νιώσουν πως τους προσέχουν οι γύρω τους και ο τρόπος με τον οποίο το έκαναν αυτό ήταν μειώνοντας τους άλλους.

4.0%

40.0%

56.0%

9.Συναισθήματα που ένιωσαν οι θύτες

Ένιωσαν Καλύτερα΄Ενιωσαν ΧειρότεραΆλλο

Τα συναισθήματα που ένιωσαν τελικά οι θύτες δεν ήταν αυτά που ήθελαν καθώς αντί να νιώσουν καλύτερα ή ανώτεροι ένιωσαν χειρότερα , όπως απάντησαν και οι περισσότεροι. Είναι βέβαιο πως κάποιος ο οποίος κάνει κακό και πληγώνει έναν άνθρωπο συναισθηματικά δεν θα μπορέσει ποτέ να κερδίσει από αυτό αλλά μάλλον θα κάνει ακόμη μεγαλύτερο κακό στον εαυτό του.

82.0%

18.0%

10.Η Ψυχολογική Βία

Πρέπει Να ΑποφευχθείΔεν πρέπει να αποφευχθεί

Το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών συμφώνησαν πως η ψυχολογική βία είναι κάτι που πρέπει να αποφευχθεί , ενώ μόνο το δεκαοχτώ της εκατό είπε πως δεν πρέπει . Προφανώς αυτό το μικρό ποσοστό δεν έχει καταλάβει την βαθιά και ίσως μακροχρόνια επίδραση που μπορεί να έχει η ψυχολογική βία σε έναν άνθρωπο.

24.0%

76.0%

11.Η Αποφυγή της Ψυχολογικής Βίας

Είναι ΕύκοληΕίναι Δύσκολη

Επίσης τα παιδιά που είχαν κατανοήσει την βαρύτητα που έχει αυτό το θέμα απάντησαν πως η αποφυγή της ψυχολογικής βίας είναι κάτι δύσκολο (76%) , ενώ τα παιδία που είτε

είναι υπερβολικά αισιόδοξα είτε απλώς δεν έχουν καταλάβει το πόσο εύκολο είναι για έναν άνθρωπο να υποστεί ψυχολογική καταπίεση και ψυχολογική βία στην σημερινή κλειστή και γεμάτη απαιτήσεις κοινωνία στην οποία ζούμε , απάντησαν πως η αποφυγή της ψυχολογικής βίας είναι κάτι εύκολο ( 24%)

10.0%

52.0%

38.0%

12.Οι σχολικές δράσεις βοηθούν στην μείωση κρουσμάτων Ψυχολογικής Βίας

ΠολύΛίγοΚαθόλου

Τέλος , η τελευταία ερώτηση του ερωτηματολογίου είχε να κάνει με τις δράσεις του σχολείου και αν βοηθούν στην αποφυγή κρουσμάτων ψυχολογικής βίας .Τα περισσότερα παιδιά απάντησαν πως βοηθάνε λίγο , ένα μεσαίο ποσοστό πως δεν βοηθάνε καθόλου , ενώ οι λιγότερες απαντήσεις δήλωσαν πως βοηθάνε πολύ. Πιθανώς αυτό να σημαίνει πως οι σχολικές δράσεις είναι κατανοητές από τα παιδιά αλλά δεν είναι αρκετές έτσι ώστε να βοηθήσουν παραπάνω τα παιδιά να μάθουν να σέβονται τους ανθρώπους γύρω τους.

Μετά από την ανάλυση των απαντήσεων των ερωτηματολογίων μπορούμε να πούμε πως κάποια παιδιά δεν έχουν καταλάβει την σημασία που έχει η ψυχολογική βία και τις επιπτώσεις της. Παρόλο που υπήρξαν πολλά παιδιά τα οποία είχαν κατανοήσει τη σοβαρότητα με την οποία πρέπει να αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους γεγονότα ακόμη υπήρχαν παιδιά που απαντούσαν επιπόλαια χωρίς να σκέφτονται και να κατανοούν τις αρνητικές επιπτώσεις που έχει η ψυχολογική βία στον άνθρωπο. Ο στόχος μας λοιπόν ,όπως έχουμε αναφέρει και πιο πάνω , είναι μέσω αυτής της εργασίας να ενημερώσουμε τα παιδιά που αγνοούν τέτοιου είδους θέματα και πιστεύουμε πως όποιος διαβάσει αυτήν την εργασία θα ευαισθητοποιηθεί και θα γίνει πιο σοβαρός πάνω σε τέτοια θέματα.

9. ΚΡΙΤΙΚΗ, ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Μετά από όλη την έρευνα που κάναμε , την συλλογή πληροφοριών και την καταγραφή τους , την δημιουργία ερωτηματολογίου και την καταγραφή των δεδομένων που μας έδωσαν τα ερωτηματολόγια , μετά την απάντηση των βασικών ερωτημάτων μας , μπορούμε να πούμε πως είμαστε ευχαριστημένες με την χρονοβόρα και κουραστική δουλειά που κάναμε και ικανοποιημένες με το αποτέλεσμα όλης αυτής της δουλειάς.