9. Internet

5/26/2009 2

1. Računarske mreže

� Računarska mreža je skup međusobno povezanih računara (pri

čemu to mogu biti veliki ili PC), perifernih i ostalih uređaja koji

međusobno komuniciraju.

� Od nje treba razlikovati mrežu koju čine računar sa skupom

terminala, kao i sam skup terminala koji se naziva terminalska

mreža.

� Svaki računar ili inteligentni uređaj, koji komunicira sa drugim

uređajima u mreži, naziva se mrežni čvor (Node - čvor).

5/26/2009 3

1. Računarske mreže

Računari povezani radi ostvarenja komunikacije obrazuju računarsku mrežu.

Računarsku mrežu čine:

� računari,

� komunikacioni hardver,

� komunikacione linije i

� komunikacioni softver.

5/26/2009 4

1. Računarske mreže� Komunikacija među čvorovima u mreži se ostvaruje razmenom paketa

digitalnih podataka između čvorova.

� Pod paketom digitalnih podataka se podrazumeva niz bajtova ili bitova, organizovanih po skupovima skupovima -- poljimapoljima, koja zajedno čine paket.

� U paketu se najčešće javljaju

� informaciona,

� kontrolna,

� zaštitna i

� adresna polja.

� Prenos paketa između čvorova obavlja se preko prenosnog medijumaprenosnog medijuma.

� Medijum može biti na primer

�� telefonskatelefonska paricaparica

�� koaksijalni kabl, koaksijalni kabl,

�� prazan prostoprazan prostor (radio r (radio relejnarelejna vezaveza), ),

�� optioptiččki kablki kabl itditd.

5/26/2009 5

2. Komunikacioni hardverU osnovni hardver koji učestvuje u radu mreže, svrstavaju se:

��raraččunariunari,,

��mremrežžni adapterini adapteri ((mremrežžne karticene kartice),),

��modemimodemi,,

��konektori ikonektori i

��komunikacioni kablovikomunikacioni kablovi. .

Zavisno od fizičke udaljenosti računara, ponekad je potrebno imati i pojapojaččivaivaččee.

5/26/2009 6

Mrežni uređaji

� U ovo su uključene:

� stanice

� transiveri

� habovi

� svičevi

� modemi

5/26/2009 7

Stanice (stations)

� Stanice su adresabilni čvorovi u mreži, sposobni da transmituju, primaju ili ponavljaju informacije.

� Radne stanice, serveri i mrežni printeri su neki od primera.

5/26/2009 8

Transiver (transceivers)

� Transiver (TRANSmitter/reCEIVER = primopredajnik) je:

� uređaj koji povezuje radne stanice,

� servere i ostalu opremu sa kablirajućim medijem, i

� koji se koristi za mrežne

komunikacije.

� Transiver je zadužen da osluškuje magistralu i da utvrdi da li je ona zauzeta od strane drugog uređaja.

5/26/2009 9

Hab (hub)

Habovi su uređaji koji služe za:

� replikaciju i

� propagaciju (širenje) signala kroz mrežu

� Kao mrežni uređaj, nije adresibilan (ne može dobiti svoju adresu).

� Fizički posmatran, hab je kutija sa većim brojem priključaka za konektore

� Prednost je lako povezivanje uređaja i brz prenos signala.

� Nedostatak je što se ulazni signal deli na onoliko delova koliko ima priključnih korisnika.

5/26/2009 10

Svič (switch)

� Za razliku od haba, svič je:� složeniji i � “inteligentniji“ uređaj.

� Može da se programira ili adresira.� Svič ne vrši propagaciju preko svih portova, kao što to radi hab,

nego signale šalje samo na one portove koji su određeni za prijem.

5/26/2009 11

Modemi i modemska komunikacija

� Modem je ulazno-izlazni uređaj koji omogućuje računarima

da komuniciraju i razmenjuju fajlove sa drugim računarima

preko telefonske linije. Postoje interni i eksterni.

� Interni se postavljaju u vidu kartice u PC računare, dok su

eksterni modemi zasebni uređaji koji se mogu koristiti na svim

računarima. Na oba kraja telefonske linije mora postojati po

jedan modem.

� Reč modem predstavlja skraćenicu od MOdulator-

DEModulator. Sam modem je mnogo stariji od ličnih računara

sa kojima je postao široko rasprostranjen i popularan.

5/26/2009 12

Komunikacione linije

� Komunikacione linije povezuju računare i predstavljaju važnu

fizičku komponentu računarske mreže.

� Ove veze mogu biti različite prirode, kao što su: telefonska linija,

koaksijalni kabl, radio veza, optički kabl i satelitske veze.

� Od prirode ovih veza zavisi najvažnija karakteristika mreže, a to

je brzina prenosa podataka.

� Brzina prenosa se izražava brojem bita u sekundi (bps - bit per

second).

� Telefonskim linijama se postižu male brzine prenosa, dok se

optičkim kablovima postižu najveće brzine.

5/26/2009 13

Internet mediji (kablovi)

� Komunikacionu infrastrukturu čine komunikacioni uređaji i

prenosni putevi.

� Prenosni putevi omogućuju prenos signala kojima se

kodiraju podaci koje međusobno razmenjuju uređaji povezani

u mrežu.

� Prenosni putevi mogu da se ostvare pomoću različitih

prenosnih medija. Prenosni medijumi su fizički medijumi ka

što su različite vrste kablova:

� Klasični bakarne telefonski kablovi

� Koaksijalni kablovi

� Optički kablovi itd.

� Moguće je realizovati i prenosne puteve bežičnog tipa kao što

su: radio veze i satelitski linkovi

5/26/2009 14

Unshielded twisted pair (UTP)

Parični UTP ("unshielded") kablovi - su oni koji se sastoje od upredenih bakarnih vlakana da bi se izbjegle smetnje od susjednih parica ili uređaja kao što su motori, releji i slično. Ovi kablovi su okolo zaštićeni polivinil omotačem, ali ne i metalnom košuljicom. Mogu biti kategorije 1 koji prenose samo glas, kategorije 2 sa brzinom prenosa podataka do 4 mb/s, kategorije 3 sa brzinom prenosa do 10 mb/s, kategorije 4 sa brzinom prenosa do 16 mb/s, te kategorije 5 koja se danas najčešće koristi a podržava brzinu prenosa do 100 mb/s. Maksimalna dužina jednog segmenta ovog kabla na kojoj računari mogu biti povezani bez dodatnih pojačanja je 100 metara. Na slici je UTP kabl sa 4 parice to jest 8 žica.

5/26/2009 15

Optički kablovi

optički ("fiber") kablovi - prenose podatke u obliku svetlosnih impulsa. Vrlo su pouzdani i omogućavaju brži prenos nego prethodno pomenutikablovi Brzine idu i do 1 gb/s. Optička vlakna prenose podatke samo u jednom smjeru, pa zato takvi kablovi imaju u sebi po dva optička vlakna. Tako na primjer optički kabl 50/125 ima prečnik

jezgra 50 µm a prečnik spoljnjegvoda 125 µm.

� Kako se ne koristi električna struja u prenosu, otporni su na spoljna elektromagnetna polja.

� Mali nivo gubitaka signala i otpornost na spoljne uticaje čine ove kablove veoma pogodnim za prenos na veliku daljinu (do 2 km)

5/26/2009 16

Komunikacioni softver� Kolekcija programa koji podržavaju rad računara u mreži zove se

komunikacioni softver.

� Sve funkcije značajne za korisnike mreže ostvaruju se posredstvom

odgovarajućih programa, ato je raspolaganje dobrim

komunikacionim softverom presudno za rad korisnika u mreži.

�� Komunikacioni softver obezbeKomunikacioni softver obezbeđđuje sledeuje sledećće funkcijee funkcije

�� Postavljanje parametara za rad u mrePostavljanje parametara za rad u mrežžii�� UkljuUključčivanje raivanje raččunara u mreunara u mrežžuu..

�� Rad korisnika u mreRad korisnika u mrežžii. . �� Sigurnosne mere.Sigurnosne mere.�� Administrativni posloviAdministrativni poslovi�� PomoPomoćć korisnikukorisniku..

5/26/2009 17

Značaj računarskih komunikacija

� Neposredna komunikacija.

� Prenos datoteka.

� Pretraživanje baze podataka.

� Korišćenje udaljenih resursa.

� Komercijalni servisi.

5/26/2009 18

Podela racunarski mreza (I)Mreže se dele u dve kategorije:

� mreže ravnopravnih računara ( peer-to-peer networks) i � mreže zasnovane na serverima (server based networks)

� Mreže zasnovane na serverima sreću se u srednjim i velikim organizacijama.

� Mreže ravnopravnih računara su:� jednostavnije i jeftinije, � primenjuju se u malim i kućnim kancelarijama, i u

� malim radnim grupama.� Ne postoje jednonamenski serveri, među računarima ne postoji

hijerarhija. � Pošto su svi računari u ovakvoj mreži ravnopravni, sreće se i naziv

“mreža računara jednakih nadležnosti". � Svaki računar je istovremeno i server i klijent.

� Svaki računar ili inteligentni uređaj, koji komunicira sa drugim uređajima u mreži, naziva se mrežni čvor (Node - čvor).

5/26/2009 19

Podela računarskih mreža (II)� Zavisno od veličine prostora koga pokriva mreža, postoje:

�� LLokalne mreokalne mrežžee ((Local Area Network Local Area Network -- LANLAN)), koje pokrivaju područje

ograničeno na jedno preduzeće ili ustanovu, sa dužinom kablova do par

kilometara,

�� GGradske raradske raččunarske mreunarske mrežžee ((Metropolitan Area Network Metropolitan Area Network -- MANMAN)), na

području grada ili velike kompanije i

�� GGlobalne ralobalne raččunarske mreunarske mrežžee ((Wide Area Network Wide Area Network -- WANWAN)), koje pokrivaju

velika geografska područja, na prostoru nekoliko država, pa čak i celog sveta

(Internet ... ).

�� Globalne mreGlobalne mrežžee pokrivaju cele regije, države, kontinente, a ima ih i koje se protežu na celu Zemljinu kuglu.

� Kao prenosni medijum koriste se �� iznajmiznajmljljene telefonske ili digitalne linijeene telefonske ili digitalne linije, , �� mikrotalasne radiorelejne vezemikrotalasne radiorelejne veze, , �� satelitske vezesatelitske veze

5/26/2009 20

Globalne računarske mreže

� Globalne mreže mogu biti:

� javne - svi zainteresovani mogu koristiti njihove usluge;

� privatne - nalaze se u vlasništvu jedne firme ili međunarodne

organizacije i izuzetno su obezbeđene od svakog pristupa sa

strane, na primer SITA povezuje avio-kompanije i aerodrome

širom sveta, SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial

Telecommunication) povezuje velike svetske banke u mrežu za

platni promet, i

� komercijalne - korisniku su dostupne one usluge na koje se

pretplati.

5/26/2009 21

Topologija računarskih mreža� Fizički izgled veza između čvorova određuje vrstu topologije, od

kojih postoje:

� topologija magistrale (Linear Bus Topology),

� topologija zvezde (Star Topology)

� topologija prstena (Ring Topology).

5/26/2009 22

Topologiju magistrale

� Magistrala (Linear Bus Topology),

kod koje su računari vezani u rednu

vezu na prenosni put koji predstavlja

jednu liniju

� Kada u mreži primenite topologiju magistrale, računari i ostali uređaji povezani su u jednu liniju, svako sa svojim susedima.

� Da bi svi signali koje generiše sistem stigli na svoje odredište, prenose se magistralom u oba smera ka svim ostalim sistemima.

� Topologija magistrale uvek ima dva otvorena kraja, kao što je prikazano na slici.

5/26/2009 23

Topologiju magistrale

� Topologija magistrale postoji u dva oblika: tanki i debeli Ethernet.

� Mreže sa debelim Ethernetomdebelim Ethernetomkoriste jedan dugačak koaksijalni kabl. � Umreženi računari su povezani na taj

kabl pomoću manjih, pojedinačnih kratkih kablova, koji se zovu interfejs priključnih jedinica (Attachment Unit Interface, AUI).

� Mreže sa tankim Ethernetomtankim Ethernetom koriste tanje koaksijalne kablove, isečene na parčad različitih dužina. � Svako parče kabla povezuje računar

sa susednim računarom.

�� Topologija magistrale ima jednu Topologija magistrale ima jednu ozbiljnu manuozbiljnu manu: kvar na bilo kojem delu kabla, neispravan završetak kabla ili neispravan konektor, može da izazove pad čitave mreže.

5/26/2009 24

Topologija magistrale

Čvor

ČvorČvor

Čvor

5/26/2009 25

Topologija zvezde

� Zvezda (Star Topology) – kod koje su računari povezani na: prenosnim putevima koji se stiču na komunikacionom uređaju kojipredstavlja centar zvezde� Svaki računar je na razvodnik povezan

zasebnim kablom, kao što je prikazano na slici .

� Topologija zvezde koristi centralni uređaj za povezivanje, koji se zove razvodnik (hub)razvodnik (hub).

� Topologija zvezde koristi kabl sa upredenim

paricama.

5/26/2009 26

Topologija zvezde

� Većina Ethernet lokalnih mreža i mnoge lokalne mreže koje koriste ostale protokole imaju zvezdastu topologiju.

� Pošto je svakom računaru dodeljen po jedan priključak razvodnika, topologija zvezde je otpornija na kvarove od topologije magistrale -prekid jednog kabla ne utiče na ostatak mreže.

� S mrežom nije povezan samo onaj računar čiji je kabl (ka razvodniku) prekinut.

5/26/2009 27

Topologija zvezde

Čvor

ČvorČvor

Čvor

Glavni čvor

5/26/2009 28

Topologija prstena

� Prsten (Ring Topology) – kod

koga su računari povezani na:

� komunikacioni put koji

� formira zatvoreni prsten

� Topologija prstena liči na topologiju magistrale po tome što je svaki računar povezan sa susednim.

� Međutim, umesto da postoje dva kraja sa završecima, krajevi su spojeni i čine prsten.

5/26/2009 29

Topologija prstena

Čvor

ČvorČvor

Čvor

5/26/2009 30

Protokoli

� Protokoli su pravila tj. procedure po kojima

se ostvaruje prenos podataka, odnosno

paketa podataka, kroz mrežu.

� Drugim rečima, protokoli određuju kako

mrežni čvorovi međusobno komuniciraju.

5/26/2009 31

Prednosti računarskih mreža

� Bolje iskorišćenje resursa sistema,

� Smanjeni troškovi za kupovinu opreme,

� Centralizacija i obezbeđenje podataka,

� Olakšana distribuirana obrada podataka,

� Komunikacija među korisnicima.

5/26/2009 32

Usluge računarskih mreža� Osnovne usluge koje pružaju mreže su:

�� prenos datoteka (prenos datoteka (File TransferFile Transfer),),

�� izvrizvrššavanje programa na udaljenom raavanje programa na udaljenom raččunaru (unaru (Remote Remote

Job Job EntryEntry,, Remote ExecutionRemote Execution) i) i

�� deljenje resursa (deljenje resursa (Resource SharingResource Sharing).).

� Usluge višeg nivoa zasnovane na osnovnim, zovu

se servisi. Servisi su:

�� elektronska poelektronska poššta (ta (Mail, EmailMail, Email),),

�� elektronski elektronski ččasopisi,asopisi,

�� diskusione liste idiskusione liste i

�� elektronske oglasne table (elektronske oglasne table (Electronic Bulletin BoardsElectronic Bulletin Boards).).

5/26/2009 33

Serveri

� Besprekorno funkcionisanje nabrojanih i drugih usluga i servisa kod

velikih mreža omogućavaju specijalizovani računari kao što su:

� File serveri na kojima je memorisan veliki broj datoteka sa podacima

za koje je zainteresovan veliki broj korisnika mre-že ili programima za

najrasprostranjenije operativne sisteme,

� Network serveri na kojima su podaci o svim računarima u mreži,

� Database serveri na kojima su baze podataka i

� Reley serveri omogućavaju interaktivne diskusije, odnosno

komunikaciju između više korisnika u mreži.

5/26/2009 34

Model Klijent - Server

� U mrežama se komunicira tako što jedan računar traži uslugu od

nekog drugog računara u mreži.

� Računar koji traži uslugu zove se klijent, a onaj koji pruža uslugu

zove se server.

� Model ovakve komunikacije poznat je kao model klijent - server.

� Svaki računar u mreži može biti samo klijent, samo server ili

klijent i server.

5/26/2009 35

Model Klijent - Server

� U računarima koji su povezani u mrežu, kada korisnik saopšti

komandu računaru, onda se mora izvršiti analiza koja će

pokazati da li se komanda odnosi na server ili na klijenta.

� Program koji vrši ovu analizu zove se preusmerivač.

� Ako se komanda odnosi na server, prosleđuje se u mrežu, a

ako se odnosi na klijenta, izvršava se na klijent – računaru.

5/26/2009 36

Internet

� Internet je naziv za najveću svetsku globalnu mrežu.

� To je mreža na koju su povezane sve zemlje sveta.

� Sa ovom mrežom mogu se povezivati druge računarske mreže,

pa se za Internet često kaže da je „mreža svih mreža”.

� Internet (sa malim i) je izraz koji se koristi da obuhvati bilo koju

mrežu čiji računari komuniciraju preko TCP/IP protokola

(Transmission Control Protocol/Internet Protocol).

5/26/2009 37

Internet - nastanak� Razvoj Inteneta počeo je u doba hladnog rata (1969) kao mreža

računara u vojnim laboratorijama, vladinim biroima i na univerzitetima koji su radili projekte za vojsku.

� Čvorovi mreže su bili ravnopravni (peer-to-peer), u slučaju uništenja jednog dela mreže preostali deo nastavljao bi da funkcioniše. Postojale su višestruke veze(putanje) između računara.

� Advanced Research Project Agency (ARPA) pod nadzorom Ministarstva odbrane SAD rukovodila je razvojem pa je mreža nazvana ARPA net.

� 1975 Ministarstvo odbrane SAD u potpunosti preuzima dalji razvoj i nastala je DDN (Defense Data Network)

� 1980 Nacionalna naučna fondacija (National Science Foundation –NSF) po istim principima je osnovala mrežu - The Internet.

� 1987 Internet i ARPA (DDN) se spajaju i nastaje NSFNET.

� 1990 National Science Foundation predstavlja projekat umrežavanja na globalnom nivou – tako je nastao Internet mreža svih mreža.

5/26/2009 38

Elektronska adresa� Svaki računar u Internet mreži ima svoju adresu.

� Adresa se sastoji od 4 bajta

� Adresa se sastoji od četiri broja između kojih se pišu tačke.

� Na primer, adresa računara može biti 147.91.65.1

� Kao što adresa poštanskih pošiljki sadrži državu, grad, ulicu, broj

kuće i ime i prezime primaoca, tako u Internet-adresi prvi broj

(147) određuje deo mreže (državu ili region u državi), a poslednji

definiše računar (1) koji prima poruku.

� Svaki od četiri broja može biti broj od 1 do 254.

5/26/2009 39

Elektronska adresa

� Kako za korisnike mreže nije pogodno da se adresa računara

izražava brojevima, zbog težeg pamćenja, to se uvodi

simbolička adresa.

� Simbolička adresa se sastoji najčešće od četiri ili pet skraćenica

koje se razdvajaju tačkama.

� Tako se gore navedena adresa simbolički piše u obliku:

pmf.ni.ac.rs

5/26/2009 40

Elektronska adresa

� Ovde se prvo navodi simbolička oznaka Prirodno matematicki

fakultet (pmf), Nis (ni), akademska mreža (ac) i oznaka zemlje (rs).

� Poseban sistem u mreži se stvara u prevođenju simboličke adrese u

Internet-adresu (DNS - Domain Name System).

� Potpuna adresa korisnika u mreži zadaje se navođenjem imena

korisnika i adrese računara.

� Između ova dva podatka navodi se specijalni znak (@).

� Na primer, btodor@pmf.ni.ac.rs

5/26/2009 41

Domain Name Service

� DNS omogucava konverziju korisnicima razumljivog oblikazapisa adrese u numericki potreban racunaru za komunikaciju

� Simbolicka adresa se sastoji iz vise delova� ime_servisa.ime_servera.ime_poddomena.ime_root_domena

� Ime servisa� www. - skraćenica za web servis

� smtp. - skraćenica za mail servis� ftp. - skraćenica za ftp servis

� Ime servera� Ime servera može biti proizvoljno

� Obično opisuje radno mesto ili servis koji server opslužuje

5/26/2009 42

Domain Name Service

� Ime domena

� To je naziv kompanije koja se bavi određenim poslom.

� Ovaj domen se registruje i jedino je korisnik koji ga je registrovao u mogućnosti da ga koristi.

� Ime domena je unikatno – ne može se pojaviti na Internetu dva puta

� Ime root domena (top level)

� Ono se dodeljuje na osnovu profila organizacije koja zakupljujegodišnje pravo na ime domena.

� Svi kodovi država u geografskoj šemi se sastoje od dva znaka, a imena domena u negeografskoj šemi su dužine tri znaka.

� Dužina posledenjeg dela imena određuje da li ime potpada pod geografski ili negeografski sistem imena

� Organizacija dalje sama dodeljuje imena server računarima

� Sama organizacija odlučuje da li želi geografsko ili negeografskoime domena

5/26/2009 43

Podela Interneta na domene

� Internet je podeljen na nekoliko stotina vršnih oblasti (domena) pri čemu svaki domen obuhvata veliki broj hostova

� Svaki domen je dalje podeljen na poddomene, itd,

� Svi domeni čine stablo

� Listovi stabla su domeni koji nemaju poddomene, ali sadrže hostove.

� Domen u korenu stabla nema ime (podeljen na nekoliko stotina poddomena)

� Podela na domene je izvršena na nosnovu neke ključne osobine (generička podela) ili na osnovu geografske pripadnosti.

� U USA u upotrebi generički domeni, ostale zemlje geografske domene

5/26/2009 44

Struktura domenskog stabla

• svaki domen je imenovan putem odozdo do vrha, npr. cs.vu.nl,

cs.yale.edu, cs.keio.ac.jp, cs.elfak.ni.ac.yu

• svaki domen kontroliše kreiranje domena ispod sebe

5/26/2009 45

Nonprofit organizations

Network support centers

Military groups

International organizations

Government institutions

Educational institutions

Commercial organizations

Opis

org

net

mil

int

gov

edu

com

oznaka

Professional individual organizations

Personal names (individuals)

Museums and other nonprofit organizations

Information service providers

Cooperative business organizations

Businesses or firms (similar to com)

Airlines and aerospace companies

pro

name

museum

info

coop

biz

aero

Generički domeni

5/26/2009 46

DNS

� Top-level domeni:

� .edu – edukacioni sajtovi

� .com – komercijalni sajtovi

� .gov – vladini sajtovi

� .mil – vojni sajtovi

� .net – sajtovi administratora mreža

� .org – neprofitne organizacije

� .co.yu - komercialna prezentacija

� .ac.yu - prezentacija akademskog profila

5/26/2009 47

DNS

� Svaka zemlja ima svoju dvoslovnu oznaku. Sa njom se završavaju adrese web prezentacija koje potiču iz te zemlje.

� Te oznake odgovaraju standardu ISO 3166 i nazivaju se nacionalni domeni najvišeg nivoa (countru code top level domains)

� Primeri:

� .rs – Republika Srbija

� .ba – Bosna i Hercegovina

� .de – Nemačka

� .uk – Engleska

� .sl – Slovenija

� .mk – Makedonija

5/26/2009 48

DNS

� U novembru 2000. godine Internet korporacija za dodeljenaimena i brojeve (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers, ICANN), koja upravlja sistemom imenovanja domenana Internetu, odobrila je nove top-level domene:

� .aero Vazdušne transportne organizacije

� .biz Biznisi

� .coop Kooperativna preduzeća, kao što su kreditni savezi

� .info Informativni servisi

� .museum muzeji

� .name Lične registracije prema imenu

� .pro Licencirani profesionalci, kao što su advokati, lekari, računovodje i sl.

5/26/2009 49

Pristup internetu

� Načini pristupa Internetu

� Direktan (namenski) pristup

� Računar ima sopstvenu IP adresu i priključen je na LAN

� Nema potrebe za pozivanjem (dial up)

� Fajlovi se smeštaju na vašem računaru

� Kratko vreme odziva

� Konekcija biranjem

� Ograničena konekcija pomoću modema

� Potpuni pristup biranjem koristi PPP protokol preko

modema

5/26/2009 50

Pristup internetu� DSL Servis

� Vrši podelu frekvencijskog opsega telefonske pariceza potrebe govorne komunikacije i prenosa podataka

� Povezivanje preko kablovskog modema� Omogućava pristup Internetu korišćenjem TV kablova

� Može da prevaziđe brzinu DSL-a

� Satelitsko povezivanje� Omogućava povezivanje pomoću Direktnog TV

satelitskog priključka

� Bežični širokopojasni pristup� Omogućava istovremeno povezivanje više računara

na baznu stanicu korišćenjem radio talasa.

5/26/2009 51

Internet protokoli

� Internetu može pristupiti svaki računar nevezano zavrstu i marku. Za korisnike računara je nebitno kojojračunarskoj platformi pristupa, zato Internet

poseduje visok stepen Interoperabilnosti.

Internet protokoli su standardi kojima se definišeskup pravila za komunikaciju između različitihračunara. Postoji preko 100 protokola kojim se definišu različite karakteristike Interneta.

5/26/2009 52

Internet protokoli

� IP (Internet Protokol)IP je osnovni protokol kojim se definiše način dodele Internet adresa. Time se postiže da svaki računar koji je povezan na Internet imajedinstvenu adresu i može se lako identifikovati u celoj Internet mreži.

Internet adresa se naziva IP adresa (32 bitni broj) koji se sastojiod 4 broja razdvojena tačkama (126.254.107.3).

Osnovna funkcija ovog protokola je da prosledi podatke od izvorado odredišta na osnovu poznate IP adrese.

5/26/2009 53

Internet protokoli

� TCP (Transmission Control Protocol)TCP definiše način na koji dva računara međusobnopovezana putem Interneta razmenjuju upravljanje i

potvrđivanje prijema poruka. Osnovna funkcija mu je da omogući tačan prenos

podataka između dva računara.

TCP protokol se može videti kako radi dokpretražujemo Internet.

5/26/2009 54

Internet protokoli

� FTP (File Transfer Protocol)FTP je najstariji protokol na Internetu. Koristi se zaslanje i primanje datoteka putem mreža koje

podržavaju TCP/IP protokole, pri čemu nije bitno kojise operativni sistemi nalaze na tim računarima.

Mada se FTP smatra protokolom iz skupa TCP/IP

protokola, to je istovremeno i aplikacija koja se koristi na Internetu za slanje i primanje datoteka, odnosno predstavlja jedan od servisa Interneta.

5/26/2009 55

Internet protokoli

� HTTP (Hypertext Transfer Protocol)HTTP je protokol za prenos hiperteksta.

Pomoću ovog protokola se Internet stranice prenosesa Web servera do Internet pretraživača nalokalnom računaru.

Naziv protokola je praćen oznakom “://”. U većinipretraživača naziv protokola se može izostaviti.

HTTP protokol obezbeđuje vezu između HTTP klijenta i Web servisa. Adrese ovih servera ćetedobiti od svog isporučioca Internet usluga.

5/26/2009 56

Internet protokoli

� E-mail protokoli (POP3, SMTP, IMAP)

Slanje i primanje elektronske pošte između

udaljenih računara zahteva postojanje

standardnih komunikacionih protokola.

Najčešće korišćeni protokoli koji se odnose

sa elektronsku poštu su POP3, SMTP i IMAP

protokoli koji pripadaju skupu TCP/IP

protokola.

5/26/2009 57

Internet protokoli

� POP3 (Post Office Protocol)Je najčešće korišćeni protokol za preuzimanje elektronske poštesmeštene na serveru.

Poruke se smeštaju se na E-mail server.

Kada se želi prebaciti na računar, e-mail klijent će se koristećiovaj protokol prijaviti sa korisničkim imenom i lozinkom i preuzetiporuke koje vas na serveru čekaju.

Poruke će tada obično biti obrisane sa servera mada većinu e-mail klijenata možete podesiti tako da zadrže poruke na serverunakon skidanja.

5/26/2009 58

Internet protokoli

� SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)Protokol se koristi za slanje e-mail poruka izmeđukorisnika na Internetu. Kada sa e-mail klijenta pošaljete nekom poruku, vašklijent će SMTP protokolom kontaktirati SMTP server koji ste mu naveli i proslediti mu poruku kojuste poslali.

SMTP server će zatim pokušati poruku isporučitiprimaocu, preko jednog ili više SMTP servera, svedok poruka ne stigne na korisnikov e-mail server, gde će i ostati dok je korisnik ne preuzme POP3 protokolom.

5/26/2009 59

Internet protokoli

� IMAP (Internet Message Access Protocol)

IMAP protokol služi za preuzimanje poruka i predstavljaalternativu POP3 protokolu.

Poruke se čuvaju na IMAP serveru za elektronsku poštu i korisnik može da pregleda pristigle poruke. Korisnik ne mora dapreuzme sve poruke sa servera već ih pregleda i izabere koje odpristiglih poruka želi da preuzme.

Korisnik može da organizuje svoje poruke u direktorijume, izbrišenepoželjne poruke i ostale aktivnosti, ali se sve to dešava naserveru. Prednost ovog pristupa je mobilnost. Ako korisnik imaviše računara sa kojih pristupa svom nalogu za e-mail, imamogućnost izbora sa kog računara ili drugog uređaja želi dapreuzme određenu poruku.

5/26/2009 60

Internet protokoli

� HTTP kao viši protokol koristi TCP/IP protokol zaprenos HTML strana.

� HTTP protokol je tehnologija na kojoj je baziranaelektronska prezentacija.

� Omogućuje međusobno povezivanjeneograničenog broja dokumenata putem linkova.

� Ova tehnologija podržava kako tekst tako sliku, zvuki video.

� Tehnički uslovi neophodni za korišćenje WWW-a suposedovanje aplikativnih softvera za čitanjeprezentacije kao što su : Microsoft Internet Explorer, Netscape Navigator, Opera, Mozila Firefox, ...

5/26/2009 61

Hypertext Markup Language - HTML

� Napravljen za označavanje hipertekst dokumenata, tj. za kreiranje WEB strana.

� Za razliku od Standard Generalized Markup Language (SGML) koji je usmeren na definisanje strukture dokumenta, HTML je okrenut prezentaciji dokumenta.

� Omogućava da se unesu metapodaci o dokumentu (naslov, autori i slično) i strukturne informacije (podela u pasuse, liste, naslove, podnaslove i tabele)

� eXtensible Markup Langauge (XML) za razliku od HTML-a koji koristi kolekciju poznatih oznaka, dozvoljava korisniku da kreira nove oznake a da onda opiše značenje tih oznaka u meta-jeziku.

5/26/2009 62

HTML

� HTML je napravljen u cilju kodovanja i prikazivanjadokumenata

� HTML dokument sadrži tag-ove koji odredjujuformat, podlogu, i strukturu Web dokumenata

� Poseduje tagove kojima se kreiraju odnosi između

tekstulanih elemenata unutar jednog ili više doc.

� Tekstualni elementi koji su povezani međusobno

nazivaju se hipertekstulani elementi.

� HTML nije fleksibilan

5/26/2009 63

Osnovne komande HTML-a

� <HTML> predstavlja oznaku gde počinje dokument

� < head > označava početak ili kraj zaglavlja

� < body > označava početak ili kraj osnove dokumenta

� < body background > označava pozadinu dokumenta

� < center > centriranje teksta ili slika

� < table > rad sa tabelom

� < tr> ( table row ) označava dužinu tabele

� < tw > ( table width ) označava širinu tabele

� < td < označava podatke koje upisujemo u ćeliju tabele

� < a href = > oznaka za link

� < font > rad sa fontom

� < font colour => boja slova

� < font size = > veličina slova

� < input > unošenje podataka na Web stranu

5/26/2009 64

HTML

� HTML nije WYSIWYG (What You See Is

What You Get – ono što vidiš to ćeš i dobiti)

5/26/2009 65

Servisi interneta

� Osnovne usluge Interneta su:

� FTP (File Transfer Protocol) – omogućuje razmenu fajlova u obapravca

� WWW (World Wide Web)- koristi se za čitanje i pretraživanjedokumentacije na Internetu

� E-mail –omogućuje razmenu elektronske pošte između korisnika

� TELNET- služi za logovanje na udaljeni računar na mreži

� CHAT (Internet Relay Chat) koristi za online učestvovanje u diskusijama

� NEWSGROUPS – koristi za offline učestvovanje u diskusijamaputem elektronske pošte

5/26/2009 66

� FTP� Prvi metod za prenos velikih fajlova na Internetu pre pojave

WWW

� To je protokol za prenos podataka (binarni fajlovi) saračunara na računar

� FTP omogućava pristup sadržaju hard diska, rukovanjedirektorijumima računara na Internetu, kopiranje fajlova itd.

� Za pristup FTP serverima koristi se FTP softver (FTP klijenti)

� FTP se koristi i za tzv. "upload"

� Danas se sve više za prenos fajlova koristi WWW prvenstveno zbog jednostavnog korišćenja.

5/26/2009 67

� WWW World Wide Web

� Najpopularnija upotreba Interneta je da se prekonjega zahtevaju i isporučuju Web stranice

� WWW predstavlja viši protokol, odnosno program koji rukuje Web stranicama

� WWW je distribuirani sistem za čitanje i pretraživanje prema kome se svakom Internet dokumentu dodeljuje jedinstvena adresa

� WWW sistem je organizovan po principu klijentserver

5/26/2009 68

� Klijentski programi:

� Npr. Interent Explorer ili Netscape koji se nalazena računarima korisnika.

� Ovi programi se nazivaju browsers ili brauzeri

� Prosleđuju zahteve serverima.

� Prihvataju odgovor servera, interpretiraju HTML kod i prikazuju Web stranu na računaru klijenta

5/26/2009 69

� Serveri - web serveri ili HTTP serveri� čuvaju WWW stranice i na zahtev brauzera ih prosleđuju.

� Protokol koji omogućuje komunikaciju brauzera i web serveranaziva se HTTP (Hipertext Transfer Protokol)

� Odziv servera – poslata web strana:

� Format web strane je univerzalno prihvatljiv i pisan u jezikukoji se naziva HTML (Hipertext Markup Language)

� Nezavisno od tipa računara svi brauzeri razumeju HTML jezik.

� Da bi se pristupilo bilo kojoj adresi mora se posedovatinjena adresa odnosno URL (Uniform Resource Locator).

� Univerzalnost URL-a i HTML-a omogućuje korisniku izbilo kojeg dela planete da pristupi bilo kojoj web stranici.

5/26/2009 70

URL adresa – Web adresa� Da bi se pronašla određena stranica na Internetu

neophodno je precizno definisati računar gde jesmeštena.

� Ovo je obezbeđeno postojanjem URL-a (Uniform Resource Locator), koji predstavlja standard zajedinstveno opisivanje lokacije objekta na Internetu.

� Objekat može biti datoteka, Usenet grupa, Web dokument ili nešto drugo.

Kompletni URL ima četiri dela: 1. protokol, 2. server, 3. stazu i 4. naziv resursa.

5/26/2009 71

URL

protokol server staza imeresursa

http://www.pmf.ni.rs/Organizacija/Katedre.html

5/26/2009 72

URL� Format URL-a

� protokol : // adresa web servera / putanja / ime _ datoteke

� Primer:� http : // www.beograd.org.rs. / english / index.htm

� Protokol definiše standard koji se koristi za pristup dokumentu. Za Web to jeHTTP.

Iza naziva protokola piše se :// tako da kompletan URL ima izgledhttp://www.microsoft.com.

Server je drugi deo kompletnog URL-a i daje naziv računara servera nakome se nalazi resurs.

Staza (putanja) specificira tačnu lokaciju dokumenta na Internetu. Onamože sadržati putanju direktorijuma gde se dokument nalazi.

Naziv resursa daje ime datoteke resursa kome se pristupa. Resurs možebiti ili HTML datoteka, zvučna datoteka, grafička datoteka ili nešto drugo.

5/26/2009 73

Servisi – elektronska pošta

� U početku

� samo za akademske krugove

� protokol za prenos datoteka, gde je prvi red

adresa odredišta

� nepogodno za slanje grupi korisnika

� poruke nisu imale svoju internu strukturu

� poruke nisu mogle da sadrže sliku, glas i sl.

� datoteke su se pripremale u drugom programu itd.

5/26/2009 74

E-mail

� Obuhvata dva podsistema:

� Korisnički agent (user agent) – komandama, menijima i

grafički omogućava interakciju sa e-poštom

� Agent za prenos poruka (message transfer agent) kojiprenosi poruke od izvorišta do odredišta

� Osnovne funkcije:

� Sastavljanje poruke (composition)

� Prenos (transfer)

� Izveštavanje (reporting)

� Prikazivanje (displaying)

� Obrada (disposition)

5/26/2009 75

� Osnovna polja zaglavlja:

� Adresa na koju treba slati odgovor� Reply-To:

� Datum i vreme slanja poruke� Date:

� Može se navesti povratna putanja� Return-Path:

� Red koji dodaje agent za prenos duž putanje� Received:

� Adresa stvarnog pošiljaoca� Sender:

� Onaj ko je sastavio poruku� From

� Jedna ili više adresa nevidljivih primaoca� Bcc:

� Adresa jednog ili više sporednih primaoca� Cc:

� Adresa jednog ili više glavnih primaoca� To:

� Značenje� Polje zaglavlja

5/26/2009 76

E-mail� E – mail je usluga koja omogućava razmenu elektronske pošte

sa ostalim korisnicima Interneta bez obzira na njihovu lokaciju

� Struktura svake E-mail adrese je sastavljena iz dva dela:

� Prvi deo je username, koji korisnik bira sam. Mora biti unikatankod jednog provajdera

� Drugi deo E-mail adrese je ime provajdera.

� Osim kod lokalnih provajdera nalog za E-mail adresu se možeotvoriti i kao webmail kod komercijalnih sajtova kao što su: google, yahoo, hotmail...

� email adresa se sastoji od: username@hostname.sub.dom

� username je lično “poštansko sanduče”

� hostname je ime host računara iza koga sledi jedan ili višedomena odvojenih tačkama:

� host.domen

� host.subdomen.domen

� host.subdomen.subdomen.domen

5/26/2009 77

� Najrašireniji protokol za slanje e-pošte je SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)

� Prenosi poruke u tekstualnom sedmobitnom ASCII koda

� Protokol za preuzimanje poruka sa servera je

najčešće POP3 (Post Office Protocol version 3)

� Ne može manipulisati porukama dok su još na

serveru

� Preporučljivo je da se kod pisanja mail-ova uvek

koriste jednostavna ASCII slova (Plain Text)

5/26/2009 78

Servisi

� Telnet

� Telnet je servis Interneta koji omogućavalogovanje na udaljeni računar (kao terminal) i

korišćenje programa koji su instalirani na tom računaru

� Ovaj servis je takođe interesantan u biznisu jer

omogućuje trenutni uvid u poslovanje udaljenihfilijala firme

� Drugo ime za ovaj proces je remote login ( logovanje na daljinu )

5/26/2009 79

Servisi

� Chat

� Ovo je servis koji omogućava da dva ili više korisnika,

praktično trenutno razmenjuju tekstualne sadržaje - on-line

� Ovo je mnogo brži način razmene informacija odelektronske pošte jer se odgovori dobijaju odmah.

� Za razliku od pisanja E-mail-ova, dok „četujete“ morate

uvek biti na internetu.

� Korisnici se priključuju na ovaj servis koristeći na svojim

lokalnim računarima specijalne klijentske programe.

� Domaćini Chat veza su specijalizovani serveri

5/26/2009 80

Servisi

� Newsgroups (Diskusione grupe)

� Newsgroups je servis proistekao iz elektronske pošte.

� On omogućava javnu diskusiju o različitim pitanjima – off-line.

� Slično kao kod elektronske pošte vi vi ššaljetealjete vavaššuu popošštutu određenojodređenojdiskusionojdiskusionoj grupigrupi a a svisvi korisnicikorisnici prijavljeniprijavljeni nana tutu grupugrupu mogu daje pročitaju i po želji na nju odgovore.

� Većina diskusionih grupa se povezuje preko Useneta, mrežeposebnih serverskih računara sa specijalizovanim softverompotrebnim za obradu poruka.

5/26/2009 81

Servisi

� IP telefonija

� Prenos govora u realnom vremenu prekoInterneta

� Kodovanje govora za nizak bitski protok

� Govor se ne prenosi direktnom vezom (kao u

telefoniji) već IP paketima

� Važni su protokoli kojima se ne unosi kašnjenje

5/26/2009 82

Servisi

� Publikovanje na Web

� Programi koji konvertuju formatirajuća svojstvadokumenata u HTML kodove:

� Microsoft Word, PowerPoint, FileMaker

� Programi za kreiranje Web stranica:

� Macromedia Dreamweaver, Adobe GoLive, Microsoft FrontPage

5/26/2009 83

Servisi

� Pretraživači (Search Engines)

� Služe za olakšano nalaženje

potrebnih informacija na Web-u

� Web Krauleri ili pauci

� Softverski roboti koji

sistematski pretražuju Web

� Neki pretraživači koriste

ključne reči i Bulovu logiku za

obavljanje pretrage

� Neki drugi pretraživači koriste

u pretrazi hijerarhijske

direktorijume ili drvo sadržaja

5/26/2009 84

Servisi� PORTALI

� Ulazni sajtovi na Web-u kojiomogućavaju brz i jednostavanpristup različitim servisima

� Portali obuhvataju pretrapretražživaivačč,,ee--mail mail servisservis, , sobesobe zazaččetovanjeetovanje, reference, , reference, novostinovosti i i sportskesportske vestivesti, , virtuelnevirtuelneprodavniceprodavnice i i drugedruge serviseservise

� Korporacioni portali na intranetusluže da zaposlenima u datojkorporaciji pruže različite servise

� Vertikalni portali obuhvatajuviše članova jedne specifičneindustrijske grane iliekonomskog sektora