Kolesterol Metabolizmas- Kontrol ve Dzenleme

Prof. Dr. Arif ALTINTA

Kolesterolun yaps ve grevleri

Kolesterol spesifik halka yaps (siklopentano-perhidro-fenantren) ile bir zoosteroldur.

Kanda serbest ve ester halde bulunur.

Kolesterol vcutta u grevleri yerine getirir: Hcre membran yapsna katlr Lipoprotein yapsna girer Safra asitleri iin ncl madde Steroid hormonlar ve Vit D iin

ncl maddedir

Vcudun kolesterol dzeyi endojen kolesterol sentezinden ve diyet faktrlerinden etkilenir

Mirror Plane

Cholesterol ent-Cholesterol

180 Rotation alongX-axis

ent-Cholesterol

H

H

H

HO

H H

H

OH

H H

H

H

HO

H

2D to 3D

Conversion

2D to 3D

Conversion

Mirror Plane

Cholesterol ent-Cholesterol

180 Rotation alongX-axis

ent-Cholesterol

H

H

H

HO

H H

H

OH

H H

H

H

HO

H

2D to 3D

Conversion

2D to 3D

Conversion

Serbest kolesterol

Ester kolesterol C

O R

Kolesteroln zellikleri

1500C de eriyen, tatsz, kokusuz, beyaz kristaller halindedir.

Genelde organik eriticilerde (eter, kloroform, petrol eter, karbon slfr, aseton gibi) erir. Hava ve kla temas edince oksitlenir.

Bitkilerde bulunmayan kolesterol, bakteri toksinlerine, ylan zehirlerine, safra tuzlar ve dier hemoliz yapc maddelere kar antihemolitik etkiye sahiptir.

Organizmada farkl dokularda farkl miktarlarda bulunur. En ok sinir dokusu, adrenal bezler ve yumurta sarsnda bulunur.

Kolesterol esterleri

Plazma kolesterolnn ou esterlemi bir ekildedir.

Esterleme yapy daha da hidrofobik yapar. Kolesterol hidrofobik zelliinden dolay, yada bir lipoprotein partiklnn bileeni olarak proteinle birlikte yada safradaki fosfolipid ve safra tuzlar tarafndan znm halde tanabilir .

Kolesterol dardan alnabildii gibi organizmada da sentezlenebilir. Kolesteroln sentezini ve katabolizmasn yneten organ karacierdir.

Kolesterol Emilimi

Diyet iinde hem serbest hem de esterlemi kolesterol vardr, fakat yalnzca serbest olan emilir.

Kolesterol esterleri, pankreastan salnan sterol esterazlarla barsak lmeninde hidroliz edilir.

Safra tuzlar bu enzimlerin aktivitesinde ve esterlememi kolesteroln emiliminde gereklidir.

Mukoza hcrelerinde kolesterol tekrar esterletirilip lenf yoluyla genel dolama verilir.

Barsak mukoza hcrelerinde trigliserid, fosfolipid, baz spesifik apoproteinlerle birlikte emilen kolesterol byk oranda ilomikron olarak adlandrlan lipoproteinlerin yapsna girer.

Kolesterol Emilim Modeli

Hzl Doku

Havuzu

Yava Doku

Havuzu

Emilim %56

730 mg

Safra

1000 mg

Diyet 300 mg

Barsak Dk 570 mg

Tm Vcut Kolesterol: 72 g

Plazma Kolesterol: 5 g

1. Tayc Proteinler ile Reglasyon

2. Oksisteroller ile

Reglasyon

3. Fitosteroller ile

Reglasyon

4. lalar (Ezetimibe/Zetia) ile Reglasyon

Enterocyte Lumen

Oil

Aqueous

BS

PL

ABC1

ABCG5

ABCG8

ACAT2CE

PS

Ezetimibe

RXRLXR

Oxysterols

Enterosit Lumen

sulu

Ya

Oksisterol

Ezetimibe (ila)

Kolesterol Emiliminin Kontrolu

Fitosteroller

1. Kolesterol emilimi lipid

metabolizmasnn dzenlenmesinde anahtar noktadr ve kolesterolun ters tanmn kontrol eder,

2. Fitosteroller doal besinler ve katk maddeleri LDL dzeylerini drrler,

3. Fitosteroller gelimi Analitik Metotlarla belirlenir.

4. Kolesterol emilimi sterik olarak

spesifiktir ve diffzyon aracl deildir. Enterosit ve karacier bu spesifiteyi belirler.

5. Bitkilerde Kolesterol fonksiyonlarn gerekletirir, yapsal olarak kolesterole benzer, emilmez, kolesterol emilimini

bloke eder.

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Diyet ile kolesterol alm arttnda, vcudun kolesterol retimi der

Diyet kolesterol ve serum kolesterol

Diyet kolesterolunda azalma ou toplumlarda plazma kolesterol dzeyini ok az etkiler, Diyetle doymu ya asidi ve ok doymam ya asidi almnda deiiklikler serum toplam kolesterol dzeyinde nemli deiikliklere neden olur. Diyetle temel dzeyde kolesterol alm serum kolesterol dzeylerinde deiiklikleri az etkiler, Diyet kolesterol miktarlar artrlrsa serum kolesterol deerlerinde hafif art gzlenir.

Diyet kolesterol ve

Serum kolesterol

Diyet kolesterol serum LDL-kolesterol dzeyine ok kk bir etkiye sahiptir,

Diyet kolesterolunda her 100 mglk art serum kolesterolunda 0,056-0,070 mmol/L

art ile sonulanr.

Diyetle alnan doymu ya asidinde her 2,8 gram azal plazma kolesterolunda 0,080 mmol/L d ile sonulanr.

Vcut arl ve Serum kolesterol

Orta yal 1903 erkek zerinde yaplan almada;

Vcut ktle indeksi 26,6 kg/m2 olan erkeklerde deiiklik olmad tespit edilmitir.

Yumurta ve serum kolesterol

Weggemans ve ark. (2001)nn yumurta yiyerek diyet kolesterolunda gnde 100 mg art ile serum kolesterol dzeyinde deiiklikler konulu alma sonular:

Serum kolesterol deriimi Deiiklik (% 95 CI)

Toplam kolesterol (mmol/L) 0,0560,005 (0,046 - 0,065)

HDL kolesterol (mmol/L) 0,0080,001 (0,005 0,010)

LDL kolesterol (mmol/L) 0,0500,004 (0,042 0,058)

Sadece yumurta ile diyet

kolesterolunda gnde 100 mglk bir artla serum LDL-kolesterolde

gzlenen deiiklikler (Weggemans ve ark,

2001) :

Yumurta ve serum kolesterol

Diyet kolesterol (mg/gn)

Pla

zm

a L

DL k

ole

ste

rold

e

a

rt

(m

mol/L)

Yumurtadan diyet kolesterol 100 mg ilaveyle plazma LDL kolesterolde

deiiklikler:

Yumurta ve doymu ya diyet - Dk/Yksek Doymu Ya Diyet

Dk doymu ya diyet Yksek doymu ya diyet Pla

zm

a L

DL

ko

les

tero

lde

a

rt

(m

mo

l/L

)

Diyet zemini

Yumurta ve Apolipoproteinler

alma sonular; Yumurta ile diyet

kolesteroln artrm olanlarn ou apolipoprotein A1 dzeylerinde deiiklik gstermemilerdir,

Diyet kolesterolu yumurta ile artm olanlardan bazlar apolipoprotein B dzeylerinde deiiklik gstermezken dierlerinde art sergilemilerdir.

Kolesterol Metabolizmas

Karacier Karacier d Organlar

Diyet kolesterol

(300 mg/gn)

Fekal steroller

(1,200 mg/gn)

Sentetik kolesterol

(900 mg/gn)

Barsak

Kolesterol

Kolesterol

Asetil-KoA

Karacier Kolesterol Metabolizmas

Karacier Kolesterol Havuzu

Karacierde De novo Sentez

Karacier d dokulardan

kolesterol

Diyet ve safra

Kolesterolu

Endojen lipoprotein

Geidi Safra asitleri ve

Kolesterolun safra

ile atlm

Ykmlanma Tama

Ters Emilim

Kolesterol metabolizmas

Toplam vcut kolesterolu = 145 g

Plazma kolesterolu = 8 g (% 5,5)

Diyet kolesterolu = 0,40 g 0,30 g

Emilim (% 60) = 0,24 g 0,18 g

Kolesterol sentezi = 0,92 g 0,95 g

Toplam kolesterol girdisi = 1,16 g 1,13 g

Metabolik gereksinim = 0,25 g 0,25 g

Fazlalk = 0,91 g 0,88 g

= 0,058 mmol/L

Safra asidi ve steroid biyosentezi

Kolesterol karma fonksiyonlu oksidazlar (hidroksilazlar) tarafndan oksitlenir:

a. Safra asitleri (tuzlar) biyolojik deterjanlardr

b. Steroid hormonlar; Progesteron (dier steroidlerin ncl steroidi ve gebeliin

dzenleyicisi)

Kortisol (glikoneogenezi destekleyen glikokortikoid ve anti

enflamatuvar ajan)

Aldosteron (bbrekte iyon dengesini salayan

mineralokortikoid)

Estron (dii cinsiyet hormonu, dii cinsiyet geliimi ve

zelliklerini destekler)

Testosteron (erkek cinsiyet hormonu, erkek cinsiyet geliimi ve

erkek zelliklerini destekler)

Kolesterolun steroidlere, safra asitlerine ve

Vit Dye metabolizmas

Bu oksidatif reaksiyonlarda NADPH

kullanan ve O2 gerektiren

Hidroksilazlar (P450 enzimler)

Kolesteroln Ykm

Kolesteroln halka yaps insanlarda H2O ve CO2e metabolize edilemez. Daha ziyade, btn sterol halkas olarak vcuttan atlr:

1) Feesle atlan safra asitlerine dnr.

2) Safra iine salglanr ve kolesterol atlmak zere barsaa tanr.

[Safrada Kolesterol/Lesitin/Safra asitleri arlk olarak 1/3/15-20 orannda karm halinde olup kolesterol bu ekilde eriyebilir haldedir. Safra asitleri kritik deerin altna decek olursa (safra kesesi yangs vb.) kolesterol ker ve ta oluur. Safra asitlerinin azdan alnmasyla kolesterol talar tekrar eriyebilir hale gelir].

Karacierde sentezi takiben kolesterol ilk olarak VLDLye katlr.

Lipoprotein metabolizmas

Karacier

Karacier d doku

Barsak

Diyet

ilomikron

VLDL Metabolizmas

VLDLler, endojen trigliseridlere ek olarak serbest kolesterol, kolesterol esterleri, fosfolipid, ApoB-100, ApoC-I, ApoC-II, ApoC-III, ApoE de ierirler:

ApoC-II, LPL aktive ederek VLDL TGlerinden serbest ya asitlerinin salverilmesine neden olur. Bylece lipid ierii gittike azalan VLDLler, yaklak olarak eit miktarlarda trigliserid ve kolesterol ieren ara dansiteli lipoprotein (IDL) ve daha sonra dk dansiteli lipoprotein (LDL) haline deitirilir. LPL vastasyla ilomikronlardan ve VLDLlerden salverilen ya asitleri, ya doku hcrelerinde TG olarak depolanrlar.

LDL Metabolizmas

LDLler, TG ierikleri ok az, serbest kolesterol ve kolesterol esterlerinden ok zengin lipoproteinlerdir.

LDLlerin temel apolipoproteinleri ApoB-100dr

LDLler, kolesterol karacierden dokulara tarlar.

Ekstrahepatik doku hcrelerinde bulunan spesifik yzey reseptrleri, ApoB-100 tanyarak LDLlerin hcre iine alnmalarn salar.

Ekstrahepatik doku hcrelerinde LDLler yklr ve kolesterol veya bir kolesterol trevi oluur.

Kanda ar miktarda LDL bulunmas durumunda LDLler, speroksit ve H2O2 gibi etkenler

vastasyla oksitlenir. Oksitlenmi LDLler retikloendoteliyal sistem makrofajlar tarafndan reseptr aracsz olarak yutulur ve kpk hcre oluumu gerekleir.

Dz kas hcrelerinde kolesterol esterlerinin birikmesiyle de arteriyel duvarlarda aterosklerotik plaklar geliir:

Ateroskleroz, kanda yksek kolesterol dzeylerine zellikle de yksek LDL-kolesterol dzeyine bal olarak ortaya kar.

Serum LDL-kolesterol dzeyinin %130 mgdan dk olmas aterosklerotik kalp hastal iin dk riski, %130-160 mg arasnda olmas orta riski, %160 mgdan yksek olmas ise yksek riski ifade eder.

Dk LDL iin Diyet Mekanizmalar

Dk kolesterol alm

Yksek ACAT aktivitesi ( Doymu ya asitleri)

Kolesterol emiliminin inhibisyonu (bitki sterolleri)

Safra asidi almnn inhibisyonu (znr fiberler)

HMGCoA-redktaz inhibisyonu (tokotrienoller)

FXR aktivasyonunun inhibisyonu

HDL Metabolizmas

Karacier ve ince barsak duvarlarnda sentezlenir.

HDLler, arlka %55 protein (ApoA-I, ApoA-II, ApoC-I, ApoC-II, ApoC-III, ApoD, ApoE), %2 serbest kolesterol, %15 kolesterol esteri, %24 fosfolipid, %4 trigliserid ierir.

Yeni sentezlenen HDL, diskoiddir; ApoA-I, ApoA-II, lesitin ve serbest kolesterol ierir, dolam srasnda dier lipoproteinlerden kolesterol esterlerini alr. Ayrca yeni sentezlenen HDLnin yzeyindeki LCAT da serbest kolesterol ile lesitinden, kolesterol esteri ve lizolesitin oluturur.

Yeni sentezlenen HDL, yapsndaki kolesterol esterlerinin artmasyla kre eklinde olgun HDLye dnr

Ilk oluan olgun HDL (HDL3) daha sonra kolesterol esterlerinin artmas ve ApoE katlmasyla HDL2 ve daha ileri aamada HDL1 (HDLC) oluur

Dolam srasnda kolesterolden zenginleen HDL karaciere dnnce kolesterol brakr.

HDLnin kolesterol zellikle damar endoteli gibi dokulardan karaciere tama fonksiyonu antiaterojenik etki oluturur.

HDLnin serbest kolesterol alm: Yeni salglanan HDLler arlkl olarak esterlememi kolesterol fosfotidilkolin ve apo E,apo A, apo Cnin dahil olduu bir grup apolipoproteinleri ieren disk eklinde partikllerdir.

Bu partikller kolesterol alarak hzla kresel partikllere dnrler. (HDL partiklleri hcre memrannn yzeyinde ve dolamda bulunan dier lipoproteinlerdeki esterlememi kolesteroln mkemmel bir alcsdr)

Serbest kolesteroln esterlemesi: Serbest kolesterol HDL tarafndan bir kez alndktan sonra, hemen LCAT tarafndan esterletirilir. LCAT karacierde sentezlenen bir plazma enzimidir ve HDLnin apo A-1i tarafndan aktifletirilir. Bu enzim sayesinde fosfatidilkolinin 2. karbonuna bal ya asidi dorudan kolesterole transfer edilir ve geriye lizofosfatidilkolin kalr. Oluan kolesterol esteri yle hidrofobiktir ki, HDL iinde etkili bir biimde tutulur ve artk membrana transfer edilemez.

Ester kolesteroln HDLden uzaklatrlmasn salayan tek mekanizma onun kolesterol ester transfer proteini tarafndan VLDLye transfer edilmesidir. Daha sonrada LDL iinde kalan ester kolesterol bu partikl bir hcre tarafndan alnncaya kadar burada kalr. Plazmadaki kolesteroln yaklak te ikisi ya asidiyle esterletirilir .

HDLlerin akbeti: HDL partiklleri karacier tarafndan reseptr aracl endositoz yoluyla alnr ve kolesterol esterleri yklr. Kolesterol bylece ya lipoproteinlerin bnyesinde tekrar paketlenir, ya safra asitlerine dntrlr yada vcuttan uzaklatrmak iin safraya salglanr.

Kolesterolun kazanm (uptake) ve yeniden datmnda (redistribsyon) HDLnin rol

HDL perifer dokulardan kolesterolu toplar ve onu kolesterol esterlerine dntrr.

HDL LCAT (lesitin kolesterol akil transferaz) enzimine sahiptir, bu enzim HDLyi fosfatidil-kolinden kolesterole ya akil gruplarnn transferine olanakl klar, ve kolesterol esteri oluur.

Bu kolesterol esterleri HDLden karaciere yada VLDLye transfer olan esterlerdir.

HDL-Cun koruyucu etkileri

Ters kolesterol tanm

LDL-Cun oksidatif deiikliinde d

Sitokin ile aktive olmu endotel hcrelerce (yang kart=anti inflamatuvar) adezyon molekllerin basmnn inhibisyonu

HDL ve TG hedefler

Kategori Hedefler

(erkek)

(dii)

HDL Metabolizmas Yeni HDL (lipid-fakir apoA-I) karacier ve barsak tarafndan retilir

Serbest kolesterol perifer dokulardan elde edilir LCAT serbest kolesterolu kolesteril esterlerine

evirir Bir enzimler varyetesi HDL alt trlerini birbirine

dntrr Kolesteril esterleri seici olarak SR-BI yolu ile

alnabilir HDL partiklleri bir reseptr aracl olayla

kazanlr Lipid-zayf apoA-I bbrek tarafndan ortadan

kaldrlabilir.

HDL altbirim dnmler

LCAT ve CETP (kolesterol ester transfer protein) plazma kolesterol dzeyinin dzenlenmesinde rol oynayan iki nemli proteindir .

LCATn en nemli grevi kolesterol ve lesitinin, kolesterol esteri ve lizolesitine

dnmn salamaktr.

HDL tarafndan periferik dokulardan alnan serbest kolesterolun LCAT tarafndan esterletirilmesi, HDL yzeyindeki serbest kolesterol ieriinin dk tutulmasna ve bylece hcrelerle HDL arasnda serbest kolesterol konsantrasyon gradyantnn salanmasna araclk eder .

LCAT aktivitesinin azalmas halinde ise bu konsantrasyon gradyannn bozulmas HDLnin ateroskleroza kar koruyucu etkisinde de azalmaya yol aar.

LCAT ve CETP-Plazma Kolesterol

dzeyinin Dzenlenmesi

Kolesterol Biyosentezi

3C2 C6 C6 C5 C10 C15 C30 Kolesterol a b c c d e

Vcut kendine yetecek kolesterolu sentezler.

Hcre zarlarnn yapsnda gereklidir

Steroid hormonlarn sentezinde ncl maddedir.

Kolesterol ou hcrede sentezlenir

HMGCoA sentaz sterol ve keton cisimleri sentezi iin ortaktr.

HMGCoA redktaz mevalonat (MVA) yapar.

Sterol biyosentezinin ilk maddesi MVAtir,

Bu st dzeyde dzenlenen aamadr.

Aktif bir izopren (C5) oluur ve bir dier C5 ile birleir, C10 ve C15 sentezlenir.

2 C15 birleir squalen (C30) oluur

Squalen O2 kullanr, baz enzimler onu kolesterole dntrr.

Olaylar enerji (ATP) ve NADPH gerektirir.

Kolesterol sentezlendikten sonra lipoprotein formunda genel dolama salnr. Btn hayvansal lipid rneklerinde bulunan kolesteroln 2/3 doymam ya asitleriyle esterlemitir.

Esterleme reaksiyonu plazmada LCAT ve hcre iinde ail kolesterol ail transferaz (ACAT) tarafndan katalizlenir.

Kolesterol

Asetil KoA + Asetoasetil KoA

Sentaz

Redktaz Hidroksimetil Glutaril KoA (HMG-CoA)

Lovastatin

Mevalonat

Mevalonat p-p

zopentenil pirofosfat

Geranil pirofosfat

Farnezil pirofosfat

Squalen

-

-

-

Ubikinon

Dolikol

zoprenillemi proteinler

Steroid hormonlar

Vit D Safra asitleri

Lipoproteinler

Plazma LDL

Kolesterol biyosentezi iin Mevalonat Yolu

Kolesterol Biyosentezinin Dzenlenmesi

1. LDL reseptrlerin sentezi kolesterol

artyla der

2. HMG CoA redktaz sentezi kolesterol

artyla der

LDL reseptrlerin sentezi kolesterol art ile der. HMG CoA redktaz sentezi kolesterol art ile der

Kolesterol Sentezinin Dzenlenmesi

HMG-CoA redktaz, endoplazmik retikulumun bir i membran proteinidir. Enzim aktif blgesi sitozoln iine doru uzanr. HMG-CoA redktaz kolesterol sentezinde hz kstlayc bir enzimdir ve farkl metabolik kontrol tiplerinin etkisine maruz kalr.

nslin ve tiroid hormon uygulamasyla HMG-CoA redktaz enziminin aktivitesinin artt, buna karlk glukokortikoidler ve glukagon uygulandnda ise aktivitenin dt grlmektedir.

Diyetteki kolesterol miktarnn art karacierde kolesterol sentezini inhibe eder. Alkta HMG-CoA redktaz enzimi aktivitesinde azalma grlmtr.

HMG CoA Redktaz nhibitrleri

Aterosklerozis

Ateroskleroz, damar duvarnda yal maddelerin birikimi ve elastikiyetin kayb ile karakterize bir hastalktr, Yksek kan basnc, sigara ya da diyabet ve yksek kan kolesterol dzeyleri bu hastaln gelime riskini artrr. Hastaln nlenmesi, kontrol edilebilir risk faktrlerinin uzaklatrlmas ile salanr

Plazma kolesterol dzeyleri ile lm oranlar arasndaki iliki

Deitirilebilir risk faktrleri Deitirilemez risk faktrleri Anormal kan lipid dzeyleri Yalanma

yksek toplam kolesterol Cinsiyet yksek LDL kolesterol Aile hikayesi dk HDL kolesterol Etnik yap ya da rk yksek trigliseridler

Yksek kan basnc

Yaam ekli ile ilgili faktrler: Sigara, fiziksel hareketsizlik,

imanlk, salksz diyet

Kalp-Damar Hastalklarnda Risk faktrleri

Kalp-Dolam Bozukluklar iin Risk Faktrleri

Sigara imek

Hipertansiyon

Dk HDL-C (< 40 mg/dl)

Erkek 45 ya; Dii 55 ya

Prematre kalp hastalnn ailesel gemii (erkek ebeveyn 55 dii 65 in zeri)

Risk Faktrleri

Kalp-dolam bozukluu ile ilgili lmler risk faktrlerine dayandrlr

Yksek kan basnc

Ttn iilmesi

Fiziksel hareketsizlik

Ar beden arl

Yksek kan kolesterol

%21

%24

%20

%8 %7

Yumurta Lesitini ve Kolesterol ile Kolesterol Metabolizmas ilikisi

Bir taraftan, Trk toplumunun kalp-damar hastalklarna yatkn olmas, dier taraftan kolesteroln kalp-damar hastalklarna meyil oluturmas ve yumurtann yksek dzeyde kolesterol iermesi, bir yandan biyolojik deeri yksek nemli bir besin maddesi olan yumurtann tketimini drmekte, te yandan yumurtada mevcut besinler iin beslenme yetersizliklerine ortam hazrlamaktadr.

Yumurta tketiminde % 20'lik bir azalma lesitin ve kolinin yetersiz almna neden olmaktadr.

erdii yksek Lesitin dzeyi ile (1,47g) kolesterol metabolizmasnda dzenleyici rol oynamas mmkn grnen yumurtann zellikle hiperkolesterolemili ve kalp-dolam bozukluu bulunan bireyler tarafndan da tketilmesi nerilmektedir.

Yumurta sarsnn ierii

Miktar (g)

Toplam arlk Su

Protein

Ya

18.2

8.75

3.04

6.01

Ntr Ya Fosfolipid

Kolesterol

3.71

2.01

0.29

Lesitin

Lizolesitin

Spingomiyelin

Fosfotidiletanolamin

Lizofosfotidiletanolamin

nozitol fosfolipid Plazmalojen

Aminoasid fosfolipid

1.47

0.12

0.05

0.30

0.04

0.01

0.02

0.004

Yumurta sars kolesterol ile kan kolesterol arasnda pozitif bir iliki bulunmaktadr. Yumurta sars kolesterol, kkenini hayvann plazma kolesterolnden almaktadr.

nceleri yumurta sarsndan elde edilen lesitin, daha sonra soya fasulyesinden elde edilmeye balanm ve gnmzde en yaygn kullanlan lesitin kayna soya fasulyesidir.

Lesitinin oka bulunduu dier kaynaklar ise sakatat ve krmz et gibi kolesterol ve yadan zengin gdalardr.

Gnmzdeki, yeme alkanlklarndaki eilim dk-kalorili, dk-kolesteroll diyetlere kaymakta olup insanlar genellikle yal gda tketimlerini snrlandrmaya almaktadrlar.

Lesitin, insanlarn kullanmaktan kand gdalarn bir bileeni olduu iin, istemeyerek lesitin almn da snrlandrmaktadr.

Yumurta tketiminde % 20'lik, sakatat tketiminde % 50'lik, ve krmz et tketiminde % 48'lik bir azalma lesitin ve kolinin yetersiz almna neden olmaktadr.

Yumurta Lesitini

Lesitin hem doymam ya asitlerinin hem de esansiyel vitaminler olan kolin ve inozitoln kaynan oluturur.

Lesitinin vcuttaki temel rollerinden biri de, hcreler aras kimyasal mesajlarn tanmasn salamaktr.

Lesitinin bu grevi hcrelerin tek balarna deil, bir grup halinde hareket etmelerini salamaktadr.

Lesitinin, hcreler aras iletiim dndaki dier fonksiyonlar ise bata

kolesterol metabolizmas olmak zere eitli metabolik faaliyetlerde rol

almas ve yalarn tanmasndaki grevleridir.

Lesitin, kolesterol metabolizmasndaki ve kolesteroln kan dolam

boyunca tanmasndaki rolleri dolaysyla kalp-damar hastalklar

riskinin drlmesinde nemli bir faktrdr.

Klinik alma sonular, lesitinin oklu

doymam ya asitlerini destekleyerek,

kolesteroln barsaklardan emilimini

azaltarak, kolesteroln ve safra asitlerinin

atlmn arttrarak ve dier biyokimyasal

etkilerinin yannda lipoproteinler zerine

etkilerinden dolay kalp-dolam sistemi

zerinde koruma saladn aka

gstermektedir.

Yaplan klinik almalar, lesitinin ya

depolarna bal damar hasarndan

koruma saladn ve kan damarlarnn

elastikiyetinin devam ettirilmesinde faydal

olduunu da gstermitir.

Birok insan besinlerdeki kolesteroln dorudan kan kolesteroln ykselttiine inanmaktadr.

Normal bir insan beslenmesinde, yumurtadaki kolesterol gnlk kolesteroln yaklak yarsn oluturduundan, insanlar yumurta tketimini azaltmaktadr.

Koo. ve ark.lar (2002) yaptklar deneysel almada yumurtadaki lesitinin yumurtadaki kolesteroln emilimini etkilediini ve barsaklardan emilimini belirgin ekilde azalttn tespit etmilerdir.

Bu azaltma %100 deildir. Kolesterol yine de emilir fakat lesitin varlnda emilen miktar belirgin olarak dktr. Ne kadar az emilim olursa kana geen kolesterol de o kadar az olmaktadr.

alma sonularna gre; fosfolipid doyduu zaman inhibitr etkisi daha da fazladr.

Bir yumurta yendiinde olduka yksek miktarda kolesterol alnm olsa da kolesteroln ou lesitin varlnda emilmeyecek duruma gelmektedir.

Yumurtann yapsnda bulunan lesitin kolesterol emilimini belirgin ekilde engeller.

Koo ve ark. (2002) normal kolesterol seviyesine sahip ve ailesel kalp-damar hastal bulunmayan kiilerin gnde 1 veya 2 yumurta yemeleri durumunda endieye kaplmamalar gerektiini, hatta zararndan ok besleyici yararnn olacan savunmaktadrlar.

Yumurtada et, st ve balkta bulunandan daha yksek kalitede proteinler vardr. Ayrca, yumurtada Vit A, E, B, B6, B12 ve folat ynnden iyi bir kaynaktr.

Bu vitaminlerin kalp hastal iin bir risk faktr olan homosistein kan seviyesini drd bilinmektedir.

Lesitinin kalp-dolam sistemi ile balants, HDL ve LDL kolesterol seviyesinin insan vcudundaki dzeyinin kontrol yeteneiyle ilgilidir.

Lesitin, trigliserit dzeyinin kontrolne yardmc olur.

Toplam serum kolesterol drr ve LDL kolesterol azaltrken HDL kolesterol ykseltir.

Lesitin vcudun kolesterolden kurtulmasn iki ekilde salar. Birincisi kolesteroln birikmesine frsat vermeden karaciere tanmasn salar. kinci olarak biriktikten sonra kolesterol esterletiren LCAT enziminin retilmesini uyarr ve kolesteroln daha rahat ekilde karaciere tanmasn salar. Bylece ateroskleroz gibi kolesterole bal hastalklarn olumasn engeller.

HDL ve LDL kolesterol gz nne alnarak Colgan ve ark.()nn yapt birka aratrma unu gsteriyor ki, lesitinin destei hem HDL seviyesinin artmasnda hem de LDL seviyesinin drlmesinde son derece nemlidir

svete Elmer ve ark.nn yapt bir aratrmaya gre 50 yanda 5 erkek 9 hafta boyunca gnde 1.7 g. lesitin alarak HDL kolesterol seviyelerini % 30 orannda arttrabilmilerdir.

Lesitinin yapsndakiler HDL dzeyinin artmasnda etkilidir.

Kompleks vitamin benzeri maddeler olan kolin ve inozitol vcuttaki ya ve kolesterol kullanlabilir hale getirir. Kolin, ya asitleri ve fosforik asit ile lesitini oluturmak zere karacierde birletirilir.

Alzheimer vb. sinirsel hastalklardaki hafza kaybnn da kolin eksikliine bal olabilecei ileri srlmtr.

Asetilkolinin ieriini asetik asit ve kolin oluturur. Asetil kolin sinir uyarlarn bir hcreden dierine gtrd iin gereklidir.

En doal Lesitin kayna yumurta sars, msr ya ve soya fasulyesidir.

Yumurta sars ve msr yandaki lesitin doymu; soya fasulyesindeki lesitin ise doymamtr.

Bu nedenle en doal kayna soya fasulyesidir. nk doymam yan arterlerdeki kolesterol temizlemede daha etkili olduu sylenmektedir.

Sonu olarak Lesitin; LDL kolesterol HDL kolesterol orannda byk deiime sebep olmakta ve kolesteroln atlmasnda etkili olmaktadr.

Sonu

Yumurta ierdii besinsel maddeler ile yksek biyolojik deerde bir besindir.

Yaklak 60 g arlktaki bir yumurta 250-300 mg kolesterol ve 1470 mg lesitin ierir.

Yumurta alm ile diyet kolesterol artnn plazma kolesterol dzeylerine etkisi dktr, esas diyet doymu yadan fakir ise art zayftr.

Apolipoprotein A1 ve B dzeyleri zerine yumurta almnn etkisi deikendir.

Besinsel kolesterol alm endojen kolesterol sentezini inhibe eder. Yumurtada yksek dzeyde bulunan Lesitin kolesterol metabolizmasn

dzenleyici rol oynar. Kolesterol emilimini nemli derecede drr, Kolesteroln karaciere tanmasn ve HDLlere dahil olmasn (LCAT ile)

ve karacierde ileriye doru metabolizmasn hzlandrr, safra asitleri sentezi ve safra ile barsaa atlr.

Bu sonular ve literatr bilgiler nda, kan kolesterol seviyesini ykseltecek gerekesiyle yumurta gibi biyolojik deeri yksek bir besinden mahrum kalmann fazla mantkl bir aklamas olmad, kald ki lesitin ierii ile yumurtann kan kolesterol seviyesinin kontrolnde nemli bir besin olmas ve bu nedenle salkl bireyler yannda kalp-damar hastalarnn da arya kamamak kouluyla tketmelerinin yararl olaca kansna varlmtr.

Teekkrler

Sabrnz iin