·∫∫ª

° :

ŸË¥‘π ™

“«À‘π

øÈ“

ปท 2

6 ฉบ

บท 2

กมภ

าพนธ

– พ

ฤษภา

คม 2

551

ฉบบ

วกฤต

เมอง

หลวง

«“รส“รรมพฤ°ษ ฉ∫∫ทË 2

วกฤตเมองหลวงของ

ศนยสงเสรมวจยและผลตตำรา

มหาวทยาลยเกรก

«ตถªระสงค

(1) เพอเผยแพรศลปะ

วทยาการ และความร

ใหมๆ ในสาขาวชาท

เปดการเรยนการสอน

ในมหาวทยาลย

(2) เพอสงเสรมอาจารย

ผสอนในสาขาวชาตางๆ ตลอดจนผทรงคณวฒ ในการนำเสนอผลงาน ทางวชาการ

(3) เพอเปนเอกสารประกอบ การศ กษาในระด บ อดมศกษา

ทปรกษา

รองศาสตราจารย ดร.กณฑล ศรเสรมโภค

รองศาสตราจารย ดร.พรรณ บวเลก

บรรณาธการ

อาจารยโกญจนาท เจรญสข

อาจารยปทฐวรรณ อวมศร

กองบรรณาธการ

อาจารยปรชา ปยจนทร

ผชวยศาสตราจารยประคอง สคนธจตต

อาจารยสจตรา สามคคธรรม

อาจารยสดน ชาวหนฟา

กำหนดออก

ปละ 3 ฉบบ

ตลาคม – มกราคม

กมภาพนธ – พฤษภาคม

มถนายน – กนยายน

เจาของ

ศนยสงเสรมวจยและผลตตำรา

มหาวทยาลยเกรก

43/1111 ถนนรามอนทรา เขตบางเขน

กรงเทพมหานคร 10220

โทรศพท

0-2552-3500-9, 0-2970-5820 ตอ 402

โทรสาร

0-2552-3513

1. ผเขยนจะตอง งตนฉบบเปนแฟมขอมลคอมพวเตอร(คยดวยโปรแกรม

MicrosoftWord)แลวพมพลงในกระดาษA4จำนวน1ชด งถง

บรรณาธการลวงหนา2เดอนกอนกำหนดออกวาร ารแตละฉบบ

โดย งไปท

กองบรรณาธการวาร ารรมพฤกษมหาวทยาลยเกรก

43/1111ถ.รามอนทราบางเขนกรงเทพมหานคร10220

โทรศพท0-2552-3500-9,0-2970-5820ตอ402

โทร าร:0-2552-3513

2. หากผเขยนใชนามแฝงกรณาแจงนามจรงไปดวยพรอมทงทอยท ามารถ

ตดตอได

3.  ำหรบงานแปล หรอเรยบเรยง การวจารณหนง อ และแนะนำหนง อ

ผเขยนจะตองบอกแหลงทมาโดยละเอยด

4. บทความทไดรบการตพมพ ผเขยนจะไดรบวาร ารเปนอภนนทนาการ

จำนวน3เลมพรอมกบคาตอบแทนตาม มควร

บทความทไดรบการตพมพลงในวาร ารฉบบน ยอมเปน ทธ วนบคคล

ในการแ ดงความคดเหนของผเขยน กองบรรณาธการไมจำเปนตองเหนดวย

เ มอไปการนำบทความ วนใด วนหนงหรอทงหมดไปตพมพเผยแพรตองไดรบ

อนญาตจากผเขยนตามกฎหมายวาดวย ทธและควรแจงใหกองบรรณาธการ

ทราบดวย

ระเบยบการนำเสนอบทความ

วารสารรมพฤกษ ททานกำลงอานอยนเปนฉบบทกลาวถงเรอง

“วกฤตเมองหลวง” โดยศกษาเฉพาะเมองหลวงของประเทศไทยหรอ

กรงเทพมหานคร กรงเทพฯ โดยความหมายแลวหมายถงเมองอนเปนท

สถตของเทพบตรเทพธดา กรงเทพฯ เมองทเคยสงบรมเยนในอดต แต

บดนกำลงสบสนวนวายในสงคมการแบงพรรคแบงพวกเปนสเหลอง สแดง

การประทวง ปดรฐสภา ปดสนามบน สงผลกระทบตอเศรษฐกจของประเทศ

หลายดานดวยกน เชน การคาระหวางประเทศ การสงออกสนคาโดยเฉพาะ

ผกสดและผลไมเสยหายหลายรอยลานบาท และวกฤตครงนทำใหกรงเทพฯ

ดงไปทวโลก สำนกขาวตางๆ หลายสำนกพากนกลาวถง เชน สำนกขาว

ซนหวของจน (ฉบบวนท 2 มกราคม 2552) จดวกฤตการเมองตดอนดบ 3

ของขาวเดนรอบโลก สำนกขาวซนหว จดอนดบ 10 ขาวเดนรอบโลก

(จะกลาวถงเพยง 3 อนดบ) ดงน อนดบ 1 คอ สถานการณราคานำมน

ทพงสงสดและภาวะเศรษฐกจตกตำทวโลก อนดบ 2 พษพายไซโคลน

นารกสถลมพมา ทำใหมผเสยชวต 87,500 คน บาดเจบ 19,400 คน

และสญหาย 53,600 คน สงผลกระทบตอประชากวากวา 7.35 ลานคน

อนดบ 3 เมองไทย 1 ปมนายกรฐมนตร 3 คน โดยใหเหตวาวกฤตการณ

เมองไทยเรมจากกลมพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย (พธม.) ได

รวมตวประทวงใหนายสมคร สนทรเวช (ทอางวาเปนตวแทนของ พ.ต.ท.

ทกษณ ชนวตร อดตนายกรฐมนตร) ลาออกจากตำแหนงนายกรฐมนตร

ขณะทกลม พธม. ไดเขายดทำเนยบรฐบาล เมอวนท 26 กรกฎาคม 2551

และในวนท 9 กนยายน 2551 ศาลรฐธรรมนญตดสนใหนายสมครพน

จากตำแหนงนายกฯ ตอมาในเดอนกนยายน นายสมชาย วงศสวสด รอง

หวหนาพรรคพลงประชาชนไดรบเลอกใหเปนนายกรฐมนตร แตกถกขด

ขวางจากกลม พธม. กอนทกลม พธม. จะกอเหตยดทำเนยบรฐบาล และ

สนามบนในกรงเทพฯ และในวนท 2 ธนวาคม 2551 ศาลรฐธรรมนญได

มคำวนจฉนพพากษายบพรรคพลงประชาชน และพรรครวมรฐบาลในขอหา

ทจรตการเลอกตง ทำใหนายสมชายพนตำแหนง และในวนท 15 ธนวาคม 2551

บ ท บ ร ร ณ า ธ ก า ร

นายอภ ทธ เวชชาชวะกลายเปนนายกรฐมนตรคนท27ของไทยเหตการณครงน

 งผลกระทบเปนลกโลหลายอยางทงปญหาการทองเทยว การขน ง นคาระหวาง

ประเทศ นอกจากนปญหาเศรษฐกจตกตำใน หรฐอเมรกายงม งผลกระทบตอประเทศไทย

เชน การปดตวของบรษททผลต นคา งออก การวางงาน ประชาชนขาดรายได

ปญหาลกเลกขโมยนอย ตามมาดวยการกระทำรนแรงในรปแบบตางๆ ทเกดขน

ใน งคมเนองจากความเครยดเชน เยาวชนถกทบตจากมารดา บดา และญาต

ผใหญทใกลชดคนในครอบครวเดยวกนเปนตน

ในวาร ารรมพฤกษเลมนไดรวบรวมบทความเกยวกบวกฤตการณตางๆ ท

เกดขนในขณะนไว6บทความไดแก

บทความท 1 การพฒนาชมชนบนทดนทรพย น วนพระมหากษตรยใน

กรงเทพมหานคร โดยอาจารยธนศกด  ายจำปา ในบทความนนำเ นอภาพการ

จดการชมชนบนทดน วนพระมหากษตรย ใน องลกษณะคอชมชนอนรกษกบ

ชมชนพฒนา ซงชมชนทง องนมลกษณะรวมและความแตกตาง โดยอาจารยธนศกด

ไดยกตวอยางชมชน ามแพรงและชมชนตลาดนางเลงมาเปนตวแทนของชมชน

อนรกษ และเ นอภาพชมชนรวม ามคคและชมชนเกาพฒนาเปนตวแทนชมชนพฒนา

ทานผอานจะไดประโยชนอยางคมคาเมออานผลงานการศกษาวจยเรองน

บทความท 2 บทบาทภาคประชาชนในการผานทางตนปญหาชมชนแออด

โดยอาจารย บญเลศ วเศษปรชา ทกลาวถงความ ำคญของการม วนรวมของ

ประชาชนในการขบเคลอนนโยบาย าธารณทานไดใหความเหนวาหนวยงานของ

รฐไมควรแ ดงบทบาท นบ นนจากจดตงและครอบงำเครอขายองคกรเอกชน

เ ยเอง เพราะวาในระยะยาวองคกรชมชนจะ ญเ ย คณลกษณะเฉพาะของความ

เปนองคกรภาคประชาชนทมความเปนอ ระและ ามารถคดนอกกรอบจากทรฐ

กำกบควบคมอาจารยบญเลศอภปรายถงบทบาทของเครอขาย ลม4ภาคทมา

รวมตวกนเพอ รางอำนาจตอรองและเจรจาในระดบนโยบายแทนทจะใหแตละ

ชมชนไปเจรจาแกไขปญหารายชมชน การรวมกนผลกดนยทธศา ตรการแกไข

ปญหาในระดบนโยบายของรฐโดยเฉพาะโครงการยายไปนอกเมองโครงการบาน

เอออาทรซงมรายละเอยดทนา นใจทเดยว

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551 ข

บทความท 3 โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง โดยผชวย

ศา ตราจารยดร.ปนดดาชำนาญ ขจากการศกษาวจยพบวาความรนแรงทเดก

ไดรบมาจากบคคลใกลชด เชนมารดาญาตผใหญในครอบครวบางคนถกผเปน

ลงตบศรษะจน ญเ ยการไดยนหรอการทแมแทๆทบตลกวย3ขวบอยางรนแรง

จากความผดเพยงเลกนอย ทงนเพราะตองการระบายความกดดนของตนเองเนองจาก

การถกพอเดกทอดทงอกตวอยางคอเดกวยรนไปรวมตวกนในซมตางๆเพอดม

 ราแลวเกดหมนไ วยรนกลมอนจนยกพวกไปตกนการใชถอยคำหยาบคายตลอด

ถงเดกหญงวยรนตบตกนเพอแยงผชาย ความรนแรงทเกดขนในโรงเรยนทเกดจาก

การลงโทษการเพกเฉยของครในรปแบบใหเดกอบอายเปนตน

บทความท 4 นโยบายและมาตรการของรฐภายใต ภาวการณกอความไม

 งบในเมองหลวงโดยผชวยศา ตราจารยอนนตบญ นองทไดศกษาขอมลจาก

ผบรหารและผปฏบตงานในหนวยงานทเกยวของกบนโยบายและมาตรการของรฐ

พบปญหาและอป รรคในการนำนโยบายไปปฏบต เชนอำนาจหนาทความรบผดชอบ

ทซำซอนกน มาตรการในการนำนโยบายไปปฏบตขาดความชดเจน ผปฏบตไมเขาใจ

นโยบายอยางถองแท ขาดการประ านงานทด ไมมกฎหมายรองรบในการปฏบตงาน

ของผปฎบตเชงรกในการปองกนมใหเกดเหตความไม งบ และความซำซอนของ

นโยบายและผรบผดชอบ ซงแนวทางแกไขทผชวยศา ตราจารยอนนตเ นอไวคอ

นโยบายและมาตรการจะตอง ามารถประยกตใหเขากบ ถานการณทเกดขน ให

ประชาชนในพนทม วนในการดแลรกษาความ งบรวมกน และ รางจต ำนกทด

โดยตองฝกตงแตเดก นอกจากนตองมการตดตาม ถานการณความขดแยงตางๆ

ทเกดขน จดใหมระบบการประ านงานและกำหนดความรบผดชอบตามอำนาจหนาท

ใหชดเจน และท ำคญคอลดขนตอนในการปฏบต รางเอกภาพตามความเหมาะ

 มกบระดบของภยคกคามทกอใหเกดความไม งบในเมองหลวง

บทความท 5 ปจจยทมผลตอคณภาพของผตรวจ อบบญชภาษอากร :

กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร โดยอาจารยจนดา จอกแกว กลาวถงปจจยตางๆ

ทมผลตอคณภาพของผ อบบญชภาษอากร เชน ความรความชำนาญในวชาชพ

ตลอดถงมมมองของผลงมอปฏบตในการ อบบญช

บทบรรณาธการ ค

และทพเศษ ดคอบทความท6ซงเปนการวจารณวรรณกรรม(BookReview)

โดยรองศา ตราจารยดร.พรรณบวเลกเรองถามทาโลกาภวตน(Questioning

Globalization)เปนงานเขยนของกวลชต งหผแปลคอ รตนโหราชยกลโปรด

อยางพลาด

กองบรรณาธการขอขอบคณคณาจารย นกวชาการ ผวจยเจาของบทความท

มอบบทความอนทรงคณคาทางวชาการใหแกวาร ารรมพฤกษทพมพเผยแพร

เพอใหความรแกผ นใจศกษาและหวงวาจะไดรบบทความของทานในเลมตอไป

กองบรรณาธการ

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551 ง

สารบญ ∫ท∫รรณ“ธ‘°“ร

°“รพฒπ“™ม™π∫πทË¥‘π

ทรพยส‘πส«πพระมÀ“°ษตร‘ยใπ°รงเทพมÀ“πคร

ธนศกด สายจำปา 1

∫ท∫“ทภ“คªระ™“™πใπ°“รผ“ท“งตπªญÀ“™ม™π·ออ¥

บญเลศ วเศษปรชา 35

โล°ค«“มรπ·รงของ«ยรπใπ∫ร‘∫ทค«“มเªπเมอง

ปนดดา ชำนาญสข 69

πโย∫“ย·ละม“ตร°“รของรฐภ“ยใตสภ“«°“รณ°อค«“มไมสง∫ใπเมองÀล«ง

อนนต บญสนอง 119

ªจจยทËมผลตอคณภ“พง“πของผŸสอ∫∫ญ™ภ“ษอ“°ร

: °รณศ°ษ“ใπเขต°รงเทพมÀ“πคร

จนดา จอกแกว 149

ถ“มท“โล°“ภ‘«ตπ Questioning Globalization

กวลชต สงห(เขยน) พภพ อดมอทธพงศ(แปล) สรตน โหราชยกล(บรรณาธการแปล) พรรณ บวเลก

185

บทท 1การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสน

สวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร The community’s development on the land of the Crown Property in Bangkok

ธนศกด สายจำปา

�

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสน สวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร1

The community’s development on the land of the Crown Property in Bangkok

ธนศกด สายจำปา2

บทคดยอ

บทความชนนพยายามทจะนำเสนอภาพการบรหารจดการชมชนในสองลกษณะ

ของสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ซงผเขยนเรยกวา “ชมชนอนรกษ” กบ

“ชมชนพฒนา” เนองดวยชมชนทงสองลกษณะมทงลกษณะรวมและความแตกตาง

ซงสงผลโดยตรงตอแนวทางการพฒนาทสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย

กระทำกบชมชนนนๆ โดยไดหยบยกชมชนสามแพรงและชมชนตลาดนางเลงเปน

ตวแทนของชมชนอนรกษ และเสนอภาพชมชนรวมสามคคและชมชนเกาพฒนาเปน

ตวแทนชมชนพฒนา ซงผเขยนมงทจะวเคราะหถงกรอบททำใหชมชนดงกลาวม

ลกษณะตางกน เพออธบายวาการนยามดงกลาวมผลกระทบตอการพฒนาชมชนบน

ทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยดงกลาวอยางไร

ในสวนของ “ชมชนรวมสามคค” และ “ชมชนเกาพฒนา” นน ผเขยนไดมอง

ชมชนดงกลาวผาน “วาทกรรมการพฒนา” เพอสะทอนใหเหนวาการพฒนาชมชนใน

ลกษณะดงกลาวมรปแบบ กฎเกณฑ และแนวทางทถกกำกบไวดวยวาทกรรมชดหนง

อนสงผลใหการพฒนาชมชนดงกลาวเปนไปในแนวทางเดยวกนกบการพฒนาชมชนแออด

หรอการแกไขปญหา “คนจนเมอง” ทผานมา หากแตในสวนของ “ชมชนสามแพรง” และ

“ชมชนนางเลง” ผเขยนเลอกทจะมองชมชนดงกลาวในฐานะ “พนททางประวตศาสตร”

อนม “สญญะ” ทบงบอกถงอตลกษณของความเปนชมชนอนรกษ

1∫∑∑’Ë

1 บทความชนนปรบปรงจากงานวจยของผเขยน เรอง “การเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรย ในกรงเทพมหานคร” ในชดงานวจย “วกฤตเมองหลวง” โดยไดรบทนสนบสนนการวจยจากศนยสงเสรมการวจยและผลตตำรา มหาวทยาลยเกรก ผเขยนขอขอบคณผชวยวจยอนประกอบไปดวย คณสรตน หงษจนทร, คณชนกพร ทนสำราญ และคณพชรนนท จระวฒนภญโญ ทมสวนสำคญในการทำงานชนนสำเรจลลวงไปดวยด 2 อาจารยประจำสาขาวชารฐศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยเกรก

�การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

Abstract This article attempts to present an image of the two-type of the community’s

management which is implemented by the Crown Property Bureau. Those two

types of the community’s management are called by the author as “conservative

community” and “development community”, due to the similar and different

characteristics of those two communities which have a direct effect to the

development approach that the Crown Property Bureau has taken to deal

with several communities. In this sense, Sam-Prang community and Ta-lad

Nang Leung community are chosen to represent the conservative community.

On the other hand, Ruam Sammukkee community and Kao Pattana community

are represented as the development community. Consequently, the author is

determined to analyze the framework that influences the different characteristics

of such communities. This is to explain how the mentioned definitions have

the influence over the development of communities on the Crown Property’s land.

The author has employed “the development discourse” to examine Ruam

Sammukkee community and Kao Pattana community in order to reflect that

in such type of community’s development have its own characteristics, rules

and approaches which is directed by a set of discourses. This condition also

influences such community’s development to proceed in the same way as the

development of slum communities or the past solution to “the Urban Poor”.

But in the case of Sam-Prang community and Ta-lad Nang Leung community,

the author differently views those communities as “the historical area” where it

has a symbolic image of identity that can be identified as the conservative

community.

�

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

อาจกลาวไดวาความเจรญเตบโตของกรงเทพมหานครในฐานะเมองหลวง เมองทา

ทตงของสถานทสำคญๆ เชน พระบรมมหาราชวง สถานทราชการ และสถานทประกอบ

ธรกจสำคญของประเทศ ซงมความสำคญตอการพฒนาเศรษฐกจของไทยนน มผล

มาจากเหตปจจยหลายประการไมวาจะเปนการขยายตวดานการคาการลงทน การอพยพ

ของแรงงานชาวจน การเตบโตของการคาขาว โรงสขาว ธรกจสงออก พอคาคนกลาง

การเดนเรอ การขดคลอง และทสำคญคอ “การสรางถนนในกรงเทพมหานคร”

ซงกอใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนในกรงเทพมหานครในหลายดาน

เนองดวยการสรางถนนในกรงเทพมหานครกอใหเกดชมชนใหมซงมผลตอการลด

ความสำคญของชมชนดงเดมทอาศยอยรมนำแมนำเจาพระยาและลำคลองตางๆลง

การกอเกดชมชนรมถนนในกรงเทพมหานครจงสงผลกระทบโดยตรงตอความ

สำคญของทดนในบรเวณทถนนตดผาน

การเปลยนแปลงของชมชนในกรงเทพมหานครจงสงผลใหเกดการเปลยนแปลง

โครงสรางทางสงคมตามมาอยางมนยยะสำคญ เนองดวยจำนวนประชากรทเพมขน

สงผลใหมการเปลยนแปลงจากชมชนขนาดเลกทมความเรยบงายสชมชนขนาดใหญทม

โครงสรางทางเศรษฐกจและสงคมทซบซอน การปะทะสมพนธเปลยนจากความสมพนธ

แบบไมเปนทางการสความสมพนธแบบเปนทางการ ความนาสนใจกคอ ในขณะท

กรงเทพมหานครกำลงขยายตวเพอรองรบการเปลยนแปลงโครงสรางแรงงานใน

การภาคผลต อนเกดจากความตองการแรงงานในภาคอตสาหกรรมและภาคบรการท

เพมขนอยางรวดเรว หากแตความตองการแรงงานในภาคเกษตรกรรมกลบลดนอยลง

สงผลใหชาวชนบทจำนวนมากหลงไหลเขาสกรงเทพมหานคร ดวยขนาดอนจำกด

ของกรงเทพมหานครประกอบกบการเตบโตอยางไรทศทาง จงกอใหเกดปญหา

การใชทดนอยางไรระเบยบแบบแผนและนำมาซงปญหานานปการ โดยเฉพาะการ

บกรกทดนเพอปลกสรางทอยอาศย ซงสวนใหญขาดแคลนการจดระบบสาธารณปโภคทด

ทำใหเกดสภาพแวดลอมของชมชนทรดโทรมและกลายเปนชมชนแออดในเวลาตอมา

หากแตในอกดานหนงความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของกรงเทพมหานครกลบ

สงผลใหทดนในกรงเทพมหานครเปนปจจยการผลตทสำคญและราคาสง ชมชน

�การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

ซงเคยเปนผเชาหรอผบกรกทดนเพอสรางทอยอาศยจงมกตองประสบกบการ

“ไลรอชมชน” เพราะเจาของทดนตองการนำทดนบรเวณดงกลาวมาพฒนาในเชงธรกจ

ซงมกนำมาซงความขดแยงระหวางชาวชมชนกบเจาของทดนมาอยางตอเนอง

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยเปนองคกรทมสนทรพยในความ

ดแลจำนวนมาก โดยเฉพาะอสงหารมทรพยอนประกอบดวยทดนและสงปลกสราง

บนทำเลทมศกยภาพแตกตางกน ทำใหเกดความหลากหลายของผเชา ทงผเชา

เพออยอาศย หาประโยชนพอยงชพ ใชประโยชนเชงพาณชย ตลอดจนใชเปนทตง

ของหนวยงานตางๆ สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยจงไดจำแนกประเภท

ของผเชาออกเปน 5 ประเภท กลาวคอ ผเชาเพออยอาศยหรอหาประโยชนพอยงชพ

หนวยงานราชการและรฐวสาหกจ สมาคมหรอมลนธ ผเชาเอกชนรายยอยทประกอบ

ธรกจขนาดยอมเพอหาประโยชนเชงพาณชย และผเชาเอกชนรายใหญทแสวงหา

ผลกำไรในทางธรกจบนพนททมศกยภาพเชงพาณชย

จากความแตกตางหลากหลายของผเชาทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรย

สงผลใหสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยตองดำเนนนโยบายในการบรหาร

จดการกบผเชาแตละประเภทแตกตางกน ทงในสวนของการพฒนาทดน คาเชา และ

สญญาเชาทดน หากแตความนาสนใจกลบอยทการบรหารจดการในสวนของ “ผเชา

เพออยอาศยหรอหาประโยชนพอยงชพ” เนองจากผเชาเพออยอาศยหรอหาประโยชน

พอยงชพเปนกลมผเชาทมความหลากหลายในตวเอง กลาวคอ ผเชาเพออยอาศย

หรอหาประโยชนพอยงชพมลกษณะการกอตว การดำรงอย และการเปลยนแปลง

ทางสงคมของชมชนทแตกตางกน อาทเชน เปนชมชนเกาแกซงมรากฐานทาง

ประวตศาสตรมาอยางยาวนาน กลาวคอ เปนชมชนทคนในชมชนมสถานะผเชามา

ตงแตแรกเรมและยงคงไวซงลกษณะทางกายภาพของชมชนดงเดม ไดแก ชมชน

สามแพรง (แพรงนรา แพรงภธร แพงสรรพศาสตร) และชมชนนางเลง เปนตน ซง

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยไดดำเนนการในการปรบปรงอาคารและสง

ปลกสรางโดยไมคอยมผลกระทบกบสทธผเชา

ในขณะทบางชมชนกลบมลกษณะการกอเกดของชมชนในฐานะ “ผบกรก” ดวย

การบกรกทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยเพอจดตงชมชน ดงนนการบรหารจดการ

�

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ของสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยในการทจะทำใหชมชนดงกลาวยายออก

จากทดนและเขาไปปรบปรงพฒนาทดนดงกลาว หรอแมกระทงการพฒนาทดนโดย

การเปลยนสถานะชมชนจาก “ผบกรก” มาเปน “ผเชา” จงมกจะกอใหเกดกระแส

การคดคานและการตอตานจากประชาชนในชมชนมาโดยตลอด แมในปจจบนจะม

ชมชนบางชมชนไดมการแปรเปลยนสถานะจาก “ผบกรก” มาเปน “ผเชา” แลวกตาม

หากแตกระบวนการในการกำหนดนโยบายการพฒนาพนทกลบตองอาศย

การเจรจาเพอยตความขดแยง ซงในหลายกรณจะเหนไดวาเปนความพยายามของ

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยในการคลายกฎเกณฑและขอบงคบตางๆ

เพอใหนโยบายในการพฒนาทดนไดรบการยอมรบจากประชาชนในชมชน อาทเชน

ชมชนในซอยรามคำแหง 39 (ซอยเทพลลา 13) ซงเปนผลพวงจากการกอตง

มหาวทยาลยรามคำแหงในป พ.ศ.2514 อนนำมาซงแหลงงานและดงดดใหประชาชน

เขามาตงถนฐานบรเวณรมถนนรามคำแหงและขยายตวสบรเวณใกลเคยงอยางรวดเรว

ประกอบกบในป พ.ศ. 2528 สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยไดยายประชาชน

ทอาศยอยในบรเวณวงเพชรบรณ (เพอนำทดนบรเวณดงกลาวใหเอกชนเชาสราง

ศนยการคาเวลดเทรดเซนเตอร) มาตงชมชนใหมในซอยรามคำแหง 39 อกทงยงมการ

อพยพของประชาชนจากชมชนอนๆ ในกรงเทพมหานครและมการชกชวนญาตพ

นองจากตางจงหวดเขามาอาศยอยดวย กอใหเกดสภาพแออดของชมชน หากแตใน

ปจจบนความขดแยงดงกลาวกลบแปรเปลยนเปนความรวมมอ เมอสถาบนพฒนา

องคกรชมชม (พอช.) รวมกบชมชนรวมสามคคในการจดทำโครงการบานมนคง

ซงไดนำชมชนเขามามสวนรวมในการดำเนนการดวย นบตงแตขนตอนของการชแจง

ทำความเขาใจกบชาวชมชน การจดทำแผนงาน การออกแบบบาน การจดซอจดจาง

และการลงมอสรางบานดวยชาวชมชนเอง สถานะของชมชนผบกรกทดนจงแปรเปลยน

เปนชมชนผเชาทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยโดยสมบรณ

จากการทสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยไดนำเอารปแบบการพฒนา

ทดนทเรยกวา “การประสานประโยชนทดน” หรอ “การแบงปนทดน” (Land Sharing)

มาใชในการพฒนาทดน เพอใหเกดประโยชนตอทกฝายมากทสด โดยเปดโอกาส

�การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

ใหผอยอาศยเดมเขามามสวนรวมในการกำหนดแนวทางการใชประโยชนทดนรวมกน

โดยสวนหนงจะจดแบงและปลกสรางทอยอาศยใหชาวชมชนเชาอยางถกตองตาม

กฎหมาย ขณะทอกสวนหนงสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยจะนำมาจดประโยชน

ตามความเหมาะสม อกทงยงไดนำ “โครงการบานมนคง” ทดำเนนการโดยสถาบน

พฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) หรอ พอช. มาเปนแนวทางในการพฒนาทดน

จงกอใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนตางๆ อยางมอาจหลกเลยงได หาก

แตการเรยนรถงลกษณะของชมชน ทงในดานการกอตว การดำรงอย และการเปลยนแปลง

ทางสงคมของชมชนนาจะเปนแนวทางอนนำมาซงการปรบใชแนวทางการพฒนาทดน

ใหมความเหมาะสมกบชมชนแตละชมชนไดอยางเหมาะสม

ในขณะทอกดานหนง ชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยทมลกษณะ

ของความเปนผเชามาตงแตตนและถกนยามวาเปน “ชมชนอนรกษ” เนองดวยเปน

อาคารเกาทสรางมาตงแตรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4)

และพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) กลบมกระบวนการ

พฒนาในลกษณะ “การพฒนาเชงอนรกษ” มาโดยตลอด แนนอนวาชมชนในลกษณะ

ดงกลาวในเขตกรงเทพมหานครมอยอยางกระจดกระจายในหลายพนท อาทเชน

ชมชนทาเตยน ชมชนทาพระอาทตย ชมชนสามแพรง และชมชนนางเลง เปนตน

บทความชนนจงเปนความพยายามทจะนำเสนอภาพการบรหารจดการชมชน

ในสองลกษณะของสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ซงผเขยนเรยกวา “ชมชน

อนรกษ” กบ “ชมชนพฒนา” เนองดวยชมชนทงสองลกษณะมทงลกษณะรวมและ

ความแตกตาง ซงสงผลโดยตรงตอแนวทางการพฒนาทสำนกงานทรพยสนสวน

พระมหากษตรยกระทำกบชมชนนนๆ ดงนนเพอใหการอธบายเปนไปอยางมขอบเขต

ทชดเจน จงไดหยบยกชมชนสามแพรงและชมชนนางเลงเปนตวแทนของชมชนอนรกษ

และเสนอภาพชมชนรวมสามคคและชมชนเกาพฒนาเปนตวแทนชมชนพฒนา โดยผเขยน

มงทจะวเคราะหถงกรอบททำใหชมชนดงกลาวมลกษณะตางกน เพออธบายวาการ

นยามดงกลาวมผลกระทบตอการพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรย

ดงกลาวอยางไร

�

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ประวตและแนวทางการพฒนาชมชนของสำนกงานทรพยสนสวน

พระมหากษตรย3

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยถอกำเนดขนเปนครงแรกภายหลง

จากการประกาศใชพระราชบญญตจดระเบยบทรพยสนฝายพระมหากษตรย

พทธศกราช 2479 เพอทำหนาทกำกบดแล วางแผนการดำเนนงาน กำหนดนโยบาย

และรบผดชอบเกยวกบการบรหารจดการผลประโยชนอนเกยวเนองกบทรพยสน

สวนพระมหากษตรยใหเปนไปอยางมประสทธภาพ

ในยคแรกเรมทประเทศไทยยงปกครองอยในระบอบสมบรณาญาสทธราชยนน

ถอวาทรพยสนทงปวงในทองพระคลงและในราชอาณาจกรเปนของพระมหากษตรย

ผอยในฐานะ “พระเจาแผนดน” แตเพยงพระองคเดยว ทรงมพระราชอำนาจและ

สทธขาดในการใชประโยชนไดโดยชอบธรรมตามแตพระราชอธยาศย จวบจนถง

รชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ซงเปนยคแหงการปฏรปและ

พฒนาประเทศในทกๆ ดานไดโปรดใหมการปฏรประบบการคลงใหม และมการจดทำ

งบประมาณแผนดนขนเปนครงแรก เพอใหการรบ-จายเงนของแผนดนเปนไปอยาง

มระเบยบแบบแผน สามารถรกษาดลยภาพและความมนคงของฐานะทางการคลง

ของประเทศได ซงการจดทำงบประมาณในครงนไดมการแยกเงนสวนพระองคออกจาก

ของแผนดนและในเวลาตอมากไดแยกพระราชทรพยสวนพระองคออกจากทรพยสน

ของประเทศอยางเดดขาด โดยมอบหมายใหพระคลงขางทเปนผจดการดแลพระราชทรพย

สวนพระองคภายใตสงกดกระทรวงพระคลงมหาสมบต ซงมหนาทดแลรกษาพระราชทรพย

ทงปวงในราชอาณาจกร

ตอมาใน พ.ศ. 2479 ภายหลงประเทศเปลยนแปลงการปกครองมาเปน

ระบอบประชาธปไตยไดมการจดระเบยบทรพยสนสวนพระมหากษตรยอยางเปน

ทางการอกครง โดยออกเปนพระราชบญญตจดการทรพยสนฝายพระมหากษตรย

แบงแยกทรพยสนฝายพระมหากษตรยออกเปน 3 สวน ไดแก “ทรพยสนสวน

พระองค” ซงหมายถง ทรพยสนหรอสทธในทรพยสนฯ ทพระมหากษตรยทรงม

กอนทจะเสดจขนครองราชยหรอทรงไดมาหลงจากครองราชยสมบตแลวจาก

3สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย, วงลดาวลย, กรงเทพฯ : ดาวฤกษ, 2547, หนา 9-12.

�การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

บคคลใดๆ ทมไดเปนพระมหากษตรย “ทรพยสนสวนสาธารณสมบตของแผนดน”

ซงหมายถง ทรพยสนในพระมหากษตรยซงใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ

และ “ทรพยสนสวนพระมหากษตรย” ซงหมายถง ทรพยสนนอกเหนอจากทกลาวมาแลว

ซงทรงไดจากการดำรงตำแหนงพระมหากษตรย อนเปนทมาของการกอตงสำนกงาน

ทรพยสนสวนพระมหากษตรยขนมาเพอทำหนาทจดการดแล โดยเมอแรกกอตง

อยในสงกดกระทรวงการคลงและไดรบการยกฐานะขนเปนนตบคคลเมอวนท 18

กมภาพนธ พ.ศ. 2491 ภายใตการกำกบดแลของคณะกรรมการทรพยสนสวน

พระมหากษตรย ซงมรฐมนตรวาการกระทรวงการคลงเปนประธานกรรมการโดย

ตำแหนงและคณะกรรมการอนๆ ทแตงตงโดยพระบรมราชานมตอกไมนอยกวา 4 คน

ในจำนวนนไดรวมถงผอำนวยการสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ซงม

อำนาจหนาทในการปฏบตงานตามทคณะกรรมการทรพยสนสวนพระมหากษตรย

มอบหมาย ปจจบนสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยมภารกจหลก 2 ดาน

คอ การจดประโยชนในอสงหารมทรพย โดยมอสงหารมทรพยในความดแลประมาณ

37,000 สญญา กระจายอยในกรงเทพมหานคร ปรมณฑล และสวนภมภาค และ

การลงทนในหลกทรพย ซงแบงออกเปน 2 สวน ไดแก การลงทนระยะยาวในธรกจหลก

(Core Business) และการลงทนในธรกจอนๆ ทอยในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยบรหารจดการโดยยดหลกการ

“ดแล รกษา อยางเปนธรรม” และไดอนเชญ “หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง”

เปนกรอบกำหนดทศทางดำเนนงานภายใตเจตนารมณ 4 ประการ คอ

1. ความเปนธรรม จดมงหมายในการดำเนนภารกจดานการจดประโยชน

ของสำนกงานทรพยสนฯ จะคำนงถงความถกตอง เหมาะสม ตามหลกเหตและผล

และหลกมนษยธรรมมากกวาผลประโยชนสงสดทางการเงน เพอมงใหการจดประโยชน

เกดความเปนธรรม ทงตอสำนกงานทรพยสนฯ ผเชา และสงคมรอบขาง

2. ความมนคง สำนกงานทรพยสนฯ จะไมทำอะไรแบบฉาบฉวยเฉพาะหนา

แตจะวเคราะหและวางแผนการดำเนนงานอยางรอบคอบ ระมดระวง ไมประมาท

และมการเตรยมพรอมเพอรบมอกบสถานการณทไมคาดฝนอยเสมอ เพอใหเกด

ความมนคงทงตอสำนกงานทรพยสนฯ และผทมสวนเกยวของในระยะยาว

10

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

3. การพฒนาในเชงอนรกษ ในการพฒนาโครงการใดๆ สำนกงานทรพยสนฯ

ใหความสำคญทงในมตของการพฒนาและมตของการอนรกษควบคกนไป โดยยด

หลกแหงทางสายกลาง ยดหยน ประนประนอม เพอการพฒนาทเกดดลยภาพทง

ในทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอม และเกดประโยชนสงสดตอ

สงคมสวนรวม

4. การสงเสรมประโยชนสวนรวมตามรอยพระยคลบาท โดยมนโยบายสงเสรม

และสนบสนนการดำเนนโครงการใดๆ ทเปนประโยชนตอประชาชนและสงคมสวนรวม

เพอสนองพระราชปณธานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวททรงมงหวงใหพสกนกร

ชาวไทยอยรวมกนอยางผาสกรมเยน

ดวยความทมสนทรพยในความดแลจำนวนมาก โดยเฉพาะอสงหารมทรพย

อนประกอบดวยทดนและสงปลกสราง กระจายอยในหลายจงหวดบนทำเลทมศกยภาพ

แตกตางกน ทำใหเกดความหลากหลายของผเชา จากความหลากหลายของพนท

และความหลากหลายของผเชา สำนกงานทรพยสนฯ ไดจำแนกประเภทของผเชา

ออกเปน 5 ประเภท

ประเภทแรก คอ ผเชาเพออยอาศยหรอหาประโยชนพอยงชพ เปนผเชารายยอย

ทอยอาศยทวไปหรอมไดมงเนนทจะใชประโยชนจากพนทเพอแสวงหากำไรในทาง

ธรกจ สำนกงานทรพยสนฯ จงพจารณากำหนดอตราคาเชาตำกวาราคาตลาด

ประเภททสอง คอ หนวยงานราชการและรฐวสาหกจ ซงดำเนนงานภายใต

การกำกบดแลและงบประมาณสนบสนนจากรฐบาล โดยคาเชาของหนวยงานเหลาน

จะเปนไปตามมตคณะรฐมนตร

ประเภททสาม คอ สมาคมหรอมลนธ ซงไมมงบประมาณจากภาครฐสนบสนน

สำนกงานทรพยสนฯ จดเกบคาเชาตามความเหมาะสมเพอสนบสนนการทำประโยชน

ตอสวนรวม

ประเภททส คอ ผเชาเอกชนรายยอยทประกอบธรกจขนาดยอมเพอหาประโยชน

เชงพาณชย สำนกงานทรพยสนฯ พจารณาจดประโยชนโดยกำหนดอตราคาเชาอง

กบราคาตลาด

และประเภทสดทาย คอ ผเชาเอกชนรายใหญทแสวงหาผลกำไรในทางธรกจ

บนพนททมศกยภาพเชงพาณชย สำนกงานทรพยสนฯ พจารณาภายใตหลกการ

11การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

บรหารจดการอยางมประสทธภาพ เชน ใหคนกลางเปนผประเมนราคา หรอ

จดการประมล เปนตน สำนกงานทรพยสนฯ จงกำหนดอตราคาเชาใกลเคยงกบ

ราคาตลาดเพอความเปนธรรมกบสวนรวม

จากประวตความเปนมาแสดงใหเหนวาการดำเนนธรกจทดน ตลาด และตกแถว

ใหเชา เปนธรกจทดำเนนมาตงแตครงทยงเปนพระคลงขางท โดยกจการประเภทน

จดเปนธรกจทขนหนามากทสดอกประเภทหนงของพระคลงขางท โดยเฉพาะสมย

รชกาลท 5 พระมหากษตรยในนามของพระคลงขางททรงเปนผนำทสำคญในการ

ดำเนนการจบจองหรอจดซอทดนทำเลดหลายแหงทงในเขตกรงเทพฯ และในเขต

หวเมอง การไดมาซงกรรมสทธในทดนของพระคลงขางทไดมาทงโดยวธจบจองทดน

วางเปลา การโอนทหลวงกระทรวงตางๆ ทมไดใชทำประโยชนมาไวในกรรมสทธ

ทดนทไดมาโดยหลดจำนอง และสดทายคอทดนทไดมาโดยจดซอเอง ทดนประเภทน

มกเปนทดนทไดเลอกสรรอยางดแลววาสามารถนำมาจดประโยชนคมทนมาก

ทสด...ดวยวธดงกลาวพระคลงขางทจงมโอกาสเปนเจาของทดนทำเลดในเขต

กรงเทพฯ ทดนเหลานนำมาปลกสรางตลาด ตกแถว ใหเชาเกบประโยชนสบเนอง

มาชานาน4 ดงนนชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยทบทความนกลาวถง

จงมลกษณะของ “ผเชาเพออยอาศยหรอหาประโยชนพอยงชพ” ซงในปจจบนการ

ดำเนนการตอพนทดงกลาวสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยยงคงใหเชาใน

อตราทไมสงไปกวาราคาตลาด ตามหลกการทนำเสนอไวขางตน

ชมชนกบการพฒนา : ทวลกษณของแนวทางการพฒนา

พระราชกฤษฎกาจดตงสถาบนพฒนาองคกรชมชน พ.ศ. 2543 มาตรา 3

ใหความหมายของ “ชมชน” วาหมายถง “กลมคนทมวถชวตเกยวพนกน มการ

ตดตอสอสารระหวางกนอยางเปนปกตและตอเนอง โดยเหตทอยในบรเวณเดยวกน

หรอมอาชพเดยวกน หรอประกอบกจกรรมทมวตถประสงครวม หรอมวฒนธรรม

ความเชอหรอความสนใจรวมกน” ดงนนการพฒนาชมชนจงสงผลกระทบตอวถ

ชวตของคนในชมชนอยางหลกเลยงไมได ทงในดานการเปลยนแปลงเชงกายภาพ 4สกณา เทวะรตนมณกล, การจดการทรพยสนสวนพระมหากษตรย, วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2543, หนา 30.

1�

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

สงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจ เนองดวยการพฒนาชมชนมกมงผลตอการยกระดบ/

คำนงถงสงทดกวาเดมมาโดยตลอด แมวาการพฒนาในแนวทางดงกลาวจะมทศทาง

“การพฒนาเชงอนรกษ” กตาม

ดงนนการพฒนาใน 2 ลกษณะทผเขยนพงพจารณาในบทความนจงเปนความ

พยายามแสดงใหเหนถง “แนวทางการพฒนา” อนเกดจากการพฒนาชมชนทงใน

แนวทาง “การพฒนา” และ “การอนรกษ/การพฒนาเชงอนรกษ” ซงมมมองทม

ตอการพฒนาชมชนใน 2 ลกษณะดงกลาวผเขยนไดหยบยกมมมองบางดานเพอ

สะทอนใหเหนถงลกษณะบางประการทเปนฐานคตอนสงผลใหแนวทางการพฒนา

ชมชนมลกษณะทแตกตางกน กลาวคอ ในสวนของ “ชมชนรวมสามคค” และ

“ชมชนเกาพฒนา” นน ผเขยนไดมองชมชนดงกลาวผาน “วาทกรรมการพฒนา”

เพอสะทอนใหเหนวาการพฒนาชมชนในลกษณะดงกลาวมรปแบบ กฎเกณฑ และ

แนวทางทถกกำกบไวดวยวาทกรรมชดหนง อนสงผลใหการพฒนาชมชนดงกลาว

เปนไปในแนวทางเดยวกนกบการพฒนาชมชนแออดหรอการแกไขปญหา “คนจนเมอง”

ทผานมา หากแตในสวนของ “ชมชนสามแพรง” และ “ชมชนนางเลง” ผเขยน

เลอกทจะมองชมชนดงกลาวในฐานะ “พนททางประวตศาสตร” อนม “สญญะ”

ทบงบอกถงอตลกษณของความเปนชมชนอนรกษ

ทงน การพจารณาชมชนในลกษณะดงกลาวขางตนมไดมจดประสงคทจะกลาว

แยงหรอปฏเสธตอแนวทางการพฒนาดงกลาว หากแตเปนการนำเสนอเพอใหเหน

กรอบคดหรอมมมองของผเขยนทจะใชในการวเคราะหปรากฏการณทเกดขนเทานน

วาทกรรมการพฒนากบการแกปญหาทดนเพออยอาศย

ปญหาทดนเพออยอาศยเปนปญหาทเกดขนอยางตอเนอง โดยเฉพาะในพนท

“เมอง” ทมลกษณะรวมศนยอยางกรงเทพมหานคร ซงสอดคลองกบความเหนของ

Michael C. Douglass ทกลาวไวในรายงานของ United Nations Economic and

Social Commission for Asia and the Pacific เรอง State of Urbanization in Asia

and the Pacific วาทอยอาศยของคนจนเมอง มประเดนสำคญทเกยวกบทดน 5 ขอ คอ5

5ดารณ ถวลพพฒนกล, กระบวนการเปนเมองกบการเปลยนแปลงทางสงคมในประเทศกำลงพฒนา, กรงเทพฯ:ดานสทธาการพมพ, 2549, หนา 108-109.

1�การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

1. ทดนทคนจนเมองใชเปนทตงบานเรอนมกจะเปนททไมเหมาะทจะตง

ถนฐาน เชน ทสงชน ทนำทวมถง อยใตทางดวนยกระดบ อยใกลโรงงานหรอททงขยะ

2. รฐบาลมกจะมองวาทดนสวนใหญทคนจนใชเปนทตงบานเรอนถก

ครอบครองโดยผดกฎหมาย ดงนนจงทำใหเกดความไมมนคงในการครอบครองทดน

(Insecurity of Tenure) ในระดบสง การไลทและขวาจะไลทเปนของธรรมดาใน

เมองใหญของเอเชยตะวนออกและเอเชยอาคเนย รฐบาลมกจะเขาขางเจาของทดน

และนกพฒนาทดนเวลามกรณพพาทเกยวกบการครอบครองทดน ความไมมนคง

ในทอยอาศยและการครอบครองทดนมผลเสยตอเนอง คอ ทำใหมการลงทนใน

โครงสรางพนฐานในละแวกบานตำ

3. รฐบาลปฏเสธทจะชวยเหลอปรบปรงสาธารณปโภคและสาธารณปการ

เพอทำใหทอยอาศยของคนจนเมองดขน เพราะกลววาการกระทำเชนนนจะเปนการ

ยอมรบวาการบกรกเปนสงทถกกฎหมาย การกระทำเชนนบางครงเทากบเปนการ

ปฏเสธทจะใหบรการพนทสวนใหญของเมองเลยทเดยว คนจนจงตองชวยตวเอง

ในเรองน เชน แอบตอนำตอไฟจากทอหรอสายของทางการหรอมฉะนนกตองตอ

จากเพอนบาน

4. ความไมเตมใจของรฐบาลทจะรบรการจดตงองคกรชมชน ซงเกดขนใน

ชมชนยากจนเพอหาทางขอความชวยเหลอจากรฐบาลในการจดหาบรการขนพนฐาน

ในเมอง ซงรฐตองจดใหทกชมชนทถกกฎหมาย

5. สภาพเศรษฐกจของคนจนเมอง ทำใหมความจำเปนทตองมทอยในใจกลาง

เมอง ซงทำใหสามารถเขาถงรายไดและการทำงานประจำวนไดสงสด แตทตงเหลาน

มกจะเปนทซงมความไมมนคงในการครอบครองสงสด เปนทซงมการเพมขนของ

ราคาทดนอยางรวดเรวและมความขดแยงของการใชประโยชนทดนมากทสด

ในกรงเทพมหานครการพฒนาทดนในศนยกลางเมองไดขบไลใหคนจนไปสพนท

ชานเมองและทำใหตองใชเวลาเดนทางไปทำงานและกลบบานนานเกนสมควร

หลายคนทไปอยในทอยอาศยทดขนในชานเมอง ตองยอมแพและกลบมาอยในชมชน

แออด ซงสามารถไปทำงานไดสะดวกกวา

1�

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ดงนนปญหาคนจนเมองบกรกทดนจงกลายเปนหนงในปญหาของกรงเทพมหานคร

ซงจากฐานคตดงกลาวไดสงผลใหนโยบายการปรบเปลยนการใชทดนนนมปฏบต

การจรงกบผคนจำนวนมากมายมหาศาลในเมอง โดยเฉพาะกบ “คนจนเมอง” ผซง

เปนผทถกทำใหกลายเปน “ปญหา” และเปน “ผอน” ซงแปลกแยกไปจากโครงการ

พฒนาเมอง ทงทคนจนเมองนนเปนผทมความเกยวของกบการพฒนาเมองมาโดยตลอด

ดงนนสภาวะทเปนจรงของการปรบเปลยนการใชทดนในเมองนน นอกเหนอไปจาก

การเปลยนแปลงการใชทดนแลวยงมความเปนไปในทางรปธรรมทสำคญกคอเรอง

ของการไลรอคนจนออกจากพนททมมลคาทางเศรษฐกจในเมองในนามของการ

อนรกษวฒนธรรม6

ดงนนคนจนเมองจงดำรงอยในระบบทนนยมดวยการตอรองหรอยงชพแบบ

รายวน เพอใหตนเองไดทำหนาทหลอเลยงและสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ

หากแตเขาเหลานนกลบไมมสทธในการดำรงอยในพนททเขาเหลานนรวมสวนใน

การสรางความเจรญ เพราะความชอบธรรมในการดำรงอยในพนทถกใหความหมาย

โดยอดมการณของทนนยมผานกรรมสทธในการถอครองทดน”

คนจนเมองจงถกมองวาเปนเพยงแรงงานรบจางสรางเมองทเกยวพนกบเมอง

ในลกษณะชวคราว ไมแตกตางจากแรงงานรบจางสรางอาคารสถานท มไดเปนเจา

ของอาคาร และไดรบสทธในการอยอาศยตราบใดทยงตองสรางอาคารหลงนนให

เสรจ หลงจากนนพวกเขาจะหมดสทธในการพกอาศย ซงในปจจบนจะยงเหนได

ชดขนเมอคนงานกอสรางนนตองเดนทางไปยงเขตกอสรางและไมไดรบสทธใน

การพกอาศยในพนทเหลานน

เทาทผานมารฐไทยมวธการจดการกบคนจนเมองและความยากจนในเมอง

ดวยลกษณะไมกประการใหญๆ ประการแรก รฐบาลมองวาความยากจนในเมองนน

เกดจากคนตางจงหวด ดงนนรฐกควรจะไปพฒนาทองถนเพอลดการอพยพเขามา

ของแรงงานรบจางราคาถกเหลาน ในประการทสอง รฐบาลมองวาปญหาความยากจน

ในเมองนนเปนเรองของลกษณะของการสงคมสงเคราะหทแฝงไปดวยการจดตง

6พชญ พงษสวสด, “ความอบจนของการอนรกษเกาะรตนโกสนทร ความยากจนกบการอนรกษเกาะรตนโกสนทร,” บานเมองไมใชของเรา : วารสารหนงสอใตดนหมายเลข 10 (4/2549), กรงเทพฯ : โรงพมพภาพพมพ, 2550, หนา 74.

1�การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

เครอขาย การจดระเบยบของรฐในรปของการปรบปรงชมชนแออดใหเปนระเบยบ

มากขนมากกวาไลรอ ในประการทสาม รฐบาลปลอยใหหนวยราชการและเจาของ

ทดนเอกชนทเปนเจาของพนททถกบกรกนนทำการแกปญหากนเองดวยการเจรจา

ตอรองระหวางกน7 ดงนนการแกไขปญหาชมชนบกรกดนในหลายครงจงจบลงดวย

การไลรอโดยการใชความรนแรงตอชาวชมชนผบกรกหรออาจถงขนการเผาไลท

จนดเหมอนวาการกระทำดงกลาวมความชอบธรรมหากมองผาน “ความเปนเจาของ”

หรอ “การครอบครองกรรมสทธเหนอทดน” นน

แนวทางทเจาของทดนหรอรฐนำมาใชแกไขปญหาทดนเพออยอาศยมดวยกน

ในหลายลกษณะตามแตเงอนไขหรอลกษณะของชมชน แนวทางดงกลาวประกอบดวย

การปรบปรงชมชนบนพนทเดม เปนการปรบปรงสาธารณปโภค/สาธารณปการ

ในพนทชมชน รวมทงการแกปญหาดานความมนคงในทดนอยอาศย (เชนการซอ

หรอขอเชาระยะยาว) การปรบปรงชมชนในพนทเดมยงมวธดำเนนการอนอก เชน

การจดแปลงทดนใหมและการปรบปรงทอยอาศยใหม เพอจดแปลงทดนและ

ปรบปรงอาคารทอยอาศยใหสอดคลองกบรปแบบการพฒนาสาธารณปโภค/

สาธารณปการในชมชน (เชน ถนน ทางเดน ทางระบายนำ การประปา สถาน

บรการสาธารณะ การรกษาความสะอาด การปองกนอคคภย เปนตน) อกทงยง

เปนการปรบปรงสภาพแวดลอมในชมชนใหนาอยขน

การแบงปนทดน เปนวธการแกปญหาชมชนแออดในพนทเดม (สวนหนง)

ในกรณทเจาของทดนยอมขายทดน (หรอใหเชาระยะยาว) สวนหนงของพนทชมชน

ใหชาวชมชนนำมาแบงเปนแปลงยอย เพอจดสรางทอยอาศยหรอชาวชมชนอาจรวมกน

จดตงนตบคคลเพอจดสรางทอยอาศยลกษณะอาคารชด สวนชมชนแออดทบกรก

พนทสาธารณะ...กอาจจำเปนตองใชวธโยกยายชมชนไปอยในพนทใหม...ทงนท

อยอาศยใหมไมควรหางไกลจากแหลงงานเดมของชาวชมชนและควรใหความ

สำคญเปนพเศษตอการพฒนาดานสงคม การประกอบอาชพ สาธารณสข การบรการ

สาธารณปโภค/สาธารณปการ และสภาพแวดลอมของชมชน8

7เพงอาง, หนา 82. 8โกมล ปานช. ผงเมองและชมชน. กรงเทพฯ : แผนกบรการผลตเอกสารสงพมพ กองอำนวยการกลาง การเคหะแหงชาต, 2549. หนา 55.

1�

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

กรอบการพฒนาในแนวทางดงกลาวจงไมผดแผกแตกตางไปจากการสราง

เอกลกษณ/ตวตนของเมองในวาทกรรมการพฒนาแหงยคหลงสงครามโลกครงท

สอง ซงแบงเปน 2 แบบใหญๆ ดวยกน กลาวคอ แบบแรก เมองคอตวแทนของ

ความเจรญกาวหนาทงดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม เทคนควทยาการ และศลป

วฒนธรรม ฉะนนถาจะพฒนา สงแรกทจะตองกระทำคอการสรางเมองขนาดใหญ

ขนมา เพอใหเปนศนยกลางของความเจรญกาวหนาในดานตางๆ จากนนความเจรญ

ในเมองจะไหลรนไปยงพนทชนบทหางไกลเฉกเชนการไหลรนของความเจรญกาวหนา

จากประเทศตะวนตกสประเทศ “โลกทสาม” ดงความเชอของนกทฤษฎแนวทเรยกวา

“ทฤษฎการทำใหทนสมย” (modernization theory) หรอ “ทฤษฎการแพรกระจาย

ของความเจรญ” แตไมวาจะเรยกชอแตกตางกนอยางไร สาระสำคญของวาทกรรม

การพฒนากระแสหลกแหงยคหลงสงครามโลกครงทสองชดนอยทการนำเสนอ

มรรควธในการเปลยนแปลงทางสงคมของประเทศ “โลกทสาม” จากสงคม “ดอย

พฒนา” สสงคม “พฒนา” ดวยการลอกเลยนแบบอยางของสงคมตะวนตก โดยเฉพาะ

อยางยงสงคมของประเทศสหรฐอเมรกาและยโรปในทกๆ ดาน ยงลอกเลยนแบบ

ไดเหมอนเทาใด กยงถอวามการพฒนาเทานน ดงนนจงเปนการมองการพฒนา

อยางหยดนง ดวยมภาพทแนนอนตายตวของสงทเรยกวา “การพฒนา” กำหนดไว

ลวงหนาเรยบรอยแลว ทำใหวาทกรรมการพฒนาชดนไมมทวางใหกบความแตกตาง

หลากหลาย ขณะเดยวกนวาทกรรมการพฒนาชดนกเชดชยกยองพนททเรยกวา “เมอง”

ดวยการเกบกดปดกนพนทชนดอนๆ ไวภายใตขออางของสงทเรยกวา “ความดอยพฒนา”

ดงตวอยางของพนททเรยกวา “ชนบท” รวมตลอดถงบรรดาสรรพสงตางๆ ทเกยวของ

สมพนธกบชนบท เชน ภมปญญาทองถนจะถกวาทกรรมการพฒนาชดนมองวาไร

คณคา ไรศกยภาพ เปนตวเหนยวรง/ขดขวางการพฒนา ดงนนถาจะพฒนาจำเปน

จะตองเปลยนพนทชนบทใหมความเปนเมอง (Urbanization) ใหหมด เมอเปนเชนน

การพฒนากคอการตดคนออกจากรากเหงาดงเดมของตวเอง แลวแทนท/สวมรอยดวย

สงทเรยกวา “การพฒนา”9 การพฒนาชมชนแออดจงมเปาหมายสดทายคอ “การพฒนาส

ความเปนเมอง” ในรปแบบทวาทกรรมการพฒนาไดกำหนดไวแลวเทานน

9ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, วาทกรรมการพฒนา : อำนาจ ความร ความจรง เอกลกษณ และความเปนอน (พมพครงท 2), กรงเทพฯ : สำนกพมพวภาษา, 2543, หนา 212-213.

1�การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

พนททางประวตศาสตรกบการพฒนาเชงอนรกษ

แมวาการพฒนาทดนเพออยอาศยจะมแนวทางหลกอยทการพฒนาสความเปนเมองมาโดยตลอด หากแตในอกดานหนงแนวทางดงกลาวกลบไมสามารถขามพรมแดนเพอเขาส “พนทพเศษ” บางพนทไดอยางพนททวไป เนองดวยพนทนนม “ความหมาย” บางอยางกำกบไว อาทเชน พนทดงกลาวถกนยามวาเปน “พนททางการเมอง” (Political Space) หรอ “การเมองของพนท” (The Politics of Space) เปนตน ดงนนพนทในลกษณะดงกลาวจงตองมแนวทางการพฒนาอนมลกษณะเฉพาะเพอใหสอดคลองกบพนทนนๆ ซงในทนผเขยนไดหยบยกพนทพเศษในอกรปแบบหนงเพอทจะอธบายถงแนวทางการพฒนาทถกกำกบไวกบพนทลกษณะดงกลาว พนทพเศษทผเขยนกลาวถงคอ “พนททางประวตศาสตร” (The Historical Space) ซงมผใหคำนยามไวในหลายลกษณะ อาทเชน “พนททางประวตศาสตร” หมายถง “พนททคนในชมชนมความสมพนธในการใชชวตรวมกนกบสภาพแวดลอมของโบราณสถานในเชงประวตศาสตรชมชนอยางกลมกลน ทงนโดยมเปาหมายเพอความเปนอยทดขนของประชาชนในชมชน และทงเปนองคประกอบหนงของการมสวนรวมในการสงเสรมคณคาของเมองประวตศาสตร” “พนททางประวตศาสตร” หมายถง “พนททเปนอาณาเขตของเมองในอดต บรเวณนจงตองดำรงอยในฐานะทเปนแหลงความทรงจำของชาตและเปนการผสมผสานกลมกลนของ “พนททางประวตศาสตร” ทมวถชวตของชมชน ซงจะชวยใหโบราณสถานทมคนอยดวย เพอคณคาความเปน “ทรพยากรทางวฒนธรรม” ของชาตอยางแทจรง ทงเปนการอนรกษความเปนเมองประวตศาสตร ตามนโยบาย “โครงการกรงรตนโกสนทร” ของรฐบาล หรอ “พนททางประวตศาสตร” หมายถง “พนททมการเคลอนไหวผสมผสานระหวางคนและโบราณสถาน โดยมกจกรรมทงในชมชนและนอกชมชน ในชวตประจำวน ในทางประเพณ ในทางวฒนธรรม และการเมองภาคประชาชน เพอใหพนทแหงนมการเปลยนแปลง มความตอเนองของแตละยคสมยในฐานะความเปน “พนททางประวตศาสตร”10 เปนตน

10ธนภณ วฒนกล, การเมองเรองพนท พลวตรทางสงคมของชมชน (กรณศกษา : ชมชนปอมพระกาฬ) (พมพครงท 3), กรงเทพฯ : มลนธสถาบนวชาการ 14 ตลาคม, 2550, หนา 49-50.

1�

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ซงจากการศกษาของ ขจรจบ กสมาวล11 พบวา “พนททางประวตศาสตร”...

มกดำเนนการโดยทางการและบรรดานกวชาการผเชยวชาญในแขนงตางๆ เพอทำให

อาณาบรเวณพนทกลายเปนอาณาจกรแหงประวตศาสตร ในชวงยคสมยหนงของ

ประวตศาสตรชาต...มนษยกลบสรางความสมพนธกบสงอนๆ รอบตว เมอสงตางๆ

กอตวทาง “ความหมาย” ขน มนษยกจดการกบสงเหลานตามแตกรณ มนษยใน

แตละวฒนธรรมจงมองเหนความสมพนธของสงตางๆ ไมเหมอนกน เพราะตางมอคต

เกยวกบพนทและเวลาไมเหมอนกน ฉะนนมนษยในแตละวฒนธรรมจงมองเหน

“ความหมาย” ของสงตางๆ ไมตรงกน กคอม “โลกทศน” ทแตกตางกน...ความหมาย

ทเกดขนบนพนทเปนการสรางความหมายขนในชวงเวลาหนงและเปลยนแปลงไป

เมอมกระบวนการสรางความหมายอกอนหนงสามารถเขายดครองความหมายแทนได

ปแอร โนรา (Pierre Nora) ไดกลาวถงแนวโนมของสงคมสมยใหมวาเปน

สงคมทเปลยนแปลงอยางเรงรบ ทำใหสงตางๆ ทเคยมอยในสงคมกลบกลายเปน

อดตทไมสามารถนำกลบคนมาไดมากขน ความสมดลระหวางอดตและปจจบนท

เคยเปนมาในสงคมแบบประเพณถกทำลายลงไป เกดความรสกวาทกสงทกอยางได

จบสนลง ความทรงจำทมตออดตไมไดหลงเหลออกตอไป ทำใหเกดการกอตวตน

เปนรปเปนรางขนมาในสงทโนราเรยกวา “แหลงความทรงจำ” (Site of memory)

อนเปนทอยของความรสกถงความตอเนองจากอดตถงปจจบน “แหลงความทรงจำ”

ทถกสรางขนไมไดเปนสวนหนงของประสบการณในชวตประจำวน แตเปนการจำ

ผานประวตศาสตรทซงสงคมสมยใหมไดเขาไปจดระเบยบตออดต เพอสรางความ

ทรงจำรวมกนของสงคม

อตลกษณของชมชน : บทวเคราะหทวลกษณการพฒนา

“ชมชนพฒนา” กบการพฒนาตามกรอบวาทกรรม

“ชมชนรวมสามคค” เปนชมชนทตงอยบนทดนของสำนกงานทรพยสนสวน

พระมหากษตรย ตงอยบรเวณ “สแยกนำแฉะ” ในซอยรามคำแหง 39 (ซอยวด

11ดรายละเอยดใน ขจรจบ กสมาล, การจดการพนทประวตศาสตร จากกรณศกษาบรเวณวหารพระมงคลบพตร จงหวดพระนครศรอยธยา, วทยานพนธมหาบณฑต สาขาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542.

1�การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

เทพลลา 13) ทดนบรเวณสองฝงซอยวดเทพลลานในอดตเปนทองทงอนกวางใหญ

เรยกวา “นาวงทองหลาง”การถอกำเนดของมหาวทยาลยรามคำแหงในป พ.ศ. 2514

เปนทมาของแหลงงานและดงดดผคนใหเขามาตงถนฐานบรเวณสองฝงถนนรามคำแหง

อยางหนาแนนเพอหางานทำและคอยๆ ขยายไปสบรเวณใกลเคยง ทำใหนาวงทองหลาง

อนวางเปลาเตมไปดวยผคนทอพยพมาจากทตางๆ ทงในกรงเทพฯ และตางจงหวด

ดงนนชาวชมชนรวมสามคคจงเปนชาวบานทบกรกเขามาอยอาศยอยางหนาแนน

ประมาณป พ.ศ. 2535 สวนใหญอพยพมาจากหวยขวางและทอนๆ ในกรงเทพมหานคร

เมอมการสรางหลกปกฐานอยางมนคงแลวกจะมญาตพนองจากตางจงหวดของผท

อาศยอยเดมเขามาอาศยเพมขน จนอยในสภาพทแออด12 เชนเดยวกบ “ชมชน

เกาพฒนา” ทตงอยบนทดนโฉนดเลขท 987 อยในความดแลของสำนกงานทรพย

สนสวนพระมหากษตรย ซงมลกษณะเปนเปนชมชนเปดและมการพฒนาทดนเพอ

การอยอาศยเชนเดยวกบชมชนรวมสามคค สงผลใหผคนอพยพเขามาอยอาศยกน

มากขน โดยมลกษณะของการขยายตวของการตงบานเรอนและการซอสทธการเชาทดน

จากบรเวณรมคลองแสนแสบไลเขาไปทางตอนในของพนทเปนลำดบ ทำใหมผคน

บกรกเขามาอยอาศยกนมากขน ทงนเปนเพราะพนทบรเวณรามคำแหง-บางกะป

มการขยายตวทางเศรษฐกจสง ประกอบกบมการตดถนนเชอมซอยวดเทพลลากบ

ถนนสายตางๆ อาทเชน ถนนลาดพราว ถนนรชดาภเษก และถนนพระราม 9 ซงม

ความสะดวกตอการตดตอคมนาคม

ดงนนทงชมชนรวมสามคคและชมชนเกาพฒนาจงมลกษณะเปนชมชนแออด

และเปนผบกรกทดนของสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยมาตงแตตน ซง

แนวทางทสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยใชในการพฒนาพนทดงกลาว

คอการนำ “โครงการบานมนคง” ซงดำเนนการโดยสถาบนพฒนาองคกรชมชน

(องคการมหาชน) มาเปนแนวทางในการพฒนา โดยชมชนรวมสามคคไดรบการ

คดเลอกใหเปน 1 ใน 10 โครงการนำรองของโครงการดงกลาว

ดงนนชมชนดงกลาวจงเกดการเปลยนแปลงในเชงกายภาพจากชมชนแออด

12ดรายละเอยดใน สวฒน คงแปน และอกขณช ศรดารตน, บานมนคง ชมชนรวมสามคค, กรงเทพฯ : สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคกรมหาชน), 2548.

�0

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

สการมลกษณะของความเปนเมองภายหลงจากการพฒนาตามโครงการบานมนคง

ชมชนจงเปลยนสถานะจาก “ชมชนแออด” ส “ชมชนจดสรร” ซงบทความของ

บญเลศ วเศษปรชา เรอง “ชมชน : เครองมอใหมเพอการปกครอง?”13 ได

สะทอนใหเหนวา “การมทอยทมนคงตามโครงการบานมนคงมสวนสำคญตอการ

ยกระดบสถานภาพจากชมชนชายขอบซงสะทอนผานคำเรยกเชงดหมนตางๆ มาส

ชมชนทมการพฒนา มศกดศรเทยมหนาเทยมตาหรอลำหนากวาชมชนอนๆ”14

ดงนนการเปลยนแปลงเชงกายภาพของชมชนจงสงผลโดยตรงตอการเปลยน

แปลงโลกทศนของชมชนทมตอตนเอง โดยทำใหชมชนเหนวาการพฒนาเปนชอง

ทางททำใหพวกเขาเหลานนสามารถยกระดบความเปนอยและสรางความภาค

ภมใจในตวตนของตนเองในสถานะใหม หากแตบญเลศกลบวตกวาแนวทางการ

พฒนาดงกลาวทกระทำผานโครงการบานมนคงอาจทำใหชาวชมชนไมสามารถกอ

ใหเกดการพฒนาทมชาวบานเปนแกนหลกของการพฒนาดงสโลแกนของ

โครงการทวา “บานมนคง บานทใหมากกวาคำวาบาน” เนองดวยในความเหนของ

บญเลศนน “หากคาดหวงวาบานมนคงจะทำใหเกดการพฒนาทชาวบานเปนแกน

หลก เกดองคกรชมชนทมแนวทางการพฒนาทเปนอสระเปนตวของตวเอง เปน

ภาคประชาสงคมทปองกนตวเองจากการแทรกแซงของรฐกดจะเปนความคาดหวง

ทยากไปสกหนอย ขอพงระวงคอโครงการทคดวาจะทำใหเกดโมเดลการพฒนาท

มชาวบานเปนศนยกลาง กลบจะไดผลเปนตรงกนขาม คอทำใหชมชนทเคยอย

นอกอาณาบรเวณของรฐ เขาไปอยภายใตการสวามภกดกบรฐโดยละมอม”15

จากสภาวการณดงกลาวจงทำใหเหนวาแนวทางการพฒนาชมชนบนฐาน

“การพฒนา” ของสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยทกระทำตอ “ชมชน

รวมสามคค” และ “ชมชนเกาพฒนา” จงเปนไปตาม “วาทกรรมการพฒนา” ท

ยงคงพยายามขบเนน/เบยดขบใหความเปน “ชมชนแออด” จดอยในประเภท

ของ “ความดอยพฒนา” ดงนนแนวทางทจะทำใหชมชนดงกลาวหลดจากกรอบ

13ดรายละเอยดใน บญเลศ วเศษปรชา, “ชมชน : เครองมอใหมเพอการปกครอง?.” ฟาเดยวกน, 5: 3 (กรกฎาคม-กนยายน 2550) 14เพงอาง, หนา 114. 15เพงอาง, หนา 127.

�1การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

ของความดอยพฒนาจงสามารถกระทำไดในแนวทางการเดยวคอ “การพฒนา”

ตามกรอบการพฒนากระแสหลก ดงทผเขยนไดกลาวถงในตอนตน

“ชมชนอนรกษ” กบพนททางประวตศาสตร

“ชมชนนางเลง”16 เปนยานเกาแกทมพฒนาการมาเปนระยะเวลานานตงแต

สมยรตนโกสนทรตอนตน ซงถอไดวาเปนยานเกาแกทสำคญแหงหนงของกรงเทพมหานคร

เปนพนททประกอบไปดวยยานตลาดการคาเกาและมชอเสยง ยานพกอาศย วด

สถานทราชการ และสถานทใหบรการตางๆ มากมาย ซงในอดตถอไดวาเปนพนทท

มความสำคญและเจรญรงเรองมาก การพฒนาในบรเวณยานนางเลงมปจจยสำคญ

จากการขยายอทธพลของชาตตะวนตก ทำใหพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

(รชกาลท 4) ตองการพฒนาประเทศใหมความทนสมย (Modernity) ดงเชนชาต

ตะวนตกทเขามาตดตอคาขาย จงไดขยายขอบเขตของการพฒนาจากในเขตพระนคร

ออกมานอกเขตพระนคร โดยมการขดคลองและตดถนนเพอเปนเสนทางในการ

คมนาคมขนสงสนคา ทสำคญคอมการขดคลองผดงเกษมขน ซงสงผลใหบรเวณ

ยานนางเลงไดรบการพฒนาตามแนวทางดงกลาวดวย ตอมาในสมยพระบาท

สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) ทรงมพระราชดำรทจะพฒนาบาน

เมองใหทดเทยมกบตางประเทศโดยเฉพาะประเทศตะวนตก จงไดมการพฒนา

ประเทศในดานตางๆ หลายดาน โดยเฉพาะการขยายพนทเมองออกมาดานตะวน

ออกใหมากขน เพอเปนการเปดพนทรอบนอกของพระนครทไกลออกไปใหไดรบ

ความเจรญ กลาวคอ ไดมการสรางพระราชวงดสตขนในป พ.ศ.2442 และสราง

ถนนสายสำคญหลายสายเพอเชอมระหวางพระบรมมหาราชวงกบพระราชวงดสต

ภายหลงจากทมการสรางพระราชวงดสตขน ไดมการสรางตลาดนางเลงขนดวย ซง

ถอไดวาเปนการเปดตลาดนางเลงทเปนตลาดบกอยางเปนทางการเปนครงแรก ซง

เดมทตลาดนางเลงเปนเพยงพนทขายของเทานน ไมไดสรางตวอาคารเปนโรงตลาด

อยางถาวร โดยตลาดนางเลงไดเปดใช เมอวนท 29 มนาคม พ.ศ.2443 ซงนบ

16ดรายละเอยดใน กฤตพร หาวเจรญ, บทบาทและการพฒนาพนทยานนางเลง กรงเทพมหานคร, วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการวางผงเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546.

��

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

เปน “ตลาดบกแหงแรกของประเทศไทย” และในป พ.ศ.2548 สำนกงานทรพย

สนสวนพระมหากษตรยไดทำการปรบปรงและซอมแซมตลาดนางเลง เพอให

ตลาดเปนไปตามมาตรฐานของกรงเทพมหานคร

ในสวนของ “ชมชนสามแพรง”17 นนในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว พนทบรเวณยานสามแพรงเปนทตงของวงในกลมวงหลวง ซงทรงโปรดฯ

ใหสรางวงพระราชทานแดพระโอรส 4 พระองค จำนวน 4 วง ไดแก วงกรมหมน

ภธเนศธำรงศกด วงกรมพระนราธปประพนธพงศ วงกรมหลวงสรรพศาสตรศภกจ

และวงพระองคเจาชายกาพยกนกรตน ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอม

เกลาเจาอยหวมการสรางถนนอษฎางคเลยบคลองคเมองเดมดานทศตะวนตก

ของยานสามแพรง ซงในครงนโปรดเกลาฯ ใหสรางหองแถวทรมถนนอษฎางค

ตลอดสาย เจานายทมวงอยบรเวณรมถนนอษฎางคสวนใหญจงโปรดเกลาฯใหม

การตดถนนซอยแยกจากถนนอษฎางคผานวง พรอมกบสรางตกแถวขนสองฝง

ถนนจนเกดเปนตกแถวบรเวณรมสองฝงถนนเพอใหคนเชาอนจะเปนรายไดเพม

เตมแกเจานายของวง ครนในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

(รชกาลท 6) อาณาเขตวงในพนทยานสามแพรงไดกลายเปนทตงของชมชน 3

ชมชน เนองจากเมอเจานายผทรงเปนเจาของวงสนพระชนม บตรหลานสวนมาก

จะขายวงคนใหพระมหากษตรย หรอขายใหเอกชน ทำใหพนทในบรเวณดงกลาวได

รบการจดสรรเปนตกแถวใหคนเชา หรอแบงทดนออกขายใหแกคนทวไป ปจจบน

ชมชนสามแพรงเปนชมชน “ผเชา” ของสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย

ซงประกอบไปดวย ชมชนแพรงภธร ชมชนแพรงนรา และแพรงสรรพศาสตร

โดยชอของชมชนเรยกตามชอของเจาของกรรมสทธแตครงกอน คอ กรมหมนภ

ธเนศธำรงศกด กรมพระนราธปประพนธพงศ และกรมหลวงสรรพศาสตรศภกจ

ดวยความเปนชมชนเกาแกและมคณคาทงในเชงสถาปตยกรรมและ

ประวตศาสตร ไดทำให “ชมชนตลาดนางเลง” และ “ชมชนสามแพรง” มสถานะ

เปน “พนททางประวตศาสตร” ตามนยามทไดกลาวถงในขางตน ดงนนการพฒนา

17ดรายละเอยดใน หทยมาศ ปรณานนท, แนวทางพฒนายานสามแพรง กรงเทพมหานคร, วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการวางผงเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546.

��การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

ชมชนดงกลาวจงเปนการพฒนาภายใตกรอบการ “อนรกษ” อนสงผลใหพนทดง

กลาวไมถกรกลำจากวาทกรรมการพฒนา หากแตนนไมไดหมายความวาชาวชมชน

ทงสองตองการอาศยอยในอาคารบานเรอนทมคณคาเชงประวตศาสตรโดยไมไดม

การปรบปรงหรอซอมแซม เนองดวยจากการสมภาษณชาวชมชนจำนวนหนงกเรม

กงวลวาอายการใชงานของอาคารบานเรอนในพนทดงกลาวนนควรถงเวลาทจะม

การบรณะ/ซอมแซมมากนอยแคไหน เพราะการใชชวตอยในพนทประวตศาสตร

นน ในดานหนงมนทำใหชาวชมชนรสกถงความมอตลกษณหรอความมรากเหงา

ของชมชน แตในอกดานหนงความปลอดภยในการอาศยอยในพนทดงกลาวกเปน

สงทชาวชมชนเหนวามความสำคญไมยงหยอนไปกวากน ดงนนแนวทางทสำนกงาน

ทรพยสนสวนพระมหากษตรยนำมาใชในการพฒนาชมชนอนรกษจงพยายาม

ดำรงไวซง “ความเสมอนเกา” ใหมากทสด ดงเชนทสำนกงานทรพยสนสวนพระ

มหากษตรยไดดำเนนการกบชมชนยานถนนพระอาทตยเพอใหเปนโครงการ

นำรองสำหรบชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยทถกจดวาเปนชมชน

อนรกษ

ประเดนสำคญทนาสนใจกคอ แมวาอาคารบานเรอนดงกลาวจะมคณคาเชง

ประวตศาสตร หากแตกลบไมไดมรปแบบทางสถาปตยกรรมทสะทอนความเปนไทย

แตอยางใด เนองดวยรปแบบทางสถาปตยกรรมในบรเวณกรงรตนโกสนทรและพนท

ตอเนองทสรางขนในรชกาลท 5 เปนตนมา สวนใหญแลวกลบเปน “เรอนแบบฝรง”

ทรปลกษณของมนกลบหาเอกลกษณทแทจรงไมได เพราะอตลกษณของมนทเรา

ไดเหนคอขอเทจจรงทปรากฏออกมาใหนกทองเทยว (โดยเฉพาะชาวตะวนตก) ไดชนชม

ความยงใหญของพวกเขาถงรองรอยและมรดกตกทอดทางอาณานคมทหลงเหลอ

อยใหเหนในภมภาคน”18 ซงสอดคลองกบความเหนของ กาญจนาคพนธ19 ทได

บรรยายถงลกษณะของแพรงสรรพศาสตรวา “ประตทางเขาวงนนทำเปนชองกวาง

ใหญสงขนาดตกสองชน ขางบนทำเปนกรอบโคงครงวงกลมกรดวยกระจกสตางๆ

ใตกรอบลงมาทำเปนตกตาแหมม โตขนาดเกอบเทาคนชโคมไฟ ถามองตงแต 18เกษม เพญภนนท, “เยอนเมองนฤมต,” บานเมองไมใชของเรา : วารสารหนงสอใตดนหมายเลข 10 (4/2549),

กรงเทพฯ : โรงพมพภาพพมพ, 2550, หนา 135. 19เปนนามปากกาของ สงา กาญจนาคพนธ

��

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ตกสามชน (หางแกรเลต) ไปตามตกแถวและประตทางเขาวงจะดเปนฝรงๆ ชอบกล

ทงนขาพเจาเขาใจเอาเองวากรมหลวงสรรพสารทฯ ตามเสดจพระพทธเจาหลวง

ประพาสยโรปเมอป พ.ศ.2440 (ปทขาพเจาเกด) คงจะไดเหนอาคารสถานทใน

ยโรปมามากตอมาก กคงจะคดออกแบบกอสรางใหคลายคลงไปทางฝรง ซงตาง

กบลกษณะอยางไทยๆ ททำกน ตกแถวและประตทางเขาวงจงมลกษณะแปลกไป

ทางฝรงๆ”20 ดงนนการอนรกษในมมมองนจงไมใช “การอนรกษความเปนไทย”

โดยตรง หากแตเปนการ “อนรกษอาคารประวตศาสตร” เพอสะทอนใหเหนถง

ประวตศาสตรและพฒนาการของประเทศไทยทเกดขนในยคหนงสมยหนง

ดงนนการพฒนาชมชนเชงอนรกษจงมลกษณะคลายการโหยหา/ถวลหาอดต

(nostalgia) เปนวธมองโลกหรอวธการใหความหมายแกประสบการณชวตของ

มนษยอยางหนง โดยเนนความสำคญของการจนตนาการและอารมณความรสก

ของผคนใน “ปจจบนขณะ” ทมตออดตทผานพนไปแลว.....ไมมใครปฏเสธได

วาการโหยหาอดตเปนพนฐานสำคญในการกอรางสรางความเปนตวตน (selfness)

หรอภาพรางของอตลกษณทแตละคนมอยในใจ มนษยทกคนคดคำนง ฝน จนตนาการ

หรอปลอยตวเองใหลองลอยเพอยอนกลบไปหาอดตทผานพนไปแลว21 ดงนนการ

รอฟนเมองนาอยจงเปนความพยายามของคนชนกลางทตองการยอนรำลกและ

สรางสงทขาดหายไปจากเมองใหญ เชน พนทเชงวฒนธรรมทอางองอยกบราก

เหงา (root) ทางประวตศาสตร วฒนธรรมประเพณเดมๆ ทสญหายไปตามกาลเวลา

พนทสาธารณะในเชงกายภาพ สงเหลานเปนองคประกอบของเมองทคนชนกลาง

เหนวาเขาเคยมและควรรอฟนเพอใหมขน เปนทนทางวฒนธรรมในเมองใหญท

พวกเขาโหยหาเพอลบความรสกวา “เมอง” เปนพนท/สงคมแหงความสญสลาย

และเสอมถอย ดวยการพยายามประดษฐสราง (invent) สงเหลานขนมาใหม22 ดงนน

การพฒนาเชงอนรกษจงไมเพยงตอบโจทยในดานการพฒนาเชงกายภาพ หากแต

20กาญจนาคพนธ, กรงเทพฯ เมอวานน, กรงเทพฯ : สารคด, หนา 27-28. 21พฒนา กตอาษา, “บทบรรณาธการ,” ใน พฒนา กตอาษา (บก.). มานษยวทยากบการศกษาปรากฏการณโหยหาอดตในสงคมไทยรวมสมย, กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคกรมหาชน), 2546, หนา 3-7. 22อฐมา โภคาพาณชยวงษ, “การรอฟนเมองนาอย : การโหยหาอดตและการสรางพนททางสงคมของคนชนกลาง,” ใน พฒนา กตอาษา (บก.), มานษยวทยากบการศกษาปรากฏการณโหยหาอดตในสงคมไทยรวมสมย, กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคกรมหาชน), 2546, หนา 74-75.

��การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

มนยงไดทำหนาในการคนหา “รากเหงา” ทางประวตศาสตรใหกบชมชนและสงคม

ไดตระหนกรถงความเปนมาอนทรงคณคาของชมชนนนๆ ในอกทางหนงดวย

การพฒนาอนนำมาซงการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชน

การแปลงทางสงคมของชมชนไมไดเปลยนแปลงอยางรวดเรว หากแตการ

เปลยนแปลงนนจะมลกษณะแบบคอยเปนคอยไป การเปลยนแปลงดงกลาวจง

เปนการเปลยนแปลงในความสมพนธยอยๆ (Social relations) ซงสะทอนใหเหน

วาสงคมมนษยนนไมไดอยในสภาพทหยดนง หากแตจะเคลอนไหวตลอดเวลาดง

นนแนวโนมโดยทวไปของสงคมจงอยในสภาพทจะเปลยนแปลงอยเสมอ โดยความหมาย

ของการเปลยนแปลงดงกลาวถกนำมาพจารณาในลกษณะของการเปรยบเทยบ

ความแตกตางของสงๆ หนงในเวลาตางกน ดงนนการเปลยนแปลงอยางหนงจงมกสง

ผลสะทอนตอเนองกนไปเปนลกโซและผลสรปกคอเกดการเปลยนแปลงทางสงคม

การเปลยนแปลงทางสงคมจงมกเปนไปใน 2 ลกษณะใหญ โดยใชปจจยดาน

เวลาเปนตวชวดลกษณะของการเปลยนแปลง กลาวคอ หากการเปลยนแปลงทเกด

ขนจากหวงเวลาหนงสอกเวลาหนงมไดมการควบคมเรงรดและมไดมเปาหมายอยาง

หนงอยางใดเปนการเฉพาะ เรามกเรยกการเปลยนแปลงในลกษณะดงกลาววา

“ววฒนาการ” (Revolution) ดงนนววฒนาการทางสงคมจงอาจเปนการเปลยนแปลง

เกดขนเองอยางตอเนอง โดยทเราอาจจะตองการหรอไมตองการกได หากแตถา

การเปลยนแปลงนนเกดจากจดประสงคบางอยางทแนชดหรอจงใจทจะกอใหเกด

การเปลยนแปลงแลวนน การเปลยนแปลงดงกลาวจะถกเรยกวา “การพฒนา”

(Development) ทงนกเพราะวาการพฒนาเปนการเปลยนแปลงทไดกำหนดทศทาง

และจดมงหมาย รวมทงการควบคมอตราการเปลยนแปลงไวตามระยะเวลาทสามารถ

กำหนดไดดวย

โดยในสวนนผเขยนมงหวงทจะนำเสนอเปนสวนขยาย เพอสะทอนใหเหนถง

“ววฒนาการ” และผลจาก “การพฒนา” ชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหา

กษตรยทง 4 ชมชน ไดแก ชมชนนางเลง ชมชนสามแพรง ชมชนรวมสามคค และ

ชมชนเกาพฒนา ทงนขอมลดงกลาวไดมาจากผลการศกษากอนหนานทมผอนได

��

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ศกษาไวและขอมลจากการสมภาษณทผเขยนและผชวยวจยไดเกบขอมลภาคสาม

ในสวนของชมชนตลาดนางเลงนน กฤตพร หาวเจรญ23 ไดแบงชวงของววฒนาการ

ออกเปน 4 ชวง กลาวคอ ชวงแรกตงแตสมยรชกาลท 1-3 ซงพบวาชมชนใน

บรเวณดงกลาวยงมลกษณะเปน “พนทนอกกำแพงพระนคร” หรอ “เขตชานเมอง”

มสภาพของพนทโดยทวไปเปนทงนาและทรกรางวางเปลา มการปลกสรางบานเรอน

อยางประปราย ชวงทสองตงแตสมยรชกาลท 4 – ตนรชกาลท 5 ทพนทบรเวณ

ดงกลาวเรมมความสำคญมากขน อนเปนผลมาจากการขดคลองผดงกรงเกษมในป

พ.ศ.2394 เพอขยายพระนคร ชวงทสามตงแตสมยรชกาลท 5 – พ.ศ.2506 อนอาจ

นบไดวาเปนยคเจรญรงเรองของชมชนนางเลง เนองดวยพระบาทสมเดจพระจลจอม

เกลาเจาอยหวมพระราชดำรทจะพฒนาบานเมองใหทดเทยมกบตางประเทศ จงไดเรม

มการพฒนาบานเมองในดานตางๆ และมการสรางตลาดนางเลง รวมถงมการพฒนา

พนทบรเวณดงกลาวโดยไดมการปลก “ตกแถว” หรอ “ตกฝรง” เพอใหคนไดใช

ทำการคาและอยอาศยควบคกนไป

คณลงสงา สจจะพนธ ปจจบนอาย 90 ป24 เลาใหฟงดวยความรสกภาค

ภมใจทผานประสบการณนนมาวา “ตลาดนางเลงเมอกอนเรยกอกอยางวาตลาด

กางมง เพราะอยางแผงขายเนอหม วว เนอสตวตางๆ ตอนนนจะมมงลวดกนแมลง

นอกจากนตลาดกจะมการแบงเปนสวนตางๆ ไป เชน ขายของสด ขายปลา ขายผก

จะเปนลอคๆ ตามประเภท ทำสำคญจะซอของจะตองเขาคว” หรอจากคำบอกเลา

ของคณปรชา ศรตลยโชต ซงเปนคนดงเดมในพนท (ปจจบนอาย 45 ป เปนคน

รนทสทอยในนางเลง) “เมอ 40-50 ปทผานมา ตลาดกมหลายท ทงตลาดยอด

ตลาดประแจจน แตตลาดนางเลงจะเปนตลาดทยงใหญและทนสมยทสด”25

หากแตในชวงทส คอ ตงแต พ.ศ.2506-ปจจบน ตลาดนางเลงซงผานจดของ

ความเจรญรงเรองสงสดมาแลว กลบตองเผชญกบความเจรญของกรงเทพมหานครท

เรมมการขยายตวและเปลยนแปลงอยางมาก เนองดวยแหลงธรกจการคาตางๆ ได

23ดรายละเอยดใน กฤตพร หาวเจรญ, อางแลว, 2546. 24อายของคณลงสงา สจจะพนธ และคณปรชา ศรตลยโชต เปนอายในป พ.ศ.2543 25นลน ตนธวนตย และคณะ, โครงการวจยและปฏบตการเรองพฒนาชมชนแออดและองคกรชมชนแออดในเมอง กรณศกษาชมชนนางเลง, 2543.

��การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

เคลอนยายตวและมการปรบเปลยนรปแบบการคาขายหรอการประกอบพาณชยกรรม

ไปจากเดม เชน เกดตลาดการคาและศนยการคาแหงใหมในกรงเทพมหานคร สง

ผลใหสถานะของตลาดนางเลงเรมลดความสำคญลงไปเรอยๆ ซงจากการศกษาของ

นลน ตนธวนตย และคณะ ไดสะทอนใหเหนถง “การเปลยนแปลงทางสงคมของ

ชมชนตลาดนางเลง” ดงจะเหนไดจากคำกลาวของคณปรชา ศรตลยโชต ทวา

“...ผมเปนคนรนท 4 บานแรกของตนตระกลซงเปนตกแถวตงอยรมถนน

นครสวรรค แมเลาใหฟงวาอยมาตงแตปลายสมยรชกาลท 5...แตกอนตลาดนางเลง

เปนตลาดทคกคก มชอเสยง มโรงภาพยนตรตงอยใกลตลาด แตสบกวาปมาน

คนไมคกคกเหมอนกอน...คนเกาแกแถวนยายไปอยขางนอกกน...”26 ไมเพยงแต

ตวตลาดทรวงราลง หากแตบานและตกแถวกทรดโทรม ขาดการซอมแซมบำรง

ลงสงาเลาวา “...วธการสรางตกสมยนนไมไดใชปนซเมนต แตใชนำออยผสมปน

ขาวเปนตวเชอม...เดยวนเกาและคบแคบลง จะขอปรบปรงกใชเวลานานและเสย

เงนมาก...” ในขณะทคณลงตสะทอนใหเหนการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชน

ตลาดนางเลง โดยกลาววา “...เพอนเกาๆ ยายไปอยขางนอกเปนสวนใหญ...” 27

จากการเกบขอมลภาคสนามของผเขยนและผชวยนกวจยพบวา การเปลยนแปลง

ในลกษณะดงกลาวยงคงเกดขนอยางตอเนอง เนองดวยชมชนนางเลงไมสามารถ

ขยายชมชนหรอตอเตมอาคารบานเรอนได เนองจากขอจำกดของพนทและ ขอจำกด

ในดานกฎระเบยบ สงผลใหชมชนนางเลงไมสามารถรองรบการขยายตวของครอบครวได

ครอบครวขยายทเกดขนจงตองยายออกจากชมชนหรอในบางครงกนำพอแมหรอ

ญาตพนองยายออกไปดวย พนกซงเปนชาวชมชนตลาดนางเลง กลาววา “...แตกอน

บานแตละหลงจะเปดเปนรานขายของหมดทกบาน แตในชวงหลงมาลกหลานรน

หลงกมททำงานนอกชมชน ทอยบานกเหลอแตคนแกและทำงานไมได ดงนน

ปจจบนกเลยเหนบานบางหลงเปนทอยอาศยแทน ซงแตเดมเคยเปดเปนรานคา

บางคนกหาทจอดรถไมไดกยายไปอยทชานเมอง แตกมาเยยม ทชมชนบอย

บางคนกตดทตลาดบางคนกมาหาเพอนฝง มาเทยวมาหาของกน...ในสวนของผท

26เพงอาง, หนา 6. 27เพงอาง, หนา 12-13.

��

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ยายออกกจะใหเชาชวงตอหรอใหเซงกม แตเดยวนมนเซงยาก มนไมเหมอนสมย

กอนเพราะทรพยสนฯ เขากจะเกบคาโอนเพมมากขน เพราะวาเปน การหาผล

ประโยชน ซงกมขาววาทรพยสนฯ จะไมใหเซงตอแลว และบอกวาถาไมตองการท

จะอยแลวกใหโอนคน และทรพยสนฯกจะปลอยใหคนอนเชาตอเอง เหมอนกน

บานเชาเอกชน” 28

ลกษณะดงกลาวคอนขางสอดขางกบการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนบรเวณ

สามแพรง ซงจากการสมภาษณคณธรพล คชาชวะ29 ประธานชมชนแพรงภธร

พบวาชาวชมชนสวนใหญเปนผอยอาศยทอยกนมาแตดงเดม ซงคณธรพลกลาว

วาการเขามาอยอาศยในชมชนสามแพรง “...มนเปน 3 จงหวะ จงหวะแรกเลยท

สรางจะเปนคนไทย ขาราชบรพารอย...หลงจากสงครามโลกครงท 2 คนไทย

อพยพไปอยชานเมอง ไปอยตางจงหวด ไปอยนอกเมอง คนจนกเขามาตอนนน

พอดกมาจบจองอย ตงแตปลายสงครามเลก...หลงจากนนกจะเปลยนรน เปนคน

ไทยบางคนจนบาง...” ดงนนในปจจบนชมชนสามแพรงจงยงคงมการเปลยนแปลงทาง

สงคมในระดบทตำ เนองดวยชาวชมชนสวนใหญยงคงเปนชาวชมชนทอยในชมชน

มาเปนเวลานานและไมคอยไดมชาวชมชนรายใหมเขามาในชมชนมากนกเนองดวย

หากมบานในชมชนวางลง ชาวชมชนคนอนกจะขอเชาตอ ซงคณธรพลอธบายวา

“...ทนมนอยางน...คอหากบานนเจรญกาวหนา ยายตามลกหลานไป ขางบานก

เซงตอ มนขยายตวออกไป แตคนนอกไมไดเขามา คอคนเดม คนทอยแลวไปมบาน

หลงทสอง ทสาม คนขางบานกเซงตอ...” อกทงการดำเนนชวตในลกษณะทไมไดแตก

ตางไปจากเดม กลาวคอครอบครวโดยสวนใหญยงคงยดอาชพทบรรพบรษทำมา

เชน ขายอาหาร ทำรานชบโลหะ ขายเครองดนตร ขายเครองหมายราชการ

เปนตน

ดงนนดวยความเปน “ชมชนอนรกษ” และม “การพฒนาเชงอนรกษ” จง

อาจกลาวไดวาสงผลใหชมชนนางเลงและชมชนสามแพรงมการเปลยนแปลงทางสงคม

ในระดบตำ ซงกสอดคลองกบการเปลยนแปลงทางกายภาพทมการเปลยนแปลงใน

28ชาวชมชนตลาดนางเลง, สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2551. 29ธรพล คชาชวะ, สมภาษณ, 20 ธนวาคม 2551.

��การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

ระดบตำเชนกน กลาวคอ ชมชนทง 2 ชมชน มการเปลยนแปลงเพยงแคการ

ซอมแซมและทาสอาคาร ซงแมวาตลาดนางเลงจะมการปรบปรงตลาดใหมหากแต

กไมไดกระทบกบการเปลยนแปลงทางสงคมมากเทาใด

ในสวนของชมชนรวมสามคคและชมชนเกาพฒนานน การเปลยนแปลงเชง

กายภาพเปนการเปลยนแปลงทเหนไดอยางชดเจน จากการเปนชมชนแออดสการ

เปนชมชนจดสรรผานการดำเนนการภายใตโครงการบานมนคง ซงชมชนรวมสามคค

ไดเขารวมโครงการบานมนคงกอนชมชนเกาพฒนา โดยชมชนรวมสามคคไดรบ

คดเลอกเปน 1 ใน 10 ชมชนนำรองดงกลาวขางตน ซงดำเนนการแลวเสรจทง 3

เฟส ในป พ.ศ.2549 จากขอมลของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในหนงสอ

สงเสรมความรดานงานพฒนา ชดท 34 “บานมนคงชมชนรวมสามคค” ไดสะทอน

ถงความเหนของชาวชมชนรวมสามคคทมตอการเปลยนแปลงดงกลาว อาทเชน

“บานมนคงนอกจากจะทำใหชาวชมชนมทพกอาศยทมนคงแลว ยงทำใหเรา

ไดสงอนๆ ตามมาดวย ไมวาจะเปนสงคม วถชวต สงแวดลอม วฒนธรรม และ

หลกประกนในทกๆ ดาน โดยกวาจะมวนนไดพวกเราตองชวยกนตอสและทำงาน

หนกมาอยางตอเนองยาวนาน สอยางมความหวง แมวาชวงแรกๆ จะมปญหาการ

ไมเขาใจกนอยบาง แตพอทกคนรวมดวยชวยกนอยางเตมท ทกอยางกดำเนนไป

ไดดวยด ทำใหชาวชมชนมความสามคค มการพงพากน เอออาทรตอกน แลก

ขาวแลกแกงกนกน และอยรวมกนดวยความเขาอกเขาใจ”30

“แตกอนสภาพบานเปนสลมแออดไมนาอย สงแวดลอมไมด คณภาพชวตแย

มปญหาเกดขนอยางมากมาย ชาวชมชนขาดความรกสามคคกน แตพอมโครงการบาน

มนคงกยงทำใหชวตดขน ทำใหมบานเปนของตนเอง มถนนเขาออกสะดวก ไม

ตองกงวลเรองถกไลรอ ปลอดภยจากไฟไหม และมสงแวดลอมทด อกอยางหนง

สมยกอนคณะกรรมการทำงานหนกอยฝายเดยว แตพอบานมนคงเขามากทำใหชาว

ชมชนมความตนตว เขามาชวยเหลอกนอยางเตมท ทำใหแบงเบาภาระการทำงาน

ของคณะกรรมการชมชน และสรางความสามคคใหเกดขนในชมชน” 31 เปนตน

30สวฒน คงแปน และอกขณช ศรดารตน, อางแลว, หนา 11. 31เพงอาง, หนา 24

�0

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

หากแตการเปลยนแปลงทางสงคมในชมชนรวมสามคคเรมมการเปลยน

แปลงอกครงภายหลงจากโครงการบานมนคงแลวเสรจไดประมาณ 2 ป เพราะ

จากขอมลทผเขยนและผชวยวจยไดจากการสมภาษณชาวชมชนบางสวนพบวาชาว

ชมชนเรมมปญหาความไมเขาใจกนอนเกดจากปญหาดานเงนออมทรพย ซงเปน

เงอนไขหนงในการเขารวมโครงการบานมนคง เนองดวยชาวชมชนรวมสามคคท

เขารวมโครงการบานมนคงตองมการรวบรวมเงนทงคาบานทตองผอนใหกบ พอช.

และคาเชาทดนทตองจายใหกบสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย โดยชมชน

ตองรวบรวมเปนเงนกอนเพอจดสง ดงนนหากมชาวชมชนรายใดยงไมจายคาบานและ

คาเชนทดน ชมชนกตองสำรองจายโดยการนำเงนจากสหกรณออมทรพยเพอการ

สำรองจาย

ปญหาดงกลาวเรมสะทอนใหเหนผานการใหสมภาษณของชาวชมชนจำนวน

หนงซงกลาววา “ตอนทอยแบบเปนสลมสบายกวาตงเยอะ แตกอนบานกไมตองเชา

ความสมพนธระหวางคนในชมชนกเปนแบบพนองมอะไรกแบงปนกนชวยเหลอกน

แตปจจบนไมมอกแลว บางทเวลามคนจากขางนอกมาเยยมชมชนกไมคอยมใคร

ใหความรวมมอ มประมาณ ๔-๕ คนทเขารวมทงทคนในชมชนกมาก ซงแตกตาง

จากสมยกอน (ตอนเปนสลม) ปจจบนตางคนตางอยไมยงเกยวกน”32

ในขณะทชาวชมชนอกคนหนงกลาววา “แตกอนกมแตคนบอกวาชมชนรวม

สามคคอะไรกดทกอยาง แตตอนนไมมอะไรดซกอยาง เชน อาคารชดบรเวณดาน

หนาชมชน เหนบอกวาจะขนตงนานแลว ตอนนกยงไมมอะไรคบหนา บอกวาเงน

จะลงมาแลว (เงนจากพอช.) ตอนนกเงยบไปเลย ทนกจะใหสมาชกสงเงนในสวน

ทจะกอสรางอาคารชด ซงกจะเปนการเพมคาใชจายใหชาวบานอก”33

ดงนนการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนรวมสามคคจงอาจจดไดวามการ

เปลยนทางกายภาพเปนปจจยหลกในการนำมาซงการเปลยนแปลงทางสงคมของ

ชมชนรวมสามคค ซงการเปลยนแปลงทางกายภาพทำใหชาวชมชนมคณภาพชวต

และความเปนอยทดขน แนนอนวาการเปลยนแปลงทางกายภาพในลกษณะดงกลาว

32ชาวชมชนรวมสามคค, สมภาษณ, 14 ธนวาคม 2551. 33ชาวชมชนรวมสามคค, สมภาษณ, 14 ธนวาคม 2551.

�1การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

กเกดขนเชนเดยวกนกบชมชนเกาพฒนา และมททาวาจะเกดขนกบอกหลายชมชน

ในซอยรามคำแหง 39 ทเปนชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรย อาทเชน

ชมนมนอมเกลาทไดมพธวางเสาเอกโครงการบานมนคงเฟส 1 เปนทเรยบรอยแลว

ซงชมชนทอยระหวางดำเนนการและผเขยนไดมโอกาสเขารวมการประชมเพอหา

แนวทางในการทำโครงการบานมนคงดวยกคอ “ชมชนทรพยสนเกา” ทอยระหวาง

การปรกษาหารอเพอกำหนดแนวทางทชดเจนในการดำเนนโครงการ ดงนนแนวทาง

การพฒนาของชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในบรเวณดงกลาวจง

เปนแนวทาง “การพฒนา” เพอยกระดบชมชนแออดและชมชนทบกรกทดนใหม

ลกษณะของความเปนอยของชมชนทดขนและเปนผเชาทอยางถกกฎหมาย

หากแตชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยดงเชนชมชนรวมสามคค

และชมชนเกาพฒนาจะเปนชมชนทมอายของชมชนแค 30 ป ตามสญญาทชมชนได

ทำไวกบสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย หลงจากนนชมชนตองคนทดนใหกบ

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยเพอใหสำนกงานทรพยสนพฒนาพนทดง

กลาวไดตอไป

บทความนจงตองการชใหเหนวาปญหาทดนเพอการอยอาศยในกรงเทพมหานคร

เรมมปญหามากขนทกขณะ มใชจำเพาะบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยเทานน

หากแตทดนทเปนของหนวยราชการ ทราชพสด ทของการรถไฟแหงประเทศไทยและ

ทดนอนๆ กเรมทจะมปญหากบชมชนผเชาหรอผบกรกอยางตอเนอง

ดงนนหนวยงานทเปนเจาของทดนควรมแนวทางในการจดการกบปญหาดง

กลาวดวยทศนคตทดตอชมชน หลกเลยงการใชความรนแรงในการจดการกบปญหา

เพราะการแกปญหา “คนจนเมอง” บกรกทดนดวยวธการรนแรงไมอาจแกปญหา

คนจนเมองไดอยางถาวร ทงนรฐควรมองวาปญหาดงกลาวเปนปญหาของรฐ มใช

เปนเพยงปญหาของชมชนกบเจาของทดนอกตอไป

��

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

บรรณานกรม

กฤตพร หาวเจรญ. บทบาทและการพฒนาพนทยานนางเลง กรงเทพมหานคร.

วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการวางผงเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546.

โกมล ปานช. ผงเมองและชมชน. กรงเทพฯ : แผนกบรการผลตเอกสารสงพมพ

กองอำนวยการกลาง การเคหะแหงชาต, 2549.

ขจรจบ กสมาล. การจดการพนทประวตศาสตร จากกรณศกษาบรเวณวหารพระมงคลบพตร

จงหวดพระนครศรอยธยา. วทยานพนธมหาบณฑต สาขาสงคมวทยามานษยวทยา

คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542.

ชาวชมชนตลาดนางเลง, สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2551.

ชาวชมชนรวมสามคค, สมภาษณ, 14 ธนวาคม 2551.

ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. วาทกรรมการพฒนา : อำนาจ ความร ความจรง เอกลกษณ

และความเปนอน (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : สำนกพมพวภาษา, 2543.

ดารณ ถวลพพฒนกล. กระบวนการเปนเมองกบการเปลยนแปลงทางสงคมในประเทศ

กำลงพฒนา. กรงเทพฯ : ดานสทธาการพมพ, 2549.

เทยมสรย สรศรศกด. การพฒนาเพอการอนรกษยานนางเลง. วทยานพนธมหาบณฑต

สาขาวชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

ธนภณ วฒนกล. การเมองเรองพนท พลวตรทางสงคมของชมชน (กรณศกษา :ชมชน

ปอมพระกาฬ) พมพครงท 3. กรงเทพฯ : มลนธสถาบนวชาการ 14 ตลาคม,

2550.

ธรพล คชาชวะ, สมภาษณ, 20 ธนวาคม 2551.

นลน ตนธวนตย และคณะ. โครงการวจยและปฏบตการเรองพฒนาชมชนแออด และ

องคกรชมชนแออดในเมอง กรณศกษาชมชนนางเลง, 2543.

บญเลศ วเศษปรชา. “ชมชน : เครองมอใหมเพอการปกครอง?.” ฟาเดยวกน, 5 : 3

(กรกฎาคม-กนยายน 2550)

พฒนา กตอาษา. “บทบรรณาธการ”. ใน พฒนา กตอาษา (บก.). มานษยวทยากบ

การศกษาปรากฏการณโหยหาอดตในสงคมไทยรวมสมย. กรงเทพฯ :

ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคกรมหาชน), 2546.

��การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร

ธนศกด สายจำปา

พชญ พงษสวสด. “ความอบจนของการอนรกษเกาะรตนโกสนทร ความยากจนกบการ

อนรกษเกาะรตนโกสนทร.” บานเมองไมใชของเรา : วารสาร หนงสอใตดน

หมายเลข 10 (4/2549). กรงเทพฯ : โรงพมพภาพพมพ, 2549.

สกณา เทวะรตนมณกล. การจดการทรพยสนสวนพระมหากษตรย. วทยานพนธ

มหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2543.

สยมพร ทองสาร. ผลกระทบจากการตดถนนในกรงเทพฯ ในรชสมยพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหว (พ.ศ. 2411 – 2453) : ศกษาเฉพาะกรณการ

ตดถนนในกำแพงพระนครดานเหนอและดานใตพระนคร. วทยานพนธปรญญา

มหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลย ศลปากร, 2528.

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย. วงลดาวลย. กรงเทพฯ : ดาวฤกษ, 2547.

สวฒน คงแปน และอกขณช ศรดารตน. บานมนคง ชมชนรวมสามคค . กรงเทพฯ:

สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคกรมหาชน), 2548.

หทยมาศ ปรณานนท. แนวทางพฒนายานสามแพรง กรงเทพมหานคร. วทยานพนธ

มหาบณฑต สาขาวชาการวางผงเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2546.

อฐมา โภคาพาณชยวงษ. “การรอฟนเมองนาอย : การโหยหาอดตและการสรางพนท

ทางสงคมของ คนชนกลาง”.ใน พฒนา กตอาษา (บก.). มานษยวทยากบการศกษา

ปรากฏการณโหยหาอดตในสงคมไทยรวมสมย. กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยา

สรนธร (องคกรมหาชน), 2546.

Chekki, Dan A..Community Development : Theory and Method of Planning Change.

New Delhi : Delhi Press, 1979.

Lauer, Robert H. Perspectives on Social Change. 4th ed. Boston: Allyn and

Bacon, 1991.

Strasser, Hermann and Randall, Susan C.. An Introduction to Theories of Social

Change. London : Routledge and Keagan Paul, 1981.

Suehiro Akira. Capital Accumulation in Thailand 1855 – 1985. Tokyo : The

Centre for East Asian Cultural Studies, 1989.

บทท 2บทบาทภาคประชาชน

ในการผาทางตนปญหาชมชนแออด The role of the people’s movement

in overcoming the problems of slum communities

บญเลศ วเศษปรชา

36

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

* คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร

2∫∑∑’Ë

บทคดยอ

บทความชนนกลาวถงบทบาทของภาคประชาชนตอการแกไขปญหาชมชน

แออดในเมอง โดยกลาวถงพฒนาการของนโยบายชมชนแออดในอดตจนกระทง

ถงโครงการบานมนคงในปจจบน ทดำเนนการโดยสถาบนพฒนาองคกรชมชน

(องคการมหาชน) กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย โครงการบาน

มนคงเปนโครงการทสอดคลองกบความตองการของชาวชมชนแออดทตองการความ

มนคงในทอยอาศยในทเดมหรอละแวกใกลเคยงกบทเดม อยางไรกตามบทความนเนน

ยำวา ในขนตอนการแปรนโยบายไปสภาคปฏบต หนวยงานภาครฐไมควรลดบทบาท

ภาคประชาชนใหเปนเพยงกลไกหนงของรฐ แตควรใหภาคประชาชนไดมความเปน

อสระ เพอจะไดนำเสนออปสรรคปญหาและขอเสนอตางๆนอกกรอบจากทรฐกำหนด ม

เชนนนแลว เมอหนวยงานรฐพบอปสรรคดานระเบยบกฎหมายหรอนโยบายของฝาย

การเมอง กจะไมมภาคประชาชนทเขมแขงพอทจะฝาขามอปสรรคดงกลาว

Abstract

This article discusses the role of the people’s movement in solving the

problems of slum communities. The paper begins by discussing the

development of slum related policies from the past up to the contemporary

บทบาทภาคประชาชน ในการผาทางตนปญหาชมชนแออด The role of the people’s movement

in overcoming the problems of slum communities บญเลศ วเศษปรชา *

37บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

policy of the Project for Secure Housing (Khrongkan Ban Mankong),

implemented by the Community Organizations Development Institute

(CODI), Ministry of Social Development and Human Security. Most slum

dwellers view this contemporary policy favorably because it accords with

their demands. The project supports slum dwellers in obtaining security of

housing in their original location or in a nearby area. However, this paper

emphasizes that in the process of implementation, government officials

should not minimize the role of the people’s sector to be merely a facilitator

supporting government officials. Instead, government officials should allow

the people’s sector to be autonomous so that it is able to propose alternative

ideas that lie outside of the government’s framework; otherwise, when

government officials face obstacles, such as legal restrictions and

regulations, or interfering political agendas, there will not be a people’s

movement that is strong enough to overcome such obstacles.

ปจจบน ทงภาครฐและภาคประชาสงคมตางยอมรบถงความสำคญของการม

สวนรวมของภาคประชาชนในการขบเคลอนนโยบายสาธารณะ ในแวดวงของการ

ขบเคลอนนโยบายดานชมชนแออดกอยในทศทางเดยวกน คอ การมสวนรวมของ

ชาวชมชนแออดในการแกไขปญหาชมชนแออดไดรบการตระหนกอยางกวางขวาง

ทงจากเจาของทดน จากหนวยงานภาครฐวา เปนกญแจสำคญของการแกไขปญหา

โดยเฉพาะอยางยงในการดำเนนโครงการบานมนคง เพอแกไขปญหาชมชนแออด

ทมสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) (องคการมหาชน) กระทรวงพฒนาสงคมและ

ความมนคงของมนษยเปนผดำเนนการ ไดสนบสนนการรวมตวของเครอขายองคกร

ชมชนแออดอยางกวางขวาง

แตทวา บทความชนนจะชใหเหนประเดนในทางกลบกนวา แมการใหความ

สำคญกบการมสวนรวมของประชาชน จะเปนสงสำคญกตาม แตหนวยงานภาครฐ

ไมควรแสดงบทบาทในการสนบสนนจดตงและครอบงำเครอขายองคกรชมชน

38

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

แออดเสยเอง เพราะในระยะยาวจะทำใหองคกรชมชนสญเสยคณลกษณะเฉพาะของ

ความเปนองคกรภาคประชาชนทมความเปนอสระ มความสามารถคดนอกกรอบท

รฐกำกบควบคม โดยผเขยนจะอภปรายถงบทบาทของเครอขายสลม 4 ภาค องคกร

ภาคประชาชนทเปนอสระจาก พอช. และสามารถแสดงบทบาทในการสรางทาง

เลอกทางนโยบายไดมากกวาเพราะไมตองกงวลวาจำเปนตองเดนตามแนวทางท

หนวยงานรฐกำกบ โดยผเขยนจะอธบายผานการเคลอนไหวของเครอขายสลม 4

ภาค เพอแกไขปญหาชมชนภายใตยทธศาสตร คนจนเปนสวนหนงของเมอง หรอ

ความพยายามผลกดนใหชาวชมชนแออดมทอยอาศยทมนคงในเมอง แทนการถก

รอยายออกไปนอกเมอง เพอมงสเมองทปราศจากสลม ซงไมไดหมายถงการรอ

ลางสลม แตหมายถงการปรบปรงสภาพชมชนใหพนจากความเปนสลมและไดรบ

สทธความมนคงในทดน เปรยบเทยบกบบทบาทอนจำกดของเครอขายองคกรชมชนท

อยภายใตการกำกบชนำของ พอช.

คนจนเปนสวนหนงของเมอง : ยทธศาสตรโดยภาคประชาชน

หากกลาวถงโครงการประชานยม ในยครฐบาลทกษณ ชนวตร ทจะแกไข

ปญหาทอยอาศยคนจน จำเปนตองเรมจากการทำความเขาใจถงความแตกตางระหวาง

โครงการบานเอออาทรกบโครงการบานมนคง เพราะคนทวไปอาจจะไมเขาใจความ

แตกตางระหวางโครงการทงสอง

โครงการบานเอออาทร ดเหมอนจะเปนทรจกของสาธารณะมากกวา ดวยการ

เปดตวทหวอหวาเสนอโครงการบานเดยวราคาถกเพยงสามแสนบาท กระทงม “คนจน”

ขบรถไปจบฉลากเขาโครงการบานเอออาทรจนรถตดลนถนนรงสต–นครนายก

ลาสดโครงการบานเอออาทรกยงเปนหนงในโครงการออฉาวทถกตรวจสอบการ

ทจรตอกดวย แตโครงการบานเอออาทร เปนโครงการทมใชแกปญหาสำหรบคนสลม

เพราะทตงของโครงการมกจะอยนอกเมองหางไกลจากทอยอาศยของคนสลมท

กระจายอยในเมอง รวมถงระยะหลงทโครงการสวนใหญเปนรปของแฟลต 4 ชน

(แตยงคงเรยกวา “บาน”) กไมสอดคลองกบอาชพของคนสลมทเปนแรงงานนอก

ระบบเกบของเกา แมคาหาบเร ซงตองใชทพกเปนสวนหนงของการทำงานดวยจง

39บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

ไมสามารถอยบนแฟลตได บานหรอแฟลตเอออาทร จงเหมาะสมสำหรบคนงานท

เปนแรงงานในโรงงานอตสาหกรรมทเคยเชาอพารทเมนตอย จะไดมาผอนซอแฟลต

ระยะยาว แตไมเหมาะสมสำหรบคนสลม

สวนโครงการบานมนคง เปนโครงการทมงกลมเปาหมายทเปนคนสลมโดยเฉพาะ

ซงดผวเผนจะม “บาน”อยแลวแตประสบปญหากคอ เปนทอยอาศยทไมมความ

มนคง ทงทอยในสถานภาพ “สลมบกรก” และทมสญญาเชาแตเปนสญญาเชาระยะสน

ปตอปไมมหลกประกนความมนคง โครงการบานมนคงมแนวทางสนบสนนใหคน

สลมไดมทอยอาศยทมนคง ในหลายวธการไมวาจะเปนการจดผงชมชนใหมใน

ทดนเดม (reblocking) ใหเปนระเบยบ ถกสขลกษณะ และใหมความมนคงในทดน

โดยการเชาระยะยาว หรอการผอนซอกบเจาของทดน และหากจำเปนตองรอยาย

จะพยายามหาทดนรองรบในละแวกทไมไกลจากทดนเดม โครงการนสอดคลองกบ

ความตองการของคนสลมทไมตองยายออกไปนอกเมอง ไดอยในทเดมใกลแหลงงาน

แหลงการศกษา และมทอยอาศยในแนวราบไมตองขนแฟลต แตอปสรรคสำคญ

ของโครงการนกคอ ทดน ถาเปนทดนเอกชน กมกจะราคาแพงเกนกวา ชาวบาน

จะผอนชำระไหว ถาเปนทดนของรฐกมกมการเตะถวงดงดนจากหนวยงานเจาของ

ทดนทอยากนำทดนนนใหเอกชนเชาเชงธรกจเพราะสามารถเกบคาเชาไดผล

ตอบแทนสงกวา เวนแตบางหนวยงานทใหความรวมมอกบโครงการน เชน สำนก

ทรพยสนสวนพระมหากษตรย

ดวยเหตทโครงการบานมนคงเปนทสอดคลองกบความตองการของชมชน

จงไดรบแรงสนบสนนจากองคกรและเครอขายองคกรชมชนแออดอยางกวางขวาง

สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ผดำเนนการโครงการนยงไดรบการยกยองจาก

สอมวลชน สถาบนวชาการ รวมถงเวทระหวางประเทศในฐานะทเปนหนวยงานท

มความเขาใจในการแกไขปญหาชมชนแออดอกดวย1

1สามารถดไดจากรายงานของสอมวลชนจำนวนมากในชวงทสถาบนพฒนาองคกรชมชน ( พอช. ) จดมหกรรมวนทอยอาศยโลกประจำป 2551 ในวนท 8-31 ตลาคม 2551 ภายใตคำขวญ “ปฏวตสลมไทย ตองแกไขกนทงเมอง”

40

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

อยางไรกตาม จะเปนการเขาใจผด หากจะสรปวา แนวคดในการแกไขปญหา

สลมใหคนจนไดเปนสวนหนงของเมองตามแนวทางโครงการบานมนคงนนเปนการ

รเรมและพฒนาขนโดยหนวยงาน พอช. ตามลำพง เพราะโดยขอเทจจรงแลวการผลก

ดนนโยบายแกไขปญหาชมชนแออดดวยปรบปรงสภาพชมชนใหพนจากการความ

เปนสลมและไดรบสทธความมนคงในทดนนน มาจากการเคลอนไหวอยางแขงขนของ

เครอขายสลม 4 ภาค องคกรภาคประชาชนทเกดจากการรวมตวของชาวชมชน

แออด และปจจบนกยงมบทบาทในการผลกดนใหเกดการปรบปรงพฒนาโครงการ

บานมนคงอยางตอเนอง แตทวาอาจจะถกละเลยหรอไมไดรบเครดตดงทควรจะเปน

กอนทจะกลาวถงยทธศาสตรคนจนเปนสวนหนงของเมอง ผเขยนจะทบทวน

ถงแนวทางการแกไขปญหาชมชนแออดยคกอนหนาน ซงแบงไดเปน 3 แนวทาง

(ไมรวมนโยบายไลรอสลมโดยไมมการจดหาทรองรบซงเปนการซำเตมปญหาไมใชการ

แกไขปญหา)

แนวทางแรก ซงรเรมดำเนนการตงแตมการกอตงการเคหะแหงชาตในป 2516

กคอ แนวทางการรอลางสลมแลวยายขนแฟลต หรอ รอลาง- สรางแฟลต เชน

โครงการแฟลตดนแดง (สรลกษณ 2533) ซงกอสรางขนเพอแกไขปญหาสลม

ดนแดง ตงแตเมอครงยานดงกลาวยงเปนชมชนกองขยะ และเปนชมชนแออดท

ใหญทสดของประเทศในขณะนน ตอมาการทาเรอแหงประเทศไทย กใชแนวทาง

เดยวกนในการแกไขปญหาชมชนแออดทคลองเตย แตดำเนนการไปไดบางสวนก

หยดชะงก ดวยเหตผลสำคญกคอ สดสวนการเซงสทธจากผมสทธเดมใหกบผเซง

สทธ มอสอง มอสามมสงมาก ทำนองเดยวกบทแฟลตดนแดง ซงผทไดรบสทธรน

แรกตางเซงสทธกระจดกระจายไปอยตามชมชนอนๆ และไมนอยทยายตามไปทชมชน

กองขยะออนนช (มานพ , 2531)

ในระยะแรกทผมสทธเดมเซงสทธนน สงคมทวไปยงมทศนคตไมดตอคน

สลมวา เปนคนไมรกบาน เมอไดรบเงนคารอถอนและทอยอาศยจากกระบวนการ

แกไขปญหาแลว ยงเซงสทธไปอยในชมชนแออดอก ตอมาจงมงานศกษาทำความ

เขาใจวา การทคนชมชนแออดเดมเซงสทธจากแฟลตนน เพราะแฟลตไมสอดคลองกบ

วถชวตและอาชพของคนสลม ไมวาจะเปนขนาดหองทเลกเพยง 24-30 ตาราง

41บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

เมตร ไมสามารถรองรบสมาชกในครอบครวได โดยเฉพาะถามสมาชกคนใดคน

หนงแตงงานมครอบครว ประการสำคญ หองขนาดเลกและรปแบบอาคารสงไม

สอดคลองกบอาชพของคนสลมทเปนแรงงานนอกระบบ เชน เกบของเกา แมคา

หาบเร ขายผลไม ขายกบขาว ซอมรองเทาเกา อาชพเหลานจำเปนตองใชบานเปน

สถานททำงาน จดเตรยมขาวของไปขาย หรอคดแยกของเกา ซงไมสามารถทำได

ในแฟลต (อคน รพพฒนและคณะ, 2525) นอกจากน ในรายะเอยด แฟลต 5

ชนของการเคหะแหงชาตทไมมลฟทเพราะตองประหยดคาไฟ ทำใหผสงอายไม

สามารถเดนขนแฟลตได ดวยเหตนโครงการแฟลตจงถกชะลอไป เพราะการเคหะ

แหงชาต ตระหนกวาไมสอดคลองกบความตองการของชาวชมชนแออด อกทง

ตนทนตอหนวยของโครงการกอสรางแฟลตยงสงกวารปแบบทอยอาศยในแนว

ราบเนองจากโครงสรางของอาคารสงยอมสงกวาบานในแนวราบ ตนทนทสงขนน

ทำใหคาผอนชำระคาหองสงเกนกวาทคนจนจะผอนชำระได ทายทสดจงทำใหเกด

การเซงสทธอยางกวางขวาง

แนวทางทสอง คอ โครงการแกไขทอยอาศยในรปแบบการจดเตรยมทดน

พรอมสาธารณปโภคไวรองรบ แลวใหคนสลมทถกไลรอไดยายเขาไปปลกบานเองหรอ

ทเรยกวา sites and services แนวคดนธนาคารโลกเปนผเผยแพรและใหทน

สนบสนนในระยะแรก ทมาของแนวคดมาจากการคดในเชงงบประมาณวา การท

รฐจดสรางทอยอาศยใหเสรจสมบรณแลวใหคนสลมยายเขาไปอยนน รฐตองใชงบ

ประมาณจำนวนมากและราคาคาทอยอาศยทคนสลมตองผอนชำระคนกสงเกน

กวาคนจำนวนมากจะผอนชำระได ดงนน หากใชงบประมาณเทากนแตลงทนเฉพาะ

การจดเตรยมสาธารณปโภคและโครงสรางทจำเปนของบาน แลวใหคนสลมตอเตมเอง

จะไดจำนวนหนวยมากกวา และผอยอาศยกสามารถเลอกกอสรางบานตามกำลง

ความสามารถของแตละคน หรอบางคนอาจกอสรางเฉพาะโครงสรางหลกแลวคอยๆ

ตอเตมหรอตกแตงภายหลง (Davis, 2005) นโยบายนการเคหะแหงชาตเรมดำเนน

การทโครงการทงสองหองในป 2521 และตอมากไดดำเนนการท โครงการลาดกระบง

บางพล - บางบอ (ปราณ 2532 :165) โดยโครงการเคหะบางพลมการเตรยม

สรางทอยอาศยถง 19,070 หนวย ถอเปนโครงการใหญโครงการหนงของการ

42

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

เคหะแหงชาต

แนวทางทสาม เรยกวา แนวทางการปรบปรงชมชน ซงการเคหะแหงชาต

รเรมในป 2520 แนวทางนจะแตกตางจากสองแนวทางแรก คอ ไมไดมงเนนการ

แกไขปญหาความไมมนคงในทอยอาศย เปนแตเพยงการปรบปรงลกษณะทาง

กายภาพ เชน ถนน ทางเทา ภายในชมชน ในระยะแรก การเคหะแหงชาต ยงให

ความสำคญกบความมนคงในทดน โดยจะมเงอนไขใหเจาของทดนยอมรบวา หาก

การเคหะแหงชาตเขาไปปรบปรงชมชนแลว เจาของทดนจะไมทำการขบไลชมชน

อยางนอยเปนเวลา 10 ป เพอไมใหงบประมาณทการเคหะแหงชาตลงทนไปตอง

สญเปลา แตมเจาของทดนยอมรบเงอนไขนไมมากนก ตอมาการเคหะแหงชาตจง

ตองยอมเขาไปปรบปรงชมชนโดยไมมเงอนไข ขอเพยงแตเจาของทดนยนยอมให

ปรบปรงเทานนกจะเขาไปดำเนนการ แตจะไมดำเนนการในชมชนซงเปนทบกรก

(ปราณ 2532 :172-187) อยางไรกตาม ตอมาการปรบปรงชมชน กมหนวยงาน

ภายนอกเขาไปดำเนนการมากขนโดยเฉพาะ นกการเมองทแปรงบส.ส. ไปปรบปรง

ชมชนในชมชนทเปนฐานเสยงของตวเอง

หากเปรยบเทยบในสามแนวทางขางตน แนวทางการสรางแฟลต ชะลอตว

ดวยเหตผลสำคญวาอตราการขายสทธสงมาก สวนแนวทางปรบปรงชมชนมผลตอ

การพฒนาชมชนแออดนอย เพราะไมไดแกไขปญหาเรองความมนคงในทอยอาศย

และชมชนไมมสภาพทดขนชดเจนนก ดงนน แนวทางการจดเตรยมทดนรองรบได

กลายเปนแนวทางทครอบงำการแกไขปญหาชมชนแออด โดยเฉพาะชวงทศวรรษ

2530 เนองจากมชมชนแออดถกไลรอจำนวนมาก ความตองการทดนรองรบจงม

สง เรยกไดวา ดมานดสงจนกระทง การเคหะแหงชาตไมสามารถเสนอ ซพพลาย

ไดทนกบความตองการ จงเกดเปนชดความคดวาดวย การมสวนรวมของชมชนใน

การจดเตรยมทดนรองรบวา ชาวชมชนแออดควรเปนผมสทธมสวนรวมในการจด

เตรยมทดนรองรบใหตนเองแทนทจะเปนเพยง “ผซอ” แปลงทดนจากการเคหะ

แหงชาตเทานน ดวยเหตผลหลายประการ เชน การเคหะแหงชาตจดเตรยมทดน

รองรบไมทนกบความตองการ แปลงทดนทการเคหะแหงชาตจดเตรยมไวมทตง

ไมตรงกบความตองการ ไปจนถงเรองการบรหารตนทนวา ชมชนสามารถพจารณา

43บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

คดเลอกและตรวจสอบผรบเหมาททำการจดเตรยมแปลงทดนไดเอง ตนทนอาจ

จะถกกวา การเคหะแหงชาต

จากสถานการณแวดลอมดงกลาว จงชกนำไปสขอสรปวากระบวนการจด

เตรยมทดนรองรบโดยชมชนนนเปนการแกไขปญหาทดทสดในขณะนน กระแส

เรยกรองของชมชนดานการมสวนรวมในการแกไขปญหาชมชนแออด ผนวกกบ

กระแสเรยกรองของขบวนการชาวชมชนแออด ทเรยกรองงบประมาณในรปของกอง

ทนในการแกไขปญหาชมชนแออดทชาวชมชนแออดมสวนรวมในการบรหาร

จดการ จงนำไปสการจดตง สำนกงานกองทนพฒนาชมชนเมอง (พชม.) ในป 2536

(นลน และ คณะ 2542:376) โดยรฐบาลอานนท ปนยารชน ไดอนมตงบ

ประมาณ 1,250 ลานบาท โดยมวตถประสงคหลกใหเปนกองทนทองคกรและ

เครอขายองคกรชมชนแออดไดกยมเงนไปทำโครงการจดซอทดนรองรบรวมทง

เงนกปลกบาน ตลอดจนพฒนาอาชพและคณภาพชวตอนๆ พชม. เปนหนวยงาน

ภายใตการกำกบของการเคหะแหงชาต โดยพชม. มกระบวนการในการสนบสนน

ใหมการรวมตวจดตงกลมออมทรพยและจดทะเบยนเปนสหกรณเพอขอกเงนไป

ทำโครงการทอยอาศยเตรยมการไวเมอถกไลรอ กระทงป 2543 พชม. จงไดรวม

กบกองทนพฒนาชนบท ทเดมอยภายใตการกำกบของธนาคารออมสน แลวยกฐานะ

เปน สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) มวตถประสงคเพอพฒนาความเขมแขง

ขององคกรชมชนทงในภาคเมองและภาคชนบท ปจจบน พอช. เปนหนวยงานท

มบทบาทสำคญในการดำเนนโครงการบานมนคง

อยางไรกตาม ระยะเวลาไมถง 10 ป นบแตกอตง พชม. สงทชาวชมชน

แออดเคยคาดหวงวา การไปซอทดนนอกเมองแลวผอนชำระระยะยาวสกวนหนงก

จะมทอยอาศยเปนของตวเอง กถกตงขอสงสยวาเปนแนวทางทเหมาะสมจรงหรอ?

ดวยขอจำกดสำคญคอ ทตงของโครงการทดนรองรบทชมชนเชาซอแลวผอนระยะ

ยาวนน สวนใหญอยนอกเมองซงหางไกลจากแหลงอาชพของคนสลมซงเปนแรงงาน

นอกระบบอยในเมอง ไมวาจะเปนคนเกบของเกา แมคาหาบเร แรงงานรบจาง ฯลฯ

ดงนนเมอยายไปนอกเมอง กไมมงานทำ รายไดลดลง สดทายกตองเซงสทธ แลวกลบ

มาอยอาศยในชมชนแหงใหมอก รปธรรมของโครงการทถกตงคำถาม และเปนตว

44

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ชวดทดของความลมเหลวของรอยายออกไปนอกเมอง ไดแก โครงการฉลองกรง

ของการเคหะแหงชาต ทอยหางไกลจากเมองมาก ไกลจากเขตหนองจอกซงถอวาเปน

ยานชานเมองของกรงเทพฯไปอกเกอบ 10 กโลเมตร ไมมรถโดยสารสาธารณะเขาถง

ทำใหชมชนแออดทอยในแนวรถไฟฟาโฮปเวลล 7 ชมชน ทรอยายไปอยโครงการ

ฉลองกรงมสดสวนการเซงสทธเปลยนมอ แลวกลบเขามาอยในเมองสงมาก หลง

จากโครงการน กลาวไดวา เครดตของการเคหะแหงชาตในการแกไขปญหาชมชน

แออดลดลงไปมาก

สวน พชม. ซงตอมาเปลยนเปน พอช. กประสบปญหาวา ชมชนไมสามารถ

ชำระคนเงนกตามทไดมสญญาเงนกกบ พชม. โดยเฉพาะสหกรณเคหะสถานทเปน

องคกรนตบคคลของชมชนแออดในทำนตกรรมสญญาเงนกจาก พชม. หรอ พอช.

ตางประสบปญหาในการเรยกเกบเงนจากสมาชก บางสหกรณประสบปญหาสภาพ

คลองเพราะสมาชกลาออกจากโครงการ ทำใหสหกรณตองแบกภาระผอนสงทดน

แปลงวางจำนวนมาก ถงขนตองมการถกเถยงเกยวกบ การพกชำระหน การลดหยอน

ดอกเบย

จากปญหาทชาวบานซงกเงนจา พชม. หรอ พอช. ไปซอทรองรบ แลวประสบ

ปญหาไมตางจากโครงการของการเคหะแหงชาต ทำใหชาวบานไดวเคราะหสรปบท

เรยนวา แนวทางทครงหนงชาวบานเคยเชอวาจะเปนทางออกสำหรบการแกไขปญหา

ชมชนแออด กลายเปนทางตนเสยแลว นนกคอ ชดคำอธบายทวา หากชมชนม

ความเขมแขงในรปของการจดตงกลมออมทรพยแลวกเงนจาก พชม.ไปเลอกซอทดน

รองรบตามทชมชนตองการ กจะไดทดนรองรบทดกวาการใหการเคหะแหงชาต โดย

ขอเทจจรงแลว คำอธบายดงกลาวเปนเพยงมายาคต เพราะชาวบานไมสามารถ

เลอกซอทดนตามทตวเองตองการ อาทเชน ชมชนแออดทอยยานกลางเมอง ราคา

ทดนยอมมราคาแพงเกนกวาทชาวบานจะผอนสงได ดงนนชาวบานจงตองเลอกซอ

ทดนทอยนอกเมองทมราคาถกและมความสามารถพอทจะผอนชำระได การเลอก

ทดนของชาวบาน จงเปนการเลอกซอทดนภายใตโครงสรางราคาทดนทถกกำหนด

โดยตลาดและถกจำกดโดยสถานะทางการเงนของชาวบาน ไมใชการเลอกไดตามใจ

ชอบดงทมกมการโฆษณากน

45บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

ทายทสดแนวทางการจดทดนรองรบชมชนทถกรอยาย ไมวาจะดำเนนการ

โดยการเคหะแหงชาตหรอชาวบานกเงนจาก พอช. ไปซอทดนซงถกเรยกขานจาก

ชาวบานใหชดเจนวา เปนโครงการยายไปนอกเมอง กเสอมคลายความนยมและ

เรมถกตงคำถามในชวงป 2541-42 จากปญหาทชาวบานซงถกไลรอและตองยาย

ไปอยในทรองรบนอกเมองแลวไมสามารถอยรอดไดเพราะไกลจากแหลงอาชพดง

ทไดกลาวแลว

เครอขายสลม 4 ภาค ซงเปนเครอขายทเกดจากการรวมตวของชาวชมชน

แออดเพอรวมกนผลกดนนโยบายชมชนแออดในระดบนโยบาย2 จงวเคราะหและ

เสนอทางเลอกใหมในการแกไขปญหาชมชนแออด ดวยการผลกดนยทธศาสตรการ

แกไขปญหาโดยการปรบปรงสภาพชมชนใหพนจากความเปนสลม จะไดไมถกใช

เปนขออางในการไลรอวา สลมเปนแหลงทขาดการพฒนา และผลกดนใหชมชนม

สทธในทอยอาศยทมนคงในเมอง แทนทจะรอใหถกรอยายและตองไปหาทรองรบ

นอกเมอง โดยใชคำขวญ “คนจนเปนสวนหนงของเมอง” ในการรณรงคใหสาธารณะ

เหนวาคณคาของแรงงานคนสลมมสวนสำคญตอการพฒนาเมอง และการอยรอด

ของเมอง เพราะงานระดบลาง เชน กวาดถนน เกบขยะ แมคาหาบเร กรรมกร ชาง

ฝมอ วนมอเตอรไซด ฯลฯ ลวนแลวแตเปนแรงงานของคนสลม ดงนนคนสลมก

ควรมสทธทจะอยอาศยในเมองอยางมนคงดวย

ยทธศาสตรคนจนเปนสวนหนงของเมองตางจากแนวทางการปรบปรงชมชน

แออดกอนหนาน ตรงทใหความสำคญกบความมนคงในทอยอาศย โดยเนนให

ชมชนแออดตองมสทธทมนคงตามกฎหมาย เพราะเปนจดเรมตนทจะทำใหชาวบานกลาท

จะลงทนปรบปรงบานเรอนของตวเอง เพราะหากไรซงหลกประกนความมนคง ชาวบาน

กยอมไมกลาทจะใชจายเงนหรอกหนมาปรบปรงบานตวเอง วธการแกไขทใจกลาง

ของปญหานยอมดกวา การพฒนาปรบปรงชมชนเลกๆ นอยๆ แตไมเหนผลการ

เปลยนแปลงชดเจน

2 ผสนใจเกยวกบภมหลงและพฒนาการของเครอขายสลม 4 ภาค สามารถอานไดใน บญเลศ วเศษปรชา , สรปบทเรยนการเคลอนไหวเครอขาย 4 ภาค ฟาเดยวกน ปท 1 ฉบบท 3 (กรกฎาคม – กนยายน 2546): 68-92.

46

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

นอกจากนเครอขายสลม 4 ภาค ยงวเคราะหตอไปดวยวา อปสรรคสำคญ

ของการผลกดนยทธศาสตรดงกลาวกคอ ปญหาทดน เพราะเจาของทดนทมชมชน

ตงอย ไมวาจะเปนหนวยงานรฐหรอเอกชน มกไมยนดทจะใหชมชนไดอยอาศย

อยางมนคงในทดนของตน เจาของทดนยอมคดวา การนำทดนไปใชประโยชนเชง

ธรกจจะไดผลตอบแทนในรปของเมดเงนมากกวา การใหคนจนใชประโยชนเพราะ

คนจนยอมจายคาเชาไดตำกวาภาคธรกจ หรอในกรณทดนเอกชนทอยในเมอง ก

ยอมมราคาแพงเกนกวาทคนจนจะชำระไหว

จากการวเคราะหดงกลาว เครอขายสลม 4 ภาค จงเหนความสำคญทจะตอง

ผนกรวมชมชนทอยบนเจาของทดนเดยวกนเพอรวมกลมสรางอำนาจตอรอง และ

เจรจาในระดบนโยบายแทนทจะใหแตละชมชนไปเจรจาแกไขปญหารายชมชน และ

เมอพจารณาเหนวา มชมชนแออดจำนวนมากอยในทดนของการรถไฟแหงประเทศ

ไทย (รฟท.) โดยไมมสญญาเชาทถกตอง และเสยงกบการถก รฟท. ขบไล ดงนน

จงเกดการรวมตวของชมชนแออดในทดนของการรถไฟฯ จำนวน 61 ชมชน ภาย

ใตการนำของเครอขายสลม 4 ภาค รวมผลกดนนโยบายแบงปนทดน (land sharing)

กบการรถไฟ โดยชมชนขอเสนอปรบผงชมชนใหมใหพนจากความเปนสลมและ

ขอเชาทดนระยะยาวจากการรถไฟแหงประเทศไทยเปนเวลา 30 ป การรถไฟฯ จะ

ไดทดนทเหลอจากการปรบผงชมชนกลบคนไปใชประโยชนและจะไดคาเชาจาก

ชาวชมชนแออด แมอตราคาเชาทชมชนสามารถจายไดจะไมสงเมอเทยบกบทการ

รถไฟฯจะไดจากการใหภาคธรกจเชา กยงดกวาทการรถไฟฯ ไมไดคาเชาจากชมชน

เลย และคงเปนเรองยากสำหรบการรถไฟฯทจะทำการขบไลชมชน เพราะยอมเกด

การรวมตวตอตาน ดงนน แนวทางขอเสนอดงกลาวนาจะเปนทางออกทไดประโยชน

รวมกนระหวางเจาของทดน ชาวชมชนแออด และสภาพแวดลอมทดขนของเมอง

โดยรวม

ขอเสนอในการเรยกรองสญญาเชา 30 ป สำหรบคนทวไปอาจมองวายงไมใช

หลกประกนทมนคง เพราะกงวลวาหากครบสามสบปแลวอาจถกขบไลนน ชาวบาน

ไดวเคราะหแลววา การมสญญาเชาระยะยาวเปนทนายนด แมจะไมไดกรรมสทธ

เหมอนการซอขายกตาม เพราะมนใจวา หากการรวมกลมของชาวบานยงเหนยว

47บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

แนน กยอมจะไดรบการตอสญญาอก 30 ป สวนทมาของอายสญญาเชา 30 ปนน

เพราะเปนอายสญญาทยาวทสดทสามารถทำไดตามประมวลกฎหมายแพงและ

พาณชย

กระบวนการผลกดนการเชาทดนกบการรถไฟเรมขนในเดอนพฤศจกายนป

2541 ใชเวลากวา 17เดอน โดยตองมการชมนมใหญทหนากระทรวงคมนาคมมผ

รวมชมนมถง 2,000 คน รวม 2 ครง กวาจะประสบความสำเรจบรรลขอตกลงรวม

ระหวางกระทรวงคมนาคม การรถไฟแหงประเทศไทย และเครอขายสลม 4 ภาค

โดยมมตคณะกรรมการการรถไฟฯ กำหนดแนวทางการแกไขปญหาชมชนแออดใน

ทดนของการรถไฟฯ ตามหลกการทเครอขายสลม 4 ภาคไดเจรจากบนายประดษฐ

ภทรประสทธ รฐมนตรชวยวาการกระทรวงคมนาคมในขณะนน และผแทนการ

รถไฟแหงประเทศไทย ในวนท 13 กนยายน 2543 เหนชอบใหชมชนแออดใน

ทดนของการรถไฟฯ สามารถปรบปรงและเชาทดนการรถไฟฯ ในสวนทอยนอก

เขตทางรถไฟคอเกน 40 เมตรจากรางรถไฟไดเปนเวลา 30 ป และหากชมชนตอง

รอยายเพราะโครงการเดนรถไฟ การรถไฟฯจะหาทดนรองรบซงหางจากทดนเดม

ไมเกน 5 กโลเมตร

มตคณะกรรมการรถไฟฯ วนท 13 กนยายน 2543 มความหมายสำคญมาก

เพราะเปนครงแรกทภาครฐยอมรบในระดบนโยบายใหคนจนสามารถมสทธความ

มนคงในทดนไดดวยการเชาระยะยาวเปนเวลา 30 ป มตคณะกรรมการชดเดยวกน

ยงผกมดดวยวา หากชมชนแออดในทดนการรถไฟฯ ตองถกรอยายเพราะโครงการ

เดนรถไฟ การรถไฟฯ จะจดทดนรองรบหางจากทเดมไมเกน 5 กโลเมตร ซงถอ

เปนครงแรกอกเชนกนทกำหนดใหหนวยงานเจาของทดนตองรบผดชอบดวยการ

หาทดนรองรบชมชนทถกรอยาย พรอมกำหนดเงอนไขดวยวาจะตองหางจากทเดมไม

เกน 5 กโลเมตร เพอเปนหลกประกนวา ชมชนจะไมถกรอยายออกไปอยนอกเมอง

ตอมาชมชนทบแกว ซงตงในอยในทดนของการรถไฟฯ ใกลทางขนทางดวน

พระราม 9 ถกไลรอจากโครงการตดถนนจตรทศของกรงเทพมหานคร เครอขาย

สลม 4 ภาค จงไดรวมผลกดนกบการรถไฟฯ ใหจดหาทดนรองรบ กระทงการรถไฟ

แหงประเทศไทย ยอมใหชมชนทบแกวไดเชาทดนบรเวณใกลสถานรถไฟคลองตน

48

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

เปนทรองรบซงปจจบนยานดงกลาวกำลงถกพฒนาเปนสถานสำคญสำหรบการ

เดนทางไปสนามบนสวรรณภมโดยการทำสญญาเชาระยะยาว 30 ป ในอตราคา

เชาตารางเมตรละ 20 บาทตอป หรอประมาณ 200 บาทตอหลงตอเดอน ซงเปน

อตราคาเชาทตำกวาทบรษทเอกชนเชาจากการรถไฟฯ ถง 10 เทา

ความสำเรจของชมชนทบแกว ถอเปนความสำเรจครงแรกของการผลกดนในเชง

ยทธศาสตรทงในระดบหลกการและกรณรปธรรมในการยอมรบใหคนจนไดมทอย

อาศยทมนคงแทนการรอยายออกไปนอกเมอง เครอขายสลม 4 ภาค จงไดชความ

สำเรจของกรณชมชนทบแกวเปนกรณตวอยางและขยายผลไปยงหนวยราชการ

อนๆทมชมชนตงอยในทดนจำนวนมากใหยอมรบแนวทางดงกลาว โดยใชเงอนไข

ระดบสากล คอ การทองคการสหประชาชาตไดกำหนดใหวนจนทรแรกของเดอน

ตลาคมเปนวนทอยอาศยโลก (World Habitat Day) และใชคำขวญ “เมองทปราศจาก

สลม” (cities without slum) ซงไมไดหมายถงการขบไลคนสลม แตเรยกรองให

ประเทศตางๆมแนวนโยบายทชดเจนทจะยกระดบชมชนแออดใหพนจากความ

เปนสลมมารณรงคยนขอเสนอตอรฐบาลไทย โดยจดขนเปนปแรกในป 2543

โดยมนายสรอรรถ กลนประทม รฐมนตรชวยวาการกระทรวงมหาดไทย เปนประธาน

และในปตอมา เปนการจดงานโดยใชสถานทหองประชมใหญองคการสหประชาชาต

โดยมนายจาตรนต ฉายแสง รองนายกรฐมนตรเปนประธาน

ไมเพยงแตชมชนทบแกวเทานน ยงมชมชนอนๆ ในทดนของการรถไฟฯ ภายใต

การนำของเครอขายสลม 4 ภาค ทสามารถทยอยเสนอขอเชาทดนจากการรถไฟ

ตามแนวทางทกำหนดในมตคณะกรรมการการรถไฟฯ เชน 7 ชมชน ทไดรบผล

กระทบจากโครงการตดถนนเลยบทางรถไฟจากสถานรถไฟบางกอกนอย สามารถ

เชาทดนยานสถานศาลาธรรมศกเปนทรองรบ

จากทผเขยน ทบทวนถงทมาของการผลกดนยทธศาสตรคนจนเปนสวนหนง

ของเมอง โดยการแกไขปญหาชมชนแออดดวยการใหชมชนปรบปรงอยทเดม หรอรอ

ยายระยะใกลแลวใหสทธความมนคงดวยการเชาระยะยาวหรอเชาซอนนกเพอ

แสดงใหเหนวา ยทธศาสตรดงกลาวมาจากการรเรมและผลกดนโดยภาคประชาชน

นำโดยเครอขายสลม 4 ภาค โดยท พชม. ซงตอมาเปลยนเปน พอช. ไมไดแสดง

49บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

บทบาทสำคญในการผลกดนยทธศาสตรดงกลาวแตอยางใด เพราะในขณะนน พชม.

ยงมงเนนแนวทางสงเสรมใหชมชนออมทรพยแลวออกไปซอทนอกเมอง หรอไมก

กำลงมภาระมากกบการแกไขปญหาสนเชอทสหกรณเคหสถานของเครอขายองคกร

ชมชนตางๆ ทไมสามารถผอนชำระเงนกไดตามสญญาททำกบ พชม.

กรณชมชนปอมมหากาฬ ซงถกเวนคนจากกรงเทพมหานคร และเปนกรณท

เปนทรจกทางสาธารณะ เปนตวอยางทดของชมชนทอยระหวางชวงรอยตอของแนวทาง

การแกไขปญหาทอยอาศยแบบเดมดวยการรอยายชมชนไปนอกเมอง กบยทธศาสตร

ใหมคอการปรบปรงทอยอาศยในทเดม ในระยะแรกชมชนปอมมหากาฬไมไดรบ

ขอมลถงแนวทางตอรองทางเลอก นอกจากการรอยายไปนอกเมองจงเปนเหตให

ชาวบานรบเงนคาเวนคนแลวเตรยมรอยายไปโครงการฉลองกรงดวยความจำยอม

ตอมาเมอชาวบานไดแลกเปลยนกบเครอขายอนๆ ทงจากสายเครอขายสลม 4 ภาค

และนกวชาการ จงเหนวา มทางเลอกอนทสอดคลองกวา คอการเจรจาตอรองเพอ

แบงปนทดนกบกทม.ในทเดมแทนการรอยายไปนอกเมอง

กอนทจะจบในสวนนผเขยนจำเปนตองกลาวเพมเตมวา ความสำเรจของการ

พฒนาชมชนแออดดวยการแบงปนทดนกบเจาของทดนและอยทเดมนน ไมไดม

เฉพาะความสำเรจโดยการนำของเครอขายสลม 4 ภาคเทานน ยงมอกหลายชมชน

ทประสบความสำเรจกอนหนาน เชน กรณชมชน 70 ไร คลองเตยทสามารถเชา

ทดนการทาเรอแหงประเทศไทยได โดยครประทป องทรงธรรม มบทบาทสำคญ

ชมชนเซงก ทสามารถเชาซอทดนจากสำนกงานทรพยสนสวนพระองคได ชมชน

ลาดบวขาวในทดนของกรมธนารกษ ฯลฯ หากแตความสำเรจของชมชนเหลานมไดนำ

ไปสการพฒนาในระดบนโยบาย และเปนความสำเรจทมเงอนไขเฉพาะบคคลหรอใชวธ

การยนฎการองทกขมไดเกดจากพลงของขบวนการเคลอนไหวของภาคประชาชน

ซงหมายถงการรวมกลมของประชาชนทสรางอำนาจตอรองและมความตอเนอง

(Tarrow, 1994)

50

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

การหยบใชยทธศาสตรภาคประชาชนโดยสถาบนพฒนาองคกร

ชมชน( พอช. )

ดงทไดกลาวในสวนทแลววา ขบวนการภาคประชาชนอยางเครอขายสลม 4 ภาค

เปนผมบทบาทสำคญในการผลกดนยทธศาสตรคนจนเปนสวนหนงของเมอง และ

พอช. รบลกมาพฒนาตอเปนโครงการบานมนคง โดย พอช. เรมสอดแทรกเขา

มามบทบาทรวมในการดำเนนนโยบายแกไขปญหาสลมดวยการใหคนสลมไดมสทธท

มนคงในเมอง กเมอรฐบาลทกษณคลอดนโยบายประชานยมสำหรบคนจนเมอง

ดวยโครงการบานเอออาทร ซงในระยะแรกฝายการเมองเองยงมความสบสนเพราะ

เขาใจวา การขายบานราคาถกหรอแฟลตนนจะแกไขปญหาชมชนแออดได เครอ

ขายสลม 4 ภาค จงเปนหวหอกในการวพากษวจารณวา โครงการบานเอออาทรอาจ

สอดคลองกบคนจนทมอาชพเปนลกจางพนกงานระดบลาง ทตองเชาหองพกหรอ

อพารตเมนตราคาถก แตไมเหมาะสมกบคนสลม เพราะนโยบายทชาวสลมตองการคอ

การปรบปรงทอยอาศยในทเดมใหมสภาพแวดลอมและการวางผงชมชนทด พรอมกบ

การไดสทธความมนคงในทอยอาศย ดวยการเชาทดนระยะยาวหรอการเชาซอทดนใน

ราคาถก

เมอเครอขายสลม 4 ภาค เปดฉากวพากษรฐบาลทกษณวาไมเขาใจชมชน

แออด รฐบาลโดยนายสมคด จาตศรพทกษ รองนายกรฐมนตรในขณะนน ผดแล

โครงการประชานยม จงแกลำดวยการชแจงภายหลงวา นโยบายทอยอาศยสำหรบ

คนจนเมองจะมอกโครงการหนงคอ โครงการบานมนคง ทรบผดชอบโดยสถาบน

พฒนาองคกรชมชน ( พอช. ) ตงแตนน พอช. จงมบทบาทสำคญในการดำเนน

นโยบายตามยทธศาสตร คนจนเปนสวนหนงของเมองทเครอขายสลม 4 ภาค ได

บกเบกมากอน

โดยในระยะแรก ทรฐบาลยงไมมความเขาใจและยอมรบแนวทางการปรบปรง

ชมชนในทเดมอยางเตมทนก พอช. ซงไมไดผลกดนแนวทางการปรบปรงชมชนในท

เดมมากอน ยงตองมาใชความสำเรจของกรณชมชนทบแกวไปเปนตวอยางของแนวทาง

การแกไขปญหาชมชนแออดใหคนจนสามารถอยรวมในเมองได แทนการรอยาย

51บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

ไปนอกเมอง เปนกรณรปธรรมเพอจงใจฝายการเมองใหเหนดวยกบแนวทางดงกลาว

กระทงไดรบการสนบสนนจากรฐบาลมากขนเปนลำดบ ทงยงตองยมใชสอวดทศน

ทเครอขายสลม 4 ภาค จดทำขนเพอนำเสนอในเวทวนทอยอาศยโลก 2544 เปน

สอในการเผยแพรแนวทางการแกไขปญหาชมชนแออดดวยการปรบปรงในทเดม

อกดวย

ตอมาเมอ พอช. ไดรบการสนบสนนจากรฐบาลในการดำเนนโครงการบาน

มนคงมากขน โดยรฐบาลอนมตแผนปฏบตการให พอช. ทำโครงการบานมนคง

ใหได 285,000 หนวย ใน 1,826 ชมชน 200 เมองทวประเทศ ภายใน 4 ป

(2548-2551) โดยใชงบประมาณสนบสนน 19,027 ลานบาท ไมนบรวมโครงการ

นำรอง 10 ชมชนทเรมในป 2546 และ 15,016 ครวเรอน ใน 174 ชมชนท

ดำเนนการในป 2547 ไปแลว แมจนถงขณะนโครงการจะเดนหนาไปไมไดตาม

วตถประสงคดงทวางไว เพราะจนถงสนเดอนกนยายน 2551 พอช. ไดรายงานความ

กาวหนาวา มประชาชนไดรบประโยชนจากโครงการบานมนคงเพยง 76,792

ครอบครว แตกทำใหเกดการปรบเปลยนทศทางของการแกไขปญหาชมชนแออด

อยางมนยยะสำคญ ดงทหนาเวปไซตของ พอช. จวหววา โครงการบานมนคง “เปน

โครงการสำคญทจะมผลสะเทอนตอการแกไขปญหาชมชนทงในภมภาคและสากล”

(http://www.codi.or.th/baanmankong/index.php)

อยางไรกตาม ประเดนทผเขยนทวงตงเกยวกบทาทของ พอช. กคอ การท

พอช. ไมใหเครดตกบขบวนการภาคประชาชนทผลกดนยทธศาสตรคนจนเปนสวน

หนงของเมอง มากเทาทควร ทงๆท กอนหนาน พอช. ไมคอยมความมนใจมาก

นกวา แนวทางดงกลาวจะประสบความสำเรจเปนไปได เพราะความขดแยงเรองทดน

ทำใหบางครงเมอเครอขายสลม 4 ภาค วพากษปญหาในเชงปฏบตของโครงการ

บานมนคง จงถกเขาใจจากเครอขายชมชนอนๆ วา เปนผคดคานโครงการบานมนคง

ทงๆ ท เครอขายสลม 4 ภาค เปนผบกเบกเชงแนวคดอยางสำคญจนเปนทมาของ

โครงการบานมนคง3 บทบาททเหมาะสมของ พอช. ควรเปนบทบาทสนบสนนขบวนการ

3 ผเขยนไมตองการใชคำวา เครอขายสลม 4 ภาค เหนดวยกบโครงการบานมนคง เพราะอาจจะเขาใจผดวาวา โครงการบานมนคงมมากอนแลวเครอขายสลม 4 ภาค เหนดวยภายหลง

52

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ชมชน ไมใชชงบทบาทเปนผนำเสยเอง หรอกดกนเครอขายชมชนทมความคดเหน

แตกตางกบ พอช.

อยางไรกตาม ทผเขยนใชคำวา หยบใชยทธศาสตรภาคประชาชนเพอสอถง

การท พอช. นำแนวคดจากขบวนการภาคประชาชนไปใช ไมไดหมายความวา แนวคด

หรอยทธศาสตรนนจะตองถกผกขาดโดยเครอขายสลม 4 ภาคเทานน คงเปนเรอง

ทนายนด หากยทธศาสตรทรเรมจากภาคประชาชน จะไดรบการยอมรบจากรฐบาล

และหนวยงานทเกยวของอยางกวางขวาง และถกนำไปใชในระดบนโยบาย

ดงท พอช. ทำใหแนวทางการใหชมชนมสทธทมนคงในเมองเผยแพรไปใน

วงกวาง จนเปนแบบอยางใหนานาประเทศ ซงเมอเปรยบเทยบกบประเทศอนๆ กยง

ตองยอมรบดวยวา รฐบาลไทยใหการอดหนนคนจนมากกวาประเทศอนๆทประสบ

ปญหาชมชนแออดเชนกน เชนในกรณของประเทศฟลปปนสนน โครงการทอยอาศย

สำหรบผมรายไดนอยทดำเนนการโดยใหเงนกกบชาวบานไปซอทดนนน ชาวบาน

ในฟลปปนสจะตองผอนชำระคนตนทนของโครงการทงหมด ทงคาทดน คาปรบปรง

สาธารณปโภคและการปลกบานดวยตนเอง ( Llanto 2007) แตในกรณของไทย

นนรฐบาลอดหนนงบประมาณคาสาธารณปโภคเฉลยหลงละ 65,000 บาท สวน

ชาวบานผอนชำระเฉพาะตนทนทดนกอนจะมการปรบปรง และคาสาธารณปโภคท

เกนจากทรฐอดหนนเทานน

มากไปกวานน พอช. ยงเสรมเพมเตมตอไปวา โครงการบานมนคง ไมเพยงแต

มวตถประสงคเพอแกไขปญหาใหคนสลมมบานทมนคงเทานน แตยงมงมนทจะ

ใหโครงการนเปนตวอยางของการพฒนาทมชมชนเปนแกนหลกอกดวย4 โดยในขน

ตอนดำเนนโครงการบานมนคงจะเนนการมสวนรวมของชมชนในกระบวนการ

จดการตางๆ ตงแต การสำรวจจำนวนสมาชกในชมชนทงหมด การวเคราะหแนวทาง

ในการสรางความมนคงในทอยอาศย วาควรใชรปแบบการจดผงชมชนในทเดม การรอ

ยายระยะใกล กระบวนการไดมาซงทดนจะทำอยางไร ถาเปนกรณหนวยงานรฐและ

จำเปนตองขอเชาทดนจะทำอยางไรจงจะไดเชา ถาเปนกรณทดนเอกชนและจำเปน

4 ผสนใจประเดนเรองชมชนทเกดขนโดยการสนบสนนของหนวยงานรฐ โปรดอาน บญเลศ วเศษปรชา. ชมชน : เครองมอใหมเพอการปกครอง. ฟาเดยวกน ปท 5 ฉบบท 3 (กรกฎาคม – กนยายน 2550) : 108-128.

53บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

ตองซอทดน จะตอรองราคาอยางไรชาวบานจงจะรบภาระผอนสงได เมอไดทดนกมา

ถงขนตอนการวางผงชมชน การปรบปรงทดน จดเตรยมสาธารณปโภค ถนน ทอ

ระบายนำ เสาไฟฟา และประปา ซงงบประมาณคาสาธารณปโภคนจะไดรบงบอดหนน

จากรฐบาลผาน พอช. สวนในขนตอนการปลกบาน ชาวบานจะปลกบานเอง ซงโดย

สวนใหญกจะตองขอสนเชอปลกบานจาก พอช. ซงจะมระเบยบหลกเกณฑการเบก

ชำระเงนแตละงวดใหสอดคลองกบความกาวหนาของการสรางบาน เพอปองกน

ไมใหชาวบานนำเงนกปลกบานไปใชผดวตถประสงค

จนถงปจจบน กระบวนการของโครงการบานมนคง ทสนบสนนใหชมชนรวมตว

กนเปนเครอขาย เพอแลกเปลยนเรยนรในการดำเนนโครงการบานมนคง กทำใหเกด

การกอตวและพฒนาของเครอขายองคกรชมชนททำโครงการบานมนคง จนกระทง

พฒนาเปน สหพนธพฒนาองคกรชมชนคนจนเมองแหงชาต (สอช.) เครอขาย

องคกรชมชนนไมไดมบทบาทสำคญในขนตอนการทำโครงการบานมนคงของชมชนตว

เองเทานน แตไดกลายเปนผชวยสนบสนนการทำงานของ พอช. ไปโดยปรยาย

อยางไรกตาม ประเดนทสำคญทสดเมอหนวยราชการรบเอาขอเสนอของภาค

ประชาชนไปเปนนโยบายรฐ อกทงยงแสดงบทบาทสนบสนนเครอขายองคกรชมชน

ตางๆอยางใกลชด จนเกอบจะเปนเนอเดยวกนระหวาง เครอขายชมชน กบ พอช.

กคอ ความใกลชดเกนไประหวางหนวยงานรฐกบองคกรภาคประชาชน จนเสนแบง

ระหวางสององคกรแทบจะรางเลอนนน จะทำใหองคกรภาคประชาชนสญเสย อตลกษณ

และคณลกษณะของการเปนภาคประชาชน ซงจะสงผลบนทอนพลงทเปนอสระของ

ภาคประชาชน ทจะมคณคาสำคญในการทะลทะลวงแหวกกรอบขอจำกดของระเบยบ

และนโยบายรฐ เพราะภาคประชาชนแมจะมขอจำกดดานอำนาจหนาททเปนทางการ

และมงบประมาณจำกด แตกมขอเดนตรงทเปนผประสบปญหาดวยตวเอง ทราบ

ความตองการของตวเอง จงสามารถคดคนแนวทางการแกไขปญหาทสอดคลองกบ

ความตองการของตวเองไดอยางเปนอสระ ไมตดกบกรอบของระเบยบกฎหมาย

และนโยบาย

ในทางตรงกนขามหนวยงานราชการทแมจะมอำนาจหนาทอยางเปนทางการและ

งบประมาณสนบสนน แตมขอจำกดตรงทตองคำนงถงกฎระเบยบของทางราชการตอง

54

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

สนองนโยบายของฝายการเมอง ทงสองสวนตางมขอเดนและขอดอยแตกตางกน

จำเปนตองรกษาความแตกตางนนไว เพออดจดดอยซงกนและกน ในทางกลบกน

หากภาครฐและภาคประชาชนหลอมรวมเปนเนอเดยวกน เมอภาครฐพบอปสรรค

ทไมอาจฝาขามได องคกรภาคประชาชนทถกทำใหเซองเชอตอการชนำของของหนวย

งานรฐ กจะไมเหลอพลงของภาคประชาชนทเปนอสระทางความคดทจะสรางทาง

เลอกและสรางอำนาจตอรองตามแนวทางภาคประชาชนดวยเชนกน เทากบวาอบจนทง

ภาครฐและภาคประชาชน ผเขยนจะขยายประเดนสาระสำคญนในสวนตอไป

ขอจำกดของหนวยงานรฐในการแหวกกรอบวธคด

ดงทผเขยนไดกลาวแลววา สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) รบเอา

ยทธศาสตรในการแกไขปญหาชมชนแออดทภาคประชาชนคอเครอขายสลม 4 ภาค

ไดเคยผลกดนลวงหนามากอน ไปเสนอเปนนโยบายโครงการบานมนคง จงเรยก

ไดวาภาครฐและภาคประชาชนเหนเปาหมายและแนวทางกวางๆ รวมกนในการแกไข

ปญหาชมชนแออด และดวยเหตท พอช. เปนหนวยงานรฐ กชวยยกสถานะของ

ปญหาชมชนแออดใหไดรบการตระหนกจากหนวยงานอนๆ และจากสาธารณะมากยง

ขน อยางไรกตามในขนตอนการปฏบต แม พอช. จะมเจตนาทดในการผลกดน

โครงการบานมนคง แตกตองเผชญกบอปสรรคขดขวางโครงการบานมนคง และ

ดวยความท พอช. เปนหนวยงานรฐทตองคำนงถงกฎระเบยบของทางราชการ การสนอง

ฝายการเมอง ทำใหมขอจำกดในการทะลทะลวงฝาขามอปสรรคของโครงการบาน

มนคง ผเขยนจะยกตวอยาง 3 ประเดนสำคญ

1. การขจดอปสรรคดานทดน ดงทไดกลาวแลววา อปสรรคสำคญของการ

แกไขปญหาชมชนแออดดวยการปรบปรงชมชนแลวอยอาศยในทเดมหรอการรอ

ยายระยะใกลคอ ทดน เพราะเจาของทดนไมวาจะเปนหนวยงานรฐหรอเอกชนทม

ชมชนแออดตางตองการจะรอยายชมชน เพอนำทดนไปใชในเชงธรกจซงไดผล

ตอบแทนมากกวา ดวยเหตนเจาของทดนจงไมยนดทจะใหชมชนไดทำนตกรรมสญญา

เพอใหหลกประกนความมนคงแกชาวชมชนแออด เครอขายสลม 4 ภาค ไดตระหนก

ในอปสรรคดงกลาว จงผลกดนเพอแกไขปญหาอปสรรคดานทดนเปนอนดบแรก

55บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

ดงทไดรวมผลกดนกบการรถไฟแหงประเทศไทย ฯ จนกระทงประสบความสำเรจ

ทงในระดบนโยบายคอมมตคณะกรรมการรถไฟฯ กำหนดแนวทางการแกไขปญหา

ชมชนแออดในทดนของการรถไฟฯ และระดบรปธรรมทมชมชนสามารถทำสญญา

เชาระยะยาวกบการรถไฟได

อยางไรกตาม การผลกดนใหเจาของทดนยอมรบใหชมชนไดมหลกประกน

ทอยอาศยทมนคง โดยเจาของทดนไดรบคาเชาในราคาถกนนไมใชเรองงาย ตองอาศย

วธการทงการประสานเจรจาตอรองใหเจาของทดนเหนประโยชนทเจาของทดนจะ

ไดรบคาเชาจากชาวชมชนตอบแทน ไดในราคาไมสงนก แตกดกวาเจาของทดนไม

ไดรบตอบแทนใดๆเลย และโนมนาวใหเจาของทดนเหนประโยชนทสงคมจะไดรบรวม

กน กลาวคอ เมอชมชนไดรบสญญาเชาระยะยาว จะทำการปรบปรงสภาพชมชน

ใหเปนระเบยบเพอภมทศนทดของเมอง อกทงตองมการรวมพลงกดดนใหเจาของ

ทดนเหนพลงชมชนวา ถาเจาของทดนไมยอมรบใหชมชนเชา กเปนเรองยากทจะ

ทำการขบไลชมชน จงทำใหเกดการยอมรบทางออกดวยการใหชมชนเชาระยะยาว

ซงเปนการไดประโยชนรวมกนทงสองฝาย

สำหรบ พอช. แม พอช. จะตระหนกเชนกนวา ทดนเปนอปสรรคของการ

แกไขปญหา แตแนวทางการไดมาดวยทดน พอช. ใชแนวทางประสานหนวยราชการ

ทมทดน ในรปของการทำบนทกความเขาใจรวม (MOU.) กบหนวยงานทมชมชนตง

อย โดยไดมการทำเอมโอยไปแลว 2 หนวยงานคอ สำนกงานทรพยสนสวนพระ

มหากษตรย และกรมธนารกษ เจาหนาทระดบสงของ พอช. ซงไมประสงคจะออก

นาม ไดวเคราะหใหผเขยนฟงวา การทำเอมโอย ใชไดผลกบบางหนวยงานทม

ความตงใจในการแกไขปญหาชมชน และไมอยากมความขดแยงกบชมชน เชน

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย สวนกรณของกรมธนารกษจะใหชมชนได

เชาทดน ถาทดนทชมชนครอบครองอยนนกรมธนารกษยงไมไดมอบหนวยราชการ

ใดใชประโยชน เพราะสามารถเกบคาเชาไดและไมตองมความขดแยงกบชมชน เชน

กรณชมชนรมคลองบางบว เขตบางเขน แตในกรณทชมชนตงอยในทดนทกรม

ธนารกษมอบใหหนวยราชการอนๆ ใชทดนแลว แมวาโดยขอเทจจรงหนวยราชการท

ไดรบมอบทดนยงไมไดใชประโยชน ซงตามระเบยบแลวกรมธนารกษสามารถเรยก

56

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ทดนคนมาใหชาวชมชนแออดไดเชาทดนไดกตาม แตในทางปฏบตกรมธนารกษ

ไมอยากขดแยงกบหนวยราชการดวยกน ทำใหชมชนแออดไมสามารถขอเชาทดนได

เชน กรณชมชนโรงสบหลงมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ทมการโยนกลองกนไปมา

ระหวางมหาวทยาลยเกษตรศาสตรกบกรมธนารกษ

กลาวเฉพาะชมชนทมการทำเอมโอยกบ พอช. กยงมอปสรรคในทางปฏบต

มากถงขนาดน กรณหนวยงานทไมยนดเซนเอมโอยกบ พอช. ยงประสบปญหายาก

ลำบากในการขอเชาทดน เชน กรณชมชนในทดนในเขตเมองเกาทมการขนทะเบยน

เปนโบราณสถานของกรมศลปากร แมในทางปฏบตไดมการเปลยนแปลงมากแลว

เชน ชมชนกำแพงเมอง จงหวดเชยงใหม แตกไมสามารถขอยกเลกเขตโบราณสถาน

และขอเชาทดนจากกรมศลปากรได ทำนองเดยวกบชมชนทอยในทดนของการทาเรอ

แหงประเทศไทย กไมสามารถเจรจาขอเชาทดนได

เมอมอปสรรคเชนน โครงการบานมนคงกจะเดนไดชาลง โครงการทเดน

หนาไปไดในระยะแรกทเปนโครงการนำรอง มกจะเปนโครงการทมเงอนไขเฉพาะ

เชน เกดเหตไฟไหม แลวชาวบานปรบผงชมชนปลกใหม เปนชมชนทเจาของทดน

ยนดขายทดนใหราคาถก บางชมชนทถกโฆษณาวาเปนโครงการบานมนคงสำเรจแลว

แตแทจรงแลว ยงไมมการทำสญญาเชา เชน ชมชนคลองเตยลอค 7-12 เพราะ

การทาเรอฯ ไมยนยอม

ความยากลำบากในการไดมาซงทดนกรณทชมชนแออดทอยในทดนของรฐ

ซงนบวายากแลว กรณชมชนในทดนเอกชนยงยากลำบากกวา เพราะเจาของทดน

ในเมองซงมชมชนแออดตงอย ยอมตองการจะขบไลชมชนและขายทดนใหเอกชน

รายอนเพอทำกำไรมากกวาขายใหคนจน กรณทดนเอกชนน เจาของทดนมสทธเหนอ

กรรมสทธบนทดนของตวเองอยางเตมท พอช. แทบจะเขาไปมบทบาทในการเจรจา

ชวยเหลอชมชนไดนอยมากเพราะตองเคารพสทธตามกฎหมายของเจาของทดน

ดงนนการตอตานการไลรอ การเจรจาตอรองจงตองอาศยพลงของชาวบานเปนกำลง

สำคญ โดยกลาวอางถงการเหนอกเหนใจ การแบงปนเพอความเปนธรรม เชน

กรณชมชนหวายทอง ถนนสขมวท 77 ทชาวบานโดยการสนบสนนของเครอขาย

สลม 4 ภาค ตองชมนมเรยกรองใหนายไพบลย วฒนศรธรรม รองนายกรฐมนตร

57บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

ขณะนนชวยเปนคนกลางไปเจรจากบเจาของทดน เพราะชาวบานพงทนายของ พอช.

ไมได เพราะทนายเองเปนคนกลอมใหชาวบานยอมเซนรอยายบานเรอน โดยไม

ไดรบคารอถอนหรอการชวยเหลอใดๆ

นอกจากนยงมกรณชมชนในทดนวดอกจำนวนมาก ทถกไลรอ ซงสทธตาม

กฎหมายวดซงเปนนตบคคลตามกฎหมายสามารถฟองขบไลชมชนได ชมชนจงตอง

อาศยการรวมตวเพอเจรจาตอรองกบเจาอาวาส หรอคณะกรรมการวดแลวแตกรณ

เพอขอแบงปนทดนในการเชาหรอเชาซอระยะยาว แตกไมใชเรองงาย เพราะวดม

วธคดในการมงแสวงกำไรจากการใหเชาทดนเชงธรกจดวยการใชทดนเพอสราง

อาคารพานชยหรอทจอดรถไมตางกบวธคดของบรษทเอกชน เชน กรณชมชนวด

ยานนาวา กรณชมชนวดกลยาณ ฯลฯ

จากตวอยางเหลานจะเหนไดวา การไดมาซงทดนเพอดำเนนโครงการบานมนคง

นนไมใชเรองงาย และลำพงแนวทางการประสานงานท พอช. ใชแตอยางเดยวไม

เพยงพอทจะบรรลวตถประสงค ดงนนจงจำเปนตองใชพลงของขบวนประชาชนใน

การรณรงคเรยกรองและกดดนทางสาธารณะรวมดวย เพราะจะทำใหเกดการวพากษ

วจารณและพจารณาการใชประโยชนทดน ทไมใชเพอประโยชนทางธรกจ แตควร

คำนงถงประโยชนในเชงสงคมดวยการใหคนจนมทอยอาศยทมนคงและเพอสภาพ

แวดลอมทดขนของเมองโดยรวมดวย ดงเชน กรณทเครอขายสลม 4 ภาคเจรจา

ตอรองกบการรถไฟฯ

นอกจากน กรณของการรถไฟฯ นนเปนตวอยางทชดเจนถงประสทธผลท

แตกตางกนระหวางแนวทางประสานและกดดนของเครอขายสลม 4 ภาค ททำให

การรถไฟฯ ยอมใหเชาทดนตามกรอบของมตบอรด 13 กนยายน 2543 สวน

แนวทางการประสานของ พอช. นน ไมไดผล เพราะการรถไฟฯ บายเบยง เนองจาก

ลกๆแลวถงทสดการรถไฟฯ กคดวาหากสามารถสงวนทดนไวใหการรถไฟฯ ใชประโยชน

ยอมดกวาการใหชมชนเชา

เมอไมมการฝาขามขอจำกดเรองทดน โครงการบานมนคงทดำเนนมาไดระยะ

แรก กจะคอยๆ ชะลอตวลง เพราะเจาของทดนนอยรายทจะยอมใหชมชนไดอยใน

ทดนของตวเอง โดยใหเชาหรอขายราคาถก ทายทสด พอช. เรมมองหากลมเปาหมายใหม

58

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

เปน บานมนคงชนบท เพราะทดนมอยแลว เพยงแตใหเงนกปรบปรงซอมแซมบาน

จะไดทำยอดสรางผลงานไดเรวขน

2. ปญหางบประมาณอดหนนสาธารณปโภคไมเพยงพอ โดยทวไปรฐบาล

จะอดหนนโครงการทอยอาศยสำหรบผมรายไดนอย ดวยการสนบสนนงบประมาณคา

สาธารณปโภค สวนตนทนราคาทดนชาวบานตองผอนชำระเองตามราคาตนทนของทดน

แตละแปลงทมราคาสงตำแตกตางกนตามทำเลทตงหรอเงอนไขอนๆ แตงบประมาณ

ทรฐอดหนนใหการเคหะแหงชาตกบ พอช. ไมเทากน ทงๆทเปนเรองทอยอาศย

เพอคนจนเหมอนกน กลาวคอ ขณะทโครงการบานเอออาทรของการเคหะแหงชาต

ไดงบอดหนนหนวยละ 80,000 บาท แต พอช. กลบไดงบอดหนนในการทำ

โครงการบานมนคงเพยง 68,000 บาทตอหนวย ซงจะมปญหาอยางมากในกรณท

ชมชนปรบผงชมชนแลวสรางใหมเพราะคาถมท คาปกเสาไฟฟา วางทอประปาและ

ทางระบายนำชมชน ไมเพยงพอ สวนทเกนจากงบประมาณทรฐอดหนน ชาวบานก

ตองผอนชำระเพม ปญหานเปนปญหาทชาวบานทรวมโครงการบานมนคงตางประสบปญหา

แต พอช.ในฐานะหนวยงานรฐ ไมอาจจะฝนมตคณะรฐมนตรซงเปนผบงคบบญชา

ของ พอช. ได ชาวบานทอยในเครอขายของ พอช. กสงบเงยบไมเสนอปญหาเรองงบ

ประมาณนตอรฐบาล เพราะ พอช. วเคราะหวา หากเสนอของบประมาณเพมจากรฐบาล

แลว รฐบาลอาจเลกสนบสนนโครงการน ดงนนคณะกรรมการชาวบานในโครงการ

บานมนคงจงตองยอมกระเหมดกระเหมทำโครงการภายใตงบประมาณทจำกด

ตรงกนขาม เครอขายสลม 4 ภาค เหนวา เปนเรองไมเปนธรรมทโครงการ

สวสดการสำหรบคนจนเหมอนกน แตกลบไดรบการอดหนนจากรฐบาลไมเทากน

ดงนนเครอขายสลม 4 ภาค จงไมลงเลทจะเสนอปญหาตอรฐบาลตงแตสมยรฐบาล

ทกษณมารฐบาลสรยทธจนถงสมยรฐบาลสมครวา รฐบาลควรจดสรรงบประมาณ

อดหนนโครงการบานมนคงใหเพยงพอกบความจำเปนตองใชจรง หรออยางนอย

ควรไดเทากนกบทรฐบาลอดหนนโครงการบานเอออาทร

มากไปกวานน เครอขายสลม 4 ภาค ยงตรวจสอบตอไปอกวา พอช. ไดจดสรร

งบประมาณทไดรบมาจากรฐบาลใหเกดประโยชนสงสดตอชมชนหรอไมเพยงใด

เมอเครอขายสลม 4 ภาค ไดรบคำชแจงจากผแทน พอช. ในการประชมทกระทรวง

59บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

พฒนาสงคมและความมนคงของมนษยเมอวนท 15 มนาคม 2550 จงพบวา จาก

งบประมาณทรฐบาลอดหนนใหโครงการบานมนคง 68,000 บาท ตอหนวยนน พอช.

ไดจดสรรเงนไปเปนงบพฒนากระบวนการ รวม 11,070 บาทตอหนวย หรอคดเปน

16 เปอรเซนตของงบประมาณทไดรบ เชน งบสมมนาดงาน เผยแพรประชาสมพนธ

5,000 บาทตอหนวย อดหนนภาคอนในเมอง 1,500 บาทตอหนวย ฯลฯ เมอหก

รายจายอนๆ อก ทำใหเหลองบประมาณทอดหนนเปนคาปรบปรงสาธารณปโภค

จรงเพยง 35,000 บาทตอหนวย ซงเปนทนาเคลอบแคลงวา งบทถกนำไปใชเพอ

ประโยชนทางออมอนๆ นน เชน การซอหนาโฆษณาประชาสมพนธโครงการ หรอ

ใชงบประมาณไปกบภาคนกวชาการ และภาคอนๆในเมองนน มความจำเปนมาก

นอยเพยงใด เมอเทยบกบการผลกภาระใหชาวบานตองแบกภาระหนสนทสงขนจาก

การทไมไดงบอดหนนสาธารณปโภคอยางเพยงพอ

อยางไรกตาม หลงจากทมการอภปรายซกถามในประเดนน แลว พอช. กไดให

คำชแจงไดในระดบหนง แตทายทสดกใหคำตอบสดทายวา การจดสรรงบประมาณดง

กลาว ผานมตคณะกรรมการทมตวแทนชาวบานเปนกรรมการรวมดวย จงคลาย

กบวา “ตวแทนชาวบาน” ทอยในคณะกรรมการถกหยบยกมาเปนขออางเพอใหความ

ชอบธรรมกบการจดสรรงบดงกลาว ทงๆท บคลากรระดบสงของ พอช. เองกยง

กงวลวา หาก ตารางแจกแจงการจดสรรงบประมาณถกเผยแพรออกไปในวงกวาง

อาจทำใหเกดขอวพากษวจารณและกระทบตอภาพลกษณองคกรไดวา เหตใดองคกร

ทมวตถประสงคสนบสนนชมชน กบเบยดบงงบประมาณทควรจะจดสรรใหชมชนไปใช

ในการประชาสมพนธหนวยงานเสยมาก

3.ปญหาการขาดแคลนเงนกเพอปลกบาน ในการดำเนนโครงการบานมนคง

นน หลงจากทชาวบานบรรลขอตกลงเรองทดนไมวาจะเปนการเชาระยะยาวหรอการเชา

ซอกตาม ขนตอนตอไปคอการปลกบานใหไดมาตรฐาน ซงโดยทวไปเมอมความ

มนคงในทดน ไมตองกงวลวาจะถกไลรอ ชาวบานกจะมแรงจงใจในการปลกสราง

บานทมคณภาพด ไมอยากใหมสภาพเปน “สลม” ในขนตอนสรางบานนชาวบาน

จำเปนตองกเงนเปนคาปลกบาน มชาวบานไมกรายจะมเงนออมถงหลกแสนบาทเพอ

ใชในการปลกบาน จนถงกลางป 2551 ไดมปญหาเกดขน เนองจากกองทนของ พอช.

60

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ทตงไวสำหรบใหชาวบานไดมากปลกบานนน งบประมาณรอยหรอไมเพยงพอให

ชาวบานกยม ทำใหหลายโครงการทเขาโครงการบานมนคงและปรบปรงสาธารณปโภค

เสรจแลว ตองหยดชะงกเพราะไมไดรบเงนกเพอปลกบาน

พอช. พยายามแกไขปญหาน ตามทไดปรากฏรายงานขาวในหนาหนงสอพมพก

คอ พอช. จะขอกเงนจากธนาคารออมสนในอตราดอกเบยรอยละ 6 แตจะนำมาปลอย

กใหชมชนในอตรารอยละ 4 เทากบอตราดอกเบยท พอช. ปลอยกใหกลมออม

ทรพยหรอสหกรณ ในโครงการบานมนคงกอนหนาน โดยรฐบาลจะอดหนนสวนตาง

ของดอกเบยรอยละ 2 (มตชนรายวน 4 ตลาคม 2551) แตทวา โดยขอเทจจรงแลว

นเปนการใหขาวตอสอมวลชนโดยพดความจรงไมหมด เพราะกระทรวงพฒนาสงคมฯ

จะอดหนนสวนตางดอกเบยใหเพยง 2 ป ตงแตปท 3 เปนตนไป จะตองคดอตรา

ดอกเบยตามอตราตลาดคอ รอยละ 6 เมอรวมคาบรหารจดการของสหกรณแลว อตรา

ดอกเบยทชาวบานทจะตองจายจรงคอ 8 % ในขณะทโครงการบานมนคงทดำเนน

การไปกอนหนาน สหกรณเสยดอกเบยให พอช. รอยละ 4 และชาวบานจายจรง

ใหสหกรณรอยละ 6 นนหมายถง ชาวบานตองจายคาดอกเบยเพมขน 2 เปอรเซนต

หมายถงภาระทเพมขนอยางมากจากสำหรบคนจน เพราะอตราดอกเบยทเปลยนไป

เพยงรอยละ 1 จะทำใหเงนสทธทชาวบานตองผอนชำระเพมขนเปนหลกหมนบาท

แนวทางท พอช. เสนอเพอเปนการแกไขปญหาเรองขาดแคลนเงนก แสดง

ใหเหนถงการผลกภาระมาใหชาวบาน เครอขายชาวบานภายใต พอช. กมไดแสดง

ทาทคดคาน แตทวาเครอขายสลม 4 ภาค ดวยวธคดนอกกรอบไมจำกดตามการ

ชนำของ พอช. ไดโตแยงวา วธการดงกลาวยงไมใชวธการทดทสด โดยชใหเหนวา

ปญหาทชาวบานไมมเงนกเพอปลกบานนน ไมควรจะเปนปญหาแคระดบ พอช. และ

การแกไขปญหากไมควรใชวธการผลกภาระคาดอกเบยทเพมขนมาใหคนจน เครอ

ขายสลมจงอางถง นโยบายกองทนเพอทอยอาศยสำหรบผมรายไดนอย ซงเคยถก

บรรจอยในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 (2540-2544) โดยใน

แผนดงกลาว เสนอใหจดตงกองทนขนาด 10,000 ลานบาท โดยใหกระทรวงการ

คลงจดสรรงบประมาณปละ 2,000 ลานบาท เปนเวลา 5 ป เครอขายสลม 4 ภาค จง

หยบยกเอาหลกการดงกลาวมาเสนอใหรฐบาลสนบสนน พอช. และโครงการบาน

61บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

มนคง โดยคำนงถงความเปนไปไดและความจำเปนของงบประมาณ แลวเสนอตอ

รฐบาลวาควรสนบสนนใหคนจนสามารถเขาถงทอยอาศยดวยการจดสรรงบประมาณ

เพมใหกองทนของ พอช. ปละ 1,000 ลานบาท เปนเวลา 5 ป เพราะทอยอาศยเปน

หนงในปจจยสทจำเปนสำหรบมนษย รฐบาลควรเพมงบใหกองทน พอช. จะไดไม

ตองไปกเงนจากแหลงเงนกอน สหกรณจะไดกเงนจาก พอช. ในอตราดอกเบยตำ

เชนเดยวกบโครงการทดำเนนมากอนหนาน

จากอปสรรคปญหาของโครงการบานมนคงสามประการขางตน และแนวทางใน

การฝาขามปญหาทแตกตางกน ระหวาง พอช. ซงเปนหนวยงานรฐ ทแมจะมความ

ตงใจอยางเตมทในการเดนหนาทำโครงการบานมนคงเพอใหคนสลมมทอยอาศย

ทมนคง แตทายทสด พอช. กมขอจำกดทงในดานกฎระเบยบทางกฎหมายและ

นโยบายของฝายการเมองเนองจากการเปนหนวยงานรฐ สวนภาคประชาชนทเปน

อสระทยดโยงอยกบปญหารปธรรม จะมวธการในการฝาขามอปสรรคปญหาทเปน

อสระมากกวา ทสำคญคอสามารถรวมกลมเพอตอรองทางสาธารณะกบฝายการเมอง

ทควบคมนโยบายได

กอนทจะจบในสวนน ผเขยนขอยกเหตการณทสำคญเหตการณหนง เพอช

ใหเหนถง ขอจำกดของการเปนหนวยงานรฐทไมสามารถเผชญกบอปสรรคปญหา

ไดโดยตรง นนคอ ปญหาการออกทะเบยนบาน

เมอครงทโครงการบานมนคงเพงรเรมดำเนนการ ในวนท 11 กรกฎาคม 2547

พ.ต.ท.ทกษณไดเดนทางมาเปดชมชนบานมนคง ทชมชนบอนไก เขตปทมวน ซง

เปนหนงในสบโครงการนำรองของโครงการบานมนคง แตทวามปญหาทอยเบองหลง

ภาพสวยหรของการเปดงานดงกลาวกคอ ผนำของชมชนบานมนคง ถกสำนกงานเขต

ปทมธาน แจงความดำเนนคดขอหาปลกสรางอาคารโดยไมไดรบอนญาตตาม

พ.ร.บ.ควบคมอาคาร เนองจากเปนโครงการนำรองทชาวบานจดผงปลกบานใหม

หลงจากทเหตการณไฟไหมในชมชน โดยทยงไมมหนงสอยนยอมใหปลกสรางบานได

จากเจาของทดนคอ สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย

แตทวาประธานชมชนทถกดำเนนคด กลบถกปรามโดย พอช. ไมใหเสนอ

ปญหาทตวเองประสบทงๆทไดดำเนนการตามนโยบายของรฐบาล แลวไดรบโทษทณฑ

62

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

เพราะ พอช. เกรงวาจะเสยบรรยากาศทนายกรฐมนตรสละเวลามาเปนประธาน หาก

เสนอปญหามาก รฐบาลอาจเปลยนใจไมสนบสนนโครงการบานมนคงกได โดย

รบปากวา พอช. จะสนบสนนผนำชมชนทานนนในการตอสคด จนกระทงผนำชมชน

ทานนนชาวบานไมไดเสนออปสรรคของโครงการใหนายกรฐมนตรไดรบทราบเพอ

แกไข ทายทสดกถกดำเนนคด กระทงศาลตดสนใหเสยคาปรบ 1.6 ลานบาท โดย

พอช. ทำไดเพยงระดมทนเรยไรชาวบานชวยเหลอเปนคาปรบใหผนำทตองรบผดทงๆ

ททำตามท พอช. แนะนำ

เหตการณนบงบอกถงขอจำกดของหนวยงานรฐอยาง พอช. ไดเปนอยางด

ภาคประชาชนกบภาครฐ เสนแบงอนจำเปน

จากอปสรรคและกรณตวอยางขางตน ยอมแสดงใหเหนอยางชดเจนถงขอจำกด

ของ พอช. ในฐานะหนวยงานรฐ ทจะตองระวงไมใหขดแยงกบฝายการเมอง หรอ

หนวยราชการอนๆ ขณะทเครอขายสลม 4 ภาค ซงเปนขบวนการภาคประชาชน

ไมตองกงวลวาฝายการเมองจะไมเหนดวย และถอเปนเรองปกตทจะกดดนตอรอง

เพอเสนอทางเลอกนอกกรอบทรฐกำหนด ดงนนจะเปนสงทผดพลาดอยางมาก หาก

พอช. จะทำการสนบสนนองคกรชมชน แลวพยายามชนำใหองคกรชมชนภายใต พอช.

เหนดวยกบแนวทาง พอช. เพราะหากภาคประชาชนเปนเพยงผคอยสนบสนน คน

เดนตาม หรอลกมอใหกบหนวยงานรฐเทานน เมอหนวยงานรฐเผชญอปสรรคปญหา

ในการดำเนนนโยบาย องคกรภาคประชาชนทมสถานะเปนเพยงลกมอของหนวย

งานรฐ กยอมออนแรงไปดวย ตรงกนขาม หากประชาชนมระยะหางกบหนวยงานรฐ

เมอหนวยงานรฐเผชญอปสรรคเชงกฎระเบยบ ภาคประชาชนสามารถเคลอนไหว

อยางเปนอสระเพอผาทางตนได ดงนนสงสำคญกคอ ไมควรทจะปดกนการแสดงออก

ของขบวนการภาคประชาชน ในการวพากษวจารณตชมนโยบายนน ควรเขาใจวา การ

เคลอนไหวอยางเขมขนของภาคประชาชนคอ เครองบงชความเขมแขงขององคกร

ชมชนอนเปนวตถประสงคของการกอตง พอช.

ในสวนทายน ผเขยนจะวเคราะหและถกเถยงในเชงแนวคด (concept) วา

เพราะเหตใด หนวยราชการรวมทง พอช.ซงไดชอวาเปนองคกรสนบสนนชมชนจงรสก

63บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

ไมยนดนกหากขบวนการภาคประชาชนจะมาวพากษวจารณโครงการนโยบายของ

หนวยราชการ โดยใชแนวคดวาดวย ภาคความรวมมอ (partnership) โดยเฉพาะ

ในกรณของ พอช. ททำงานประสานกบเครอขายหลายชมชนอยางใกลชด ยงรสกวาตว

เองเขาใจปญหาชมชนแออดอยางด หรอบางครงอาจเผลอไผลไปเขาใจวา พอช.

สามารถพดแทน (represent) ชาวบานไดดวย

นนกเพราะความเขาใจโดยทวไปเกยวกบแนวคดวาดวย ความเปนหนสวนหรอ

ภาคคความรวมมอ (partnership) ในสงคมไทยมกจะเขาใจหรอตดยดกบมายาคตวา

การเปนหนสวนหรอภาคความรวมมอนน เปนการประสานงานกนอยางสอดคลอง

กลมกลนระหวางภาคสวนตางๆ โดยไมมการปะทะขดแยงจนกระทงมองขามความ

ไมลงรอย ความไมเทาเทยมระหวางหนสวนตางๆ ทมาทำงานรวมกน ทงๆท โดยขอ

เทจจรงแลวหากทบทวนแนวคด partnership ทใชกนในตางประเทศ จะพบวา มไดม

ความหมายถงความรวมมอแบบประสานกลมกลน ดงทมกนยมใชกนอยางแพร

หลายในสงคมไทย หากแตจะมการตระหนกถง ความตงเครยดทแฝงอยภายในความ

เปนหนสวน อาท

Peter Kamara ซงใหนยามวา ภาคเปนความสมพนธขามหนวยงานระหวาง

บคคล กลม และองคกรซงมลกษณะ เปนการทำงานรวมกนเพอใหบรรลขอตกลง

หรอเพอปฏบตภารกจเฉพาะ มการตกลงกนไวลวงหนาในเรองของพนธะและความ

คาดหวง โดยมการทบทวนความสมพนธอยเสมอ และมการแกไขขอตกลงเมอ

จำเปนและมการรวมรบผดชอบในผลประโยชนและความเสยงทเกดขน และความ

สมพนธแบบภาคความรวมมอมใชความสมพนธแบบราบรนประสานกลมกลน

หากแตมความตงเครยดแฝงเรนอยในตวเองและในกระบวนการแปรเปาหมายไป

สการปฏบต ( Gallant et al 2002 :153)

Julianne Cheek (2003) กไดเนนวา ความสมพนธระหวางหนสวนในภาค

นนเปนความสมพนธเชงอำนาจทมการตอรองกนเสมอ (Negotiated social space)

Cheek วเคราะหความเปนหนสวนในดานสาธารณสขระหวาง แพทยกบผปวยทด

เผนๆเหมอนกบวา ผปวยมความเปนอสระในการจดการกบสขภาพของตวเองได

แตในทางปฏบต การปฏบตตวของคนปวยเปนการปฏบตตามแนวทแพทยในฐานะผ

64

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

เชยวชาญไดชแนวไวแลววา สงใดถกสงใดผด คนปวยเปนแตเพยงผทตองรบผด

ชอบในการดแลตวเอง (ตามคำแนะนำของแพทย) ใหมากขน Cheek ไมไดปฏเสธ

การสรางความเปนหนสวนระหวางกน แตเขาตองการชใหเราตระหนกวา บางครง

คำวา ความเปนหนสวน อาจเปนแคโวหาร ( rhetoric) ทคนมสถานะเหนอกวาใช

เพอสรางความชอบธรรมใหกบแนวทางของตวเองกได

ในนยามความเปนหนสวนมมตทสำคญ 2 มต คอ ความยอมรบซงกนและ

กน (mutuality) และ อตลกษณขององคกร (organization identity) (Brinkerhoff

2002 :14-16) ในมตแรก มลกษณะเดนคอ เปนความสมพนธเชงแนวราบ ม

ความรวมมอกน ตรวจสอบซงกนและกน การรวมตดสนใจ มากกวาจะมฝายใดม

บทบาทเหนอฝายอนๆ นอกจากน ยงตองมวตถประสงครวมกน มความไววางใจและ

เคารพซงกน รวมถงการตระหนกถงการพงพาซงกนและกน ไมใชฝายใดฝายหนง

เปนผพงพาเทานน กลาวโดยสรป การยอมรบซงกนและกน หมายถง ผมสวนรวมทกฝาย

ลวนมผลกระทบตอวตถประสงค กระบวนการ และผลทเกดขนรวมกน การยอมรบซงกน

และกนยงมนยถงความยตธรรม ความเทาเทยมของหนสวนตางๆ อกดวย

สวนมตอตลกษณขององคกร (organization identity) หมายถง สงทม

ลกษณะเดนเฉพาะและตอเนองขององคกรนนๆ การสรางสรรคและรกษาอตลกษณ

ขององคกรเปนสงทจำเปนสำหรบการประสบความสำเรจในระยะยาว เพราะเปนเรอง

ของการสบทอดความเชอและคณคาใหมความยงยนการพจารณาอตลกษณของ

องคกรสามารถพจารณาไดในสองระดบ ระดบแรก คอ การพจารณาวา องคกร

สามารถยนหยดรกษาพนธกจ คานยมหลกและองคประกอบของตวเองไดหรอไม

เพยงใด หรอวาเมอเขาไปเปนหนสวนแลว ถกครอบงำจากหนสวนหลก อตลกษณ

ขององคกรในระดบทสอง คอการรกษาคณลกษณะขององคกร ในดานความ

เชยวชาญ ความรเฉพาะ

ในการเปนหนสวนเพอการพฒนานน แตละฝายตางตองมการปรบตวเพอ

ใหเขากบลกษณะของความสมพนธแบบภาคความรวมมอ มใชรกษาจารตการ

ทำงานแบบเดมของตวเอง และเพอจะรบประโยชนทเพมมากขนจากการเปนภาค

ความรวมมอ สงทหนสวนตางคาดหวงกคอ การเปนหนสวนนนจะเปนการสรางมลคา

65บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

เพม (Value – added) ใหกบตน แตการไดรบประโยชนนนอาจไมเทากน บางคน

อาจไดมาก บางคนอาจไดนอย ดงนนการจะขามพนสงททาทายสำหรบการเปนภาค

ความรวมมอกคอ แตละฝายตองมนใจวา การเปนหนสวนนนเปนการเพมมลคา ซง

มลคาดงกลาวจะเกดขนไดเมอแตละหนสวนมคณคาเฉพาะทจะสมทบ ไมวาจะเปน

แหลงทรพยากร ความชำนาญ ฯลฯ ถาอตลกษณขององคกรสญเสยไป คณคาทจะ

สมทบกสญเสย ผลประโยชนทจะไดรบกลดหายไป ความชอบธรรมทจะเปน

สวนประกอบในภาคความรวมมอกลดนอยลง

ดงนน Jennifer M. Brinkerhoff (2002 :17) จงยำวา การครอบงำ การรกคบ

ของราชการเขาไปภาคอนๆ จะเปนการทำใหสญเสยศกยภาพของหนสวนทจะ

สมทบคณประโยชนใหกบภาคความรวมมอในระยะยาว ดงนนการยอมรบอตลกษณซง

กนและกนจงมความสำคญตอการรกษาอตลกษณขององคกร

ผเขยนใครขอยกตวอยาง ผลเสยทเกดจากการบดเบอนแนวคดเกยวกบ

ความเปนหนสวนในการพฒนาในสงคมไทย เนองจากในการคดเลอกตวแทนของ

ภาคประชาชนในการรวมทำงานกบภาครฐ แนวโนมทเกดขนกคอ หนวยงานภาค

รฐมกจะเลอกกลมบคคลทมแนวโนมคดคลายกนกบหนวยราชการ เพอใหการดำเนน

การราบรน ไมมการถกเถยง เชน การคดเลอกตวแทนลกจางในคณะกรรมการไตรภาค

ดานแรงงาน แตกดงทมการวพากษวจารณวา ตวแทนลกจางในคณะกรรมการไตรภาค

ไมไดเปนตวแทนของกรรมกรรายยอยจรงๆ สดทายจงทำใหเกดการจดตงองคกรตาม

กลมยานตางๆ ซงเปนองคกรแรงงานทมฐานมวลชนจรง และนำเสนอปญหาทเปน

ปญหาของแรงงานจรงๆ แตเมอพวกเขาไมมตวแทนในภาคทเปนทางการ กตองใชวธ

การเดนขบวนสดทาย ตวแทนลกจางในคณะกรรมการไตรภาค กไมไดเปนตวแทนของ

แรงงานอยางแทจรง ไมสามารถเสนอปญหาของคนงานไดจรง

กลบมาทกรณของโครงการบานมนคง แมโดยโครงสรางของคณะกรรมการ

โครงการบานมนคง จะมตวแทนชาวบานรวมดวย แตความทความสมพนธระหวาง

ตวแทนชาวบานเหลานนกบ พอช. ประสานใกลชดจนแทบจะกลายเปนเนอเดยวกน

ทำใหผแทนชมชนเหลานน สญเสยความเปนตวของตวเอง หรอสญเสยอตลกษณ

ของการเปนภาคประชาชน ทจะคดนอกกรอบหรอนอกแนวทางท พอช. ชนำดงท

66

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

5 ผสนใจประเดนทผเขยนวเคราะหขบวนการชมชน อนเนองจากโครงการบานมนคงสามารถอานไดใน บญเลศ วเศษปรชา. 2550

ผเขยนไดแสดงใหเหนขางตน

สวนความสมพนธระหวาง พอช. กบเครอขายสลม 4 ภาค ทมทงแสดงความ

เหนดวยหรอไมเหนดวยกบ พอช. ขนอยกบประเดน มกจะถกมองวา ไมรวมมอ

กบ พอช. ทงๆทการสะทอนความเหนทแทจรงของชาวบานให พอช. ไดรบทราบ

เพอใหเกดการเจรจาหาขอยตซงเปนทยอมรบรวมกนทงสองฝาย คอ สงทเกดขน

เปนปกต ในกระบวนการทำงานรวมกนของภาคสวนทมธรรมชาตแตกตางกน

นอกจากน ยงมประเดนทตองพจารณาอกประเดนหนงกคอ เมอผผลกดน

นโยบายเปลยนจากภาคประชาชนมาเปนภาครฐ คอ พอช. จงมขอจำกด ทำใหจำเปน

ลดทอนความแหลมคมของการวเคราะหปญหาของชมชนแออดจากภาคประชาชน

ทใหความสำคญตอปญหาการแยงชงทดนในเมอง เปนการเนนการจดการชมชนในเชง

เทคนคและความรวมมอกบภาคอนๆในเมอง

Peter Somerville ผศกษาเกยวกบนโยบายทอยอาศยมความเหนวา แนวโนม

หนงของการแกไขปญหาทอยอาศยกคอการลดทอนใหเหลอเพยงเรองเทคนคและ

ดานศลธรรม ไมพดถงความอยตธรรมเชงโครงสราง ไมเคยพดถงการกระจายการ

ถอครองทดน (Somerville 2000 :146) กรณ ชมชนแออดในทดนเอกชนเปนตวอยาง

ทดถงปญหาการจดการทดน การกระจกตวของทดนเพอการเกงกำไรโดยบรรดาเจา

ทดนทมทดนแตไมใชประโยชน แตเราไมเคยไดยนชาวบานในเครอขาย พอช. พด

ถงรากเหงาของปญหาเหลาน เพราะกจกรรมท พอช. เนนยำการมสวนรวมของ

ชาวบาน เปนการมสวนรวมหรอการพฒนาศกยภาพในเชงเทคนค เชนความสามารถ

ของชางในการกอสรางบาน การบรหารจดการงบประมาณและแจกจายวสดกอนสราง

ความสามารถในเชงเทคนคเหลาน ยงหางไกลจากการวเคราะหประเดนเรองรากเหงา

ของปญหาชมชนแออดจากการกระจายทรพยากรทดนอยางไมเปนธรรม และหางไกล

จากการสรางขบวนการประชาชนทเปนตวของตวเอง5

67บทบาทภาคประชาชนในการผาทางตนปญหาชมชนแออด

บญเลศ วเศษปรชา

บทสงทาย

ไมเปนทนาสงสยวา โครงการบานมนคง สรางสรรคประโยชนใหกบชาวชมชน

แออดมากนอยเพยงใด โครงการนเปนโครงการทสอดคลองกบความตองการของ

ชมชนแออดสวนใหญ นอกจากน โครงการบานมนคง ยงมกระบวนการวธทนาสนใจ

ทใหบทบาทของชมชนในการดำเนนโครงการ ซงถอเปนทศทางการบรหารจดการโครงการ

รวมระหวางภาครฐกบภาคประชาชนทนาสนใจ

แตทวา จะเปนความผดพลาดครงสำคญ หาก พอช. ผดำเนนโครงการบาน

มนคง จะพยายามประสานงานอยางใกลชดกบเครอขายองคกรชมชน จนเกอบจะ

กลายเปนเนอเดยวกน เพราะนนจะเปนการบนทอนศกยภาพของชมชนทจำเปนตองม

ความเปนตวของตวเอง กลาคดนอกกรอบทรฐชนำใหเดน การพยายามรกษาระยะ

หางกบ พอช. โดยเครอขายสลม 4 ภาค คอตวอยางของปฏสมพนธระหวางภาครฐกบ

ภาคเอกชน ทควรไดรบการพจารณาวาไมใชความสมพนธอนเลวราย

ผเขยนหวงวา บทความชนนจะชใหเหนถงจดแขงและจดออนทแตกตางกน

ระหวางภาครฐและภาคประชาชน การดำรงความแตกตางระหวางภาครฐและภาค

ประชาชนเอาไวจะชวยอดจดดอยของแตละฝาย ดงนนจำเปนตองสงเสรมความเปนตว

ของตวเองของภาคประชาชนเอาไว กอนทจะตระหนกในคณคาของสงเหลานนกตอ

เมอ สญเสยมนไปแลว

68

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

บรรณานกรม นลน ตนธวนตย และคณะ. 2542. ววฒนาการชมชนแออดและองคกรชมชนแออดใน

เมอง กรณศกษากรงเทพมหานคร ใน อคน รพพฒน, ชมชนแออด : องคความรกบความเปนจรง. สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย : กรงเทพฯ.

ปราณ พรมเรงไชย. 2532. การพฒนานโยบายเกยวกบชมชนแออด. วทยานพนธพฒนบรหารศาสตรมหาบณฑต (พฒนาสงคม) สถาบนพฒนบรหารศาสตร.

มานพ ประทมทอง. 2531. ลมหายใจแหงมหานคร เรองราวชวตและการตอสของผคนบนกองขยะ. โครงการศกษาทางเลอกการพฒนา : กรงเทพฯ.

สรลกษณ แกวคงยศ. 2533. ชมชนแออด : ตะกอนบางกอก. หจก. รงเรองการพมพ : กรงเทพฯ.

อคน รพพฒนและคณะ, 2525. สลม : ปญหาและแนวทางแกไข. มหาวทยาลยธรรมศาสตร : กรงเทพฯ.

Brinkerhoff, Jennifer. Partnership for International Development : Rhetoric or Result? London : Lynne Reinner Publishers Inc. 2002.

Cheek, Julianne. Negotiated Social Space: A Relook at Partnership in Contemporary Health Care. Primary Health Care Research and Development. 2003:4 : 119-127.

Davis, Mike. 2005. Planet of Slums. Verso: London and New York.

Gallant, M.H., Beaulieu, M.C. nd Carnevale, F.A. Partnership: an analysis of concept within the nurse-client relationship. Journal of Advanced Nursing 40 (2002): 149-157

Llanto, Gilberto M. 2007. Shelter Finance Strategies for the Poor: Philippines. Environment and Urbanization. Vol 19 (2) : 409-423.

Somerville, Peter. 2000. Social Relations and Social Exclusion : Rethinking Political Economy. Cambridge University Press: Cambridge.

Tarrow, Sidney. 1994. Power in Movements : Social Movement and Contentious Politics. Cambridge University Press: Cambridge.

http://www.codi.or.th/baanmankong/index.php?option=displaypage&Itemid=71&op=page&SubMenu=

บทท 3โลกความรนแรงของวยรน ในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

70

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

บทคดยอ

การใชความรนแรงของเดกวยรนกลายเปนปรากฏการณในชวตประจำวนใน

สงคมไทย ความรนแรงทถกนำเสนอผานสอสารมวลชนทแพรหลายในสงคมอยาง

กวางขวางและรวดเรวในกระแสโลกาภวฒนนมกสะทอนภาพของเดกวยรนในฐานะ

ของการเปน “ผกระทำการ”

รปแบบและระดบการกระทำรนแรง ทำใหสงคมผใหญเกดการตนตระหนก

ทางศลธรรม และเรยกรองใหรฐตนตวในการควบคม จดการ อาทเชน การเสนอ

ใหตำรวจมอำนาจและใชอำนาจอยางเขมแขงในปราบปรามกลมเดกวยรนทกระทำ

รนแรง แตกพบวาการใชอำนาจรฐในการควบคม จดการนนไมประสบความสำเรจ

งานวจยเรอง ปจจยทสงผลตอพฤตกรรมเสยงของเดกและเยาวชนในเรองความ

รนแรงทผเขยนทำการศกษาโดยใชระเบยบวจยเชงชาตพนธวรรณนาพบวา การใช

ความรนแรงของเดกวยรนเปนภาพสะทอนวฒนธรรมวยรนชายขอบในสงคมเมอง

การดำเนนชวตประจำวนทามกลางความสมพนธเชงอำนาจ การเมอง และวฒนธรรม

3∫∑∑’Ë โลกความรนแรงของวยรน ในบรบทความเปนเมอง1

ปนดดา ชำนาญสข2

1บทความวจยนพฒนาจากรายงานการศกษาวจยเรอง ปจจยทสงผลตอพฤตกรรมเสยงของเดกและเยาวชนในเรองความรนแรง โดยผเขยนมวตถประสงคในการนำเสนอขอมลจากภาคสนามเพอหลกเลยงการอธบายปรากฏการณทางสงคมไทยในลกษณะของการตดกบดกทฤษฏตะวนตก อยางไรกตามมอาจปฏเสธไดวาผเขยนมความรในแนวคด ทฤษฏตะวนตกผานประสบการณการเรยนรตางๆทผานมาและจากการอานเอกสารตางๆดงแสดงไวในสวนของบรรณานกรม 2ผเขยนสำนกอยเสมอวาผใหขอมลหลกเปนเสมอนครผทำใหผเขยนเขาใจความหมายและคณคาของความรนแรงมากขน และถายทอดความเขาใจนนสวงการวชาการและสงคม ขอขอบคณ รองศาสตราจารย ดร.พรรณ บวเลก มหาวทยาลยเกรกทกรณาใหโอกาสโดยเปดพนทใหผเขยนไดนำเสนอความรและใหกำลงใจในการสรางสรรคและพฒนาผลงานทางวชาการ ผเขยนไดรบความเมตตาจากรองศาสตราจารย ดร.สมเกยรต วนทะนะ และ รองศาสตราจารย ดร.ชยวฒน สถาอานนตทกรณาอานและใหคำแนะนำในการปรบปรงงานเขยนตนฉบบของงานวจยซงเปนตนกำเนดทมาของบทความวจยชนน อาจารยทงสองนนเปนตนแบบของการพฒนาวธคดเชงวพากษในการทำงานวจยสงคมของผเขยน ผเขยนเปลยนชอบคคล และชอสถานทเพอเคารพสทธของผใหขอมลหลก

71โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

ทอยภายใตระบบทนนยมเปนบรบทสำคญในการกอรางวฒนธรรมความรนแรง

ทผสมผสานกลมกลนกบวฒนธรรมบรโภคนยมในกลมเดกวยรนชายขอบ ดงนน

การปองกนและแกไขปรากฏการณการใชความรนแรงในกลมเดกวยรนจงไมใช

การมงเนนการใชวธการจบกม ปราบปรามโดยเจาหนาทตำรวจซงเปนการแกไขปญหา

ในระดบปจเจกบคคล หากแตควรรอ-สรางโครงสรางสงคมและวฒนธรรมความ

รนแรงทแผซานอยในอกมตหนงของการพฒนาความเปนเมอง รวมถงรอ-สราง

การใหคณคาและความสำคญกบสรางอตลกษณของเดกและเยาวชนผานการ

ครอบครองวตถและเงนตราโดยละเลยสำนกและความรบผดชอบสงคม

คำสำคญ 1) ความรนแรงของเดกวยรน 2) ภาวะชายขอบ 3) ความสมพนธเชง

อำนาจ การเมอง และวฒนธรรม

Abstract Violence among Thai youth is the everyday life phenomena in Thai society. Their violence represent through mass media in the globalization world, it reproduces them in the status of “THE VIOLENCE ACTOR”. The type and level of violation make more mania moral society. The people require government to manage and control the youth violence, law enforcement is the government tool but it is not efficiency. This article was written by my research that the data were collected by ethnography technique. The result found that the violence among Thai youth is the reflex of marginal youth culture in urban society. Their lifestyle beyond power relationship, political and culture in the capital system, it is the significant context to construct violence cultures that merge into consumerism. In addition the prevention and solution aren’t only law enforcement but also re-construct violence social structure and culture, which exist in urban development. The final research suggestion is re-construct value and meaning identity among youth through consumes things, money and infringe upon social responsibility. Key words : 1) youth violence 2) marginalize 3) power relationship, political and culture

72

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

บทนำ

วทยาศาสตรสมยใหมเปนองคความรทเรมพฒนาขนในชวงครสตศตวรรษท 16

และเรมลงหลกปกฐานอยางมนคงในตนครสตศตวรรษท 18 องคความรชนดนกลาย

เปนแมแบบขององคความรหลายแขนงทมงเนนการพฒนาตางๆทงการพฒนา

ทางการแพทย เทคโนโลย วศวกรรม หรอแมกระทงการพฒนาสงคมและสงแวดลอม

การพฒนากอใหเกดคณประโยชนมากมายหลายประการ ในขณะเดยวกนก

กอใหเกดโทษมหนตตอการดำรงชวต อาทเชนมลภาวะทเปนพษ อบตเหต การใชอาวธ

ทมความรนแรงทำลายลางกน เปนตวอยางสวนหนงของดานมดในมตความเจรญ

ทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยททำใหคนสวนหนงในสงคมมคณภาพชวตทแยลง

และเกดความไมมนคงในชวต หรออาจกลาวอกนยหนงวา ในสงคมพฒนามสงคม

เสยงเปนภาพซอนอยดวย

เราไมสามารถปฏเสธคณปการของความเจรญ ความทนสมย และความเปน

เมองในสงคมปจจบนได แตคนในสงคมกควรทจะตระหนกวาในอกดานหนงของ

การพฒนาดงกลาวมความไมเทาเทยม มความลกหลนของการพฒนาและกอใหเกด

ภาวะชายขอบขน ปรากฏการณการใชความรนแรงของเดกวยรนคอสวนหนงของ

วฒนธรรมคนชายขอบ กลมคนทยนอยบนเสนแบงบางๆระหวางคณและโทษของ

การพฒนาและการใชเทคโนโลยททนสมยในสงคมทมการพฒนาอยางอลกอเหลอ

ราว 5 ทมของคนวนหนง ผเขยนนงอยทามกลางเดกวยรนชายอายราว 15 ป

สคน รมแมนำในชมชนเมองแหงหนง เดกหนมคนหนงเอยถามผเขยนวา “พอย

กบวยรนมานานแลว ไหนพบอกดวาวยรนอยากไดอะไร” ผเขยนพยายามทจะ

ตอบคำถามจนแลวจนรอดกตอบไมถก ไมวาจะเปน “ความรก”“ความอบอน”

“ความเขาใจ” หรอแมกระทง “เงน” ในทสดเขากเฉลยใหผเขยนฟงวา สงทวยรน

อยากไดคอ “โทรศพทมอถอ” “รถมอเตอรไซค” และ “ปน”

คำตอบของเขาเปนจดเรมตนของคำถามการวจย 2 ประเดน คอ

1) โทรศพทมอถอ รถมอเตอรไซค และปน สงเหลานมความสำคญตอเดก

วยรนอยางไร วธคดทอยเบองหลงเปนอยางไร

2) การใหความหมายและคณคาตอสญลกษณเหลานน สะทอนภาพสงคม

73โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

วฒนธรรมทเกยวของกบวถการดำเนนชวตหรอโลกของเดกวยรนอยางไร?

การอธบายเพยงปรากฏการณการใชความรนแรงอาจทำใหเราเขาใจภาพ

ความรนแรงทเดกและเยาวชนกระทำตอกน แตไมไดคลคลายและเปดเผยเหตทมา

ทไปของปรากฏการณเหลานนอยางแจมชด ดงนน การเปดเผยสงทซอนอยหรอ

สงทถกปดบงอำพรางเบองหลงปรากฏการณการกระทำรนแรงจงควรเรมตนจาก

การทำความเขาใจระบบสญลกษณ วธคดและการใหความหมายตอสงตางๆเหลา

นนในบรบทของการกระทำรนแรงของเดกและเยาวชนซงจะทำใหรากเหงาของ

ปรากฏการณความรนแรงในกลมเดกและเยาวชนทดำรงอยในสงคมไทยถกเปด

เผยและทำความเขาใจอยางถงรากถงโคน แจมชดมากขนกวาการไดคำตอบโดย

การเพงโทษลงทตวเดกโดยคดเพยงวาเขาเปนผกระทำการทสมควรไดรบการลงโทษ

เรองราวจากขอมลภาคสนามแสดงใหเหนวาเดกวยรนมวธคดในการแกไข

เปลยนแปลงชวตของตนเองในลกษณะของการตดกบดกอยในวงวนวถของความ

รนแรงในรปแบบตางๆ การศกษาวจยเรมตนจากการคนหาคำอธบายสงทอยเบองหลง

ปรากฏการณความรนแรงในกลมเดกวยรนจากปรากฏการณในชวตประจำวน

อยางเชน ผเขยนเหนปาคนหนงมกขรถมอเตอรไซคพาหลานชายวย 13 ปไปทงไว

ทรานเกมสและไปรบกลบตอนหวคำหลงจากเธอขายของและทำงานบานเสรจแลว

กลมเดกวยรนชายอายราว 17 ปนงดมสราบรเวณโตะนงดานหนารานขายของชำ

ในชมชนในวงเหลามตำรวจชมชนและอาสาสมครนงดมอยดวยเปนประจำหลงจาก

พวกเขาเลนฟตบอลกนเสรจ ผเขยนเหนเดกวยรนทงหญงและชายทะเลาะววาทตบตกน

บรเวณถนนสาธารณะดานหนาโรงเรยนมธยม บรเวณลานวด รมถนนสาธารณะ

หรอแมกระทงภายในหางสรรพสนคา เดกสาวอายราว 17 ปครรภแกใกลคลอดใช

ชวตเทยวเตรในดสโกเธค เดกสาวบางคนใชยาเสพตดแมวาเธอจะอยในภาวะตงครรภ

การทบทวนขอมลจากสมดบนทกประจำวนทำใหผเขยนตงคำถามยอยหลากหลายประเดน

เพอนำไปสการสนทนา พดคย และสงเกตการกระทำของผใหขอมลหลก ดงตวอยางเชน

ถงแมวาพนทชวตนนเปนสทธทคนแตละคนมสทธทจะเลอกและกระทำในสง

ทอยากทำและยนดทจะรบผดชอบตวเอง แตสำหรบคนบางกลม บางวยนน พนท

ชวตและพนททางสงคมของพวกเขามอาณาเขตทเพยงพอและเออตอการดำเนน

74

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ชวตทมความมนคงปลอดภยหรอไมอยางไร ถาหากวาเดกและเยาวชนไทยถกแบง

แยก กดข เบยดขบออกจนไมมพนทในการแสดงอตลกษณทางสงคมแลวนน การ

กระทำโตตอบของพวกเขาตอกระบวนการทางสงคมทกระทำตอพวกเขาเปน

อยางไร การใชความรนแรงเปนวถทางหนงในการตอบโตตอภาวะเชนนนของพวก

เขาหรอไมอยางไร

ทำไมปรากฏการณการใชความรนแรงของเดกวยรนจงเกดขน และปรากฏการณ

เหลานดำรงอยไดอยางไร บรบททางสงคมวฒนธรรมของความเปนเมองมความเกยวของ

กบปรากฏการณดงกลาวหรอไมอยางไร

ขอมลจากภาคสนามแตละวนถกบนทก ทบทวนเพอตอบคำถามตางๆทเกด

ขนถกกระทำไปพรอมๆกบการถกเถยงกบทฤษฏทดำรงอยกอนหนา ซำแลวซำเลา

ตลอดหวงเวลาของการทำงานวจยของผเขยน

พนทกบวธหาความ(ความร)จรง?

การศกษาความรนแรงของเดกวยรนชายขอบโดยผททำการศกษาเปนกลม

คนทหลดพนจากคำนยามความหมายของความเปนวยรนและมสถานะสงคมและ

วถการดำเนนชวตในรปแบบของคนชนชนกลางนนเปนบทเรยนทสำคญของนก

วจยภาคสนาม

ชมชนเลกๆกงเมองกงชนบทเปนพนททผเขยนใชในการศกษาวจยครงนโดย

มผชวยนกวจยภาคสนาม ทำหนาทชวยเกบขอมลสวนหนง ผวจยใชชวตอยใน

พนทวจยโดยมเปาหมายหลกเพอทำการศกษาวถชวตเดกวยรนในฐานะของผถก

กระทำรนแรง ผกระทำรนแรง และผสงเกตความรนแรง

ความสขจากการไดเรยนรและการไดรบประสบการณอยางมากมายหลาก

หลายเมอครงทผเขยนพยายามทจะทำตวเปน “คนใน” เพอทำความเขาใจและ

อธบายโลกของเดกวยรนผมวถการขรถมอเตอรไซดในลลาทนกวชาการเรยกวา

“เสยง” ในงานวทยานพนธปรญญาเอก3ของผเขยนนน เปนสวนสำคญทผลกดน

3PANATDA CHUMNANSOOK, 2007. SPEED, VIOLENCE AND SEX: MARGINALITY, IDENTITY AND ROAD TRAFFIC INJURIES

AMONG YOUNG MOTORCYCLISTS. (Ph.D.Thesis in Medical and Health Social Sciences). MAHIDOL UNIVERSITY.

75โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

ใหผเขยนสนใจทจะทำการศกษาคนควาในเรองความรนแรงของเดกและเยาวชนท

มความลกซงยงขน

ถงแมวางานวจยชนนจะทำใหผเขยนเขาใจความซบซอนในกลมเดกและ

เยาวชน เขาใจการกระทำทางสงคมของพวกเขาทพวกผใหญไมยอมรบ ไมนยม

และตองการปราบปรามควบคม มากขนกวาชวงเวลากอนหนาทผเขยนจะกาวเขาส

โลกของเดกและเยาวชนกลมเสยง แตความรทไดนกเกดขนจากขอจำกด 2 ประการ

ขอจำกดประการแรกคอ การกำหนดเวลาในการทำงานทมลกษณะตายตว

ยดหยนนอยโดยเฉพาะอยางยงในเรองของการใชเวลาอยในภาคสนามเพยง 90 วน

และขอจำกดประการทสองคอการทผเขยนไมใชผททำหนาทในการรสก รบร สงเกต

และมสวนรวมในการใชชวตกบเดกและเยาวชนทเปนผใหขอมลหลกทงหมด หาก

แตมผชวยนกวจยภาคสนามรวมทำการศกษาโลกแหงความรนแรงดวย อกทงตวผ

เขยนเองกไมเคยมประสบการณในการเรยนรวธคด วธการทำงานภาคสนามและการใช

ชวตทเกยวของกบการศกษาวจยในพนทชมชนวยรนของผชวยนกวจยภาคสนามท

เปนผรวมทมของผเขยนมากอนหนานเลย

นสยใจคอ รสนยมในการทำงาน วธคด วธการมองโลกของนกวจยมความ

เกยวของกบวธการหาความรและตวองคความรทได ความรทเกดขนจากการทผ

วจยยงมความรสกแบงแยกแตกตางจากเดกและเยาวชนผทอยในโลกของความ

รนแรงโดยใหความหมายและคณคาตอพวกเขาวา เปนพวกอนทนากลว ชอบทำ

ในสงทไมควรทำ ความรสกเพงโทษ ความรงเกยจ หรอการกระทำของผวจยทม

ตอผใหขอมลหลกยอมนำมาซงความรอกรปแบบหนงทแตกตางจากผวจยท

ยอมรบ เขาใจ และรสกรวม

การทนกวจยจะเปดใจตนเองใหนอมใจยอมรบในสงทผคนในสงคมสวน

ใหญมองดวยสายตาตำหน เพงโทษและใหความหมายวา “เบยงเบนจากปกต”

นนไมใชเรองงายๆ หรอใชเวลาสนๆ หากแตเปนสงทนกวจยภาคสนามจะตอง

สะสม ปรบเปลยนเรยนรและพฒนาอยางตอเนอง ตวตนของนกวจย การใหความ

หมายและคณคาเกยวกบการกระทำทางสงคมของเดกและเยาวชนมผลตอการเขา

ถงและเขาใจความจรงของเดกและเยาวชนเหลานนดวย บอยครงทผชวยนกวจย

76

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ภาคสนามรสกทอถอย หวาดกงวล กลว และไมมนใจในการทำงานภาคสนามของ

ตนเอง ความรสกกลว รสกไมมนคงในชวตและความปลอดภยเกดขนเปนระยะๆ

ในขณะทถกผเขยนกระตนใหสนใจวถชวตทเสยงของเดกๆ เหลานน

“เราจะทำความเขาใจการกระทำทเสยงจากเดกกลมเสยง แตเราเลอกคยกบ

เดกเรยบรอย เลอกไปในททเราคดวาปลอดภย พอตกเยนกกลบเขาหองพก แลว

เราจะเขาใจโลกความเสยง ความรนแรงของเดกและเยาวชนไดอยางไร” ขอความ

ขางตนเปนคำพดสวนหนงของผเขยนทพยายามโนมนาวผชวยนกวจยภาคสนาม

ใหกาวเขาไปสโลกและวถของการกระทำรนแรงในบรบทของกลมคน เวลา และสถานท

(social space and time) เพอสรางคำอธบายการกระทำรนแรงในกลมเดกและ

เยาวชนเพอตอบโจทยของงานวจยชนน

งานวจยเรอง ซง ซา เซกส : ภาวะชายขอบ อตลกษณ และ การบาดเจบจาก

การขรถมอเตอรไซคของวยรน ทผานมาของผเขยนนน ใชเวลาในการใชชวตอย

รวมกบเดกและเยาวชนในพนทนานกวา 3 ปโดยทหกเดอนแรกเปนการสรางความ

สมพนธและการสรางความคนเคย การใชชวตอยรวมกบเดกและเยาวชนทำใหผ

เขยนเรยนรวาบรบทชวตทเตมไปดวย “ความไมแนนอน” ของกลมเดกและเยาวชน

เหลานนเปนสวนสำคญททำใหพวกเขาม “เหลยม” และตรวจสอบ “คนนอก”

กอนทจะพฒนาความสมพนธใดๆ กบใคร ความไวเนอเชอใจไมไดเกดขนงายๆ

แตตองใชกระบวนการตรวจสอบและพสจนจนกระทงคนนอกนนถกประเมนวา

“ผาน” นนแหละประตของเกราะกำบงชนแรกจงจะคอยๆแงมเปด ผเขยนเรม

ขบคด ทบทวนโจทยการวจยและสรปในเบองตนวา คำถามสำคญทผเขยนและนก

วจยภาคสนามจะตองหาคำอธบายเพอสรางความเขาใจคอ ทำไมจงเกดปรากฏการณ

ความรนแรงในกลมเดกวยรน และการกระทำรนแรงทแผซานอยในบรบททางสงคม

วฒนธรรมของพวกเขาเหลานนดำรงอยไดอยางไร

ความเชอพนฐานเรอง “การตความ” ทำใหการเขยนงานวจยในครงนสราง

ความรสกอหลกอเหลอใหแกผเขยนไมนอย เนองจากผเขยนไมไดเปนผเกบขอมล

ทงหมดดวยตวเอง ลกษณะการไดมาซงความรในงานชนนนน นอกเหนอจากการท

ผเขยนเปนผตความในปรากฏการณทผเขยนเหน รสกและมสวนรวมแลวนน ยงม

77โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

ผชวยนกวจยภาคสนามรวมทมทเขามารวมตความสงทพวกเขาเหน ไดยน เขาไปม

สวนเกยวของ นนหมายความวาสงทผเขยนกำลงจะ “เลา” ตอไปน ผเขยนได

ประกอบสรางขนมาจากผคนทเกยวของในพนททเขาไปใชชวตอยรวม 3 เดอน

อกทงผเขยนยงไดประกอบสรางมนขนมาจากสงทผชวยนกวจยภาคสนามไดสราง

ขนมาอกทหนงดวย ซงเขากไดประกอบสรางขนมาจากผคนในชมชนทเขาเขาไปใช

ชวตอยรวมโดยผคนทเขาเขาไปใชชวตอยรวมนนกไดประกอบสรางเรองราว เรอง

เลาตางๆมาอกตอหนงผานการมความสมพนธกบผเขยนและผชวยนกวจยภาค

สนาม

ความตองการทจะอธบายสงทอยเบองหลงปรากฏการณความรนแรงในกลม

เดกวยรนไทย ทำใหผเขยนแอบหวงวางานวจยชนเลกๆนจะทำใหผคนทเกยวของ พจารณา

การกระทำรนแรงของเดกและเยาวชนจากปรากฏการณทคนทวไปคนชนตงแต

ระดบปกตในชวตประจำวนไปจนกระทงถงการกระทำรนแรงทมการวางแผน มการใช

วธคดอยางแยบยลนนกาวพนไปจากการตำหน เพงโทษแตเพยงมตเดยว แตเปนการ

สรางพนทของความเขาใจเหตปจจยทมาทไปในการกระทำของพวกเขาเหลานน

ในสวนนอาจทำใหอคตหรอการตำหนนนเปนไปควบคกบความเมตตาและกรณา

ตอเดกและเยาวชนเหลานนดวย เนองจากมองเหนทมาและความสมเหตสมผลบาง

ประการทเกดขนจากเหตปจจยมากมายทเขามามสวนเกยวของกบการกระทำ

รนแรงของพวกเขาเหลานน และดวยการพจารณาวามเหตปจจยทหลงไหล ถาโถม

เขามามสวนรวมในการกระทำรนแรง จะทำใหเราหลดพนกบดกความคดทวาการ

กระทำรนแรงของเยาวชนเปนเรองของพฤตกรรมในระดบปจเจกบคคล หรอมอง

วาเปนเรองเฉพาะตวสวนบคคล หากแตมองทะลกรอบกบดกความคดดงกลาวไป

ถงวฒนธรรมและบรบทของความสมพนธทางสงคมทเขามารวมมสวนในการ

กระทำรนแรงตางๆ

การพจารณาการกระทำรนแรงของพวกเขาอยางรอบดานโดยเขาใจถงเหต

ทมาของการกระทำเหลานนใหพนไปจากวาทกรรมกระแสหลกของสงคมเชน

“เปนเพราะครอบครวขาดความอบอน” หรอ “มนเปนธรรมดาไอพวกวยรนมนก

หาวอยางน ผมกเคยเปน พอมนอายมากขนมเมยมนกหายเอง” อาจทำใหเราได

78

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

วธคดใหมๆเกยวกบการกระทำรนแรงในกลมเดกและเยาวชนทลกซง ชดเจน

ในระหวางทผเขยนใชชวตอยในภาคสนามนนนอกเหนอจากการมโอกาส

พบเหนเหตการณตางๆทแสดงถงความกาวราว การผกใจเจบ การอาฆาตในกลม

เดกและเยาวชนเหลานนแลว ผเขยนยงถกนนทา ใชวาจาเสยดส ลวนลาม เยาะเยย

ถากถาง ถกโกง ถกไถเงน บางครงผเขยนกยอมจำนน ในขณะทบางครงกตอบโต

ดวยการหาพวกทมอำนาจกวาไปกดดนพวกเขาอกทหนง ตวอยางของการกระทำ

ของผเขยนนนเปนสวนหนงของประสบการณในภาคสนาม

ประสบการณความรนแรงคอยๆ แผซานและซมซบเขาสความรสกของผเขยน

นอกเหนอจากการทำตวเปนผสงเกตการกระทำรนแรงในกลมเดกและเยาวชน

หรอการเปนผถกกระทำรนแรงจากพวกเขาและผคนในสงคมของพวกเขาแลวนน

ผเขยนยงรสกวาตนเองไดกระทำรนแรงตอผชวยนกวจยภาคสนามผรวมงานของผเขยน

ในขณะเดยวกนผชวยนกวจยภาคสนามของผเขยนกกระทำรนแรงตอผเขยนดวย

แมในขณะทเขยนบทความวจยน ผเขยนกยงรสกวาตนเองอยในภาวะของผถกกระทำ

รนแรงและเปนผกระทำรนแรงดวยเชนกน ผเขยนเรมรสกวา ความรนแรงมลกษณะ

ความเปนพลวตรทมความซบซอน ลนไหล แลกเปลยน เคลอนยายและตอบโต

ระหวางกนของกลมบคคลทงหลายอยอยางตอเนอง เรองราวผานเรองเลาตางๆ

เกยวกบความรนแรงซอนทบ ปรบเปลยน แปรรปอยตลอดเวลาในสงคมของเรา

หรอสงคมในกลมเดกวยรน

การเลอกพนทในการศกษาวจยเปนไปโดยการปรกษาหารอรวมกนระหวาง

เจาหนาทพฒนาสงคมจงหวด ผเขยนและผชวยนกวจยภาคสนาม ทมของเรา

พจารณาขอมลจากฐานขอมลการสำรวจของศนยเฝาระวงและเตอนภยทางสงคม

กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย เราพดคยกนเกยวกบขอจำกด

ของการใชฐานขอมลดงกลาว รวมถงขอมลจากประสบการณการทำงานในพนท

ของเจาหนาทพฒนาสงคมฯ เปาหมายททมของเราตองการคอ ความหลากหลาย

เชงบรบททงในลกษณะของบรบทความเปนชนบท บรบทของความเปนเมอง บรบท

ของชมชนทมการเคลอนยายถนฐาน บรบทของชมชนทกำลงมการพฒนาและเปลยนแปลง

นอกจากนเราพยายามทจะทำการคดเลอกพนททงพนททมปญหาความรนแรงและ

79โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

พนททไมมปญหาความรนแรงโดยการตรวจสอบขอมลจากเจาหนาทกระทรวง

พฒนาสงคมฯทปฏบตงานอยในจงหวด

เดกและเยาวชนทมอายระหวาง 12-25 ป เปนผใหขอมลหลกทสำคญทงใน

ฐานะของผมประสบการณความรนแรง ผกระทำ ผถกกระทำ และผเหนเหตการณ

ความรนแรง ทงชายและหญง เดกและเยาวชนทงทอยในระบบโรงเรยนและนอก

ระบบโรงเรยน นอกจากนนกลมผใหขอมลทสำคญอกกลมหนงคอ พอแม คนใน

ครอบครว ผนำชมชน คร หรอแมกระทงเจาหนาทตำรวจ อาสาสมครตางๆ ท

ทำงานอยในชมชน ผใหขอมลในกลมหลงนจะทำใหคำอธบายบรบททางสงคมและ

วฒนธรรมทหลอเลยงหรอยบยงการกระทำรนแรงในกลมเดกและเยาวชนมความ

ชดเจนมากขน

การคนหาความรทำโดยการทนกวจยนำตวเองเขาไปมประสบการณรวมกบผ

ใหขอมลหลกในบรบททางสงคมและวฒนธรรมของพวกเขาเหลานน ผานการเขยน

บนทกภาคสนาม ความรทไดถกนำมาใชในการประกอบสรางคำอธบายทำโดย การสงเกต

การพดคย การฟงการเขาไปมสวนรวมปฏสมพนธในกจกรรมบางอยางรวมกนกบ

เดกและเยาวชน การใชชวตอยในวถทางสงคมของเดกและเยาวชนทำใหเราเขาใจ

ปรากฏการณการกระทำรนแรงในกลมพวกเขาได ถงแมวาจะมขอจำกดจากระยะ

เวลาทมเพยง 90 วนกตาม นอกเหนอจากการสรางความสมพนธกบผใหขอมล

หลกเพอทำความเขาใจเรองราวตางๆจากพวกเขาเหลานนโดยตรงแลว การคนควา

ขอมลจากแหลงขอมลชมชนโดยเฉพาะ อยางเชนขอมลเกยวกบสภาพแวดลอม การ

บรหารจดการชมชนนนถกนำมาใชประกอบการวเคราะห ตความรวมถงเปนแนวทาง

ในการสรางประเดนคำถามตางๆในการสมภาษณ พดคยกบผใหขอมลหลก ทงน

มงเนนการใชกรอบแนวคดปรากฏการณวทยา(phenomenology) จากการศกษา

ประสบการณ การกระทำและสถานการณตางๆในชวตประจำวนของเดกและเยาวชน

เหลานนในการอธบายปรากฏการณความรนแรง

การตความความรทไดและการตอบคำถามการวจยถกกระทำผานการมอง

ปรากฏการณในระดบลก (Thick description) โดยผเขยนพยายามทจะตความ

หมายวาปรากฏการณความรนแรงในกลมเดกและเยาวชนนนถกผลต รบร และ

80

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ตความอยางไรผานการจำแนก แยกแยะเพอจดประเภทปรากฏการณทางวฒนธรรม

(Cultural category)ทเกดขนในชวตทางสงคมวฒนธรรมของเดกและเยาวชน ซง

การทจะกระทำเชนนนไดผเขยนจำเปนตองเขาใจขอมลทเปนภมหลงจำนวนมากพอ

สงทผเขยนไดเลามานนเพอแสดงใหเหนวา การสรางคำอธบายในงานชนนถก

ประกอบสรางดวยบรบทของวถการแสวงหาความรความจรงในลกษณะเชนใด

ทงนเพอใหผอานไดตความทำความเขาใจบทความวจยชนนผานบรบทดงกลาวดวย

ผเขยนและผชวยวจยภาคสนามใชเวลา 3 เดอนอยกบเดกและเยาวชน ใน

หวงเวลานไดเรยนรภาษาของเดกและเยาวชน คำพดบางคำดเหมอนวาเปนคำพด

ธรรมดาใชกนทวไปกลบกลายเปนภาษาทผเขยนจะตองปรบใจ ปรบความร ปรบ

การใหคณคาบางอยางทคนเคยมาใหสามารถเขาใจนยยะของภาษาเหลานนไดบาง

นบเรมจากการกลาวคำสบถ คำอทาน คำเรยกสรรพนามตางๆทเดกวยรนชายขอบ

นยมใชจนเปนเรองปกตในชวตประจำวนในขณะทผคนในสงคมของผเขยนให

ความหมายวาเปนคำหยาบคาย จนกระทงไปถงการใชภาษาทมความหมายลกซง

และมความเฉพาะเจาะจงกบบรบททางสงคม วฒนธรรมของพวกเขา ตวอยางเชน

นกธรกจเจาของหอพกและรานเกมสคนหนงในชมชน เลาใหผเขยนฟงถง

ประสบการณการฝาฟนปญหาอปสรรคตางๆ เมอคราวทเขาเขามาอยในชมชนแหง

นใหมๆ โดยถามผเขยนวารจกคำพดทวา “มงกรพลดถนหรอจะสงดนเจาทหรอไม”

ผเขยนทำสหนาครนคดในขณะทลกนองของเขาซงเปนกลมคนทเพงพนโทษจาก

เรอนจำ มรอยสกและรอยแผลเตมตวขยายความใหผเขยนฟงวา “พมาอยทนพก

ตองรจกเจาท ตองเขาเฝา” คำวาเจาทในทนพวกเขาหมายถงคนทไดรบการ

ยอมรบวาเปนผทมอำนาจ คนในชมชนเชอฟง ซงภาษาและนยยะเชนนถกนำไป

ใชในกลมคนอนๆ ทเกยวของกบวถชวตของเดกและเยาวชนผใหขอมลหลกดวย

วธคดของการฝากเนอฝากตวกบเจาทเพอใหเจาทคมครองดแลนนทำไดหลายวธ

อาทเชน เอาตวเขาไปทำตวรบใชใกลชดเปนลกนอง คอยเดนตาม คอยซอของให

นงคย นงดมเหลาเปนเพอน หรอการซอของฝากตดไมตดมอไปเยยมเยยนเพอ

แสดงความคารวะขอรบการอปถมภดแล ฝากเนอฝากตวไวในสงกด หากไปม

ปญหามเรองเดอดรอนกจะมความหวงวาเจาทหรอลกพจะดแลชวยเหลอโดยคดวา

81โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

ลกพเปนคนกวางขวาง มคนรจกมาก มคนเกรงใจ มอำนาจ บารม การทำตว

เขาไปสวามภกดตอเจาทในลกษณะนถกนำมาประยกตใชดดแปลงในกลมเดกและ

เยาวชนจนเกดวฒนธรรมการตงซม มการปกครองตามอาวโส การดแลชวยเหลอ

กนภายในซมของเดกและเยาวชนในชมชนแหงน

บารมของผนำซมจะเกดขนไดเมอบารมนนแผไปถงสมาชกซมจนเปนทกลาว

ขานถงระหวางเดกและเยาวชนซมอนๆ ดงนน การชวยเหลอปกปองสมาชกซม

เมอเกดความขดแยงระหวางซมจงเปนสงทหลกเลยงไมได ทงนมไดเปนไปเพยง

การชวยเหลอสมาชกของซมเทานนหากแตเปนไปเพอรกษาสถานะของซมและ

บารมของผนำซมดวย หากลกพสามารถชวยเหลอสมาชกซมในเรองทสมาชกเปน

ฝายทกระทำผดใหสามารถรอดพนจากการเอาเรองของฝายตรงขามหรอรอดพน

การบงคบของกฎหมายดวยแลวนน บารมของผนำซมกจะยงเพมมากขนและไดรบ

การกลาวขานถงจนกลายเปนผกวางขวาง

ผเขยนใชชวตบางหวงเวลาอยรวมกบเดกและเยาวชนในชมชน พยายามทำความ

เขาใจกบวถชวตและวฒนธรรมของพวกเขา โดยเฉพาะอยางยงการใหคณคาและ

ความหมายเกยวกบความรนแรงของพวกเขา ดงเรองราวของดำเดกหนมทเตบโต

ในครอบครวทเคยมฐานะทางเศรษฐกจทดจากการทำอาชพเกยวกบการขายหวย

และเปดบอนการพนน และดวยความทเปนคนเกาแกของจงหวดและมฐานะดวย

อกประการหนงนนทำใหพอและแมของดำรจกขาราชการ พอคา นกธรกจ และ

นกการเมองมากมายในจงหวด ถงแมวาในปจจบนฐานะทางเศรษฐกจของครอบครว

ของดำจะไมมงคงดงในอดตแลวนน เครอขายความสมพนธระหวางพอแมของดำ

กบผหลกผใหญในชมชนโดยเฉพาะนกการเมองทองถนนนยงคงอยถงแมวาจะไม

แนนแฟนเหมอนเมอครงมฐานะทดในอดตกตาม

ดำเลาถงคนหนงในงานประเพณทจดขนเปนประจำทกปของจงหวดและเปน

หวงเวลาของการแกแคนและการประกาศศกดาความเปนซมของเหลาเดกและ

เยาวชนวา

“คนนน พวกผมคดอยางเดยววาจะเอาคนใหได และพวกผมกมาเตนเราๆ

กนตรงกลางหนาเวท คนนนพวกเรามนสมากเพราะเปนวนทพวกเราเมากน

82

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

มาก จนกระทงมเรองในงาน พวกผมกเลยเควยง กระปองเบยรใสมน แลว

พวกมนกใหคำหยาบกบพวกผม พวกผมเลยบอกวาเดยวเจอกนนอกงาน

คนนนกอนออกงานเพอนผมโดนจบไป 5 คนเรองมอาวธอยในตว พวกผม

ฉนอาสาสมครมากทมนจบพวกเพอนๆผมขนบนรถลกกรงพวกผมเลยบอกวา

เดยวจะโทรฯใหพอแมมาประกนตว กไดประกนตวปบในคนนนเลย”

นำเสยงและคำบอกเลาของดำแสดงใหเหนถงความรสกเปนพวกเดยวกนใน

กลมเพอน ความภมใจในกลมของตนและบารมในการมคนโตชวยเหลอเพอตอ

ตานการใชอำนาจของเจาหนาทรฐทำใหพวกเขารสกวาอำนาจนนแผมาถงกลมของ

ตนเอง ทำใหกลมดมพลง นาเกรงขาม สมาชกกลมเกดความภมใจทจะนยาม

ตนเองตามอตลกษณของกลม เมอรสกวาซมของตนมอำนาจมากความกลาทจะ

กระทำรนแรงและตอบโตตอกลมอนกเพมมากขนดวย

ดำเคยถกจบในขอหาเลนการพนนนำเตา ป ปลา ทหนาบาน ชาวบานบอกวา

“มนจะไมเลนไดยงไง กแมมนเลนทกวน บานมนตงบอน เนยะลกมนยงดนะ เลน

แคนำเตาปปลา” วนทแมของดำไปตดตอเพอขอประกนตวทสถานพนจฯนนแม

บนวา “ทำไมยงยากหยงง นกโดนจบเหมอนกนไปตดตอประกนแปบเดยว นอะไร

กไมร เรองมาก” หลงจากนนไมนาน “ผใหญ” คนหนงกโทรศพทเขามาถามเรองราว

เกยวกบคดของดำ พรอมกบขอใหเจาหนาทชวยดแลดวยโดยรบรองวา “เดกมน

เปนเดกด มนไมมอะไรหรอก คดกคดเลกนอยไมใชเหรอแคเลนนำเตาปปลาเอง”

ในระยะแรกผชวยนกวจยภาคสนามในทมของผเขยนจำตองเกบขอมลภาย

ใตสภาพแวดลอมทพวกเขาไมคนชน ปญหาทพวกเขาเผชญเรมตนจากปญหาทนกวจย

ภาคสนามแทบทกคนตองเผชญเชน ปญหาทเกยวกบการกนอยหลบนอน ความ

เหงา การไรความสงบ ไมมความเปนสวนตว พวกเขารสกวตกกงวลตอความ

รนแรงทพวกเขาอาจไดรบ ถงแมวาพวกเขาจะมความตองการทจะทำงานใหไดตาม

ทผเขยนไดตงความหวงไวเพยงไร แตเมอพวกเขาเขาไปสพนทชมชนแลวนนพวก

เขาเรมเรยนรทจะปรบตว และเลอกทจะเกบขอมลททำใหตนเองไมเกดอนตรายมาก

นก หลกเลยงการเกบขอมลในเวลาทเสยงตออนตราย หลกเลยงการอยในสถานททด

เหมอนไมปลอดภย และกลมคนทเขาคดวาอาจทำอนตรายตอพวกเขา การกระทำ

83โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

เชนนสรางความปลอดภยใหกบนกวจยในขณะเดยวกนทำใหระดบของความรทได

องแอบอยกบบรบททางสงคม การรวมกลม และการใชชวตของกลมคนทเปนผให

ขอมลหลกทผวจยไดเลอกทจะเขาไปมปฏสมพนธดวยเชนกน

เดกและเยาวชนใชชวตอยในพนทชมชนทมประวตศาสตรทถกเลาขาน

สบทอดมาแตกตางกนคำบอกเลาเรองราวเชงประวตศาสตรทงในแงของ

ประวตศาสตรชมชนและประวตของความสมพนธระหวางกลมคนเปนบรบททม

ความสำคญในการกอรางวธคดและวธการใชชวตของเดกและเยาวชนในชมชน

เหลานนดวยสวนหนง ดงคำพดของเดกวยรนทวา “ไปไหนไมอยากบอกวาเปนคน

บางบอนเขาจะหาวาเราทำของ(ของหมายถงยาเสพตด : ผเขยน)” อกสวนหนงม

ผลตอการเขาถงความรของผวจยดวย อยางเชนการทชมชนถกรบรจากคนโดยทวไป

ในสงคมถงความเปนพนททมการแพรระบาดของยาเสพตดสง มความขดแยงอยาง

รนแรงทางการเมอง หรอแมกระทงภมหลงทมาของผนำชมชนกเปนบรบทสำคญ

ทเกยวของกบการกระทำรนแรงในสงคมนนผคนในชมชนจะทำการตรวจสอบ จบจอง

ระแวดระวงคนแปลกหนาทเขาไปในชมชนคอนขางสง

ผชวยนกวจยคนหนงในทมเลาวาเวลาประมาณสองทมเขาขรถมอเตอรไซค

ผานเดกและเยาวชนรนโตทนงรวมกลมดมสรา กลมเดกวยรนนนเรยกใหเขามานง

รวมวง “เขาเรยกผมไปถามวา อยากรอะไรถามมา ถามมาตรงนจะตอบให....ใน

กระเปามอะไร แอบอดเทปไวรเปลา แตกอนนมสายตำรวจปลอมเปนลเกเขามา

แตโดนฆาตายไปแลว...” ตอมาผชวยนกวจยไดรบคำแนะนำจากผนำชมชนวาให

หลกเลยงทจะศกษาขอมลจากคนกลมนโดยใหเหตผลวาอายของคนกลมนเกน

จากอายทกำหนดไวในงานวจยคอไมเกน25 ป ?

การวางตวและการใชชวตของผชวยนกวจยภาคสนามในชวงเดอนแรกนน

เปนไปอยางกลาๆ กลวๆความวตกกงวลเพมมากขน เมอพวกเขาเรมทบทวนวา

ในหวงเวลาทผานมานนพวกเขายงไดความรไมมากนก ผชวยนกวจยภาคสนามบางคน

รสกแปลกแยกแตกตางจากเดกและเยาวชน เขาไมสามารถเขาถงและพดคยกบ

เดกและเยาวชนไดอยางสนทใจ ตอเมอเวลาผานไปเขาพบเยาวชนคนหนงทเขากนได

เยาวชนคนนเปนสอกลางในการพาเขาไปรจกเพอนคนอนๆ และทำใหความแตก

84

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ตางแปลกแยกระหวางตวเขากบเยาวชนในชมชนผอนคลายลง นกวจยเรมคนเคย

และเดนเขาสวถทางในโลกความรนแรงของวยรนมากขนกวาในชวงเวลาเรมตน

การทำการศกษาวจย

บรบทเมองกบวถการดำเนนชวต: เบาหลอมทกอรางความรนแรง

ความรนแรงของเดกวยรนในบรบทของความเปนเมองกบวฒนธรรมชาวบาน

ความเขมขนของความเปนเมอง ปรมาณและรปแบบของแหลงบนเทง สถาน

บรการ หรอแมกระทงความสวางของแสงไฟในยามคำคนทแตกตางกนในแตละ

ชมชนนน ทำใหวถชวตและการกระทำรนแรงของเดกวยรนในแตละชมชนมความ

แตกตางกนดวย ผนำในชมชนชนบทแหงหนงพดวา “ชมชนเราไมมเดกตกนหรอก

จะตกนไดไง กมดมามนกไมมอะไรแลวรานอาหารกไมม สถานบนเทงกไมม โตะ

สนกกไมม มนจะตกนเฉพาะเวลาทมงานวด หรอบางทมนกไปตกบคอรมนใน

เมองนนแหละ” คำพดดงกลาวสะทอนใหเหนวา มใชวาเดกและเยาวชนในชมชน

แหงนจะไมกระทำรนแรง เพยงแตพวกเขาไมกระทำรนแรงในพนทชมชนหากแต

ไปกระทำรนแรงในพนทชมชนเมอง นนแสดงใหเหนวา ความเปนเมองมความ

เกยวพนกบวถการใชความรนแรงของเดกและเยาวชน

วถชวตของเยาวชนรนพเปนบรบททางสงคมทมสวนในการสรางวฒนธรรม

และหลอหลอมปรบเปลยนกอรางความคดของเดกและเยาวชนรนหลงตอมา “ก

ไมรนะวาบาดหมางกนเรองอะไร เรารแตวาเดกบางไมไมถกกบซมมะกอก มนไม

ถกกนมาแตไหนแตไรแลว พอเหนหนาแลวรวาเปนเดกซมมะกอกมนขน” ความ

รเรมแรกในสวนนทำใหผเขยนตองพดคยกบคนรนใหญเรยนรความสมพนธ

ระหวางรนตอรนทเรยงรอย เชอมโยงมายงวถปจจบนของเดกและเยาวชนดวย ผให

ขอมลหลกเรมขยายกลมออกจากเดกและเยาวชนอาย12-25ป ไปสบคคลทเกยวของ

กบวถชวตของเดกและเยาวชนทงหลายเหลานนอยางเชน พอแมของพวกเขา ผใหญ

ในชมชน พอคา แมคา เจาของรานขายของชำ ตำรวจ คร และ ผนำชมชน

การกระทำรนแรงทเกดขนในกลมเดกวยรนนนมไดดำรงอยโดยปลอดพน

จากบรบทความเปนชมชนหากแตมความเกยวของสมพนธกนอยางมพลวตรทซบ

85โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

ซอน มความเคลอนไหวเปลยนแปลงตามวถชวตของผคนในชมชนรนแลวรนเลา

ชมชนมะกอก เปนชมชนในเขตอำเภอเมอง ตงอยในพนทรบผดชอบของ

องคการบรหารสวนตำบล เขตตดตออยตดกบเขตเทศบาลเมอง ความใกลตว

เมองทำใหพนทนมการกระจายของความเปนเมองและความทนสมยมายงชมชน

อยางชดเจน ดไดจากการมหางสรรพสนคา 3 ชนตงอยไมหางจากชมชนมากนก

ภายในหางสรรพสนคามโรงภาพยนตรและแหลงบนเทง รอบๆชมชนมสถานบนเทง

ในรปแบบตางๆ ไมวาจะเปนรานคาราโอเกะรานอาหาร สวนอาหาร รานคา

สะดวกซอทเปดตลอดยสบสชวโมง ตลาดสดขนาดใหญทมชาวบานจากตางอำเภอ

ตางตำบลมาจบจายซอของ ชมชนอยไมหางจากถนนใหญ มรานทอง รานขายยา

อพารทเมนท หองเชาตางๆทสนนราคาแตกตางกนไปตงแต 1,500 บาท จนถง

2,500 บาท ในชมชนนมโรงเรยนทงระดบมธยมและโรงเรยนประถมขนาดใหญ

รานเกมสหลายราน รานเสรมสวยจำนวนมาก เปนตน ผคนทอาศยอยในชมชนม

การผสมผสานระหวางคนตางถนตางชมชนมาอยรวมกบคนถนเดม ผนำชมชนเปน

คนในถนเดม

ผนำชมชนเลาวา เขาเปนคนธรรมดาๆไมสนใจนาย ไมชอบเสนอหนาไปไหน

เขาจะอยแตดานหลงไมชอบออกงานแลวตองแตงตวเปนทางการ เขาชอบอยตด

ดนกบชาวบานมากกวา “ผมมนลกทง ไปงานศพกอยจนเลกนนแหละ แตผมไม

ไปนงขางหนานะ ผมนงอยขางหลงนงกบชาวบาน” เขาใชเวลาสวนใหญนงอยท

ศาลาบรเวณดานหนาบาน เวลาลกบานมปญหากจะมาหาทนไมไปทสำนกงานองคการ

บรหารสวนตำบล (อบต.)

ทศาลานจะมนำโอเลยง นำชาไวบรการแขกหรอชาวบานทแวะเวยนเขามาซง

ทำกนจนเปนประเพณ ณ ศาลาแหงนจะมสมาชกอบต. ผใหญบาน กำนน คร

ตำรวจ และชาวบานขาประจำนงอยและมชาวบานแวะเวยนไปพดคยดวยบรรยากาศ

แบบเปนกนเอง คนสวนหนงนงจบกลมเลนหมากรก กฬาฟตซอลเปนกฬาทผนำ

ชมชนและชาวบานในตำบลนภาคภมใจ ในตอนเยนจะมการซอมและแขงขนอย

เปนประจำ ผนำชมชนจะเขาไปรวมทำกจกรรมการแขงกฬาฟตซอลน บางคนก

รวมแขง บางคนกทำหนาทเปนโฆษกโดยมรปแบบการพากษกฬาทสนกสนานและ

86

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

เปดเพลงทกำลงไดรบความนยมในปจจบนสลบการพากษดวยลกษณะคลายคลง

กนกบโตะปงปองบนหางสรรพสนคาทกำลงเปนทนยมในกลมเดกและเยาวชน

เดกนกเรยนชนมธยมศกษาปท1 คนหนงพดวา “ผมชอบหนเรยนกมาตปงปองทน

แอรเยนตไปฟงเพลงไป เรากอยกนทนทกวนแหละ ตไปโยกไปตามเพลง”

ผนำชมชนพดถงความสมพนธระหวางตวเขากบเดกและเยาวชนทถกนยาม

วาเก วา “ผมเคยเกมากอน ไอพวกนมนเหนผมมนหลบหมด ไมกลากบผม”

การใหความหมายของคำวา “เก” แตกตางกนไป “สงเกตดนะ ทนมนไมคอยเก

กนนะ ไอพวกเกมนกไมมายงกบเรามนกจะอยของมน เรากไมไปยงกบมน พอแม

มนยงเอามนไมอยเลยแลวเราจะเอามนอยไดยงไง” คำวาเกของเขานนหมายถง การ

กระทำทเกยวของกบการเสพและขายยาเสพตด เขาไมไดคดวาการทะเลาะววาท

เปนเรองของความรนแรงในเดกและเยาวชนทผเขยนจะตองสนใจมาทำวจย คำบอกเลา

ของผนำชมชนยงสะทอนใหเหนถงวธคดทวา การใชความรนแรงเปนเรองสวนตว

หรอเปนเรองเฉพาะของครอบครวทอยนอกเหนอจากการมสวนรวมของกลไกทาง

เมองการปกครองอกดวย

ชมชนมะกอกมลกษณะทแตกตางกนอยางเดนชดในสภาพของการกระจก

ตวของความเจรญและความทนสมย ดานหนาของชมชนเปนพนทเชอมตอกบเขต

เทศบาลเมอง พนทนมความเดนชดในเรองของการพาณชย ตลาดสดขนาดใหญ

ดานหนาตลาดมรานเกมส โตะสนกซงตงอยไมหางจากชมชนมากนก มหางสรรพ

สนคาขนาดใหญ โรงแรม3ดาว ถนนขนาดใหญสเลนสตดผานดานหนาชมชน

หมบานจดสรรขนาดใหญทปลกสรางบานเดยว เทาวเฮาส และอาคารพาณชยอย

ไมหางจากถนนมากนก ภายในหมบานมรานเกมสหลายราน

ถนนเสนเลกขนาด 2 เลนสพอใหรถยนตวงสวนกนไดทอดเขาสสวนในของ

ชมชน สองขางทางขนาบดวย บานเชา หองแถว การจราจรในบรเวณนทงชวงเชา

และเยนเปนไปอยางสบสนไรระเบยบ ภาพของตำรวจจราจรนายหนงซงเปนคนใน

ชมชนยนตะโกนวากลาวผขบขรถทมกจอดรถกดขวางทางจราจรจนทำใหพนผว

ถนนทคบแคบอยแลวดแคบลงไปอกเปนภาพทผเขยนเหนจนคนชน “มนเปนหยงง

บอกวาจอดไมได จอดไมได ไมสนใจ เหนแกตว นกจะจอดกจอด แลวหายไปไหนเนยะ

87โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

บอกหลายครงหลายหนไมรจกฟง” ตำรวจจราจรตะโกนบนดวยเสยงดง ทาทาง

หงดหงดงนงาน เดนไปเดนมาในขณะทผคนรอบขางรวมทงผเขยนมองดดวยความ

รสกขบขนในความหงดหงดอารมณเสยของเจาหนาทตำรวจนายนน แมคาแถวนน

พดวา “คนทนมนเปนหยงงแหละ มนนกจะจอดมนกจอดไมสนใจใคร ไอนมนก

โวยวาย โวยวายทกวน กหยงเงยะ”

ลกษณะของความเจรญและความทนสมยเรมคลายความเขมขนลงตามถนน

ททอดสดานในชมชนลกขนๆ สภาพของชมชนสวนนเปนสวนหมาก บอกงราง

กระจายอยเปนหยอมๆ ในชมชน การปลกสรางบานเรอนมลกษณะทยงคงความ

เปนชนบทในรปแบบของบานไมขนาดไมใหญ มหองเชาในลกษณะหองแถวชนเดยว

ราคาถกกระจายอยเปนหยอมๆ ซมไกชนตงอยในซอยเลกๆทหากไมใชคนในชมชน

และไมสงเกตกจะไมรวาในทนนมซมไกชน นอกจากซมไกชนแลวยงมการรวมกลม

กนเลนการพนน ขายหวยจบยก แมของเดกสาวคนหนงเลาใหผเขยนฟงวา “เรา

ชอบไปงานศพ ไปขอหวย” ลกษณะการขอหวยในงานศพนนทำเหมอนกบการ

เสยงเซยมซพอไดเลขมากซอกนในงาน และไมนานหวยกออก “วนนนนะถกกน

บานเลย กลมหนงถกหวย อกกลมหนงโดนจบไพ ลองคดดสมนทเรศมยจบแม

กระทงในวด ไอตำรวจเห-เนยะ ชอบดนก เกงดนก จบหวย จบไพ ทโจรมนไมจบ”

ชาวบานในชมชนนยมเลนหวยและการพนนพวกเขาไมไดใหความหมายและ

คณคาของการเลนหวยและการเลนการพนนวาเปนอบายมขทควรหลกเลยง เดก

และเยาวชนในชมชนกมสวนรวมและคนชนกบวฒนธรรมการเลนหวยและการ

พนนจนดเหมอนวา เปนสงทไมชอบธรรมและดรนแรงเกนไปหากเจาหนาทตำรวจ

จะจบกมผทเลนหวยและเลนการพนน

บรเวณลานวดแหงหนงในชมชนถกดดแปลงเปนลานกฬาฟตซอล ชวงเยน

ไปจนถงราวสหาทมนนจะมผนำชมชน ชาวบาน เดกและเยาวชนสวนหนง มาชม

การแขงขนฟตซอลทน ดานขางของสนามจะมชาวบานนำของใสรถเขนมาขาย บน

อศจรรยมผเชยรหลากหลายวย เสยงพากษของผนำชมชนผานเครองขยายเสยง

เปนไปอยางสนกสนานดวยบรรยากาศทอบอน เปนกนเอง ยามเยนในชวงเลก

เรยน ณ บรเวณลานวดแหงนจะมผคนพลกพลาน ทงผขายของ รถรบสงนกเรยน

88

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

รปแบบตางๆมาจอดรอรบ-สงนกเรยนเปนจำนวนมาก นกเรยนจำนวนหนงใช

เวลาวางกอนกลบบาน ณ ลานวดแหงน การใชชวตของเดกและเยาวชน ณ ลานวด

แหงนทำใหลานวดแหงนมความหมายทหลากหลาย อาทเชน จดนดพบเพอนฝง

พดคยกบคนรก พนททเกบเงนสำหรบเยาวชนทหารายไดดวยการ “ไถเงน” เพอ

ตอบแทนการคมครอง สถานทนดเคลยรโดยใชการกระทำรนแรงในรปแบบตางๆ

ตงแตดาวา ชกตอย ยกพวกรมตบต

ถนนททอดยาวลดเลาะชมชนไปเรอยๆสนสดปลายทางทถนนกวางสเลนสซง

โอบลอมรอบชมชนดานนอกอย บรเวณชายถนนแหงนจะเรยงรายไปดวยรานคารา

โอเกะทมการใหบรการทางเพศแอบแฝงในรปแบบการสนนราคาทไมสงนก ยาม

กลางคนไฟทประดบประดาตกแตงหนารานจะเปดแสดงสญญะใหนกเทยวราตร

รวมใชบรการ

แจคเดกชายรางเลกอาย13ปเลาถงความสมพนธระหวางพอของเพอนกบ

สาวคาราโอเกะใหผเขยนฟงดวยสายตาแวววาววา “พอไอหนงมนคมคาราโอเกะ

วนนนนะเขาพาเดกคาราโอเกะทมาใหมไปทำผมนะ พอเดกคาราโอเกะออกมา เขาบอก

อยางงไมไดแลว สาวญปน อวบอมหยงงเขาบานเลยเขาบานกอนไมตองทำงาน

แลววนน” เมอเหนวาผเขยนตงใจฟง เขายงเลาตออกวา “เมอวนกอนกเหนตาชย

โอบสาวคาราโอเกะบนหางโอโห...” นำเสยง สหนา ทาทาง และแววตาของแจค

เมอพดถงการกระทำของพอเพอนกบสาวคาราโอเกะนนดราเรง มความสข มได

แสดงความรสกวาการกระทำดงกลาวไมเหมาะสมตองปดบง หลบซอน

ความหลากหลายในการดำเนนชวตผคนในชมชนมะกอกนปรากฏใหเหน

อยางเดนชดและสะทอนใหเหนถงการผสมผสานการใชชวตรวมกนระหวางคนพน

ถนเดมกบคนตางถนทเขามาใชชวตอยในชมชนชวคราว อาทเชน การทำมาหากน

โดยการคาขายของพอคา แมคา การนงรวมกลมตงวงดมสรา ผคนจำนวนไมนอย

แตงชดพนกงานโรงงานเดนอยทวไปอยในชมชนโดยเฉพาะในชวงเชาและชวง

หวคำ ผคนทมรปรางหนาตาและการใชภาษาแสดงใหเหนอยางชดเจนวาเปนแรงงาน

ตางดาวมประปรายอยในชมชนซงสวนใหญมาทำงานเปนลกจางในรานคาบาง

รานอาหารบาง รานเสรมสวยบาง ทำงานในสวนบาง คนวยหนมใหญอายราว 25

89โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

ปขนไปมลายสกยนตเตมตวสวนหนงไดรบการบอกเลาวาเปนคนพนจากการตอง

โทษและถกจำคกมา มคนสตไมดทยงอยในวยหนมเดนใหเหนอยในชมชนราว 10

คน ชาวบานในชมชนเลาวา “แถวนชวงกอนทจะปราบปรามยาเสพตดนะ เปนดง

เลย ทำของกน ทงเสพทงขาย มมาตงนานแลว ตงแตผงขาวจนมาถงยาบาแหละ

ไอพวกทสตไมดทเดนๆ อยหนะกเปนผลมาจากเสพยาทงนนแหละ” คำบอกเลา

ของชาวบานสวนหนงทำใหผเขยนเรมเขาใจวาประวตศาสตรชมชนมความเกยว

โยงมาถงวถการใชความรนแรงของเดกและเยาวชน รนลก รนหลานของพวกเขาดวย

วถชวตประจำวนกบความรนแรงในโลกของวยรน

ผเขยนเสนอวาการกระทำรนแรงทเกดขนในกลมเดกและเยาวชนเปนการ

ผลตซำความรนแรงในระดบโครงสราง การผลตซำดงกลาวไดกอรางวฒนธรรม

ความรนแรงทสบทอดตอเนองมารนแลวรนเลาจนการกระทำทางสงคมทนกวชา

การและคนในชนชนกลางเรยกวา “ความรนแรง”นนกลายเปนเรองปกตในวถชวต

ประจำวนของชาวบาน กอรางวธคดวาความรนแรงเปนสงทแกไขไมได หรอ ไม

จำเปนตองแกไขเนองจากจะหายไปตามวยทผานพนของคนแตละรนเอง

จากสถตของการจบกมของเจาหนาทตำรวจ สถตคดของสถานพนจ และ สถต

คดของศาลคดเดกและเยาวชนพบวาการกระทำรนแรงทเกดขนในปจจบนนนม

ระดบการกระทำรนแรงมากขน เดกทกระทำมอายนอยลง ไดโลกแหงการกระทำ

รนแรงแผขยายเขาสกลมเดกหญงในฐานะผกระทำการเพมมากขนดวย

ผเกยวของกบปรากฏการณการกระทำผดของเดกและเยาวชนตางมมมมอง

ตอปรากฏการณดงกลาวแตกตางกนไป “ผเสยหายเขามาแจงความนะ พอเราจบได

เขาเหนวาเปนเดก เขากสงสารไมเอาเรอง เรากไมอยากจบแลว จบแลวกเปนอยางน

แลวเดยวนจบเดกมานะ กระบวนการมนยงยากมาก เสรจแลวสวนใหญศาลปลอย

ใหคมประพฤต เขากไมไปคมหรอก มนไปรายงานตวแปบเดยวเขาจะรไดยงไงวา

เวลามนอยในชมชนมนเปนอยางไร” เสยงของเจาหนาทตำรวจพดถงการดำรงอย

ของการกระทำผดกฎหมายของกลมเดกและเยาวชน

วถการดำเนนชวตประจำวนทงในบรบทของครอบครว ชมชน โรงเรยน ลวน

เปนบรบททกอรางและผลตซำความรนแรงในเดกและเยาวชนในสงคมเมอง

90

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ครอบครว : จดเรมตนของความรนแรง

“แมกบญาตๆหน เขาชวยกนเคนทองหน ทงเคน ทงกระทบ หนปวดไปหมด

มนกไมยอมออก” เดกสาวอายราว19ปเลาใหผเขยนฟงถงหวงเวลาททกขทรมาน

ในครงนน ความลบทเธอเกบซอนไวถกเปดเผย เธอมความสมพนธกบชายหนม

ซงเปนสามของพสาวซงอยบานเดยวกน เมอคนในครอบครวรวาเธอตงครรภ พวกเขา

พยายามจะใหเธอทำแทงเพอตดปญหาอนๆทจะเกดตามมา วถการทำแทงดวยวธ

คดและประสบการณชาวบานไมวาจะเปนการรบประทานยาบางชนด การเคนทอง

การกระทบทองถกนำมาใช แตไมเปนผลสำเรจเธอใหเหตผลวา “ทำทกอยางมนก

ไมยอมออก มนหวแขง”

เดกและเยาวชนทกระทำรนแรงสวนหนงเปนกลมคนทถกกระทำรนแรงจาก

คนในครอบครวกอน บางสวนเปนผสงเกตการกระทำรนแรงทเกดขนในครอบครว

อยางเชน ความขดแยงระหวางตวเขากบพอเลยง การโดนพอตอยางรนแรงเนองจาก

พอเลยงตดยาเสพตด แมเลยงดาทอดวยถอยคำดถก เสยดสและหยาบคายโดย

เฉพาะในกลมเดกหญงนนคำเสยดสมกมนยยะเกยวกบเพศสมพนธ เดกบางคน

ถกพอใชมดไลฟนตองวงหนออกมาทถนน ถกลงตบจนหไมไดยน แมบงคบให

นำยาบามาขายในโรงเรยน ถกแมตดวยไมขดหมอ ถกผใหญตบหวเลนโดยไมม

เหตผล เดกสวนหนงเตบโตขนโดยไมไดรบการใสใจดแลจากครอบครวเทาทควร

การถกลงโทษไมไดทำใหเดกเรยนรและรสกวาเขาถกลงโทษดวยความรก ความ

เมตตาของผใหญ ความสมพนธระหวางผปกครองกบตวเดกเปนไปในลกษณะขอ

เพยงอยาใหมนมาสรางความเดอดรอน

การใหนยามความหมายวาบรบทเชนใดคอ ความรนแรงนนมความแตกตาง

หลากหลายไปในแตละกลมคน ตวอยางเชนในขณะทรฐใหความหมายรานเกมส

วาเปนสถานททสรางปญหาใหกบเยาวชน สงเสรมใหเยาวชนประพฤตตนในทางท

ไมด และเปนสวนหนงทกอใหเกดการกระทำรนแรงในกลมเยาวชนนน รานเกมส

กลบกลายเปนสถานททผปกครองของเยาวชนสวนหนงในชมชนใหคณคาวา มประโยชน

และแบงเบาภาระของพวกเขาในการดแลเยาวชน

ดงตวอยางคำพดของปาคนหนงทแสดงเหตผลของการพาหลานไปสงไวท

91โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

รานเกมสในวนหยดวา “เอามนไปสงทรานเกมส ใหมนอยรานเกมสนนแหละด

ทสดแลวมนจะไดไมทะเลาะกบนอง กอนเอามนไปสง กใหชวยตากผากอน” แม

กระทงการทลกหลานไปโรงเรยนกมลกษณะเปรยบเสมอนการลดภาระในการดแล

ลกมากกวาทจะตงใจใหเขาไดรบการพฒนาตนเองไปสการเปนคนมคณภาพใน

สงคม ดงตวอยางของแมเยาวชนวย13ปพดถงการเลอกโรงเรยนใหลกเรยนตอใน

ระดบมธยมวา “จรงๆมนไดโควตาทโรงเรยนสมถวลแตมนตดเพอน เพอนมน

ตองเรยนโรงเรยนพฒนาพทยาคมมนอยากเรยนกบเพอนกเลยตามใจมน ถาไมให

มนเรยนกบเพอนเดยวมนกไมเรยน” เดกเหลานเกดและเตบโตในครอบครวทม

ฐานะทางเศรษฐกจไมด รายไดไมพอใชชวตอยางสมควร มภาระหนสน บาง

ครอบครวพอแมตดการพนน ดมสรา บางกเสพหรอจำหนายยาเสพตด

ผเขยนเรมสงเกตเหนความแตกตางระหวางตนเองในฐานะนกวจยและผให

ขอมลหลกในชมชนวา ในยามทเขาพดคยกบผเขยนหรอเลาถงเรองราวตางๆ ทผ

เขยนใหความหมายวาเปนความรนแรงนน พวกเขาเลาดวยนำเสยงทดเปนเรอง

ปกตธรรมดา

หญงวยกลางคนหารายไดหลกดวยการขายหวยและคาขายอาหารเปนการ

เสรมรายไดพดถงเดกหนมอาย17 ปทถกจบคดเลนการพนนวา “มนเปนไดแคนก

ดแลวนะ แมมนวนๆอยแตในวงไพ ชอบใชใหมนถอไพใหบอยๆ”

พอคนหนงถกครเรยกไปพบเพอใหแสดงความจำนงคใหลกชายลาออกจาก

โรงเรยนวา “ผมกไมรวาทำไมครเขาถงจะใหมนออก มนกเปนอยางนแหละ ผมก

เปนอยางมนเนยะแหละ เนยนะผมวามนดกวาผมอกนะ จะเอาอะไรนกหนากบ

เดก ไมใหมนเรยนแลวจะทำยงไง แลวผมจะทำยงไง”

“ น น มงดอะไรน กจะใหดของด” เดกนอยอายราว 5 ขวบพดโออวดผเขยน

และเดนขยมตวไปหยบบองกญชาททำดวยไมไผมาอวด พรอมทงทำทาดดอยาง

เชยวชาญ เดกชายอาย 12 ปผเปนพเลาวาเดกนอยคนนเหนพอซงเปนชายหนม

อาย 20 ปทำใหดบอยๆ ผเขยนเคยไดยนเวลามเพอนพอของเขาตะโกนถามวา

พอไปไหน เขาโตตอบกลบมาวา “ไปขายยา” ทกคนพากหวเราะอยางขบขน เดก

หนมในกลมพดขนวา “ ไอน มนฉลาดนะ มนแจวกวาพอมนอก ”

92

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ความพยายามในการรกษาภาพลกษณแหงตนทำใหผปกครองปดบงและ

ปฏเสธการรบรการกระทำรนแรงของบตรหลาน ผเขยนตงคำถามกบผใหขอมล

หลกซงเปนผใหญในชมชนวา เมอพบวาเดกและเยาวชนกระทำในสงทไมดทำไม

ถงไมแจงใหผปกครองของเดกทราบ คำตอบจากคร ชาวบานและผนำชมชนพด

เปนเสยงเดยวกนวา “เขารวาลกเขาเปนหยงไง ทำไมเขาจะไมร กรทงรแตใครจะ

มาวาลกฉนไมได ไมยอมรบ กลวเสยหนา”

“อยาวาหยงงนอยางงเลย มครอยคนนง ดมาก นกเรยนงกลวกนมาก เปน

ครฝายปกครองดวยนะ แตกลบไอลกชายตวแสบคนเดยว ทำอะไรมนไมได มนม

แมมนใหทาย จนพอมนตองปลง ตดหางปลอยวด ลกตวเองยงแกไขไมไดจะไป

แกไขลกใครได เนยะ หวอกพอแลวจะใหทำยงไง”

ผนำชมชนพดถงการเลยงดลกของพอแมทเปลยนไปจากยคสมยทผานมาวา

“สมยกอนพอแมเลยงแบบลก สมยนเลยงเปนแบบพอแมเราเลย”

พนทและเวลาของคนตางวยในชมชนมความแตกตางกนอยางเหนไดชด ใน

วนธรรมดาทไมใชวนหยดราชการความพลกพลานของผคนในชมชนเปนกลม

ผใหญทกระจกอยบรเวณตลาดสด ยานทมการคาขาย และกระจายอยตามเรอก

สวนไรนา บอกง บอปลาตามวถอาชพการงาน เดกและเยาวชนทเรยนหนงสอจะ

ไปโรงเรยน ในขณะทเดกและเยาวชนอกกลมหนงจะไปทำงานตามโรงงานบาง ทำนา

ทำสวน บอกง บอปลาบาง ในขณะทเดกและเยาวชนอกกลมหนงเปนกลมทไมได

เรยนหนงสอและไมไดประกอบอาชพเดกกลมนจะตนสายและมกออกมานงรวม

กลมอยในจดทพวกเขาใชเปนแหลงนดพบ เชน ลานบานเพอน โตะทวางอยดาน

หนารานขายของชำในชมชน หนารานเกมส และโตะสนกในชมชน

ผเขยนเรมตงคำถามวา ทำไมเดกรนราวคราวเดยวกนเปนเพอนกน เปน

เครอญาตกนบาง บางกลมหนงเรยนหนงสอ บางกลมทำงาน มบางกลมมไดเรยน

หนงสอและไมทำงานดวย การเรยนหนงสอ การทำงาน และการไมเรยนหนงสอ

และไมทำงานดวยนนมความเกยวของกบการกระทำรนแรงในกลมพวกเขาอยางไร

ผเขยนพบวาเดกและเยาวชนทกระทำรนแรงสวนใหญเปนกลมทไมประสบ

ความสำเรจในการเรยนและไมทำงานดวย ทำไมเขาจงไมเรยนและหากไมเรยนทำไมจง

93โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

ไมทำงาน การใชชวตโดยไมเรยนและไมทำงานเปนอยางไร เขาใชเวลาวางทมอย

อยางมากมายนนทำอะไรทเปนประโยชนตอตนเองหรอผอนทเขาเกยวของ

ปฐมวยของการใชชวตในครอบครวทแตกตางกนเปนจดเรมตนในการกอราง

อตลกษณตวตน พอแมของเดกสวนใหญในพนทวจยนทำการเกษตรพวกเขาจง

เตบโตมาบนวถชวตแบบเกษตรกร มเดกบางสวนทพอแมรบราชการ บางสวน

คาขาย และมบางสวนททำงานรบจาง ถงแมวาบางครอบครวจะมฐานะและสงลก

เรยนในโรงเรยนทคนในชมชนมคานยมวาเปนโรงเรยนทด โดยใหคณคาวาเดกท

เรยนจบจากโรงเรยนทดจะสามารถไปสอบเขาเรยนตอในโรงเรยนทดได สวนพอ

แมทมฐานะทไมดนกจะสงลกเรยนในโรงเรยนของรฐในชมชนซงอยไมหางจาก

บานมากนก เดกทกคนในชมชนมโอกาสไดเขาเรยนในโรงเรยนจนจบชนประถมศกษา

ซงเดกสวนใหญเรยนในโรงเรยนประถมทตงอยในชมชน มสวนนอยทเดนทางมา

เรยนในตวอำเภอ การใชชวตโดยเรยนดวยกนในชนประถมทำใหพวกเขารจกกน

ประกอบกบเปนเพอนบานในชมชนเดยวกนบาง เปนเครอญาตกนบางทำใหความ

สมพนธระหวางเดกในชมชนคอยๆ กอรางสานความสมพนธแนนแฟนมากขน นอกเหนอ

จากการทำกจกรรมทางสงคมในพนทโรงเรยนตงแตชวงเชาเรอยมาจนถงหลงเลก

เรยนมการจดกลม การเลน การพดคยกนบรเวณลานวด ลานกฬากอนทจะพากน

เดนทางกลบบานโดยการเดนเปนกลมๆ บาง ขรถจกรยานกลบบาง บางคนเปน

เดกทมาจากตางพนทจะมรถประจำมารบเปนรถสองแถว รถต ทจอดรอรบสงอย

บรเวณลานวดหนาโรงเรยนตงแตเวลาเยนไปจนถงพลบคำ

ในวนหยดสดสปดาห พนทวางหนาบาน บอนำ คลองชลประทาน ลานกฬา

บรเวณโรงเรยนเปนพนททเดกนกเรยนโรงเรยนเดยวกนและเดกในละแวกบาน

เดยวกนชกชวนกนไป “เลน” บางกลมเลนประทด บางกลมเลนนำในคลอง บางกลม

ตกปลา และบางกลมกขรถจกรยานแขงกน

ในเดกกลมเลกๆ การพดคยกนสวนใหญเปนเรองการเลนของพวกเขา การ

ชนชมเพอนทมความสามารถในการเลนทมความพเศษ ไมธรรมดา อยางเชน “ไอ

หมมนเกงวะ มนผลตระเบดปงปอง ขวางไปเสยงดงสนนเลย” ในบางครงเรองเลา

กเกยวพนไปถงคนรนโตกวา “โอโห วนนนนะกเหนแปะบาลากมดมา หยงง หยงง

94

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ขรถลากมดมา ฟนฉาบฉาบ อยานะมง อยานะมงใครซอของรานแมก ตาย กจะ

ฟนไมเลยงเลย” การเลาเปนไปอยางออกรสออกชาดแสดงทาทางประกอบ เดกๆ

ในกลมสนใจฟงกนและหวเราะพรอมกบเรมคยโออวดถงเหตการณคลายคลงกนท

ตนเองไปประสบมา

พนททควรจะปลอดพนการกระทำรนแรงอยางเชนในบานกยงกลายเปน

พนททเดกถกกระทำรนแรง พวกเขาถกทำรายจากบคคลในครอบครวดวยวธการ

ลงโทษทรนแรง การลงโทษอยางรนแรงดวยอารมณของผปกครองเปนเรองปกต

ในชวตประจำวน

เยนวนหนงผเขยนนงอยทรานกาแฟรมทาง มองไปยงฝงตรงขาม เหนหญง

กลางคนคนหนงเดนไปบอกกบคนขางบานวา ลกของเขาโยนหนใสรถเกงคนใหม

ทเธอจอดไวหนาบาน สนเสยงบอกเลา หญงผเปนแมเดนเขาไปหาลกชายวย 3 ขวบ

พรอมกบดดาดวยเสยงอนดง แสดงทาทางโมโหเหมอนคนคมอารมณไมอย ตดวย

ไมทหยบฉวยไดแถวนน ตไปดาไปดวยถอยคำหยาบคาย สกพกมรถมอเตอรไซค

วงออกมาเธอผลกเดกนอยผเปนลกเขาไปยงรถมอเตอรไซค จนผขบขรถมอเตอรไซค

ตองเบรครถอยางแรง “มนเครยด มนพาล เพงโดนผวทงไป แลวพอขางบานมา

ตอวามนกเลยประชด” ชายวยกลางคนทยนอยขางๆ ผเขยนพดถงเหตผลทหญง

สาวผเปนแมตลกอยางไมสามารถควบคมอารมณของตนเองไดในขณะทชาวบาน

ในละแวกนนยนดโดยไมมใครเขาไปหามปราบการกระทำดงกลาว

“ยงไง หนกวาหนโชคดนะ ลกบานโนน แมเขาตลกเหมอนหมาเลย” เดก

ชายอาย 11 ขวบบอกผเขยนในวนหนงทผเขยนถามวา เขารสกอยางไรเมอแม

ชอบดเขา

ชมชนเมอง : เบาหลอมวฒนธรรมและตวตนของคนชายขอบ

รานเกมส และ โตะสนกทพวกเขาหนโรงเรยนมาเลนกนนนอยไมหางจาก

โรงเรยนมากนก เมอถงเวลาเลกเรยนจะกลบเขาไปเอาสมภาระตางๆกลบบานและ

ขรถมอเตอรไซคออกจากบานมารวมกลมกบเพอนใหมอกครง ณ จดนดพบเชน

หนาบานเพอน รมคลอง หนารานเกมส หนารานคาขายของชำทผขายความสนท

สนมกบพวกเขาเปนอยางด หรอซมสถานททพวกเขาสรางขนอยางงายๆเพอให

95โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

เปนแหลงพบปะ พดคยทำกจกรรมรวมกน

กลมเดกทพนสถานะจากการเปนนกเรยนกอนทจะเรยนจบชนมธยมศกษาป

ท 6 และไมมงานทำจะใชเวลาวางทพวกเขามมากกวาเดกกลมอนนงคย แตงรถ

มอเตอรไซค และเลนการพนน บางกลมเลนพนนนำเตาปปลา บางกลมเลนไพ

บางกลมพนนเกมส บางกลมพนนฟตบอล เลนกตาร โทรศพทคยกบสาว

ชวงเยนหลงจากโรงเรยนเลกกลมเดกและเยาวชนผชายในชมชนทงกลมทยง

เรยนอย กลมทพนสภาพจากการเปนนกเรยน และกลมททำงานแลวจะทำกจกรรม

ตางๆ รวมกนตามกลมเพอนสนท การแบงกลมไมไดแบงแยกกลมเดกเรยนหนงสอ

หรอไมไดเรยนหนงสอแตเปน “กลมทมรสนยมในการใชชวตเหมอนกนและเขา

กนได”

ชวตวยรนในตอนเยนๆ จงดมการเคลอนไหว พวกเขาจะขบรถมอเตอรไซด

เทยวโฉบไปมาระหวางบานเพอนในชมชน นงแตงรถมอเตอรไซดในกลมเพอน

ขบรถมอเตอรไซคแขงประลองความเรวบนถนนภายในชมชน ถนนเลยบคนคลอง

ชลประทาน จบกลมเลนเกมสทรานเกมสในหมบานเพอความสนกและเลนพนน

เงนกน การเลนพนนนทำใหเพอนกลายสภาวะเปนเจาหนและลกหน เดกและ

เยาวชนเปนหนพนนในจำนวนเงนหลกพน จนถงหลกหมน การจบกลมเลน

ฟตบอลและฟตซอลเปนวถสวนหนงทเปนทนยมของเดกและเยาวชนชายในทก

พนทในชมชน

ดเหมอนวาพนทสาธารณะในชมชนหลงหกโมงเยนจะเปนพนทของเดกและ

เยาวชนชาย เวลาตงแตหกโมงเยนไปจนถงกลางดกนนจะมกลมเดกและเยาวชน

ชายบางกลมนงจบกลมกนตงวงดมเหลา ในวงเหลาเปนการรวมกลมของเดกและ

เยาวชนทมความหลากหลายทงผทเรยนหนงสอ ผททำงานแลว ผทไมไดเรยน

หนงสอและไมทำงาน นอกจากนนยงเปนการรวมกลมกนของคนตางรน ตาเลาวา

“เลนบอลเสรจกมานงลอมวงกนเหลา แขงชนะกกน แขงแพกกน ซอมกกน” การ

ดมเหลา สบบหรในเดกและเยาวชนรนโตดเหมอนเปนเรองปกต ถงแมวาเดกรน

นองทนงอยดวยจะทำหนาทคอยวงซอของใหเดกรนโต “ วนนนพเขาใหไปซอบหร

หนซอมา 2 ตวแบงใหพเขาตวนง ไมรเปนไงวนนนมนอยากสบ ยนบหรใหพเขา

96

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

แลวกถามวาสบยงไง เขากบอกวาสดเขาไปแลวกปลอยออกมาหยงง กลองทำด ก

ทำได เลยสบมาตงแตนน ชวงแรกจะสบเฉพาะเวลาทนงในกลมพๆ เขา สบวนละ

ตวสองตว ตอมากสบบอยขน หนสบบหรกอนแลวถงจะกนเหลา” หมเดกนกเรยน

ชายชนม.1เลาถงประสบการณการสบบหร การดมเหลาและการนงรวมกลมกบรน

พใหผเขยนฟง

การรวมกลมเดกหญงในชมชนยามเยนเปนการรวมกลมเฉพาะเพอนสนท

2-3 คน เพอนงคยกน นงคยโทรศพท บางคนกเปดเพลงจากโทรศพทฟง คยกน

เรองเหตการณตางๆในโรงเรยน เรองแฟนและแยกยายกนกลบบานในชวงคำ บางกลม

ใชชวตอยรวมกบกลมเดกและเยาวชนชายทใชชวตยามคำคนโดยมลลาชวตทวน

เวยนอยในบรบทการดมสรา สบบหร เสพยาเสพตด มเพศสมพนธทฉาบฉวย ใช

ชวตเยยงสามภรรยาและเปลยนคบอย บางคนมประวตการทำแทง ผนำกลมเดก

หญงจะมสรรพนามททกคนเรยกขานวา “เจ”

หอพก เปนพนททางสงคมของกลมเดกหญง ทมความหมายเปลยนแปลงไป

จากความหมายเดมทผปกครองหมายถงสถานทใหลกหลานไดใชเปนทอยอาศย

ชวคราวระหวางมาเรยนหนงสอในตวเมองแปรสภาพเปนแหลงรวมตวกนระหวาง

กลมเพอน เพศเดยวกนและเพอนตางเพศ ภาพของเดกและเยาวชนหญงชายนอน

กนระเกะระกะเตมหองแคบๆทไมสะอาด แตงกายไมมดชด มขวดเหลา ขวดเบยร

ขวดโซดาวางอยตามมมหอง กลนบหรคละคลงไปทว มหลอดกาแฟทใชบรรจยา

บาวางอยในบนพน สภาพดงกลาวเปนบรรยากาศทผเขยนเหนเปนประจำทหอพก

ในชมชนแหงน พวกเขาจะนอนระเกะระกะกนอยเตมหองในเวลากลางวน พอตกเยน

กแตงตว และทยอยกนขรถมอเตอรไซคออกไป บางกมานงเลนเกมสทรานเกมส

ดานหนาหอพก หญงคนหนงเชาหอพกเดยวกนบนกบผเขยนวา “มนมานอนกน

แปดเกาคน คดดสมนนอนเขาไปไดยงไง วงรถกนทงคน คนอนเขาจะหลบจะนอน

กนมนกไมสนใจ พอแมมนรรเปลานะ วาสงลกมามนมามวสม มนไมไดมาเรยนนะ

ไมเหนมนไปโรงเรยนเลย เหนมนใสชดนกเรยนตอนเชา พอสายๆ มนกมาคลก

กนทหอง นอนกน พอตกเยนมนกออกหากน”

97โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

โรงเรยน : สถานทบมเพาะภมปญญาหรอพนทผลตซำความรนแรง?

ประสบการณความรนแรงในชวงชวตวยประถมศกษาของเดกวยรนสวนใหญ

เปนไปในลกษณะผสงเกต ประสบการณของการเปนผกระทำความรนแรงและถก

กระทำรนแรงเกดขนในชวงชวตทเรมเขาเรยนในระดบชนมธยมศกษาปท 1

การยายมาเรยนในโรงเรยนมธยมเปนพธกรรมทนบไดวาเปนจดเปลยนผาน

ททำใหพวกเขารสกวาเรา “โต” แลว ถงแมวาเดกม.1จะเปนเดกรนเลก ซงมพรน

กลางคอเดกนกเรยนชนมธยมศกษาปท 3 ,4 ,5 และพรนใหญคอพ ม.6 และ

พวกพนอกโรงเรยนกตามแตเขากยงรสกวาเขาโตแลว เดกรนนองเฝามองดวถของ

รนพและคดวาสกวนหนงฉนจะ “โต” และ “แจว”เหมอนพพวกนน

เพอนๆ ในกลมของพวกเขาบางคนเรมมรถมอเตอรไซคขมาเรยนทโรงเรยน

แทนการขรถจกรยาน เรมสนใจเพอนตางเพศ ปอบเลาดวยสายตาแวววาว พรอม

กบมรอยยมอายฉาบอยบนใบหนาวา “ตอนนหนไมสนใจอะไร สนใจเรองความรก

อยางเดยว” “อะไร” ในความหมายของปอบนนหมายถงเรองการชกตอย ยกพวก

รมกน ระหวางกลมของพวกเขากบพวกคอร ความสนใจของเขาในหวงเวลานมง

อยทกลมเดกสาวรนพทมาเชาหอพกอยในชมชน เดกสาวกลมนมชายหนมแวะเวยน

มาหาทหอง บางกมาคางคน บางกมาอยในชวงกลางวน “อหนอยมนเปนเดกของ

เจแดง” ปอบเลาวาเดกสาวชอหนอยซงเปนเพอนของแฟนเขาทอยในหองเดยวกน

นนมอาชพคาประเวณในสงกดของเดกสาวทถกเรยกขานวา “เจแดง”

ชวงม.1 เทอมปลายเดกและเยาวชนสวนหนงเรมมคนรก เรมพากนหนเรยน

ชกชวนกนไปเทยวหางสรรพสนคาทอยไมไกลจากชมชนมากนก ไปเลนเกมส เลน

ปงปองทมเพลงฟงดวย ไปรองเพลง คาราโอเกะทอยบนหางสรรพสนคา เดกบาง

คนไมไดขรถมอเตอรไซคไปโรงเรยนแตเมอกลบถงบานเขานำรถมอเตอรไซคของ

พอแมออกมาขรอนไปบานเพอนบาง พากนไปรานเกมสบางและจะกลบเขาบาน

ราวชวงเวลา 3 ทม เยาวชนสวนหนงใชชวตอยทรานเกมสซงแอบเปดบรการทง

วนทงคนในชมชนโดยเฉพาะอยางยงในพนทวจยทเปนพนททมลกษณะของความ

เปนเมอง

“ครใหทำรายงานคนจากเนต กจางเขาคนแลวกนงเลนเกมสรอ” เหตผลของ

98

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

การมาทำรายงานทรานอนเตอรเนตดมพลงอำนาจในการตอรองใหพอแมยอมให

พวกเขามาทำรายงานทรานเกมสยามคำคน

การรวมกลมของเดกนกเรยนชนม.1นเปนไปในลกษณะทมสมาชกกลมท

แนนอนชดเจนแตกตางจากการรวมกลมกนของเดกนกเรยนชนประถม ความเปน

กลมทชดเจนมสมาชกขาประจำและทำกจกรรมตางๆรวมกนนนทำใหความเหนยวแนน

ในกลมเพมขนเมอเวลาผานไป ในชวงภาคปลายของการเรยนในชนมธยมศกษาป

ท 1 นนสมาชกกลมบางคนมลกษณะทแสดงใหเหนถงความเปนผนำกลมเปนท

ยอมรบของคนในกลม ลกษณะดงกลาวเชน เปนลกของครในโรงเรยน เปนลก

ผนำชมชน เปนลกคนมฐานะ เปนลกนกเลงโตในชมชน เปนคนกลา ไมกลวใคร

กลาชกตอย และหมดหนก ฝมอด เปนคนทสามารถชวยเหลอเพอนในกลมเมอ

เพอนในกลมถกทำรายจากเพอนตางกลม พวกเขาสนใจทจะใชชวตจบกลมคยกน

นอกหองเรยน ชวนกนหนเรยนไปเลนเกมส ขรถมอเตอรไซคเทยวรอนไปตามท

ตางๆ ไปเลนสนก ไปเดนเลนทหางสรรพสนคา ความสนใจในการเรยนนอยลง

และใหความสำคญกบการใชชวตในกลมเพอนเพมมากขน ในชวงปลายของการเรยน

ในชนมธยมศกษาปท1นนพวกเขาเรมมความสนใจเพศตรงขามมากขน “มนชวน

ผมไปดหนง ไปกน4คนมนนงกบอนกมนไมไดดหนงหรอกนงกอดกน จบปากกน

ดวย ผมกทำเสยง.....” ผเลาเปนเดกนกเรยนชนมธยมศกษาปท 1 ตวผอมเลก

ผมสนเกรยน เลาถงความสมพนธของพวกเขากบนกเรยนหญง ดวยสายตาแวววาว

นอกเหนอจากการพดถงการจบสาวผานการแชตอนเตอรเนตและแลกเบอร

โทรศพทกบสาวๆจากนนกตดตอกนผานการโทรศพทคยกนตอนกลางคน แรกๆ

กจะคยกนเปนเวลานานๆ ทกคน เมอเวลาผานไปความตนเตนมชวตชวากจางลง

และเปลยนความสนใจเปนเพอนหญงคนใหม เงนคาโทรศพทไดมาจากเงนคาขนม

ทเกบเอาไวบาง การแอบหยบเงนของแมในยามทไปชวยแมขายของบาง “ผมหยบ

เงนมาเปนกำไมไดนบ แมเขากไมคดวาเปนผม เขาคดวา พอเลยงผมเปนคนเอา

ไป สมนำหนามน ผมเอาเงนใหยายดวย ใหยายไวใช ยายเขากรวาผมแอบหยบ

เงนแมมา...เขาไมไดวาอะไร”

ความเปนกลมเรา-กลมเขา พวกเราพวกเขาเรมมความชดเจนมากขนในชวง

99โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

มธยมศกษาปท 2 การเปลยนแปลงทเกดขนในชวงชวตนคอ การเรยนรวา เพอน

คนไหนสงกดกลมไหน และแตละกลมมความสมพนธกนอยางไรทงในระดบเดยวกน

และความสมพนธระหวางรน การเปรยบเทยบความเหนอกวาระหวางกลมเกดขน

ในชวงนและเรมชดเจนในชวงปลายมธยมศกษาปท2และชวงแรกของมธยมศกษา

ปท 3 ความสนใจในการพดคยแลกเปลยนและการใชชวตทางสงคมกบกลมเพอน

เพมมากขน ในขณะทมความสนใจในการเรยนลดนอยลง บางคนเรมถกจบจอง

มากขนจากครในโรงเรยนโดยเฉพาะอยางยงหากเขามประวตไมสนใจการเรยน

แสดงพฤตกรรมทไมเปนไปตามกฎระเบยบของโรงเรยนเชน การไมเขาหองเรยน

การแตงกายผดระเบยบ ตกแตงรางกายเชนเจาะห ไวผมยาว สำหรบกลมทไม

สนใจเรยนในหองเรยนตงแตชวงชนมธยมศกษาปท1ดวยแลวนน พวกเขาจะถก

คาดโทษควบคมและจบจองเปนพเศษ ในขณะทพวกเขามความสมพนธทไมดกบ

กลมครอาจารยนน เขากลบมความสมพนธทสนทแนนแฟนภายในกลมเพอนมากขน

การชวยเหลอกน ไปไหนไปกนระหวางกลมเพอน การพดคยปรบทกข และถก

มองในลกษณะเปนภาพเหมารวมในลกษณะสมาชกกลมมากกวาทจะถกรบรและ

ประเมนรายบคคลทำใหความสนใจในการเรยนยงลดนอยลงเรอยๆ ในหวงเวลาน

คำพดของครแสดงใหเหนถงทศนะทครมตอกลมเดกนกเรยนชายขอบใน

โรงเรยนดงตวอยางเชน “ไอพวก ม.3 มนแสบทงหอง หองทายมนหยงนทกป พอ

แมเขายงไมสนใจ จะใหเราทำยงไง เอะอะ อะไรกคร ทกอยางครหมด ครกทำได

แคนแหละ”

เดกและเยาวชนหลายคนลาออกจากโรงเรยนสนสดการใชชวตการเรยนของ

ตนเอง บางคนกสามารถ “ทน” และคงสภาพของการเปนนกเรยนไปไดจนถง

ระดบชนมธยมศกษาปท3แตในทสดเดกบางสวนกไมสามารถจบชนมธยมศกษาป

ท 3 ได บางสวนกเรยนจบชนมธยมศกษาปท3แตไมตองการเรยนตอในระดบทสง

ขนและมความคดวา เรยนไมไหวบาง เรยนจบสงมากตองมาทำนาหรอคาขายซง

ไมแตกตางจากการสนสดการเรยนและออกมาทำงานเลยในตอนน มบางสวนยง

คงเลอกวถของการศกษาตอในระดบมธยมปลายบาง อาชวะบาง ชางเทคนคบาง

เดกและเยาวชนทสนใจเรยนนนจะมการคบหาสมาคมกบเพอนเปนกลม

100

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

เลกๆ ความสมพนธของสมาชกในกลมไมแนนแฟนนก จะมการจบคของเพอน

สนทเปนกลมยอยกลมละ 2-3คน การใชชวตสวนใหญในโรงเรยนเปนการศกษา

หาความรในหองเรยน เวลาทใชรวมกบกลมเพอนในโรงเรยนมไมมากนก เดก

กลมนเปนกลมทไมมปญหาความขดแยงกบคร พนทในการทำกจกรรมทางสงคม

นอกหองเรยนสวนใหญเปนทโลง ทโรงเรยนจดไวใหนกเรยนใชสำหรบทำกจกรรม

รวมกนในชวงเวลาพกระหวางคาบเรยน แตกตางจากเดกนกเรยนอกกลมหนงซงม

การเรยนทไมด ไมสนใจเรยนจะหนเรยนมานงรวมกลมพดคยกบเพอนโดยใชพนท

ชายขอบตดกำแพงโรงเรยน บรเวณทรกรางดานหลงโรงเรยน พนทดานหนา

หองนำ หรอหองดนตรเปนทนงรวมกลม พนทเหลานทำใหพวกเขารสกอสระ

ปลอดพนจากสายตาคนนอก พวกเขาสามารถทำกจกรรมตางๆ ทพวกเขาสนใจ

และอยากทำถงแมวาจะเปนสงทผใหญหามปรามเชน นงจบมอซบไหลคนรก พลอดรก

สบบหร ดมเบยร ชกตอยสงสอนเดกรนนอง หรอแมกระทงการชกตอยเพอนรน

เดยวกนทพวกเขามความรสกหมนไส

“ผมไมเขาใจ ครเขายอมไดยงไง มองไปจากทางฝงนจะเหนตลอด มองจน

ไมกลามอง อายแทนมน กอด จบ ลวงกนไมรจกอาย ตอนกลางวนขรถซอน

กนไปเปนคเปนค นงโอบนงกอดกนบนรถยงกวาผวเมย โรงเรยนเขาปลอย

ออกมาไดยงไง ผมบอกตรงๆ ผมไมอยากใหมาอยใกลๆ โรงเรยนผม เดก

ผมมนเหน รนพมนเปนอยางเนยะ มนกจะเอาอยางกน ผมกไมเขาใจนะพวก

นมนกลกศษยผมทงนนตอนมนอยประถมมนกนารก ไมมททาวาจะเปนอยางน

ทำไมพอมนขามไปเรยนโรงเรยนนนมนถงเปนแบบน” เสยงของครทพดถงการ

กระทำของเดกนกเรยนแสดงถงความหนกใจในเรองความสมพนธระหวาง

หญงชายของเดกนกเรยนมธยม

การทะเลาะววาทมไดมลกษณะขดแยงระหวางบคคลเทานนแตเปนลกษณะ

ขดแยงระหวางกลมซงสาเหตของความขดแยงอาจมาจากคนเพยงสองคนแตเมอ

มาตามพวก พวกกจะชวยเหลอกนอกทหนง “ชวยมนไวพอเรามเรองมนกจะชวยเรา”

“เดกบานเดยวกนกตองชวยกนไวกอนจะผดจะถกพดทหลง”

การทะเลาะววาทกนไมไดเกดขนเฉพาะกลมเดกชายแตกลบกลายเปนใน

101โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

กลมเดกและเยาวชนหญงกมการทะเลาะววาทกนเปนจำนวนมาก “เดยวนเดกผ

หญง ม.1 ม.2 ม.3 มนตบแยงผชายกน กชอบแลวมงมาชอบซอน แลวไอผชายท

มนตบแยงกนเนยะกไมใชหลอนะ” ผนำชมชนพดถงนกเรยนหญงในชมชน การ

ตบกนของนกเรยนหญงในชมชนเปนสงทเกดขนเปนประจำ การกระทำดงกลาว

เกดขนทงในโรงเรยน บรเวณดานหนาโรงเรยน ลานวดหนาโรงเรยน กลางตลาด

กลมนกเรยนหญงทตบกนนนมทงกลมทเรยนอยในโรงเรยนเดยวกน และกลมท

เรยนอยตางโรงเรยนและมารอดกตบคอรทบรเวณหนาโรงเรยนของคอร

“เวลาเราเดนตรวจโรงเรยน เราจะเหนแตเดกดๆเดนขวกไขว เดนเขามาหาเรา

ไมมเดกไมดเพราะเดกไมดเขาจะหลบ หลบไปอยทแอบๆ ทลบๆตาคนเขาไม

ออกมา เรากไมรจกเขา เรากรจกแตเดกดๆแลวจะบอกวาเราลำเอยงไดไง” ครคน

หนงพดกบผเขยน แตกตางจากทยายคนหนงเลาถงการกระทำของครทมตอหลาน

ชายทจำตองสนสดการเรยนในโรงเรยนมธยมแหงนในชวงปลายปมธยมศกษาปท 1

วา “มนบอกวา มนอยากเรยนแตครเขากไมยอมใหเรยน เขาบอกวามนเก เอาไม

ไหวแลว เขาใหมาลาออก มนกพดแตวา มนอยากเรยน ฉนกไมรวาจะทำยงไง เอา

มนไปสมครทโรงเรยนวดบอ เขากไมรบ เขาบอกวาเขารบเดกตอจากโรงเรยนนมา

เยอะแลว เขารบไมไหวแลว แลวมนกไมมทเรยน จะใหฉนทำอยางไร”

เดกนกเรยนทกระทำรนแรง ชกตอยกบเพอน ไถเงน สบบหร ดมเหลา ดมกาว

สวนใหญเปนกลมทไมสนใจเรยน เปนกลมทครทำโทษหลายตอหลายครง อยางเชนการ

ดดาไมวาจะเปนในหองเรยน หนาเสาธง หรอในโรงอาหาร ครบางคนยงใชวธการต

การใหนงหนาเสาธงตากแดดนานๆ การไลไมใหเขาเรยน การไมใหมาโรงเรยนใน

วนทจะมคนมาตรวจโรงเรยน และเชญผปกครองมาพบ การบงคบทางออมโดยใช

สายตาและทาทวาควรแสดงความยนยอมขอลาออกไปเรยนทอน “ใครจะไมยอม

เซนต กเขาทำทาทเหมอนไมอยากไดลกเรามากอยางนน เปนใครกตองใหออก อย

ไมไดหรอกเรองอนเอาไวทหลง” ผปกครองเลาถงความรสกในวนทไปเซนตยนยอม

ลาออก ในวนทเลานแมกยงไมรวาจะใหลกเรยนทไหน โรงเรยนรฐบาลกไมยอมรบ

“ เขาบอกวารบไมไหวแลวโรงเรยนนทำอยางนหลายคนแลว ”

พวกเขาไมไดรบความสนใจจากครสวนหนงในโรงเรยน การลงโทษอยางรนแรง

102

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

บางครงเกนกวาเหตของการกระทำผด หรอบางครงการลงโทษนนเปนไปโดยท

เดกและเยาวชนไมไดเหนความสมพนธเกยวของกบการกระทำผดของตนเองเชน

การหยกและบดหวนมจนเขยวเนองจากไมไดนำเงนจำนวน 3 บาทมาจายคาลกเสอ

ครไมใหเขาหองเรยนปลอยใหเดนเลนในโรงเรยนทงวนเนองจากไมสนใจเรยน ถก

ครต 12 ทจนกนเขยวชำ ถกครดาประจานวาเลว ใชคำดาวาทรนแรง หยาบคาย

ทงหญงและชาย การขวาจะไลออก และกดดนใหผปกครองแสดงความจำนงคขอ

ลาออกจากโรงเรยน หลายคนหาทเรยนไมได กลายเปนเดกทเรยนไมจบในชน

มธยมตนทำใหมเวลาวางมากขนและมความเสยงทจะใชชวตในบรบทของการ

กระทำรนแรงทางสงคมมากขน เรมคบเดกรนใหญ มระดบของการกระทำรนแรง

ทเพมมากขน ขรถมอเตอรไซคซงปวนเมอง ลกขโมย และใชชวตเกยวของกบยา

เสพตดทงในฐานะของผเสพและผจำหนาย

วนหนงผเขยนบอกกบแมของเดกชายคนหนงอาย 11 ปวา ถาไมอยากใหลก

เกเรใหลองฝกนสยรกการอานหนงสอ แมบงคบใหเดกคนนอานหนงสอ เขาเขาไป

ในหองสกพกเดนออกมาและบอกแมวาเขาอานหนงสอเสรจแลว ผเขยนแปลกใจ

และถามวาทำไมถงอานเรวนก

“อานเสรจแลวจรงๆ จะทองใหด หนง เอ สอง อ สาม เอฟ....”

ครสาวทสอนอยในโรงเรยนประถมในชมชนแหงนรบจางสอนพเศษนอกเวลา

ครอบครวของเดกคนนสงลกชายของเขาไปเรยนพเศษ “ดกวาใหมนวาง เราไมม

เวลาสอนลก” ครบอกเขาวาใหทองการบานนซงจะออกเปนขอสอบในวนรงขน

เรองทผเขยนเลามานอยในปรมณฑลของการนยามความหมายวาเปนการกระทำ

รนแรงไดหรอไม?

ความหมายของความรนแรงในโลกของวยรน

การมสวนรวมในการใชชวตบางสวนกบเดกและเยาวชนในพนทวจยทำใหผ

เขยนเรมรสกถงความรนแรงทเกดขนโดยยงไมสามารถตความนยามความหมาย

ของการกระทำรนแรงเหลานนได การเฝาสงเกตซำอยางละเอยดถถวนตอสงตางๆ

ทเปนบรบทแวดลอมของการกระทำรนแรงแตละแบบแผนถกนำมารอยเรยง

103โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

ขบคด ทบทวนไมวาจะเปน ภาพของการกระทำ ภาษาทพวกเขาใช กลมคนท

เกยวของ สถานทของการกระทำ ความรสกของพวกเขา การกระทำโตตอบของ

พวกเขา เสยงของคนอนๆทกลาวขานเกยวกบเรองราวดงกลาว และเรองเลาของ

พวกเขาเกยวกบการกระทำทเกดขนในหวงเวลาทผานมา

“มนมองหนา เหนแลวหมนไส กจดให” ดเหมอนวาถอยคำดงกลาวใน

สายตาของผใหญนนจะใหความหมายการกระทำของพวกเขาวาไมมเหตผล ไมม

ความหมายใดๆ แตลกษณะเชนนกลบกลายเปนคำกลาวอางทถกนำมาแสดงเปน

เหตผลในการกระทำของพวกเขาบอยครง

การอานบนทกภาคสนามซำแลวซำเลา พรอมทงขบคดเรองราวตางๆ ของ

พวกเขาเหลานนจากประสบการณทผเขยนใชชวตอยในโลกความรนแรงของเดกวยรน

ในชวงระยะเวลาหนง ทำใหผเขยนเสนอการนยามความหมายของความรนแรงใน

กลมเดกและเยาวชน 5 ความหมายตามการมองโลกของพวกเขาดงน

1. ความรนแรงเปนเครองมอในการสรางอตลกษณและปกปองศกดศร

เดกวยรนทใชชวตอยในวถของความรนแรงนนจะสรางอตลกษณของตนเอง

ผกโยงกบการใชความรนแรงในรปแบบตางๆ ดงคำพดทวา“พตนเขาหมดหนก

เปนตวเปด” “พโมทยเขาแจวใครกสเขาไมได” “ไอไดมนแรงนะ ขนาดตามนดา

มน มนสอยซะหลบเลย” การกระทำรนแรงซำแลวซำเลาไดกอรางอตลกษณตวตน

จนกระทงหากมใครมาแสดงทาทในลกษณะแขงขน ตอตานซงพวกเขามกจะตความ

หมายจากการใชสายตาในการมอง รวมกบภาษาทาทางทพวกเขาใหความหมายวา

เปนการลบหล การหมน พวกเขากจะกระทำการ “เปดกอน” ซงหมายถงการเรมตน

ของการเปนฝายของผกระทำรนแรงดวยวธการตางๆ อยางเชน การชกตอย การ

ถบรถมอเตอรไซคของเดกกลมคอรใหลมลง เปนตน ในสงคมอนนนการเปดกอน

เปนการกระทำทไมไดรบการยอมรบและถกมองวาเปนผรกราน ขมเหง แตใน

วฒนธรรมของเดกวยรนชายขอบนนพวกเขาใหความหมายของคนทเปดกอนวา

เปนผกลา เปนผทมเหลยมรจกทจะชงความไดเปรยบเหนอคอร และมกไดรบ

ความนยมชนชอบ

การกระทำดงกลาวเกดขนจากวธคดทวา “เปดกอนไดเปรยบ” โดยเฉพาะ

104

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

หากประเมนสถานการณแวดลอมตางๆแลวเหนวาเขาหรอพวกเขาอยในภาวะได

เปรยบเชน คอรอยในถนของเขา พวกเขามพวกมากกวา กลมคอรมฝมอทนาจะ

สไมได หรอพวกเขามอาวธทเหนอกวา เปนตน สถานการณทไดเปรยบทำใหการ

กระทำรนแรงตอผทหยามศกดศร หรอทาทาย สามารถเกดขนไดงายและรนแรง

มากขน

วธคดของเดกวยรนทเกยวของกบการใชความรนแรงเปนวถการปกปองศกดศร

นนถายทอดผานภาษาพดทพวกเขาใชในชวตประจำวน อยางเชน “มปนเหมอนม

พวกเปนรอย” “แยงแฟนถอวาหยามศกดศรตองสงสอน” “มนมาหาเรองเรากอน

ตองจดการ” “มนมาจบแฟนเราตองสงสอน” “มนปากไมดชอบฟองครตองสงสอน”

2. ความรนแรงเปนเครองมอชวยเหลอกนระหวาง “พวก”

การใชชวตในลกษณะของการรวมกลม การมเครอขายทางสงคม ทำใหการ

กระทำรนแรงไมวาจะเปนไปในลกษณะการทำรายรางกายในรปแบบการใชอาวธ

หรอการไมใชอาวธเปนวถทางสวนหนงของการชวยเหลอกนระหวาง “พวก”

การชวยเหลอเกดขนทงๆทตนเองไมไดเปนฝายถกกระทำมากอนและในบาง

ครงการไปชวยพวกกนทำรายรางกายคอรนนเปนไปโดยไมรสาเหตของความขดแยง

ไมรวาใครเปนฝายผดหรอถก วาทกรรมทกลายวฒนธรรมสบทอดตอกนมาของ

เดกและเยาวชนในวถของการใชความรนแรงคอ “พวกกนชวยกอน มอะไรวากนท

หลง” หรอ “เราชวยเขาโอกาสหนาเขากชวยเรา”

พวกเขาเรยนรวาหากพลาดทำอะไรไปถามเพอนฝง มตนสงกด มคนคมครอง

กจะไมถกรงแก การไปชวยพวกรมทำรายผอนเปรยบเสมอนเปนการตกแรงกนไว

กอนโอกาสหนาเมอมเรองกบใคร “พวก” กจะชวยเรา “เอาคน”

3. ความรนแรงเปนเครองมอในการหาเงนทนาภาคภมใจ

เดกวยรนสวนหนงใหคณคาเรอง “เงน” การชนชอบคนมเงน การกระทำ

สวนหนงจงเปนไปเนองจากตองการมเงนในการจบจายใชสอย ตองการนำเงนไป

ใชสรางความสมพนธกบผอน วธในการหาเงนของเดกวยรนปรากฏใหเหนในรป

แบบของการใชความรนแรงรปแบบตางๆ เชน การขโมยเงนของผปกครอง การ

ขโมยเงนเพอน การไถเงน การสงเดก(การคาประเวณทงในลกษณะโดยความ

105โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

ยนยอม การพดจาขมข หรอ การพดจาโนมนาว) การเลนการพนนในรปแบบ

ตางๆ เชนการพนนเกมส การพนนฟตบอล การขายหวยจบยก การพนนนำเตาปปลา

และแมกระทงการจำหนายยาเสพตด เปนตน

“พอมนรวา เรามเงนมนไมดถกเรา” การมเงนของเดกวยรนนนทำใหพวก

เขาสามารถปดบง อำพรางความไมเหมาะสม ความรงเกยจเดยดฉนไดผานการม

รสนยมในการดมสรา การเทยวสถานบนเทง การแตงกายโดยใชเสอผาแฟชน การ

ใชโทรศพทมอถอราคาแพง วถชวตดงกลาวและการกลาวขานถงความเกา ความ

แจวและการมเครอขายมาก การมคนรจกชวยเหลอจำนวนมากเมอมเรองทตองถก

ดำเนนคด ประสบการณเหลานทำใหพวกเขาไมใหความสำคญกบคานยม หรอ

บรรทดฐานทางสงคมทใหคณคาตอการใชวธการทเหมาะสมในการไดเงนมา หาก

พวกเขามเหลยมหรอยทธวธในการหลบหลกในการกระทำของเขาและทำใหพวก

เขาไมตองไดรบการลงโทษทางกฎหมายไดจะยงเปนการเพมคณคาใหแกเขาอก

ทางหนงดวย

“หนสงเดก เดกได 1,500 หนได 500 วนๆ หนใหมนรบงาน 3 ครงหน

กไดแลว 1,500 สบายๆ แถมซำลกคากเปนเครอขายหนอก หนเคยอมรมโดน

ตำรวจจบ หนโทรฯ ใหลกคาหนชวย เขาโทรฯไปบอกพวกเขาทเปนตำรวจกรกเดยว

หนแคถกปรบแถมซำหนผอนมนดวย ตวมนโดนหนตบจนจมกเบยว ตำรวจชวย

พดจนมนยอม หนบอกลกคาวาถาชวยหนหนจะหาเดกสดๆ ใหมๆ เอาะๆ ให”

เดกสาวคนหนงเลาถงประสบการณการหาเงนของเธอในโลกความรนแรง ลกคาท

เธอกลาวถงคอนกการเมองทองถน การกระทำของเธอในลกษณะเชนนเกดขนเสมอๆ

เธอเปนคนหนงทมชอเสยงในเรองการเปนมอตบ การคาประเวณเดก และการใช

ความรนแรงทมความเกยวของสมพนธกบเรองของความสมพนธทางเพศ ลกคา

ของเธอมหลากหลายอาชพ “โอย อยาใหพดเลย มหมดแหละ สจ. อบต. นายพน

คนใหญคนโต โธจะบอกใหครยงมเลยพ”

4. ความรนแรงเปนเครองมอทจะทำใหเดกไมดกลบตว

ในโรงเรยนเมอเดกนกเรยนกระทำผดกฏ ระเบยบ ขอบงคบ ไมตงใจเรยน

ครจะทำโทษเพอใหเดกนกเรยนยตการกระทำดงกลาว แตการลงโทษของครสวน

106

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

หนงมลกษณะของการกระทำรนแรง การกระทำรนแรงของครตอนกเรยนเปนไป

ทงในลกษณะของการกระทำรนแรงทางรางกาย และการกระทำรนแรงทางจตใจ

หากนยามความหมายของความรนแรงวา เปนการกระทำททำใหบคคลรสกละอาย

เสยหนา เสยเกยรตยศศกดศร และความภาคภมใจในตนเอง

ลกษณะของการกระทำรนแรงทางรายกายเชน การหยกและบดบรเวณหวนม

ของนกเรยนชายจนเขยวชำเนองจากไมไดนำเงนคาลกเสอจำนวน3บาทมาชำระใน

วนนน การตทขาจนเขยวชำ การตบหวเดกนกเรยน การใหนกเรยนนงกลางแดด

รอนๆหนาเสาธงเปนเวลานาน เปนตน สวนลกษณะการทำรนแรงทางจตใจเชน

การใชวาจาดาทอรนแรง ใชภาษาทหยาบคาย การถายรปนกเรยนหญง-ชายทนง

คยกนและนำไปประจาน การดาวาเสยดสในเรองเกยวกบเพศ การไมอนญาตให

นกเรยนทกระทำผดเขาเรยนในหองเรยน

ครใหเหตผลวาการกระทำดงกลาวเปนไปเพอตองการใหนกเรยนกลบตว

เปนคนดบาง รสกเบอหนายกบการกระทำผดซำซากของนกเรยนกลมนจนตองใช

วธการทรนแรงบาง ในขณะทครใชวธการดงกลาวเดกนกเรยนเหลานกไมยตการ

กระทำทครหามปราม พวกเขากลบรวมกลมกนเหนยวแนนมากขน และมาตรการ

สดทายทครใชกคอ การใหผปกครองมาเซนตยนยอมขอลาออกไปเรยนทอน

“พวกเขาไมเขาใจพวกผม ไมเขาใจวยรน” คำพดทผเขยนมกไดยนบอยๆ

จากกลมเดกและเยาวชนทถกครและชาวบานนยามตวตนของพวกเขาวาเดกเก

“ผมอยากใหพไปสอนพวกผมทโรงเรยน”? ประโยคดงกลาวเกดขนเพยงเพราะผ

เขยนชอบนงฟงพวกเขาเลาเรองโนนเรองนใหฟง ตงใจฟงพวกเขาอยางสนใจ ซก

ถาม บางครงกอดไมไดทจะแอบสะทอนใหเขาคดวาสงทเขาทำไปมนสงผลอยางไร

กบตวเขาเพยงแตภาษาทใชเปนภาษาของเดกและเยาวชนไมใชภาษาของผใหญผ

เปนอาจารยมหาวทยาลย คำพดของเยาวชนชายวย 17 ปยนยนถงการตองการ

ความเขาใจและพรอมทจะรกคนทเขาใจเขาวา “ ผมรกพ เพราะพเขาใจผม คน

ใกลชดผมเขายงไมเขาใจผมเลย ”

แมวาในบางครง เดกและเยาวชนทอยในวถวงวนของความรนแรงนตอง “เกม”

โดยการถกตำรวจจบนน การผานการถกจบกลบกลายเปนวถอกทางหนงในการ

107โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

สรางตวตนใหแลด “เกา” “แจว” มากขนดงเรองเลาของเดกชายอาย 15 คนหนง

ทบอกวาเขาจะพยายามกลบตวเปนคนดและขอใหผเขยนเปนกำลงใจใหเขา

“ตำรวจชหนาผมวา ไอเห-นอยาใหกเจอหนาอกนะ ถามงไมเลกทำตวอยาง

นอก ครงแรกทผมโดนจบ ผมคดวามนเทห ออกมาผมจะไดคมคนอน ผมโดนจบ

หลายขอหามาก โดนจบไปขงหลายท สมทรปราการ ระยอง อดร ถำกระบอก แต

ผมโดนจบขงไมนานบางทก 5 วน 6 วนมากสด 3 เดอน”

5. การกระทำรนแรงของวยรนเปนเรองธรรมดาของลกผชาย

พอแมและคนในชมชนสวนหนงใหความหมายของการกระทำรนแรงของเดก

วยรนในรปแบบการยกพวกตกนวาเปนเรองของพฒนาการตามวย ดงตวอยางคำ

พดทวา “เมอกอน ชวงผมเปนวยรนผมกเปนอยางนแหละ โตขนมนกคดได”

“เดยวพนอาย19มนกจะดขน” “เปนอยางนแหละประคบประคองมนไปเดยวมน

กดขน”

พอคนหนงเลาชวตวยหนมของตวเองใหลกชายอาย 11 ป ฟงในขณะทเขา

และลกชายกำลงนงเชดรถมอเตอรไซคคนโปรดของลกชายทเพงถอยออกมาไดไมนาน

“ตอนสมยพอเปนวยรนนะ พอเปนตวขเลย รถพอแรงทสดแหละ ไปไหนม

แตคนมอง พอแตงเองไมไปทำทราน เพอนพอขาโจทงนนแหละ บางคนยงอยใน

คกอยเลย บางคนกออกมาแลว พอโชคดอยกบนกการเมอง ขบรถใหเขา เขาไป

ไหนเรากไปดวย เลยรจกคนเยอะ รจกคนเยอะมนด ใครทำอะไรไมได เรามพวกเยอะ”

บทสรป

พลวตรของการผลตซำความรนแรงนน เดกวยรนมสถานะทงเปนผสงเกต ผ

กระทำ และผถกกระทำรนแรง การกระทำรนแรงของวยรนในชมชนเมองนนม

แบบแผนและระดบของความรนแรงทหลากหลาย เรมตนจากการกระทำรนแรงใน

ลกษณะธรรมดาสามญไลเรยงไปจนถงการกระทำรนแรงทซบซอนเตมไปดวย

เหลยมคมและชนเชง การกระทำรนแรงในลกษณะธรรมดาสามญนนเปนการกระทำ

ในลกษณะปจเจกมากกวาเปนการกระทำแบบรวมกลม มเหตของความขดแยงท

ทำใหเกดความไมพอใจซงกนและกนอยางชดเจน อยางเชนการทะเลาะววาทชก

108

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ตอยของเดกนกเรยนไมไดมการวางแผนลวงหนา ไมมการหาทางหนทไลเมอกระทำ

การไปแลว การกระทำดงกลาวเกดขนอยเนองๆ จนดเหมอนปกตธรรมดา เมอ

เวลาผานไปไมนานนกความเจบคลายลงความโกรธแคนขนเคองกจางหายกลบมา

เลนหว คบหากนเชนเดม

“ผมอยปากแพรง แตกลมเพอนผมอยวดทศ ตอน ม.1 เราเคยตอยกน ผม

กไมอยากตอยแตเหตการณมนบบ พวกเพอนยใหตอย ผมกเลยตอย ตอมาเรา

สนทกน เขาบอกผมวา “ลกผชายทกคนเหมอนหมาลาเนอ ถาจนตรอกตองส ถา

เรามปนเราตองยงกอน ถาเราไมยงเรากตองถกยง” ผเขยนไมคดวาเดกชายอาย

14 ป จะมความคดเชนน เขาเลาวาเขาลองมาหมดแลวไมวาจะเปนกาว กญชา ยาบา

บหรเปนสงทดดงายมาก “เกดมาทงทตองเอาใหคม…ถาอยากแจวตองกลาทจะแลก”

เดกเหลานเรยนรทจะซอหาอาวธและใชอาวธเหลานนไมวาจะเปน มดสปาตา ปน

เรยนรทจะขรถมอเตอรไซคของตนเองอยางแรงๆ และเรวเพอประโยชนในการหลบหน

คอรและเจาหนาทตำรวจ และเรยนรทจะสรางเครอขายเพอความไดเปรยบในการ

มพวกมาก และทสำคญพวกเขาเรยนรกฎหมายและบทลงโทษทางกฎหมายทพวก

เขาอาจตองเขาไปเกยวของ “ผมไมพก 11 เพราะ 11 เปนอาวธสงครามโทษมนหนก”

ระดบการกระทำรนแรงเชงปจเจกนนสวนหนงมลกษณะทสะทอนใหเหนถง

ภาวะไมปกตทเกดขนในชมชนเมอง เชน การทะเลาะววาทระหวางเดกนกเรยน

หญงทงในโรงเรยน ถนนสาธารณะดานหนาโรงเรยน หรอแมกระทงลานวดหนา

โรงเรยน ดวยวธการตบ กระชากผมตบอยางรนแรง โดยมคกรณเปนนกเรยนหญง

ดวยกน บางกเปนเดกและเยาวชนหญงทไมไดเรยนแลวกบเดกนกเรยนหญง การ

ทเดกและเยาวชนหญงใชหมวกกนนอคฟาดคอรหญงของตนเองในขณะทคอร

ไมทนระวงตวจนกระเดนตกลงมาจากรถมอเตอรไซค การลกขโมยเงน การใชไมตหว

เพอนจนหวแตก การดมกาว การเสพยาบาและการดมเบยรในโรงเรยนของเดก

นกเรยนตงแตระดบชนมธยมศกษาปท 1 เปนตน

เมอมการรวมกลม กลมเรากลมเขา แบงพวก ความขดแยงและการไมพอใจ

ของปจเจกถกนำมาเกยวโยงสมพนธกบอตลกษณกลม การตอสเพมความรนแรง

มากขน ความโกรธแคนถกเกบงำไวยาวนาน รอวนลางแคนซงทบทวระดบความ

109โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

รนแรงเพมขน กลไกของการชวยเหลอระหวางมตรในกลมไดถกนำเขามาใชในการ

กระทำรนแรง และ การจดการกบความรนแรง บรบทดงกลาวกอเกด รนใหญ ตวแจว

เจ ซงไดรบการยอมรบในชอเสยงของความแรง การยอมรบและการกลาวขานถง

ดงกลาวสรางเสรมอำนาจและกอเกดความเกรงกลวในกลมรนกลาง รนเลก โดย

ในแตละรนจะม “ตวแจว” ทเคยสรางประวตไวไมวาจะเปนประวตของการมเรอง

ทะเลาะววาทบอย แรง หรอมความสมพนธทใกลชดกบรนใหญ การไดเปนนอง

หรอเดกสรางของตวแจวนนบวาเปนหนาเปนตา และมชอเสยงไมนอย ลกษณะ

ของการกระทำรนแรงในบรบทเชนนอยางเชน การลอคแขนเพอใหเพอนรมดกรอ

ทำรายเพอนตางหอง ไถเงน ตบเรยกคาคมครอง การยกพวกไลตกนบนหางสรรพสนคา

การรมตวยรนตางถนโดยมคนโตเอาปนจอหว การคาประเวณเดก (เดกสงเดก) การรมต

รมกระทบเพอนทเรยนอยในโรงเรยนเดยวกนจนไดรบบาดเจบสาหส (สมองบวม)

เปนตน

การทผเขยนใชชวตรวมกบพวกเขาในพนทโรงเรยน พนทสาธารณะในชมชน

บรเวณบาน ไดพดคยกบกลมเพอน ชาวบาน พอแมญาตพนอง คร นกการภารโรง

เกยวกบการใชชวตและการกระทำรนแรงทเกดขนในกลมและระหวางกลมของ

พวกเขานนผเขยนพบวา พวกเขาตกอยในฐานะของการเปนผถกกระทำรนแรง

ดวยเชนกน การถกกระทำรนแรงนนไมไดเกดเฉพาะกบกลมเดกและเยาวชนดวย

กนเองเชน ถกผชายจบนม จบกน ถกไถเงนรายวน แตเกดขนจากกลมคนใน

ครอบครว โรงเรยน นกธรกจในชมชน และขอกฎหมายบางประการ

ความรนแรงทเกดขนในสงคมของเดกและเยาวชนมระดบความรนแรง วธการ

ทใชความรนแรง และเงอนไขเชงบรบททางสงคมและวฒนธรรมของการใชความ

รนแรงทแตกตางกนไป ปรากฏการณของการกระทำรนแรงในโลกของเดกวยรน

สะทอนใหเหนบรบททางสงคมและวฒนธรรมเมองทเปนเบาหลอมความรนแรง

ของเดกวยรนไทยดงน

บรบทสงคมกบความรนแรง

1. สภาพครอบครวทออนแอบนวถชวตแบบทนนยม

เดกทกระทำรนแรงเตบโตขนในสภาพครอบครวทมความไมพรอม พอแมม

110

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

วธคดในการเลยงดลกโดยมงเนนการหาเลยงชวตมากกวาทจะพฒนาจตใจ และพฒนา

วธคดในการใชชวตทด พอแมมอำนาจนอยในการตอรองตอการรองขอวตถของลก

มคานยมในการเลยงดลกในลกษณะไมมงเนนการพฒนาตนไปสความสำเรจ

ทางการศกษา และมความอดทนตำตอการปรบเปลยนพฤตกรรมของลก มการ

เปรยบเทยบลกของตนเองกบเดกคนอนผานการครอบครองวตถและการมเพอนท

มฐานะทางเศรษฐกจทดมากกวาทจะมงเนนการพฒนาทางดานจตใจและคณธรรม

พอแมมลกในขณะทยงไมมความพรอมเชน มวฒภาวะทางอารมณและความอดทน

นอย หารายไดโดยการจำหนายยาเสพตด มพฤตกรรมตดการพนนและคานยมการเสยง

โชค การเลยงดลกเปนไปในลกษณะละเลย ขาดความใสใจอยางตอเนอง จรงจง

เนนการสงสอนอบรมในลกษณะพรำบน เดกเตบโตขนโดยสรางอตลกษณผาน

การใชภาษาทาทาง คำพด และการมองโลกแบบไมไววางใจ กาวราวใชเวลาอยกบ

สงคมกลมเพอน รวมกลมนอกบาน ตงกลมแกง

2. อดมการณการศกษาแบบทนนยม

การทครอาจารยสนใจแตคนเกง นกเรยนทเรยนด ใหคณคาแกเดกทมพนฐาน

ทางครอบครวทด ชนชมคนทสรางชอเสยงใหโรงเรยนทงเรองการเรยนและกจกรรม

โดยพงเปาหมายไปทการพฒนาโรงเรยนไปสความเปนโรงเรยนทมชอเสยงทำให

ละเลย หรอมองขามเดกชายขอบทคร อาจารยจะตองใชเวลาและ กลยทธอยาง

มากในการพฒนาพวกเขาเหลานนเพอปรบเปลยนอตลกษณ วธคดใหเปนคนทม

คณคาในสงคม มคณธรรม จรยธรรม

การทผบรหารโรงเรยนหรอคร อาจารยผกตดความสำเรจของการทำงานอยท

ระบบการทำใหโรงเรยนมชอเสยงผานวธการทมนกเรยนไปสอบแขงขนเขาศกษา

ตอไดมากกวาสถาบนอน การมนกกฬาทชนะเลศในการแขงขนระดบชาต เปนตน

ทำใหเดกนกเรยนทสวนหนงถกกระทำรนแรงมาจากครอบครวแลวนนกลายเปน

เดกชายขอบในบรบทของโรงเรยน และพฒนาการกระทำรนแรงทมระดบความ

รนแรงมากขน กลายเปนคนชายขอบของสงคมตอไป

111โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

3. ผนำชมชนนยมจำนวนคะแนนเสยงมากกวาความตงใจในการพฒนาสงคม

และเยาวชน

ความสมพนธระหวางผนำชมชน คร และผปกครองมชองวางในการพฒนา

และสงเสรมเยาวชนใหเปนคนทมคณภาพในสงคม ผนำชมชนยงไมสามารถทำให

ชาวบาน ครอาจารยเหนคณคาในการใชงบประมาณเพอการพฒนาเยาวชนและสงคม

แตยงคงเนนทการพฒนาวตถ บทบาทของผนำชมชนจงเปนเพยงนายประกนเมอ

เดกและเยาวชนในชมชนกระทำรนแรงและถกจบดำเนนคด

4. ความออนแอขององคการภาครฐกบการใชกฎหมายไมครบถวนสมบรณ

ตามเจตนารมณ

การใชกระบวนการไกลเกลยในการกระทำผดของเยาวชนนนหากกระบวนการ

ตดตามความประพฤตขาดประสทธภาพทำใหเกดกระบวนการเรยนรและสงเสรม

การกระทำรนแรงในกลมเยาวชนเพมมากขน กฎหมายบางประการเออตอการให

ผใหญใชเดกและเยาวชนทมอายไมถง18ปกระทำความผดและ ชาชนกบการกระทำ

ในสงทผดกฎหมายเชน กระบวนการคาแผนซดเถอน การคาและเสพยาเสพตด

หรอแมกระทงการฆาลางแคนคอร เปนตน

หลงจากทหนมถกยงดวยปนลกซองเดกหนมวย 16 ป นอนอยโรงพยาบาลผ

เขยนไปเยยมเขาและพดคยกนเกยวกบเรองราวทเกดขน เขารแลววาคนทยงเขา

เปนใคร “ผมไมยอมหรอก ไอเขยดพวกผมมนกบอกวามนจะเอาคนใหผม ผมให

มนหาปนแลว ผมจะยงมนแลวไปมอบตวเลย ผมไมกลวหรอกผมอายไมถง 18

มนมายงผมถงบาน ผมไมยอม” เดกและเยาวชนสวนใหญทผเขยนพดคยใชชวต

รวมอยดวยในวถของการใชความรนแรงนนมความรเกยวกบกฎหมายพอสมควร

โดยเฉพาะกฎหมายในสวนทเกยวของกบวถชวตประจำวนของเขา ดงคำพดของ

เดกชายอาย 18 ปปลอบใจผเขยนเมอโทรศพทมาบอกวาเพอนของเขาถกจบใน

ขอหาเสพยาเสพตดวา

“พ ไมตองเปนหวงนะ มนถกจบคดเสพ เดยวพวกเราจะหาเงนหมนนงมา

ประกนตวมน ตำรวจตองทำคดมนสงศาลเราไปประกนทศาลแลวศาลกจะเรยกไป

ตดสน คดเสพตดสนคมประพฤต พอถงเวลากแคไปรายงานตว พไมตองหวง”

112

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

เงนหนงหมนบาทนนพวกเขาหาไดจาก เจ สาวประเภทสองทพวกเขามความสมพนธ

ทางเพศดวย

บรบทวฒนธรรมกบความรนแรง

วฒนธรรมความรนแรงในกลมเดกวยรนสามารถทำความเขาใจไดผาน

วฒนธรรมการใชภาษาของพวกเขา การสนทนาเกยวกบเรองราวทนาตนเตนทแต

ละคนไปพบมาในกลมเปนไปอยางสนกสนานและสรางความสนใจใหแกกลม ถกหยบยก

มาเปนหวขอสนทนาในชวตประจำวน อาทเชน “มงกลาโยกกหรอมงรมยมงพด

อยกบใคร” “พบอยเคาแจวแรงสดแลวแถวนไมมใครกลายงกบเขา” “แปะบามน

ไมสนใจอะไรหรอกมนฟนอยางเดยวใครๆ ไมกลากบไอเกงเพราะมนเปนลกแปะ

บา” “ไอไดมนไมอยแลวแมมนพาหนไปอยกรงเทพฯมนสอยตามนทเดยวหลบเลย”

การสนทนากนเปนประจำในเรองการกระทำรนแรงผานภาษาทพวกเขาใช

และวธกระทำรนแรงในกลมของพวกเขาในแตละเรองนนมแบบแผนลกษณะ

เฉพาะเปนอตลกษณกลม และอตลกษณเฉพาะบคคลทสะทอนใหเหนวฒนธรรม

ความรนแรงในกลมเดกวยรนดงน

1. วฒนธรรมองคกรกบวถความรนแรง

ในสงคมเดกวยรนทอยในโลกของความรนแรงนนมลกษณะของการจด

องคกรทนาสนใจคอ ประการแรกคอ การพฒนาสความเปนผนำ เดกและเยาวชน

จะแสดงตนใหเปนทประจกษแกคนอนๆ อยเสมอวา เขาเปนคนแรงและเปนผนำ

อยางแทจรง “ความแจว” แสดงผานการกระทำรนแรง ประการทสองคอ ผนำทก

คนจะตองมบรวารมากพอสมควร ประการทสาม ผนำจะตองมผมอทธพลและมบารม

ทเหนอกวากลมอนสามารถใหการสงเสรม สนบสนน ชวยเหลอคนในซมได ปน

คอเครองมอททำใหความเปนผนำดมพลงอำนาจยงขนในกลมของพวกเขา เหลยม

คมและความแรงทแสดงใหผอนเหนประจกษนอกจากจะเปนการสรางชอเสยงให

กบตนเองแลวยงลดอนตรายสำหรบตวเขาและบรวารดวย

2. วธคดเกยวกบศกดศรทผกโยงอยกบเสนหตอเพศตรงขาม

ความรนแรงทเกดขนพรอมกบคานยมการมเพศสมพนธกบคนรกโดยมคน

รกหลายคนในเวลาเดยวกน เปนบรบททนำไปสการกระทำรนแรงในกลมวยรน

113โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

พวกเขารสกเสยหนา เสยศกดศร โกรธแคนและยอมไมไดหากรวาคนรกมความ

สมพนธกบชายอน หรอ หญงอน หรอแมกระทงมคนอนมาแสดงทาทสนใจคนรก

ของตนเองอยางเปดเผยและเปนทสงเกตไดนนกเปนทาททสรางความไมพอใจ

อยางมากและนำมาซงการใชความรนแรงในการแกไขปญหาในกลมของพวกเขา

การใชสญลกษณบางอยางทถกใหความหมายวาเปนการลดทอนศกดศรเชน

การโชวนวกลาง หรอการใชคำพดแสดงอวยวะเพศชายนนถอไดวาเปนสญลกษณ

ทยอมไมได เสยศกดศรและบอยครงเปนชนวนเหตของการกระทำรนแรงระหวาง

พวกเขา

“วนนนนงอยทรานกวยเตยวสบกวาคน มพวกมาจากไหนไมร 2 คนขรถมา

แลวกสงนวกลางให ตอนแรกกวาจะไมทำอะไรมนนะ แตมนยงยอนกลบมาทำ

เหมอนเดมแลวพดทาวามงแนปาว กเลยสนองซะ ทำไปแลวกสงสารมนเหมอนกน

มนขนมอเตอรไซคแลวยงรวงลงมาอกเลย แตมาคดวามนมาหาเรองเรา เขามา

หยามเรากอน”

3. วฒนธรรมนบถอนกเลง

การสบทอดวธคดและวธการสรางตวตนในลกษณะของการใชความรนแรง

ผานการสรางอำนาจและการรวมกลมนนเปนสงทสบทอดจากรนสรน คนทพวกมาก

มอำนาจมากจะไดรบความเกรงใจและการยอมรบ “เดยวนไปไหน มแตคนรจก”

เดกหนมขาแจวในชมชนพดกบผเขยนอยางภาคภมใจถงการเปนทรจกของตนเอง

การใชคำพดเสยงดง เขม หยาบคาย รนแรง การเปนตวเปด การทำรายรางกาย

คอรในลกษณะทหนกและรนแรงกลายเปนคณลกษณะทนำมาซงอำนาจและเปน

เสนทางนำไปสความแจว

4. วฒนธรรมอปถมภ

ระบบอาวโส ระบบการเคลยรผานการชดใชเงน และการสรางบญคณเพอขอ

ความชวยเหลอในภายหลงกลายเปนระบบทแผซานเขามาในวถชวตวยรน อยางเชน

เรองการไถเงน-สงสวยนนเปรยบเสมอนมายาคตของการผลตซำการความรนแรง

ในกลมของพวกเขาเหลานน “ไถกนทกวนเปนเรองปกต เวลาไถกไปกนเปนกลม

จะมการแบงวา เดกคนนเปนเดกประจำของใคร ไปฟองครกโดน แคนกไมมใคร

114

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

กลาแลว เราไถหนะเรากโดนไถเหมอนกนนะ เรากใหถอเปนเรองปกต” เดกหนม

รางผอม ทใบหดานซายเขาระเบดหและใสหลอดกาแฟขนาดใหญไวเลาเรองการ

ไถเงนในโรงเรยนใหผเขยนฟงอยางสนกสนาน นนคอเสยงของเดกผททำหนาท

เปนผไถเงน ในขณะทเดกทเปนผถกไถเงนสวนหนงคาดหวงวาการยอมอยภายใต

การไถเงนนนจะทำใหเขามพวก มพ และรอดพนจากการขมเหง รงแกของคนอน

ดงเรองเลาของเดกชายอาย14ปทเลาถงการปกปองคมครองของเจทมตอตวเขาวา

“มนมาตบหวผม ผมกดามนวาพอแมไมสงสอน มนกดาผมกลบวาเปนคว-

อะไร พอแมมงตายเหรอ ผมกไปหยบไมกวาดหลงหองมาตหนามนแลวกดามนวา

ผหญงขายตวมงไปเอาพมงมาเลยนะไอสตวอยามาปากดเดยวมงกโดนหรอก และผมก

ใหพวกพเบญดกตบตอนเยน พวกพเบญมาตบมนแลวกบอกวาใครทำนองกไอสตว”

เดกและเยาวชนทใชชวตอยในบรบทของการยอมถกไถเงนนมกถกนยามจาก

คนอนวา “ออน ไมเกา” หากแตบรบทของการถกรงแกจากคนรอบขางทำใหเขาม

ความคดวา การมพวกจะทำใหเขารอดพนจากการรงแกได อกทงการมพเปนขา

แจว เปนเจ ดเหมอนวาจะทำใหเขาหลดจากภาวะ “ออนได” ดงนนภาวะการถก

ไถเงนจงดเหมอนวาจะกลายเปนความชอบธรรมของการแลกเปลยนและสมยอม

จากการจาย 5 บาท กลายเปน 20 บาท บางครง200บาท และหลายๆ ครงท

โทรศพทมอถอของเขาถก “ยม” ไปจำนำเปนเวลานบสปดาหจงจะไดคนและบาง

ครงเขาตองหาเงนไปไถถอนคนเอง

ทายสด : เสยงขอความเขาใจจาก “ เดกเกเร ?”

ในสวนนผเขยนจะนำเสนอเสยงของเดกสวนหนงทครและผใหญในสงคม

นยามพวกเขาวา เปนเดกเกเร เหลอขอ เพอสะทอนใหเหนถงความรสกและความ

ตองการสวนหนงของพวกเขา

“พคอคนทเขาใจวยรนไดดทสด เขาใจเดกและเขาใจผมดวย แมคนใกลชด

ยงไมเขาใจผมเลย ผมชอบพตรงน พแนมาก”

“พนารกจง เปนคนทเขาใจคนเลวอยางพวกผมดวย”

“พเปนคนดและนารก ยอมรบฟงปญหาชวตของพวกผมไดและเขาใจในตว

วยรน พวกผมได”

115โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

“ผมชอบพ ตรงทพเขาใจพวกผม”

“พเปนคนสวยและใจด ผมตงใจวาผมจะเปนคนดและไมเกยจคราน ผมคด

วาผมเปนเดกนสยไมด แตผมอยากใหพมาสอนอก ผมจะเลกลกของทโรงเรยน

ตลอดไปและเปนคนดของสงคม จะเปนผนำของสงคม จะชวยเหลอสงคมเพอไม

ใหมการเสพยาเสพตดในสงคม ผมสญญาวาจะเปนคนดและพาสงคมเรานนให

เปนคนดใหจงได ผมจะไมเสพสงเสพตดเชน บหร ยาบา กญชา และกระทอม ถา

ผมเสพผมจะไมชวนเพอนเสพดวย ผมจะเสพคนเดยวโดยไมมเพอนมาเกยวของ

โดยเดดขาด การเทยวของผมผมชอบไปเลนเกมสในตลาด ถงผมจะเทยวผมกรตว

เองวา เวลาไหนควรเทยว เวลาไหนไมเทยว และสงหนงทผมอยากจะบอกกบพวา

พสอนไดดมาก พสวยและอารมณดตลอดเวลา มอารมณขนมาก และประโยค

สดทายทผมจะบอก ผมจะไมทำใหพอแมเสยใจ ผมจะกตญญรคณพอแมทเลยงด

ผมมาตงแตเลกจนโต” จดหมายฉบบนเขยนจากความรสกของเดกชายอาย 14 ป

ครบอกวาเขาเปนคนเงยบ เรยนออนและขโมยอปกรณไฟฟาในโรงเรยน พอแม

ของเขาไมมเงนจายคาเสยหายใหกบโรงเรยนและของชดใชคาเสยหายดวยการมา

ทำงานกบนกเรยนทโรงเรยนครงวน

“ผมจะพยายามครบ ขอใหพเปนกำลงใจใหผมดวยนะครบ”

116

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

บรรณานกรม

กลภา วจนสาระ. (2546). เซนเตอรพอยทกบ “Preteen”: การกอตวของวฒนธรรมวย

แรกรน. ใน: พฒนา กตอาษา. มานษยวทยากบการศกษาปรากฏการณโหยหา

อดตในสงคมไทย รวมสมย. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน).

นธ เอยวศรวงศ. (2547). บรโภคโพสตโมเดรน. กรงเทพฯ: สำนกพมพมตชน.

____________. (2547). อานวฒนธรรมการเมอง. กรงเทพฯ: สำนกพมพมตชน.

พฒนา กตอาษา. (2546). คนพนธปอบ: ตวตนคนไทยในวฒนธรรมสมยนยม.

กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน).

ลดดา เหมาะสวรรณ และคนอนๆ. (2547). เดกไทยวนน เปนอยอยางไร. กรงเทพฯ:

สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย.

สรชย หวนแกว. (2546). กระบวนการกลายเปนคนชายขอบ. กรงเทพฯ: สำนกงาน

คณะกรรมการวจยแหงชาต.

สรยา สมทคปต, พฒนา กตอาษา. (2542). มานษยวทยากบโลกาภวฒน: รวม

บทความ. นครราชสมา: หองไทยศกษานทศน.

อมรวชช นาครทรรพ. (2548). เดกไทยในมตวฒนธรรม. กรงเทพฯ: สำนกงานกจการ

โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศกในพระบรมราชปถมภ.

อมรา พงศาพชญ ปรชา ควนทรพนธ. (2539). ระบบอปถมภ. กรงเทพฯ: สำนกพมพ

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อภญญา เฟองฟสกล. (2547). อตลกษณ: การทบทวนทฤษฎและกรอบแนวคด.

กรงเทพฯ: คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา สำนกงาน

คณะกรรมการวจยแหงชาต.

Adams, J. (1995). Risk. 2 nd ed. London. UCL Press.

Beck, U. (1992). Risk society towards a new modernity. London. SAGE

Publications.

Bina, M., Graziano, F., & Bonino, S. (2006). Risky driving and lifestyles in

adolescence. Accident Analysis & Prevention. (Vol.38,pp. 472-481).

http://www.sciencedirect.com/science. Available online 20 December 2005.

Boyne, R. (2003). Risk. Buckingham. Open University Press.

117โลกความรนแรงของวยรนในบรบทความเปนเมอง

ปนดดา ชำนาญสข

Chuengsatiansup, K. (1998). Living on the Edge: Marginality and Contestation

in the Kui Communities of Northeast Thailand. [Ph.D. Thesis in Social

Anthropology]. Article in Cambridge:The Department of Anthropology,

Harvard University.

Chumnansook, P. (2007). Speed, Violence and Sex: Marginality, Identity and

Road Traffic Injuries among Young Motorcyclists. (Ph.D.Thesis in

Medical and Health Social Sciences). Mahidol University.

Fornas, J. (2003). Youth, Culture and Modernity. In: Fornas, J., Bolin, G. (Eds.).

Youth Culture in Late Modernity. London. SAGE Publications. pp.1-11.

Gennep, A. (1960). The rites of passage. Chicago. Routledge and Kegan Paul.

Giddens, A. (1991). Modernity and Self-identity. Cambridge. Polity press.

Hewitt, P. (2003). Self and society : a symbolic interactionist social psychology.

( 9 th ed.) Boston. Pearson Education.

Lash, S. (2000). Risk culture. In: Adam, B. (Eds.). The risk society and beyond:

Critical issues for social theory. London. SAGE Publications.pp. 47-62.

Levitt, M. Z., Selman, R. L., & Richmond, J. B. (1991). The psychosocial

foundations of early adolescents’ high-risk behavior: implications for

research and practice, J. Res.Adolescence 1, 1991 (4), pp. 349-378.

Lupton, D. (2003). Risk. New York. Routledge published.

________. (1999). Introduction: risk and sociocultural theory. In: Lupton, D.,

(Ed.). Risk and sociocultural theory: new directions and perspectives.

Cambridge. Cambridge University Press. pp.1-11.

Magen, Z. (1998). Exploring adolescent happiness: Commitment, purpose and

fulfillment. California. SAGE Publications.

McCracken, G. (1988). Culture and consumption: New approaches to the

symbolic character of consumer goods and activities. USA. Indiana

University Press.

Muggleton, D. (2000). Inside subculture : The postmodern meaning of style.

New York. Berg Editorial offices.

118

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

Reimer, B. (2003). Youth and modern lifestyles. In: Fornas, J., Bolin, G. (Ed.).

Youth culture in late modernity. London. SAGE Publications. pp.1-11.

Sato, I. (1991). Kamikaze biker parody and anomy in affluent japan. Chicago.

The Universtity of Chicago Press.

Willis, P. E. (1977). Learning to Labour : How working class kids get working

class jobs. England. SAXON HOUSE.

บทท 4นโยบายและมาตรการของรฐ

ภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง The government’s polices and Measurement under the state beneath

อนนต บญสนอง

120ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

บทคดยอ

การวจยเรอง “นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอ

ความไมสงบในเมองหลวง” โดยมวตถประสงคในการดำเนนการวจยดงนคอ (1)

เพอศกษาความคดเหนตอผลการนำนโยบายและมาตรการของรฐในการปองกน

การกอความไมสงบในเมองหลวงไปสการปฏบต (2) เพอศกษาปจจยสวนบคคล

ของเจาหนาทหนวยงานทเกยวของกบการปองกนการกอความไมสงบในเมองหลวง

ตอระดบความคดเหนในนโยบายและมาตรการของรฐ 3.เพอศกษาปญหาและแนวทาง

การแกไขปองกนการกอความไมสงบในเมองหลวง ซงกลมตวอยางททำการศกษาวจย

ไดแก ตวแทนจากหนวยงานตางๆ ของรฐทมหนาทในการกำหนดนโยบายและ

มาตรการดานความปลอดภย รวมถงหนวยงานทนำนโยบายและมาตรการตางๆ

ไปปฏบตดวย ซงหนวยงานทเปนประชากรเปาหมาย ไดแก หนวยงานของกรม

การปกครอง กระทรวงมหาดไทย กองอำนวยการรกษาความมนคงภายใน (กอ.รมน.)

สำนกงานตำรวจแหงชาต ศนยรกษาความปลอดภย สำนกงานสภาความมนคง

แหงชาต สำนกขาวกรองแหงชาต และสำนกงานเขตกรงเทพมหานคร โดยใชวธ

การในการเกบขอมล 2 แบบคอ แบบสอบถามจากกลมตวอยางจำนวน 358 คน

และแบบสมภาษณกลมตวอยางจำนวน 7 คน และสถตทใชในการวเคราะหขอมล

ไดแก คารอยละ คาเฉลย คาสวนเบยงเบนมาตรฐาน และ t-test

4∫∑∑’Ë

1งานวจยนไดรบทนสนบสนนจาก ศนยสงเสรมวจยและผลตตำรามหาวทยาลยเกรก 2อาจารยประจำคณะบรหารธรกจมหาวทยาลยเกรก

นโยบายและมาตรการของรฐ ภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง1

`The government’s polices and Measurement under the state beneath

อนนต บญสนอง 2

121นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

ผลการวจยเรอง “นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอ

ความไมสงบในเมองหลวง” ทงผบรหารและผปฏบตงานของหนวยงานทเกยวของ

กบนโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบใน

เมองหลวง เหนดวยกบนโยบายและมาตรการฯ ในระดบมากทง 5 สวนคอ

1) ดานวตถประสงคของนโยบาย 2) ดานการกำหนดภารกจและการมอบหมาย

3) ดานมาตรฐานในการปฏบต 4) ดานระบบการวดผล และ 5) ดานมาตรฐาน

การใหคณใหโทษ ผลการทดสอบสมมตฐานปจจยสวนบคคลพบวาเจาหนาททม

เพศตางกนมความคดเหนตอการนำนโยบายและมาตราการของรฐไปปฏบตทแตก

ตางกน2ดานคอดานการกำหนดภารกจมอบหมายงานและดานการวดผล อายพบ

วามความแตกตางกนในดานการวดผล สวนหนวยงานทสงกดและประสบการณ

ทำงานมความแตกตางกนทกดาน สวนระดบการศกษากบสถานะของตำแหนงงาน

มความคดเหนทไมแตกตางกนในทกดาน

สวนปญหาและอปสรรคในการนำนโยบายและมาตรการไปใชในการแกไข

ปญหาสถานการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงทไดจากการวจย ไดแก

1) หนวยงานทเกยวของไมสามารถดำเนนงานใหเปนไปในทศทางเดยวกนและ

การจดการเรอง อำนาจหนาทในการรบผดชอบทอาจเกดความซำซอนไมชดเจน

2) ไมสามารถบรณาการนโยบายและมาตรการในการนำไปใชในการปฏบต และ

ขาดแนวทางการทำงานทมวสยทศนอยางชดเจน 3) การไมเขาใจในตวนโยบาย

อยางทองแท นโยบายจงเปนเพยงกรอบแนวคดทจะนำไปอางอง เพอผลประโยชน

ดานอนๆ เชน งบประมาณ การขอกำลงคน และวสดอปกรณเพม 4) ขาดการ

ประสานงานทดระหวางหนวยงานทเกยวของโดยในปจจบนจะเปนลกษณะทตาง

หนวยตางทำ และมกจะเทนำหนกความรบผดชอบไปใหกบตำรวจเปนหลก 5)

ไมมกฎหมายรองรบ เพอเปนเครองมอของเจาหนาททปฏบตงานเชงรก ในการ

ปองกนมใหเกดเหตความไมสงบ และ 6) นโยบายและมาตรการตางๆ ยงมความ

ซำซอนทใหผรบผดชอบเกดความสบสน เพราะนโยบายทไมชดเจน ทำใหคำสง

การปฏบตและนโยบายไมสอดคลองกน ตลอดถงผลประโยชนของหนวยงานแตละ

หนวยงานทไดรบไมลงตว ขาดความเปนเอกภาพ และขาดเจาภาพทชดเจน

122ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ในขณะทแนวทางในการแกไขปองกนการกอความไมสงบในเมองหลวงทได

จากการวจย ไดแก 1) นโยบายและมาตรการจะตองสามารถปรบประยกตได เพอ

ใหเขากบสถานการณทเกดขนในขณะนนๆ 2) ประชาชนจะตองตระหนกถงภย

เขาใจวธปฏบตและมจตสำนกสาธารณะในการรกษาผลประโยชนของชาต โดยให

ประชาชนมสวนรวมในการดแลรกษาความสงบรวมกน และสรางจตสำนกทดโดย

ฝกตงแตเดกและเยาวชน 3) วเคราะหและตดตามสถานการณ ความขดแยงตางๆ

ทเกดขนในสงคม โดยเฉพาะทางดานการเมองของแตละกลม 4) มระบบการ

ประสานงาน และกำหนดความรบผดชอบ ตามอำนาจหนาททชดเจน โดยมการจด

ทำคมอปฏบต เพอสรางความเตรยมพรอมในทกระดบ 5) ลดขนตอนการปฏบต

และเนนการสรางเอกภาพระหวางองคกร ใหเหมาะสมกบระดบของภยคกคามท

กอใหเกดความไมสงบในเมองหลวง

Abstract The objectives of this research are to study 1) the opinion in terms of implementing the government’s policy and measurement to prevent the violence in the capital city 2) the personal factors of the officers in the offices dealing with the prevention of violence in the capital city upon the government’s policy and measurement, and 3) the problems and solutions of violence in the capital city. As for the research methodology, 358 questionnaires were sent to the government officers dealing with the specifying and implementing the government’s policy and measurement on national security. In addition, the researcher interviewed 7 officers. The data were received, analyzed and the results were calculated using percentage, mean, standard deviation and t-test. The results showed that both the administrators and the officers who work in those offices dealing with the government’s policy and measurement to prevent violence in the capital city, were highly agree with the policy and measurement in 1) the objectives of the policy 2) the mission specification and assignment 3) the standard of implementation 4) the measurement

123นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

system and 5) the evaluation standard. In addition, the results of the personal factor study revealed that the difference in terms of sex caused the difference in implementation in two areas, these were: the specifying and assigning of mission and the measurement system. The age difference, on the other hand, caused the difference in the area of evaluation. In terms of the working place and the working experience, there were differences in all areas. And finally, there is no difference in terms of educational level and the position in the working place. As for the problems and obstacles in implementing the policy and measurement in resolving the violent situation in the capital city were: 1) concerning officers were unable to work within the same direction. Besides, they were unable to administer the overlapping of authority and responsibilities 2) the inability to integrate the policy and measurement into implementation and the lack of vision in working 3) they do not understand the policy. In this case, the policy was viewed only as the framework of reference for other areas of interests, such as, budget, and requests for additional manpower, material and equipment 4) lack of co-operation between the concerned offices 5) there was no law for the on –duty offensive officers and 6) there was some duplication and ambiguities of those who were responsible. Finally, the solution to prevent the violence in the capital city were 1) the policy and measurement had to be adaptable to the situation 2) people had to perceive the danger, understand the performance and possess public conscience of national interest – people were encouraged to participate in peace-keeping procedure and build their consciousness to society. 3) people had to analyze and follow the situation and conflicts in society, especially among different political groups 4) a handbook identified coordinating system and specifying responsibilities according to authority and duty was needed 5) it was necessary to decrease operational steps and emphasize on creating unity

between organizations to match the violence level in the capital city.

124ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

1. บทนำ

จากเหตการณลอบวางระเบดในกรงเทพมหานคร 9 จดเมอวนท 31 ธนวาคม 2549

และวนท 1 มกราคม 2550 ทผานมา อาจเปนประสบการณแรกทสงผลกระทบ

อยางมากตอประชาชนทางดานจตใจอกทงยงสรางความหวาดระแวงทซำเตมความ

แตกแยกในสงคม และสรางความหวาดหวนในการดำรงชวตของประชาชน เนองจาก

เหตการณครงนเกดจากการกระทำของบคคลซงไมวาบคคลใดหรอกลมใดจะเปน

ผกอเหตหรอกระทำไปโดยมเปาประสงคแอบแฝงอนใด คงเปนสงทฝายรฐตอง

สรางความชดเจนใหกบประชาชน เนองจากสงทกลมทกอเหตกระทำขนนนมจด

มงหมายสำคญ คอ การทำลายความปลอดภยของประชาชน ซงจะสงผลกระทบ

ตอเนองไปยงความเชอมนของประชาชนทมตอรฐบาลดวย ขณะเดยวกน กมความ

จำเปนอยางยงทฝายรฐจะตองเรงหามาตรการในการรกษาความปลอดภยใหกบ

ประชาชน ดวยการเพมมาตรการในการรกษาความปลอดภยอยางเขมงวด ซง

ระดบของการรกษาความปลอดภยคงจะขนอยกบระดบของภยคกคามเปนหลก

(สรชาต บำรงสข, 2550, น. 16)

จากความไมสงบทเกดขนในเมองหลวงดงกรณเหตการณดงกลาว ทำใหประชาชน

ขาดความเชอมนในความปลอดภย เนองจากไมสามารถจบกมผกระทำความผด

มาลงโทษได ซงทำใหเกดชองโหวของระบบความปลอดภย แมวาจะมการเชญผ

ตองสงสยมาซกถามแลวกตาม แตคดกไมมความคบหนา ทำใหพนกงานสอบสวน

และฝายสบสวนของสำนกงานตำรวจแหงชาตซงเปนผรบผดชอบโดยตรงตองกลบ

ไปเรมตนกนใหมกบการตรวจสอบพยานหลกฐานขนตนอกครง ตงแตนำภาพจาก

โทรทศนวงจรปดในจดตางๆ มาตรวจสอบเทยบเคยงกบขอมลทะเบยนประวตบคคล

ทเคยเกยวของกบคดตางๆ พรอมทงประสานงานกบกรมสอบสวนคดพเศษในการหา

แนวทางสอบสวนใหมประสทธภาพ ซงแมจะเปนกระบวนการตามขอบเขตทกฎหมาย

ใหอำนาจไว แตกทำใหภาพลกษณและความเชอมนตอเจาหนาทตำรวจทมนอยอย

แลวลดทอนลงไปอก

ทผานมาประชาชนทกอาชพ นกทองเทยว นกธรกจ นกลงทนจากตางประเทศ

มกเชอมนวาพนทกรงเทพมหานครมความปลอดภย เหตความไมสงบทางภาคใต

125นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

จะไมลกลามมาถงได แตการลอบวางระเบดทเกดขนพรอมกน 9 จดในเมองหลวง

ยอมแสดงใหเหนวาผกระทำตองเปนกลมใหญ และม ศกยภาพ แตหนวยงานดาน

ความมนคงและเจาหนาทตำรวจกลบไมสามรถชชดไดวาเปนกลมใด การนำตวบคคล

ตางๆ มาซกถามแลวตองปลอยตวไป นอกจากทำใหเสยเวลาแลว ยงมสงทนาวตก

อกประการ นนคอ ทำใหฝายทไมประสงคดเหนชดวามชองโหวทจดใดบาง จงจำเปน

อยางยงทจะตองระวงไมใหเกดเหตการณในลกษณะนขนอก เพราะจะยงทำใหสถานการณ

เลวรายลงไปอก และทำใหประชาชนซงไมเชอมนอยแลว กลบมความหวาดระแวง

มากยงขนตามไปดวย

ดงนนสถานการณในปจจบนไดกอใหเกดความวนวายในสงคมรอบดาน เปน

เหตใหประชาชนโดยเฉพาะอยางยงประชาชนในชมชนเมองเกดความรสกไม

มนคงปลอดภยในชวตและทรพยสน ทามกลางภาวะทเกดความขดแยงของสงคม

ทงในดานอำนาจทางการเมอง เศรษฐกจ และภยเสยงดานอนๆ ของสงคมทนบวน

จะเพมความรนแรงมากขน เปนเหตใหประชาชนในเมองหลวงซงไดรบผลกระทบ

โดยตรงตองคอยระวง และรสกไมมนคงปลอดภยซงปจจยดงกลาวขางตนเปนสวนหนง

ทสงผลกระทบตอเศรษฐกจของประเทศโดยตรงททำใหประชาชนโดยเฉพาะอยาง

ยงคนในเมองหลวงไมเชอมนในความปลอดภย ปฏเสธทจะไปในทสาธารณะ หรอ

หางสรรพสนคา รวมถงสถานททมการจดกจกรรมตางๆ เชน เมองทองธาน, ศนย

ประชมแหงชาตสรกต, ศนยแสดงสนคาใบเทคบางนา เปนตน ซงสถานทเหลาน

อาจจะเปนเปาหมายหนงของการสรางสถานการณทกอใหเกดการกอความไมสงบ

ในขณะน ปจจยเหลานเองซงเปนสวนหนงทกอใหเกดสภาวการณดานความไมปลอดภย

ของคนทอาศยอยในเมองหลวง ทสงผลกระทบตอการดำรงชวตใหเปนปกตสขอยาง

เชนทผานมา

ดวยเหตนเองรฐบาลในฐานะทเปนผรบผดชอบโดยตรงกบความมงคง

ปลอดภยของคนภายในชาตตามสทธขนพนฐานทพลเมองจะไดรบความคมครอง

ความปลอดภยในชวตและทรพยสน ซงรฐธรรมนญไทยเกอบทกฉบบไดบญญตไว

เกยวกบสทธขนพนฐาน ซงใครจะละเมดหรอลวงเกนมได รวมไปถงความปลอดภย

ในชวตและทรพยสน ซงรฐจะตองใหความคมครองทเทาเทยมกนเนองจากเปนสทธ

126ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ขนพนฐานของความเปนพลเมองทจะไดรบการดแลเอาใจใสในความเปนอยโดย

เฉพาะความมนคงปลอดภยในชวตและทรพยสนจากประเดนดงกลาวขางตน

รฐบาลจงไดกำหนดนโยบายและมาตรการตางๆ ทจะแกไขสภาวะการของการกอ

ความไมสงบในเมองหลวง โดยจดใหมการประชมหารอเพอวางมาตรการปองกน

การกอความไมสงบและเรงจบกมผกอการรายมาดำเนนคด ภายหลงการประชม

คณะรฐมนตร เมอวนท 3 มกราคม 2550 ทประชมคณะรฐมนตรไดมมตใน 2

ประเดนคอ

1. จะตองหาทางนำตวผทลงมอดำเนนการกอความไมสงบมาดำเนนการทาง

กฎหมายใหได

2. เรองของการปองกนการกอความไมสงบจะตองมการปองกนเพอไมใหเกด

ปญหาอยางทผานมาดวยความรอบคอบ

นอกจากน สวนราชการตางๆ ทเกยวของจะไดมการหารอรวมกนและเสนอ

แนวทางมาตรการตางๆ รวมทงวธการทจะดำเนนการในการปองกนการกอความ

ไมสงบในรปแบบตางๆ ใหมความเหมาะสมและมประสทธภาพ โดยรฐบาลไดกำหนด

นโยบายและมาตรการของการระวงปองกนการกอความไมสงบ ซงกองอำนวยการ

รกษาความมนคงภายใน (กอ.รมน.) จะเปนหนวยงานททำหนาทในการประสาน

งานและดแลเรองการเฝาระวงในชวงระยะเวลาตอไป ซงจะตองมมาตรการ วธการ

ในการเฝาตรวจตราเพมเตมอยางไร จะใชเจาหนาทของรฐทกสวนเพมเตมอยางไร

สวนทสำคญ คอ เรองของการขอความรวมมอจากประชาชนทกคน เพราะคงไมม

ใครทอยากจะเหนเหตการณทเกดขนในลกษณะอยางน ซงสงผลกระทบตอประชาชน

ผบรสทธ โดยกองอำนวยการรกษาความมนคงภายในไดขอความรวมมอจากประชาชนวา

ภยในรปแบบใหมทเราจำเปนทจะตองหาทางแกไขนน จำเปนตองขอความรวมมอ

และความเขาใจจากประชาชนในการทจะรวมมอระหวางกนใหมากยงขน (กลมยทธศาสตร

และแผนการประชาสมพนธ สำนกโฆษก, 2550) เพอแกปญหาตางๆ ทเกดขน

โดยหนวยงานตางๆ ทเกยวของรบนโยบายจากรฐบาลแลวมากำหนดเปนมาตรการ

เพอใชในการปฏบต ซง อาจจะดเปนเรองใหมของสงคมไทย แตในสถานการณ

ปจจบน การจะทำใหสงคมสามารถดำรงอยในอยางปลอดภย หรอประสบกบ

127นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

ความเสยหายใหนอยทสดนนจะคดวาเปนหนาทของรฐหรอเปนเรองทหนวยงาน

ขาวกรองจะตองคอยเปนผแจงเตอนใหกบเราทกครงเสมอไปไมได หากแตนาจะ

ถงเวลาแลวทสงคมไทยในสถานการณปจจบนควรจะตองสรางระบบของการ

ปองกนตวเองใหเกดขนอยางจรงจง เพราะป 2550 อาจจะเปนปวกฤตทสงคม

ไทยถกทาทายจากความรนแรงอยางไมเคยปรากฏมากอนเลยกได

เหลานคอประเดนสำคญททำใหมการจดทำการวจยเรองน เพอชใหเหนถง

สภาพปญหาตางๆ ทเกดขนในสงคมไทยปจจบน โดยเฉพาะอยางยงสถานการณ

การกอความไมสงบในเมองหลวง ซงเปนจดยทธศาสตรในทกๆ ดานของประเทศ

เมอไดรบผลกระทบจากสภาวการณของการกอความไมสงบดงทกลาวแลวขางตน

ยอมสงผลในทางลบตอการพฒนาประเทศในระดบมหาภาค เนองจากเปนจดศนยกลาง

ของประเทศ และเพอใหสามารถตอบขอคำถามการวจย 5 ประเดนกลาวคอ

1) รฐไดมการกำหนดนโยบายและมาตรการอยางไรบางในการปองกนสภาวการณ

ของการกอความไมสงบในเมองหลวง 2) รฐไดมการทำความเขาใจกบประชาชน

มากนอยแคไหนในการนำนโยบายและมาตรการดานความปลอดภยไปใชในการ

แกไขปญหาสถานการณของการกอความไมสงบในเมองหลวง 3) หนวยงานตางๆ

ของรฐทดแลและรบผดชอบดานความปลอดภย ไดปฏบตหนาทอยางเตมศกยภาพ

หรอยง และมการปฏบตงานรวมกนเพอบำบดทกขบำรงสขแกประชาชนเตมทหรอไม

4) ปญหาและอปสรรคในการนำนโยบายและมาตรการดานความปลอดภยไปใช

ในการแกไขปญหาสถานการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงมอะไรบาง

5) นโยบายและรปแบบมาตรการทเหมาะสมในการแกไขและปองกนปญหาของ

รฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงควรเปนอยางไร ดงนน

รฐบาลในฐานะเปนผดแลและรบผดชอบตอสถานการณทเกดขนน จะมการกำหนด

นโยบายและมาตรการอยางไรในการแกไขปญหา เพอใหสถานการณการกอความ

ไมสงบในเมองหลวงหมดไป

การวจยเรอง นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบ

ในเมองหลวงไดกำหนดวตถประสงคของการวจยไวคอ (1) เพอศกษาความคด

เหนตอผลการนำนโยบายและมาตรการของรฐในการปองกนการกอความไมสงบ

128ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ในเมองหลวงไปสการปฏบต (2) เพอศกษาปจจยสวนบคคลของเจาหนาทหนวย

งานทเกยวของกบการปองกนการกอความไมสงบในเมองหลวงตอระดบความคดเหน

ในนโยบายและมาตรการของรฐ 3. เพอศกษาปญหาและแนวทางการแกไขปองกน

การกอความไมสงบในเมองหลวง ซงกลมตวอยางททำการศกษาวจย ประโยชนท

คาดวาจะไดรบจากการวจยครงน จะไดนำไปใชในการปรบปรงการนำนโยบายใน

การปองกนการกอความไมสงบในเมองหลวงไปปฏบต อกทงยงเปนแนวทางใน

การปองกนการกอความไมสงบ ทอาจจะเกดขนในเมองหลวง

สำหรบในการวจยครงน ไดกำหนดขอบเขตของการวจยเปน 3 สวน ไดแก

ในสวนแรกขอบเขตดานเนอหา ผวจยจะไดทำการศกษานโยบายและมาตรการตางๆ

ของรฐทเกยวของกบความมนคงปลอดภยทงในชวตและทรพยสน รวมถงรปแบบ

และลกษณะของการกอความไมสงบทเกดขนในสงคม โดยเฉพาะในเมองหลวงท

ไดรบผลกระทบอยางรนแรง และหนวยงานตางๆ ของรฐ ทรบผดชอบดานความ

ปลอดภยจะมมาตรการอยางไรเพอปองกนและแกไขปญหาการกอความไมสงบ

ตลอดจนผลลพธจากการนำนโยบายไปปฏบต สวนทสองประชากรกลมเปาหมาย

ททำการศกษาวจย ไดแก ตวแทนจากหนวยงานตางๆ ของรฐทมหนาทในการ

กำหนดนโยบายและมาตรการดานความปลอดภย รวมถงหนวยงานทนำนโยบาย

และมาตรการตางๆ ไปปฏบตดวย ซงหนวยงานทเปนประชากรเปาหมาย ไดแก

หนวยงานของ สำนกงานสภาความมนคง สำนกขาวกรองแหงชาต ศนยรกษา

ความปลอดภย กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย กองอำนวยการรกษาความ

มนคงภายใน (กอ.รมน.) สำนกงานตำรวจแหงชาต และสำนกงานเขตตางๆ และ

สวนทสามระยะเวลา ตงแตชวงเดอน พฤษภาคม-ธนวาคม 2550

2. วธการศกษา

การวจยครงน เปนการวจยเชงสำรวจ (Survey Research) ซงเปนการ

วเคราะหขอมลใชสถตเชงพรรณา เพอใหไดขอมลทแมนยำเกยวกบนโยบายและ

มาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวง นอกจาก

นยงใชวธการสมภาษณแบบลก (In-depth Interview) กบผทมสวนสำคญในการ

129นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

กำหนดนโยบายและมาตรการในการดแลและรบผดชอบดานความมนคงปลอดภย

ของประเทศ สำหรบกลมตวอยางในการวจยครงนไดแกบคลากรทงในระดบบรหาร

และระดบปฏบตการทเปนตวแทนของหนวยงานในการนำนโยบายและมาตรการ

ของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงไปปฏบต จำนวน

358 คน การสมตวอยางใชการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) โดยเลอก

เฉพาะผบรหารและเจาหนาทระดบปฏบตของหนวยงานทเกยวของในการนำ

นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมอง

หลวงไปปฏบต ในกรณทมการประชม สมมนา และจดทำ(Focus group) สำหรบ

เครองมอทใชในการวจยครงนไดใชแบบสอบถามและแบบสมภาษณแบบม

โครงสราง เพอใหผตอบแบบสอบถามและแบบสมภาษณใหขอมลทมลกษณะเปน

ไปในแนวทางเดยวกน

การเกบรวบรวมขอมลสำหรบการวจยในครงนนน ผวจยมวธการในการเกบ

รวบรวมขอมล 2 สวนดวยกน คอสวนท 1 เกบรวบรวมขอมลจากแบบสอบถาม

กลมตวอยางของหนวยงานภาครฐทเกยวของกบการกำหนดนโยบายและมาตรการ

รวมถงมหนาทโดยตรงในการรบผดชอบปญหาการกอความไมสงบในเขตพนท

เมองหลวงและ สวนท 2 เกบขอมลโดยการสมภาษณเจาะลกกลมตวอยาง เพอให

ทราบถงนโยบายและมาตรการ รวมถงแนวทางในการปฏบตของหนวยงานตางๆ

ทรบผดชอบตอความไมสงบทเกดขนในเมองหลวงในลกษณะเชงลก ถงแนวทาง

ในการกำหนดนโยบายและมาตรการทนำไปสการปฏบตจรง

ในการวเคราะหขอมล มขนตอนในการวเคราะหขอมลดงตอไปน คอ ศกษา

ขอมลจากแหลงตางๆ ไดแก ตำรา เอกสารวชาการ ผลงานวจย เอกสารแนะนำหนวยงาน

และขอมลจากอนเตอรเนต เพอวเคราะห แนวคด ทฤษฎและหลกการของนโยบาย

และมาตรการตางๆ ของหนวยงานภาครฐทเกยวของกบการกอความไมสงบ อก

ทงยงวเคราะหจากแบบสอบถามทไดจากกลมตวอยางทงในสวนของวตถประสงค

ของนโยบาย การกำหนดภารกจและการมอบหมาย มาตรฐานในการปฏบต ระบบ

ในการวดผล และมาตรฐานในการใหคณใหโทษ รวมถงปญหาและอปสรรคใน

การนำนโยบายและมาตรการตางๆ ไปใชในการแกไขปญหา และขอเสนอแนะอนๆ

130ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ในสวนของการปฏบตและ วเคราะหจากแบบสมภาษณเจาะลกกลมตวอยางเกยว

กบนโยบายและมาตรการของหนวยงานในการแกปญหาการกอความไมสงบ และ

ความคดเหนเกยวกบรปแบบทเหมาะสมของนโยบายและมาตรการของรฐในการ

ปองกบและปราบปรามการกอความไมสงบในเมองหลวง รวมถงปญหาและอป

สรรคในการดำเนนงานของหนวยงานตางๆ การวเคราะหขอมลจากแบบสอบถาม

ใชสถตพนฐานไดแก คารอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน คา t-test , f-test

และการวเคราะหประมวลผลโดยใชโปรแกรมคอมพวเตอรสำเรจรป

3.ผลการวจย

ดานขอมลทวไปของกลมตวอยาง ขอมลดานเพศ พบวา กลมตวอยางสวน

ใหญเปนเพศชาย อาย พบวา กลมตวอยางสวนใหญมอายระหวาง 31-50 ป

ระดบการศกษา พบวา กลมตวอยางสวนใหญมระดบการศกษาปรญญาตร หนวย

งานทสงกด พบวา กลมตวอยางสวนใหญสงกดสำนกงานสภาความมนคงแหงชาต

รองลงมาจากกองอำนวยการรกษาความมนคง สำนกงานตำรวจแหงชาต ศนย

รกษาความปลอดภยแหงชาตกองบญชาการทหารสงสด สำนกขาวกรองสำนกงาน

เขตกรงเทพมหานคร และจากกรมการปกครองกระทรวงมหาดไทยตามลำดบ

สวนสถานะในการปฏบตงาน พบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนผปฏบตงาน และ

รองลงมาเปนผบรหาร (ตงแตระดบหวหนาขนไป) ประสบการณในการปฏบตงาน

พบวา กลมตวอยางสวนใหญมประสบการณในการทำงาน 6 ปขนไป

สำหรบผลการวจยในครงน ขอสรปผลการวจยเปน 3 สวนหลกๆ เพอให

สอดคลองกบวตถประสงคของการวจย อนไดแก

สวนท 1 ความคดเหนตอการนำนโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณ

ของการกอความไมสงบในเมองหลวงไปปฏบต จากการศกษาทง 5 ดาน สามารถ

สรปผลการวจยเปนดานๆ ไดดงน

1. ดานวตถประสงคของนโยบาย พบวามการนำนโยบายและมาตรการของ

รฐภายใตสภาวการณของการรายในเมองหลวงไปปฏบตโดยภาพรวมอยในระดบมาก

และเมอพจารณาเปนรายขอ พบวาทกขออยในระดบมาก ยกเวนนโยบายและ

มาตรการของรฐวดความสำเรจไดอยในระดบปานกลาง

131นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

2. ดานการกำหนดภารกจและการมอบหมาย พบวามการนำนโยบายและ

มาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงไปปฏบต

โดยภาพรวมอยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายขอพบวาทกขออยในระดบมาก

ยกเวนบคลากรทมอยเพยงพอตอภารกจทไดรบมอบหมายอยในระดบปานกลาง

3. ดานมาตรฐานในการปฏบต พบวามการนำนโยบายและมาตรการของรฐ

ภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงไปปฏบตโดยภาพรวมอย

ในระดบมากในทกประเดน

4. ดานระบบการวดผล พบวามการนำนโยบายและมาตรการของรฐภายใต

สภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงไปปฏบตโดยภาพรวมอยใน

ระดบมากในทกประเดน

5. ดานมาตรฐานการใหคณใหโทษ พบวามการนำนโยบายและมาตรการของ

รฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงไปปฏบตโดยภาพรวม

อยในระดบมาก ยกเวนเกณฑมาตรฐานในการใหคณใหโทษทกำหนดเปนทยอมรบ

กนโดยทวไป อยในระดบปานกลาง

สวนท 2 ผลการทดสอบสมมตฐานของปจจยสวนบคคล คอ เพศ อาย

ระดบการศกษา หนวยงานทสงกด สถานะในการปฏบตงาน และประสบการณ

ในการปฏบตงานของกลมตวอยาง กบความคดเหนตอการนำนโยบายและมาตรการ

ของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงในดานตางๆ

สมมตฐานท 1 เจาหนาท ทมเพศตางกนมความคดเหนตอการนำนโยบาย

และมาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงไป

ปฏบต ดานการกำหนดภารกจการมอบหมายงานและดานการวดผลแตกตางกน

สมมตฐานท 2 เจาหนาท ทมอายตางกนมความคดเหนตอการนำนโยบาย

และมาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงไป

ปฏบต ดานระบบการวดผลแตกตางกน

สมมตฐานท 3 เจาหนาท ทมระดบการศกษาตางกน มความคดเหนตอ

การนำนโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบใน

เมองหลวงไปปฏบต ทกดานไมแตกตางกน

132ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

สมมตฐานท 4 เจาหนาท ทมสถานะของตำแหนงงานทตางกน มความคด

เหนตอการนำนโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณ ของการกอความไม

สงบในเมองหลวงไปปฏบต ทกดานไมแตกตางกน

สมมตฐานท 5 เจาหนาท ทมหนวยงานทสงกดตางกนมความคดเหนตอ

การนำนโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบใน

เมองหลวงไปปฏบต ทกดานแตกตางกนอยางมนยสำคญทางสถตทระดบ 0.05

สมมตฐานท 6 เจาหนาท ทมประสบการณการทำงานตางกนมความคดเหน

ตอการนำนโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบ

ในเมองหลวงไปปฏบต ทกดานแตกตางกนอยางมนยสำคญทางสถตระดบ0.05

สวนท 3 ปญหาและแนวทางในการแกไขปองกนการกอความไมสงบในเมองหลวง

จากการศกษากลมตวอยางทง ผบรหารและผปฏบตงาน ไดแสดงความคดเหนท

หลากหลาย สามารถสรปผลไดเปน 2 ประเดนคอ

1. ปญหาและอปสรรคในการนำนโยบายและมาตรการไปใชในการแกไขปญหา

สถานการณของการกอความไมสงบในเมองหลวง โดยกลมตวอยางไดแสดงความ

คดเหนแตกตางกนไปตามลกษณะของหนวยงานและภารกจทไดรบมอบหมาย

หรอรบผดชอบ แตประเดนทเหนไดชดเจนในสวนของหนวยงานของรฐคอ (1)

หนวยงานทเกยวของไมสามารถดำเนนงานใหเปนไปในทศทางเดยวกนและการ

จดการเรอง อำนาจหนาทในการรบผดชอบทอาจเกดความซำซอนไมชดเจน (2)

ไมสามารถบรณาการนโยบายและมาตรการในการนำไปใชในการปฏบต และขาด

แนวทางการทำงานทมวสยทศนอยางชดเจน (3) การไมเขาใจในตวนโยบายอยาง

ทองแท นโยบายจงเปนเพยงกรอบแนวคดทจะนำไปอางอง เพอผลประโยชนดาน

อนๆ เชน งบประมาณ การขอกำลงคน และวสดอปกรณเพม (4) ขาดการ

ประสานงานทดระหวางหนวยงานทเกยวของโดยในปจจบนจะเปนลกษณะทตาง

หนวยตางทำ และมกจะเทนำหนกความรบผดชอบไปใหกบตำรวจเปนหลก ( 5)

ไมมกฎหมายรองรบ เพอเปนเครองมอของเจาหนาททปฏบตงานเชงรก ในการปองกน

มใหเกดเหตความไมสงบ และ (6) นโยบายและมาตรการตางๆ ยงมความซำ

ซอนทใหผรบผดชอบเกดความสบสน เพราะนโยบายทไมชดเจน ทำใหคำสงการ

133นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

ปฏบตและนโยบายไมสอดคลองกน ตลอดถงผลประโยชนของหนวยงานแตละหนวย

งานทไดรบไมลงตว ขาดความเปนเอกภาพ ขาดเจาภาพทชดเจนดวยเชนกน

2. นโยบายและรปแบบมาตรการทเหมาะสมในการแกไขและปองกนปญหา

ของรฐภายใตสภาวะการของการกอความไมสงบในเมองหลวง ซงกลมตวอยางได

เสนอแนะรปแบบของมาตรการทเหมาะสมในการแกไขและปองกนปญหาการกอ

ความไมสงบในเมองหลวงทสำคญคอ (1) นโยบายและมาตรการจะตองสามารถ

ปรบประยกตได เพอใหเขากบสถานการณทเกดขนในขณะนนๆ (2) ประชาชน

ตระหนกถงภย เขาใจวธปฏบตและมจตสำนกสาธารณะในการรกษาผลประโยชน

ของชาต โดยใหประชาชนมสวนรวมในการดแลรกษาความสงบรวมกน และสราง

จตสำนกทดโดยฝกตงแตเดกและเยาวชน (3) วเคราะหและตดตามสถานการณ

ความขดแยงตางๆทเกดขนในสงคม โดยเฉพาะทางดานการเมองของแตละกลม

(4) มระบบการประสานงาน และกำหนดความรบผดชอบ ตามอำนาจหนาทท

ชดเจน โดนมการจดทำคมอปฏบต เพอสรางความเตรยมพรอมในทกระดบ (5)

ลดขนตอนการปฏบตและเนนการสรางเอกภาพระหวางองคกร ควรเหมาะสมกบ

ระดบของภยคกคามทกอใหเกดความไมสงบในเมองหลวง

อภปรายผลการวจย

ผลการวจยเรอง นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอ

ความไมสงบในเมองหลวง ซงทำใหมผลกระทบอยางรนแรงตอความเชอมนทงใน

สวนของการลงทน การทองเทยว และความมนคงปลอดภยในชวตและทรพยสน

ของคนทอาศยอยในเมองหลวง ซงมอยเปนจำนวนมาก และสภาวการณของการ

กอความไมสงบทผานมายงไมสามารถคลคลายคดลงได เนองจากไมสามารถจบกม

และดำเนนคดกบผทกระทำความผดได รวมถงมลเหตจงใจในการสรางสถานการณ

ความรนแรงเพอหวงผลดานใด เปนตน เหลานคอประเดนปญหาทรอคำตอบและ

การแกไขของหนวยงานภาครฐทเกยวของทจะตองศกษาปญหาและกำหนด

นโยบายและมาตรการในการปองกนปญหาการกอความไมสงบในเมองหลวง

ดงนนเพอใหภาพรวมของการวจยฉบบนมความชดเจน จงขอนำเสนอการ

134ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

อภปรายผลการวจยตามวตถประสงคขอท 1 ทตงไวโดยภาพรวมของการวจยซง

แบงออกเปน 2 ประการคอ

1. อภปรายผลการศกษาความคดเหนตอการนำนโยบายและมาตรการของรฐ

ภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงไปปฏบต ซงม 5 สวนท

สำคญคอ 1) ดานวตถประสงคของนโยบาย 2) ดานการกำหนดภารกจและการ

มอบหมาย 3) ดานมาตรฐานในการปฏบต 4) ดานระบบการวดผล และ 5) ดาน

มาตรฐานการใหคณใหโทษ

2. อภปรายผลจากการทดสอบสมมตฐานทตงไว ระหวาง เพศ ระดบการ

ศกษา อาย หนวยงานทสงกด สถานะของตำแหนงงาน และประสบการณการทำงาน

การอภปรายผลความคดเหนตอการนำนโยบายและมาตรการของรฐภายใต

สภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงไปปฏบต สามารถอภปรายผล

การวจยทไดจากการศกษา 5 สวนหลกๆ คอ

1. ดานวตถประสงคของนโยบาย จากผลการวจยพบวา ทงผบรหารและผ

ปฏบตงานของหนวยงานทเกยวของโดยภาพรวมเหนดวยกบนโยบายและมาตรการ

ของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงดานวตถประสงค

ของนโยบายในระดบมาก สอดคลองกนกบการปฏรประบบราชการของ คณะ

กรรมการพฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร) ทมการนำเอาตวชวดมาใชในการกำหนด

วตถประสงค ทงนเพราะวตถประสงคเปนสวนหนงทกำหนดขนเพอเปนกรอบของ

นโยบายทจะนำไปสการปฏบต ทงในสวนของวตถประสงคทชดเจนของนโยบายและ

มาตรการ รวมถงการนำไปใชในการปฏบตในสถานการณจรงไดเปนอยางด ซงแสดง

ใหเหนวารฐมความเขาใจตอการนมากโดยมการออกนโยบายและมาตรการได

สอดคลองและเหมาะสมกบสถานการณมาก

2. ดานการกำหนดภารกจและการมอบหมาย จากผลการวจยพบวา โดย

ภาพรวมทงผบรหารและผปฏบตงานของหนวยงานตางๆ ทไดแสดงความคดเหน

ตอนโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบใน

เมองหลวงดานการกำหนดภารกจและการมอบหมายในระดบมาก ซงสอดคลอง

กบแนวคดของการกำหนดภารกจและมอบหมายงานอยางชดเจนทเรยกวาเจาภาพหลก

135นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

เจาภาพรวม (owner responsibility) ตามบทบาทหนาทของระบบ (chief

executive officer : CEO) ทงนเพราะวาแตละหนวยงานทไดรบมอบหมายภารกจ

นนมความชดเจนและสอดคลองกบลกษณะงานทปฏบตอยตลอดจนมบคลากรท

เปนผรบผดชอบชดเจนม การประสานความรวมมอในการทำงานตามภารกจทกำหนด

ขนกลาวคอมเจาภาพรวม ตามภารกจทกำหนดขน

3. ดานมาตรฐานในการปฏบต จากผลการวจย พบวา โดยภาพรวมทงผ

บรหารและผปฏบตงานของหนวยงานตางๆ ทไดแสดงความคดเหนตอนโยบาย

และมาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงดาน

มาตรฐานในการปฏบตในระดบมาก ซงสอดคลองกบแนวความคดการปฏรประบบ

ราชการดานการพฒนาคณภาพและมาตรฐานการปฏบตงานภาครฐ (public sector

standard management system and outcomes = PSO) P.S.O. เปนระบบนโยบาย

สาธารณะทมงใหความสำคญแกหนวยราชการทถอเปนหนาทดำเนนการพฒนา โดย

เนนผลรวมของภาคราชการทระบบและพฒนามาตรฐานของผลลพธเนนประโยชน

ของชาตเปนทตง (วรเดช จนทรศร 2542 :1-5)อกทงยงสอดรบกบระบบมาตรฐาน

(total quality management) TQM ระบบการบรหารคณภาพโดยรวมทการ

บรหารงานภาครฐนำมาประยกตใช และ ระบบ PMQA อกดวย

4. ดานระบบการวดผล จากผลการวจย พบวา โดยภาพรวมทงผบรหารและ

ผปฏบตของหนวยงานตางๆ ไดแสดงความคดเหนตอนโยบายและมาตรการของ

รฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงดานระบบการวดผลอย

ในระดบมาก ซงสอดคลองตอการกำหนดตวชวดสมฤทธผลโดยในการบรหารงาน

ภาครฐปจจบนไดมการนำเอาหลกของ(balance scorecard ) BSC มาใชและมการ

กำหนด (key performance indicator ) KPI แสดงวาหนวยงานทเกยวของใน

การนำนโยบายไปปฏบตไดมมาตรการในการวดผลและสำรวจตรวจสอบทำการ

ประเมนหรอการพจารณาตดสนระดบความสำเรจของการนำนโยบายไปปฏบต

จากผลการปฏบตในระยะสนและระยะยาว มการวดระดบความรวมมอจากผเกยวของ

ในกระบวนการของการนำนโยบายไปปฏบต โดยใชเกณฑชวดทกำหนดขนมาได

อยางสอดคลองกบการนำนโยบายไปปฏบต

136ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

5. ดานมาตรฐานการใหคณใหโทษ จากผลการวจย พบวา โดยภาพรวมทงผ

บรหารและผปฏบตงานของหนวยงานตางๆ ไดแสดงความคดเหนตอนโยบายและ

มาตรการของรฐภายใตสภาวการณของการกอความไมสงบในเมองหลวงดาน

มาตรฐานการใหคณใหโทษในระดบมากเชนเดยวกน ซงสอดคลองกบการปฎรป

ระบบราชการทมการปรบเปลยนการบรหารงานบคคลภาครฐและกำหนดเกณฑ

การจายคาตอบแทนใหมตามผลลพธจากการทำงานโดยมการประเมนผลการ

ปฏบตงานปละ 2 ครง ใครทำงานแลวมผลงานดกจะไดรบคาตอบแทนทเพมขน

มระบบการใหรางวลและการลงโทษทชดเจน เชนมการจายโบนสใหกบเจาหนาท

ของรฐทปฏบตงานไดตามเปาหมาย และจะเหนไดวาการบรหารงานภาครฐในปจจบน

ไดมการนำเอาหลกการบรหารการจดการทดทเรยกวาหลกธรรมมาภบาลมาใช

เนนระบบคณธรรม โปรงใส ตรวจสอบได มทมาทไปอยางชดเจนมาประยกตใช

ทำใหมมาตรฐานในการใหคณใหโทษอยางชดเจนเปนทยอมรบของเจาหนาททนำ

นโยบายไปปฏบต ซงจะแตกตางกบในอดตทผานมาทการใหคณใหโทษไมคอยม

หลกเกณฑทชดเจนเปนทยอมรบเนองจากวาขนอยกบเจานาย และพรรคพวกเพอนฝง

ถาไมมเจานายในการทำงานหรอเขาไมถงเจานาย ทำงานดมผลงาน กอาจไมได

รบการพจารณาความดความชอบได หรอถาปฏบตงานบกพรองกอาจไมถกลงโทษ

เพราะวามเจานายคอยปกปองคมครอง เปนตน

การอภปรายผลการทดสอบสมมตฐาน ตามทตงไวระหวาง เพศ การศกษา

อาย หนวยงานทสงกด สถานะของตำแหนงงาน และ ประสบการณในการทำงาน

- เพศทตางกนไมมความสมพนธกนกบในดานวตถประสงคของนโยบายเกอบ

ทกประเดนแสดงใหเหนวาไมวาจะเปนเพศหญงหรอชายลวนแลวแตมความเขาใจ

ในวตถประสงคของนโยบายอยางชดเจนเหมอนๆ กนทกหนวยงานวานโยบายทรฐ

กำหนดออกมาเปนมาตรการและวธการตางๆ กเพอเปนแนวทางในการรกษาความ

สงบเรยบรอยใหเกดขนในเมองหลวง ยกเวนในประเดนเดยวทมความสมพนธกน

คอ หนวยงานตางๆ ทรบผดชอบมการกำหนดแนวทางหรอคมอในการปฏบตงาน

ซงแสดงใหเหนไดวาลกษณะงานของเพศหญงและเพศชายมความแตกตางกนใน

การนำนโยบายไปปฏบตของแตละหนวยงานในเชงของบทบาทหนาทความรบผดชอบ

137นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

- เพศทตางกนไมมความสมพนธกนในดานภารกจและการมอบหมายในเกอบ

ทกประเดนแสดงใหเหนวาในทกหนวยงานจะเหมอนๆ กน ไมวาจะเปนเพศหญง

หรอชายเมอไดรบมอบหมายภารกจมาแลวถอวาเปนเรองทสำคญเรงดวนทกคน

จะตองถอปฏบตอยางเครงครดเพอใหภารกจทไดรบมอบหมายมาสำเรจลลวง

ยกเวนใน 2 ประเดนทมความสมพนธกนคอ การประสานความรวมมอตามภารกจ

และบคลากรทมอยเพยงพอตอภารกจแสดงใหเหนวาทงเพศหญงและเพศชาย

ของแตละหนวยงานยงคงมปญหาในเรองของ การประสานความรวมมอตามภารกจ

ยงไมคอยดพอ ตลอดจนบคลากรทมอยกยงไมเพยงพอตอภารกจทไดรบมอบหมาย

จงทำใหการนำนโยบายไปปฏบตมความแตกตางกน

- เพศทตางกนไมมความสมพนธกนในดานมาตรฐานการปฏบตในเกอบทก

ดานแสดงใหเหนวามาตรฐานการปฏบตงานทแตละหนวยงานกำหนดขนเปนท

ยอมรบและนำไปใชปฏบตไดเหมอนๆ กนหมดในทกหนวยงานจงไมคอยมความ

แตกตาง ยกเวนในประเดนเดยวทมความสมพนธกนคอมการกำหนดตวบคคลใน

การใหขาวแกสาธารณชน เพอใหประชาชนเขาใจในปญหาทเกดขนแสดงใหเหนวา

ทงเพศหญงและเพศชายของแตละหนวยมการปฏบตทแตกตางกน ในดานการ

กำหนดหนวยงานและตวบคคลในการใหขาวสารสงผลใหประชาชนสบสนจนอาจ

ตนกลวได

- เพศทตางกนจะมความสมพนธกนกบดานระบบการวดผลในเกอบทกประเดน

แสดงใหเหนวาระบบการวดผลของแตละหนวยงานจะมความแตกตางกนอนเนอง

มาจากลกษณะงานททำตามภารกจแตกตางกนไป ซงบางหนวยงานทำในเชงปองกน

บางหนวยงานทำในเชงแกไขจงสงผลใหการวดผลสำเรจจงมความแตกตางกนไป

และเพศหญงอาจจะมองในรายละเอยดมาก เพศชายอาจจะมองขามในบางประเดน

ยกเวนในประเดนเดยวทไมมความสมพนธกนในดานระบบการวดผลคอ มการ

ศกษาวเคราะห วจย กลวธและปรบปรงมาตรการเพอรบมอกบความไมสงบอยาง

ตอเนอง แสดงวาเพศหญงและเพศชายเหนวาทกหนวยงานมการปฏบตทเหมอนๆ

กนในดานการศกษาวเคราะห วจยเพอปรบปรงมาตรการเพอรบมอกบความไม

สงบอยางตอเนอง

138ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

- เพศทตางกนไมมความสมพนธกนในดานมาตรฐานการใหคณใหโทษใน

ทกประเดน แสดงใหเหนวามาตรฐานในการใหคณใหโทษของแตละหนวยงานม

ความชดเจนและปฏบตได ซงกเปนไปตามกฎหมาย หรอระเบยบปฏบตวาดวย

การคมครองสทธกำลงพลทปฏบตเหมอนๆ กนในเกอบทกหนวยงานอยแลว ใน

การนำไปปฏบตจงไมมความแตกตาง

- สถานะของตำแหนงงานทตางกนจะไมมความสมพนธกนกบ ดานวตถประสงค

ของนโยบายในเกอบทกประเดน แสดงใหเหนวาทงผบรหารและผปฏบตงานตาง

เขาใจในวตถประสงคของนโยบายเหมอนๆ กนในทกหนวยงานอกทงยงมความ

ชดเจนนำไปปฏบตได วารฐตองการรกษาความสงบเรยบรอยและควบคมสถานการณ

ภายในประเทศ ยกเวนประเดนเดยวทมความสมพนธกนคอ นโยบายและมาตรการ

ของรฐมวตถประสงคทชดเจนแสดงวาทมการนำนโยบายไปปฏบตตางกนเพราะวา

ในระดบบรหาร เปนผกำกบตดตามและตรวจสอบนโยบาย สวนในระดบผปฏบต

เปนผนำนโยบายไปปฏบต

- สถานะของตำแหนงงานทตางกนจะไมมความสมพนธกนกบดานการกำหนด

ภารกจและมอบหมายในเกอบทกประเดน แสดงวาผบรหารและผปฏบตไดรบภารกจ

และมอบหมายทเหมอนๆ กนในแตละหนวยงาน ยกเวนประเดนเดยวทมความ

สมพนธกนคอ หนวยงานตางๆ มการประสานความรวมมอตามภารกจทกำหนดขน

แสดงใหเหนวาทงผบรหารและผปฏบตเหนวาการประสานภารกจทกำหนดขนยง

คงไมเกดประสทธภาพเทาทควร จงทำใหการนำนโยบายไปปฏบตมความแตกตาง

กลาวคอตางฝายตางทำงานเพอทจะไดผลงานเปนของหนวยงานจงขาดการประสาน

เชอมตอหรอแลกเปลยนขอมลขาวสารซงกนและกน

- สถานะของตำแหนงทตางกนจะไมมความสมพนธกนกบดานมาตรฐานใน

การปฏบตในทกประเดน แสดงวาทงผบรหารและผปฏบตงานของแตละหนวยงาน

ยอมรบในดานเกณฑมาตรฐานการปฏบตงานโดยถอปฏบตใหเปนไปในแนวทาง

เดยวกน

- สถานะของตำแหนงงานทตางกนจะไมมความสมพนธกนกบ ดานการวดผล

ในเกอบทกประเดน แสดงวาทงผบรหารและผปฏบตมระบบการวดผลเพอประเมนผล

139นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

ความสำเรจ วเคราะหปญหาและปองกนการกอความไมสงบอยางตอเนองเหมอนๆ กน

ยกเวนอยประเดนเดยวทมความสมพนธกนคอ การประเมนวดผลความสำเรจของ

การนำนโยบายไปปฏบตจากผลระยะสนและระยะยาวแสดงวาระบบการประเมน

ผลยงคงมความแตกตางกนของแตละหนวยงานทงนเนองจากลกษณะและ

ประเภทของหนวยงานทนำนโยบายไปปฏบตมความแตกตางกนบางหนวยงานวด

ความสำเรจเปนรปธรรมไดในระยะสนแตบางหนวยงานวดผลไมไดในระยะสน

เชนหนวยงานทเกยวกบการกำหนดนโยบายไดแกสำนกงานสภาความมนคงแหง

ชาต และหนวยงานทเกยวของกนดานงานขาวเปนตน

- สถานะของตำแหนงงานทตางกนจะไมมความสมพนธกบดานมาตรฐานใน

การใหคณใหโทษในทกประเดน แสดงวาแตละหนวยงานมมาตรฐานในการใหคณ

ใหโทษของแตละหนวยงานทถอปฏบตเหมอนๆ กนไมแตกตางกนตามกฎหมาย

หรอพระราชบญญตคมครองสทธกำลงพล

- อายทตางกนจะไมมความสมพนธกนกบดานวตถประสงคของนโยบายใน

เกอบทกประเดน แสดงใหเหนวาวตถประสงคของนโยบายมความชดเจนสามารถ

สรางความเขาใจใหกบผนำนโยบายไปปฏบตไดเหมอนๆ กนทกหนวยงานถงแม

จะมอายทตางกน ยกเวนประเดนเดยวทมความสมพนธกนกคอ หนวยงานทสงกด

มสวนรวมในการกำหนดนโยบายและมาตรการตางๆ แสดงวาบางหนวยงานทเปน

คนรนใหมอายนอยเหนวาหนวยงานทสงกดมสวนรวมในการกำหนดนโยบายนอย

สวนใหญจะถกกำหนดมาจากสวนกลางจงทำใหรสกวาไมคลองตวในการปฏบต

เทาทควร

- อายทตางกนจะไมมความสมพนธกนกบดานการกำหนดภารกจและมอบหมาย

ในทกประเดน แสดงใหเหนวาการกำหนดภารกจและมอบหมายมความเหมาะสม

และสอดคลองกบการนำไปปฏบตทเหมอนๆ กนในทกหนวยงานไมเปนอปสรรค

- อายทตางกนจะไมมความสมพนธกนกบดานมาตรฐานในการปฏบตงาน

ในทกประเดน แสดงใหเหนวามาตรฐานการปฏบตงานมความเหมาะสมชดเจน

เหมอนๆ กนในทกหนวยงานไมเปนอปสรรคกบผทนำนโยบายไปปฏบต

- อายทตางกนมความสมพนธกนกบดานระบบการวดผลในทกประเดน แสดงวา

140ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ผทมอายนอยจะเปนผทมไฟแรงกระตอรอรนในการปฏบตหนาทมความรบผด

ชอบสงในการนำนโยบายไปปฏบต แตผทมอายมากอาจจะเฉอยงานปลอยปะละเลย

ไมเขมงวดในการปฏบตเทาทควร จงทำใหการนำนโยบายไปปฏบตมความแตก

ตางกน

- อายทตางกนจะไมมความสมพนธกนกบดานมาตรฐานการใหคณใหโทษ

ในเกอบทกประเดนแสดงใหเหนวา หนวยงานทนำนโยบายไปปฏบตมมาตรฐาน

การใหคณใหโทษทชดเจนของแตละหนวยทถอปฏบตเหมอนๆ กน ตามกฎหมาย

วาดวยการคมครองสทธกำลงพล ยกเวนใน 2 ประเดนทมความสมพนธกนคอ

บทบาทของฝายการเมองในการใหความสำคญตอความสำเรจของนโยบายและ

หนวยงานทสงกดมการกำหนดมาตรฐานการใหคณใหโทษทชดเจน แสดงใหเหน

วาผทมอายนอยเหนวาฝายการเมองและหนวยงานทสงกดมผลตอการกำหนด

มาตรฐานการใหคณใหโทษกบผทปฏบตงานตามนโยบายได สวนผปฏบตทมอาย

มากอาจไมใหความสำคญเทาทควรเนองจากมประสบการณในการปฏบตจงรวาทง

บทบาทของฝายการเมองและมาตรฐานในการใหคณใหโทษของหนวยงานไมอาจ

สงผลถงตอการนำนโยบายไปปฏบตใหประสบความสำเรจได

- ประสบการณในการทำงานทตางกนมความสมพนธกนกบดาน วตถประสงค

ของนโยบายในทกประเดนแสดงใหเหนถงผทอยมานานประสบการณสงกจะม

ความเขาใจในเจตนาของการกำหนดวตถประสงคของนโยบายไดดมากกวาผทม

ประสบการณนอยจงทำใหการนำนโยบายไปปฏบตมความแตกตางกน

- ประสบการณการทำงานทตางกนมความสมพนธกนกบดานการกำหนด

ภารกจและมอบหมายในเกอบทกประเดน แสดงวาผทอยมานานจะมความเชยวชาญ

ความชำนาญในภารกจทไดรบมอบหมายมากกวาผทมประสบการณการทำงาน

นอยจะยงคงไมคอยเชยวชาญในภารกจทไดรบมอบหมายจงสงผลใหการนำ

นโยบายไปปฏบตมความแตกตางกน ยกเวน 2 ประเดนทไมมความสมพนธกน

คอ การมอบหมายภารกจของหนวยงานมผรบผดชอบชดเจนและการอบรมใหความร

กบบคคลภายนอกทปฏบตหนาทผานพนทสาธารณะ แสดงวา ทกหนวยงานมการ

มอบหมายภารกจโดยมผรบผดชอบทชดเจนในการปฏบตแตละครงและไดเสรม

141นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

สรางการมสวนรวมในการเฝาระวงสงเกตใหกบบคคลภายนอกดวยการจดฝก

อบรม เหมอนๆกนทกหนวยงานสงผลใหการนำนโยบายไปปฏบตไมแตกตางกน

- ประสบการณการทำงานทตางกนไมมความสมพนธกนกบดานมาตรฐาน

การปฏบตเกอบทกประเดน แสดงใหเหนวาผทอายงานมากหรอนอยกจะปฏบต

ตามมาตรฐานการปฏบตงานเหมอนๆกนเพราะวามาตรฐานทแตละหนวยงาน

กำหนดมความเหมาะสมและสอดคลอง สำหรบการนำนโยบายไปปฏบต ยกเวน

ใน 2 ประเดนทมความสมพนธกนคอ การตดตงระบบการเฝาตรวจสอบของกลอง

วงจรปดและการจดเตรยมบคลากรในการใหขาวสารแกประชาชน แสดงวาผทอย

มานานเหนดวยกบมาตรฐานในการใชเทคโนโลยชวยทำงานและการสรางความ

เขาใจอนดแกมวลชนควบคกนไป แตผมประสบการณนอยในการทำงานอาจจะ

เหนแตกตางกนจงสงผลใหการนำนโยบายไปปฏบตมความแตกตางกน

- ประสบการณการทำงานทตางกนมความสมพนธกนกบดานระบบการ

วดผลในทกประเดน แสดงวาผทมอายการทำงานทตางกนของแตละหนวยงานใช

ความรความสามารถและทกษะในการนำนโยบายไปปฏบตทไมเหมอนกน เชนเจา

หนาททอยนานกจะมเทคนคในการประยกตใชนโยบายไดเหมาะสมและสอดคลอง

กวาเจาหนาททมอายการทำงานนอย สวนเจาหนาททมอายการทำงานนอยกจะมองวา

การประเมนความสำเรจการตดสนความสำเรจการวดความรวมมอของแตละหนวย

งานไมเหมอนกนทงนขนอยกบลกษณะงานของแตละหนวยจงสงผลใหการนำ

นโยบายไปปฏบตมความแตกตางกนออกไป

- ประสบการณการทำงานทตางกนจะมความสมพนธกนกบดานมาตรฐาน

การใหคณใหโทษในเกอบทกประเดน แสดงใหเหนวาผทมอายงานมากอาจไมยอมรบ

เกณฑมาตรฐานการใหคณใหโทษหรอระบบการลงโทษตวบคคลในกรณทไม

ปฏบตตาม อกทงยงมองวานโยบายฝายการเมองเองกไมใหความสำคญตอความสำเรจ

ของนโยบายเทาทควร เนองจากวาทผานมาจะใชรปแบบการทำงานแบบอะลมอลวย

โอนออนผอนปรนกนไป ซงสวนทางกนกบผทมอายงานนอยกจะเครงครดในดาน

มาตรฐานการใหคณใหโทษ และระบบการลงโทษผทไมปฏบตตามนโยบายจงทำให

การนำนโยบายไปปฏบตมความแตกตางกนไป ยกเวนใน 2 ประเดนทไมมความ

142ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

สมพนธกนคอ หนวยงานมมาตรฐานในการใหคณใหโทษทชดเจน มการกำหนด

ระบบคาตอบแทนทเปนรปธรรมแสดงวาทกหนวยงานมการกำหนดมาตรฐานและ

ระบบการจายคาตอบแทนทชดเจนเหมอนๆกน ซงเปนเพราะวาอาจจะจายโดยม

การองตามกฎระเบยบปฏบตของทางราชการเปนหลกจงมการนำนโยบายไป

ปฏบตไดสอดคลองกน

- การศกษาทตางกนไมมความสมพนธกนกบดานวตถประสงคของนโยบาย

ในเกอบทกประเดน แสดงใหเหนถงนโยบายและมาตรการทรฐออกมาใชสอดคลอง

กบเหตการณและ สถานการณทเกดขนและรฐเอง กกำกบตดตามการใชนโยบาย

อยางเขมงวด ซงเจาหนาทของรฐในทกหนวยงานทนำนโยบายไปปฏบตไมวาจะเปน

ระดบการศกษาใดกตามกจะตองนำไปปฏบตใหเกดประสทธภาพเหมอนๆกนจง

ปฏบตไมแตกตางกนมาก ยกเวนประเดนเดยวทมความสมพนธกนคอ นโยบาย

และวตถประสงคชดเจน แสดงวาผทมการศกษาสงและปานกลางซงสวนมากจะเปน

ระดบบรหารกจะมความสนใจในเรองรายละเอยดของนโยบายอกทงมาตรการตาง ๆ

ทรฐออกมา มากกวาผทมการศกษาอยในระดบตำจงสงผลใหการนำนโยบายไป

ปฏบตแตกตางกนไป

- การศกษาทตางกนไมมความสมพนธกนกบดานการกำหนดภารกจและ

มอบหมายในทกประเดนแสดงใหเหนถงวานโยบายของรฐในดานการมอบภารกจ

ใหหนวยงานตางๆ ไปปฏบตนนทกหนวยงานใหความสำคญเหมอนๆกนและถอ

ปฏบตเปนการเรงดวน

- การศกษาทตางกนไมมความสมพนธกนกบดานมาตรฐานในการปฏบต

ในทกประเดน แสดงใหเหนถงมาตรฐานการปฏบตทรฐนำไปใชนนเปนทยอมรบ

ในมาตรฐานทกำหนดและถอปฏบตเหมอนๆกนในทกหนวยงาน

- การศกษาทตางกนไมมความสมพนธกนกบดานระบบการวดผลในเกอบ

ทกประเดน แสดงวาผทมการศกษาในทกระดบยอมรบในระบบการวดผลของรฐ

ในการนำนโยบายไปปฏบตเหมอนๆ กนทกหนวยงาน ยกเวนประเดนเดยวทม

ความสมพนธกนคอ มการศกษาวเคราะหวจยถงกลวธในการกอความไมสงบและ

ปรบปรงมาตรการอยางตอเนอง แสดงวาผทมการศกษาในระดบสงและปานกลาง

143นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

ซงสวนใหญจะเปนระดบผบรหารเหนควรใหมการวจยเพอหามาตรการใหม ๆ มา

ใชในการปฏบตงานเนองจากวทยาการตางๆ กาวหนาไปมากผทกอความไมสงบ

เองกหากลยทธวธการใหมๆ เพอกอความไมสงบอยตลอดฝายเจาหนาทเองจะ

ตองมการปรบตวอยตลอดเชนกน สวนผทมการศกษานอยกอาจเหนวาไมจำเปน

ตองปรบปรงทกอยางดอยแลวขนอยกบความเขมงวดและการใสใจในการดแลของ

เจาหนาททปฏบตมากกวา

- การศกษาทตางกนไมมความสมพนธกนกบดานมาตรฐานการใหคณให

โทษในเกอบทกประเดน แสดงใหเหนถงผทมการศกษาในทกระดบยอมรบกบมาตรฐาน

การใหคณใหโทษเนองจากวาเปนเกณฑทกำหนดโดยระเบยบปฏบตของทาง

ราชการทกำหนดมาจงสงผลใหการปฏบตเหมอนๆ กน ยกเวนประเดนเดยวทม

ความสมพนธกนคอ มระบบการลงโทษหนวยงานหรอตวบคคลทปลอยปะละเลย

ไมปฏบตตามนโยบายอยางเครงครดแสดงใหเหนวาผมการศกษาสงและปานกลาง

สวนมากเปนผบรหารอยากใหมระบบการลงโทษหนวยงานและตวบคคล แตผม

การศกษาในระดบตำซงเปนเจาหนาททปฏบตงานอาจไมเหนดวยกบมาตรการ

ลงโทษตวบคคลจงมการนำนโยบายไปปฏบตทแตกตางกน

- หนวยงานทสงกดตางกนจะมความสมพนธกนกบดานวตถประสงคของ

นโยบายในทกประเดนแสดงวาแตละหนวยงานจะกำหนดวตถประสงคของการนำ

นโยบายไปปฏบตทแตกตางกนทงนอาจเปนเพราะวาลกษณะงานของแตละหนวย

งานแตกตางกนไปจงสงผลตอการนำนโยบายไปปฏบตทแตกตางกน

- หนวยงานทสงกดตางกนจะมความสมพนธกนกบดานการกำหนดภารกจ

และมอบหมายในทกประเดน แสดงใหเหนถงวาแตละหนวยงานมการมอบหมาย

ภารกจทแตกตางกนไป ตามลกษณะของแตละหนวยงาน เชนบางหนวยงานเปน

งานดานการขาว บางหนวยงานเปนงานดานนโยบาย บางหนวยงานเปนงานดาน

การปฏบต จงมการมอบหมายภารกจในการนำนโยบายไปปฏบตทแตกตางกน

- หนวยงานทสงกดตางกนจะมความสมพนธกนกบดานมาตรฐานการ

ปฏบตในทกประเดนแสดงใหเหนวาแตละหนวยงานเมอมลกษณะงานทตางกนไป

กจำเปนตองกำหนดมาตรฐานการทำงานทแตกตางกนจงสงผลใหการนำนโยบาย

144ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ไปปฏบตแตกตางกนไปในดานมาตรฐานการปฏบต

- หนวยงานทสงกดตางกนจะมความสมพนธกนกบดานระบบการวดผลใน

ทกประเดนแสดงใหเหนไดวา แตละหนวยงานกจะมระบบการวดผลของแตละหนวยงาน

ทกำหนดกนขนมาตามลกษณะงานทปฏบต จงสงผลใหการนำนโยบายไปปฏบตม

วธการทแตกตางกนไป

- หนวยงานทสงกดตางกนจะมความสมพนธกนกบดานมาตรฐานการให

คณใหโทษในทกประเดน แสดงใหเหนไดวาแตละหนวยงานจะกำหนดมาตรฐาน

ในการใหคณใหโทษขนมาเพอประเมนผลการปฏบตงานของเจาหนาททปฏบต

งานเฉพาะหนวยงานเทานนจงสงผลใหการนำนโยบายไปปฏบตมความแตกตาง

กนไป

ขอเสนอแนะ

นโยบายและมาตรการของรฐในการแกไขปญหาการกอความไมสงบในเมองหลวง

เปนสวนทแสดงถงศกยภาพและประสทธภาพของหนวยงานตางๆ ทเกยวของกบ

ปญหาการกอความไมสงบ โดยเฉพาะในเมองหลวง ซงเปนจดยทธศาสตรในการทำลาย

ความเชอมนของรฐในการแกไขปญหา จงตองมการเตรยมความพรอมตลอดเวลา

และพฒนาขดความสามารถทงในสวนของบคลากร เครองมอและอปกรณ รวมถง

เทคโนโลยและวทยาการตางๆ ทมความทนสมยและมศกยภาพในการดำเนนการ

ใหสามารถแกไขปญหาทเกดขนไดทนทวงท ซงจากผลการวจยในครงนผวจยพบ

วาการดำเนนงานในแตละดานของการนำนโยบายไปปฏบตของหนวยงานท

เกยวของยงมบางสงทพบเปนขอสงเกตทจะเสนอแนะใหรฐจะตองปรบปรงคอ

1. ควรกำหนดนโยบายและมาตรการทวดความสำเรจได อยางเปนรปธรรม

ในระยะสนใหมความชดเจน ทงในเชงปรมาณและเชงคณภาพ เพราะวาหนวยงาน

ทนำนโยบายไปปฏบตยงคงไมแนใจถงแนวทางในการวดความสำเรจ เนองจากวา

ลกษณะงานของบางหนวยงานจะเปน นโยบายเชงปองกนมใหเกดเหตมากกวา

การแกไขดงเชนการทำงานในดานการขาว การทำงานเชงสบสวนเปนลกษณะงาน

เชงรก จงไมสามารถวดความสำเรจไดอยางชดเจนเปนตน

145นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

2. ควรมการปรบเพมบคลากร หรอถายโอนบคลากรใหเพยงพอสำหรบภารกจ

ทสำคญเรงดวนทไดรบมอบหมายใหนำนโยบาย และมาตรการภายใต สภาวการณ

ของการกอความไมสงบในเมองหลวงไปปฏบต และควรทจะมการประสานความ

รวมมอของหนวยงานทเกยวของหรอสนธกำลงกนเพอใชทรพยากรทมอยรวมกน

อยางมประสทธภาพ

3. ควรมการสรางระบบคมครองใหกบผทปฏบตงานในชวงขณะปฏบตหนาท

และหลงจากปฏบตหนาท เนองจากวาการปฏบตหนาทตามนโยบายและมาตรการ

รกษาความสงบเรยบรอยบางสวนของงานจะตองปฏบตหนาทเชงรกในการปองกน

มใหเกดเหต มากกวาเชงรบ เจาหนาทจงตองทำงานเชงสบสวนหาขาวตรวจคน

สถานทหรอตรวจคนตวบคคลบาง ซงแนนอนบางครงอาจจะไปละเมดสทธสวนบคคล

สงผลตอความผดทางอาญาบางเพอใหไดขอมลเชงรกในการสบสวนหาขาว ดงนน

ถาไมมระบบการคมครองทดใหกบเจาหนาทผทปฏบตงานแลวอาจทำใหเจาหนาท

ขาดความมนใจในการปฏบตหนาท ซงอาจจะสงผลตอประสทธผลของการนำนโยบาย

และมาตรการของรฐไปปฏบตได ซงระบบการคมครองทดนนถอไดวาเปนเครอง

มออยางหนงทจะกอใหเกดความมนใจในการปฏบตงานอนไดแก (1) มกฎหมาย

รองรบเพอใหอำนาจกบผปฏบตหนาทในการทำงานเชงรกและคมครองสทธของผ

ปฏบตงาน แตในขณะเดยวกนกจะตองใชอยางระมดระวงใหมความเหมาะสมและ

สอดคลองกนกบสถานการณดวย (2) มเครองมอและอปกรณททนสมยสำหรบใช

ในขณะปฏบตหนาท เชนเครองมอสอสาร เครองตรวจหาวตถตองสงสย ชด

ปองกนระเบด ฯลฯ ใหไดตามมาตรฐานสากลทปฏบต (3) มการฝกซอมอยางตอ

เนองสมำเสมอเพอสรางความเขาใจทตรงกนของผปฏบตงานจะไดไมเกดขอผด

พลาดในขณะปฏบตหนาท

4. ควรมการวดความรวมมอและสรางระบบความรวมมอกนระหวางหนวยงาน

ทเกยวของในลกษณะหวงโซแหงคณคา (supply chain) ในการจดหาวตถดบและ

วสดอปกรณเทคโนโลยททนสมยในการใชงานรวมกนของแตละหนวยงาน เพอจะ

ไดสามารถประเมนศกยภาพและความพรอมของแตละหนวยงาน จะไดปรบบทบาท

หนาท หรอภารกจใหสอดคลองและเปนไปในทศทางเดยวกนของหนวยงานทนำ

146ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

นโยบายไปปฏบตสงผลใหเกดประสทธภาพการทำงานอยางแทจรง

5. ควรกำหนดเกณฑมาตรฐานในการใหคณใหโทษใหเปนทยอมรบตลอด

จนสามารถจงใจใหกบผทปฏบตหนาทไดเปนอยางด เชน การใหคะแนนพเศษ

เพมขนสำหรบเจาหนาททปฏบตงานแลวสมฤทธผล เวลาพจารณาความดความ

ชอบในการเลอนตำแหนง โยกยาย หรอพจารณาปรบเพมเงนเดอน ในขณะ

เดยวกนเจาหนาทหรอผบรหารหนวยงานทไมใสใจปลอยปะละเลยไมเครงครดใน

การนำนโยบายไปปฏบต กจะตองมเกณฑชวดทชดเจนถงระดบคะแนนทตำลง เพอ

จะไดเหนผลทแตกตางกนระหวางหนวยงานหรอตวบคคลทปฏบตงาน เวลาทม

การพจารณาแตงตงโยกยายหรอพจารณาความดความชอบ ซงจากเหตผลดงกลาว

จะเหนไดวาถามเกณฑทไดมาตรฐานชดเจน โปรงใส จะทำใหเปนท ยอมรบของผ

ทปฏบตหนาทโดยทวกน

147นโยบายและมาตรการของรฐภายใตสภาวการณกอความไมสงบในเมองหลวง

อนนต บญสนอง

บรรณานกรม

กลมยทธศาสตรและแผนการประชาสมพนธ สำนกโฆษก, 2550. การประชมหาลอ

มาตรการ ปองกนการกอเหตรายและเรงจบกมผกอการราย จาก http://

www.thaigov.go.th/th/News/ NewsThai.aspx?News_IDT50000008195&

menu=1&m_code=123 คนเมอ 20 มนาคม 2550.

กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย, 2550. ภารกจหลกดานการรกษาความสงบเรยบรอย

ความปลอดภยในชวตและทรพยสน. จาก http://www.dopa.go.th/gov/

work1023.htm คนเมอ 20 มนาคม 2550.

กองอำนวยการรกษาความมนคงภายใน (กอ.รมน.), ขอปฏบต เมอพบวตถตองสงสย

วาเปนวตถระเบด. แผนผบประชาสมพนธ. 2549.

พชต ลขตกจสมบรณ , (2550) การกอความไมสงบ. จาก http:/www.bloggang.com/

viewblog.php?id=spiral&date=28-07-2006&group=25&gblog=1 คน

เมอวนท 21 ธนวาคม 2550

วรเดช จนทรศร, 2540. การนำนโยบายไปปฏบต. พมพท กราฟคฟอรแมท จำกด,

กรงเทพฯ.

สรชาต บำรงสข, 2550. ภยคกคามเมองสมยใหม : เตรยมความมนคงไทย 2550.

จลสารความมนคงศกษา, ฉบบท 18 มนาคม 2550. โครงการความมนคง

ศกษา, สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย.

สำนกงานตำรวจแหงชาต. 2548. แผนรกษาความสงบ (กรกฏ/48). กรงเทพมหานคร

สำนกงานสภาความมนคงแหงชาต. 2550. นโยบายความมนคงแหงชาต พ.ศ. 2550

– 2554. สำนกพมพ คณะรฐมนตรและราชกจจานเบกษา.

ศนยศกษาการกอการราย (Terrorism Studies Center) สถาบนวชาการทหารบกชนสง,

2549. เรอง หลกการกอการราย จาก http://www.geocities.com/terrorismstudies/

cbt_principle.htm คนเมอ 25 มนาคม 2550.

หนงสอพมพเดลนวส, ขาวการเมอง. ชองโหวของระบบความปลอดภย วนท 30

มกราคม 2550. จาก http://www.dailynews.co.th/dailynews/pages/

front_th/popup_news/Default.as.. คนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2550.

148ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

สมภาษณ รองสารวตรปองกนและปราบปรามสถานตำรวจนครบาลบางพลด.

วนท 24 สงหาคม 2550.

สมภาษณ รองสารวตรปองกนและปราบปรามสถานตำรวจนครบาลประชาชน.

วนท 28 สงหาคม 2550.

สมภาษณ รองสารวตรปองกนและปราบปรามสถานตำรวจนครบาลดอนเมอง.

วนท 4 กนยายน 2550.

สมภาษณ ผแทนกรมการปกครองกระทรวงมหาดไทย. วนท 17 สงหาคม 2550.

สมภาษณ รองผอำนวยการสำนกขาวกรองแหงชาต. วนท 10 กนยายน 2550.

สมภาษณ ผแทนกองอำนวยการรกษาความมนคงภายในประเทศ. วนท 8 กนยายน 2550.

สมภาษณ ผอำนวยการสำนกความมนคงภายในประเทศ สำนกงานสภาความมนคงแหงชาต

วนท 13 กนยายน 2550.

บทท 5ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร

: กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร Factors Affecting Work Quality of Authorized Tax Auditors

: Case Study in Bangkok

จนดา จอกแกว

150

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

บทคดยอ

งานวจยนเปนการศกษาปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร

โดยมวตถประสงคเพอ (1) ศกษาปจจยทมผลกระทบตอคณภาพงานของผสอบ

บญชภาษอากรในมมมองของปฏบตและผใชบรการ (2) ศกษาปญหาทเกดขนจากการ

ปฏบตงานของผสอบบญชภาษอากรขอมลทใชในการศกษาจะรวมรวมจากกลม

ตวอยาง 2 กลม คอกลมแรกเปนการวจยเชงปรมาณ (Quantitative Research) รวม

รวมขอมลจากแบบสอบถามผสอบบญชภาษอากรในเขตกรงเทพมหานครทขน

ทะเบยนเปนผสอบบญชภาษอากรตงแตป พ.ศ. 2544-2550 และกลมทสองเปนการ

วจยเชงคณภาพ ( Qualitative Research ) รวมรวมขอมลการสมภาษณแบบเจาะลก

จากผทำบญชของสำนกงานบญชในเขตกรงเทพมหานคร

ผลทไดจากการศกษาพบวา ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษ

อากรมมมองของผสอบบญชภาษอากรซงเปนผปฏบตพบวา ปจจยทมผลตอคณภาพ

งานของผสอบบญชภาษอากรในระดบ “มาก” ตามลำดบดงน (1) การปฏบตงาน

ตามมาตรฐานการสอบบญช (2) ประสบการณการทำงานดานบญช (3) ปรมาณ

งานการตรวจสอบบญชตอ 1 รอบระยะเวลาบญช (4) ประสบการณการฝกงานดาน

การสอบบญช (5) ผชวยผสอบบญช นอกจากนพบวาปจจยทมผลตอคณภาพงานของ

ผสอบบญชภาษอากรในระดบ“ปานกลาง” ตามลำดบดงน (1) จำนวนปทขนทะเบยน

∫∑∑’Ë ปจจยทมผลตอคณภาพงาน

ของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษา ในเขตกรงเทพมหานคร

Factors Affecting Work Quality of Authorized Tax Auditors : Case Study in Bangkok

จนดา จอกแกว

5∫∑∑’Ë

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 151

เปนผสอบบญชภาษอากร (2) คาตอบแทนทไดรบจากการตรวจสอบบญช ขณะท

ผลการวจยมมมองของผทำบญชสำนกงานบญชซงเปนผใชบรการตรวจสอบและ

รบรองบญชของผสอบบญชภาษอากรพบวา ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบ

บญชภาษอากรมดงน (1) ความรความสามารถและความชำนาญในวชาชพ (2)

ขนตอน หลกเกณฑการปฏบตเกยวกบมาตรฐานการสอบบญช (3) คาธรรมเนยม

ในการใชบรการตรวจสอบ

ผลจากการวจยประเดนปญหาทเกดจากการปฏบตงานของผสอบบญชภาษ

อากรและผทำบญชสำนกงานบญชพบวาสำนกงานบญชซงเปนผทำบญชของหาง

หนสวนประสบปญหาพนกงานบญชหางหนสวนมความรความสามารถดานบญชนอย

การหมนเวยนพนกงานบญชมบอย (Tern over) และเจาของหางหนสวนไมเหนความ

สำคญของการทำบญช และผสอบบญชภาษอากรไมสามารถตดตอกบหางหนสวน

ไดโดยตรง มาตรฐานการตรวจสอบและรบรองบญชมขนตอนละเอยดมากเกนไป

คาธรรมเนยมในการตรวจสอบอยในเกณฑคอนขางตำ และจากการทไมมการกำหนด

คณสมบตผสอบบญชภาษอากรใหมการฝกงานดานบญชภาษอากรและดานการตรวจ

สอบบญชมากอนทำใหผใชบรการขาดความเชอมนในการใชบรการ สวนผปฏบต

ขาดความเชอมนในการรบงานตรวจสอบและรบรองบญชจงสงผลใหเกดปญหาใน

การตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบบญชภาษอากร

ขอเสนอแนะจากการวจย ควรกำหนดคณสมบตของผสอบบญชภาษอากรท

จะขนทะเบยนเปนผสอบบญชภาษอากรใหมการผานการฝกงานดานการตรวจ

สอบบางโดยไมจำเปนตองกำหนดจำนวนชวโมงทมากเกนไป ควรมการพฒนาขด

ความสามารถในการปฏบตงานตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบบญชภาษอากรให

กวางขวางมากยงขนเพอสรางความเชอมนใหกบผใชบรการ สำนกงานบญชควรทำใหผ

ทำบญชของหางหนสวนตระหนกถงความมประสทธผลของการทำบญชซงจะสงผล

ใหผทำบญชไดรบความรตามหลกการบญชทรบรองทวไปเพอนำไปพฒนาองคความร

วชาชพการจดทำบญชใหกบตนเอง หนวยงานทมสวนเกยวของกำกบดแลการจดทำ

บญชของหางหนสวนควรจดอบรมการบรการใหความรแกเจาของหางหนสวน เพอให

152

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

เหนความสำคญของการจดเกบเอกสารหลกฐานและวธการบนทกบญชเพอลดปญหา

การตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบบญชภาษอากร

ABSTRACT

This research primarily concerns with a study of factors affecting the

work quality of authorized tax auditor with the objectives: (1) To study the

factors affecting the work quality of the authorized tax auditors from the

point of views of performing authorized auditors as well as those using the

tax auditing services; (2) To study the potential problems arising from

authorized tax auditors’ performance. The information used in this study

came from 2 sources – firstly, the quantity research conducted by collecting

and compiling questionnaires from the authorized tax auditors who have been

working in Bangkok from between 2001 and 2007, and secondly, the

quality research conducted by compiling the in-depth interviews among

accountants who have been working at various accounting offices in

Bangkok.

According the study, the following factors have been considered as

affecting “significantly” to the work quality of the authorized tax auditors

from the point of views of the performing authorized tax auditors: (1)

Compliance to the standard accounting practice, (2) Accounting experience,

(3) Overall quantity of auditing works as per one financial year, (4)

experience gained during training in accounting, and (5) The capability of

tax auditors’ assistants. Besides, it is found that the following factors have

been considered as affecting “moderately” to the work quality of the tax

auditors: (1) The number of years of registration as the authorized tax

auditors, and (2) The amount of audit related-fee. On the other hand, from

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 153

the point of views of the sample accountants who have been working at the

accounting offices that had used the auditing and accounting verification

services provided by tax auditors, findings of the research showed that

factors affecting the work quality of the tax auditors are as followings: (1)

Knowledge, skills and expertise in their professions, (2) Procedure,

principle and practice in relation to the auditing standard, and (3) The fee

for using the auditing services. Concerning the potential problems arising

from performance by tax auditors and the accountants working at the

accounting offices, the research findings showed that most accounting

offices, which have been hired to handle the accounting works mainly for

limited partnerships, have shared the problems of having recruited largely the

inexperienced accountants, frequent turnover of accountants, owners of the

limited partnerships seemed to give less importance to accounting matters,

the tax auditors fail to make a direct contact with such limited partnerships,

while at the same time the auditing standards, inspecting and verification are

too complex a process, the remuneration gained from auditing is relatively

low and a lack of requisite on the part of tax auditors’ qualifications that

they should gain the necessary prior training on tax accounting and auditing

has caused those planning to use the service to lack confidence to come and

use the auditors’ services. As a result, largely the inexperienced tax auditors

lack confidence to undertake the auditing and verification works for their

clients, resulting to errors in auditing and verification on the part of

authorized tax auditors.

Hence, the researcher would like to recommend that there should be a

qualification requisite for those to-be-registered as authorized tax auditors

that states that auditors should gain some audits trainings first but to do so

without requiring too much numbers of their training hours. Besides, there

154

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

should be a course for further improving and broadening the tax auditors’

auditing and verification capacity in order to help create confidence for those

coming to use the auditors’ services, while the accounting offices should

ensure that accountants handling the accounting statements for limited

partnerships are well aware of the needs to prepare the accounting statements

correctly and efficiently, thus there is a must for accountants to gain the

knowledge of the generally-accepted accounting principles needed for them

to develop the body of professional auditing knowledge and to put them into

use efficiently. Furthermore, agencies concerned with supervising

preparations of the accounting statements for such limited partnerships

should organize the training, services and to provide the knowledge to

owners of limited partnerships. By this manner, the owners would then give

greater importance to accounting documentations by collecting all the

financial statements and financial records properly in order to reduce the

likelihood of problems arising when it comes a time of auditing and

verifications by the authorised tax auditors.

บทนำ

ในป พ.ศ. 2540 ไดเกดวกฤตทางบญชขนในประเทศสหรฐอเมรกาเกยวกบ

การลมละลายของธรกจ ซงไดมการลงความเหนวาสาเหตของปญหาการลมละลาย

สาเหตหนงเกดจากการทผสอบบญชปฏบตหนาทไมถกตองและเหมาะสม (วารสาร

บรหารธรกจ ปท 28 ฉบบท107) สมาคมนกบญชและผสอบบญชรบอนญาตแหง

ประเทศไทยไดมแนวคดเพอพฒนาระบบบญชไทยใหสอดคลองกบลกษณะการบนทก

บญชของระบบประเทศไทยจงไดมการทบทวนมาตรฐานการสอบบญช มาตรฐาน

การบญช และรางแมบทเกยวกบการปรบปรงมาตรฐานการบญชฉบบตาง ๆ เพอ

ใหนกบญชยดถอปฏบตบนทกบญชใหเปนแนวเดยวกน โดยมงเนนแนวทางตาม

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 155

สหพนธนกบญชระหวางประเทศ (International Federation of Accountants : IFAC)

ดงนน กระทรวงพาณชย กรมพฒนาธรกจการคาจงไดเสนอรางพระราชบญญต

การบญช พ.ศ. 2543 แทนประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 285 ทำใหกจการท

จดตงขนในรปแบบของหางหนสวนจดทะเบยนบางประเภททจดตงขนตามกฎหมาย

ไทย ซงไดแกหางหนสวนจดทะเบยนทมทนจดทะเบยนไมเกน 5 ลานบาท มสนทรพย

รวมไมเกน 30 ลานบาทและมรายไดรวมไมเกน 30 ลานบาทไมตองมการตรวจสอบ

และแสดงความเหนโดยผสอบบญชรบอนญาต (Certified Public Accountants : CPA)

ดงนนอธบดกรมสรรพากรจงไดกำหนดหลกเกณฑในการตรวจสอบและรบรอง

บญชซงบรษทและหางหนสวนนตบคคลจะตองจดทำและยนพรอมกบแบบเแสดง

รายการภาษเงนไดตามประมวลรษฎากร มาตรา 69 กำหนดใหหางหนสวนนตบคคล

ยนรายการซงจำเปนตองใชในการคำนวณภาษตาม 65 มาตรา 65 ทว มาตรา 66

และมาตรา 67 ทเกยวกบรายรบรายจาย กำไรสทธ และรายการอน ๆ ตอเจาพนก

งานประเมนตามแบบทอธบดกรมสรรพากรกำหนด พรอมดวยบญชงบดล บญช

ทำการและบญชกำไรขาดทน บญชรายรบรายจาย หรอบญชรายรบกอนหกราย

จายทมบคคลตามมาตรา 3 สตต ตรวจสอบและรบรองงบการเงนใหกระทำไดโดย

บคคลซงเรยกวา “ผตรวจสอบและรบรองบญช” ตามพระราชบญญตการบญช

พ.ศ. 2543 “ผตรวจสอบและรบรองบญช “ ทกรมสรรพากรไดกำหนดเพมขนเพอ

ตรวจสอบและรบรองงบการเงนเฉพาะหางหนสวนจดทะเบยนทมทนจดทะเบยน

ไมเกน 5 ลานบาท มสนทรพยรวมไมเกน 30 ลานบาท และมรายไดรวมไมเกน

30 ลานบาท เพอใหขอมลในงบการเงนผานการกลนกรองความถกตองตามมาตรฐาน

การบญช อนจะเปนประโยชนตอการเสยภาษอากรใหแกรฐบาล จงกอใหเกด

วชาชพใหมแกนกบญชเพมขนอกวชาชพหนง ปจจบนเรยกกนโดยทวไปวา “ผสอบ

บญชภาษอากร (Tax Auditor)” ผสอบบญชภาษอากรทไดผานการทดสอบเปนผ

สอบบญชภาษอากรมจำนวนเพมมากขนบทบาทของผสอบบญชภาษอากรกมไมนอย

ไปกวาผสอบบญชรบอนญาต แตจากขอวพากษวจารณเกยวกบปญหาทเกดจาก

การปฏบตงานและปญหาคณสมบตของผสอบบญชภาษอากรทไมมการผานการ

ปฏบตงานดานการตรวจสอบมากอนกสามารถปฏบตงานสอบบญชภาษอากรได

156

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ทนท ซงในการปฏบตงานของผสอบบญชภาษอากรอาจจะประสบกบปญหามากมาย

นาจะมผลกระทบตอคณภาพงานตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบบญชภาษอากร

การปฏบตงานของผสอบบญชภาษอากรตองมความเปนอสระจากหางหนสวนทตนจะ

ใหความเหน มาตรฐานการสอบบญชเปนเพยงกรอบในการตรวจสอบงบการเงน

วธการตรวจสอบและผลประโยชนอนทไดจากการตรวจสอบของผสอบบญชภาษอากร

แตละคนอาจเหมอนหรอแตกตางกนออกไปขนอยกบความสามารถและประสบการณ

รวมถงดลพนจการตความในมาตรฐานการบญชเพอนำไปใชของแตละคน วชาชพ

สอบบญชภาษอากรเปนวชาชพวชาชพหนงทตองอาศยความรความชำนาญทาง

วชาชพ ความนาเชอถอ ความเปนอสระจากหางหนสวนทตนจะตรวจสอบและให

ความเหน ดงนนการปฏบตงานสอบบญชของผสอบบญชภาษอากรจงเปนเรองหนง

สำหรบวชาชพบญชทมผใหความสนใจเปนอยางมาก และเกดประเดนเปนขอสงเกต

เกยวกบปญหาในการปฏบตงานของผสอบบญชภาษอากรซงอาจสงผลกระทบตอ

คณภาพงานการตรวจสอบรบรองงบการเงนของผสอบบญชภาษอากร

จากความสำคญของปญหาผวจยจงสนใจทจะทำวจยขนเพอใหทราบถงปจจยท

จะมผลกระทบตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร รวมถงปญหาตางๆ ทเกดขน

จากการปฏบตงานของผสอบบญชภาษอากร ทงนเพอใหผทประกอบวชาชพสอบ

บญชภาษอากรสามารถใชเปนพนฐานและแนวทางในการพฒนาการปฏบตงานดาน

การสอบบญชภาษอากรใหมประสทธภาพมากยงขน เพอนำเสนอขอมลงบการเงน

ใหผใชงบการเงนและบคคลทเกยวของไดอยางนาเชอถอ ลดปญหาความผดพลาดท

อาจจะเกดขนจากการตรวจสอบและสงผลเสยหายตอผใชงบการเงน และเพอเปน

ประโยชนตอผทเกยวของในการกำหนดคณสมบตของผสอบบญชภาษอากรใหมความ

เหมาะสมและรวมถงไดทราบปญหาในการปฏบตงานของผสอบบญชภาษอากร และ

นำไปปรบปรงพฒนาหลกเกณฑการปฏบตงานของผสอบบญชภาษอากรใหสอดคลอง

กบความตองการของหางหนสวนนตบคคล หรอสำนกงานบญชซงอยในฐานะผใช

บรการการตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบบญชภาษอากร อนจะสงผลใหเกด

ประโยชนเกยวกบวธปฏบตในการจดเกบภาษของกรมสรรพากรใหบรรลตาม

วตถประสงคทงในปจจบนและอนาคต

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 157

วตถประสงคของการวจย

การศกษาปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากรมวตถประสงคท

จะศกษา

1.ศกษาปจจยทมผลกระทบตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากรมมมอง

ของปฏบตและผใชบรการ

2. ศกษาปญหาทเกดขนจากการปฏบตงานของผสอบบญชภาษอากร

• กรอบแนวคดในการวจย

ภาพท 1 แสดงกรอบแนวคดในการวจย

คณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร

ผปฏบตงานสอบบญชภาษอากร

- จำนวนปทขนทะเบยนเปนผสอบบญชภาษอากร

- ประสบการณการทำงานดานบญช

- ประสบการณการฝกงานดานการสอบบญช

- การปฏบตตามมาตรฐานการสอบบญช

- จำนวนผชวยผสอบบญช

- คาตอบแทนจากการตรวจสอบ

- ปรมาณงานการสอบบญชตอ

1 รอบระยะเวลาบญช

ผใชบรการผสอบบญชภาษอากร

- ความรความสามารถและความชำนาญ

ในวชาชพ

- การใหคำปรกษาและแกไขปญหา

- การปฏบตตามมาตรฐานการสอบบญช

- ระยะเวลาทใชในการตรวจสอบ

- คาธรรมเนยมในการตรวจสอบ

158

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ขอบเขตของการวจย

การศกษาปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบภาษอากรมขอบเขตของการ

วจยมดงน

ขอบเขตพนท : กลมประชากรทศกษาเปนกลมประชากรทขนทะเบยนเปน

ผสอบบญชภาษอากรกบกรมสรรพากรในเขตกรงเทพมหานครชวงปพ.ศ.2544-

2550 และผทำบญชของสำนกงานบญชในเขตกรงเทพมหานคร

ขอบเขตเวลา : การศกษาในชวง 1 ป ระหวางเดอนสงหาคม 2550 ถงเดอน

สงหาคม 2551

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

การวจยนมงหวงวาผลทไดจากการศกษาจะสามารถมสวนรวมในการพฒนา

วชาชพดานการสอบบญชของผสอบบญชภาษอากรและกอใหเกดประโยชนตอผ

ปฏบตและผใชบรการ กลาวคอทำใหทราบถงปญหาทเกดจากการปฏบตงานของผ

สอบบญชภาษอากรอนจะสงผลกระทบตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร

และทำใหไดแนวทางในการพฒนาการปฏบตงานของผสอบบญชภาษอากรใหม

ศกยภาพเพอเปนการเพมขดความสามารถในการปฏบตงานใหมากยงขนรวมทง

หนวยงานทเกยวของสามารถนำผลทไดจากการวจยใชเปนประโยชนในการ

กำหนดคณสมบตของผสอบบญชภาษอากรใหมความเหมาะสมทงในปจจบนและ

ในอนาคต

แนวคดเกยวกบวชาชพ

ฮอล (Hall อางใน วงเดอน สวรรณคร, 2544:22) ไดกลาววาวชาชพทแท

จรงควรประกอบดวย 12 ประการ ดงน

1. ตองสามารถใหบรการแกสงคมดวยความรความชำนาญ

2. ตองมความรและขวนขวายหาความรเพมเตมเพอใหบรการนน ๆ ดยงขน

3. ตองสามารถถายทอดความร และสอนผทอยในกลมการปฏบตดวยกนได

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 159

4. ตองสามารถวดระดบมาตรฐานการศกษาการปฏบตได

5. ตองสามารถเปลยนแปลงการบรการใหตามความตองการ

6. ตองรบผดชอบเรองความปลอดภยในบรการทใหแกชมชน

7. ตองรจกประหยดแรงงานใหนอยลง แตใหประสทธภาพมากยงขน

8. สงเสรมสวสดการ และความเปนอยทดแกผปฏบตงาน และตองใหความ

สนใจอยางทวถง

9. ตองคำนงถงความผกพนทใหตอการบรการมากกวาผลประโยชนทจะไดรบ

10.ตองยดหลกจรรยาบรรณและธรรมประจำใจ

11.ตองมความสามคคในกลมเดยวกน

12.ตองเปนกจของตวเอง

จำเนยร จวงตระกล (2549 : 53) ไดพจารณากรอบแนวคดความเปนวชาชพ

และความเปนมออาชพตามแบบจำลองทไดปรบปรงจากแบบจำลองของ Marston

(1968) ดงน

1. การกำหนดความสามารถทางวชาชพ (A Defined Area of Competence)

2. การกำหนดองคความรทสำคญและจดเปนระเบยบ (An Organized and

Important Body of Knowledge)

3. ผประกอบอาชพตองระบตนเองกบวชาชพ (Identified with a Career

Field)

4. การควบคมการเขาสวชาชพ (Competence Individuals Enter the

Profession)

5. หลกการปฏบตงานทสนบสนนโดยการวจย (Principles and Practices

Supported by Research)

6. การนำเอาผประกอบวชาชพนน ๆ เขาไปมสวนรวมเกยวของในการจดการ

เรยนการสอนในวชาชพนนๆ (Involvement of Working Professionals in

Academic Programs)

160

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

7. โครงการศกษาตอเนองสำหรบผประกอบวชาชพ (Program of Continuing

Education)

8. ผสำเรจการศกษาในสาขาวชาชพนนตองสามารถใชดลพนจโดยอสระในการ

ประกอบวชาชพ (Graduates who Exercise Independent Judgment)

9. ตองมจรรยาบรรณของผประกอบวชาชพเพอกำกบดแลการประพฤตปฏบต

ของผประกอบวชาชพนน ๆ (Code of Ethics)

10.ตองมวารสารวชาการหรอการวจยเพอเผยแพรงานวจยในวชาชพนนตอ

สาธารณะ (Journal)

ปรยาพร วงศอนตรโรจน (2547:91) ทฤษฎพฒนาการทางอาชพของซเปอร

(Super’s Theory of Vocational Development) ซเปอรไดเสนอพนฐานทาง

ทฤษฎการพฒนาการทางอาชพไว 9 ประการคอ

1. มนษยมความแตกตางกนในดานความสามารถ ความสนใจและบคลกภาพ

2. ความแตกตางของบคคลแตละคนทำใหเขาเหมาะสมกบอาชพตางกน

ออกไป

3. ในงานแตละอาชพแมตองการบคคลทมลกษณะบางอยางกตาม แตกมความ

กวางมากพอทบคคลทมบคลกภาพใกลเคยงสามารถประกอบอาชพอนได

4. ความพงพอใจของบคคล ความสามารถ สถานการณทเขาดำรงอยตลอดจน

กระทงความคดรวบยอดเกยวกบตนเอง มการเปลยนแปลงไปตามเวลา

และประสบการณ

5. ชวตเปนกระบวนการไมหยดนง

6. องคประกอบทมอทธพลตอแบบแผนทางอาชพของบคคล คอ ระดบสถานภาพ

ทางเศรษฐกจและสงคมของพอแม ความสามารถทางดานสตปญญาลกษณะ

ของบคลกภาพ และโอกาสทเขาจะไดมประสบการณทางอาชพ

7. การพฒนาทางอาชพ เปนการพฒนาทางจตใจ และรางการผสมไปกบ

กระบวนการแสดงออกของความคดรวบยอดของบคคล

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 161

8. การเขาสอาชพของบคคล

9. ความพงพอใจในการทำงานขนอยกบ ความสามารถ ความสนใจ บคลกภาพ

และคานยมของเขามโอกาสไดแสดงออกมากนอยเพยงใดในงานททำ

รวมทง ประสบการณทไดรบจากการทำงานสอดคลองกบภาพพจนของ

ตวเขาเองมากนอยเพยงใด

จากความหมายของวชาชพทกลาวมา จงสรปไดวาวชาชพสอบบญชภาษ

อากรจดเปนวชาชพหนง เนองจากเปนวชาชพทสำคญและจำเปนเพอใชในการ

ตรวจสอบกจการของธรกจตามหลกเกณฑ วธการและเงอนไขทอธบดกรม

สรรพากรกำหนด และมการควบคมมาตรฐานการใหบรการ โดยองคกรวชาชพ

และเปนวชาชพทมจรรยาบรรณและคณธรรม

แนวคดเกยวกบคณภาพงาน

เบอรเนท และกอร (Burnett และ Gore อางใน วงเดอน สวรรณคร ,2544:8)

ไดใหความหมายของคำวาคณภาพไว 4 ลกษณะ ดงน

คณภาพ หมายถง การมมาตรฐานความเปนเลศโดยทกำหนดมาตรฐานนน

ไวตายตว

คณภาพ หมายถง การพฒนาใหดยงขน

คณภาพ หมายถง ประสทธผลและการใชทรพยากรใหคมคามากทสด

คณภาพ หมายถง ความตรงตามวตถประสงคทตงไว

สมพงษ พรอปถมภ (2547 :58) กลาววาจากกระบวนการควบคมคณภาพ

งานสอบบญชในสหราชอาณาจกรจะพบวาการควบคมคณภาพงานในระดบวชาชพ

และในระดบสำนกงานสอบบญช ซงรวมทงหนสวนสำนกงานและผชวยสอบบญช

ทกคนนนจะมงเนนไปสการพฒนาความรความสามารถ และความเปนอสระในการ

ปฏบตงานตรวจสอบใหไดมาซงหลกฐานทเพยงพอ และความเหมาะสมในการสรปผล

การตรวจสอบเพอใชเปนหลกฐานในการแสดงความเหนของผสอบบญชตองบการ

เงนทตรวจสอบอยางถกตองและเหมาะสมดงนนการควบคมคณภาพจะมงเนนการ

162

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

พฒนาความรความสามารถของผสอบบญชดวยการฝกอบรม การประเมนผลการ

ทำงาน และการสอบทานจากหางหนสวนสำนกงาน เปนตน รวมทงการตรวจสอบ

ความเปนอสระในการทำงานและแสดงความเหนในรายงาน โดยเนนพจารณาใน

เรองของการไมตกอยภายใตแรงจงใจทางเศรษฐกจหรอขอสงสยททำใหผสอบ

บญชอาจขาดความเปนกลางและเสยความเปนอสระในการปฏบตงานและแสดง

ความเหนตองบการเงน และตองเนนการปฏบตงานตามขอกำหนดเกยวกบจรรยา

บรรณในวชาชพซงเปรยบเสมอนหนงสอธรรมะและคมอวาดวย เรองมารยาททาง

วชาชพของผสอบบญช

วคเตอร เอ รม (Victor A Vroom) (อางใน กงพร ทองใบ, 2548:19) กลาว

ไววา บคคลจะประพฤตหรอมการกระทำเมอรวาการกระทำนนนำไปสการบรรลเปา

หมายทคาดหวงไว แรงจงใจของบคคลใดบคคลหนงเปนผลทเกดขนจากการคาด

หวงทจะไดรบรางวลทมอย รางวลจะถกใชเปนสงจงใจกลมหรอบคคลใหปฏบตงาน

กลาวสรปไดวา คณภาพงานในวชาชพสอบบญชภาษอากร หมายถง

การตรวจสอบรบรองบญชของธรกจ ตลอดจนการใหบรการดานอน ๆ เชน

การบรการเปนทปรกษาทางบญช การบรการใหคำปรกษาเกยวกบภาษอากร

การวางระบบบญช ซงการปฏบตงานดงกลาวตองอาศยแนวคด ทฤษฎ ดงกลาว

จงจะใหผลการตรวจสอบบญชมคณภาพเปนไปตามเกณฑมาตรฐานหรอตาม

วตถประสงคทกรมสรรพากรกำหนดไว

แนวคดเกยวกบการสอบบญช

กว วงศพฒ (2545:41) กลาววาการบญชเปนวชาชพทตองใชความร

ความสามารถ ประสบการณของแตละบคคลทจะเรยนรววฒนาการตางๆ ทเกยวกบ

ธรกจรวมไปถงการเปลยนแปลงทางการสอสาร และเทคโนโลยทมความกาวหนาไปอยาง

มากการสอบบญชถอเปนธรกจการใหบรการอยางหนงทมความสำคญไมนอยเมอ

มพระราชบญญตตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทยกำหนดใหผสอบบญชตอง

แสดงความคดเหนในการรบรองงบการเงน หรอความคดเหนตองบการเงนนน รวมทง

เปดเผยขอมลอยางเพยงพอ ซงองคประกอบของทฤษฎการสอบบญช ดงน

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 163

1. ความเชอทเปนพนฐานเบองตน (Postulate) ประกอบดวยความรบผดชอบ

ในการจดทำขอมลทางการเงน ซงถอเปนการตงสมมตฐานในเรองการสอบบญช โดยผ

สอบบญชตองไมมผลประโยชนในกจการนน ๆ ความเชอในเรองพนฐานอน ๆ นนม

มาก เชน การเนนการตรวจสอบความถกตองอนเปนเรองสำคญ การรบผดชอบตอวชาชพ

การสอบบญช การพสจนวางบการเงนถกตอง การควบคมภายในทมประสทธภาพดวย

2. แนวความคดทางดานการตรวจสอบ (Auditing Concept) ถอเปนสงจำเปน

ในการสะสมความรดานการตรวจสอบ ในเรองมรรยาทแหงวชาชพ ความเปนอสระของ

ผสอบบญช ความระมดระวงของผประกอบวชาชพการสอบบญช หลกฐานในการตรวจ

สอบและความถกตองตามควร

3. มาตรฐานการสอบบญช (Auditing Standard) ถอเปนเกณฑหรอเปนตวกำหนด

คณภาพของงานสอบบญช ใหเปนไปตามมาตรฐานการบญช มาตรฐานการสอบบญช

โดยถอเปนมาตรฐานขนตำทจะตองทำ เพอใหงานสอบบญชนนมมาตรฐานและมคณภาพ

ดวยนนเอง

4. วตถประสงคในการสอบบญช (Auditing Objective) นบวาเปนเปาหมายหลก

ของการสอบบญชเพอใหสามารถแสดงความเหนตองบการเงนซงจะตองผานกระบวนการ

ตรวจสอบ

5. วธการตรวจสอบ (Auditing Procedures) ถอเปนสวนหนงของแผนการตรวจ

สอบเพอใหการตรวจสอบมคณภาพ

นมนวล วเศษสรรพ (2550:5) ทำการแปลและเรยบเรยง International Education

Standard 8 Competence Requirements for Audit Professionals เกยวกบทกษะ

การประกอบวชาชพสอบบญช ดงน

1. ขอกำหนดดานทกษะในโปรแกรมการศกษาและการพฒนาประกอบดวย

1.1 การประยกตทกษะการสอบบญชอยางมออาชพตอไปนในสภาพ

แวดลอม การสอบบญชตางๆ

1.1.1 ทกษะการระบและแกไขปญหา

164

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

1.1.2 ทกษะการใชระเบยบวธวจยทเหมาะสม

1.1.3 ทกษะการทำงานเปนทมอยางมประสทธภาพ

1.1.4 ทกษะการเกบรวบรวมขอมลและการประเมนหลกฐาน

1.1.5 ทกษะการนำเสนอ การอภปราย การพดปองกนความ

คดเหนตอ บคคลทงในรปแบบทเปนทางการไมเปน

ทางการ และการนำเสนอ โดยการเขยน การพด

1.2 การพฒนาทกษะการสอบบญชขนสงในสภาพแวดลอมการสอบบญช

1.2.1 ทกษะการประยกตมาตรฐานและแนวทางการสอบบญช

1.2.2 ทกษะการประเมนการนำมาตรฐานการรายงานทางการเงนไปใช

อยางเหมาะสม

1.2.3 ทกษะการคนหาขอมล การคดเชงตรรกะ และการ

วเคราะห วจารณ

1.2.4 ทกษะเกยวกบการตงขอสงเกต ขอสงสยสงทพบจาก

การตรวจสอบ

1.2.5 ทกษะการใชดลยพนจ

1.2.6 ทกษะการรบมอและแกไขความขดแยง

ผทจะเขาสกระบวนการการประกอบวชาชพสอบบญช จะตองสามารถเขาใจ

หลกการและการประยกตหลกการของคณคาแหงวชาชพ จรรยาบรรณ และทศนคต

ในสภาพแวดลอมการตรวจสอบบญชตางๆ กอนทจะรบใบอนญาตใหประกอบวชาชพ

สอบบญช

ผทจะเขาสกระบวนการทางวชาชพสอบบญช จะตองไดรบการฝกหดงานดาน

การตรวจสอบบญชในชวงเวลาหนงซงนานพอทจะทำใหผนนมความรความเขาใจ

ความสามารถ และทกษะการตรวจสอบบญช ตลอดจนตระหนกถงความสำคญของการ

ดำรงไวซงคณคาแหงวชาชพ จรรณยาบรรณ และทศนคตทดตอวชาชพสอบบญช

ประเดนสำคญการฝกหดงานตรวจสอบบญช คอ จะตองไดรบการฝกหดงานไดอยาง

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 165

เหมาะสม มคณภาพ

ผทไดรบอนญาตใหประกอบวชาชพสอบบญช จะตองเขารบการอบรมสมมนาใน

โครงการพฒนาวชาชพสอบบญชอยางตอเนองตามทกำหนดใน IES ฉบบท 7 ขอ

กำหนดดานความสามารถของผสอบบญชภาษอากร

นมนวล วเศษสรรพ (2550: 7) ทำการแปลและเรยบเรยง International Education

Standard 8 Competence Requirements for Audit Professionals ขอกำหนดดาน

ความสามารถของผสอบบญชภาษอากรวาดวยเหตทผสอบบญชภาษอากรมสวน

ความรบผดชอบสงกวาผสอบบญชรบอนญาต จงกำหนดใหตองมการพฒนาความร

ทกษะ คณคาแหงวชาชพ จรรยาบรรณ และทศนคต มากกวา และจะตองสามารถ

แสดงใหเหนถงความสามารถในการประมวลความรตาง ๆดงกลาวในกระบวนการ

สอบบญช และอธบายหรอสอสารใหบคคลทเกยวของเขาใจได นอกจากน ผสอบบญช

ภาษอากรยงตองมคณสมบตทสามารถแสดงใหเหนถงความสามารถในสงตางๆ ตอไปน

1. สามารถรบผดชอบตอคณภาพของการสอบบญชในฐานะผนำ

2. สามารถทำใหรปแบบของการสรปผลการสอบบญชเปนไปตามขอกำหนด

ของความเปนอสระ

3. สามารถยอมรบและคงความสมพนธกบลกคา และผกพนตนตอความรบ

ผดชอบในการตรวจสอบบญช

4. สามารถมอบหมายงานใหทมงานสอบบญชทรบผดชอบในการตรวจสอบ

บญชลกคาเพอใหมนใจถงคณภาพและความสามารถของทมงานในตรวจ

สอบบญช และการรายงานผล

5. สามารถกำกบดแล การสงการ การแนะนำ และการปฏบตงาน ในการ

ตรวจสอบบญชใหเปนไปตามมาตรฐานการสอบบญช ขอบงคบ ขอ

กำหนด และกฎหมายทเกยวของ

6. สามารถเปนทปรกษา ทบทวน และแสดงความคดเหนเกยวกบงานทรบ

ผดชอบรวมกน

166

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

7. สามารถพฒนารายงานผลการสอบบญชใหมความเหมาะสมและพรอมม

หลกฐานการตรวจสอบอยางเพยงพอ

วรพงษ เฉลมจระรตน (2545:14) กลาวถงการประเมนคณภาพของการบรการ

พจารณาจากระดบความพงพอใจทลกคาไดรบจากปจจยคณภาพ (Service Characteristics

and Service Attributer ปจจยคณภาพบรการจงประกอบดวย 2 คำคอ Characteristics

of Service Quality หมายถง ลกษณะจำเพาะตวของผใหบรการหรอตวบรการนน ๆ

และคำวา Attributer of Service Quality หมายถง ลกษณะของคณภาพบรการมงเนน

ถงหนวยวด หรอประเดนเปรยบเทยบ หรอมาตรวดทวไปทใชวดเปรยบเทยบระดบ

คณภาพบรการของหนวยงานบรการ 2 แหง เชน ความรวดเรว ความแมนยำ ความ

สะอาด เปนตน ถอเปน Attributer Factor ของคณภาพบรการในทนขอเรยกรวมกนวา

ปจจยคณภาพบรการ สวน Service Characteristics จากงานวจย Professor Berry

และคณะไดทำการศกษาวจยเกยวกบคณภาพของงานบรการเพอคนควาวาปจจย

อะไรบางทจดเปนตวตดสนระดบคณภาพของบรการในสายตาของผใชบรการหรอ

ลกคาสรปวามปจจยทลกคามกอางองอย 10 ปจจย

1. Reliability ความเชอถอไดในคณลกษณะ หรอมาตรฐานการใหบรการ

2. Responsiveness หรอความตอบสนอง การสนองตอบตอความตองการ

หรอความรสกของลกคา

3. Competence หรอความสามารถสมรรถนะในการใหบรการอยางรอบรถก

ตองเหมาะสม และเชยวชาญรจรง

4. Access หรอการเขาถงงาย การใชบรการไดอยางไมยงยาก

5. Courtesy หรอความสภาพเคารพนบนอมความออนนอมใหเกยรต และ

มมารยาททดของบรการ

6. Com munication หรอความสามารถและสมบรณในการสอความและ

สมพนธกบลกคา ทำใหลกคาทราบเขาใจและไดรบคำตอบในขอสงสย

หรอความไมเขาใจตาง ๆไดอยางกระจางชด

7. Creditability หรอความเชอถอได ความมเครดตของผใหบรการ

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 167

8. Security หรอความเขาอกเขาใจในลกคา อบอนสบายใจของลกคาใน

ขณะใชบรการ

9. Customer หรอความเขาอกเขาใจในลกคา เอาใจลกคามาใสใจตน

10. Tangible หรอสวนทสมผสได และรบรไดทางกายภาพของปจจยการ

บรการ

ผลงานวจยทเกยวของ

นลนรตน เดนดอนทราย (2547) ศกษาเรอง “ปจจยทมความสมพนธ

กบพฤตกรรมททำใหคณภาพงานสอบบญชลดลง : มมมองของผชวยผสอบบญช

และผจดการงานสอบบญช” พบวาลกษณะของพฤตกรรมททำใหคณภาพงานสอบบญช

ลดลง ทเกดขนมากทสด 3 ลกษณะแรกคอ การรายงานจำนวนชวโมงทใชในการสอบ

บญชนอยกวาระยะเวลาทไดใชไปจรง การเพมขนาดของระดบความผดพลาดทยอมรบได

เพอใหรายการนนผานตามเกณฑทไดตงไว และการไมศกษาถงการทเกยวของและ

ขอมลทางเทคนคเพมเตม และจากการทดสอบความสมพนธระหวางพฤตกรรมดง

กลาวและปจจยตาง ๆทระดบนยสำคญ 0.05 พบวา ปจจยทมความสมพนธกบ

พฤตกรรมททำใหคณภาพงานสอบบญชลดลงมากทสดคอ การฝกอบรมอยางเพยงพอ

และการรบรถงความมประสทธผลของการสอบทานงานสอบบญช ปจจยทมความ

สมพนธรองลงมาคอ การรบรถงแรงกดดนทางเวลาและการเหนวาในการปฏบตงานสอบบญช

มขนตอนมากเกนไปและบางขนตอนไมจำเปน และปจจยทมความสมพนธนอยทสดคอ

ความตองการความสำเรจของผสอบบญชททำใหคณภาพงานสอบบญชลดลง

วรญญา ทองสรยพงศ (2546) ศกษาเรอง “ความตองการใชบรการผสอบ

บญชภาษอากรของหางหนสวนจำกดในเขตกรงเทพมหานคร” โดยมวตถประสงค

เพอศกษาความคดเหนของหางหนสวนจำกดตอการใหบรการของผสอบบญชรบ

อนญาตคนปจจบน ความคดเหนตอประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการใชบรการผสอบ

บญชภาษอากร และศกษาความตองการใชบรการผสอบบญชภาษอากร ตลอดจน

ศกษาความสมพนธระหวางความคดเหนในการใหบรการของผสอบบญชรบอนญาต

คนปจจบนกบความตองการใชบรการใชผสอบบญชภาษอากร และศกษาความสมพนธ

168

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ระหวางปจจยพนฐานของธรกจกบความตองการใชบรการผสอบบญชภาษอากร และ

ศกษาความสมพนธระหวางประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการใชบรการผสอบบญช

ภาษอากรกบความตองการใชบรการผสอบบญชภาษอากร โดยการเกบรวบรวมขอมล

โดยใชแบบสอบถามจากกลมตวอยางทเปนหางหนสวนจำกดในเขตกรงเทพมหานคร

จำนวน 133 ราย ผลการศกษาพบวา

1. หางหนสวนจำกดสวนใหญเหนดวยกบการใหบรการของผสอบบญชรบ

อนญาตคนปจจบน โดยเหนดวยทงในดานคณภาพการใหบรการ ดานราคา

และดานการใหบรการอน ๆ

2. หางหนสวนจำกดสวนใหญยงไมแนใจในประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการ

ใช บรการผสอบบญชภาษอากร

3. หางหนสวนจำกดตองการใชบรการผสอบบญชภาษอากร

4. ระดบความคดเหนในการใหบรการของผสอบบญชรบอนญาตคน

ปจจบน ไมมความสมพนธกบความตองการใชบรการผสอบบญชภาษ

อากรของหางหนสวนจำกดหรอกลาวไดวาไมวาหางหนสวนจำกดจะมความ

เหนตอการใหบรการของผสอบบญชรบอนญาตคนปจจบนเชนใดกตาม ก

ไมมผลตอความตองการใชบรการผสอบบญชภาษอากร

5. ปจจยพนฐานของธรกจ ไดแก ประเภทธรกจ ขนาดธรกจ และประเภท

ภาษทเกยวของไมมความสมพนธกบความตองการใชบรการผสอบ

บญชภาษอากร กลาวคอ ไมวาจะเปนธรกจประเภทใด หรอมขนาดทน

จดทะเบยนมากนอยเทาไร หรอไมวาจะมประเภทภาษทตองชำระก

ประเภทกตาม กไมมผลตอความตองการใชบรการผสอบบญชภาษอากร

6. ระดบความคดเหนตอประโยชนทหางหนสวนจำกดคาดวาจะไดรบจาก

การใชบรการผสอบบญชภาษอากรไมมความสมพนธกบความตองการ

ใชบรการผสอบบญชภาษอากร หรอกลาวไดวา ไมวาหางหนสวนจำกด

จะมความเหนตอประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการใชบรการผสอบ

บญชภาษอากรเชนใดกตาม กไมมผลตอความตองการใชบรการผสอบ

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 169

บญชภาษอากร

7. ประโยชนทหางหนสวนจำกดคาดวาจะไดรบจากการใชบรการผสอบ

บญชภาษอากรประกอบดวย การเสยภาษทำไดถกตอง ไมถกประเมน

ภาษเพมโดยกรมสรรพากร ทำใหเสยภาษนอยลง ลดคาใชจายในการ

ตรวจสอบ ตลอดจนเหนประโยชนของผสอบบญชภาษอากรวาสามารถ

เปนตวแทนของหางหนสวนจำกดในการตดตอกบกรมสรรพากรได

8. มหางหนสวนจำกดเปนจำนวนมากถงรอยละ 45.1 ทไมรจกผสอบ

บญชภาษอากร และรอยละ 49.6 ไมทราบคณสมบตเบองตนของผ

สอบบญชภาษอากร

นงลกษณ พฒนบณฑต และคณะ (2542) ไดศกษา “ปจจยในการ

เลอกใชบรการจากสำนกงานสอบบญชของบรษทและหางหนสวนจำกดในเขต

กรงเทพมหานคร” โดยการสงแบบสอบถามไปยงบรษทและหางหนสวนจำกดใน

เขตกรงเทพมหานคร จำนวน 189 แหง พบวาปจจยทมผลตอการเลอกใชบรการ

คอ คณภาพงานและการใหบรการดานขอมลและวชาการทเกยวของความสมพนธ

ระหวางผใหบรการกบบคคลทเกยวของและอตราคาบรการ บคลกสวนตวของผให

บรการและภาพลกษณของสำนกงาน ความมชอเสยงของเจาของหรอสำนกงาน

Reckers, Wheeler และ Wing (1997) (อางใน นลนรตน เดนดอนทราย,

2547:10) ไดศกษาถงการละเวนไมปฏบตตามขนตอนการสอบบญชทจำเปน

อยางครบถวนของผสอบบญชทสงผลใหคณภาพของงานสอบบญชลดลง โดยมผ

สอบบญชอาวโสของสำนกงานสอบบญชขนาดใหญระดบนานาชาตแหงหนงเปน

กลมตวอยาง พบวาปจจยหนงททำใหเกดการละเวนไมปฏบตตามขนตอนการสอบ

บญชทจำเปนอยางครบถวน คอ การขาดการฝกอบรมอยางเพยงพอของผปฏบต

งานสอบบญช

Waggoner และ Calhell (1991)ไดศกษาผลกระทบของแรงกดดนทาง

ดานเวลาตอผลการปฏบตงานของผสอบบญช ผลการศกษาพบวาระยะเวลาทถก

170

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

กำหนดใหในการปฏบตงานมผลตอจำนวนรายการทผสอบบญชสามารถตรวจสอบ

ได และผสอบบญชอาจปฏบตงานไดดขนหากถกกำหนดใหปฏบตงานภายใตแรง

กดดนทางดานเวลาทเหมาะสม ดงนนสำนกงานสอบบญชควรจดสภาพแวดลอมการ

ปฏบตงานใหเหมาะสม เชนกำหนดระยะเวลาในการปฏบตงานใหสามารถปฏบต

งานไดจรง เนนใหผสอบบญชตระหนกถงความสำคญของคณภาพงานสอบบญช

และจดใหมเทคนคการสอบทานงานสอบบญชทจะทำใหตรวจพบพฤตกรรมของผ

สอบบญชทละเวนไมปฏบตตามขนตอนการสอบบญชททำเปนอยางครบถวน

Kelley, Marghiem และ Pattison (อางใน นลนรตน เดนดอนทราย

1997: 12) ไดศกษาถงผลกระทบของแรงกดดนทางดานเวลาของผสอบบญช

โดยศกษาจากผชวยผสอบบญชอาวโส และผปฏบตงานสอบบญช ซงผศกษาได

ทำการพจารณาเปรยบเทยบระหวางแรงกดดนจากวนกำหนดสงงาน กบแรงกดดน

ของระยะเวลาทไดกำหนดไวในการปฏบตงาน ผลจากการสำรวจพบวาทงผชวยผสอบ

บญชอาวโสและผปฏบตงานสอบบญชตางรสกถงแรงกดดนจากวนกำหนดสงงาน

มากกวาเรงกดดนของระยะเวลาทไดกำหนดไวในการปฏบตงาน อยางไรกตามทง

ผชวยผสอบบญชอาวโสและผปฏบตงานสอบบญชตางกเหนวาแรงกดดนของระยะ

เวลาทไดกำหนดไวในการปฏบตงานมความเกยวของอยางมากกบการลดลงของ

คณภาพงานสอบบญช

ทพารตน ลมวฒนะพนธ (2547) ไดศกษา “ความคดเหนของผสอบ

บญชรบอนญาตตอปจจยทมผลตอการรบงานสอบบญช” เพอศกษาระดบความ

คดเหนของผสอบบญชรบอนญาตตอปจจยตาง ๆ ในการรบงานสอบบญช เพอ

ศกษาถงความแตกตางของศกยภาพผสอบบญชรบอนญาตในการแสดงความเหน

ตอปจจยตาง ๆ ในการรบงานสอบบญช โดยประชากรในการศกษาครงนไดแก ผ

สอบบญชรบอนญาตแหงประเทศไทย กลมตวอยางทใชในการศกษาคอ ผสอบ

บญชรบอนญาตแหงประเทศไทยทมสถตในการลงลายมอชอรบรองงบการเงน

ยอนหลง 2 ป และคาดวาจะลงรายมอชอรบรองในป 2546 จำนวน 967 ราย

และไดรบการตอบกลบจำนวน 215 ฉบบ คดเปน 22.23 % ของจำนวนสง

แบบสอบถามทงหมด ผลจากการศกษาพบวา จำนวนผชวยมผลใหคาเฉลยระดบ

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 171

ความคดเหนตางกน โดยทผสอบบญชรบอนญาตทมจำนวนผชวยมากกวาให

ความสำคญตอปจจยทมผลในการรบงานมากกวา ซงสวนใหญสำนกงานสอบบญช

มกคำนงถงพนกงานผชวยและปรมาณงานทสอดคลองกนเพอการตรวจสอบทม

ประสทธภาพสงสดเนองจากชวงเวลาทมงานตรวจสอบมากทสดคอ ชวงทตองยน

งบการเงนเพอเสยภาษตอกรมสรรพากร ดงนนผสอบบญชควรมการวางแผนการ

ตรวจสอบโดยคำนงถงพนกงานและปรมาณงานทกำลงพจารณารบตรวจสอบ เพอ

ใหงานตรวจสอบมประสทธภาพและประสทธผล

ปตชา ไมเกต (2546) ไดศกษา “คณสมบตของผสอบบญชภาษอากร

ทหนสวนผจดการพงประสงค ในเขตกรงเทพมหานคร” โดยมวตถประสงคดงน เพอ

ศกษาคณสมบตของผสอบบญชภาษอากรทหนสวนผจดการพงประสงคในแตละ

ประเภทธรกจ เพอเปรยบเทยบคณสมบตของผสอบบญชภาษอากรทหนสวนผจดการ

พงประสงคในแตละประเภทธรกจ ผวจยไดใชกลมตวอยางในเขตกรงเทพมหานคร

โดยแบงธรกจเปน 4 ประเภทคอ ธรกจขายปลกขายสง ธรกจโรงแรม ธรกจ

อตสาหกรรมการผลต ธรกจการคมนาคมและการขนสง โดยใชแบบสอบถามเปน

เครองมอในการศกษาโดยมตวอยางทศกษาจำนวน 200 ตวอยาง ผลการศกษา

พบวาคณสมบตของผสอบบญชภาษอากรทหนสวนผจดการพงประสงคในแตละ

ประเภทธรกจพบวาผสอบบญชภาษอากรทหนสวนผจดการพงประสงคเปนเพศ

หญงมากกวาเพศชายและชวงอายของผสอบบญชภาษอากรอยในชวงตำกวา 40 ป

ผสอบบญชภาษอากรทหนสวนผจดการพงประสงคอยในชวง 6-10 ป การศกษา

ระดบปรญญาตรและประสบการณในการทำงานไมเกน 10 ป คณสมบตดานวชาชพ

ของผสอบบญชภาษอากร คอ การมความสามารถในการใหคำปรกษาทงทางดาน

บรหารและหลกการบญชรวมทงความสามารถในการแกไขปญหาดานการตรวจสอบ

และพบวาคณสมบตดานวชาชพ คณสมบตดานจรรยาบรรณของผตรวจสอบบญช

ภาษอากรเปนคณสมบตทหนสวนผจดการพงประสงค

อารยา เอยมแสง (2548) ไดศกษาเรอง “ความคดเหนของหางหนสวน

จำกดในเขตจตจกรกรงเทพมหานคร ทมตอการใหบรการของผสอบบญชภาษ

อากร พบวา หางหนสวนจำกดสวนใหญเหนดวยมากกบคณภาพการใหบรการใน

172

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ดานความนาเชอถอ การตอบสนองตอลกคา การใหความมนใจตอลกคา และการ

เขาใจลกคาแตหางหนสวนจำกดสวนใหญ มระดบความคดเหนปานกลาง เกยวกบ

คณภาพการใหบรการในดานลกษณะทสมผสได คาธรรมเนยมในการตรวจสอบ

และรบรองงบการเงน และคาธรรมเนยมในการใหบรการอน ไนการแสดงความ

คดเหนพบวา หนสวนผจดการ ทมปจจยสวนบคคลแตกตางกน จะมระดบความ

คดเหน เกยวกบคณภาพการบรการในดานลกษณะทสมผสไดความนาเชอถอ การ

ใหความมนใจตอลกคา รวมถงคาธรรมเนยมในการบรการ แตกตางกนสวนความ

แตกตางของปจจยพนฐานของธรกจ ไมมผลทำใหความคดเหนแตกตางกนเกยว

กบคาธรรมเนยมการบรการ

วธการศกษา

การวจยครงนเปนการวจยเชงปรมาณ (Quantitative Research) ในการวด

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากรมมมองของผสอบบญชภาษ

อากรซงเปนผปฏบตงานตรวจสอบและรบรองบญชโดยเกบรวมรวมขอมลจากผ

สอบบญชภาษอากรเฉพาะในเขตกรงเทพมหานครตามทผสอบบญชภาษอากรได

ขนทะเบยนเปนผสอบบญชภาษอากรทกรมสรรพากร ตงแตป พ.ศ. 2544-2550 ซง

มจำนวนทงหมด 1,315 ราย และเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research)

ในการวดปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากรมมมองของผทำ

บญชของสำนกงานบญชซงเปนผใชบรการตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบ

บญชภาษอากรโดยเกบรวบรวมขอมลจากการสมภาษณแบบเจาะลก (Indepth

Interview) ผทำบญชทเปนตวแทนของสำนกงานบญชในเขตกรงเทพมหานครท

ใชบรการตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบบญชภาษอากรจำนวน 10 ราย

การวจยไดขอมลจากแหลงทมาของขอมลทใชในการศกษาครงนใชขอมลจาก 2

แหลง คอ

1. ขอมลทตยภม (Secondary data) ไดจากการศกษาคนควาขอมลจาก

เอกสารตาง ๆ เชน เอกสารของกรมสรรพากร กฎหมาย และกฎระเบยบตาง ๆ ท

เกยวของกบผสอบบญชภาษอากร บทความทางวชาการ รายงานการวจย วารสาร

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 173

เอกสารประกอบการสมมนา จากโครงการจดอบรมผสอบบญชภาษอากร และ

วทยานพนธ เปนตน

2. ขอมลปฐมภม ( Primary data)

มมมองของผสอบบญชภาษอากรซงเปนผปฏบตงานตรวจสอบและรบรอง

บญชไดจากแบบสอบถาม (Questionnaire) โดยการเกบรวบรวมขอมลจากผสอบ

บญชภาษอากรเฉพาะในเขตกรงเทพมหานครตามทผสอบบญชภาษอากรไดขน

ทะเบยนเปนผสอบบญชภาษอากรทกรมสรรพากร ตงแตป พ.ศ. 2544-2550

ซงมจำนวนทงหมด 1,315 ราย โดยการจดสงแบบสอบถามแบบปลายเปดทาง

ไปรษณยผวจยจะสงแบบสอบถามแบบตอบกลบทกกรณ (Positive) ไปยงผสอบ

บญชภาษอากรตาม ชอ ทอย ทปรากฏตามขอมลของกรมสรรพากรโดยผวจยได

แนบซองตอบกลบทตดดวงตราไปรษณยกรแลวเพอใหเกดความสะดวกแกผตอบ

แบบสอบถาม

มมมองของผทำบญชของสำนกงานบญชซงเปนผใชบรการตรวจสอบและรบรอง

บญชของผสอบบญชภาษอากรไดจากการสมภาษณแบบเจาะลก (Indepth Interview)

ผทำบญชของสำนกงานบญชในเขตกรงเทพมหานคร จำนวน 10 ราย

การวเคราะหขอมล

สถตทใชในการวเคราะหขอมลปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษ

อากรมมมองของผสอบบญชภาษอากรการวเคราะหขอมลเบองตนโดยใชการวเคราะห

เชงพรรณนา ทำการวเคราะหสถานภาพทวไปของผทำบญชภาษอากร และปจจยท

มผลตอคณภาพงานสอบบญชภาษอากร รวมทงปญหาและขอเสนอแนะตาง ๆ โดยใช

สถตเชงพรรณนาไดแก คาความถ คารอยละ (Percentage) คาเฉลยเลขคณต (Arithmetic

Mean) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) การทดสอบปจจยทม

ผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร โดยแบงออกเปนระดบ คอ มากทสด

มาก ปานกลาง นอย นอยทสด จากนนจะมการแปลความหมายของแตละปจจยวา

มผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากรมากนอยเพยงใด โดยแบงคะแนน

เฉลยออกเปน 5 ระดบ โดยมอนตรภาคชนเทากนท 0.80

174

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

สวนการสมภาษณผทำบญชของสำนกงานบญชซงเปนผใชบรการตรวจสอบ

และรบรองบญชของผสอบบญชภาษอากรผวจยไดจดทำแบบสมภาษณเกยวกบ

ปจจยทมผลกระทบตอคณภาพงานสอบบญชและเปนคำถามเกยวกบปญหาและ

ขอเสนอแนะทเกดจากการปฏบตงานตรวจสอบและรบรองบญชซงเปนคำถาม

ปลายเปดตามกรอบแนวคดผวจยไดรวบรวมผลทไดจากการสมภาษณนำมาวเคราะห

สถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistic) ขอมลเกยวกบปจจยทมผลตอคณภาพงาน

ของผสอบบญชภาษอากร

ผลการวเคราะหขอมล

วตถประสงคขอท 1 เพอศกษาปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญช

ภาษอากร

จากผลงานการวจยทไดศกษามาแลวขางตนผวจยพบวาปจจยทมผลตอ

คณภาพงานของผสอบบญชภาษอากรมหลายปจจยดงน

จากผลการวเคราะหขอมลทไดจากกลมผสอบบญชภาษอากรซงเปนผปฏบต

งานตรวจสอบและรบรองบญชผวจยพบวากลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญงอาย

ระหวาง 36-50 ป มสถานภาพทงโสดและสมรสในจำนวนทใกลเคยงกน มระดบ

การศกษาทงระดบปรญญาตรและปรญญาโทจำนวนทใกลเคยงกน สวนจำนวนปท

ขนทะเบยนเปนผสอบบญชภาษอากรสวนใหญอยในระหวาง 3-4 ป รองลงมาอย

ในชวงระหวาง 5-6 ป ซงขอมลทไดจากกลมผสอบบญชภาษอากรซงเปนผปฏบต

งานตรวจสอบและรบรองบญชเกยวกบปจจยตาง ๆไดผลการวเคราะหดงน

ผลการวเคราะหขอมลทไดจากผสอบบญชภาษอากรซงเปนผปฏบตงาน

ตรวจสอบและรบรองบญชเกยวกบปจจยการปฏบตงานตามมาตรฐานการสอบ

บญชมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากรพบวากลมผสอบบญชภาษ

อากรในภาพรวมสวนใหญใหความสำคญปจจยการปฏบตงานตามมาตรฐานการ

สอบบญชมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากรในระดบ “มาก” โดยมคา

เฉลยของการแสดงความคดเหนเทากบ 4.06 สวนผลการวเคราะหขอมลทไดจาก

ผสอบบญชภาษอากรซงเปนผปฏบตงานตรวจสอบและรบรองบญชเกยวกบปจจย

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 175

ประสบการณการทำงานดานบญชมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร

พบวากลมผสอบบญชภาษอากรในภาพรวมสวนใหญใหความสำคญตอปจจย

ประสบการณการทำงานดานบญชมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร

ในระดบ “มาก” โดยมคาเฉลยของการแสดงความคดเหนเทากบ 3.93นอกจากน

ผลการวเคราะหขอมลทไดจากผสอบบญชภาษอากรซงเปนผปฏบตงานตรวจสอบ

และรบรองบญชเกยวกบปจจยปรมาณงานการสอบบญชตอ 1 รอบระยะเวลา

บญชมผลตอคณภาพงานของของผสอบบญชภาษอากร กลมผสอบบญชภาษอากร

ในภาพรวมสวนใหญใหความสำคญตอปจจยปรมาณงานการสอบบญชตอ 1 รอบ

ระยะเวลาบญช มผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากรในระดบ “มาก”

โดยมคาเฉลยของการแสดงความคดเหนเทากบ 3.89 ในขณะทผลการวเคราะห

ขอมลทไดจากผสอบบญชภาษอากรซงเปนผปฏบตงานตรวจสอบและรบรองบญช

เกยวกบปจจยประสบการณการฝกงานดานการสอบบญชมผลตอคณภาพงานของ

ผสอบบญชภาษอากรพบวา กลมผสอบบญชภาษอากรในภาพรวมสวนใหญให

ความสำคญปจจยประสบการณการฝกงานดานการสอบบญชมผลตอคณภาพงาน

สอบบญชของผสอบบญชภาษอากรในระดบ “มาก” โดยมคาเฉลยของการแสดง

ความคดเหนเทากบ 3.75 ผลการวเคราะหขอมลทไดจากผสอบบญชภาษอากร

ซงเปนผปฏบตงานตรวจสอบและรบรองบญชเกยวกบปจจยผชวยผสอบบญชมผล

ตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากรพบวา กลมผสอบบญชภาษอากรในภาพ

รวมสวนใหญใหความสำคญตอปจจยผชวยผสอบบญชมผลตอคณภาพงานของผ

สอบบญชภาษอากรในระดบ “มาก” โดยมคาเฉลยของการแสดงความคดเหน

เทากบ 3.62 สวนจำนวนปทขนทะเบยนเปนผสอบบญชภาษอากรมผลตอ

คณภาพงานของผสอบบญชภาษอากรพบวาในภาพรวมสวนใหความสำคญของ

ปจจยจำนวนปทขนทะเบยนเปนผสอบบญชภาษอากรมผลตอคณภาพงานของผ

สอบบญชภาษอากรในระดบ “ปานกลาง” โดยมคาเฉลยของการแสดงความคด

เหนเทากบ 3.32 และผลการวเคราะหขอมลทไดจากผสอบบญชภาษอากรซงเปน

ผปฏบตงานตรวจสอบและรบรองเกยวกบปจจยคาตอบแทนทไดรบจากการตรวจ

สอบบญชมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร กลมผสอบบญชภาษ

176

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

อากรในภาพรวมสวนใหญใหความสำคญตอปจจยคาตอบแทนทไดรบจากการ

ตรวจสอบบญชมผลตอคณภาพงานสอบบญชของผสอบบญชภาษอากรโดยมคา

เฉลยของการแสดงความคดเหนเทากบ 2.83

ในขณะทผลจากการวเคราะหขอมลทไดจากผทำบญชของสำนกงานบญชซง

เปนผใชบรการตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบบญชภาษอากรผวจยพบวา–

ปรญญาตรดานบญชและสวนใหญเปนเจาของสำนกงาน ซงผลการวเคราะหปจจย

ความรความสามารถและความชำนาญในวชาชพของผสอบบญชภาษอากรกรณทผ

สอบบญชภาษอากรขนทะเบยนเปนผสอบบญชภาษอากรโดยไมมการฝกงาน ผทำ

บญชสำนกงานสวนใหญมความเหนตรงกนวาความรความสามารถและความชำนาญใน

วชาชพมผลตอคณภาพงานสอบบญชภาษอากรซงผสอบบญชภาษทจะขนทะเบยน

เปนผสอบบญชภาษอากรไดควรผานการฝกงานซงการฝกงานไมจำเปนตองกำหนด

ชวโมงการฝกงานในจำนวนชวโมงทสงมากนกเพยงแตตองการใหผสอบบญชภาษ

อากรไดลงมอปฏบตตามขนตอนการตรวจสอบและสามารถแกไขปญหาทเกดจาก

การตรวจสอบไดระดบหนงเพอเปนการสรางความเชอมนในตวเองสำหรบการทจะ

ไปรบงานตรวจสอบและรบรองบญชไดอยางมนใจและเพอเปนการสรางความเชอ

มนใหกบผใชบรการมากขนรวมทงผลจากการวเคราะหปจจยความเชอมนในการ

ใชบรการทมตอการปฏบตงานตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบบญชภาษ

อากรผทำบญชของสำนกงานบญชสวนใหญใหสมภาษณวาถงแมผสอบบญชภาษ

อากรไดผานการทดสอบในรายวชาตามเกณฑทกรมสรรพากรกำหนดกตาม แตทงนทง

นนการปฏบตงานในสายวชาชพควรมความเชยวชาญเฉพาะดานและประสบการณ

ในวชาชพระดบหนงพอสมควรในการอธบายขนตอนและวธปฏบตเกยวกบงาน

ตรวจสอบไดอยางมหลกเกณฑ ซงสำนกงานบญชสวนใหญเคยใชบรการผสอบบญช

รบอนญาตมากอนกอนทจะเปลยนมาใชบรการผสอบบญชภาษอากรในภายหลง

จงมการเปรยบเทยบระหวางผสอบบญชภาษอากรกบผสอบบญชรบอนญาตซงผ

ทำบญชสำนกงานบญชจะมความเชอมนตอการปฏบตงานตรวจสอบและรบรอง

บญชของผสอบบญชภาษอากรนอยกวาผสอบบญชรบอนญาตแตทเลอกใชบรการ

เนองจากคดคาธรรมเนยมการตรวจสอบในราคาทตำ อยางไรกตามผลการวเคราะหผล

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 177

การสมภาษณถงขนตอนหลกเกณฑการปฏบตเกยวกบมาตรฐานการสอบบญชผ

ทำบญชสำนกงานบญชไดมความคดเหนวาวธการเกยวกบมาตรฐานการสอบบญช

วามผลกระทบตอคณภาพงานสอบบญชภาษอากรกลาวคอขอกำหนดเกยวกบขน

ตอนหลกเกณฑการปฏบตตามมาตรฐานการสอบบญชทใชกบหางหนสวนมขน

ตอนละเอยดมากเกนไปซงมผลกระทบตอการปฏบตงานของผสอบบญชภาษ

อากรเนองจากมขอมลบางรายการทสำนกงานบญชไมสามารถจดเตรยมเอกสาร

หรอหลกฐานทางบญชใหไดตามทผสอบบญชภาษอากรตองการใหเปนไปตามแนว

การตรวจสอบ ซงผสอบบญชภาษอากรตองใชดลพนจในการตรวจสอบสวนบคคล

ประกอบ ซงดลพนจแตละคนอาจแตกตางกนออกไปจงเปนสาเหตหนงททำใหม

ผลตอคณภาพงานสอบบญชภาษอากร และผลการวเคราะหวธการพจารณาเลอกใช

บรการผสอบบญชภาษอากรมผลตอคณภาพงานสอบบญชเนองจากผทำบญช

สำนกงานบญชจะพจารณาเลอกใชบรการผสอบบญชภาษอากรจากอตราคาธรรมเนยม

ประกอบกบพจารณาความรความสามารถควบคกนไปเปนประเดนสำคญดงนนผ

สอบบญชภาษอากรกจะคดคาธรรมเนยมการสอบในราคาทตำเพอเปนการแยงลกคา

จากผสอบบญชรายอน การวเคราะหการปฏบตงานไดทนตามกำหนดเวลาไมละทง

งานกลางคน ผทำบญชของสำนกงานบญชทกคนมความเหนตรงกนวาผสอบบญช

ภาษอากรไมมการละทงงานกลางคน และบรหารเวลาทใชในการตรวจสอบได

เหมาะสมกบชวงเวลาทกำหนดสามารถบรหารเวลาไดดดงนนระยะเวลาทใชในการ

ตรวจสอบและรบรองบญชไมมผลตอคณภาพงานสอบบญชภาษอากรแตอยางไร

นอกจากนการใหคำปรกษาแนะนำและแกไขปญหาเกยวกบหลกการบญชและหลก

การดานบญชภาษอากร ผทำบญชสำนกงานบญชสวนใหญไดรบคำแนะนำเกยวกบ

วธปฏบตดานบญชตามมาตรฐานบญชและหลกการดานบญชภาษอากรตาม

ประมวลกฎหมายภาษอากรทออกใหมและปฏบตตามมาตรฐานตางๆ ตามหลก

เกณฑทกำหนดจงไมทำใหมผลตอคณภาพงานสอบบญชภาษอากรแตอยางไร

178

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

วตถประสงคขอท 2 ปญหาทเกดจากการปฏบตงานตรวจสอบและรบรอง

บญชของผสอบบญชภาษอากร

ผลการวจยเกยวกบปญหาทเกดจากการปฏบตงานตรวจสอบและรบรองบญช

ของผสอบบญชภาษอากรและปญหาทเกดจากการสมภาษณผใชบรการปฏบตงาน

ตรวจสอบและรบรองบญช ผสอบบญชภาษอากรไดขอสรปกลาวคอผใชบรการของผ

สอบบญชภาษอากรไมไดเปนหางหนสวนโดยตรงแตหางหนสวนมกจะสงรายการคา

มอบใหสำนกงานบญชเปนผดแลงานทางดานบญชของกจการดงนนผใชบรการท

ตดตอกบผสอบบญชภาษอากรโดยตรงสวนใหญเปนสำนกงานบญช ซงสำนกงาน

บญชสวนใหญพบวาปญหาหลก ๆ คอเจาของหางหนสวนสวนใหญไมมความรดาน

บญช หรออาจมความรดานบญชบางเลกนอยแตเนองจากตองบรหารงานเพอความอย

รอดจง ใหความสำคญในผลประโยชนกำไรของตนเองเปนหลกและตองการเสยภาษ

ใหกบรฐใหนอยทสด ไมมเวลามาสนใจงานดานบญชจงเปนสาเหตใหไมเหนความ

สำคญของการทำบญชใหเปนไปตามมาตรฐานบญช และไมเขาใจในขบวนการทาง

บญชไดดเพยงพอ และหางหนสวนมกจะมการเปลยนบคคลากรในการทำบญชบอย

เกนไปทำใหการบนทกบญชไมมความตอเนอง มการปดบงขอมล การจดเกบเอกสาร

ทางบญชไมครบถวนเพยงพอตอการจดทำบญช ดงนนเมอผสอบบญชภาษอากรได

เขาไปตรวจสอบและรบรองบญชทสำนกงานบญชไดจดทำเมอมปญหาเกดขนผสอบ

บญชภาษอากรไมสามารถตดตอกบหางหนสวนไดโดยตรงแตตองตดตอประสานงาน

กบสำนกงานบญชจงสงผลใหเกดปญหาตอการตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบ

บญชภาษอากรตามมาคอหางหนสวนจะไมสามารถเกบรวบรวมเอกสารหลกฐานทาง

บญชไดครบถวน ขาดการใหขอมลเกยวกบหางหนสวนทครบถวน ในขณะทผสอบ

บญชภาษอากรจะไมสามารถตดตอกบหางหนสวนเพอแนะนำใหหางหนสวนจดทำ

บญชใหถกตองตามหลกการบญชและหลกการภาษอากรเพอลดปญหาในการ

ตรวจสอบและรบรองบญชได รวมทงระยะเวลาทไดเขาตรวจสอบและรบรองบญช

มอยางจำกดจงไมมเวลามากพอทจะตดตามเอกสารหลกฐานทางการบญชใหไดมา

เพอรองรบการตรวจสอบและรบรองบญชไดอยางถกตอง ในขณะทกรมสรรพกร

ไดกำหนดใหผสอบบญชภาษอากรปฏบตตามมาตรฐานการสอบคอนขางละเอยด

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 179

และเครงครดรวมทงความรบผดชอบเกยวกบขอกำหนด กฎหมายภาษอากรของผสอบ

บญชภาษอากรทมตอการรบรองงบการเงนสงมาก ทำใหไมมความสอดคลองในการ

ปฏบตงานตรวจสอบและรบรองบญชใหถกตองตามมาตรฐานการสอบและกฎหมาย

ทเกยวของทำใหการปฏบตงานตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบบญชภาษอากรไม

เปนไปตามมาตรฐานการสอบบญชและไมเปนไปตามวตถประสงคตามทกรม

สรรพากรกำหนดไวเทาทควร

นอกจากนคาตอบแทนทผสอบบญชภาษอากรไดรบจากการใหบรการตรวจ

สอบและรบรองบญชอยในเกณฑคอนขางตำเนองจากหางหนสวนเปนกจการขนาดเลก

ระบบการควบคมภายในไมชดเจน พนกงานทรบผดชอบไมมความรดานบญชและดาน

ภาษอากรทถกตอง แตขนตอนแนวการตรวจสอบมขนตอนยงยากซบซอน และผ

สอบบญชภาษอากรกมจรรยาบรรณและมความเทยงธรรมในการปฏบตงานตรวจสอบ

และรบรองบญชตามมาตรฐานการสอบอยางเพยงพอ แตความรบผดชอบตอการ

รายงานงบการเงนคอนขางสงในขณะทคาตอบแทนคอนขางตำบางครงผสอบบญช

ภาษอากรทขนทะเบยนใหม ๆ ไมคอยมประสบการณ หรอมประสบการณนอยไม

กลารบงานตรวจสอบ บางรายรบงานตรวจสอบเฉพาะกจการทมรายการคาไมซบซอน

จงเปนอปสรรคและปญหาในการรบงานตรวจสอบและในการปฏบตงานของผสอบ

บญชภาษอากรอนสงใหมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากรได

สรปผลการวจย

ผลการวจยมมมองของผสอบบญชภาษอากรซงเปนผปฏบตพบวา ปจจยทมผล

ตอคณภาพงานสอบบญชภาษอากรในระดบ “มาก” โดยมคาเฉลยอยระหวาง 3.41-

4.20 ตามลำดบดงน (1) การปฏบตงานตามมาตรฐานการสอบบญช (2) ประสบการณ

การทำงานดานบญช (3) ปรมาณงานการตรวจสอบบญชตอ 1 รอบระยะเวลาบญช

(4) ประสบการณการฝกงานดานการสอบบญช (5) ผชวยผสอบบญช นอกจาก

นพบวาปจจยทมผลตอคณภาพงานสอบบญชภาษอากรในระดบ “ปานกลาง” โดย

มคาเฉลยระหวาง 2.61-3.40 ตามลำดบดงน (1) จำนวนปทขนทะเบยนเปนผสอบ

บญชภาษอากร (2) คาตอบแทนทไดรบจากการตรวจสอบบญช

180

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ขณะทผลการวจยมมมองของผทำบญชสำนกงานบญชซงเปนผใชบรการตรวจ

สอบและรบรองบญชของผสอบบญชภาษอากรพบวา ปจจยทมผลตอคณภาพงาน

สอบบญชภาษอากรมดงน

1. ความรความสามารถและความชำนาญในวชาชพ ผใชบรการมความเหนวาผ

สอบบญชภาษอากรทมประสบการณและผานการฝกงานดานการตรวจสอบมา

กอนจะสามมารถปฏบตงานไดดดงนนกรณทผสอบบญชภาษอากรสามารถขนทะเบยน

เปนผสอบบญชภาษอากรไดทนทโดยไมผานการฝกงานจะทำใหความเชอมนในการใช

บรการนอยลง และจะทำใหความเชอมนนอยกวาผสอบบญชรบอนญาต ในขณะท

ผสอบบญชภาษอากรซงเปนผปฏบตกจะขาดความเชอมนในตนเองมความเชอมนในการ

ปฏบตงานนอยลง บางรายไมกลารบงานหางหนสวนขนาดใหญทมรายการคาซบซอน

2. ขนตอน หลกเกณฑการปฏบตเกยวกบมาตรฐานการสอบบญช เนองจาก

มการกำหนดใหผสอบบญชภาษอากรตองปฏบตงานตรวจสอบตามมาตรฐานการสอบ

บญชซงมกฎระเบยบเกยวกบหลกเกณฑการปฏบตทมขนตอนละเอยดมากเกนไป

ทำใหผใชบรการไมสามารถจดหาขอมลและหลกฐานตางๆ ทตองใชประกอบในการ

ตรวจสอบไดครบถวนซงผสอบบญชภาษอากรตองใชดลพนจสวนบคคลพจารณาถง

ความเหมาะสมซงดลพนจของผสอบแตละคนอาจแตกตางกนไป จงเกดการอะลมอลวย

หรอการยดหยน ในการพจารณาหลกฐานประกอบการตรวจสอบได

3. คาธรรมเนยมในการใชบรการตรวจสอบและรบรองบญช ผทำบญชสำนกงาน

บญชซงเปนผใชบรการจะพจารณาเลอกใชบรการผสอบบญชภาษอากรจากการคด

คาธรรมเนยมควบคกบความรความสามารถ โดยเลอกใชบรการผสอบบญชภาษอากร

ทคดคาธรรมเนยมตำและไมเขมงวดมาก ซงทำใหผสอบบญชภาษอากรรสกวาผล

ตอบแทนทไดรบไมเหมาะสมกบปรมาณงานทตรวจสอบในขณะทความรบผดชอบ

ดานภาษอากรคอนขางสง

และผลจากการวจยประเดนปญหาทเกดจากการปฏบตงานของผสอบบญช

ภาษอากรและผทำบญชสำนกงานบญชพบวาสำนกงานบญชซงเปนผทำบญชของ

หางหนสวนประสบปญหาพนกงานบญชหางหนสวนมความรความสามารถดาน

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 181

บญชนอย การหมนเวยนพนกงานบญชมบอย (Tern over) และเจาของหางหนสวน

ไมเหนความสำคญของการทำบญชจงทำใหขอมลทางการบญชและหลกฐานประกอบ

การบนทกบญชไมครบถวนตามความตองการของผสอบบญชภาษอากร และผสอบ

บญชภาษอากรไมสามารถตดตอกบหางหนสวนไดโดยตรง มาตรฐานการตรวจสอบ

และรบรองบญชมขนตอนละเอยดมากเกนไป คาธรรมเนยมในการตรวจสอบอย

ในเกณฑคอนขางตำ และจากการทไมมการกำหนดคณสมบตผสอบบญชภาษอากร

ใหมการฝกงานดานบญชภาษอากรและดานการตรวจสอบบญชมากอนทำใหผใช

บรการขาดความเชอมนในการใชบรการ สวนผปฏบตขาดความเชอมนในการรบงาน

ตรวจสอบและรบรองบญชจงสงผลใหเกดปญหาในการตรวจสอบและรบรองบญชของ

ผสอบบญชภาษอากร

ขอเสนอแนะ

1. ผลทไดจากการวจยมมมองของผสอบบญชภาษอากรซงเปนผปฏบตและมม

มองของผทำบญชของสำนกงานบญชมความเหนตรงกนเกยวกบปจจยดานความร

ความสามารถและประสบการณของผสอบบญชภาษอากรเกยวกบการขนทะเบยน

เปนผสอบบญชภาษอากรโดยไมผานการฝกงานกอนปฏบตงานจรงดงนนควรกำหนด

คณสมบตของผสอบบญชภาษอากรทจะขนทะเบยนเปนผสอบบญชภาษอากรใหม

การผานการฝกงานดานการตรวจสอบบางโดยไมจำเปนตองกำหนดจำนวนชวโมง

ทมากเกนไป เพยงเพอใหมประสบการณในการวเคราะห แกไขปญหาจากปญหาของกจการ

ทมกเกดขนเบองตน เพอเพมคณภาพงานและสรางความเชอมนในการปฏบตงาน

ผปฏบตและผใชบรการ

2. จากการศกษาผใชบรการจะใหความเชอมนตอการปฏบตงานของผสอบบญช

ภาษอากรนอยกวาผสอบบญชรบอนญาตดงนนควรมการพฒนาขดความสามารถใน

การปฏบตงานตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบบญชภาษอากรใหกวางขวางมาก

ยงขน โดยอาจจะใหสามารถรบงานตรวจสอบของบรษทไดบางโดยกำหนดขอบเขต

ของบรษททจะทำการตรวจสอบเพอเปนการลดปญหาตาง ๆ ทเกดจากการปฏบตงาน

ของผสอบบญชภาษอากร

182

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

3. สำนกงานบญชควรทำใหผทำบญชของหางหนสวนตระหนกถงความม

ประสทธผลของการทำบญชซงจะสงผลใหผทำบญชไดรบความรตามหลกการบญช

ทรบรองทวไปเพอนำไปพฒนาองคความรวชาชพการจดทำบญชใหกบตนเองตอ

ไปในภายหนาซงจะสงผลอนดตอการปฏบตงานตรวจสอบและรบรองบญชของผ

สอบบญชภาษอากรตอไป

4. หนวยงานทมสวนเกยวของกำกบดแลการจดทำบญชของหางหนสวนควร

จดอบรมการบรการใหความรแกเจาของหางหนสวน เพอใหมความรและเหนความ

สำคญของการจดเกบเอกสารหลกฐานและวธการบนทกบญชเพอลดปญหาการ

ตรวจสอบและรบรองบญชของผสอบบญชภาษอากร

5. การวจยมมมองของผสอบบญชภาษอากรควรมการพฒนาการวจยเปนการ

สมภาษณแบบเจาะลกและศกษาถงปจจยดานอน ๆ ทมผลตอคณภาพงานผสอบ

บญชภาษอากร

6. การวจยครงนมกลมประชากรคอ ผสอบบญชภาษอากรทขนทะเบยนเปน

ผสอบบญชภาษอากรทกรมสรรพากรเฉพาะในเขตกรงเทพมหานครและผทำบญช

ของสำนกงานบญชในเขตกรงเทพมหานครในการวจยครงตอไปควรเพมจำนวนกลม

ประชากรใหครอบคลมทวประเทศ

ปจจยทมผลตอคณภาพงานของผสอบบญชภาษอากร : กรณศกษาในเขตกรงเทพมหานคร

จนดา จอกแกว 183

บรรณานกรม กงพร ทองใบ. 2548. การจดทำโครงสรางคาตอบแทน. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลย

สโขทยธรรมาธราช.

กว วงศพฒ. 2545. การสอบบญชการตรวจสอบกจการสหกรณออทรพย.กรงเทพมหานคร:

บเค อนเตอรปรนท.

กฎกระทรวงออกตามความในพระราชบญญตการบญช พ.ศ. 2543.

กฎกระทรวงฉบบท 4 (พ.ศ.2543) ออกตามความในพระราชบญญตผสอบบญช พ.ศ.

2505

จำเนยร จวงตระกล. 2549. HR มอโปร 40 ปสมออาชพ. กรงเทพมหานคร: สมาคม

การจดการงานบคคลแหงประประเทศไทย.

ทพารตน ลมวฒนะพนธ. 2547. ความคดเหนของผสอบบญชรบอนญาตตอปจจยทม

ผลในการรบงานสอบบญช. กรงเทพมหานคร: การศกษาคนควาอสระนกศกษา

ปรญญาโท. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

นมนวล วเศษสรรพ . 2550. International Education Standard 8 Competence

Requirements for Audit Professionals เกยวกบทกษะการประกอบวชาชพ

สอบบญช. กรงเทพมหานคร: สภาวชาชพบญช.

นลนรตน เดนดอนทราย. 2547. ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมททำใหคณภาพ

งานสอบบญชลดลง : มมมองของผชวยผสอบบญชและผจดการงานสอบบญช.

วทยานพนธ, คณะพาณชยศาสตรและการบญช จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นงลกษณ พฒบณฑต, ศลพร ตรยะประเสรฐพร, และสมชาย วงศทรพยสน. 2542.

ปจจยในการเลอกใชบรการจากสำนกงานบญชของบรษทและหางหนสวนจำกด

ในเขตกรงเทพมหานคร. กรงเทพมหานคร:โครงการวจยสำหรบนกศกษาปรญญาโท,

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ปตชา ไมเกต. 2546. คณสมบตของผสอบบญชภาษอากรทหางหนสวนผจดการพง

ประสงคในเขตกรงเทพมหานคร. กรงเทพมหานคร: บรหารธรกจมหาบณฑต

มหาวทยาลยหอการคาไทย.

ปรยาพร วงศอนตรโรจน. 2547. จตวทยาการบรหารงานบคคล. กรงเทพมหานคร:

ศนยสอสาร กรงเทพมหานคร.

184

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

วงเดอน สวรรณครและคณะ. 2550. คณภาพการบรการปฏบตงานของผสำเรจการศกษา

หลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑตโครงการรวมผลตระหวางกระทรวงสาธารณสข

กบมหาวทยาลยนเรศวร. คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร.

วรพงษ เฉลมจระรตน. 2542. คณภาพในการบรการ. กรงเทพมหานคร: สมาคมสง

เสรมเทคโนโลย (ไทยญปน)

วรญญา ทองสรยพงศ. 2546. ความตองการใชบรการผสอบบญชภาษอากรของหางหน

สวนจำกด ในเขตกรงเทพมหานคร. การศกษาคนควาดวยตวเอง, มหาวทยาลย

เกษตรศาสตร.

สมพงษ พรอปถมภ. 2547. การสอบบญช. กรงเทพมหานคร: บรษทธรรมนต เพรส.

อารยา เอยมแสง. 2548. ความคดเหนของหางหนสวนจำกดในเขตจตจกรงเทพมหานคร

ทมตอการใหบรการของผสอบบญชภาษอากร.การศกษาคนควาอสระ,มหาวทยาลย

เกษตรศาสตร.

Victor H.Vroom.1990. Manage people not personnel / With a Preface. America:

a Harvard Busimess Review Book,c.

Waggoner, J.B., and Cashell, J.D. The impact of time pressure on auditors’performance.

Ohio CPA Journal 50 (1991) : 27-32.

http:// www.rd.go.th ( 9 / 8 / 2550)

http:// www.rd.go.th ( 2 / 10 / 2550)

http:// www.rd.go.th ( 16 / 2 / 2551)

บทท

6ถามทาโลกาภวตน

Questioning Globalization

กวลชต สงห(เขยน) พภพ อดมอทธพงศ(แปล) สรตน โหราชยกล(บรรณาธการแปล)

พรรณ บวเลก

186

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

หนงสอเรอง “ถามทาโลกาภวตน” (Questioning Globalization) จดพมพ

โดยศนยศกษาการพฒนาสงคม คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เมอป

พ.ศ.2550 และจดจำหนายโดยสายสงเคลดไทย หนงสอ

เลมนตงคำถามตอโลกาภวตนในประเทศกำลงพฒนาและ

ประเทศดอยพฒนาทงหลาย คำถามทผเขยนตงขนนนเปนการ

โตกรอบคดเดมทครอบงำอยในปจจบน จนเราเชอวาเปน

ไปตามนน ซงแทจรงแลวมนลวนแลวแตเปนมายาคตทถกสราง

ขนทงสน ดงนนโลกาภวตนรวมทงสงทพวกเรากำลงเผชญ

อยเปนสงทปฏเสธได

กวลชต สงห (Kavaljit Singh) เปนผอำนวยการและผกอตงศนยวจยเพอ

ประโยชนสาธารณะ ซงตงอยในกรงนเดล เขามกเขยนบทความเกยวกบการเงน

การคา และการพฒนาลงตพมพในวารสาร นตยสาร และหนงสอพมพในอนเดย

และในตางประเทศ เขาเปนผแตงหนงสอทไดรบการกลาวถงอยางกวางขวาง หนงสอ

สองเลมของกวลชตทไดรบการกลาวถงมากเปนพเศษ คอ Taming Global Financial

Flows: Challenges and Alternatives in the Era of Financial Globalization

(Zed Books, 2000) และ The Globalization of Finance: A Citizen’s Guide

(Zed Books, 1998) นอกจากฉบบภาษาองกฤษแลว หนงสอของเขายงไดรบ

การถายทอดและตพมพในอกหลายภาษา และเขายงเปนบรรณาธการของโครงการ

วสาสะระหวางเอเชยและยโรป (Asia-Europe Dialogue Project)

6∫∑∑’Ë ถามทาโลกาภวตน

Questioning Globalization กวลชต สงห(เขยน) พภพ อดมอทธพงศ(แปล)

สรตน โหราชยกล(บรรณาธการแปล)

พรรณ บวเลก

187ถามทาโลกาภวตน

พรรณ บวเลก

กวลชต แบงเนอหาของหนงสอออกเปน 2 สวนดวยกน คอ บทท 1 และ 2

เกยวกบโลกาภวตนในแงเศรษฐกจ สวนบทท 3, 4 และ 5 เกยวกบโลกาภวตน

ในแงการเมอง กวลชต ตางกบนกทฤษฎทวไปตรงทเขาเปนนกปฏบต และใน

หนงสอเลมนกไมตองการทจะอธบายเรองของโลกาภวตนอยางเปนระบบทงหมด

เพยงแตตองการจะทาทายโลกาภวตนในประเดนสำคญทเขาคดเลอกมา เนอหา

ของแตละบทเขาไดใหคำตอบจากประสบการณทไดรบมาซงจะเปนความรทตรง

กนขามกบขออางทใชกนอยในขณะน

ในบทท 1กวลชต ตงคำถามวา โลกาภวตนดานการเงนกระตนใหเกดการ

ลงทนและการเตบโตจรงหรอ? แมเราจะถกเถยงเรองโลกาภวตนกนมามากแลว

คงตองยอมรบวาไมมคำนยามของ โลกาภวตนอนเปนทยอมรบกนทวหนา ในวงการ

สอมหลายคนบอกวา การดมโคกเปนสญลกษณของโลกาภวตน บางกบอกวาการ

ใสกางเกงยนสลวายสเปนรปแบบของโลกาภวตน และบางคนกบอกวา การใช

โทรศพทมอถอคอการใชโลกาภวตน หรอการใชอนเทอรเนตกสามารถมองไดวา

เปนสญลกษณของโลกาภวตน ทประเทศอนเดยทามกลางกระแสตอตานโลกาภวตน

โดยกลมเคลอน ไหวทางสงคมและนกกจกรรม มบางคนกลาววา ถาคณดมโคก

หรอเปปซ คณคอสวนหนงของโลกาภวตน ในความเปนจรงแลว ถงแมคณไมดม

โคกหรอเปปซ ไมใชโทรศพทมอถอหรออนเทอรเนต คณกยงเปนสวนหนงของ

โลกาภวตน เพราะโลกาภวตนเปนปรากฏการณทแพร กระจายอยางทวหนา

กวลชต กลาววาโลกาภวตนไมใชปรากฏการณใหมอยางสนเชง ถาศกษา

ประวตศาสตรกจะพบวา โลกของเราเปนโลกาภวตนมากอน ผคนเดนทางไปมา

หาสกนมาเปนเวลานานแลว และประวตศาสตรภมภาคเอเชยกนาจะสะทอนใหเหน

ไดชดในเรองของการเดนทางทวาน แมแตกอนสงครามโลกครงทหนง กมไดมขอบงคบ

หรอความเขมงวดทหามการเคลอนไหวของทน สนคา และผคนในการขามพรมแดน

ของประเทศ อยางไรกตาม สงทคดวาใหมคอเรองของความเรว โลกของเราใชเวลา

ทงสน 38 ป ในการทำใหวทยเปนทรจกของคนจำนวน 15 ลานคน ในขณะทโลกใช

เวลาเพยง 14 ป ในการทำใหโทรทศนเปนทรจกของคน 15 ลานคน และไมกปท

ผานมา โลกใชเวลาเพยง 4 ป ในการทำใหคน 15 ลานคนไดรจกอนเทอรเนต

188

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ตรงกนขามกบความเชอของคนทวไป แทจรงแลวโลกาภวตนไมใชกระบวนการใหม

โลกาภวตนเปนกระบวนการทไมเสมอภาคอยางยง โลกาภวตนมประโยชนตอบาง

ชนชน บางภมภาค และบางประเทศ อาทเชน ถาเรามองไปยงตลาดทางการเงน

จะเหนวา เงนไมรกพนกหมนดอลลารสามารถขามพรมแดนประเทศโดยปราศจาก

ขอบงคบใดๆ แตเมอพดถงการเคลอนไหวของแรงงาน เรากบเหนขอบงคบ

มากมายอนเปนอปสรรคตอการขามพรมแดน จรงอยทมการเคลอนไหวขามพรมแดน

ของแรงงาน แตแรงงานเหลานกลวนแตเปนแรงงานทมทกษะในการทำงานสง ซง

โดยรวมแลวมอยจำนวนนอยมาก

โลกาภวตนในเชงเศรษฐกจมสวนประกอบ 3 ประการ นนคอ (1) โลกาภวตน

แหงการผลต (2) โลกาภวตนของการคา และ (3) โลกาภวตนแหงการเงน ใน

หนงสอเลมนไดกลาวถงโลกาภวตนทางการเงนมากเปนพเศษกเนองดวยเหตผล

หลายประการดวยกน ประการแรก กเพราะการอภปรายถงโลกาภวตนในแงการ

เงนนนมนอยมาก สวนเหตอกประการกเพราะแทจรงแลวโลกาภวตนทางการเงน

นนเปนปรากฏการณทใหญกวาโลกาภวตนทางการคาและการผลตมาก ตวอยาง

เชน การคาเงนตราทวโลกในปจจบนมมลคา 15 พนลานดอลลาร ขณะทมลคา

การคาสนคาและบรการทวโลกประจำปมเทากบ 8 พนลานดอลลาร หรอพดอก

อยางกคอ มลคาการคาสนคาและบรการทวโลกประจำปนนคดเปนเพยงรอยละ 60

ของการคาเงนตราทวโลก

เหตผลอกประการททำใหเนนประเดนโลกาภวตนทางการเงนกคอ เนองจาก

โลกาภวตนทางการเงนไมไดใหประโยชนดงเชนกระบวนการอนๆ โลกาภวตนทางการคา

และการผลตจะชวยสรางเสรมภาคเศรษฐกจทแทจรง (ภาคการผลต) สรางตำแหนง

งานใหมๆ ขน และขดความสามารถในการผลตของประเทศนนๆ ทไดรบการ

ปกปองไวกจะเขมแขงขน มประเทศทไดรบประโยชนจากโลกาภวตนทางการคาจรง

ตวอยางทชดๆ กคอ ประเทศจนความสำเรจของจนนนสวนใหญมพนฐานมาจาก

โลกาภวตนทางการคา แตกมประเทศทไมไดรบประโยชนจากโลกาภวตนทางการ

คาเชนกน มหลายประเทศทพบวาโลกาภวตนทางการคานำมาสการวางงานอยาง

มหาศาลและการปรบตวของภาคการผลตอยางใหญหลวง ตวอยางประเทศแบบ

189ถามทาโลกาภวตน

พรรณ บวเลก

นกมมาก ขอสงเกตประการสำคญกคอ การสญเสยตำแหนงงานและการปรบตวของ

ภาคอตสาหกรรมนนไมไดเกดขนเฉพาะในประเทศยากจน ซงไดรบผลกระทบจาก

โลกาภวตนทางการคาเทานน แมแตในประเทศทพฒนาแลวกมความตระหนก ความ

หวงกงวลถงเรองการสญเสยตำแหนงงานมาก โดยเฉพาะอยางยงในภาคอตสาหกรรม

การผลต นเปนเหตผลทวาทำไมประเทศพฒนาแลวหลายๆ ประเทศ รวมถงสหรฐฯ

และประเทศในยโรปบางประเทศจงเรยกรองใหมการใชระบบโควตากบเสอยด

และสนคาอนๆ ทนำเขาจากประเทศจน

โลกาภวตนทางการเงนนนไมไดสรางตำแหนงงานใหมขนเลย และกไมไดเพม

ขดความ สามารถในการผลตใหกบประเทศ ในทางตรงกนขามโลกาภวตนทางการ

เงนกลบมความสามารถทจะทำลายไมเพยงแตเฉพาะภาคการเงน หากแตรวมถง

ภาคเศรษฐกจทแทจรงทงระบบอกดวย ดงทเราไดเหนตวอยางเรอยมาตงแตกรณ

ของเมกซโกเมอป ค.ศ. 1994 จากนนกวกฤตเศรษฐกจในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

จากนนกยงมอกหลายๆ ประเทศ ไมวาจะเปนตรก รสเซย หรออารเจนตนา ตาง

กไดรบผลกระทบจากโลกาภวตนทางการเงนทงสน

คนมกพดกนวาโลกาภวตนทางการเงนนนจะนำมาสการเจรญเตบโตทาง

เศรษฐกจทเขมแขง ทวาในความเปนจรงแลวไมมความเชอมโยงเชงระบบทแสดงวา

ยงระดบการเปดเสรทางการเงนสงมากเพยงใด ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจก

จะยงสงตามไปดวย กระแสทนเกงกำไรทเขาออกอยางอสระหมนเวยนอยในตลาด

หนกบการพฒนาของภาคเศรษฐกจแทจรงนนไมไดเกยวของกน แมแตความสมพนธ

ระหวางการลงทนโดยตรงจากตางประเทศกบความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจกยง

ยากทจะวด หากมาตรการทางนโยบายอนๆ เชน การถายทอดเทคโนโลย ทกษะ

และนโยบายการแขงขนไมไดถกนำมาพจารณาดวย ในหลายๆ ประเทศ อาท

เมกชโก และประเทศอนๆ ในแถบละตนอเมรกา กระแสเงนทไหลเขาไดนำไปส

ภาวการณบรโภคเฟองฟมากกวาการลงทนในภาคทกอใหเกดผลผลตในระบบ

เศรษฐกจ

หากจบทฤษฎโลกาภวตนทางการเงนกบทฤษฎการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ

มาวางคกน กจะไดภาพทตรงขามกนเลยทเดยว การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจทวโลก

190

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

เรมชดเจนชวงยคทศวรรษท 70 เมอประเทศตางๆ ทงทพฒนาแลวและกำลง พฒนา

เรมเดนหนาสโลกาภวตนทางการคา ภาวการณเจรญเตบโตทางเศรษฐกจโลกทถดถอย

นนเกดขนในทศวรรษ 1990 ซงเปนทศวรรษของโลกาภวตนทางการเงน แตในอก

ดานหนงเรากเหนประเทศอยางจน เกาหลใต อนเดย มเศรษฐกจทเจรญเตบโต

อยางรวดเรวโดยทเปดเสรทางการเงนในระดบตำ นอกจากนกเปนทชดเจนวาโลกาภวตน

ทางการเงนนำมาสตนทนทถกลงสำหรบผกยม ซงหมายความวา เมอเปดเสรทาง

การเงนแลว อตราดอกเบยจะตองลดลง แตในหลายประเทศอตราดอกเบยกไมลดลง

ลองดทหลกประกนดอกเบยเปนตวอยาง ในประเทศตางๆ รวมถงจน อนเดย

และประเทศอนๆ ทเรมเปดเสรทางการเงนเมอ 8-10 ปทแลว อตราดอกเบยเงน

กกบอตราดอกเบยเงนฝากนนแตกตางกน จนบดนอตราหลกประกนดอกเบยกยง

ไมลดลง ในบางประเทศอยางอนเดย เมอมองในเชงสมพทธแลวกจะพบวา อตรา

ดอกเบยเพมขนเสยดวยซำ อกประการหนงทมกพดกนกคอ การเขามาของ

ธนาคารตางชาตจะสงผลดกบเศรษฐกจของประเทศอยางมาก ขอนกเปนประเดน

ทถกเถยงกนมากอกเชนกน การเขาไปของธนาคารตางชาตในหลายประเทศ ใน

บางทวปอยางยโรป ซงธนาคารตางชาตเขามาครอบครองระบบการธนาคารภายใน

ประเทศ เราจะเหนประเทศอยางเอสโตเนย หรอโปแลนดทรอยละ 90 ของ

สนทรพยของระบบการธนาคารตกอยในมอของธนาคารตางชาต ในประเทศแบบ

นเราจะพบวา สนเชอแทจรงสวนใหญตกตำลงมามากกวาจะเพมขนเมอมธนาคาร

ตางชาตเขามา ดงนน การเขามาของธนาคารตางชาตจงไมไดเปนเหตใหมเงนเขา

สระบบเศรษฐกจมากขน ยงไปกวานน การเขามาของธนาคารตางชาตยงอาจนำไป

สการจดสรรทรพยากรทไมเหมาะสมได ธนาคารตางชาตใหญๆ อยางซตแบงก

(Citibank) หรออเมรกนเอกซเพรส (American Express) ไมมทางยอมใหบรษท

ขนาดเลกหรอกลางกยม ไมยอมปลอยเงนกใหผคาขายรายยอย ภาคเศรษฐกจท

ไมเปนทางการและกลมอาชพเกษตร โดยปกตแลวธนาคารตางชาตมกจะปลอยก

ใหแตกบธรกจขนาดใหญอยางบรษทคมนาคมหรอธรกจอสงหารมทรพย ขอนม

นยสำคญกบการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศเราอยางมาก เพราะในประเทศ

อยางไทย จน สหรฐฯ เยอรมน และญปน บรรดาธรกจขนาดกลางและขนาดยอม

191ถามทาโลกาภวตน

พรรณ บวเลก

ตางหากทเปนกระดกสนหลงของระบบเศรษฐกจของประเทศ ดงไดเหนกนมาแลว

ทวโลกวา หากธรกจเหลานไมไดรบเงนกแลวพวกเขาจะเอาตวรอดไดอยางไร? และ

จะชวยสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจใหกบประเทศไดอยางไร?

บทท 2 กวลชต ตงคำถามวาระเบยบการลงทนของโลก: ระเบยบเพอใคร?

เขาไดกลาวถงกฎเกณฑระดบโลกดานการลงทน มความพยายามหลายหนหลาย

ครงทจะสรางระบอบโลกดานการลงทน ตวอยางของความพยายามเหลานกเชน

องคการเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและการพฒนา (Organization for Economic

Co-operation and Development: OECD) และองคการการคาโลก แตขอเสนอ

นกตกไป เพราะแรงคดคานอยางหนกจากสมาชกองคการการคาโลกบางประเทศ

กฎเกณฑระดบโลกดานการลงทนนาจะมประโยชน เพราะปจจบนเงนทนกขยายไป

ระดบโลกแลว เขานอกออกในจากประเทศหนงไปสอกประเทศหนง แตทวาเมอ

มาถงเรองกฎเกณฑ กฎเกณฑนนยงคงมผลอยทระดบประเทศ นอกจากนพวกท

สนบสนนกฎเกณฑระดบโลกดานการลงทนนนไมไดมงหากฎเกณฑทจะควบคม

ดแลความรวมมอ เอาเขาจรงแลว สงทกลมนพยายามควบคมกบเปนรฐบาล พวกน

ตองการจะประกนสทธของนกลงทนตางชาตเพอวาหากวนรงขนรฐบาลประชานยม

ขนมามอำนาจกจะไมสามารถเปลยนแปลงระบอบการลงทนได กลมนตองการให

รฐบาลเปนผรบรองผลประโยชนของทนตางชาตตอไป ดงนนกวลชตจงไดตงคำถามวา

หากจะมกฎเกณฑระดบโลกดานการลงทนกไมวากน แตวากฎเกณฑดานการลงทน

นนมไวสำหรบใครเลา? และใครเปนผไดประโยชนจากกฎเกณฑเหลานน?

ในบทท 3 กวลชต ไดตงคำถามวา โลกาภวตนสงเสรมประชาธปไตยและ

สทธมนษยชนจรงหรอ? ประเดนการสงเสรมประชาธปไตยและธรรมาภบาล เรมท

การสงเสรมประชาธปไตยกอน ในหมผสนบสนนโลกาภวตนมผทเชอมนอยางมาก

วาโลกาภวตนและประชาธปไตยนนเปนปรากฏการณทเออและเตมเตมซงกนและกน

และมกพดกนวา สงคมเปดจะเจรญงอกงามไดกตอเมอมระบบเศรษฐกจเปด พด

อกอยางกคอ เราไมควรมกฎเกณฑจำกดการคาหรอการลงทน แตทนหากเราคดวา

คำวา “ประชาธปไตย” หมายถง อำนาจเปนของประชาชน การมสวนรวมของ

สาธารณะในการตดสนใจ การมหลงคามงหว การเขาถงบรการสขภาพและการ

192

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

ศกษา ประชาธปไตยกบโลกาภวตนกอาจจะไปดวยกนไมไดเสยแลว

ในหลายๆ ประเทศ ผคนตองการประชาธปไตย แตแลวพวกเขาไดประชาธปไตย

ในความหมายทแทจรงหรอไม ในบางประเทศ เชน โปแลนดและประเทศยโรป

ตะวนออกอนๆ ประชาชนตองการประชาธปไตยจงไดเคลอนไหวตอตานระบอบ

เผดจการ แตแลวสงทประชาชนเหลานไดกลบเปนตลาดพนธบตร ประชาธปไตย

กบตลาดพนธบตรนนไมใชสงเดยวกน แตเปนของสองอยางทตางกนอยางสนเชง

ประชาธปไตยไมไดเปนเพยงความคดอดมคต แตเปนความคดทกาวหนามาก

เปนความคดแบบปฏวตอยางมาก ซงอาจจำไปใชสำหรบการปฏรปอยางถอนราก

ถอนโคนได ถาสถานการณเอออำนวย กจะถกนำไปใชกบทกดานของชวตสาธารณะ

ทกดานของชวตทางสงคม และประชาธปไตยกไมควรถกจำกดไวใหหมายความถง

เพยงแคการเลอกตง ประชาธปไตยมใชสนคาทจะสงออกจากประเทศหนงไปยง

อกประเทศหนงได ถาจะพดงายๆ กคอ ประชาธปไตยไมเหมอนกบเครองเลนเอม

พสาม (MP3) หรอกลองถายรปพกพาทเราจะสงซอจากเวบไซตอะเมซอนดอทคอม

(amazon.com) แลวสงไปทไหนในโลกกได เพราะประชาธปไตยมใชสนคาทจะสง

ไปยงทใดในโลกกไดเชนนน เราไมสามารถสงเสรมประชาธปไตยดวยการสงขปนาวธ

นำวถหรอนำระเบดไปทงไดดงทสหรฐฯ กำลงทำกบอรกหรอทอนๆ สหรฐฯ บงคบ

ใชประชาธปไตยในอรกดวยวธทโหดรายรนแรง พลเรอนมากกวาแสนคนตองตาย

ไปเพราะระบอบประชาธปไตยทสนบสนนโดยสหรฐฯ แตเอาเขาจรงแลว สงท

สหรฐฯ กระทำอยนนเปนการบอนทำลายประชาธปไตยโดยอางชอประชาธปไตย

ประชาธปไตยไมไดเปนจดหมายในตวมนเอง ในปจจบนมอย 150 ประเทศ

ทปกครองดวยสงทเรยกวาระบอบประชาธปไตยทเปนทางการ แตหากเราดใหดๆ

จะเหนวา ประเทศเหลานสวนใหญลมเหลวในการตอบสนองความตองการพนฐาน

และการปกปองสทธขนพนฐานของประชาชน ดอนเดยเปนตวอยาง อนเดยเปน

ประเทศประชาธปไตยทใหญทสดในโลก ทวาสทธในการออกเสยงเลอกตงกไมได

นำไปสสทธทจะมอาหารกน สทธทจะมทอยอาศยทเหมาะสม สทธทจะไดรบการศกษา

และสทธทจะเขาถงบรการสขภาพ เรองแบบเดยวกนนกเกดขนในละตนอเมรกา

ทซงระบอบประชาธปไตยใหมเกดขนในชวงกลางทศวรรษ 1990 เชนกน

193ถามทาโลกาภวตน

พรรณ บวเลก

เพราะฉะนนจงเปนเรองจำเปนยงทจะตงคำถามเกยวกบประชาธปไตยสอง

ประการ ประการแรกคอ ประชาธปไตยแบบใดทเราตองการ เพราะวาไมมตวแบบ

ประชาธปไตยสากลทเปนหนงเดยว ตวแบบประชาธปไตยนนมหลากหลาย อยาง

สวตเซอรแลนดกมตวแบบประชาธปไตยแบบหนงซงเปนแบบกระจายอำนาจไป

ยงแตละรฐ องกฤษกเดนบนเสนทางประชาธปไตยอกแบบหนงซงเปนระบบรวม

ศนยอำนาจ อนเดยเองกเดนมาตามทางประชาธปไตยแบบรฐสภา สวนสหรฐฯ

นนกมประชาธปไตยอกแบบในกรณสหรฐฯ ในบางรฐแมแตฝายศาสนจกรกไดรบ

เลอกตง ประเดนสำคญอยตรงท มนไมมตวแบบประชาธปไตยสากลททกประเทศ

จะตองเดนตาม

คำถามถดมาคอ วธทจะบรรลหรอไดมาซงประชาธปไตย ในชวงสองทศวรรษ

ทผานมาเราไดเหนโลกาภวตนของการสงเสรมประชาธปไตย ประเทศตะวนตกซง

เคยไดรบการสนบสนนเผดจการในประเทศดอยพฒนาหลายแหง ตอนนกหนมาส

นบสนนระบอบประชาธปไตย และเหตผลททำเชนนนกชดเจนเหตผลจรงๆ กมอย

สองขอ ขอแรก สงครามเยนสนสดลงแลว ประเทศเหลานจงไมเหนความจำเปน

ตองสนบสนนผปกครองเผดจการอกตอไป ขอสองซงสำคญมาก คอ บรรดา

รฐมนตรตางประเทศตองการเสถยรภาพทางการเมอง โลกตะวนตกไดตระหนกวา

ระบอบทไมเปนประชาธปไตยนนไปดวยกนไมไดกบเสถยรภาพ และหนทางเดยว

ทจะสงเสรมเสถยรภาพและการถายโอนอำนาจทราบรนไดกแตโดยผานการเลอก

ตงตามกำหนด ซงจะทำไดกเฉพาะภายใตระบอบประชาธปไตยทเปนทางการเทานน

ตวอยางกเชน สหรฐฯ ซงทกๆ ปจะใชเงนมากกวาหนงพนลานดอลลารเพอสงเสรม

ประชาธปไตยแบบของตน แตประชาธปไตยแบบของสหรฐฯ นนจำกดอยเพยงแค

ประชาธปไตยโดยการเลอกตงผานตวแทน ซงไมไดเชอมโยงกบประเดนตางๆ ท

พวกเรากำลงตอสในฐานะขบวนการเคลอนไหวประชาธปไตยทงในประเทศกลม

เหนอและใต สงทพวกนนตองการคอ การเลอกตงตามกำหนดระยะเวลา แตทเรา

กำลงบอกกคอ ประชาธปไตยนนมมากกวาแคการเลอกตงตามกำหนดเวลา เรา

ตองการเนอหาของประชาธปไตยดวย ซงขาดหายไปอยางสนเชงในการเลอกตง

ตามกำหนดเวลาทเกดขนในระบอบประชาธปไตยแบบทางการ

194

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

บทท 4 นนกวลชต ตงคำถามวา ความชวยเหลอจากนานาชาต สถาบนการ

เงนนานาชาตและธรรมาภบาล:การอภบาลของใครกนแน? ในเรองธรรมาภบาล

หรอการบรหารจดการทด กวลชต ไดวเคราะหอยางแหลมคมถงวาระวาดวย

“ธรรมาภบาล” (good governance) ทอางถงในแวดวงการใหความชวยเหลอเพอ

การพฒนาจากนานาชาต วาระหลกเกยวกบ “การกำหนดราคาใหถกตอง” ถกทดแทน

โดยวาระวาดวย “การปรบองคกรใหถกตอง” หลก “ธรรมาภบาล” ไดรบการ

สนบสนนจากสถาบนการเงนนานาชาตททรงอทธพล และกลายเปนประเดนหลก

ในแวดวงความรวมมอเพอการพฒนาระหวางชาต ทกวนนการใหความชวยเหลอ

และเงนกของสถาบนการเงนระดบพหภาคและจากแหลงทนระดบทวภาค มกม

การกำหนดเงอนไขเกยวกบเรองการอภบาล (governance) ทงสน กวลชตกลาว

ถงความเปลยนแปลงในนโยบายของผใหความชวยเหลอระดบนานาชาต โดยเฉพาะ

อยางยงสถาบนการเงนระดบโลกทงหลาย ทมงกำหนดธรรมาภบาลใหเปนทงเงอนไข

ทจำเปนและวตถประสงคกอนการใหความชวยเหลอเพอการพฒนา ซงเปนการมองขาม

ประเดนดานการเมอง ความสมพนธเชงอำนาจ และกลมผลประโยชนตางๆ และ

เปนเหตใหหนวยงานใหความชวยเหลอทงหลายสนใจเฉพาะวธการแบบเทคโนแค

รตทจะนำไปสธรรมาภบาลเทานน เหตทหนวยงานเหลานแยกประเดนการเมอง

ออกจากการอภบาล มพนฐานจากความเชอผดๆ เรอง “ความเปนกลางทางการเมอง”

และความยดมนเชงอดมการณทจะแยกประเดนดานเศรษฐกจออกจากการเมอง

กวลชตเนนถงความจำเปนทจะตองไปใหพนจากความคดอบฉาบฉวยของ “ฉนทามต

ของเทคโนแครต” และเรมตนวเคราะหความสมพนธระหวางการอภบาลกบการเมอง

อยางจรงจง

บทท 5 กวลชต สงห ตงคำถามวาโลกาภวตนทำใหรฐชาตสนสดจรงหรอ?

ในบทน เปนการพยายามหาคำตอบใหกบคำถามสำคญทวา การทตลาดมอำนาจ

อยางมาก จะทำใหนกการเมองมอำนาจนอยลงไปจรง นกวจารณหลายทานเหนวา

ความรงเรองของโลกาภวตนนำมาซงความเสอมของรฐชาต วลทสำคญอยางเชน

“จดจบของรฐชาต” “ความเสอมถอยของรฐ” และ “จดจบของอธปไตย” มก

สะทอนใหเหนแนวคดดงกลาว อยางไรกตาม แนวคดทผวเผนเชนนนมกไมอาจ

195ถามทาโลกาภวตน

พรรณ บวเลก

สะทอนความสมพนธอนซบซอนระหวางโลกาภวตนกบรฐชาตได เราไมอาจปฏเสธ

บทบาทของทนขามชาตทสำคญมากขน ซงเปนประเดนททาทายตออำนาจอธปไตย

ของแตละชาตในการกำหนดนโยบายดานเศรษฐกจของตนเองอยางอสระ แตการ

สรปวาปรากฏการณเชนนนจะทำใหรฐชาตมบทบาทนอยลงไปเรอยๆ จนหมดความ

สำคญในทสดนน เปนความเปนทผด

กวลชต ยกตวอยางทเกดขนในโลกหลายประการ เพอปฏเสธความเหนทวา

รฐในปจจบนมบทบาทนอยลงในยคโลกาภวตน และเนนใหเหนบทบาทและความ

สำคญทเพมขนของรฐททรงอำนาจในหลายประเทศ ซงคอยกำหนดโครงสรางหลก

ของโลกาภวตนในปจจบน เขายงกลาวถงตนตอแหงอำนาจอนชอบธรรมในการ

ปกครอง โดยระบวา รฐจะยงคงมบทบาทสำคญตอไปในอนาคตในระบอบการ

ปกครองของโลก เพอมงเสนอวา วาทกรรมตางๆ ควรสลดพนจากการเลนลนท

เหมาเอาวาการแทรกแซงของรฐทกอยางเปนเรองชวราย และระบบตลาดเปนกฎ

เกณฑทไมอาจละเมดได โดยระบวาเราควรเนนทยทธศาสตร นโยบาย และมาตรการ

ทจำเปนเพอใหทงระบบตลาดและรฐเปนกระบวนการทสามารถตรวจสอบได และ

เปนประชาธปไตย ทงนเพอสงเสรมสทธทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองของ

ประชาชน กวลชตทาทายแนวคดทวา โลกาภวตนเปนปรากฏการณทไมอาจยอน

กลบได และ “ไมมทางเลอกอนอก” โดยยนยนวากระบวนการทางการเมองสามารถ

แกลำการมงไปสโลกาภวตนได

โลกาภวตนไมใชทงปรากฎการณทเกดขนเองตามธรรมชาตหรอเปนไปโดย

อตโนมต หากเปนกระบวนการทซบซอนและมพลวตทเกดจากความสมพนธ

ระหวางทนขามชาตกบรฐชาต โลกาภวตนในยคปจจบนไมอาจดำเนนตอไปไดหาก

ปราศจากบทบาททเขมแขงของรฐในการเปดเสรการคา การลงทนจากตางประเทศ

และนโยบายดานอตสาหกรรม บรรยากาศทางการเมองระหวางประเทศทนาพงพอใจ

สำหรบนกลงทนซงไดรบการสนบสนนจากประเทศมหาอำนาจโดยเฉพาะสหรฐฯ

มสวนทำใหเกดการขยายตวของทนขามชาตอยางมากในยคหลงสงครามโลกครงท 2

รฐยงมบทบาททขาดไมไดในการสงเสรมความกาวหนาและความตอเนองของ

โลกาภวตนในปจจบน ซงตรงขามกบความเชอทวๆ ไป เศรษฐกจโลกยงคงอยใต

196

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

การจดการของรฐชาต รวมทงโครงสรางสถาบนในประเทศทถกสรางขนมาเพอรองรบ

เศรษฐกจโลก คณลกษณะของรฐเปลยนแปลงไปอยางมากในชวงหลายปทผานมา

แตโครงสรางของรฐและโครงการองคกรระหวางรฐยงคงมอำนาจเหนอและควบคม

ทศทางของเศรษฐกจโลกในปจจบนไว เราตางระหนกดถงบทบาทของมหาอำนาจ

บางประเทศทเปนผกำหนดโครงสรางหลกของเศรษฐกจโลกในปจจบน

โดยตวของมนเองแลวทนขามชาตไมมอำนาจและความสามารถทจำเปนใน

การปรบโครงสรางเศรษฐกจโลกใหเปนไปตามทตองการได แตหวงพงความสนบสนน

จากรฐชาตและหนวยงานระหวางชาต เพอกำหนดระบบเศรษฐกจในโลกปจจบน

เราไมอาจปฏเสธไดวาตลาดเงนมอำนาจอยางมากโดยมการเคลอนยายเงนหลาย

แสนลานเหรยญตอวน และการเคลอนยายของเงนขามพรหมแดนกเปนผลมาจาก

การกำจดการควบคมเงนทนโดยรฐบาล(ไมวาโดยตงใจหรอไมตงใจกตาม) นบแต

กลางทศวรรษ 1970

กวลชตกลาววา โลกาภวตนดานเศรษฐกจ ไมใชสงทไมอาจเปลยนแปลงได

ดงเชนในประวตศาสตรทลกตมเหวยงไปในทางตรงกนขาม เนองจากเหตการณไม

คาดคด ทางเลอกทจะออกจากโลกาภวตนนนสามารถทำไดดงเชนประสบการณท

มาเลเซย ชล และจน ประเทศเหลานไดชใหเหนการเลอกตดความสมพนธในบาง

ดานเปนสงทเปนไปได เงอนไขการเขาไปมความสมพนธกบกระแสการเงนโลก ควรถก

กำหนดตามวถทางประชาธปไตยโดยประชาชน มากกวาจะถกบงคบโดยสถาบนการเงน

นานาชาตและนกลงทนภาคเอกชน และหากขบวนการประชาชนมความเขมแขง

ตนตวและมอทธพล เรายอมสามารถพฒนายทธศาสตรการลงทนทเปดโอกาสให

เฉพาะกระแสการเงนทเปนประโยชนตอเศรษฐกจในประเทศไหลเขามา

สรปแลว หนงสอเลมนเปนหนงสอทดเลมหนงสำหรบผทตองการรทนโลกาภวตน

ผเขยนไดเขยนหนงสอจากจดยนของผทเสยเปรยบจากกระบวนการโลกาภวตนท

เกดขนเหมอนเชนเดยวกบสงคมไทย ทสำคญผเขยนตองการชใหเหนมายาคตท

เรามตอโลกาภวตนในหลายประเดนดวยกน

เกยวกบผเขยน

อาจารยธนศกด สายจำปา หวหนาสาขาวชารฐศาสตร มหาวทยาลยเกรก

อาจารยบญเลศ วเศษปรชา อาจารยประจำคณะสงคมวทยา และมานษยวทยา มหาวทยาลย ธรรมศาสตร

ผชวยศาสตราจารย ดร.ปนดดา ชำนาญสข อาจารยประจำคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ผชวยศาสตราจารยอนนต บญสนอง อาจารยประจำคณะบรหารธรกจ มหาวทยาลยเกรก

อาจารยจนดา จอกแกว อาจารยประจำคณะบรหารธรกจ มหาวทยาลยเกรก

รองศาสตราจารย ดร. พรรณ บวเลก หวหนาศนยสงเสรมวจยและผลตตำรา มหาวทยาลยเกรก

✄

ขาพเจา นาย/นาง/นางสาว ....................................................นามสกล .........................................

ทอยทตองการใหจด ง

เลขท ...................................... ตรอก/ซอย................................ถนน ................................................

ตำบล/แขวง .............................. อำเภอ/เขต ............................. จงหวด ..................................

รหสไปรษณย ........................... โทรศพท ................................... โทรสาร .....................................

 ถานททำงานหรอหนวยงานท งกด

ทอย .......................................................................................................................................................

โทรศพท ............................................................ โทรสาร ..................................................................

ขอ มครเปน มาชกวาร ารรมพฤกษรายป 3 เลม 200 บาท (ขายปลกเลมละ 70 บาท)

ทงนตงแตฉบบท 18 เปนตนไป

ตงแตปท ..................................... ฉบบท ...................... ถงปท .................... ฉบบท ..................

พรอมกนนไดชำระคาสมครเปนสมาชกเปนเงน ..................................................................บาท

(ตวอกษร ............................................................................................................................................)

โดยแนบเปน

เงนสด ใหแก ........................................................................................................................................

เชคธนาคาร (เลขท ...........................................................................................................................)

ธนาณต หรอตวแลกเงนทางไปรษณย (สงจายในนามวารสารรมพฤกษ ป.ณ.รามอนทรา)

ลงชอ .........................................................................

วนท ................ เดอน ................ พ.ศ. ...............

เ©พาะเจÈาหนÈาท

ใ บ   ม ค ร ว า ร   า ร ร ม พ ฤ ก ษ

เลขทใบสมคร

เลขทใบเสรจ

วนทรบเปนสมาชก

สมาชกหมายเลข

วนทหมดสมาชกภาพ