º›ÏË Ì·ı‹ÙÚÈ·, ʛϠ̷ıËÙ‹,

Το συγκεκριµένο βιβλίο έχει στόχο να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του µαθήµατος της

Μεσαιωνικής και Νεότερης Ιστορίας της Β΄ Τάξης Γυµνασίου, προσφέροντας µια συστηµατι-

κή παρουσίαση των διδασκόµενων ιστορικών περιόδων.

Γι’ αυτό, ακολουθώντας την ύλη του σχολικού βιβλίου και µε οδηγό το βιβλίο του κα-

θηγητή, το βιβλίο σε κάθε ενότητα περιλαµβάνει:

Σχεδιάγραµµα της ιστορικής αφήγησης

Ανάπτυξη των βιβλιογραφικών πηγών του σχολικού βιβλίου

Ανάλυση των εικονογραφικών πηγών του σχολικού βιβλίου

Απάντηση στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου.

Επιπλέον, σε κάθε ενότητα περιλαµβάνονται

Ερωτήσεις κατανόησης της ενότητας και

Πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές.

Τέλος, για τη δηµιουργική εµπέδωση της ιστορικής αφήγησης υπάρχουν

Κριτήρια αξιολόγησης στο τέλος κάθε ενότητας και

Ανακεφαλαιωτικά κριτήρια αξιολόγησης στο τέλος κάθε κεφαλαίου.

Θεωρώντας τη γνώση του ιστορικού παρελθόντος χρήσιµη για την κατανόηση του πα-

ρόντος και παράλληλα γόνιµη και µαγευτική διαδικασία, η οποία στηρίζεται περισσότερο

στην κατανόηση και τον συσχετισµό των ιστορικών γεγονότων και των συγκυριών παρά

στην αποστήθιση, ευελπιστούµε αυτό το βιβλίο να αποτελέσει ένα ουσιαστικό και ωφέλι-

µο εφόδιο για τη γνωριµία σου µε τη βυζαντινή και µεσαιωνική ιστορία.

Κατερίνα Πάπαρη

ΠEPIEXOMENA

Xρονολογικός πίνακας ..................................................................................................... 7

1. Oι πρώτοι αιώνες του Bυζαντίου (330-717) .............................................................. 11

2. Aπό τη Pώµη στη Nέα Pώµη ........................................................................................ 13

3. Eξελίξεις ως τις αρχές του 6ου αι................................................................................ 22

4. H πάλη της Oρθοδοξίας µε τις αιρέσεις και την αρχαία θρησκεία ................................. 31

5. O Iουστινιανός και το έργο του................................................................................... 40

6. O Hράκλειος και η δυναστεία του (610-717): Eσωτερική µεταρρύθµιση και

αγώνας επιβίωσης ..................................................................................................... 51

7. Λαοί στον περίγυρο του Bυζαντινού Kράτους.............................................................. 61

8. Oι Σλάβοι και οι σχέσεις τους µε το Bυζάντιο............................................................... 62

9. Oι Bούλγαροι και οι σχέσεις τους µε το Bυζάντιο ......................................................... 68

10. H εξάπλωση των Aράβων.......................................................................................... 73

11. Tο εµπόριο και ο πολιτισµός του Iσλάµ........................................................................ 81

12. Περίοδος της µεγάλης ακµής του Bυζαντίου (717-1025)............................................ 90

13. H διαµόρφωση της µεσαιωνικής ελληνικής Bυζαντινής Aυτοκρατορίας ........................ 92

14. H µεταβατική εποχή: Oι έριδες για το ζήτηµα των εικόνων ........................................... 101

15. H βασιλεία του Mιχαήλ Γ′ και η αυγή της νέας εποχής................................................... 110

16. H διάδοση του Xριστιανισµού στους Mοραβούς και τους Bουλγάρους........................ 119

17. H βυζαντινή εποποιία. Eπικοί αγώνες και επέκταση της αυτοκρατορίας......................... 127

18. H ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισµός του Pωσικού Kράτους................................. 134

19. Σχέσεις Bυζαντίου-∆ύσης. Aγώνες για τη διατήρηση των ιταλικών κτήσεων................. 142

20. Oι εξελίξεις στην οικονοµία και την κοινωνία............................................................... 150

21. H νοµοθεσία της Mακεδονικής ∆υναστείας και η σύγκρουσή της µε τους «δυνατούς» ... 158

22. Περίοδος της κρίσης του Bυζαντίου (1025-1453)...................................................... 166

23. H κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11ο αιώνα (1025-1081)........... 167

24. Oι Kοµνηνοί και η µερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας...................................... 174

25. H ενετική οικονοµική διείσδυση και το σχίσµα των Eκκλησιών..................................... 181

26. Oι σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Πόλης......................................................... 188

27. H περίοδος της Λατινοκρατίας και τα ελληνικά κράτη................................................... 198

28. Eξάπλωση των Tούρκων και τελευταίες προσπάθειες για ανάσχεσή τους..................... 210

29. H Άλωση της Πόλης ................................................................................................... 218

30. O πολιτισµός του Bυζαντίου........................................................................................ 227

31. H καθηµερινή ζωή στο Bυζάντιο.................................................................................. 228

32. Bυζαντινή Γραµµατεία................................................................................................. 241

33. Eπιστήµη και Tεχνολογία ............................................................................................ 257

34. Eικαστικές τέχνες και µουσική..................................................................................... 264

35. H µεσαιωνική Eυρώπη................................................................................................ 278

36. Oι συνέπειες της µετανάστευσης των γερµανικών φύλων για την Eυρώπη.................... 279

37. O Kαρλοµάγνος και η εποχή του.................................................................................. 289

38. H φεουδαρχία στη ∆υτική Eυρώπη ............................................................................. 299

39. Πολιτικές, οικονοµικές και κοινωνικές µεταβολές (11ος-15ος αιώνας) ....................... 316

40. O ρόλος της Pωµαιοκαθολικής Eκκλησίας και των µοναστηριών στην οργάνωση

της ζωής κατά τον Mεσαίωνα...................................................................................... 338

41. H καθηµερινή ζωή στη µεσαιωνική Eυρώπη................................................................. 346

42. Λογοτεχνία, Eπιστήµη και Tέχνη της µεσαιωνικής Eυρώπης ......................................... 359

43. H Eυρώπη στους νεότερους χρόνους (15ος-18ος αι.)................................................ 372

44. Oι ανακαλύψεις.......................................................................................................... 373

45. Aναγέννηση και Aνθρωπισµός.................................................................................... 383

46. H θρησκευτική Mεταρρύθµιση.................................................................................... 405

47. Πολιτικές, οικονοµικές και κοινωνικές εξελίξεις από το 15ο ως το 18ο αι. ................... 414

48. Eξελίξεις στα Γράµµατα, τις Eπιστήµες και τις Tέχνες κατά το 17ο και 18ο αιώνα.......... 428

49. O Eλληνισµός υπό βενετική και οθωµανική κυριαρχία.................................................. 442

Aπαντήσεις .................................................................................................................... 461

7

Ã√¡√§√°π∫√™ ¶π¡∞∫∞™

µ˘˙¿ÓÙÈÔ ¢˘ÙÈ΋ ∂˘ÚÒË

√È ÚÒÙÔÈ ·ÈÒÓ˜ ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘

[∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ - ª. £ÂÔ‰fiÛÈÔ˜ - 330-717

πÔ˘ÛÙÈÓÈ·Ófi˜ - ∏Ú¿ÎÏÂÈÔ˜]

ÿ‰Ú˘ÛË Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘ 324-333

™‡ÓÔ‰Ô˜ Ù˘ ¡›Î·È·˜ 325

¢È·›ÚÂÛË Ù˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ 395 ∂ÈÛ‚ÔϤ˜ ‚·Ú‚·ÚÈÎÒÓ 5Ô˜-6Ô˜ ·È.

Û ‰‡Ô ̤ÚË Ê‡ÏˆÓ

ÿ‰Ú˘ÛË ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ 425

Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘

™‡ÓÔ‰Ô˜ Ù˘ ∂ʤÛÔ˘ 431

¢ËÌÔÛ›Â˘ÛË £ÂÔ‰ÔÛÈ·ÓÔ‡ ∫Ò‰Èη 438

™‡ÓÔ‰Ô˜ ÷ÏÎˉfiÓ·˜ 451 ¶ÙÒÛË ¢˘ÙÈÎÔ‡ ƒˆÌ·˚ÎÔ‡

∫Ú¿ÙÔ˘˜ 476

(·Ú¯‹ ªÂÛ·›ˆÓ·)

¢ËÌÔÛ›Â˘ÛË πÔ˘ÛÙÈÓÈ¿ÓÂÈÔ˘ ∫Ò‰Èη 529 ¡¤Â˜ ÂȉÚÔ̤˜ Ï·ÒÓ 6Ô˜-7Ô˜ ·È.

ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË

™Ù¿ÛË ÙÔ˘ ¡›Î· 532

ªÂÁ¿ÏË ·ÎÌ‹ ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘

[ªÈ¯·‹Ï °′ - ̷ΉÔÓÈ΋ ‰˘Ó·ÛÙ›· - 717-1025

µ·Û›ÏÂÈÔ˜ µ]

ŒÓ·ÚÍË Ù˘ ÂÈÎÔÓÔÌ·¯›·˜ 730

∂ÈÎÔÓÔÎÏ·ÛÙÈ΋ Û‡ÓÔ‰Ô˜ 754 √ ∫·ÚÏÔÌ¿ÁÓÔ˜ ‚·ÛÈÏÈ¿˜ 768-774

Ù˘ π¤ÚÂÈ·˜ ÙˆÓ ºÚ¿ÁΈÓ

™‡ÓÔ‰Ô˜ Ù˘ ¡›Î·È·˜ – ∫·Ù·‰›ÎË 787 √ ∫·ÚÏÔÌ¿ÁÓÔ˜ ÛÙ¤ÊÂÙ·È 800

Ù˘ ÂÈÎÔÓÔÌ·¯›·˜ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜

ME™AIøNA™

8

∞Ó·ÛًψÛË ÙˆÓ ÂÈÎfiÓˆÓ Î·È Ù¤ÏÔ˜

Ù˘ ÂÈÎÔÓÔÌ·¯›·˜ 843 ™˘Óı‹ÎË ÙÔ˘ µÂÚÓÙ¤Ó Î·È 843

ÙÚȯÔÙfiÌËÛË ÙÔ˘

πÂÚ·ÔÛÙÔÏ‹ ªÔÚ·‚›·˜ 863 ºÚ·ÁÎÈÎÔ‡ KÚ¿ÙÔ˘˜

∂ίÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ Ù˘ µÔ˘ÏÁ·Ú›·˜ 864 ŒÓ·ÚÍË ‰È·ÌfiÚʈÛ˘ 8Ô˜-9Ô˜ ·È.

Ù˘ ÊÂÔ˘‰·Ú¯›·˜

∂ίÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ∫Ȥ‚Ô˘ 988

¶ÂÚ›Ô‰Ô˜ ÎÚ›Û˘ ÙÔ˘ 1025-1453

µ˘˙·ÓÙ›Ô˘

™¯›ÛÌ· ÙˆÓ ‰‡Ô ∂ÎÎÏËÛÈÒÓ 1054

◊ÙÙ· ÙÔ˘ ¢ÈÔÁ¤ÓË ¢′ ·fi 1071

ÙÔ˘˜ ™ÂÏÙ˙Ô‡ÎÔ˘˜ ÛÙÔ

ª·Ù˙ÈΤÚÙ Ù˘ ∞ÚÌÂÓ›·˜ 1Ë ÛÙ·˘ÚÔÊÔÚ›· 1096-1099

2Ë ÛÙ·˘ÚÔÊÔÚ›· 1147-1149

3Ë ÛÙ·˘ÚÔÊÔÚ›·: ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ ¿ÓÂÈ 1189-1192 3Ë ÛÙ·˘ÚÔÊÔÚ›· 1189-1192

ÙËÓ ∫‡ÚÔ ŒÓ·ÚÍË ·Ú·ÎÌ‹˜ 13Ô˜ ·È.

Ù˘ ÊÂÔ˘‰·Ú¯›·˜

4Ë ÛÙ·˘ÚÔÊÔÚ›·: ¿ÏˆÛË Ù˘ ¶fiÏ˘ 1202-1204 4Ë ÛÙ·˘ÚÔÊÔÚ›· 1202-1204

ªÂÁ¿ÏÔ˜ ÿÚÙ˘ 1215

¢ÈηȈ̿وÓ

∫Ú›ÛË Ù˘ ÊÂÔ˘‰·Ú¯›·˜, 14Ô˜ ·È.

Ï·˚Τ˜ ÂÍÂÁ¤ÚÛÂȘ

∂ηÙÔÓÙ·ÂÙ‹˜ fiÏÂÌÔ˜ 1337-1453

√È √ıˆÌ·ÓÔ› ηٷÎÙÔ‡Ó ÙË 1430 ∂ʇÚÂÛË Ù˘ 1450 ÂÚ.

£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ù˘ÔÁÚ·Ê›·˜

ŒÓˆÛË ÙˆÓ ‰‡Ô EÎÎÏËÛÈÒÓ 1439

ÛÙË ºÏˆÚÂÓÙ›·

O ªˆ¿ÌÂı µ′ ΢ÚȇÂÈ ÙËÓ 1453

∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË Î·È Î·Ù·Ï‡ÂÈ

ÙË µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·

H ∞ı‹Ó· ¤ÊÙÂÈ ÛÙ· ¤ÚÈ· 1456

ÙˆÓ √ıˆÌ·ÓÒÓ

OÈ √ıˆÌ·ÓÔ› ηٷÎÙÔ‡Ó 1460

ÙËÓ ¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ

OÈ √ıˆÌ·ÓÔ› ηٷÎÙÔ‡Ó 1461

ÙËÓ ∆Ú·Â˙Ô‡ÓÙ·

9

∞Ó·Î¿Ï˘„Ë Ù˘ ∞ÌÂÚÈ΋˜ Î·È ¤Ó·ÚÍË 1492

Ù˘ ÓÂfiÙÂÚ˘ ∂˘ÚÒ˘

ªÂÙ·ÚÚ‡ıÌÈÛË Î·È 1517-1555

·ÓÙÈÌÂÙ·ÚÚ‡ıÌÈÛË

∆ÚÈ·ÎÔÓÙ·ÂÙ‹˜ fiÏÂÌÔ˜ 1618-1648

∫·Ù¿ÏË„Ë Ù˘ ∫Ú‹Ù˘ ·fi 1669

ÙÔ˘˜ ∆Ô‡ÚÎÔ˘˜

ŒÓ‰ÔÍË Â·Ó¿ÛÙ·ÛË 1688

∂˘Úˆ·˚Îfi˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜ 1688-1789

¡ÂÔÂÏÏËÓÈÎfi˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜ 1750-1821

°·ÏÏÈ΋ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË 1789

ŒÓ·ÚÍË Ù˘ BÈÔÌ˯·ÓÈ΋˜ E·Ó¿ÛÙ·Û˘ 1750-1800

ANA°ENNH™H – ANAKA§YæEI™ (15Ô˜-16Ô˜ ·È.)

11

OI ¶PøTOI AIøNE™

TOY BYZANTIOY (330-717)

Βυζάντιο: ονοµάζεται το χριστιανικό κράτος της ελληνορωµαϊκής Ανατολής που ανα-

δύθηκε µέσα από τους κόλπους του Ρωµαϊκού Kράτους.

Οι όροι Βυζάντιο και Βυζαντινοί είναι µεταγενέστεροι.

Οι Βυζαντινοί αυτοπροσδιορίζονταν µε ονοµασίες που δηλώνουν τη ρωµαϊκή προέλευ-

ση του κράτους: Ρωµαίοι/Ρωµηοί, Ρωµανία, Πολιτεία/Κράτος Ρωµαίων.

Οι σηµαντικότεροι σταθµοί στην πορεία της µεταµόρφωσης του Ρωµαϊκού σε

Βυζαντινό Kράτος είναι:

– η εξίσωση των δικαιωµάτων των Χριστιανών µε τα δικαιώµατα των άλλων θρη-

σκευτικών οµάδων.

– η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης από τον Κωνσταντίνο Α′.

– η ανάδειξη του Χριστιανισµού σε κρατική θρησκεία.

– η διαίρεση της αυτοκρατορίας επί Θεοδοσίου Α′ (379-395).

Ρωµαϊκό Kράτος 4ος-5ος αι.

Ανατολικό τµήµα ∆υτικό τµήµα

– Aπέκρουσε την απειλή των Γερµανών. – H ίδρυση των γερµανικών βασιλείων

– Aπέκτησε θρησκευτική οµοιογένεια. στη ρωµαϊκή ∆ύση επέφερε

– Eξασφάλισε οικονοµική σταθερότητα. την πτώση της (τέλη 5ου αι.).

– Παρέµεινε µεγάλη διεθνής δύναµη

ως τα µέσα του 6ου αι.

Μεγάλη δραστηριότητα ανέπτυξε το Βυζάντιο επί Ιουστινιανού Α′′.

– O αυτοκράτορας ενίσχυσε την κεντρική εξουσία,

– επιδίωξε να ανασυστήσει τη Ρωµαϊκή Οικουµένη,

αλλά οι µεγάλες πολεµικές δαπάνες εξάντλησαν το κράτος.

1

12

Τέλη 6ου αι. – Eκδηλώθηκε µια πολύπλευρη κρίση που οδήγησε σε βαθιές µεταβο-

λές και εκτεταµένες µεταρρυθµίσεις (7ος αι.).

– Mείωση της βυζαντινής ισχύος επέφεραν και οι αραβικές κατακτή-

σεις στα χρόνια της δυναστείας του Ηρακλείου.

Φυσιογνωµία του κράτους:

– Tο Ρωµαϊκό Κράτος αποµακρύνθηκε από τις λατινικές και παγανιστικές του ρίζες.

– Mεταµορφώθηκε σε χριστιανική αυτοκρατορία της ελληνικής Ανατολής, το Βυζαντινό

Κράτος.

Σ χ ε δ ι ά γ ρ α µ µ α τ η ς ε ν ό τ η τ α ς

13

™Â ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ı· Ì¿ıÂȘ ÁÈ·:

ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘.

ÙË ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘.

ÙÔ ¢È¿Ù·ÁÌ· ÙˆÓ ªÂ‰ÈÔÏ¿ÓˆÓ.

ÙËÓ ∞′√ÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ™‡ÓÔ‰Ô.

A¶O TH PøMH ™TH NEA PøMH 2

α. O Kωνσταντίνος A′′, ιδρυτής του Bυζαντίου

Μέτρα για την O Ρωµαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α′:

ανόρθωση του α) ίδρυσε ένα νέο διοικητικό κέντρο στην Ανατολή, την Κωνσταντινούπολη.

κράτους β) αναγνώρισε το δικαίωµα άσκησης της χριστιανικής λατρείας.

γ) καθιέρωσε τη διάκριση της πολιτικής από τη στρατιωτική εξουσία.

δ) έκοψε και έθεσε σε κυκλοφορία ένα πολύ σταθερό χρυσό νόµισµα.

Λόγοι επιλογής 1) H γεωπολιτική του θέση.

του Βυζαντίου 2) H εµπορική του θέση.

O Κωνσταντίνος – Tον Αύγουστο του 324 νίκησε τον Λικίνιο, αύγουστο του ανατολικού τµήµα-

µονοκράτορας τος του κράτους.

– Aποφάσισε να ιδρύσει ένα νέο διοικητικό κέντρο στη θέση του αρχαίου Βυ-

ζαντίου.

β. H ίδρυση της Kωνσταντινούπολης

H γεωπολιτική θέση – Bρισκόταν στο σταυροδρόµι της Ασίας και της Ευρώπης, του Ευξείνου Πόντου

του Βυζαντίου και της Μεσογείου.

14

Επιπλέον λόγοι της 1) H Ανατολή διέθετε ακµαίο πληθυσµό και οικονοµία.

απόφασης για την 2) Oι χριστιανοί ήταν πολυπληθέστεροι στην Ανατολή.

Ανατολή 3) Oι πόλεις της Ανατολής υπέφεραν από θρησκευτικές συγκρούσεις.

4) Aπό το Βυζάντιο µπορούσε να αποκρούσει εύκολα τους Γότθους και τους

Πέρσες.

Κωνσταντινούπολη – Στις 11 Μαΐου 330 ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση των εργασιών και τελέ-

(Νέα Ρώµη) στηκαν τα εγκαίνια της πόλης.

– Έλαβε το όνοµα του ιδρυτή της (Κωνσταντινούπολη).

– Bαθµιαία απέκτησε χαρακτήρα χριστιανικής πόλης – οικοδοµήθηκαν πολλές

εκκλησίες.

– H πόλη αναπτύχθηκε ραγδαία (αρχές 5ουαι. πληθυσµός 150.000 – επί Ιου-

στινιανού Α′ πληθυσµός 300.000).

– H Νέα Ρώµη µέσα σε δύο αιώνες ξεπέρασε την Παλαιά Ρώµη.

H πολιτική του – Tο 312, µετά τη νίκη του επί Μαξεντίου, µετέφερε το µονόγραµµα του Χριστού

Κωνσταντίνου (Χριστόγραµµα) –χριστιανικό σύµβολο– από τη στρατιωτική σηµαία στα νο-

µίσµατά του.

– Eξέδωσε νόµους ευνοϊκούς για τους χριστιανούς.

Oι διωγµοί – Έπαυσαν όταν ο Κωνσταντίνος έγινε µονοκράτορας στο Ρωµαϊκό Κράτος

των χριστιανών (324).

H ανοικοδόµηση του – Έγινε σύµφωνα µε το ρυµοτοµικό σχέδιο της Ρώµης.

Βυζαντίου – Προικίστηκε µε νέα τείχη, επιβλητικές λεωφόρους και το φόρουµ (πλατεία)

του Κωνσταντίνου.

– Στολίστηκε µε λαµπρά έργα τέχνης, το Ιερόν Παλάτιον, το κτίριο της Συγκλή-

του και άλλα δηµόσια κτίρια: εκκλησίες, λουτρά και δεξαµενές.

Χριστιανισµός – Oι οπαδοί του συγκροτούσαν τη δυναµικότερη πληθυσµιακή οµάδα της Ανα-

τολής.

– H νέα θρησκεία φαινόταν ότι µπορούσε να αποκαταστήσει την κλονισµένη

ενότητα του Ρωµαϊκού Κράτους.

– O Κωνσταντίνος έδειξε ευνοϊκή στάση προς τον Χριστιανισµό.

Tο ∆ιάταγµα των – Bασίστηκε σε συµφωνία του Κωνσταντίνου και του Λικίνιου.

Μεδιολάνων (313) – Aναγνώριζε στους χριστιανούς ελευθερία άσκησης της λατρείας τους.

– Eξίσωσε τα δικαιώµατά τους µε αυτά των άλλων θρησκειών του Ρωµαϊκού

Κράτους.

γ. H θρησκευτική πολιτική του Kωνσταντίνου

1. Η οικοδόµηση της Κωνσταντινούπολης. [σελ. 7]

Το παράθεµα, απόσπασµα από το υστερορωµαϊ-

κό Ρωσικό χρονικό του Νέστορα Ισκεντέρη, ανα-

φέρεται στην ανοικοδόµηση της Κωνσταντινού-

πολης αντλώντας πληροφορίες από προφορικές

παραδόσεις και θρύλους. Η συγγραφή του χρο-

νικού είναι µεταγενέστερη της ίδρυσης της Κων-

σταντινούπολης (περ. 15ος αι.) και αναφέρει τα

λαµπρά κτίρια τα οποία διακοσµούσαν τη µεγάλη

πόλη. Ο Κωνσταντίνος Α′ έχτισε ένα µεγάλο

ανάκτορο, έναν θαυµάσιο ιππόδροµο και δύο

στοές (σκεπαστούς δρόµους) για τη διεξαγωγή

του εµπορίου. Επιπλέον, ανέγειρε λαµπρές χρι-

στιανικές εκκλησίες, όπως τη Μεγάλη Σοφία,

τους Αγίους Αποστόλους και την Αγία Ειρήνη,

τον Άγιο Μώκιο και τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, ενι-

σχύοντας µε αυτό τον τρόπο τη χριστιανική φυ-

σιογνωµία της νέας πόλης. Ο πορφυρός κίονας

που µεταφέρθηκε από τη Ρώµη στη Νέα Ρώµη

ήταν ένα µνηµείο µε σκοπό να τιµήσει τον αυτο-

κράτορα. Ήταν τόσο µεγάλος και βαρύς, ώστε

χρειάστηκαν τρία χρόνια για να µεταφερθεί µε

15

∞Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ËÁÒÓ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

∏ ηٷÁˆÁ‹ Ù˘ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜.£Ú‡ÏÔ˜ Î·È πÛÙÔÚ›·

∆Ô µ˘˙¿ÓÙÈÔ Â›Ó·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ÌÈ· fiÏË Î·ÈÌÈ· ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·.∏ ÂÚ›ÂÚÁË Ù‡¯Ë Ù˘ ¿ÏÏÔ-Ù ٷÂÈÓ‹˜ fiÏ˘ ÙÔ˘ µÔÛfiÚÔ˘ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛÂÁÚ‹ÁÔÚ· ÙÔÓ ıÚ‡ÏÔ. ∆Ô µ˘˙¿ÓÙÈÔ-∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈ-ÓÔ‡ÔÏË, ÚÔÔÚÈṲ̂ÓÔ Ó· Á›ÓÂÈ Ë ¤‰Ú· Ù˘ÚÒÙ˘ ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜, ıˆڋ-ıËΠÂÍ·Ú¯‹˜ ¤ÚÁÔ ı›·˜ ¤ÌÓ¢Û˘. ∂ÌÊ·Ó›-˙ÂÙ·È Ô £Âfi˜ ÛÙÔÓ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›-ÓÔ ÁÈ· Ó· ÙÔ˘ ԉ›ÍÂÈ ÙË ı¤ÛË Ù˘ fiÏ˘,ÛÙȘ·ÎÙ¤˜ ÙÔ˘ µÔÛfiÚÔ˘. ∏ ı›· ·Ú¤Ì‚·ÛË Î·È¿ÏÈ Î·ıÔÚ›˙ÂÈ Ì ·ÎÚ›‚ÂÈ· ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ, Ô˘‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ÛÙËÓ Â˘Úˆ·˚΋ ·ÎÙ‹ ÙÔ˘ µÔÛfi-ÚÔ˘ (ÎÈ fi¯È ÙË Ã·ÏÎˉfiÓ· Ô˘ ‹Ù·Ó ·ÛÈ·ÙÈ΋).∆¤ÏÔ˜, Ì ÙËÓ Î·ıÔ‰‹ÁËÛË ÂÓfi˜ ·ÁÁ¤ÏÔ˘ ·-Ú¿˙ÂÈ Ô ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ÙËÓ ÂÚ›ÌÂÙÚÔ Ù˘ fi-Ï˘, ÛÙËÓ ÔÔ›·, Û‡Ìʈӷ Ì ÌÈ· ·Ú¿‰ÔÛËÔ˘ ¿Ú¯ÈÛ Ì ÙÔÓ ª.∞ϤͷӉÚÔ,ı· ‰ÒÛÂÈ ÙÔfiÓÔÌ¿ ÙÔ˘. ∏ ›‰Ú˘ÛË Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘,Ù˘ fiÏ˘ Ô˘ ‰È¿ÏÂÍÂ Ô £Âfi˜, ıˆڋıËÎÂÂÍ·Ú¯‹˜ fiÙÈ Û˘Ì‚fiÏÈ˙Â Î·È ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË Ù˘ ÚÈ-ÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜.∏ ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ÈÛÙÔ-

Α′′Οικουµενική – Συγκλήθηκε το 325 στη Νίκαια της Βιθυνίας.

Σύνοδος – Eπρόκειτο για συνέδριο επισκόπων από όλες τις επαρχίες του Οικουµενικού

Ρωµαϊκού Kράτους και γι’ αυτό η σύνοδος ονοµάστηκε οικουµενική.

– H Α′Οικουµενική Σύνοδος διατύπωσε τη διδασκαλία της Εκκλησίας έναντι

των αιρέσεων που είχαν ήδη εµφανισθεί (Σύµβολο της Πίστεως).

– Έκτοτε έγιναν πολλές τέτοιες σύνοδοι.

– H σύγκλησή τους είχε σκοπό την ειρήνευση της Εκκλησίας και κατ’ επέκταση

την ειρήνευση της αυτοκρατορίας.

πλοία από τη Ρώµη στην Κωνσταντινούπολη

και ένας χρόνος για να τον πάνε από τη θά-

λασσα στην πλατεία όπου στήθηκε. Στην κο-

ρυφή του πορφυρού κίονα στήθηκε ένας αν-

δριάντας του Κωνσταντίνου που µεταφέρθη-

κε από την Ηλιούπολη της Φρυγίας. Ο αν-

δριάντας παρίστανε τον αυτοκράτορα να φέ-

ρει στο κεφάλι επτά ακτίνες και παρουσιαζό-

ταν ως Ανίκητος Ήλιος, εξυψώνοντας, έτσι,

το αυτοκρατορικό µεγαλείο και εξισώνοντας

την αυτοκρατορική εξουσία µε τη θεϊκή.

2. Θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου. [σελ. 9]

Το παράθεµα προέρχεται από τη Βυζαντινή Ιστορία του A. A. Vasiliev, έργο αρκετά παλιό

αλλά χρήσιµο. Ο συγγραφέας αναφέρει ότι ο Κωνσταντίνος σε όλη του τη ζωή υπήρξε

ανώτατος αξιωµατούχος της ρωµαϊκής θρησκείας (Ανώτατος Αρχιερέας) και µόνο στο

τέλος της ζωής του, έναν χρόνο πριν πεθάνει, έγινε χριστιανός.

Αξιολογώντας τη θρησκευτική του στάση µε το διαθέσιµο υλικό, ο συγγραφέας

δεν επιτρέπει το συµπέρασµα ότι η «µεταστροφή» του Κωνσταντίνου στον Χριστιανι-

σµό προήλθε από ειλικρινή θρησκευτική πεποίθηση. Η στροφή του στον Xριστιανι-

σµό ήταν πρωτίστως ενέργεια πολιτικής σκοπιµότητας, καθώς στη νέα θρησκεία, τον

Xριστιανισµό, έβλεπε µια δυναµική ικανή να στηρίξει την ενίσχυση και να εξασφαλί-

σει την εσωτερική συνοχή της αυτοκρατορίας.

1. Η Κωνσταντινούπολη προσωποποιηµένη δείχνει τον ανδριάντα του Κωνστα-

ντίνου ως «Ανίκητου Ήλιου». «Πεουτιγγέρειος Πίναξ». [σελ. 7]

Ο Πεουτιγγέρειος Πίνακας ήταν ένας χάρτης στον

οποίο απεικονιζόταν το οδικό δίκτυο της Pωµαϊκής

Aυτοκρατορίας. Στον πίνακα απεικονίζεται η Κων-

σταντινούπολη προσωποποιηµένη ως γυναικεία

µορφή, ένθρονη, µε ασπίδα και δόρυ, να δείχνει

τον πορφυρό κίονα πάνω στον οποίο βρισκόταν ο

16

ÚÈÔÁÚ·Ê›· ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ÙÔÓ ıÚ‡ÏÔ Ù˘ ÈÂÚ‹˜fiÏ˘ Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘ Û·Ó ·¿ÓÙËÛË,ı· ¤ÏÂÁ ηÓ›˜, ÛÙÔÓ ÂȉˆÏÔÏ·ÙÚÈÎfi ıÚ‡ÏÔÁÈ· ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË Ù˘ ƒÒÌ˘ – Î·È Ë ÚˆÌ·˚΋∞Ó·ÙÔÏ‹ ¤Î·Ó ÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ÔÏÈÙÈ-Îfi Î·È ÔÏÈÙÈÛÙÈÎfi Ù˘ ΤÓÙÚÔ.ŒÙÛÈ Ì ÙËÓ ∫ˆÓ-ÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ¤Ó·˜ Ó¤Ô˜ ÎfiÛÌÔ˜ Ì·›ÓÂÈ ÛÙËÓπÛÙÔÚ›·.

∂.°Ï‡Î·Ù˙Ë-∞Ú‚ÂϤÚ,∏ ÔÏÈÙÈ΋ ȉÂÔÏÔÁ›· Ù˘ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜,

17-18

∞Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ËÁÒÓ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

∏ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ·Ú¯·›· fiÏË µ˘˙¿ÓÙÈÔ, ·ÔÈΛ· Ô˘ÔÓÔÌ¿ÛÙËΠ·fi ÙÔÓ ªÂÁ·Ú¤· È‰Ú˘Ù‹µ‡˙·ÓÙ·. ∏ ϤÍË µ˘˙¿ÓÙÈÔ ÂÙ˘ÌÔÏÔÁÈ-ο ·Ú¿ÁÂÙ·È ·fi ÙÔ ‚‡ˆ, ÙÔ ÔÔ›ÔÛËÌ·›ÓÂÈ ·Ú·ÁÂÌ›˙ˆ, ·ÓÙÂÏÒ˜ ÏË-

ανδριάντας του Κωνσταντίνου ως Ανίκητου Ήλιου. Η

απεικόνιση συµβολίζει την πανίσχυρη πόλη που πήρε

το όνοµά της από το όνοµα του ιδρυτή της, τον Κων-

σταντίνο Α′, και τείνοντας το χέρι της προς αυτόν είναι

ένδειξη αναγνώρισης της δύναµής του. Στις 11 Μαΐου

330 τελέστηκαν τα εγκαίνια της πόλης που είχε προικι-

στεί µε τείχη, επιβλητικές λεωφόρους, το φόρουµ του

Κωνσταντίνου, εκκλησίες και λαµπρά κτίρια και σύντο-

µα αναπτύχθηκε ραγδαία ξεπερνώντας σε διάστηµα

δύο αιώνων το πρότυπό της, την Παλαιά Ρώµη.

2. Η συνοικία της Κωνσταντινούπολης Συκεαί (Πέραν ή Γαλατάς)... [σελ. 8]

Η έγχρωµη µικρογραφία απεικονίζει τη συνοικία των Συκεών ή Πέραν ή Γαλατά της

Πόλης (Γαλατάς ονοµάστηκε αργότερα), που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του Κεράτι-

ου κόλπου. Η συνοικία αυτή ήταν από τις ωραιότερες της Κωνσταντινούπολης, µε µε-

γάλη ναυτική και εµπορική σηµασία, γεγονός που υποδηλώνει η πληθώρα των πλοίων

στις ακτές του Γαλατά. Επιπλέον, η συνοικία ήταν τριγωνικά χτισµένη και περιβαλλόταν

από τείχη, ενώ έξω από αυτά υπήρχαν αγροικίες και επαύλεις. Οι στίχοι του Παλαµά

εξυµνούν τον κοσµοπολιτισµό και την οικουµενική σηµασία της Κωνσταντινούπολης.

3. Αργυρό νόµισµα µε το Χριστόγραµµα... [σελ. 9]

Στο αργυρό νόµισµα µε την προτοµή του Κωνσταντίνου διακρίνονται το Χριστόγραµµα

στην περικεφαλαία του και η σφαίρα µε τον Σταυρό, σύµβολο της εκχριστιανισµένης

ρωµαϊκής οικουµένης. Το νόµισµα χρονολογείται περίπου στο έτος 315 και δείχνει τις

διαθέσεις του Κωνσταντίνου απέναντι στη νέα θρησκεία.

1. Με αφορµή την εικόνα του Γαλατά και το ποίηµα του Παλαµά (σχολ. βιβλίο,

σελ. 8) και µε τη βοήθεια του χάρτη (σχολ. βιβλίο, σελ. 7) και της αφήγησης

συζήτησε µε τους συµµαθητές σου τα πλεονεκτήµατα της γεωγραφικής θέσης

και τον ιστορικό ρόλο που διαδραµάτισε η Πόλη ανά τους αιώνες.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Η θέση της Πόλης ήταν µοναδικά πλεονεκτική και προνοµιούχος από γεωγραφική, επι-

17

ÚÒ. ∏ ÔÓÔÌ·Û›· ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ˘ÂÚÏËıÒÚ· ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÛÈÙËÚÒÓÏfiÁˆ ÁÂÈÙÓ›·Û˘ Ì ÙË ª·‡ÚË £¿-Ï·ÛÛ· Î·È ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ fiÙÈ ·fi ·Ú-¯·ÈÔÙ¿ÙˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ Ë ÙÔÔıÂÛ›· ‹Ù·ÓÛÙ·˘ÚÔ‰ÚfiÌÈ ÂÌÔÚ›Ô˘ Î·È ÔÏÈÙÈ-ÛÌÒÓ. ∏ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, fiÓÙ·˜ ËÚˆÙÂ‡Ô˘Û· ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘, ˘‹ÚÍÂΤÓÙÚÔ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ ÁÈ·¿Óˆ ·fi ›ÏÈ· ÚfiÓÈ·.

∞·ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙȘ EÚˆÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

κοινωνιακή, γεωπολιτική-στρατηγική και οικονοµική άποψη. Βρισκόταν στο σηµείο

όπου ενώνεται ο Εύξεινος µε την Προποντίδα-Μεσόγειο και η Ασία µε την Ευρώπη,

ήταν πανέµορφη και γεµάτη πλούτη («της γης το περιβόλι»), η µυθική πόλη του Μεσαί-

ωνα, µε την οποία µόνο η Βαγδάτη στην εποχή της ακµής της θα µπορούσε να συγκρι-

θεί, η κατ’ εξοχήν Πόλη, η Πόλη των Πόλεων. Γι’ αυτό και στο πέρασµα των αιώνων

υπήρξε άλλοτε αντικείµενο του πόθου ποικιλώνυµων κατακτητών («ακρίδες»), που επι-

χείρησαν να ιδιοποιηθούν τα πλούτη της, και άλλοτε µυθικός προορισµός ταξιδευτών,

ναυτικών και εµπόρων ή ανθρώπων του µόχθου («µελίσσια»), που ταξίδευαν σ’ αυτή

για να εξασφαλίσουν µεγάλα κέρδη.

2. Ποια κτίσµατα της Κωνσταντινούπολης υπογραµµίζουν τη σχέση της µε τη Ρώ-

µη και ποιο τον χριστιανικό της χαρακτήρα; Ποιο κτίσµα τέλος παραπέµπει

στον ιδρυτή της;

AΠANTHΣH

Η φυσιογνωµία της Κωνσταντινούπολης, µε το κτίριο της Συγκλήτου (Senatus), τον

Ιππόδροµο, τα fora, τις στοές, τους Επτά Λόφους του οικισµένου χώρου και γενικά το

ρυµοτοµικό σχέδιο, θύµιζε ότι η Νέα Ρώµη ήταν κληρονόµος και συνεχιστής των παρα-

δόσεων της Παλαιάς.

Αντίθετα οι χριστιανικοί ναοί θύµιζαν το νέο στοιχείο, τον Χριστιανισµό, που συ-

ντέθηκε µε τις ρωµαϊκές πολιτικές παραδόσεις και τον ελληνικό πολιτισµό για να δώ-

σουν το ιστορικό φαινόµενο Βυζάντιο.

Ο κίονας µε τον ανδριάντα του Κωνσταντίνου Α′ως «ανίκητου Ήλιου» παραπέµπει

στον ιδρυτή της Πόλης.

3. Η Ύστερη Αρχαιότητα χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη και αλληλεπίδραση

πολλών θρησκειών µέσα στη Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία (συγκρητισµός). Πώς

επηρέασε το φαινόµενο αυτό την προσωπική περίπτωση του Κωνσταντίνου

Α′′, σύµφωνα µε το τελευταίο παράθεµα;

AΠANTHΣH

Ο συγκρητισµός της Ύστερης Αρχαιότητας άφησε τη σφραγίδα του στη θρησκευτική

στάση του Κωνσταντίνου. Ο αυτοκράτορας έφερε τον ρωµαϊκό ιερατικό τίτλο Ανώ-

τατος Αρχιερέας (pontifex maximus) και παριστανόταν ως Ανίκητος Ήλιος, ο οποί-

ος συνδύαζε χαρακτηριστικά του Απόλλωνος και του περσικού θεού Μίθρα (θρη-

σκευτικός συγκρητισµός). Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος µόνο στο τέλος της ζωής του

ασπάστηκε τον Xριστιανισµό. Ο θρησκευτικός συγκρητισµός, η ανάµειξη δηλαδή

διαφορετικών θρησκευτικών στοιχείων πίστης και λατρείας και η έκφρασή τους µέ-

18

σα από την ίδια θεότητα και τις ίδιες τελετουργίες, ήταν κύριο πολιτισµικό στοιχείο

της εποχής.

2.1 ∆È ÁÓˆÚ›˙ÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘ Î·È Ù· ÏÂÔÓÂÎÙ‹Ì·Ù· Ù˘ ÁˆÁÚ·-ÊÈ΋˜ ÙÔ˘ ı¤Û˘;

2.2 ∆È ÁÓˆÚ›˙ÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘;

2.3 ∆È ÁÓˆÚ›˙ÂȘ ÁÈ· ÙË ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ∞′′;

2.4 ∆È ÁÓˆÚ›˙ÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ∞′′√ÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ™‡ÓÔ‰Ô;

2.5 ∞fi ÙË ÌÂϤÙË Ù˘ ËÁ‹˜ Ó· ·Ó·Ê¤ÚÂȘ Ò˜ ÌÂÙ·‰›‰ÂÈ Ô ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ÛÙÔ˘˜ÛÙÚ·ÙÈÒÙ˜ ÙÔ˘ ÙËÓ ›ÛÙË ÙÔ˘ ÁÈ· ÙË Ó›ÎË Î·È Ô‡ ·Ô‰›‰ÂÈ Ô §·ÎÙ¿ÓÙÈÔ˜ ÙË Ó›-ÎË ÙÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘;

√ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ÛÙÚ¤ÊÂÙ·È ÚÔ˜ ÙÔÓ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi (28 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 312 Ì.Ã.)

√ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ¤Ï·‚ ıÂ˚Îfi Ì‹Ó˘Ì·, ηٿ ÙÔÓ ‡ÓÔ ÙÔ˘, Ó· ¯·Ú¿ÍÂÈ ÛÙȘ ·Û›‰Â˜ ÙˆÓ ÛÙÚ·ÙȈ-

ÙÒÓ ÙÔ˘ ÙÔ ÛËÌ¿‰È ÙÔ˘ £ÂÔ‡ Î·È ÌÂÙ¿ Ó· ·Ú¯›ÛÂÈ ÙË Ì¿¯Ë. À¿ÎÔ˘ÛÂ Î·È ¯¿Ú·Í ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘

ÃÚÈÛÙÔ‡ Ì ¤Ó· Ã. ¢˘Ó·ÌˆÌ¤ÓÔ˜ Ì’ ·˘Ùfi ÙÔ Û‡Ì‚ÔÏÔ Ô ÛÙÚ·Ùfi˜ ÔÚÌ¿ ÛÙË Ì¿¯Ë ... √ ·ÁÒÓ·˜ ›ӷÈ

Ï˘Û۷ϤԘ Î·È ÙÔ ¯¤ÚÈ ÙÔ˘ £ÂÔ‡ ·ÏÒÓÂÙ·È ¿Óˆ ÛÙË Ì¿¯Ë. √ ÛÙÚ·Ùfi˜ ÙÔ˘ ª·Í¤ÓÙÈÔ˘ ˘Ô¯ˆ-

Ú›. √ ›‰ÈÔ˜ ÂÁηٷÏ›ÂÈ ÙË Ì¿¯Ë Î·È Î·Ù·Ê‡ÁÂÈ ÛÙË Á¤Ê˘Ú·. ∞ÔÎfiÙÂÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ÛÙÚ·ÙÈÒ-

Ù˜ ÙÔ˘. ¶·Ú·Û˘Ṳ́ÓÔ˜ ·fi ÙÔÓ fiÁÎÔ ÙˆÓ Ê˘Á¿‰ˆÓ Ú›¯ÓÂÙ·È ÛÙÔÓ ∆›‚ÂÚË Î·È Ó›ÁÂÙ·È. ∞˘Ùfi˜ Ô

ÊÚÈÎÙfi˜ fiÏÂÌÔ˜ ›¯Â, ÂÈÙ¤ÏÔ˘˜, ÙÂÏÂÈÒÛÂÈ.

§·ÎÙ¿ÓÙÈÔ˜, De mortibus persecutorum, 44 (ÌÙÊÚ. µ. ™.)

* Οι απαντήσεις στα Θέµατα προς απάντηση – ∆ραστηριότητες βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

£ ∂ ª ∞ ∆ ∞ ¶ ƒ √ ™ ∞ ¶ ∞ ¡ ∆ ∏ ™ ∏ – ¢ ƒ ∞ ™ ∆ ∏ ƒ π √ ∆ ∏ ∆ ∂ ™ *

∂ÚˆÙ‹ÛÂȘ ηٷÓfiËÛ˘

M·ı·›ÓÔÓÙ·˜ ·fi ÙȘ ËÁ¤˜

19

2.6 ∞fi ÙË ÌÂϤÙË ÙÔ˘ ·Ú·Î¿Ùˆ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÌÔÚ›˜ Ó· ÏËÚÔÊÔÚËı›˜ ÁÈ· ÙËÓ

∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË Î·È ÙȘ ÔÌÔÈfiÙËÙ¤˜ Ù˘ Ì ÙË ƒÒÌË.

∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË Ë ¡¤· ƒÒÌË

π‰È·›ÙÂÚÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘, ·fi ÙËÓ ›‰Ú˘Û‹ Ù˘ Î·È ÂÍ‹˜, Â›Ó·È Ë ·‰È¿-

ÎÔË Î·È ·‰È¿ÏÂÈÙË Û‡ÁÎÚÈÛË Î·È, Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ·, ·ÓÙÈ·Ú¿ıÂÛ‹ Ù˘ Ì ÙËÓ ÚÂÛ‚˘Ù¤Ú· ƒÒÌË

Ô˘, ÙÒÚ· È·, Â›Ó·È ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· ÌfiÓÔ ÙÔ˘ ‰˘ÙÈÎÔ‡ ÙÌ‹Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. ∏ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈ-

ÓÔ‡ÔÏË ˆÚ›˙ÂÙ·È fiˆ˜ Ë ƒÒÌË Û 14 Û˘ÓÔÈ˘ (ÚÂÁÂÒÓ˜), ¤¯ÂÈ ÎÈ ·˘Ù‹ ÂÙ¿ ÏfiÊÔ˘˜ Î·È ÎÙ›-

ÚÈ· ΢‚ÂÚÓËÙÈο Î·È ‰ËÌfiÛÈ· ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙË ƒÒÌË. ™ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ÎÚ›Û˘ ÙÔ˘ ·ÚÂÈ·ÓÈÛÌÔ‡

ÌÂÁ·ÏÒÓÂÈ Ë ·˘ıÂÓÙ›· Î·È ÙÔ Î‡ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÂÈÛÎfiÔ˘ Ù˘ ƒÒÌ˘, ÂÂȉ‹ Ô ·ÙÚȿگ˘ ∞ÏÂÍ·Ó-

‰Ú›·˜ ∞ı·Ó¿ÛÈÔ˜ ηٷʇÁÂÈ ÛÙÔÓ ¿· πÔ‡ÏÈÔ ÙÔ 339. √ £ÂÔ‰fiÛÈÔ˜ ∞′ ı· ÊÚÔÓÙ›ÛÂÈ Ó· ÚÔ‚È-

‚¿ÛÂÈ ÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË Û ·ÙÚȷگ›Ô, ¤ÙÛÈ ÒÛÙÂ Ô ÎÏ‹ÚÔ˜ Ù˘ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û·˜ Ó· ÔÏÔÁ›-

˙ÂÈ ÙËÓ ÂÍÔ˘Û›·.

∆. §Ô˘ÁÁ‹˜, ∂ÈÛÎfiËÛË Ù˘ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ πÛÙÔÚ›·˜, Ù. ∞′ (324-1204),

™‡Á¯ÚÔÓË ∂Ô¯‹, ∞ı‹Ó· 1998, ÛÂÏ. 55

Κριτήριο αξιολόγησης*

A. Να χαρακτηρίσεις τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασµένες, σηµει-

ώνοντας X στο αντίστοιχο τετραγωνάκι.

Σωστό Λάθος

1. Ο Κωνσταντίνος Α′ έγινε µονοκράτορας όταν νίκησε τον Λικίνιο,

το 330.

2. Τον 5ο αι. ο πληθυσµός της Κωνσταντινούπολης ανερχόταν σε

300.000 κατοίκους περίπου.

3. Επί Κωνσταντίνου Α′ ο Χριστιανισµός αναδείχθηκε σε θρησκεία

του Βυζαντινού Kράτους.

4. Η σύγκληση των Οικουµενικών Συνόδων είχε σκοπό την καταπο-

λέµηση των αιρέσεων και την ειρήνευση της Εκκλησίας και της αυτο-

κρατορίας αντίστοιχα.

20

* Οι απαντήσεις στα Κριτήρια αξιολόγησης βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

B. Να αντιστοιχίσεις τα στοιχεία της στήλης A µε τα στοιχεία της στήλης B.

A B

1. Α′Οικουµενική Σύνοδος ñ ñ α. 313

2. ∆ιάταγµα Μεδιολάνων ñ ñ β. 330

3. εγκαίνια Κωνσταντινούπολης ñ ñ γ. 325

4. ο Kωνσταντίνος γίνεται µονοκράτορας ñ ñ δ. 312

5. ο Kωνσταντίνος νικά τον Mαξέντιο ñ ñ ε. 324

°. Να εξηγήσεις τους όρους Χριστόγραµµα, Α′′ Οικουµενική Σύνοδος, ∆ιάταγµα Με-

διολάνων.

21

Σ χ ε δ ι ά γ ρ α µ µ α τ η ς ε ν ό τ η τ α ς

22

E•E§I•EI™ ø™ TI™ APXE™ TOY 6OY AI.3

™Â ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ı· Ì¿ıÂȘ ÁÈ·:

Ù· ÔÈÎÔÓÔÌÈο Î·È ÎÔÈÓˆÓÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ¶ÚÒÈÌÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘.

ÙÔ ÁÂÚÌ·ÓÈÎfi Úfi‚ÏËÌ·.

ÙȘ ÔÏÈÙÈÛÙÈΤ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ÛÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ.

α. Oικονοµικά και κοινωνικά προβλήµατα

Χαρακτηριστικά – Kύρια πηγή πλούτου ήταν η γεωργία.

της οικονοµίας – Xαρακτηριστική ήταν η παρεµβατική πολιτική του κράτους.

του Πρώιµου – Σε διάδοση ήταν η εκχρηµατισµένη οικονοµία στις εµπορικές συναλλαγές.

Βυζαντίου – Ως τα µέσα του 6ου αι. οι πόλεις στο ανατολικό τµήµα είχαν βαρύνουσα οι-

κονοµική σηµασία.

Oι φόροι – Έπλητταν βαρύτερα τον αγροτικό από τον αστικό πληθυσµό.

– Aνάγκαζαν πολλούς αγρότες να εγκαταλείπουν τη γη τους και να καταφεύγουν

στις µονές ή να διογκώνουν τον πληθυσµό των µεγαλουπόλεων.

– O πολυάριθµος πληθυσµός των πόλεων υπέφερε από τη φτώχεια και προ-

καλούσε ταραχές.

H κατάσταση – H γη άρχισε να συγκεντρώνεται στα χέρια των µεγάλων γαιοκτηµόνων.

στην ύπαιθρο – Oι µικροϊδιοκτήτες, καταχρεωµένοι, µετατρέπονταν σε εξαρτηµένους αγρό-

τες ή πάροικους.

– Oι πάροικοι ήταν εξαρτηµένοι αγρότες που καλλιεργούσαν τη γη και πλήρω-

ναν φόρο στους ιδιοκτήτες των µεγάλων κτηµάτων, τα οποία δεν είχαν δι-

καίωµα να εγκαταλείψουν.

23

– Για να αποτρέψουν τέτοιες εκδηλώσεις, οι αρχές των µεγαλουπόλεων και ει-

δικά της Κωνσταντινούπολης συνήθιζαν να διανέµουν δωρεάν σιτάρι και να

οργανώνουν θεάµατα στον Ιππόδροµο.

O χωρισµός – Όταν πέθανε ο Θεοδόσιος Α′ (395), το Ρωµαϊκό Kράτος χωρίστηκε σε

του Pωµαϊκού ανατολικό και δυτικό τµήµα.

Kράτους – Mοιρασµένο αντιµετώπισε ως τα τέλη του 5ου αι. τις επιθέσεις γερµανικών

και άλλων φύλων (είχαν αρχίσει ήδη από τον 3ο αι. να εισδύουν στην Ευ-

ρώπη).

– H έκβαση του αγώνα ήταν διαφορετική για τα δύο τµήµατα της αυτοκρατο-

ρίας.

H πολιτική του – Προκάλεσε προβλήµατα στο κράτος.

Θεοδοσίου Α′′ – Έδωσε στους ηγέτες των Γερµανών ανώτερες θέσεις στον στρατό και τη δι-

οίκηση του κράτους για να επιτύχει την ενσωµάτωσή τους και δηµιουργήθη-

κε έτσι σοβαρός κίνδυνος εκγερµανισµού του κράτους.

Tο εµπόριο – H επέκταση της βυζαντινής επιρροής στις χώρες της Ερυθράς Θάλασσας

(Αιθιοπία και Υεµένη), ιδίως στα χρόνια του Ιουστίνου Α′, διευκόλυνε την

ανάπτυξη και αύξησε τα κέρδη του µακρινού εµπορίου.

– Aπό τον δρόµο της Ερυθράς Έλληνες και Σύροι έµποροι µετέφεραν στη Με-

σόγειο και στην Κωνσταντινούπολη προϊόντα πολυτελείας της Ανατολής (µε-

τάξι, µπαχαρικά κ.ά.).

β. Tο γερµανικό πρόβληµα

Tο ανατολικό – Oι αυτοκράτορες εξουδετέρωσαν την απειλή των γερµανικών λαών:

τµήµα α) πείθοντας τους αρχηγούς τους να στραφούν προς τη ∆ύση ή

β) επιτρέποντας να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη τους.

– αποτελέσµατα: η συµβίωση µε το ελληνορωµαϊκό πληθυσµιακό στοιχείο διευ-

κόλυνε τη σταδιακή αφοµοίωση των Γερµανών.

Oι αντιδράσεις – Oι Bυζαντινοί λόγιοι και πολιτικοί αντέδρασαν οργανώνοντας ένα είδος πα-

τριωτικού και αντιγερµανικού κόµµατος.

– Tο κόµµα αυτό ξεσήκωσε τον λαό της πρωτεύουσας, που εξόντωσε τους

Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά (400).

– Eξουδετερώθηκε προσωρινά ο γοτθικός κίνδυνος που επανεµφανίστηκε

προς τα τέλη του 5ου αι.

24

Tο δυτικό – Aντίθετα η ερηµωµένη από τους πληθυσµούς της και οικονοµικά εξαντληµένη

τµήµα ∆ύση υπέκυψε στα γερµανικά φύλα.

– Tο 476 ο Γερµανός Οδόακρος υποχρέωσε τον τελευταίο αυτοκράτορα της

Ρώµης σε παραίτηση.

– Λίγο αργότερα, το 493, ο Θευδέριχος ίδρυσε το Οστρογοτθικό Βασίλειο

µε κέντρο τη Ραβέννα (ένα από τα πολλά γερµανικά βασίλεια της ∆ύσης).

O Θευδέριχος – Έφερε τον τίτλο του ρήγα (rex).

– Aναγνώριζε θεωρητικά την επικυριαρχία του αυτοκράτορα της Κωνσταντι-

νούπολης.

– Στην πράξη ήταν πολιτικά ανεξάρτητος.

∆υτικό Tµήµα – Στη Pώµη, την άλλοτε πνευµατική πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, οι επι-

στήµες και οι τέχνες είχαν παρακµάσει.

– Tα πνευµατικά ιδρύµατα υπολειτουργούσαν.

– Oι βιβλιοθήκες ήταν κλειστές.

Tο Πανεπιστήµιο – ∆ιέθετε 16 ελληνόφωνες και 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας.

της Κωνσταντινούπολης – Xάρη στο πνευµατικό αυτό ίδρυµα, η Βασιλεύουσα άρχισε να συναγωνίζεται τις

άλλες µεγάλες πόλεις της Ανατολής (Αθήνα και Αλεξάνδρεια) που διέθεταν ση-

µαντικές ανώτερες σχολές.

– H οριακή αριθµητική υπεροχή των ελληνόφωνων εδρών δείχνει ότι ο πολι-

τιστικός χαρακτήρας της Κωνσταντινούπολης και του ανατολικού τµήµατος

ήταν σε µεγάλο βαθµό ελληνικός.

Ανατολικό – Eπιβαλλόταν αργά, αλλά σταθερά, το ελληνικό στοιχείο και η ελληνιστική πολι-

Τµήµα τιστική παράδοση.

– Σηµαντικά πολιτιστικά γεγονότα ήταν:

α) η ίδρυση του Πανεπιστηµίου της Κωνσταντινούπολης µε διάταγµα του Θεο-

δοσίου Β′ (425) και

β) η έκδοση του Θεοδοσιανού Κώδικα.

O Θεοδοσιανός – Συµπεριλάµβανε όλα τα αυτοκρατορικά διατάγµατα που είχαν εκδοθεί µετά

Κώδικας το 312.

– ∆ηµοσιεύθηκε το 438.

– H έκδοσή του διευκόλυνε σηµαντικά την απονοµή της δικαιοσύνης.

– Tα σωζόµενα βιβλία της συλλογής αποτελούν σήµερα πολύτιµη πηγή για τη

µελέτη των κοινωνικών συνθηκών της εποχής.

γ. Πολιτιστικές εξελίξεις

1. Νόµισµα και εξωτερικό εµπόριο. [σελ. 10]

Το παράθεµα προέρχεται από το κοσµολογικό έργο του

µοναχού και εµπόρου Κοσµά Ινδικοπλεύστη Χριστιανική

Τοπογραφία και µας δίνει µια ιδέα για την εµβέλεια και

τους δρόµους του εξωτερικού βυζαντινού εµπορίου,

αλλά και το διεθνές κύρος του βυζαντινού νοµίσµατος.

(Βλ. και παρακάτω, απάντηση στην ερώτηση 1 του

σχολικού βιβλίου.)

2. Πρόγραµµα του αντιγερµανικού κόµµατος. [σελ.

11]

Το παράθεµα από το έργο του φιλοσόφου και επισκό-

που Κυρήνης Συνέσιου Λόγος περί βασιλείας περιλαµβά-

νει βασικά σηµεία του προγράµµατος του αντιγοτθικού

πατριωτικού κόµµατος που στόχευε στην αποτροπή του

γερµανικού κινδύνου. Το πρόγραµµα αυτό υλοποιήθη-

κε, όπως είναι γνωστό, µε την εξέγερση του λαού της

πρωτεύουσας και τη σφαγή των Γότθων και του αρχη-

γού τους Γαϊνά λίγο αργότερα (400).

(Βλ. και παρακάτω, απάντηση στην ερώτηση 3 του

σχολικού βιβλίου.)

1. Έπαυλη (Villa)... [σελ. 10]

Στο µωσαϊκό δάπεδο της Θάβρακας στην Τυνησία της Β. Αφρικής αναπαριστάται µια

οχυρή έπαυλη. Στις επαύλεις αυτές ζούσαν µε µεγάλη πολυτέλεια και απόλυτη ασφάλεια

οι µεγάλοι γαιοκτήµονες της Πρώιµης Βυζαντινής Περιόδου και από αυτές διεύθυναν

και διοικούσαν τα κτήµατά τους.

2. Χρυσό νόµισµα του Ιουστίνου Α′′ και του Ιουστινιανού Α′′ ως συναυτοκρατό-

ρων. [σελ. 11]

25

∞Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ËÁÒÓ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

¶¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘

¶Èı·Ófiٷٷ ÛÙȘ ÂÓ¤ÚÁÂȘ Ù˘ ÊÈÏÔ-ÁÚ¿ÌÌ· Ù˘ ∂˘‰ÔΛ·˜ (Û˘˙‡ÁÔ˘ ÙÔ˘·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· £ÂÔ‰ÔÛ›Ô˘ µ′ Î·È Îfi-Ú˘ ∞ıËÓ·›Ô˘ ηıËÁËÙ‹ Ù˘ ÚËÙÔÚÈ-΋˜) ÔÊ›ÏÂÙ·È Ë ·Ó·‰ÈÔÚÁ¿ÓˆÛË Ù˘∞ÓÒÙ·Ù˘ ™¯ÔÏ‹˜ Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡-ÔÏ˘, ÁÓˆÛÙ‹˜ ˜ «¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔÓ».ªÂ ‰È¿Ù·ÁÌ· ÙÔ˘ ¤ÙÔ˘˜ 425 ηıÔÚ›-ÛÙËΠfiÙÈ Ë ™¯ÔÏ‹ ·˘Ù‹ ı· ÂÚÈÏ¿Ì-‚·Ó ‰¤Î· ¤‰Ú˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ηÈÙÚÂȘ Ù˘ Ï·ÙÈÓÈ΋˜ ÚËÙÔÚÈ΋˜, Ì›·¤‰Ú· ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ Î·È ‰‡Ô Ï·ÙÈÓÈΤ˜¤‰Ú˜ ‰Èη›Ô˘. √È Î·ıËÁËÙ¤˜ Ù˘ ™¯Ô-Ï‹˜ ı· ‰ÈÔÚ›˙ÔÓÙ·Ó ¤ÂÈÙ· ·fi ÂÍÂÙ¿-ÛÂȘ Ô˘ ¤‰ÈÓ·Ó ÛÙË ™‡ÁÎÏËÙÔ. £·¤·ÈÚÓ·Ó Ù·ÎÙÈÎfi ÌÈÛıfi Î·È ¤ÂÈÙ··fi ›ÎÔÛÈ ÚfiÓˆÓ Â˘‰fiÎÈÌË ËÚÂ-Û›· ı· ÔÓÔÌ¿˙ÔÓÙ·Ó ÎfiÌÈÙ˜ ÚÒÙ˘ٿ͈˜ (comites primi ordinis).π. ∫·Ú·ÁÈ·ÓÓfiÔ˘ÏÔ˜, ∆Ô µ˘˙·ÓÙÈÓfi ∫Ú¿-

ÙÔ˜, ÛÂÏ. 90 (‰È·Û΢‹)

∞Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ËÁÒÓ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

Πρόκειται για φωτογραφία ενός χρυσού νοµίσµατος το οποίο χρονολογείται στα 525

µ.Χ. και απεικονίζει τον Ιουστίνο Α′ και τον Ιουστινιανό Α′ ως συναυτοκράτορες. Οι

σφαίρες που κρατούν οι δύο συναυτοκράτορες συµβολίζουν τη Ρωµαϊκή Οικουµένη

και ο σταυρός που διακρίνεται ψηλά συµβολίζει τον χριστιανικό χαρακτήρα της αυτο-

κρατορίας. Η εικονογραφία των δύο συναυτοκρατόρων µε τις σφαίρες και τον σταυρό

εξυπηρετούσε τη διάδοση της βυζαντινής αυτοκρατορικής ιδεολογίας.

3. Κεγχρεές. Το λιµάνι της Κορίνθου στον Σαρωνικό κόλπο µε τις αποθήκες

του... [σελ. 12]

Πρόκειται για µια αναπαράσταση των Κεγχρεών, του ανατολικού λιµανιού της Κορίνθου

στον Σαρωνικό κόλπο, το οποίο παρουσίαζε πολύ ζωηρή εµπορική κίνηση κατά την

Πρώιµη Βυζαντινή Περίοδο. Τα αγκυροβοληµένα εµπορικά πλοία, οι αποβάθρες και οι

αποθήκες για τα εµπορεύµατα µαρτυρούν τη σηµασία και την εµπορική κίνηση του λιµα-

νιού.

1. Ποιες πληροφορίες µάς δίνει το απόσπασµα από τη Χριστιανική Τοπογραφία

του Κοσµά Ινδικοπλεύστη για τη γεωγραφία του βυζαντινού εµπορίου και το

διεθνές κύρος του Βυζαντίου στις αρχές του 6ου αι.;

AΠANTHΣH

Ο Κοσµάς ο Ινδικοπλεύστης ήταν Έλληνας µοναχός, έµπορος και γεωγράφος που έζη-

σε τον 6ο αι. µ.Χ. Ως έµπορος το 520 µ.Χ. ταξίδεψε στην Αραβία, στην Αφρική, στην

Αιθιοπία, στην Κεϋλάνη και, σύµφωνα µε την παράδοση, στην Ινδία, γι’ αυτό και ονο-

µάστηκε Ινδικοπλεύστης. Στη συνέχεια εγκατέλειψε τα εγκόσµια, πήγε στη µονή Σινά

και έγινε µοναχός. Εκεί έγραψε πολλά έργα µε διάφορο περιεχόµενο, ανάµεσα στα

οποία και το έργο Χριστιανική τοπογραφία, που αποτελείται από 12 βιβλία και γράφτηκε

το 547. Στο απόσπασµα µας πληροφορεί ότι το βυζαντινό εµπόριο µε τις Ινδίες γινό-

ταν µέσω των λιµανιών της Ερυθράς, ανάµεσα στα οποία κυρίαρχη θέση κατείχε η

Αδούλη, και οι Bυζαντινοί έµποροι έφταναν ως την Ταπροβάνη, δηλαδή την Κεϋλά-

νη/Σρι Λάνκα. Για την εµβέλεια του βυζαντινού εµπορίου και το διεθνές κύρος του νο-

µίσµατός του µας πληροφορεί µέσα από την αναφορά στο ταξίδι ενός άλλου εµπόρου,

του Σώπατρου.

Ο έµπορος Σώπατρος γύρω στα 525 ταξίδεψε στην Ταπροβάνη, ένα µεγάλο νησί

26

∞·ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙȘ EÚˆÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

νότια της ινδικής χερσονήσου, τη σηµερινή Σρι Λάνκα, για να προµηθευτεί καρυκεύµα-

τα και πολύτιµους λίθους. Ο ντόπιος βασιλιάς εντυπωσιάστηκε µε τη δύναµη των κρα-

τών που αντιπροσώπευε ο ξένος, αφού παρατήρησε προσεκτικά και συνέκρινε το υλι-

κό, το σχήµα και τα σύµβολα του χρυσού και βυζαντινού µε το ασηµένιο περσικό νόµι-

σµα. Ο Σώπατρος έγινε δεκτός µε τιµές από τον βασιλιά, ο οποίος εξέφρασε τον θαυ-

µασµό του για το χρυσό βυζαντινό νόµισµα και επαίνεσε την υπεροχή και τη δύναµη

του Βυζαντινού Κράτους. Τιµητικά, µε εντολή του βασιλιά, ανέβασαν τον Σώπατρο σε

έναν ελέφαντα και τον περιέφεραν τιµητικά σ’ όλη την πόλη, ενώ συγχρόνως χτυπού-

σαν τα τύµπανα.

2. Πώς µπορείς να δικαιολογήσεις το γεγονός ότι τα περισσότερα φορτία µε

προϊόντα πολυτελείας της Ανατολής κατέληγαν στην Κωνσταντινούπολη;

AΠANTHΣH

Η Κωνσταντινούπολη ήταν το µεγαλύτερο κέντρο κατανάλωσης µπαχαρικών και άλλων

πολύτιµων προϊόντων της Ανατολής, διότι είχε πολυάριθµο πληθυσµό, που ανερχόταν

σε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες ψυχές, και αµύθητο πλούτο. Η παρουσία µιας οικονο-

µικά ισχυρής άρχουσας τάξης θα επέτρεπε την εισαγωγή και το εµπόριο ειδών πολυτε-

λείας, ενώ, τέλος, η κοµβική θέση της πόλης και η σηµασία της στο διεθνές διαµετακο-

µιστικό εµπόριο θα επέτρεπαν την εισροή εµπορευµάτων από διάφορες χώρες της

Ανατολής και τη διοχέτευσή τους από εκεί σε άλλους προορισµούς.

3. Ποια συγκεκριµένα µέτρα προτείνει ο φιλόσοφος και επίσκοπος Κυρήνης Συ-

νέσιος για την αντιµετώπιση του γοτθικού ή γερµανικού προβλήµατος;

AΠANTHΣH

Τα µέτρα που προτείνει ο Συνέσιος στον Λόγο περί Βασιλείας για την αντιµετώπιση του

γερµανικού κινδύνου στα τέλη του 4ου αι. είναι η επιστράτευση των αγροτών και η

απαγόρευση της πρόσληψης Γερµανών µισθοφόρων µε τον αποκλεισµό της ένταξής

τους στον βυζαντινό στρατό. Με την κινητοποίηση του απλού λαού και τη δηµιουργία

ενός εθνικού βυζαντινού στρατού, αλλά και την αντίδραση και τη διαµαρτυρία των φι-

λοσόφων που έχουν αφοσιωθεί στις µελέτες τους, των βιοτεχνών που δεν ασχολού-

νται καθόλου µε τα προβλήµατα της πολιτείας και του όχλου που ξηµεροβραδιάζεται

στα θέατρα µε αίτηµα την ανάκτηση της παλαιάς ρωµαϊκής αρετής (virtus), να περάσει

η διοίκηση του στρατού στους Ρωµαίους και να εκδιωχθούν οι Γερµανοί από παντού.

Το αντιγερµανικό κόµµα κατάφερε να ξεσηκώσει τον λαό της πρωτεύουσας και να εξο-

ντώσουν τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά, το 400, εξουδετερώνοντας έτσι

προσωρινά τον γερµανικό κίνδυνο.

27

3.1 ¶ÔÈ· ‹Ù·Ó Ù· ÁÂÓÈο ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜ Î·È Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÙÔ˘¶ÚÒÈÌÔ˘ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ ∫Ú¿ÙÔ˘˜;

3.2 ∆È ÁÓˆÚ›˙ÂȘ ÁÈ· ÙË ÊÔÚÔÏÔÁ›· Î·È ÙȘ ÂÈÙÒÛÂȘ Ù˘ ÛÙÔÓ ·ÁÚÔÙÈÎfi Î·È ÙÔÓ·ÛÙÈÎfi ÏËı˘ÛÌfi;

3.3 ∆È ÁÓˆÚ›˙ÂȘ ÁÈ· ÙÔ ÁÂÚÌ·ÓÈÎfi Úfi‚ÏËÌ·;

3.4 ¶ÔȘ ‹Ù·Ó ÔÈ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ÔÏÈÙÈÛÙÈΤ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ·fi ÙÔÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ ∞′′ˆ˜ÙÔÓ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·Ófi ∞′′;

3.5 ªÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ÙÔ ·Ú·Î¿Ùˆ ·Ú¿ıÂÌ· ÌÔÚ›˜ Ó· ·ÓÙÏ‹ÛÂȘ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ·

ÙÔ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· Î·È ÙË ÊÔÚÔÏÔÁ›· ηٿ ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ‚·ÛÈÏ›·˜ ÙÔ˘

∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ∞′′.

√ÈÎÔÓÔÌÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· Î·È ÊÔÚÔÏÔÁ›·

√ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ∞′ (306-337) ı· ıÂÛ›ÛÂÈ ¤Ó· Ó¤Ô ÓfiÌÈÛÌ· Ì ÛÙ·ıÂÚfi ‚¿ÚÔ˜

1/72 Ù˘ ¯Ú˘Û‹˜ Ï›ÙÚ·˜ (solidus aureus), Ô˘ ı· ·Ú·Ì›ÓÂÈ ÛÙ·ıÂÚfi, ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ·fi ÙȘ

˘ÔÙÈÌ‹ÛÂȘ Î·È ÙȘ ·Ó·ÙÈÌ‹ÛÂȘ Ô˘ ı· Ï‹ÙÙÔ˘Ó ÙȘ ˘Ô‰È·ÈÚ¤ÛÂȘ ÙÔ˘ Û ·Û‹ÌÈ Î·È ¯·ÏÎfi

·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙȘ ÂÚÈÛÙ¿ÛÂȘ. √ÏfiÎÏËÚÔ ÙÔ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· Á›ÓÂÙ·È ¤Ó· Û‡ÓÔÏÔ ıÂÛÌÒÓ

Ì ÊÔÚÔÏÔÁÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ∆Ô Û‡ÛÙËÌ· ˘Ô¯ÚÂÒÓÂÈ ÙÔ˘˜ ·Ú·ÁˆÁÔ‡˜ Ó· ·Ú¿ÁÔ˘Ó ÙfiÛ·

ÂÌÔÚ‡̷ٷ, ÒÛÙ ӷ ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙ÂÙ·È Ë ‰È·Ù‹ÚËÛË Î·È Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÂÓfi˜ ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ˘ ÎÚ·ÙÈ-

ÎÔ‡ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡ Ô˘ ¤¯ÂÈ ‚¤‚·È· Î·È ÙÂÚ¿ÛÙȘ ·Ó¿ÁΘ οı ›‰Ô˘˜.

Œ¯ÔÓÙ·˜ ÚÔÛ‰¤ÛÂÈ ÙȘ ·Ú·ÁˆÁÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁÈ΋ ‡ÏË (ÙÔÓ ·ÁÚfiÙË ÛÙË ÁË

Î·È ÙÔÓ ‚ÈÔÙ¤¯ÓË, ÙÔÓ ¤ÌÔÚÔ Î.Ï. ÛÙȘ Û˘ÓÙ¯ӛ˜ Ô˘ ·Ó‹ÎÔ˘Ó ÎÏËÚÔÓÔÌÈο), ÙÔ ÚˆÌ·˚Îfi

ÎÚ¿ÙÔ˜ ··ÈÙ› Û ÊfiÚÔ˘˜ ¤Ó· ̤ÚÔ˜ ÙˆÓ ·Á·ıÒÓ ‹ Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ (annona). ÿÚË ÛÙ· ·Á·ı¿

* Οι απαντήσεις στα Θέµατα προς απάντηση – ∆ραστηριότητες βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

∂ÚˆÙ‹ÛÂȘ ηٷÓfiËÛ˘

ª·ı·›ÓÔÓÙ·˜ ·fi ÙȘ ËÁ¤˜

£ ∂ ª ∞ ∆ ∞ ¶ ƒ √ ™ ∞ ¶ ∞ ¡ ∆ ∏ ™ ∏ – ¢ ƒ ∞ ™ ∆ ∏ ƒ π √ ∆ ∏ ∆ ∂ ™ *

28

Ô˘ ÂÈÛÚ¿ÙÙÂÈ Û ›‰Ô˜, ¯¿ÚË ÛÙËÓ ÂÚÁ·Û›· ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ Î·ÙËÁÔÚÈÒÓ ÙˆÓ ÊÔÚÔÏÔÁÔ˘Ì¤ÓˆÓ

ÔÏÈÙÒÓ, ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ ·ÓÂÊԉȿ˙ÂÈ ÙËÓ ·ÁÔÚ¿. ∆Ú¤ÊÂÈ, ÓÙ‡ÓÂÈ Î·È ÔÏ›˙ÂÈ ÙÔÓ ÛÙÚ·Ùfi ÙÔ˘ Î·È ÏË-

ÚÒÓÂÈ ÙÔ˘˜ ·ÏÏ‹ÏÔ˘˜ ÙÔ˘. ∆¤ÏÔ˜, Ì ÙÈ̤˜ Ô˘ ηıÔÚ›˙ÂÈ ·fi ÚÈÓ Î·È Ô˘ ÊÔÚÔÏÔÁ›, ÙÔ ÎÚ¿-

ÙÔ˜ Ô˘Ï¿ÂÈ Ì¤Û· ÛÙȘ fiÏÂȘ Ù· ·Á·ı¿ ÛÙÔÓ ÏËı˘ÛÌfi.

ªÂ ÙËÓ ÂÈ‚ÔÏ‹ ÌÈ·˜ ·Ì›ÏÈÎÙ˘ Î·È Ôχ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈ΋˜ ÊÔÚÔÏÔÁ›·˜, ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ ÚÔ-

Û·ı› Ó· ÂÍ·ÛÊ·Ï›ÛÂÈ ÌÈ· Û˘Ó¯‹ ΢ÎÏÔÊÔÚ›· ÂÌÔÚÂ˘Ì¿ÙˆÓ. ¶ÚÔÛ·ı› Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ó· ·Ô-

ÙÚ¤„ÂÈ ÙËÓ Âڋ̈ÛË ÙˆÓ fiψÓ, ÈÂÚ·Ú¯ÈÎÔÔÈÒÓÙ·˜ ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È ÂÌÔ‰›˙ÔÓÙ·˜ ¯¿ÚË Û’

·˘Ùfi ÙÔ Ì¤ÙÚÔ ÙËÓ ·ÏÏ·Á‹ ÙˆÓ Â·ÁÁÂÏÌ¿ÙˆÓ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ.

∆. §Ô˘ÁÁ‹˜, ∂ÈÛÎfiËÛË Ù˘ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ πÛÙÔÚ›·˜, Ù. ∞′ (324-1204),

™‡Á¯ÚÔÓË ÂÔ¯‹, ∞ı‹Ó· 1998, ÛÂÏ. 40-41

3.6 ªÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ÙÔ ·Ú·Î¿Ùˆ ·Ú¿ıÂÌ· ÌÔÚ›˜ Ó· ÏËÚÔÊÔÚËı›˜ ÁÈ· ÙÔÓ £ÂÔ-

‰ÔÛÈ·Ófi ∫Ò‰Èη Î·È ÙË ÛÔ˘‰·ÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘.

£ÂÔ‰ÔÛÈ·Ófi˜ ∫Ò‰Èη˜

...Ë ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ £ÂÔ‰ÔÛÈ·ÓÔ‡ ∫Ò‰Èη ÙÔ 438 ¤ÁÈÓ ÔÚfiÛËÌÔ ÛÙË ÓÔÌÈ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙÔ˘ ‚˘˙·-

ÓÙÈÓÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ∂›Ó·È ÙÔ ÈÔ ÛÔ˘‰·›Ô ¤ÚÁÔ Îˆ‰ÈÎÔÔÈ‹Ûˆ˜ ÓfiÌˆÓ ÚÈÓ ·fi ÙÔ Corpus Juris

ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡ Î·È ·ÔÙÂÏ› ›ÛËÌË Û˘ÏÏÔÁ‹ ÙˆÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎÒÓ ‰È·Ù·ÁÌ¿ÙˆÓ ·fi ÙËÓ

ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ ª. ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘. √ Ó¤Ô˜ ÓÔÌÈÎfi˜ ÎÒ‰Èη˜ ¤ıÂÛ Û ÈÔ ÛÙ·ıÂÚ‹ ‚¿ÛË ÙË ÓÔÌÈ΋

˙ˆ‹ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ Î·È ÙÂÚÌ¿ÙÈÛ ÙË Û‡Á¯˘ÛË Ô˘ ÚÔηÏÔ‡ÛÂ Ë ¤ÏÏÂÈ„Ë ÌÈ·˜ ›ÛËÌ˘ Û˘ÏÏÔ-

Á‹˜ ÓfïÓ. √ £ÂÔ‰ÔÛÈ·Ófi˜ ∫Ò‰Èη˜, Ô˘ ‰ËÌÔÛȇıËΠÙfiÛÔ ÛÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏ‹ fiÛÔ Î·È ÛÙË ¢‡-

ÛË ÛÙÔ fiÓÔÌ· ÙˆÓ ‰‡Ô ·˘ÙÔÎÚ·ÙfiÚˆÓ £ÂÔ‰ÔÛ›Ô˘ µ′ Î·È √˘·ÏÂÓÙÈÓÈ·ÓÔ‡ °′, ¤‰ˆÛ Ӥ· ¤ÌÊ·ÛË

ÛÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· Ù˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. øÛÙfiÛÔ Ë ÂÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹ ÎÏÔÓÈ˙fiÙ·Ó Ì ÙÔÓ Î·ÈÚfi, Ú¿ÁÌ·

Ô˘ ÂΉËÏÒıËÎÂ Î·È ÛÙÔÓ ÓÔÌÈÎfi ÒÚÔ.

G. Ostrogorsky, πÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ ∫Ú¿ÙÔ˘˜, Ù. 1,

πÛÙÔÚÈΤ˜ ÂΉfiÛÂȘ ™Ù¤Ê. ¢. µ·ÛÈÏfiÔ˘ÏÔ˜, ∞ı‹Ó· 2002, ÛÂÏ. 117-118

29

Κριτήριο αξιολόγησης*

A. Nα χαρακτηρίσεις τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασµένες σηµει-

ώνοντας X στο αντίστοιχο τετραγωνάκι.

Σωστό Λάθος

1. Κατά τον 4ο και 5ο αι. ο πολυάριθµος πληθυσµός των πόλεων

υπέφερε από τη φτώχεια και συχνά προκαλούσε ταραχές.

2. Το 395 το Ρωµαϊκό Kράτος χωρίστηκε σε ανατολικό και δυτικό τµήµα.

3. Ο Οδόακρος ίδρυσε το Οστρογοτθικό Bασίλειο µε κέντρο τη Ραβέννα.

4. Το Πανεπιστήµιο της Κωνσταντινούπολης ιδρύθηκε µε διάταγµα

του Θεοδοσίου Α′.

B. Να αντιστοιχίσεις τα στοιχεία της στήλης A µε τα στοιχεία της στήλης B.

A B

1. ίδρυση του Oστρογοτθικού Bασιλείου ñ ñ α. 438

2. εξόντωση των Γότθων και του αρχηγού ñ ñ β. 400

τους Γαϊνά

3. ίδρυση του Πανεπιστηµίου της ñ ñ γ. 476

Kωνσταντινούπολης

4. παραίτηση του Oδόακρου ñ ñ δ. 493

5. δηµοσίευση του Θεοδοσιανού Kώδικα ñ ñ ε. 425

°. Να εξηγήσεις τους όρους Εκγερµανισµός του κράτους, Πανεπιστήµιο της Κωνστα-

ντινούπολης, Θεοδοσιανός Κώδικας.

30

* Οι απαντήσεις στα Κριτήρια αξιολόγησης βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

Σ χ ε δ ι ά γ ρ α µ µ α τ η ς ε ν ό τ η τ α ς

31

H ¶A§H TH™ OP£O¢O•IA™ ME TI™

AIPE™EI™ KAI THN APXAIA £PH™KEIA 4

™Â ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ı· Ì¿ıÂȘ ÁÈ·:

ÙÔÓ ·ÁÒÓ· ηٿ ÙˆÓ ·ÈÚ¤ÛˆÓ.

Ù· ̤ÙÚ· ηٿ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ıÚËÛΛ·˜.

ÙË Û¯¤ÛË ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡-∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡.

α. O αγώνας κατά των αιρέσεων

Oι αιρέσεις – O Χριστιανισµός και παλιότερα αλλά κυρίως από την εποχή της αναγνώρι-

σής του ήλθε αντιµέτωπος µε ποικίλες αιρέσεις. Έτσι ονοµάστηκαν οι παρεκ-

κλίσεις από την ορθή χριστιανική διδασκαλία (Ορθοδοξία), όπως αυτή δια-

τυπώθηκε επίσηµα από την Εκκλησία, µε τη συνδροµή του Κράτους, στις Οι-

κουµενικές Συνόδους.

O Αρειανισµός – Aίρεση που κυριάρχησε κατά τον 4ο αι.

– ∆ίδασκε ότι ο Υιός είναι δηµιούργηµα του Πατρός, αµφισβητώντας τη θεό-

τητά του.

– Προκάλεσε αντιπαραθέσεις και είχε µεγάλη διάδοση τόσο ανάµεσα στους

υπηκόους της αυτοκρατορίας όσο και ανάµεσα στους Γότθους και τα άλλα

γερµανικά φύλα (εκτός των Φράγκων).

– Kαταδικάστηκε από τις οικουµενικές συνόδους της Νίκαιας (325) και της

Κωνσταντινούπολης (381).

Tο κράτος – Στήριξε υλικά και ηθικά τη νέα θρησκεία.

– Aναµείχθηκε στις δογµατικές διαµάχες.

– Tα θεολογικά ζητήµατα συνδυάστηκαν µε τις πολιτικές σκοπιµότητες.

32

O Μονοφυσιτισµός – Oι οπαδοί του θεωρούσαν –αντίθετα από αυτό που πρέσβευαν οι Νεστορια-

νοί– ότι η θεία φύση απορρόφησε την ανθρώπινη στο πρόσωπο του Χριστού.

– Aν και καταδικάστηκε από τη ∆′ Οικουµενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας

(451), κυριάρχησε στις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού Κράτους (Συ-

ρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτος).

– H καταπίεση των µονοφυσιτών από τη βυζαντινή κυβέρνηση υπήρξε ένας

από τους παράγοντες που διευκόλυναν αργότερα τις αραβικές κατακτήσεις

(630-650).

– Oι µονοφυσίτες αποδέχτηκαν την κυριαρχία των Αράβων, για να µπορέσουν

να απαλλαγούν από τη σκληρή στάση της κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης.

O αυτοκράτορας – 361-363: αποπειράθηκε να ξαναφέρει στη ζωή τη λατρεία των θεών του O-

Ιουλιανός λύµπου και να περιορίσει το δικαίωµα των χριστιανών να διδάσκουν σε µη

χριστιανικά σχολεία.

– H προσπάθειά του απέτυχε καθώς οι ιδέες του ήταν ανεδαφικές για την εποχή

του.

Τέλη 4ου-αρχές – Kύµα βίας ξέσπασε κατά των µνηµείων του αρχαίου κόσµου και των οπα-

5ου αι. δών της αρχαίας θρησκείας.

– Tο πλήθος οδηγούµενο από ορισµένους ακραίους και φανατικούς χριστια-

νούς γκρέµιζε ή µετέβαλε σε εκκλησίες τους αρχαίους ναούς και κατέστρεφε

τα γυµνά αγάλµατα.

O Νεστοριανισµός – Oι δογµατικές διαµάχες –οι οποίες κάλυπταν τοπικές και πολιτιστικές δια-

φορές– αναζωπυρώθηκαν κατά τον 5ο αι.

– Aφορούσαν τη σχέση της θείας και της ανθρώπινης φύσης στο πρόσωπο

του Χριστού.

– O Νεστοριανισµός τόνιζε την υπεροχή της ανθρώπινης φύσης.

– Kαταδικάστηκε από τη Γ′Οικουµενική Σύνοδο της Εφέσου (431).

Τέλη 4ου αι. – Kρίθηκε οριστικά η αντιπαράθεση µεταξύ αρχαίας θρησκείας και Χριστιανι-

σµού.

O αυτοκράτορας – Έδωσε το οριστικό πλήγµα στην αρχαία θρησκεία.

Θεοδόσιος Α′′ – Έκλεισε τους ναούς και τα µαντεία.

(379-395) – Aπαγόρευσε τους Ολυµπιακούς Αγώνες και τα Ελευσίνια Μυστήρια (392-

393 µ.Χ.).

β. Mέτρα κατά της αρχαίας θρησκείας

γ. H σχέση Xριστιανισµού-Eλληνισµού. Aπό τη σύγκρουση στη σύνθεση

1. Ο Θεοδόσιος Α′′ για τους αιρετικούς. [σελ. 13]

Βλ. παρακάτω, απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολι-

κού βιβλίου.

2. Πώς είδαν οι µονοφυσίτες την πολιτική του Ηρα-

κλείου. [σελ. 14]

Βλ. παρακάτω, απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολι-

κού βιβλίου.

3. Το αυτοκρατορικό διάταγµα του έτους 392 µ.Χ.

[σελ. 14]

Βλ. παρακάτω, απάντηση στην ερώτηση 3 του σχολι-

κού βιβλίου.

33

– Oι διώξεις αυτές είχαν και ανθρώπινα θύµατα: ένα από αυτά ήταν η φιλόσο-

φος Υπατία από την Αλεξάνδρεια.

Oι Μεγάλοι Πατέρες – Mια άλλη στάση απέναντι στον Ελληνισµό υποδεικνύουν οι Μεγάλοι Πα-

τέρες της Εκκλησίας (Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Νύσσης, Γρηγόριος

Ναζιανζηνός και Ιωάννης Χρυσόστοµος).

– Oι εξαίρετοι αυτοί εκπρόσωποι της χριστιανικής διανόησης (ρητορείας

και θεολογίας), που είχαν σπουδάσει σε φηµισµένες σχολές της Αθήνας

και των άλλων κέντρων του Ελληνισµού, στη διάρκεια του 4ου αι. στρά-

φηκαν συχνά κατά της αρχαίας ελληνικής θρησκείας.

– Παράλληλα, αξιοποίησαν την αρχαία ελληνική φιλοσοφία για τη διαµόρ-

φωση του δόγµατος της Τριαδικής Θεότητας και την αντιµετώπιση των

αιρέσεων και πρότειναν την επιλεκτική αξιοποίηση των κλασικών κειµέ-

νων, µε τον τρόπο της µέλισσας που παίρνει από τα άνθη µόνο ό,τι χρει-

άζεται (Μ. Βασίλειος).

– Με τη στάση τους αυτή οι Πατέρες διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύν-

θεση Χριστιανισµού και Ελληνισµού.

∞Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ËÁÒÓ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

◊Ù·Ó ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ ¤Ó· «¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi-ıÚË-

Û΢ÙÈÎfi» ÎÚ¿ÙÔ˜;

∆Ô µ˘˙¿ÓÙÈÔ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ıÚËÛ΢ÙÈÎfiÙÂ-ÚÔ ·fi Ù· ¿ÏÏ· Û‡Á¯ÚÔÓ¿ ÙÔ˘ ÚÈ-ÛÙÈ·ÓÈο ÎÚ¿ÙË. ∏ ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔ˘ ‰ÂÓ‹Ù·Ó Ô‡Ù ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ê·Ó·ÙÈ΋ Ô‡-Ù ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÚÔÏËÙÈ΋ Î·È ‰ÂÈÛÈ-‰·ÈÌÔÓÈ΋ ·fi ÙȘ ¿ÏϘ Û‡Á¯ÚÔÓ¤˜ÙÔ˘ ÎÔÈӈӛ˜ Î·È ÔÈ ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜·ÓÙÈı¤ÛÂȘ Ô‡ÙÂ Û˘¯ÓfiÙÂÚ˜ Ô‡ÙÂÛÊÔ‰ÚfiÙÂÚ˜ ·fi ·˘Ù¤˜ Ù˘ ¢‡Û˘.∏ ‰ÈÔ›ÎËÛ‹ ÙÔ˘ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó Û ¤ÚÈ·Ï·˚ÎÒÓ. ¶ÔÙ¤ ÙË ‰ÈÔ›ÎËÛ‹ ÙÔ˘ ‰ÂÓ ÙËӷӤϷ‚ ÎÏËÚÈÎfi˜, ÌfiÓÔ Î·È ÌfiÓÔ

4. Οι χριστιανοί και τα αρχαία µνηµεία. [σελ. 14]

Το παράθεµα είναι µια επιστολή διαµαρτυρίας

του µεγάλου εθνικού φιλοσόφου και ρήτορα

Λιβάνιου από την Αντιόχεια προς τον αυτοκρά-

τορα Θεοδόσιο. Σε αυτήν ο Λιβάνιος καταγ-

γέλλει µε πικρή ειρωνεία τον τυφλό φανατισµό

των χριστιανών µοναχών, οι οποίοι, χωρίς να

έχει εκδοθεί σχετικός βασιλικός νόµος, κρα-

τούν κλειστούς τους ναούς της αρχαίας θρη-

σκείας, εµποδίζουν το άναµµα φωτιάς στους

βωµούς και την προσφορά λιβανιού και άλλων

θυµιαµάτων στους θεούς, καταστρέφουν ανε-

λέητα τα ιερά των οπαδών της αρχαίας θρη-

σκείας και δολοφονούν τους ιερείς, όταν αντι-

δρούν ή διαµαρτύρονται.

Το απόσπασµα µας βοηθά να κατανοήσουµε το κύµα βίας που ξέσπασε κατά των µνη-

µείων του αρχαίου κόσµου και των οπαδών της νέας θρησκείας στα τέλη του 4ου και τις

αρχές του 5ου αιώνα. Ακραίοι και φανατικοί χριστιανοί γκρέµιζαν ή µετέβαλαν σε εκκλη-

σίες τους αρχαίους ναούς και κατέστρεφαν τα γυµνά αγάλµατα, ενώ κάποιες φορές οι

διώξεις αυτές είχαν και ανθρώπινα θύµατα.

1. Μέγας Βασίλειος... [σελ. 13]

Πρόκειται για µικρογραφία χειρογράφου που

χρονολογείται τον 15ο αι. και απεικονίζει τη

µορφή του Μεγάλου Βασιλείου. Ο Μέγας Βα-

σίλειος ήταν επίσκοπος Καισαρείας (πρωτεύ-

ουσα της Καππαδοκίας, επαρχίας της Μ.

Ασίας) και ένας από τους Μεγάλους Πατέρες

της Εκκλησίας. Οι εξαίρετοι αυτοί εκπρόσωποι

της χριστιανικής διανόησης, έχοντας σπουδά-

σει κατά τον 4ο αι. στις φηµισµένες σχολές της

Αθήνας και άλλων κέντρων του Ελληνισµού,

34

ÂÍ·ÈÙ›·˜ Ù˘ ÎÏËÚÈ΋˜ ÙÔ˘ ȉÈfiÙËÙ·˜. […]∆Ô µ˘˙¿ÓÙÈÔ Â›Ó·È ¤Ó· ÎÚ¿ÙÔ˜ Ì ÔÚıfi‰Ô-ÍÔ ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ‰fiÁÌ· Î·È ıÚËÛΛ·, Ô˘fï˜ ‰ÂÓ ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û ÎÏËÚÈÎÔ‡˜ ÛÙˉÈÔ›ÎËÛ‹ ÙÔ˘ ÎÈ Ô‡Ù ÙÔ˘˜ ¿ÊËÓ ӷ ·Ó·-ÌȯıÔ‡Ó ·˘ÙÔ‰›Î·È· ÛÙȘ ÎÚ·ÙÈΤ˜ Ôı¤-ÛÂȘ. ∂›Ó·È, ÏÔÈfiÓ, ÂÎÏ·˚ÎÂ˘Ì¤ÓÔ ÎÚ¿ÙÔ˜.∏ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔ˘ ·ÓÙÏ› ·fi ÙËÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ·fï˜ ÂÌÓ¤ÂÙ·È ·fi ÙÔ ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi Ó‡-Ì· Î·È Ô‰ËÁÂ›Ù·È ·fi ÙË ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋ ËıÈ-΋. […] ∏ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÎÔÈÓˆÓ›· ›ӷÈ, ÏÔÈ-fiÓ, ÌÈ· Ù˘È΋ ÌÂ۷ȈÓÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·.

π.∫·Ú·ÁÈ·ÓÓfiÔ˘ÏÔ˜, ∆Ô µ˘˙·ÓÙÈÓfi KÚ¿ÙÔ˜,ÛÂÏ. 401-403 (‰È·Û΢‹)

∞Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ËÁÒÓ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

ÕÁÈÔ˜ ∞˘ÁÔ˘ÛÙ›ÓÔ˜ (354-430) – ¤Ó·˜ ÚÈÛÙÈ·Ófi˜ Ô˘ Ë ÛΤ„Ë ÙÔ˘

΢ÚÈ¿Ú¯ËÛ ÛÙÔÓ ªÂÛ·›ˆÓ·

ŒÓ·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˘˜ ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜ÛÙÔ¯·ÛÙ¤˜ Î·È ıÂÔÏfiÁÔ˘˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙԢηıÒ˜ Î·È ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÔÏ˘ÁÚ·ÊfiÙÂ-ÚÔ˘˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ Ù˘ Ï·ÙÈÓÈ΋˜ ·ÙÚÔÏÔ-Á›·˜. °ÂÓÓ‹ıËΠÛÙËÓ ∆·Á¿ÛÙË ¡Ô˘Ìȉ›·˜Ù˘ ∞ÊÚÈ΋˜, ÛÔ‡‰·Û ÚËÙÔÚÈ΋ ÛÙËÓ∫·Ú¯Ë‰fiÓ·, ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ ıÂÔÏÔÁÈΤ˜ÛÔ˘‰¤˜ ÛÙË ƒÒÌË Î·È ‚·ÊÙ›ÛÙËΠÚÈ-

αξιοποίησαν την αρχαία ελληνική φιλοσοφία

για τη διαµόρφωση του δόγµατος της Τριαδι-

κής Θεότητας και την αντιµετώπιση των αιρέ-

σεων. Συγκεκριµένα, ο Βασίλειος διαµόρφω-

σε πειστική επιχειρηµατολογία στο ζήτηµα της

αίρεσης του Αρείου. Με το έργο και τη στάση

τους οι Πατέρες διευκόλυναν τον διάλογο και

τη σύνθεση Χριστιανισµού και Ελληνισµού.

2. Παράσταση µωσαϊκού από έπαυλη στην Αντιόχεια µε σκηνή θυσίας (αρχές 4ου

αι.)... [σελ. 15]

Η παράσταση του µωσαϊκού δαπέδου από έπαυλη της Αντιόχειας συνδέεται µε τις τελε-

τουργίες της αρχαίας θρησκείας και τις πικρές απογοητεύσεις που δοκίµασε ο αυτο-

κράτορας Ιουλιανός, ως υπέρµαχος της αναγέννησης της αρχαίας θρησκείας και των

λατρευτικών εθίµων της. Ο Ιουλιανός για τον σκοπό αυτό επιχείρησε να τελέσει θυσία

στον ναό του Απόλλωνος στη ∆άφνη, ένα γραφικό προάστειο της πόλης της Αντιόχει-

ας, όµως η προσπάθειά του δεν βρήκε απήχηση.

1. Πώς χαρακτήριζε και πώς αντιµετώπιζε η αυτοκρατορική εξουσία τους αιρετι-

κούς και πώς οι αιρετικοί την κεντρική εξουσία, σύµφωνα µε τα δύο πρώτα πα-

ραθέµατα;

AΠANTHΣH

Το πρώτο απόσπασµα προέρχεται από τον Θεο-

δοσιανό Κώδικα. Σε αυτό ο αυτοκράτορας Θεο-

δόσιος Α′ (περί το 380) εξαγγέλλει σκληρά µέτρα

κατά των αιρέσεων, εκφράζοντας συγχρόνως την

άποψη ότι οι αιρετικοί είναι ανόητοι και µανιώ-

δεις. Για τον λόγο αυτό τους απαγορεύει να ονο-

µάζουν εκκλησίες τους τόπους των συγκεντρώσε-

ών τους και τους απειλεί µε τιµωρίες. Θεωρεί, επί-

σης, ότι ο χαρακτηρισµός «αιρετικός» προσάπτει

35

∞·ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙȘ EÚˆÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

°ÓˆÛÙÔ› «∂ıÓÈÎÔ›»

¶ÏˆÙ›ÓÔ˜ (205-270)

™ËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜ Ù˘ ‡ÛÙÂÚ˘ ·Ú-¯·ÈfiÙËÙ·˜ Î·È È‰Ú˘Ù‹˜ Ù˘ ÓÂÔÏ·ÙˆÓÈ΋˜Û¯ÔÏ‹˜ Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜.∞ÈÁ‡ÙÈÔ˜, ÁÂÓÓË-̤ÓÔ˜ Û ÌÈ· ÌÈÎÚ‹ ·گȷ΋ fiÏË, ›¯Â·Û¯ÔÏËı› ÛÔ‚·Ú¿ Ì ÙÔÓ ÁÓˆÛÙÈÎÈÛÌfi.∂›¯Â ÙÔÓ ›‰ÈÔ ‰¿ÛηÏÔ Ì ÙÔÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓfiøÚÈÁ¤ÓË. ∂ȯ›ÚËÛ ӷ ÂÍȯÓÈ¿ÛÂÈ ÙËÓÂ͈ÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙˆÓ ¶ÂÚÛÒÓ Î·È ÙˆÓ

ÛÙÈ·Ófi˜ ÛÙÔ ªÈÏ¿ÓÔ. ∂›¯Â ÂÓÙ·¯ı› ÛÙÔ Ú‡̷ÙÔ˘ ª·Óȯ·˚ÛÌÔ‡, Ô˘ ÁÓÒÚÈÛ ȉȷ›ÙÂÚˤͷÚÛË ÙÔÓ 4Ô ·È.∞ÚÁfiÙÂÚ· ÛÙË ƒÒÌË ÔÈ Ó¢-Ì·ÙÈΤ˜ ·ÓËÛ˘¯›Â˜ Î·È ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ÙÔÓÔ‰‹ÁËÛ·Ó ÛÙË ‰È‰·Ûηϛ· ÙÔ˘ ∞Ì‚ÚÔÛ›Ô˘ ηÈÛÙËÓ ÂÓ·Û¯fiÏËÛË Ì ÙÔÓ ¶Ï¿ÙˆÓ·, fiÔ˘ ηÈÚÔÛÂÏ·ıËΠ·fi ÙÔÓ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi.™Ù· ¤Ú-Á· ÙÔ˘ Û˘ÁηٷϤÁÂÙ·È Î·È ÌÈ· ·fi ÙȘ ÛËÌ·-ÓÙÈÎfiÙÂÚ˜ Î·È «·˘ÙÔ‚ÈÔÁڷʛ˜» Ù˘ Â˘Úˆ-·˚΋˜ ÏÔÁÔÙ¯ӛ·˜,ÔÈ ∂ÍÔÌÔÏÔÁ‹ÛÂȘ ÙÔ˘.

ατιµία στους οπαδούς των παρεκκλίσεων από

την ορθή πίστη. Πράγµατι, κατά την περίοδο

του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α′ εφαρµόστη-

καν σκληρές διώξεις σε βάρος τόσο των αιρέ-

σεων όσο και της αρχαίας θρησκείας. Την πε-

ρίοδο της ηγεµονίας του έκλεισαν οι ναοί και

τα µαντεία της αρχαίας θρησκείας και απαγο-

ρεύθηκαν οι Ολυµπιακοί Αγώνες και τα Ελευ-

σίνια Μυστήρια.

Στο δεύτερο παράθεµα ο Σύρος χρονογρά-

φος Μιχαήλ εξηγεί τους λόγους της απώλειας

των ανατολικών επαρχιών του Ρωµαϊκού Κρά-

τους από την πλευρά των µονοφυσιτών. Οι µο-

νοφυσίτες κατηγορούσαν τους Ρωµαίους ότι εί-

χαν αφαιρέσει τις εκκλησίες τους και τον Ηρά-

κλειο ότι δεν δεχόταν τα παράπονά τους. Κατα-

λόγιζαν στους Ρωµαίους σκληρότητα, κακία, ορ-

γή και σκληρό φανατισµό και θεωρούσαν ότι η

κατάκτηση των επαρχιών αυτών από τους Άρα-

βες υπήρξε ένα είδος θείας τιµωρίας για τους

Ρωµαίους.

2. Να εξηγήσεις τη σηµασία των όρων καθο-

λικός και ορθόδοξος στα δύο παραθέµατα.

Με ποια σηµασία χρησιµοποιούνται αυτοί

οι όροι σήµερα;

AΠANTHΣH

Ο όρος «καθολικοί» χριστιανοί χρησιµοποιείται στο πρώτο απόσπασµα γι’ αυτούς που

ακολουθούν το αναγνωριζόµενο χριστιανικό δόγµα και µένουν πιστοί στο επίσηµο δόγ-

µα της Εκκλησίας. Σήµερα, ο όρος δηλώνει τους οπαδούς της Ρωµαϊκής ή Ρωµαιοκαθο-

λικής Εκκλησίας, που διαφοροποιήθηκε από την Ανατολική µε το Σχίσµα του 1054. Στο

δεύτερο απόσπασµα ο Μιχαήλ ο Σύρος, ο µονοφυσίτης χρονογράφος, χρησιµοποιεί

τον όρο «ορθόδοξοι» για τους οµοϊδεάτες του µονοφυσίτες, καθώς αυτοί θεωρούσαν

ότι υπερασπίζονταν την ορθή δογµατική άποψη.

Σήµερα, ο όρος «ορθόδοξος» δηλώνει τον πιστό της Aνατολικής Ορθόδοξης Χρι-

στιανικής Εκκλησίας.

36

πÓ‰ÒÓ. ∞ÚÁfiÙÂÚ·, ‚˘ı›ÛÙËΠÛÙËÓ ·Ú¯·›·‰È·ÏÂÎÙÈ΋ ÙÔ˘ ¶Ï¿ÙˆÓ·. ∂ÁηٷÛÙ¿ıËÎÂÛÙË ƒÒÌË, fiÔ˘ Î·È ·Ú¤ÌÂÈÓ ̤¯ÚÈ ÙÔÙ¤ÏÔ˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘, Î·È ‰›‰·Í ÊÈÏÔÛÔ-Ê›·. ∞Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔÓ Â˘Ú‡ ·ÎÏÔ Ì·ıËÙÒÓÙÔ˘ ‹Ù·Ó Î·È Ô ¶ÔÚʇÚÈÔ˜ ·fi ÙËÓ ∆‡ÚÔ.

À·Ù›· ·fi ÙËÓ ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ· (370-418)

∏ À·Ù›· ‹ÚÍ ÓÂÔÏ·ÙˆÓÈ΋ ÊÈÏfiÛÔ-ÊÔ˜ Î·È Ì·ıËÌ·ÙÈÎfi˜. Œ˙ËÛÂ Î·È ‰›‰·ÍÂÛÙËÓ ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ· fiÔ˘ Î·È ‰ÔÏÔÊÔÓ‹ıË-Π·fi fi¯ÏÔ Ê·Ó·ÙÈÎÒÓ ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ. ∫fi-ÚË ÙÔ˘ Ì·ıËÌ·ÙÈÎÔ‡ Î·È ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˘ £¤-ˆÓ·, ¤Ï·‚ ÙËÓ Î·Ï‡ÙÂÚË ‰˘Ó·Ù‹ Âη›-‰Â˘ÛË Î·È Ù·Í›‰Â„ ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· Î·È ÙËÓπÙ·Ï›·. ∂ÈÛÙÚ¤ÊÔÓÙ·˜ ÛÙËÓ ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ·¤ÁÈÓ ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ Ù˘ ÂΛ Û¯ÔÏ‹˜ وӶϷوÓÈÛÙÒÓ (400 Ì.Ã.), ‰›‰·Í ÊÈÏÔÛÔ-Ê›· Î·È Ì·ıËÌ·ÙÈο Î·È ·ÔÙ¤ÏÂÛ fiÏÔ¤Ï͢ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ‰È·ÓÔÔ‡ÌÂÓÔ˘˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜.¶ÔÏÏÔ› ·fi ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ Ù˘ ·Ó‹Î·ÓÛÙÔ˘˜ ·ÓÒÙ·ÙÔ˘˜ ·ÎÏÔ˘˜ Ù˘ ·ÚÈÛÙÔ-ÎÚ·Ù›·˜ Ù˘ fiÏ˘ Î·È ¤ÁÈÓ·Ó ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜. ∏ ›‰È· ÂËÚ¿ÛÙËÎÂÚÔÛˆÈο ·fi ÙÔ˘˜ ÓÂÔÏ·ÙˆÓÈÎÔ‡˜¶ÏˆÙ›ÓÔ Î·È π¿Ì‚ÏȯÔ. ∂Âȉ‹ Ë ‰Ú¿ÛË Ù˘ıˆڋıËΠÂÈΛӉ˘ÓË ÁÈ· ÙËÓ ÂͿψÛËÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡, ÛÙ·‰È·Î¿ ηÏÏÈÂÚÁ‹-ıËΠÎϛ̷ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ Ù˘, Ô˘ Ô‰‹ÁËÛ ÛÙË‚›·ÈË ‰ÔÏÔÊÔÓ›· Ù˘ ·fi ÙÔÓ fi¯ÏÔ ‹ ·fiÔÌ¿‰Â˜ Ê·Ó·ÙÈÎÒÓ ÌÔÓ·¯ÒÓ.

37

3. Ποια η σηµασία του αυτοκρατορικού διατάγµατος του έτους 392 µ.X. για την

αρχαία θρησκεία και τους οπαδούς της;

AΠANTHΣH

Το αυτοκρατορικό διάταγµα του 392 περιλάµβανε αυστηρά µέτρα κατά της αρχαίας

θρησκείας· η παραβίασή τους συνεπαγόταν βαριές ποινές και γι’ αυτό αποτέλεσε θανά-

σιµο πλήγµα κατά της αρχαίας θρησκείας και των εκδηλώσεών της. Το απόσπασµα αυ-

τό από τον νόµο κατά των εθνικών περιλήφθηκε εκ των υστέρων στον Θεοδοσιανό

Κώδικα, αλλά είχε εκδοθεί το 392 από τον Θεοδόσιο Α′. Ο νόµος αυτός απαγόρευε

την τέλεση θυσιών από τους οπαδούς της αρχαίας θρησκείας, µε την απειλή ότι η πράξη

αυτή θα θεωρηθεί έγκληµα εσχάτης προδοσίας και θα τιµωρηθεί ανάλογα, δηλαδή µε

θάνατο, ακόµη και αν ο δράστης δεν επιβουλεύεται τη ζωή του ηγεµόνα. Τα µέτρα που

εφάρµοσε ο Θεοδόσιος Α′ έδωσαν το οριστικό πλήγµα στην αρχαία θρησκεία και την

εδραίωση του ορθόδοξου Χριστιανισµού ως κρατική θρησκεία.

4. Σχολίασε την επιθετική στάση µιας µερίδας χριστιανών εναντίον των µνηµείων

και των οπαδών της θρησκείας των Ολυµπίων και εκτίµησε τις συνέπειές της.

AΠANTHΣH

Στα τέλη του 4ου και τις αρχές του 5ου αιώνα η σύγκρουση µεταξύ Xριστιανισµού και

αρχαίας θρησκείας κορυφώθηκε µε το ξέσπασµα έντονου κύµατος βίας εναντίον µνη-

µείων και οπαδών της αρχαίας θρησκείας. Πέρα από την καταστροφή αρχαίων ιερών

και αγαλµάτων, υπήρξαν και ανθρώπινα θύµατα, µε χαρακτηριστικό παράδειγµα τη βί-

αιη δολοφονία της Aλεξανδρινής φιλοσόφου Υπατίας από οµάδες φανατικών χριστια-

νών, το 415. Η µανία και ο φανατισµός των χριστιανών κατά των µνηµείων και των

εκπροσώπων του αρχαίου κόσµου εξηγείται από το χαµηλό µορφωτικό επίπεδο τόσο

του απλού λαού, ο οποίος καθ’ όλες τις εποχές διακρινόταν από τάση για βιαιότητες και

καταστροφές, που αποτελούσαν γι’ αυτόν ένα είδος ψυχολογικής εκτόνωσης, όσο και

των µοναχών, που ηγούνταν ή τουλάχιστον επέτρεπαν την ανάπτυξη φανατισµού και

την εκδήλωση βίαιων πράξεων. Το αποτέλεσµα ήταν να καταστραφούν πολλά έργα

υψηλής τέχνης και αριστουργήµατα του αρχαίου πολιτισµού, καθώς αναρίθµητοι ναοί

και αγάλµατα καταστράφηκαν, χάθηκαν ή λεηλατήθηκαν.

4.1 ∆È ‹Ù·Ó ÔÈ ·ÈÚ¤ÛÂȘ; °È·Ù› ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ Î·È Ë EÎÎÏËÛ›· ÚÔÛ¿ıËÛ·Ó Ó· ÂÈ‚¿-ÏÔ˘Ó ÙËÓ √ÚıÔ‰ÔÍ›·;

4.2 ¶ÔȘ ‹Ù·Ó ÔÈ ÂÈÙÒÛÂȘ ÙˆÓ ·ÈÚ¤ÛÂˆÓ ÛÙÔ ·Ó·ÙÔÏÈÎfi ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ƒˆÌ·˚ÎÔ‡∫Ú¿ÙÔ˘˜;

4.3 ∆È ÁÓˆÚ›˙ÂȘ ÁÈ· ÙË Û‡ÁÎÚÔ˘ÛË ÌÂٷ͇ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡ Î·È ·Ú¯·›·˜ ıÚËÛΛ·˜;

4.4 ªÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ÙÔ ·Ú·Î¿Ùˆ ·Ú¿ıÂÌ· ÌÔÚ›˜ Ó· ÏËÚÔÊÔÚËı›˜ ÁÈ· ÙȘ ÔÏÈ-ÙÈΤ˜ Î·È ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ ÂÔÈı‹ÛÂȘ ÙÔ˘ πÔ˘ÏÈ·ÓÔ‡.

πÔ˘ÏÈ·Ófi˜

√ πÔ˘ÏÈ·Ófi˜ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ ÙËÓ «ÎÔÈÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ». ∂ÎÚÔÛˆÔ‡Û ÙËÓ ˘Ô‚·ıÌÈṲ̂ÓË

·ÓÒÙÂÚË Ù¿ÍË ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ fiÏÂˆÓ Ù˘ ªÈÎÚ¿˜ ∞Û›·˜ – ·ÓıÚÒÔ˘˜ «¤ÓÙÈÌÔ˘˜» Ô˘

›¯·Ó ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ Ì ·˘Í·ÓfiÌÂÓË ÔÚÁ‹ ÙȘ ‚Ï·ÛÊË̛˜, ÙÔÓ ÚÔÎÏËÙÈÎfi ÏÔ‡ÙÔ Î·È ÙË ‚·-

ıÈ¿ ȉÂÔÏÔÁÈ΋ Û‡Á¯˘ÛË Ù˘ ·˘Ï‹˜ ÙÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ µ′. ªÂ ÙËÓ Î·ıȤ-

ÚˆÛË ÏÔ‡ÛÈˆÓ ·Á·ÓÈÛÙÈÎÒÓ ÂÔÚÙÒÓ Î·È ÙËÓ Â͇„ˆÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ı¤Û˘ ÙˆÓ ·Á·ÓÈÛÙÈÎÒÓ

ÈÂÚ¤ˆÓ, Ô πÔ˘ÏÈ·Ófi˜ ÙÔ‡˜ ¤‰ÂÈÍ ˆ˜ ÔÈ ıÂÔ› ˘‹Ú¯·Ó Î·È Ë ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘˜ ÌÔÚÔ‡Û ӷ Á›ÓÂÈ ·È-

ÛıËÙ‹. ∂¤‚·Ï ¤Ó· ηıÂÛÙÒ˜ «ÏÈÙfiÙËÙ·˜», ÌÂÙ¿ ÙË Ú·Á‰·›· ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ·˘ÏÈ΋˜ ˆ‹˜ ·fi Ù·

¯ÚfiÓÈ· ÙÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘. •·Ó¿ÊÂÚ ÛÙË ÌÓ‹ÌË ÙˆÓ ·ÓÒÙÂÚˆÓ Ù¿ÍÂˆÓ ÔÚfiÛËÌ· Ô˘ ›¯·Ó Û˘-

Ì·Ú·Û‡ÚÂÈ Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Ú¢ÛÙfiÙËÙ· ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ ÙÔ˘ 4Ô˘ ·ÈÒÓ·: ÙȘ ·ÚfiÙÚ˘Ó ӷ ı˘ÌËıÔ‡Ó ÙÔ

·Ú¯·›Ô ·ÚÔ˜ ÙÔ˘ ·Á·ÓÈÛÙÈÎÔ‡ ÈÂÚ·Ù›Ԣ Î·È ÙȘ ·Ï·È¤˜ ·Ú·‰fiÛÂȘ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ¢ı‡Ó˘

ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÊÙˆ¯Ô‡˜. ∂ȯ›ÚËÛ ӷ Û˘ÓÂÓÒÛÂÈ, Á‡Úˆ ·fi ÙÔ˘˜ ·Ú¯·›Ô˘˜ Ó·Ô‡˜, fiÏÂȘ Ô˘ ›¯·Ó

‰È¯·ÛÙ› ·Ó¿ÌÂÛ· Û ÓÂfiÏÔ˘ÙÔ˘˜ Î·È ÍÂÂṲ̂ÓÔ˘˜ ·ÚÈÛÙÔÎÚ¿Ù˜, ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ Û˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ Ù˘

fiÏ˘ Î·È ÙÔÓ ÚÈÛÙÈ·Ófi ›ÛÎÔÔ.

∞˘Ù‹ Ë «·Á·ÓÈÛÙÈ΋ ·ÓÙ›‰Ú·ÛË» Ù˘ ‚·ÛÈÏ›·˜ ÙÔ˘ πÔ˘ÏÈ·ÓÔ‡ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÌÈ· ÚÔÌ·ÓÙÈ΋ ·fi-

ÂÈÚ· Ó· Á˘Ú›ÛÔ˘Ó ÔÈ ‰Â›ÎÙ˜ ÙÔ˘ ÚÔÏÔÁÈÔ‡ ›Ûˆ ÛÙȘ ̤Ú˜ ÙÔ˘ ª¿ÚÎÔ˘ ∞˘ÚËÏ›Ô˘. Ÿˆ˜ ÙfiÛ˜

¿ÏϘ «·ÓÙȉڿÛÂȘ», ‹Ù·Ó ÌÈ· ÔÚÁÈṲ̂ÓË ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÂÎηı¿ÚÈÛ˘ ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌÒÓ Ì fiÛÔ˘˜ ›-

38

ª·ı·›ÓÔÓÙ·˜ ·fi ÙȘ ËÁ¤˜

£ ∂ ª ∞ ∆ ∞ ¶ ƒ √ ™ ∞ ¶ ∞ ¡ ∆ ∏ ™ ∏ – ¢ ƒ ∞ ™ ∆ ∏ ƒ π √ ∆ ∏ ∆ ∂ ™ *

∂ÚˆÙ‹ÛÂȘ ηٷÓfiËÛ˘

* Οι απαντήσεις στα Θέµατα προς απάντηση – ∆ραστηριότητες βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

¯·Ó Û˘ÓÂÚÁ·ÛÙ› Ì ÙÔ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ Î·ıÂÛÙÒ˜. º˘ÛÈο, Ô πÔ˘ÏÈ·Ófi˜ ·ÓËÛ˘¯Ô‡Û ·fi ÙË ÁÔÚÁ‹

ÂͿψÛË ÙÔ˘ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔ‡ ÛÙȘ ηÙÒÙÂÚ˜ Ù¿ÍÂÈ˜Ø ·ÏÏ¿, Ô Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi˜ ÛÙfi¯Ô˜ ÙÔ˘ Ì›ÛÔ˘˜ ÙÔ˘

‹Ù·Ó ÂΛӷ Ù· ̤ÏË Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ·ÓÒÙÂÚ˘ Ù¿Í˘ Ô˘ ›¯·Ó Û˘Ì‚È‚·ÛÙ› Ì ÙÔ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi

ηıÂÛÙÒ˜ ÙÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ µ′. ◊Ù·Ó Ô ÓÔıÂ˘Ì¤ÓÔ˜ ÎÏ·ÛÈÎÈÛÌfi˜ ÙˆÓ XÚÈ-

ÛÙÈ·ÓÒÓ Ù˘ ·ÓÒÙÂÚ˘ Ù¿Í˘ Ô˘ Â¤Û˘Ú ÙË Ì‹ÓÈÓ ÙÔ˘. ∏ ·È‰Â›·, ¤ÌÂÓÂ, ‹Ù·Ó ÙÔ ‰ÒÚÔ ÙˆÓ

ıÂÒÓ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜. √È ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ›¯·Ó ηٷ¯Ú·ÛÙ› ·˘Ùfi ÙÔ ıÂfiÛÙ·ÏÙÔ ‰ÒÚÔ: ÔÈ ∞Ô-

ÏÔÁËÙ¤˜ ÙÔ˘˜ ¤Î·Ó·Ó ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ˘ Î·È ÙˆÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂˆÓ ÁÈ· Ó·

‚Ï·ÛÊËÌ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ıÂÔ‡˜Ø ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ·˘ÏÈÎÔ› ›¯·Ó ·ÔÌ˘˙‹ÛÂÈ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÁÈ·

Ó· Ê·ÓÔ‡Ó ÔÏÈÙÈṲ̂ÓÔÈ.

P. Brown, √ ÎfiÛÌÔ˜ Ù˘ ‡ÛÙÂÚ˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, 150-750 Ì.Ã.,

ÂΉ. ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ·, ∞ı‹Ó· 1998, ÛÂÏ. 98-99

Κριτήριο αξιολόγησης*

A. Να αντιστοιχίσεις τα στοιχεία της στήλης Α µε τα στοιχεία της στήλης Β και

της στήλης Γ.

Α Β Γ

1. Αρειανισµός α. τόνιζε την υπεροχή της i. Γ′Οικουµενική Σύνοδος

ανθρώπινης φύσης της Εφέσου (431)

2. Νεστοριανισµός β. οι οπαδοί του θεωρούσαν ii. Οικουµενικές σύνοδοι

ότι η θεία φύση απορρόφησε της Νίκαιας (325) και

την ανθρώπινη στο πρόσωπο της Κωνσταντινούπολης

του Χριστού (381)

3. Μονοφυσιτισµός γ. αµφισβητούσε τη θεότητα iii. ∆′Οικουµενική Σύνοδος

του Υιού και δίδασκε ότι της Χαλκηδόνας

είναι δηµιούργηµα του Πατρός

B. Να εξηγήσεις τους όρους Αιρέσεις, Οικουµενικές Σύνοδοι.

39

* Οι απαντήσεις στα Κριτήρια αξιολόγησης βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

Σ χ ε δ ι ά γ ρ α µ µ α τ η ς ε ν ό τ η τ α ς

40

O IOY™TINIANO™ KAI TO EP°O TOY5

™Â ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ı· Ì¿ıÂȘ ÁÈ·:

ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡, ÂÛˆÙÂÚÈ΋ Î·È Â͈ÙÂÚÈ΋.

Ù· ÎÙ›ÛÌ·Ù· Î·È ÙËÓ ∞Á›· ™ÔÊ›·.

α. H πολιτική του Iουστινιανού

O Ιουστινιανός Α′′ – Ένας από τους σηµαντικότερους αυτοκράτορες της πρώιµης βυζαντινής ιστο-

(527-565) ρίας.

H Στάση του Νίκα – Tο 532 ο Ιουστινιανός κατέστειλε µε αποφασιστικότητα, και σε συνεργασία

µε την ικανότατη σύζυγό του Θεοδώρα, την εξέγερση των δήµων του Ιππο-

δρόµου Πράσινων και Βένετων και του λαού της Κωνσταντινούπολης.

– Eνίσχυσε την αυτοκρατορική εξουσία και περιόρισε σηµαντικά τη δύναµη των

δήµων.

Oι µεγαλογαιοκτήµονες – O αυτοκράτορας προσπάθησε µε αυστηρούς νόµους να περιορίσει τη δύναµη

των µεγάλων γαιοκτηµόνων των επαρχιών και να προστατεύσει τους ελεύθερους

αγρότες που ήταν πολύ χρήσιµοι στην κεντρική εξουσία γιατί πλήρωναν φόρους.

Tο πολιτικό του – Ένα κράτος, µια εκκλησία, µια νοµοθεσία.

πρόγραµµα

β. Eσωτερική πολιτική

Oι ∆ήµοι του – Πράσινοι και Βένετοι.

Ιπποδρόµου – Έµοιαζαν µε αθλητικά σωµατεία αλλά είχαν και πολιτική ισχύ.

41

H κωδικοποίηση του – Yπήρξε το διαρκέστερο έργο του αυτοκράτορα.

Ρωµαϊκού – Eπειδή το πλήθος και οι αντιφάσεις των νόµων δυσκόλευαν την οµαλή απονο-

∆ικαίου µή της δικαιοσύνης, συνέστησε επιτροπή ειδικών για την αναθεώρηση του

ισχύοντος ∆ικαίου.

O στόχος της – Ήταν η αποκατάσταση της Ρωµαϊκής Οικουµένης, δηλαδή η ανόρθωση της

ρωµαϊκής εξουσίας στη ∆ύση.

ñ Tο Βανδαλικό Βασίλειο στη Β. Αφρική καταλύθηκε εύκολα και γρήγορα

(533-534).

ñ Oι αγώνες για την κατάλυση του Oστρογοτθικού Bασιλείου στην Iταλία

υπήρξαν µακροί και σκληροί (535-555).

ñ Aπό το Βησιγοτθικό Βασίλειο στην Ισπανία ανακτήθηκαν µόνο οι παράκτιες

περιοχές στα νοτιοανατολικά.

O θρησκευτικός – O αυτοκράτορας προσπάθησε να επιβάλει την Ορθοδοξία σε όλη την έκταση

τοµέας της αυτοκρατορίας.

– Kαταδίωξε τους οπαδούς των αιρέσεων και της αρχαίας θρησκείας.

– Tο 529 ανέστειλε τη λειτουργία της Νεοπλατωνικής Ακαδηµίας στην Αθήνα.

– Φρόντισε µε κάθε µέσο να διαδώσει τον Χριστιανισµό σε λαούς του Καυκά-

σου και της Ανατολικής Αφρικής.

H νοµοθεσία του – Mέσα σε µια πενταετία (529-534) εκδόθηκαν:

Ιουστινιανού ñ ο Ιουστινιάνειος Κώδικας µε τους πριν από τον Ιουστινιανό αυτοκρα-

τορικούς νόµους.

ñ ο Πανδέκτης· περιλάµβανε γνώµες Pωµαίων νοµικών.

ñ οι Εισηγήσεις· εγχειρίδιο για τους αρχάριους σπουδαστές της Νοµικής.

ñ οι Νεαρές (δηλαδή νέοι νόµοι), οι οποίες εκδόθηκαν µετά το 534 και

γράφτηκαν οι περισσότερες στα ελληνικά, γιατί οι υπήκοοι του ανατολικού

τµήµατος κυρίως δεν κατανοούσαν τη λατινική.

– Tο Ιουστινιάνειο ∆ίκαιο αποτέλεσε τη βάση του ∆ικαίου της Νεότερης Ευ-

ρώπης.

H κατάσταση – Έγινε πολύ επικίνδυνη όταν ο Πέρσης µεγάλος βασιλιάς Χοσρόης Α′ κατέλαβε

στην Ανατολή εκτεταµένες περιοχές.

– Συνθήκη του 562: η εύθραυστη ισορροπία µεταξύ των δύο υπερδυνάµε-

ων της εποχής, Βυζαντίου και Περσίας, αποκαταστάθηκε.

γ. Eξωτερική πολιτική

42

∆ούναβης και – O Ιουστινιανός έκτισε πολλά φρούρια.

Χερσόνησος – ∆απάνησε τεράστια ποσά για την εξαγορά της ειρήνης.

του Αίµου – ∆εν µπόρεσε να αναχαιτίσει τις καταστροφικές εισβολές των Σλάβων και άλ-

λων λαών στις ευρωπαϊκές επαρχίες.

Tο οικοδοµικό – Yπήρξε ιδιαίτερα φιλόδοξο.

πρόγραµµα του – Kατασκευάστηκε µεγάλος αριθµός έργων χρήσιµων: α) στην άµυνα (φρούρια

Ιουστινιανού και τείχη), β) τη θρησκεία (ναοί), γ) την υποδοµή και την κοινή ωφέλεια

(δρόµοι, γέφυρες, υδραγωγεία, αποθήκες σιτηρών).

– Λίγα από αυτά άντεξαν στο πέρασµα του χρόνου, όπως οι οχυρώσεις της συ-

ριακής Σεργιούπολης και η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη.

Αποτίµηση – Ήταν σύµφωνη µε τη ρωµαϊκή παράδοση και πολύ φιλόδοξη.

της εξωτερικής – Ξεπερνούσε τις δυνατότητες του κράτους.

πολιτικής του – Oι πόλεµοί του στη ∆ύση και την Ανατολή απογύµνωσαν τις ευρωπαϊκές επαρ-

Ιουστινιανού χίες από στρατεύµατα και άδειασαν τα κρατικά ταµεία.

– Eξασθένισε τη διεθνή θέση του Βυζαντίου.

– Eίχε ολέθριες επιπτώσεις στη µετέπειτα εδαφική ακεραιότητα του κράτους.

H Αγία Σοφία – Eίναι το λαµπρότερο κτίσµα της βυζαντινής τέχνης.

– Eκπροσωπεί τον νέο ρυθµό βασιλική µετά τρούλου, ο οποίος προήλθε από

τον συνδυασµό του κατά µήκους άξονα των βασιλικών (µακρόστενων ρω-

µαϊκών κτιρίων) µε τον καθ’ ύψος άξονα των περίκεντρων (κυκλικών ή πο-

λυγωνικών) κτιρίων.

– O συνδυασµός αυτός εφαρµόστηκε για πρώτη φορά στον ναό της Αγίας Ει-

ρήνης και εξέφραζε την αγάπη του Ιουστινιανού Α′ για τις µνηµειώδεις κατα-

σκευές.

– Aρχιτέκτονες του ναού ήταν ο Ανθέµιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος

από τη Μίλητο της Μ. Ασίας, οι οποίοι επεξεργάστηκαν τα σχέδια, διεύθυ-

ναν τις εργασίες κατασκευής της (532-537) και έδωσαν έµφαση στο κέ-

ντρο, δηλαδή στον καθ’ ύψος άξονα του ναού.

– Το κτίριο είναι σχεδόν τετράγωνο (76 × 71 µ.).

– Τέσσερις ογκώδεις πεσσοί (τετράγωνοι κίονες) σχηµατίζουν το κεντρικό τε-

τράγωνο.

– Οι πεσσοί συνδέονται µε τόξα που σχηµατίζουν ηµισφαιρικά τρίγωνα και

δηµιουργούν ένα στεφάνι, πάνω στο οποίο στηρίζεται ο τεράστιος τρούλος.

– Ο τρούλος µοιάζει να κρέµεται από τον ουρανό.

δ. Kτίσµατα και Aγία Σοφία

1. Κωδικοποίηση του ∆ικαίου. [σελ. 16]

Το παράθεµα προέρχεται από το έργο Κτίσµατα (ή Περί κτισµάτων) του Προκοπίου (περ.

500-560) και αναφέρεται στα πρακτικά προβλήµατα που ανάγκασαν τον Ιουστινιανό

να προβεί σε αναθεώρηση του ∆ικαίου, προκειµένου να δηµιουργήσει ένα λειτουργικό

νοµικό σύστηµα. Οι λόγοι αυτοί σχετίζονται µε την ασάφεια, την πληθώρα των νόµων

(πολυνοµία) και τις αντιφάσεις που υπήρχαν µεταξύ πολλών νόµων.

2. Επιστολή του καταζητούµενου Γελίµερου, τελευταίου βασιλιά των Βανδάλων.

[σελ. 17]

Το παράθεµα προέρχεται από το έργο του Προκοπί-

ου Υπέρ των πολέµων και αναφέρεται στο δράµα του

ηττηµένου και καταζητούµενου βασιλιά των Βανδά-

λων Γελίµερου που έχει καταφύγει στο όρος Πα-

πούα, στην Αφρική, για να µην συλληφθεί από τον

Bυζαντινό στρατηγό Βελισάριο. Ο τελευταίος βασι-

λιάς των Βανδάλων ζητά από τον πιστό του φίλο

Φάρα ένα καρβέλι ψωµί, που δεν είχε δει από τότε

που ανέβηκε στο όρος Παπούα, ένα σφουγγάρι για

να ξεπλύνει το µάτι του, που είχε πρηστεί από φλεγ-

µονή, και µια κιθάρα για να θρηνήσει τη συµφορά

του. Ο Προκόπιος καταδεικνύει στο κείµενο αφε-

νός το µέγεθος της καταστροφικότητας για τους ητ-

τηµένους από τη στρατιωτική ανάκτηση και αποκα-

τάσταση της ρωµαϊκής οικουµένης που εφάρµοσε ο

43

– Το φως εισδύει άπλετο από τα παράθυρά του και πληµµυρίζει το εσωτερικό

του ναού.

– Ο ιστορικός Προκόπιος εξαίρει το κάλλος και το µέγεθος της Αγίας Σοφίας.

– Από τους τριάντα δύο ναούς που ο Ιουστινιανός έχτισε στην Κωνσταντινού-

πολη η Αγία Σοφία ήταν η µόνη που άντεξε στον χρόνο, υµνήθηκε και έγινε

σύµβολο και πηγή έµπνευσης όχι µόνο για τον µεσαιωνικό αλλά και για τον

νεότερο Ελληνισµό.

∞Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ËÁÒÓ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

∏ ÂÚÁ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡

™ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙˆÓ ËÌÂÚÒÓ Ô˘ ÚÔËÁÔ‡-ÓÙ·È ·fi ÙÔ ¶¿Û¯· Î·È ÔÓÔÌ¿˙ÔÓÙ·È ÓË-ÛÙ›˜ Ô πÔ˘ÛÙÈÓÈ·Ófi˜ ¤˙ËÛ Ì ÙÚfiÔ Ùfi-ÛÔ ÛÎÏËÚfi, Ô˘ ‹Ù·Ó ·Û˘Ó‹ıÈÛÙÔ˜ fi¯ÈÌfiÓÔ ÁÈ· ¤Ó·Ó ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·, ·ÏÏ¿ ηÈÁÈ· οı ¿ÓıÚˆÔ Ô˘ ›¯Â οÔÈ· Û¯¤-ÛË Ì ÙȘ ˘Ôı¤ÛÂȘ Ù˘ ÔÏÈÙ›·˜. °È·Ù›ÂÚÓÔ‡ÛÂ Î·È ‰‡Ô ÔÏfiÎÏËÚ˜ ̤Ú˜ ¯ˆ-Ú›˜ Ó· ‚¿ÏÂÈ Ù›ÔÙ ÛÙÔ ÛÙfiÌ· ÙÔ˘, ÎÈ ·˘-Ùfi, ÂÓÒ Î¿ı ̤ڷ ÛËΈÓfiÙ·Ó ·fi ÙÔÎÚ‚¿ÙÈ ÙÔ˘ ‚·ıÈ¿ ·Ú¿Ì·Ù· Î·È ÊÚfiÓÙÈ-˙ ÁÈ· Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ù˘ ÔÏÈÙ›·˜ Î·È ÂÚ-Á·˙fiÙ·Ó ·ÛÙ·Ì¿ÙËÙ· ÁÈ· Ó· Ù·¯ÙÔÔÈ‹-ÛÂÈ ÙȘ ÎÚ·ÙÈΤ˜ ˘Ôı¤ÛÂȘ Ì ÏfiÁÈ· ‹ ÌÂ

Ιουστινιανός και αφετέρου τη µικρή σχέση µε

την πραγµατικότητα που είχε η στερεότυπη ιδέα

ότι οι Γερµανοί ήταν βάρβαροι και δεν είχαν πο-

λιτισµό, αφού η ανθρωπιά και οι ευαισθησίες

του Γελίµερου διαψεύδουν έναν τέτοιο χαρα-

κτηρισµό.

1. Ο Ιππόδροµος ήταν χώρος έκφρασης της λαϊκής βούλησης. [σελ. 16]

Στο ∆ίπτυχο1 των Λαµπαδίων που χρονολογείται τον 5ο αι. απεικονίζεται µια παρά-

σταση των ιπποδροµιών και η οικογένεια των Λαµπαδίων να παρακολουθεί τους αγώ-

νες από ένα θεωρείο. Στον αγώνα διακρίνονται οι ηνίοχοι, οι οποίοι οδηγούν τέθριπ-

πα άρµατα και προσπαθούν να ξεπεράσουν τους αντιπάλους τους. Στη διάρκεια των

αγώνων τα καθίσµατα ήταν γεµάτα από φανατικούς οπαδούς των δήµων, οι οποιοι

υποστήριζαν την παράταξή τους, αλλά συχνά απηύθυναν και αιτήµατα προς τον αυτο-

κράτορα, που καθόταν στο θεωρείο του, µε πολιτικό ή οικονοµικό περιεχόµενο.

2. Το κράτος του Ιουστινιανού µετά την ανάκτηση της ∆ύσης. [σελ. 17]

Ο χάρτης δείχνει την έκταση του κράτους που

άφησε ο Ιουστινιανός Α′ στους διαδόχους

του. Ο Ιουστινιανός κατάφερε να πραγµατο-

ποιήσει σε µεγάλο µέρος τα σχέδιά του για την

ανάκτηση και αποκατάσταση της ρωµαϊκής οι-

κουµένης. Οι περιοχές που ενσωµάτωσε στο

κράτος του ήταν η Ιταλία, η βόρεια Αφρική, τα

µεγάλα νησιά της δυτικής Μεσογείου και οι ΝΑ

περιοχές της Ισπανίας. Η εξωτερική πολιτική

που ακολούθησε ο Ιουστινιανός Α′ ήταν σύµ-

44

Ú¿ÍÂȘ, ÙÔ Úˆ›, ÙÔ ÌÂÛË̤ÚÈ ÎÈ ·ÎfiÌËÎ·È ÙÔ ‚Ú¿‰˘. °È·Ù›, ·Ó Î·È ‹Á·ÈÓ ·ÚÁ¿ÙË Ó‡¯Ù· Ó· Í·ÏÒÛÂÈ, Ôχ ÁÚ‹ÁÔÚ· ÛË-ΈÓfiÙ·Ó ¿ÏÈ, Û·Ó Ó· ÙÔÓ ÛÙÂÓÔ¯ˆÚÔ‡ÛÂÙÔ ÎÚ‚¿ÙÈ ÙÔ˘.

¶ÚÔÎfiÈÔ˜, ∫Ù›ÛÌ·Ù· π,VII, 7-9,ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË

∞Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ËÁÒÓ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

1. Τα δίπτυχα, αντιπροσωπευτικά έργα της πρώιµης βυζαντινής µικροτεχνίας, αντλούν την καταγωγή τουςαπό τις ρωµαϊκές πινακίδες. Ήταν πινακίδια από ξύλο ή ελεφαντοστό και παράγονταν χάριν υπάτων ή αυ-τοκρατόρων για τη διαδοχή τους στο αξίωµα. Στα έργα της βυζαντινής µικροτεχνίας υπάρχουν τα υπατι-κά, τα αυτοκρατορικά και τα θρησκευτικά δίπτυχα. Οι ύπατοι, από το 399 µ.Χ. κι έπειτα, τα έστελναν σεφίλους τους για να τους αναγγείλουν το τιµητικό τους αξίωµα. Τα αυτοκρατορικά δίπτυχα ήταν µεγαλύτε-ρων διαστάσεων, ενώ τα θρησκευτικά δίπτυχα µεταχειριζόταν η Εκκλησία για να γράφει πάνω στις κέρι-νες πινακίδες τους ονόµατα αγίων, νεκρών ή δωρητών, για τους οποίους προσεύχονταν οι πιστοί.

∆Ô Î‡ÚÔ˜ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·

√ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·Ófi˜ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ Ì ÙÚfiÔ Ô-χ ÈÔ Î·ÙËÁÔÚËÌ·ÙÈÎfi ·fi ÔÔÈÔÓ‰‹Ô-Ù ¿ÏÏÔ ÚÔοÙÔ¯fi ÙÔ˘ fiÙÈ ÙÔ Î‡ÚÔ˜ ÙÔ˘·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· Î·È ÙÔ Î‡ÚÔ˜ Ù˘ ÈÂÚÔÛ‡-Ó˘ ·¤ÚÚÂ·Ó ·fi ÙËÓ ›‰È· ıÂ˚΋ ËÁ‹ ηÈfiÙÈ Ô ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜, Î·È ÌfiÓÔÓ ·˘Ùfi˜, ›-¯Â ÙËÓ Â˘ı‡ÓË Ó· Ú˘ıÌ›˙ÂÈ Ù· ÙÔ˘ ÎÏ‹ÚÔ˘Î·È Ù˘ ∂ÎÎÏËÛ›·˜. […] ∞˘Ù‹ Ë Â›ÌÔÓË

φωνη µε τη ρωµαϊκή παράδοση και πολύ φιλόδο-

ξη, αλλά ξεπερνούσε τις δυνατότητες του κράτους.

3. Αγία Ειρήνη – Τοµή Αγίας Σοφίας (Κωνστα-

ντινούπολη) – Άποψη της Αγίας Σοφίας και το

εσωτερικό της µεγάλης εκκλησίας. [σελ. 18]

Τα δύο σχέδια αφορούν το εσωτερικό και το εξω-

τερικό της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης

αντίστοιχα, ενώ οι δύο εικόνες είναι φωτογραφίες

από το εσωτερικό και το εξωτερικό της Αγίας Σο-

φίας αντίστοιχα. Το φιλόδοξο οικοδοµικό πρό-

γραµµα του Ιουστινιανού βρήκε την υψηλότερη έκ-

φρασή του στην οικοδόµηση του ναού της Αγίας

Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Ο ναός υµνήθηκε

από τους συγχρόνους του ιστορικούς, εξέφραζε µε

τον καλύτερο τρόπο το αυτοκρατορικό µεγαλείο

της εποχής του Ιουστινιανού και έγινε σύµβολο και

πηγή έµπνευσης όχι µόνο για τον µεσαιωνικό αλλά και για τον νεότερο Ελληνισµό.

1. Έχει λεχθεί ότι ο Ιουστινιανός ήταν ο τελευταίος Pωµαίος αυτοκράτορας στον

βυζαντινό θρόνο (G. Ostrogorsky). Μπορείς να εξηγήσεις τον χαρακτηρισµό;

AΠANTHΣH

Ο Ιουστινιανός Α′ είχε ένα φιλόδοξο πολιτικό πρόγραµµα, σύµφωνο µε τη ρωµαϊκή πα-

ράδοση, το οποίο πρέσβευε ένα κράτος, µια εκκλησία, µια νοµοθεσία. Οι αποφάσεις και

οι ενέργειές του τόσο στην εξωτερική πολιτική όσο και στην εσωτερική µε τη νοµοθεσία

θυµίζουν τους µεγάλους Pωµαίους αυτοκράτορες. Στην εξωτερική πολιτική επιδίωξε την

αποκατάσταση της Ρωµαϊκής Οικουµένης και την ανόρθωση του ρωµαϊκού µεγαλείου.

Με αλλεπάλληλους και µακροχρόνιους πολέµους τόσο στη ∆ύση όσο και στην Aνατολή

κατάφερε να ανακτήσει τη Pωµαϊκή Aυτοκρατορία στα όριά της κατά την περίοδο της ακ-

µής της. Όσον αφορά τη δικαιοσύνη, κωδικοποίησε και αναθεώρησε το παλαιό ρωµαϊ-

κό δίκαιο, έργο τεράστιο που αποτέλεσε τη βάση του ∆ικαίου της Νεότερης Ευρώπης.

Επιπλέον, στην εσωτερική πολιτική ενίσχυσε την αυτοκρατορική εξουσία, περιορίζοντας

45

ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÁÈ· ÙËÓ Â·Ó·ÙÔÔı¤ÙËÛËÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ÛÙÔ Â›ÎÂÓÙÚÔ Ù˘ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ ˙ˆ‹˜ ÙˆÓ ˘ËÎfiˆÓ ÙÔ˘¤Ï·‚ ¯ÒÚ· ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÙËÓ ·fiÂÈÚ··ÔηٿÛÙ·Û˘ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎÔ‡ÂϤÁ¯Ô˘ ÛÙȘ ÎÔÛÌÈΤ˜ ‰Ô̤˜ ÙÔ˘ ÎÚ¿-ÙÔ˘˜. ªÂٷ͇ 528 Î·È 534, ÔÈ Û‡Ì‚Ô˘ÏÔÈÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡ ·Ó·ÌfiÚÊˆÛ·Ó Î·È Îˆ-‰ÈÎÔÔ›ËÛ·Ó ÙËÓ ·ÛÙÈ΋ ÓÔÌÔıÂÛ›· Ù˘·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. ∆Ô ÎÏËÚÔÓÔÌË̤ÓÔ ÓÔÌÈ-Îfi Ï·›ÛÈÔ ·Ó·‰È·ÚıÚÒıËΠÚÔÎÂÈ̤-ÓÔ˘ Ó· Â͢ËÙÂÙ‹ÛÂÈ ÙȘ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ·Ó¿-ÁΘ, Î·È Ô ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ‰ڷÈÒıËÎÂÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿ ÛÙË ÚˆÌ·˚΋ ·Ú¿‰ÔÛˈ˜ Ë ÌÈ· Î·È ÌÔÓ·‰È΋ ÁÓ‹ÛÈ· ËÁ‹ ‰Èη›-Ô˘. ™‡Ìʈӷ Ì ÙÔ ‰È¿Ù·ÁÌ· ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈ-ÓÈ·ÓÔ‡, ÙÔ ÚfiÛˆÔ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·‹Ù·Ó Ô «¤Ì„˘¯Ô˜ ÓfiÌÔ˜».

C.Mango, πÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙ›Ô˘

∞·ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙȘ EÚˆÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

τη δύναµη των ∆ήµων µετά την καταστολή της Στάσης του Νίκα και προστάτεψε τους

ελεύθερους αγρότες από τους µεγαλογαιοκτήµονες, καθώς οι πρώτοι ήταν χρήσιµοι

στην κεντρική εξουσία µε την καταβολή των φόρων. Το µεγαλείο και η λάµψη της αυτο-

κρατορίας κατά τη βασιλεία του Ιουστινιανού αναδεικνύουν τα οικοδοµήµατα κτίσµατα

µε χαρακτηριστικότερο δείγµα την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης.

2. Γιατί ο Ιουστινιανός αναθεώρησε και κωδικοποίησε το ισχύον ρωµαϊκό ∆ί-

καιο. Ποια ήταν η σηµασία του νοµοθετικού του έργου;

AΠANTHΣH

Τη νοµοθετική µεταρρύθµιση επέβαλαν η ασάφεια, η ανεπίτρεπτη πληθώρα, η εµφανής

σύγχυση, οι αντιφάσεις και οι αποκλίσεις των νόµων, που δυσκόλευαν την οµαλή απο-

νοµή της δικαιοσύνης. Ο αυτοκράτορας θεράπευσε όλες αυτές τις αδυναµίες των νό-

µων και έδωσε σ’ αυτούς διαρκή ισχύ. Η ιστορική σηµασία του έργου του Ιουστινιανού

είναι µεγάλη για τη σύγχρονη Ευρώπη, αφού το νοµικό της σύστηµα προέρχεται από το

Ιουστινιάνειο ∆ίκαιο.

3. Ποιο είναι, κατά τη γνώµη σου, το στοιχείο της Αγίας Σοφίας που εντυπωσίαζε

και εντυπωσιάζει ακόµη και σήµερα τον επισκέπτη;

AΠANTHΣH

Κατά τη µαρτυρία ενός χρονογράφου, ο Ιουστινιανός θέλησε να κτίσει µια τέτοια εκκλη-

σία που όµοιά της δεν είχε γίνει από την εποχή του Αδάµ και ούτε θα γινόταν ποτέ στο

µέλλον. Όταν όλα ησύχασαν µετά τη Στάση του Νίκα, ο αυτοκράτορας θέλησε να επανορ-

θώσει τις καταστροφές που προξένησε η πυρκαγιά και να ενισχύσει απέναντι στον λαό

την απεριόριστη εξουσία του, που κανείς πια δεν θα µπορούσε να αµφισβητήσει. Την ηµέ-

ρα των εγκαινίων της Αγίας Σοφίας στις 27 ∆εκεµβρίου του 537, όταν ο Ιουστινιανός

έφτασε στις βασιλικές πύλες, ξεχνώντας την αυστηρή αυτοκρατορική εθιµοτυπία, έτρεξε

µέχρι τον Άµβωνα και φώναξε: «∆όξα τω Θεω τω καταξιώσαντί µε τοιούτον έργο επιτελέσαι.

Νενίκηκά σε, Σολοµών». Η Αγία Σοφία µάς αποκαλύπτει το Βυζάντιο ακριβώς, γιατί, ενώ

εµπνέεται από το γεωµετρικό πνεύµα της αρχαίας Ελλάδας και εκµεταλλεύεται τις τεχνικές

επιτεύξεις των Ρωµαίων, εξαίρει το µεγαλείο µιας εξουσίας που πίστευε ότι είχε θεία προ-

έλευση. Ένα στοιχείο της Αγίας Σοφίας που εντυπωσίαζε τους συµπολίτες του Ιουστινια-

νού Α′ και τους ξένους ταξιδιώτες και εξακολουθεί να εντυπωσιάζει και σήµερα ακόµη

τους επισκέπτες είναι ο τρούλος που φαίνεται ότι κρέµεται από τον ουρανό και αφήνει να

εισδύει από τα πολυάριθµα παράθυρά του το άπλετο φως του ήλιου, πληµµυρίζοντας τον

ναό και δίνοντας µια αίσθηση απεραντοσύνης από το εσωτερικό.

46

47

5.1 ∆È ÁÓˆÚ›˙ÂȘ ÁÈ· ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡ ÛÙÔÓ ıÚËÛ΢ÙÈÎfi ÙÔ̤·;

5.2 ¡· ·Ó·Ê¤ÚÂȘ ÙÈ ÁÓˆÚ›˙ÂȘ ÁÈ· ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡ ÛÙÔÓ ÙÔ̤· Ù˘ ‰ÈηÈ-ÔÛ‡Ó˘.

5.3 ¶ÔȘ ‹Ù·Ó ÔÈ ÂȉÈÒÍÂȘ Ù˘ Â͈ÙÂÚÈ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡ Î·È ÌÂÔÈÔÓ ÙÚfiÔ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËηÓ; ¡· ÚԂ›˜ Û ·ÔÙ›ÌËÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜·˘Ù‹˜ ÁÈ· ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ.

5.4 ∆È ÁÓˆÚ›˙ÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ∞Á›· ™ÔÊ›· Î·È ÙËÓ ·ÓÔÈÎÔ‰fiÌËÛ‹ Ù˘; ªÔÚ›˜ Ó· ·Ó·-ʤÚÂȘ ¿ÏÏ· ¤ÚÁ· ·fi ÙÔ ÔÈÎÔ‰ÔÌÈÎfi ÚfiÁÚ·ÌÌ· ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡;

5.5 ªÂÏÂÙÒÓÙ·˜ Ù· ‰‡Ô ·Ú·ı¤Ì·Ù· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ‰‹ÌÔ˘˜ ÙÔ˘ IÔ‰ÚfiÌÔ˘, ÙÔ ÚÒÙÔ·fi ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ Ì ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ πÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡ ¶ÚÔÎfiÈÔ Î·È ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ·fi ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÈÛÙÔÚÈÎfi Beck, ÌÔÚ›˜ Ó· ‚ÚÂȘ ÔÌÔÈfiÙËÙ˜ Î·È Ó· ηٷ-ÓÔ‹ÛÂȘ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙˆÓ ‰‹ÌˆÓ.

√È ¢‹ÌÔÈ ÙÔ˘ πÔ‰ÚfiÌÔ˘

√È ‰‹ÌÔÈ Î¿ı fiÏ˘ ‹Ù·Ó ·fi ·ÏÈ¿ ‰È·ÈÚÂ̤ÓÔÈ Û ¶Ú·Û›ÓÔ˘˜ Î·È µÂÓ¤ÙÔ˘˜. ¢ÂÓ ¿ÂÈ fï˜

Ôχ˜ ηÈÚfi˜ Ô˘ ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ÛÎÔÚ›˙Ô˘Ó Ù· Ú‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘˜ ÁÈ· ¿ÚË ÙˆÓ ÔÓÔÌ¿ÙˆÓ Î·È ÙˆÓ ı¤ÛÂ-

ˆÓ Ô˘ ηٷϿ̂·Ó·Ó ÔÈ ı·٤˜ ÛÙÔÓ πfi‰ÚÔÌÔ, Ó· ÂÎı¤ÙÔ˘Ó ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ÈÔ Ô‰˘ÓËÚ¤˜

ηÎÒÛÂȘ ηÈ, ÙÔ ·ÔÎÔڇʈ̷, Ó· Âı·›ÓÔ˘Ó, ¯ˆÚ›˜ ÙÔÓ ·Ú·ÌÈÎÚfi ‰ÈÛÙ·ÁÌfi, Ì ÙÔÓ ÈÔ ·ÙÈ-

̈ÙÈÎfi ı¿Ó·ÙÔ. ™˘Ó¿ÙÔ˘Ó Ì¿ÏÈÛÙ· Î·È Ì¿¯Â˜ Ì ÙËÓ ·ÓÙ›·ÏË ÌÂÚ›‰·, ¯ˆÚ›˜ Ó· ͤÚÔ˘Ó Î·Ï¿-

ηϿ ÁÈ·Ù› ÚÈ„ÔÎÈÓ‰˘Ó‡ԢÓ, ·Ó Î·È Â›Ó·È ‚¤‚·ÈÔ fiÙÈ, ·ÎfiÌË Î·È ·Ó ÓÈ΋ÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ·ÓÙÈ¿ÏÔ˘˜

ÙÔ˘˜ ÛÙË Ì¿¯Ë, ı· Ô‰ËÁËıÔ‡Ó ·Ì¤Ûˆ˜ ÛÙË Ê˘Ï·Î‹ Î·È ı· ÂÎÙÂÏÂÛÙÔ‡Ó, ·ÊÔ‡ ‚·Û·ÓÈÛÙÔ‡Ó Ì ÙÔÓ

¯ÂÈÚfiÙÂÚÔ ÙÚfiÔ. ŒÙÛÈ Ê˘ÙÚÒÓÂÈ ÛÙËÓ „˘¯‹ ÙÔ˘˜ ÙÔ Ì›ÛÔ˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ¯ˆÚ›˜ ÛÔ‚·Ú‹ ·ÈÙ›·

Î·È ·˘Ù‹ Ë ¤¯ıÚ· ‰È·ÚΛ ·ÈÒÓÈ·, ηٷχÔÓÙ·˜ οı ›‰Ô˜ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Û¯¤ÛË Î·È ÂÍ ·›Ì·ÙÔ˜ Û˘Á-

Á¤ÓÂÈ·, ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔÓ ‰ÂÛÌfi Ù˘ ÊÈÏ›·˜, ·ÎfiÌ· Î·È fiÙ·Ó ÔÈ Ô·‰Ô› ÙˆÓ ·ÓÙ›·ÏˆÓ ÚˆÌ¿ÙˆÓ Â›Ó·È

·‰¤ÏÊÈ· ‹ οÙÈ ·ÚfiÌÔÈÔ. ¢ÂÓ ÂӉȷʤÚÔÓÙ·È Ô‡Ù ÁÈ· Ù· ı›· Ô‡Ù ÁÈ· Ù· ·ÓıÚÒÈÓ·, ·Ú¿ ÌfiÓÔ

£ ∂ ª ∞ ∆ ∞ ¶ ƒ √ ™ ∞ ¶ ∞ ¡ ∆ ∏ ™ ∏ – ¢ ƒ ∞ ™ ∆ ∏ ƒ π √ ∆ ∏ ∆ ∂ ™ *

∂ÚˆÙ‹ÛÂȘ ηٷÓfiËÛ˘

ª·ı·›ÓÔÓÙ·˜ ·fi ÙȘ ËÁ¤˜

* Οι απαντήσεις στα Θέµατα προς απάντηση – ∆ραστηριότητες βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

ÁÈ· ÙË Ó›ÎË, Î·È ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ Î·Ì›· ÛËÌ·Û›· ÁÈ’ ·˘ÙÔ‡˜, ·Ó ‰È·Ú¿ÙÙÂÙ·È Î¿ÔÈ· ·Û¤‚ÂÈ· ÚÔ˜ ÙÔ˘˜

ıÂÔ‡˜ Î·È ·Ú·‚È¿˙ÔÓÙ·È ÔÈ ÓfiÌÔÈ Î·È ÙÔ ÔÏ›ÙÂ˘Ì· ·fi ÙÔ˘˜ ‰ÈÎÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ ‹ ÙÔ˘˜

¯ıÚÔ‡˜. ¢ÂÓ ÓÔÈ¿˙ÔÓÙ·È Â›Û˘ ηıfiÏÔ˘ ·Ó ÛÙÂÚËıÔ‡Ó Ù· ··Ú·›ÙËÙ· ÁÈ· ÙË ˆ‹ ÙÔ˘˜ Î·È Ë ·-

ÙÚ›‰· ÙÔ˘˜ ˙ËÌȈı› ÛÙȘ ÈÔ ÛÙÔȯÂÈÒ‰ÂȘ ·Ó¿ÁΘ Ù˘, ·ÚΛ ÌfiÓÔ Ó· ˆÊÂÏËı› Ë ·Ú¿Ù·Í‹

ÙÔ˘˜ (̤ÚÔ˜), fiˆ˜ ÔÓÔÌ¿˙Ô˘Ó ÔÈ ÔÌÔ˚‰Â¿Ù˜ ÙÔ˘˜ (Û˘ÛÙ·ÛÈÒÙ˜). ™’ ·˘Ùfi ÙÔ ÌÈÎÚfi ¤ÚÁÔ Û˘ÌÌÂ-

Ù¤¯Ô˘Ó Î·È Á˘Ó·›Î˜, fi¯È ÌfiÓÔ ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜, ·ÏÏ¿ Î·È ·ÓÙÈÛÙÚ·Ù¢fiÌÂÓ˜, ηٿ ÂÚ›ÙˆÛË,

ÙÔ˘˜ ¿Ó‰Ú˜ ÙÔ˘˜, ·Ó Î·È ‰ÂÓ ËÁ·›ÓÔ˘Ó Î·ıfiÏÔ˘ ÛÙ· ı¤·ÙÚ· Ô‡ÙÂ Î·È ÂÏ·‡ÓÔÓÙ·È ·fi οÔÈ· ¿Ï-

ÏË ·ÈÙ›·. ∫·È ‰ÂÓ ÌÔÚÒ Ó· ¯·Ú·ÎÙËÚ›Ûˆ ·ÏÏÈÒ˜ ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ ·˘Ùfi ·Ú¿ ˆ˜ „˘¯·Ûı¤ÓÂÈ·. ŒÙÛÈ

ÏÔÈfiÓ ¤¯Ô˘Ó Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ÛÙȘ fiÏÂȘ Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ˘˜ ‰‹ÌÔ˘˜ ÙÔ˘ πÔ‰ÚfiÌÔ˘.

¶ÚÔÎfiÈÔ˜, À¤Ú ÙˆÓ ÔϤ̈Ó, π, 24, ÂΉ. Haury, ÛÂÏ. 123

«∆· ÎfiÌÌ·Ù· ÙÔ˘ ÈÔ‰ÚfiÌÔ˘»

∫Ï·ÛÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ‚˘˙·ÓÙÈÓÒÓ ÎÔÌÌ¿ÙˆÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ù· ÏÂÁfiÌÂÓ· «ÎfiÌÌ·Ù· ÙÔ˘ ÈÔ‰ÚfiÌÔ˘».

[...] √È ‰È¿ÊÔÚ˜ ÔÌ¿‰Â˜ ·ÚÌ·ÙËÏ·ÙÒÓ Ô˘ ·ÁˆÓ›˙ÔÓÙ·Ó ÛÙÔÓ ‚˘˙·ÓÙÈÓfi Èfi‰ÚÔÌÔ Î·È Â›¯·Ó ¿-

ÚÂÈ ÙÔ fiÓÔÌ¿ ÙÔ˘˜ ·fi ÙÔ ÚÒÌ· Ù˘ ÛÙÔÏ‹˜ ÙÔ˘˜ ›¯·Ó, Ú¿ÁÌ· ·fiÏ˘Ù· Ê˘ÛÈÎfi, ÙÔ˘˜ Ô·‰Ô‡˜

ÙÔ˘˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ ÊÈÏ¿ıÏÔ˘˜. °È· ÙÔ˘˜ Ô·‰Ô‡˜ ·˘ÙÔ‡˜ ÔÈ ·ÚÌ·ÙËÏ¿Ù˜ Î·È Ù· ¿ÏÔÁ· ‹Ù·Ó ÔÏfi-

ÎÏËÚË Ë ˆ‹ ÙÔ˘˜ Î·È ÔÓÔÌ¿˙ÔÓÙ·Ó Î·È ÔÈ ›‰ÈÔÈ, ·fi Ù· ÚÒÌ·Ù· ÙˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ·ÓÙÈ¿ÏˆÓ ÛÙÔÓ È-

fi‰ÚÔÌÔ, µ¤ÓÂÙÔÈ (°·Ï¿˙ÈÔÈ) ‹ ¶Ú¿ÛÈÓÔÈ. √ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ÚÒÌ·Ù· ÌÂÙ·ÙÚ¤ÂÙ·È

‡ÎÔÏ· Û ¤Ó·Ó ·Ú¿ÏÔÁÔ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi ÙˆÓ Ô·‰ÒÓ ·Ó¿ÌÂÛ¿ ÙÔ˘˜. ∞˘Ù‹ Ë ·ÓÙÈ·ÏfiÙËÙ· ÍÂÂÚ-

Ó¿ÂÈ Ù· fiÚÈ· ÙÔ˘ ÈÔ‰ÚfiÌÔ˘, ηıÔÚ›˙ÂÈ ÙË ˆ‹ ÙˆÓ Ô·‰ÒÓ Î·È ÌÔÚ› Ó· ÂΉËψı› Û ηÎfi-

‚Ô˘Ï˜ Ê¿ÚÛ˜ ‹ Û ·ÈÌ·ÙËÚ¤˜ Û˘ÌÏÔΤ˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ «ÛÎÏËÚÔ˘ÚËÓÈÎÔ‡˜». ∂ÓÓÔÂ›Ù·È fiÙÈ

¤Ó·˜ Ù¤ÙÔÈÔ˜ ÛÎÏËÚfi˜ ˘Ú‹Ó·˜, Ô˘ ÂȉÈÒÎÂÈ ¤ÙÛÈ ÎÈ ·ÏÏÈÒ˜ ÙË Û‡ÁÎÚÔ˘ÛË, ÌÔÚ› Ó· ÚËÛÈÌÔ-

ÔÈËı› Î·È Û ¿ÏÏÔ˘ ›‰Ô˘˜ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÔ‡˜. ∆Ô ÌfiÓÔ Ô˘ ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Â›Ó·È Ó· ‚ÚÂıÔ‡Ó ÔÈ Î·Ù¿Ï-

ÏËÏÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ, ÙËÓ Î·Ù¿ÏÏËÏË ÛÙÈÁÌ‹, Ì ٷ ηٿÏÏËÏ· Û˘Óı‹Ì·Ù· – Î·È Ì ٷ ··Ú·›ÙËÙ·

¯Ú‹Ì·Ù·. ¶ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ Â‰Ò ¤·È˙·Ó, ›Ûˆ˜, ÔÈ ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙ˜ ÂΛÓÔÈ Ô˘ ÛÙ‹ÚÈ˙·Ó ÔÈÎÔ-

ÓÔÌÈο ÙȘ ÔÌ¿‰Â˜ ÛÙÔÓ Èfi‰ÚÔÌÔ, ¿ÓıÚˆÔÈ Ì ÌÂÁ¿ÏË ÂÈÚÚÔ‹, Ô˘ ‰ÂÓ ÓÔÈ¿˙ÔÓÙ·Ó ÌfiÓÔ ÁÈ·

ÙȘ ·ÚÌ·ÙÔ‰ÚƠ̂˜, ·ÏÏ¿ ÌÂÚÈΤ˜ ÊÔÚ¤˜ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ „ËÏÔ‡ ÂȤ‰Ô˘. ∞˘Ùfi ‰ÂÓ ÛËÌ·›-

ÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ ÔÏÈÁ¿ÚÈıÌÔÈ ˘Ú‹Ó˜ ÙˆÓ Ô·‰ÒÓ ÙˆÓ µ¤ÓÂÙˆÓ Î·È ÙˆÓ ¶Ú¿ÛÈÓˆÓ Á›ÓÔÓÙ·Ó, ¤ÙÛÈ, ÊÔÚ›˜

‰È·ÊfiÚˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ, ·Ú¿ ÙÔ Ôχ Ôχ fiÙÈ ‹Ù·Ó Úfiı˘ÌÔÈ Ó· ÚËÛÈÌÔÔÈËıÔ‡Ó

ÁÈ· ÙËÓ ÂÈÎÚ¿ÙËÛË Ù¤ÙÔÈˆÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ. √˘ÛÈ·ÛÙÈο Â›Ó·È ·‰‡Ó·ÙÔÓ Ó· ‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ì οÔÈ·

Û˘Ó‹ ÔÏÈÙÈ΋ ÁÚ·ÌÌ‹ Û ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÌÂıԉ‡ÛÂȘ, ·Ó Î·È ÌÔÚԇ̠ӷ ‰Â¯Ùԇ̠fiÙÈ ÔÈ ¶Ú¿ÛÈÓÔÈ

‹Ù·Ó ¢ÎÔÏfiÙÂÚÔ Ó· ÂÈÛÙÚ·Ù¢ÙÔ‡Ó ·fi ÙÔ˘˜ ÈÛ¯˘ÚÔ‡˜ ÂÎÚÔÛÒÔ˘˜ Ù˘ ÌÂÛ·›·˜ Ù¿Í˘ ·Ú¿

·fi ÙËÓ ¿Ú¯Ô˘Û· Ù¿ÍË. ∞fi ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ ‹Ú¯·Ó ·˘Ù¤˜ ÔÈ ·Ú·Ù¿ÍÂȘ, ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÚËÛÈ-

ÌÔÔÈËıÔ‡Ó Â˘Î·ÈÚȷο Î·È ÁÈ· ÛÎÔÔ‡˜ ÎÔÈÓ‹˜ ʤÏÂÈ·˜ – ÔfiÙ ̿ÏÈÛÙ· ·›ÚÔÓÙ·Ó, ηٿ ¿Û·

Èı·ÓfiÙËÙ·, Ô˘ ÌÔÚÔ‡Û·Ó ¤ÙÛÈ Ó· ·ÔÛ›ÛÔ˘Ó Î¿ÔȘ Ô„›Â˜ Ô˘ ÙȘ ‚¿Ú·ÈÓ·Ó Î·È Ó· Î·Ï˘-

ÙÂÚ¤„Ô˘Ó ÙË Ê‹ÌË ÙÔ˘˜. √ˆÛ‰‹ÔÙ ·˘ÙÔ› ÔÈ µ¤ÓÂÙÔÈ Î·È ¶Ú¿ÛÈÓÔÈ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó

ÌÂÈÔ„ËÊ›· ̤۷ ÛÙÔÓ ÏËı˘ÛÌfi Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘. ∞ÏÏ¿ Ë ÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÌÂÛÔÁÂÈ·ÎÔ‡

ÏËı˘ÛÌÔ‡ Ù˘ ÌÂÁ·ÏÔ‡ÔÏ˘ ›¯Â ÁÈ· Û˘Ó¤ÂÈ· fiÙÈ, Û ÂÍ·ÈÚÂÙÈΤ˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ, ÂÓÒÓÔÓÙ·Ó Ì·-

˙› ÙÔ˘˜ Ï·Ù‡ÙÂÚ˜ Ì¿˙˜ Î·È ÙÔ˘˜ ‚ÔËıÔ‡Û·Ó ÛÙËÓ Âȉ›ˆÍË ÙˆÓ ÛÎÔÒÓ ÙÔ˘˜. ∂Ô̤ӈ˜, ·fi ÙË

48

ÛÎÔÈ¿ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ ÙˆÓ ÎÔÌÌ¿ÙˆÓ, Â›Ó·È ÂӉ‰ÂÈÁ̤ÓÔ Ó· ÌË ıˆÚԇ̠ÙÔ˘˜ µ¤ÓÂÙÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜

¶Ú¿ÛÈÓÔ˘˜ ÔÏÈÙÈο ÎfiÌÌ·Ù· ·ÏÏ¿ ÔÌ¿‰Â˜ ÎÚÔ‡Û˘ Ô˘ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÚËÛÈÌÔÔÈËıÔ‡Ó ·ÔÙÂ-

ÏÂÛÌ·ÙÈο ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÛÎÔÔ‡˜ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÔÌ¿‰ˆÓ.

H. G. Beck, ∏ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÃÈÏÈÂÙ›·, ÂΉ. ªπ∂∆, ∞ı‹Ó· 2000, ÛÂÏ. 334-335

5.6 MÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ÙÔ ·Ú·Î¿Ùˆ ·Ú¿ıÂÌ· ·fi ÙÔÓ ¶ÚÔÎfiÈÔ ÌÔÚ›˜ Ó· ÏËÚÔÊÔ-ÚËı›˜ ÁÈ· ÙË ÛÙ¿ÛË Ù˘ £ÂÔ‰ÒÚ·˜ Î·È ÙËÓ ·fiÊ·ÛË ÙÔ˘ IÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡ ÛÙ˙ٿÛË ÙÔ˘ N›Î·.

H ™Ù¿ÛË ÙÔ˘ N›Î·: H ÂΉԯ‹ ÙÔ˘ ¶ÚÔÎÔ›Ô˘ (6Ô˜ ·È.) KÚ›ÛÈÌË Û‡ÛÎÂ„Ë ÛÙ· ·Ó¿ÎÙÔÚ·

OÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ÛΤÊÙÔÓÙ·È ·Ó ‹Ù·Ó ÚÔÙÈÌfiÙÂÚÔ Ó· Ì›ÓÔ˘Ó ‹ Ó· ÂÈ-

‚È‚·ÛÙÔ‡Ó ÛÙ· ÏÔ›· Î·È Ó· ʇÁÔ˘ÓØ Î·È ÚÔ‚Ï‹ıËÎ·Ó ÔÏÏ¿ ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· ÁÈ· ÙË ÌÈ· ‹ ÙËÓ ¿Ï-

ÏË ¿Ô„Ë. TfiÙÂ Ë ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÂÈÚ· £ÂÔ‰ÒÚ· ›Â: «TÔ ÂÚÒÙËÌ· ·Ó Ú¤ÂÈ ÌÈ· Á˘Ó·›Î· Ó· ÛËÎÒ-

ÓÂÙ·È Î·È Ó· ϤÂÈ ÌÂÁ¿Ï· ÏfiÁÈ· ÌÚÔÛÙ¿ Û ¿Ó‰Ú˜ Ô˘ ‰ÈÛÙ¿˙Ô˘Ó ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ··ÓÙËı› ÛÙËÓ

·ÚÔ‡Û· ÂÚ›ÛÙ·ÛË, fiÔÈ· ÁÓÒÌË Î·È ·Ó ¤¯ÂÈ Î·Ó›˜ ÁÈ’ ·˘Ùfi. ŸÙ·Ó Ë Î·Ù¿ÛÙ·ÛË Â›¯Â ÊÙ¿ÛÂÈ

ÛÙÔÓ ¤Û¯·ÙÔ Î›Ó‰˘ÓÔ, ÓÔÌ›˙ˆ fiÙÈ ÙÔ Î·Ï‡ÙÂÚÔ Ê¿ÚÌ·ÎÔ Â›Ó·È Ó· ‰È¢ıÂÙËıÔ‡Ó Ù· ¿ÌÂÛ· ˙ËÙ‹Ì·-

Ù·, fiÛÔ ÈÔ Î·Ï¿ Á›ÓÂÙ·È. H ÁÓÒÌË ÌÔ˘ Â›Ó·È fiÙÈ Ë Ê˘Á‹ Û’ ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÚ›ÛÙ·ÛË, ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ

·fi οı ¿ÏÏË ÊÔÚ¿, Â›Ó·È ·Û‡ÌÊÔÚË, ·ÎfiÌË Î·È ·Ó ÚfiÎÂÈÙ·È Ó· ʤÚÂÈ ÙË ÛˆÙËÚ›·. °È·Ù› Ô ¿Ó-

‰Ú·˜ Ô˘ ÁÂÓÓÈ¤Ù·È Â›Ó·È ·‰‡Ó·ÙÔ Ó· ·ÔʇÁÂÈ ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ ÎÈ ·˘Ùfi˜ Ô˘ ¤ÁÈÓ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ›ӷÈ

··Ú¿‰ÂÎÙÔ Ó· Á›ÓÂÈ Ê˘Á¿˜. N· ÌË ÛÒÛˆ Ó· ˆ, ·Ó Â›Ó·È Ó· ÛÙÂÚËıÒ ÙËÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈ΋ ÔÚʇ-

Ú· Î·È Ó· ¤ÏıÂÈ ÌÈ· Ë̤ڷ Ô˘ fiÛÔÈ ÌÂ Û˘Ó·ÓÙÔ‡Ó ‰ÂÓ ı· Ì ÚÔÛʈÓÔ‡Ó ‰¤ÛÔÈÓ·. AÓ ÏÔÈfiÓ

ı¤ÏÂȘ, ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·, Ó· Ûˆı›˜, ‰ÂÓ ¿Ú¯ÂÈ ÈÔ Â‡ÎÔÏÔ Ú¿ÁÌ·. XÚ‹Ì·Ù· ¤¯Ô˘Ì ÔÏÏ¿. N· Ë

ı¿Ï·ÛÛ·, Ó· Î·È Ù· ÏÔ›·. ™˘ÏÏÔÁ›ÛÔ˘ fï˜ Ì‹ˆ˜ Ù˘¯fiÓ, ·ÊÔ‡ Ûˆı›˜, ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ

·fi ÙË ÛˆÙËÚ›·. ŸÛÔ ÁÈ· ̤ӷ ·ÎÔÏÔ˘ıÒ ÙÔÓ ·ÏÈfi ÂΛÓÔ ÏfiÁÔ: “Ë ‚·ÛÈÏ›· Â›Ó·È ÙÔ ÈÔ ˆÚ·›Ô

‚¿Û·ÓÔ”». ŒÙÛÈ Ì›ÏËÛÂ Ë ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÂÈÚ· ÎÈ fiÏÔÈ ‹Ú·Ó ı¿ÚÚÔ˜ Î·È ·ÔÊ¿ÛÈÛ·Ó Ó· ·ÓÙÈÛÙ·ıÔ‡Ó,

ÛÎÂÙfiÌÂÓÔÈ Ò˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ·ÔÎÚÔ‡ÛÔ˘Ó ÌÈ· Èı·Ó‹ ›ıÂÛË.

¶ÚÔÎfiÈÔ˜, Y¤Ú ÙˆÓ ÔϤ̈Ó, I, 24, ÂΉ. Haury, ÛÂÏ. 123-124

5.7 MÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ÙÔ ·Ú·Î¿Ùˆ ·fiÛ·ÛÌ· ÌÔÚ›˜ Ó· ÏËÚÔÊÔÚËı›˜ ÁÈ· ÙË ı¤ÛËÙˆÓ ‰Ô‡ÏˆÓ ÛÙÔ IÔ˘ÛÙÈÓÈ¿ÓÂÈÔ ¢›Î·ÈÔ.

OÈ ‰Ô‡ÏÔÈ ÛÙÔ IÔ˘ÛÙÈÓÈ¿ÓÂÈÔ ¢›Î·ÈÔ

OÈ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ Î·È Ù˘ ÈÛfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Ô˘ ‰È·ÎËÚ‡ÛÛÔÓÙ·È ·fi ÙÔ ÓÔÌÔıÂÙÈÎfi

¤ÚÁÔ ÙÔ˘ IÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡ ‰ÂÓ ÂÊ·ÚÌfiÛÙËÎ·Ó ÛÙËÓ Ú¿ÍË Ì ·fiÏ˘ÙË Û˘Ó¤ÂÈ·. B¤‚·È· ÛÙȘ „ËϤ˜

·˘Ù¤˜ ·Ú¯¤˜ ηıÒ˜ Î·È ÛÙ· ÚÈÛÙÈ·ÓÈο ȉÂÒ‰Ë ÔÊ›ÏÂÙ·È Ë ‚ÂÏÙ›ˆÛË Ù˘ ı¤Û˘ ÙˆÓ ‰Ô‡ÏˆÓ ÛÙÔ

IÔ˘ÛÙÈÓÈ¿ÓÂÈÔ ¢›Î·ÈÔ, Ô˘ ‰È¢ÎÔχÓÂÈ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Û˘ÓÈÛÙ¿ ÙË ÂÈڷʤÙËÛ‹ ÙÔ˘˜. AÎfiÌ· ÈÔ ÛË-

Ì·ÓÙÈÎfi Â›Ó·È fiÙÈ ÛÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌ›· ÁÂÓÈο Î·È È‰È·›ÙÂÚ· ÛÙËÓ ·ÁÚÔÙÈ΋ ÙÔ˘ ¤ÎÙÔ˘ ·ÈÒÓ· ÔÈ ‰Ô‡ÏÔÈ

‰È·‰Ú·Ì¿ÙÈ˙·Ó È· ‰Â˘ÙÂÚ‡ÔÓÙ· ÚfiÏÔ. ™ÙÔÓ ÙÔ̤· ·˘Ùfi ‚·ÛÈÎÔ› ÊÔÚ›˜ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ‹Ù·Ó ‹‰Ë

49

·fi ηÈÚfi ÔÈ ‰Ô˘ÏÔ¿ÚÔÈÎÔÈ (coloni) Î·È ÁÈ· ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘˜ ÙÔ IÔ˘ÛÙÈÓÈ¿ÓÂÈÔ ¢›Î·ÈÔ ‰ÂÓ ÚԂϤÂÈ

ηÌÈ¿ ‚ÂÏÙ›ˆÛË. AÓÙ›ıÂÙ· ÂÓ›Û¯˘Û ÙËÓ ·Ó·ÁηÛÙÈ΋ ÚÔÛÎfiÏÏËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙË ÁË Î·È ¤ÙÛÈ ¤‰ˆÛÂ

ÈÛ¯˘ÚfiÙÂÚË ÓÔÌÈ΋ Î¿Ï˘„Ë ÛÙËÓ ÔÙ¤ÏÂÈ· Ù˘ ÌÂÁ¿Ï˘ ÏÂÈÔÓfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ·ÁÚÔÙÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡.

G. Ostrogorsky, IÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ B˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ KÚ¿ÙÔ˘˜, Ù. A′,

ÂΉ. ™Ù¤Ê. ¢. B·ÛÈÏfiÔ˘ÏÔ˜, Aı‹Ó· 2002, ÛÂÏ. 142

Κριτήριο αξιολόγησης*

A. Να χαρακτηρίσεις τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασµένες, σηµει-

ώνοντας X στο αντίστοιχο τετραγωνάκι.

Σωστό Λάθος

1. Ο Ιουστινιανός Α′ προσπάθησε µε αυστηρούς νόµους να ενισχύσει

τη δύναµη των µεγάλων γαιοκτηµόνων των επαρχιών.

2. Ο Πανδέκτης περιλάµβανε γνώµες Pωµαίων νοµικών.

3. Η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης εκπροσωπεί τον ρυθµό της

βασιλικής µετά τρούλου.

4. Η εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού ήταν σύµφωνη µε τη

ρωµαϊκή παράδοση, πολύ φιλόδοξη και δεν ξεπερνούσε τις

δυνατότητες του κράτους.

B. Να αντιστοιχίσεις τα στοιχεία της στήλης A µε τα στοιχεία της στήλης B.

A B

1. αναστολή λειτουργίας της ñ ñ α. 562

Νεοπλατωνικής Ακαδηµίας

2. Στάση του Νίκα ñ ñ β. 532

3. συνθήκη µεταξύ Βυζαντίου ñ ñ γ. µετά το 534

και Περσίας

4. Νεαρές ñ ñ δ. 529

°. Να εξηγήσεις τους όρους Ιουστινιάνειος Κώδικας, Νεαρές, Στάση του Νίκα.

50

* Οι απαντήσεις στα Κριτήρια αξιολόγησης βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

Σ χ ε δ ι ά γ ρ α µ µ α τ η ς ε ν ό τ η τ α ς

51

™Â ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ı· Ì¿ıÂȘ ÁÈ·:

ÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ Û ÂÛˆÙÂÚÈ΋ Î·È Â͈ÙÂÚÈ΋ ÎÚ›ÛË.

ÙËÓ ·ÓÙ›ıÂÛË ÙÔ˘ ∏Ú·ÎÏ›Ԣ ÛÙÔ˘˜ ¶¤ÚÛ˜.

Ù· ı¤Ì·Ù· Î·È ÙÔÓ ÂÍÂÏÏËÓÈÛÌfi ÙÔ˘ B˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ KÚ¿ÙÔ˘˜.

α. Tο Bυζάντιο σε κρίση

H εσωτερική – Λοιµοί, κακές σοδειές, σεισµοί.

κρίση κατά το β′′ µισό – Eισβολές στα εδάφη της αυτοκρατορίας.

6ου-αρχές 7ου αι. – Eγκατάλειψη ή παρακµή των πόλεων.

– Mείωση του πληθυσµού.

– Yποχώρηση του εµπορίου και της νοµισµατικής κυκλοφορίας.

– Παραµέληση του στρατού.

Oι ενέργειες – O Ηράκλειος αντιπροσωπεύει τον τύπο του στρατηγού-αυτοκράτορα που ηγή-

του Ηρακλείου θηκε προσωπικά του βυζαντινού στρατού.

– Aναδιοργάνωσε το στράτευµα µε την οικονοµική συµπαράσταση της Eκκλησίας.

– 622-628: επιχείρησε συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών.

Εξωτερικοί – Σλάβοι: άρχισαν να κατακλύζουν ευρωπαϊκές επαρχίες.

εχθροί – Πέρσες: έφτασαν στις ακτές του Βοσπόρου.

– Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Ηρακλείου η κατάσταση της αυτοκρα-

τορίας ήταν εξαιρετικά κρίσιµη.

β. H αντεπίθεση του Hρακλείου

O HPAK§EIO™ KAI H ¢YNA™TEIA TOY

(610-717): E™øTEPIKH METAPPY£MI™H

KAI A°øNA™ E¶IBIø™H™6

52

Άβαροι και – Tο 626 υπέστησαν ταπεινωτική ήττα όταν σε συνεννόηση µε τους Πέρσες πο-

Σλάβοι λιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη.

Tα αίτια της – Tα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Ηρακλείου σκιάζονται από τις αραβικές

δηµιουργίας κατακτήσεις.

των θεµάτων – Oι ανάγκες της άµυνας εναντίον των Αράβων παρακίνησαν τους διαδόχους

του να εγκαθιδρύσουν στη Μ. Ασία στη διάρκεια του 7ου αι. ένα νέο διοι-

κητικό σύστηµα που στηριζόταν στα θέµατα, διοικητικές περιφέρειες µε δι-

κό τους στρατό.

H διοίκηση των – H στρατιωτική και η πολιτική διοίκηση των επαρχιών, που στο παλαιό διοικη-

θεµάτων τικό σύστηµα της αυτοκρατορίας ασκούνταν από διαφορετικά πρόσωπα,

ενώθηκαν τώρα στο πρόσωπο του στρατηγού.

– O στρατηγός ασκούσε την ανώτατη εξουσία µέσα στα όρια του θέµατος.

H ολοκλήρωση – Mια άλλη σηµαντική αλλαγή της εποχής αυτής είναι η ολοκλήρωση του εξελλη-

του εξελληνισµού νισµού της κρατικής διοίκησης.

– Eπίσηµη γλώσσα στην πολιτική και στρατιωτική διοίκηση έγινε η ελληνική,

ενώ οι ρωµαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούς.

Μάχη της – Tο 627 ο Ηράκλειος πέτυχε να συντρίψει τους Πέρσες και να ανακτήσει όλες

Νινευί τις βυζαντινές επαρχίες στην Εγγύς Ανατολή.

Πέρσες – Eίχαν αρπάξει τον Τίµιο Σταυρό, το ιερότερο κειµήλιο του Χριστιανισµού.

– Γι’ αυτό τον λόγο οι εκστρατείες του Ηρακλείου προσέλαβαν έντονο θρη-

σκευτικό χαρακτήρα.

– O αυτοκράτορας εξύψωσε το φρόνηµα των στρατιωτών, που αγωνίστηκαν

µε αυταπάρνηση και σηµείωσαν µεγάλες επιτυχίες, οι οποίες ωστόσο απο-

δείχτηκαν πρόσκαιρες.

O θεµατικός – Yπηρετούσαν ελεύθεροι αγρότες, στους οποίους το κράτος παραχωρούσε

στρατός στρατιωτικά κτήµατα ή στρατιωτόπια.

– Mε τα έσοδά τους οι στρατιώτες συντηρούσαν τις οικογένειές τους, αγόρα-

ζαν τον οπλισµό τους και κάλυπταν τα έσοδα των εκστρατειών.

– O θεµατικός στρατός αντικατέστησε τους παλαιούς µισθοφορικούς στρατούς.

– Aποτέλεσε ένα είδος εθνικού στρατού, εξαιρετικά αποτελεσµατικού για την

άµυνα της αυτοκρατορίας.

Τέλη 7ου αι. – Σταθεροποιήθηκε το σύστηµα των θεµάτων και άρχισε να εξαπλώνεται και

στις ευρωπαϊκές επαρχίες του κράτους.

γ. Θέµατα και εξελληνισµός του κράτους

1. Οικονοµία και στρατός στα µέσα του 6ου αι. [σελ. 19]

Το παράθεµα προέρχεται από Nεαρά του αυτοκράτορα Ιουστίνου Β′, που εκδόθηκε το

566 και αποτελεί διαπίστωσή του για την άθλια οικονοµική κατάσταση της χώρας. Τα

δηµόσια οικονοµικά ήταν καταχρεωµένα και ο στρατός παραµεληµένος από την έλλει-

ψη των αναγκαίων. Αποτέλεσµα αυτής της κακής κατάστασης ήταν το κράτος να σφυ-

ροκοπείται από τις αδιάκοπες εισβολές και επιδροµές των βαρβάρων. Οι µεγάλες εκ-

στρατείες που είχε πραγµατοποιήσει ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α′ µε σκοπό την

ανάκτηση των εδαφών που έλεγχε η Pωµαϊκή Aυτοκρατορία την περίοδο της µεγάλης

ακµής της εξάντλησαν οικονοµικά το κράτος και κληροδότησαν πολλά προβλήµατα,

αντίµετωποι µε τα οποία βρέθηκαν οι διάδοχοί του. Όταν ανέλαβε τη διακυβέρνηση

της αυτοκρατορίας ο Ηράκλειος, η κατάσταση ήταν εξαιρετικά κρίσιµη και µε µια κινη-

τοποίηση όλων των δυνάµεων του κράτους και µια ριζική µεταρρύθµιση προσπάθησε

και κατάφερε να αποτρέψει τη διαγραφόµενη καταστροφή.

2. Γένεση των θεµάτων και επικράτηση της

ελληνικής. [σελ. 20]

Το παράθεµα προέρχεται από ένα είδος µεταγε-

νέστερης (10ος αι.) «µονογραφίας» του αυτο-

κράτορα Κωνσταντίνου Ζ′Πορφυρογέννητου

για την ιστορία του θεσµού των θεµάτων. Ο

συγγραφέας ανάγει την καθιέρωση του θεσµού

στην εποχή των διαδόχων του Ηρακλείου και τη

θεωρεί αποτέλεσµα του ακρωτηριασµού του

κράτους σε Ανατολή (απώλεια της Συρίας, της

Παλαιστίνης και της Αιγύπτου) και ∆ύση (διείσ-

53

– Πρώτος ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον τίτλο βασιλεύς µε τη χριστιανική προ-

σθήκη «πιστός εν Χριστώ».

– H εξέλιξη αυτή σηµατοδοτεί σε συµβολικό επίπεδο το οριστικό τέλος της

Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας και την αρχή της µεσαιωνικής ελληνικής Βυζαντι-

νής Αυτοκρατορίας.

∞Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ËÁÒÓ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

∏ ÔÏÈÔÚΛ· Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘ (626)

Î·È Ô ∞οıÈÛÙÔ˜ ⁄ÌÓÔ˜

√È ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ı· ÔÛÙÔ‡Ó‚·ÚȤ˜ ‹ÙÙ˜ ·fi ÙÔ˘˜ ¶¤ÚÛ˜ Ô˘ ¤‰Ú·-Ì·Ó ÛÙȘ ·Ó·ÙÔÏÈΤ˜ ·گ›Â˜,¤Ì·ÈÓ·Ó ıÚÈ·Ì-‚¢ÙÈο ÛÙËÓ ¶·Ï·ÈÛÙ›ÓË Î·È ÛÙÚ·ÙÔ¤‰Â˘·ÓÙÔÓ ›‰ÈÔ Î·ÈÚfi Ì ÙÔ˘˜ ∞‚¿ÚÔ˘˜ ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙ·Ù›¯Ë Ù˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘, Ô˘ ÛÒıËÎÂfiˆ˜ ÙÔ ı¤ÏÂÈ Ô ıÚ‡ÏÔ˜ ·fi ÙË ı·˘Ì·ÙÔ˘ÚÁ‹Â¤Ì‚·ÛË Ù˘ ÚÔÛÙ¿Ùȉ¿˜ Ù˘, Ù˘ ∞Á›·˜¶·Úı¤ÓÔ˘. √ ∞οıÈÛÙÔ˜ ⁄ÌÓÔ˜ ·ÚÈÛÙÔ‡ÚÁË-

δυση των Σλάβων και ίδρυση σκλαβηνιών

στη Χερσόνησο του Αίµου) που έλαβε χώρα

επί Ηρακλείου µε σκοπό την αποτελεσµατικό-

τερη διοίκηση των επαρχιών του κράτους. Ο

συγγραφέας υπογραµµίζει, επίσης, την ελλη-

νική ονοµασία του θεσµού και των τίτλων,

γεγονός που καταδεικνύει την ολοκλήρωση

του εξελληνισµού της κρατικής διοίκησης.

3. Επιστολή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Β′′ στον πάπα (17-2-687). [σελ. 20]

Το παράθεµα προέρχεται από µια επιστολή του Ιουστινιανού Β′ προς τον πάπα της Ρώµης,

η οποία χρονολογείται στα 687 και περιλαµβάνει πληροφορίες για τη διοικητική διάρ-

θρωση του Bυζαντινού Kράτους στα τέλη του 7ου αι. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ανα-

φορές σε ορισµένα από τα µεγαλύτερα και σηµαντικότερα θέµατα (Οψικίου, Ανατολι-

κών, Θρακησίων, Αρµενιακών), όπου παρατηρούµε ότι υπήρχαν αρκετά στη Μ. Ασία και

ένα µόνο στη Χερσόνησο του Αίµου, καθώς και οι αναφορές στα εξαρχάτα, δηλαδή τις

διοικητικές περιφέρειες της Ιταλίας και της Αφρικής.

1. Ο Ηράκλειος ως ∆αβίδ... [σελ. 19]

Βλ. παρακάτω, απάντηση στην ερώτηση 4 του σχολικού βιβλίου.

2. Πέρσης βασιλιάς παρακολουθεί διεξαγωγή µάχης... [σελ. 19]

Η κεντηµένη σε ύφασµα παράσταση απεικονίζει τον µεγάλο Πέρση βασιλιά να παρακο-

λουθεί διεξαγωγή µάχης.

3. Η θεµατική οργάνωση της Μ. Ασίας κατά την περίοδο 7ος-9ος αι. [σελ. 21]

Ο χάρτης απεικονίζει τα θέµατα του Bυζαντινού Kράτους στην περιοχή της Μικράς

Ασίας κατά την περίοδο από τον 7ο έως τον 9ο αι. Στην αναδιοργάνωση της επαρχικής

διοίκησης του Βυζαντινού Kράτους οδήγησαν τόσο εξωτερικοί όσο και εσωτερικοί πα-

ράγοντες. Τον 7ο αι. εφαρµόστηκε ένα νέο διοικητικό σύστηµα που στηριζόταν στον

θεσµό των θεµάτων. Τα θέµατα των νησιών, του Αιγαίου πελάγους και ορισµένων πα-

ράλιων περιοχών είχαν ναυτικό χαρακτήρα και πρόσφεραν στην αυτοκρατορία πολε-

µικό στόλο επανδρωµένο µε κατοίκους των περιοχών τους.

54

Ì· Ù˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ÌÓÔÁÚ·Ê›·˜, Ô˘ ·Ô‰›‰Â-Ù·È ÛÙÔÓ ƒˆÌ·Ófi ÙÔÓ ªÂψ‰fi, ıˆÚÂ›Ù·È ËʈӋ ÂÓfi˜ Ï·Ô‡ Ô˘ ÍÂÛËÎÒıËΠÁÈ· Ó· ¢-¯·ÚÈÛÙ‹ÛÂÈ ÙËÓ ÚÔÛÙ¿Ùȉ¿ ÙÔ˘, ÙËÓ ¶·Úı¤ÓÔ,Ô˘ Û ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ·ÔηÏ›ٷȫ˘¤ÚÌ·¯Ô˜ ÛÙÚ·ÙËÁfi˜».

∂. °Ï‡Î·Ù˙Ë-∞Ú‚ÂϤÚ, ∏ ÔÏÈÙÈ΋ ȉÂÔÏÔÁ›· Ù˘ µ˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜

∞Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ËÁÒÓ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

1. Να επισηµάνεις παράγοντες που συνέβαλαν στη νίκη του Ηρακλείου κατά των

Περσών.

AΠANTHΣH

Οι κύριοι παράγοντες που συνέβαλαν στη νίκη του Ηρακλείου κατά των Περσών ήταν:

α) η ισχυρή προσωπικότητα, η αποφασιστικότητα και η τακτική του Ηρακλείου, που

ηγήθηκε προσωπικά του βυζαντινού στρατού στις εκστρατείες και γι’ αυτό ονοµά-

στηκε στρατηγός-αυτοκράτορας.

β) η υλική συνδροµή και η οικονοµική συµπαράσταση της Εκκλησίας, χάρη στην οποία

έγινε εφικτή η αναδιοργάνωση των βυζαντινών στρατιωτικών δυνάµεων και η µα-

χητικότητά τους στις συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών.

γ) ο θρησκευτικός και πατριωτικός ενθουσιασµός που κατάφερε να εµπνεύσει ο Ηρά-

κλειος στις τάξεις του βυζαντινού στρατού εξυψώνοντας το φρόνηµά τους.

2. Ποια ανάγκη υπαγόρευσε την καθιέρωση των θεµάτων, όπως προκύπτει έµ-

µεσα από το σχετικό απόσπασµα του έργου Περί θεµάτων;

AΠANTHΣH

Σύµφωνα µε το παρατιθέµενο απόσπασµα από το έργο Περί Θεµάτων του Κωνστα-

ντίνου Ζ′ Πορφυρογέννητου, η καθιέρωση των θεµάτων υπαγορεύτηκε από τον

ακρωτηριασµό, δηλαδή την εδαφική συρρίκνωση του Βυζαντίου στα χρόνια του

Ηρακλείου του Λίβυου και των διαδόχων του σε Ανατολή και ∆ύση εξαιτίας της

αραβικής επέκτασης και της εγκατάστασης των Σλάβων στα Βαλκάνια (ίσως και

της ίδρυσης του Βουλγαρικού Κράτους), και την ανάγκη οργάνωσης της άµυνας

και της απόκρουσης των συγκεκριµένων εχθρών µε µεταβίβαση µέρους της κε-

ντρικής εξουσίας στους επαρχιακούς διοικητές (στρατηγοί των θεµάτων). Τη µε-

ταβίβαση και αποκέντρωση της αυτοκρατορικής εξουσίας καθώς και τον κατακερ-

µατισµό και την υποδιαίρεση των µεγάλων διοικήσεων του παρελθόντος θεωρού-

µε ότι υπαινίσσεται η λέξη κατέτεµεν του πρωτότυπου κειµένου που µεταφράζεται

κατέτµησε.

3. Ποιες διοικητικές περιφέρειες (εξαρχάτα και θέµατα) περιλάµβανε και ποια

στρατιωτικά σώµατα διέθετε το Βυζάντιο στα τέλη του 7ου αι. σύµφωνα µε το

τελευταίο παράθεµα; Αφού µελετήσεις προσεκτικά τον χάρτη, να επισηµάνεις

55

∞·ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙȘ EÚˆÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘

ποια νέα θέµατα και µε ποιον τρόπο ιδρύθηκαν µεταξύ 7ου και 9ου αι. στη Μ.

Ασία.

AΠANTHΣH

Σύµφωνα µε την επιστολή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Β′ στον πάπα, στα τέλη του

7ου αι. είχαν ήδη ιδρυθεί τα εξαρχάτα της Ιταλίας (µε πρωτεύουσα τη Ραβέννα) και

της Αφρικής (µε πρωτεύουσα την Καρχηδόνα) και τα θέµατα Θράκης (στο ευρωπαϊ-

κό τµήµα της αυτοκρατορίας), Καραβησιάνων (το µοναδικό ναυτικό θέµα µε πρω-

τεύουσα τη νήσο Κέω), Οψικίου, Ανατολικών και Αρµενιακών στη Μ. Ασία. Επίσης,

µεγάλης στρατηγικής σηµασίας ήταν το λιµάνι και φρούριο Septem/Ceuta στην

αφρικανική πλευρά των στενών του Γιβραλτάρ, το οποίο είχε διοικητική αυτοτέλεια

και φυλασσόταν από το σώµα των λεγόµενων Septensiani. Εκτός από τα στρατεύµα-

τα που προστάτευαν τα θέµατα και τα εξαρχάτα, υπήρχαν οι σχολές και οι εξκουβί-

τορες (φρουρά) του Ιερού Παλατιού. Η κατάσταση αυτή άλλαξε ριζικά ως τον 9ο

αι., κατά τον οποίο ιδρύθηκαν πολλά νέα θέµατα, ενώ τα παλαιά είχαν διαιρεθεί και

πολλαπλασιαστεί. Συγκεκριµένα, µελετώντας τον χάρτη, διαπιστώνουµε ότι τον 9ο

αι. υπήρχαν τα θέµατα της Καππαδοκίας, του Χαρσιανού, των Οπτιµάτων, των Βου-

κελλαρίων, της Χαλδίας, της Κολωνείας, των Κιθαρραιωτών, της Σελεύκειας και της

Παφλαγονίας.

4. Μπορείς να εξηγήσεις γιατί ο Ηράκλειος απεικονίζεται ως ∆αβίδ; Τι γνωρίζεις

από την Παλαιά ∆ιαθήκη που θα µπορούσε να στηρίξει τον παραλληλισµό;

AΠANTHΣH

Στον αργυρό δίσκο που χρονολογείται στις αρχές του 7ου αι. παρουσιάζεται ο

στρατηγός-αυτοκράτορας Ηράκλειος ως ∆αβίδ, που µε τον θρησκευτικό χαρακτήρα

που προσέδωσε στις εκστρατείες του ενέπνευσε το φρόνηµα των στρατιωτών του

και κατόρθωσαν να νικήσουν τους Πέρσες. Ο παραλληλισµός του Ηρακλείου µε τον

∆αβίδ µάς παραπέµπει στην Παλαιά ∆ιαθήκη και την ιστορία της νίκης του µικρόσω-

µου ∆αβίδ έναντι του ακαταµάχητου γίγαντα Γολιάθ, νίκη που οφειλόταν αποκλειστι-

κά στην πίστη του στον Θεό. Όµοια και ο Ηράκλειος αγωνίστηκε διαθέτοντας περιο-

ρισµένα υλικά µέσα και κατάφερε να νικήσει τους πανίσχυρους Πέρσες χάρη στην

ακράδαντη πίστη του.

56

6.1 ¡· ÂÚÈÁÚ¿„ÂȘ ÙË ÛÔ‚·ÚfiÙËÙ· Ù˘ ÔχÏ¢Ú˘ ÎÚ›Û˘ Ô˘ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈ˙ ˷˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· ÌfiÏȘ ·Ó¤Ï·‚ ÙË ‰È·Î˘‚¤ÚÓËÛ‹ Ù˘ Ô ∏Ú¿ÎÏÂÈÔ˜.

6.2 ¶ÔÈ· ‹Ù·Ó Ë ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ ÁÈ· ÙË ‰ÈÔ›ÎËÛË Î·È ÙËÓ ¿Ì˘Ó· Ù˘ ·˘ÙÔ-ÎÚ·ÙÔÚ›·˜;

6.3 ªÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ÙÔ ·Ú·Î¿Ùˆ ·Ú¿ıÂÌ· ÌÔÚ›˜ Ó· ÏËÚÔÊÔÚËı›˜ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ·Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔÓ ıÂÛÌfi ÙˆÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ.

√ ıÂÛÌfi˜ ÙˆÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ

∏ ϤÍË «ı¤Ì·» Û‹Ì·ÈÓ ‚·ÛÈο ¤Ó· ÛÒÌ· ÛÙÚ·ÙÔ‡ Î·È ¤ÂÈÙ· ÂÂÎÙ¿ıËÎÂ Î·È ÛÙȘ Ӥ˜ ÛÙÚ·-

ÙȈÙÈΤ˜ ÂÚÈʤÚÂȘ, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ‰È·ÊˆÙ›˙ÂÈ ÙË Á¤ÓÂÛË ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜. ∏ ÚÔ¤ÏÂ˘Û‹

ÙÔ˘ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙË Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ÙˆÓ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÒÓ ÌÔÓ¿‰ˆÓ, ÙˆÓ «ıÂÌ¿ÙˆÓ», ÛÙȘ ·گ›Â˜

Ù˘ ª. ∞Û›·˜, Ô˘ ÁÈ· ÙÔÓ ÏfiÁÔ ·˘Ùfi ÔÓÔÌ¿ÛıËÎ·Ó ÎÈ ·˘Ù¤˜ «ı¤Ì·Ù·». ¢ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ‰ËÏ·‰‹

ÌfiÓÔ ‰ÈÔÈÎËÙÈΤ˜ ÂÓfiÙËÙ˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÂÚÈÔ¯¤˜ ÂÁηٷÛÙ¿Ûˆ˜ ÙˆÓ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÒÓ ÌÔÓ¿‰ˆÓ. ªÂ

ÙËÓ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Ù˘ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ΋˜ ÛÙÚ·ÙȈÙÈ΋˜ ıËÙ›·˜ ·¤ÎÙËÛ·Ó ÔÈ ÛÙÚ·ÙÈÒÙ˜ ÎÙ‹Ì·Ù· ÌÂ

‰Èη›ˆÌ· Ó· Ù· ÎÏËÚÔ‰ÔÙÔ‡Ó ÛÙ· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜. ∂›Ó·È Ù· ÁÓˆÛÙ¿ ·fi ÙȘ ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ˜ ËÁ¤˜

«ÛÙÚ·ÙȈÙÈο ÎÙ‹Ì·Ù·». ŒÙÛÈ ÙÔ Ó¤Ô Û‡ÛÙËÌ· ÙˆÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì ÙÔÓ ·Ï·ÈfiÙÂÚÔ ıÂÛÌfi

ÙˆÓ limitanei, ‰ËÏ·‰‹ ÙˆÓ ÛÙÚ·ÙȈÙÒÓ Ô˘ Â›Ó·È ÂÁηÙÂÛÙË̤ÓÔÈ ÛÙÔ ¤‰·ÊÔ˜ ÙˆÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ ÎÔ-

ÓÙ¿ ÛÙ· Û‡ÓÔÚ· (limes). ∆Ô ·Ì˘ÓÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ÙˆÓ Û˘ÓfiÚˆÓ Â›¯Â ηٷÚÚ‡ÛÂÈ Î¿Ùˆ ·fi ÙËÓ ›Â-

ÛË ÙˆÓ Â¯ıÚÈÎÒÓ ÂȉÚÔÌÒÓ, Ù· ÛÙÚ·Ù‡̷ٷ ÙˆÓ ·ÎÚÈÙÈÎÒÓ Â·Ú¯ÈÒÓ ·ÔÛ‡ÚıËÎ·Ó ÛÙÔ ÂÛˆ-

ÙÂÚÈÎfi Ù˘ ª. ∞Û›·˜ Î·È ÂÁηٷÛÙ¿ıËÎ·Ó ÛÙȘ ÂÚÈÔ¯¤˜ ÂΛӘ Ô˘ ›¯·Ó ·Ú·Ì›ÓÂÈ Î¿Ùˆ

·fi ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ΢ÚÈ·Ú¯›·. ∂ÎÙfi˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÛÙÚ·ÙÈÒÙ˜ ÙˆÓ ·ÎÚÈÙÈÎÒÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ ÂÁηٷÛÙ¿ıËηÓ

ÙÒÚ· ÛÙË ª. ∞Û›· Î·È ÔÈ Â›ÏÂÎÙ˜ ÌÔÓ¿‰Â˜ ÙÔ˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ ÛÙÚ·ÙÔ‡. ŒÙÛÈ ‹‰Ë ηٿ ÙËÓ ÂÔ¯‹

ÙÔ˘ ∏Ú·ÎÏ›Ԣ ȉڇıËÎ·Ó Ù· ı¤Ì·Ù· ÙÔ˘ √„ÈΛԢ, ÙˆÓ ∞ÚÌÂÓÈ·ÎÒÓ Î·È ÙˆÓ ∞Ó·ÙÔÏÈÎÒÓ, fiˆ˜

ηٿ ¿Û· Èı·ÓfiÙËÙ· Î·È ÙÔ Ó·˘ÙÈÎfi ı¤Ì· ÙˆÓ ∫·Ú·‚ËÛÈ¿ÓˆÓ ÛÙȘ ÓfiÙȘ ·ÎÙ¤˜ Ù˘ ª. ∞Û›·˜.

G. Ostrogorsky, πÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ µ˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ KÚ¿ÙÔ˘˜, Ù. ∞′,

ÂΉ. ™Ù¤Ê. ¢. µ·ÛÈÏfiÔ˘ÏÔ˜, ∞ı‹Ó· 2002, ÛÂÏ. 163-164

57

* Οι απαντήσεις στα Θέµατα προς απάντηση – ∆ραστηριότητες βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

£ ∂ ª ∞ ∆ ∞ ¶ ƒ √ ™ ∞ ¶ ∞ ¡ ∆ ∏ ™ ∏ – ¢ ƒ ∞ ™ ∆ ∏ ƒ π √ ∆ ∏ ∆ ∂ ™ *

∂ÚˆÙ‹ÛÂȘ ηٷÓfiËÛ˘

ª·ı·›ÓÔÓÙ·˜ ·fi ÙȘ ËÁ¤˜

Κριτήριο αξιολόγησης*

A. Να χαρακτηρίσεις τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασµένες, σηµει-

ώνοντας X στο αντίστοιχο τετραγωνάκι.

Σωστό Λάθος

1. Στη µάχη της Νινευί, το 627, ο Ηράκλειος κατόρθωσε να ανακτήσει

όλες τις βυζαντινές επαρχίες στην Εγγύς Ανατολή.

2. Το 622 οι Άβαροι και οι Σλάβοι σε συνεννόηση µε τους Πέρσες

επιχείρησαν να πολιορκήσουν την Κωνσταντινούπολη.

3. Τη δηµιουργία των θεµάτων επέβαλαν οι ανάγκες της άµυνας

της αυτοκρατορίας εναντίον των Αράβων.

4. Ο Ηράκλειος δεν ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που υιοθέτησε

τον ελληνικό τίτλο βασιλεύς.

B. Μελετώντας τον χάρτη στη σελ. 21 του σχολικού βιβλίου να αναφέρεις τέσ-

σερα θέµατα της Μικράς Ασίας κατά την περίοδο 7ος-9ος αι.

58

* Οι απαντήσεις στα Κριτήρια αξιολόγησης βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

59

OÌ¿‰· A

1. Να εξηγήσεις τους όρους αιρέσεις, σύνοδοι, δήµοι, νεαρές.

2. Να αντιστοιχίσεις τα στοιχεία της στήλης Α µε τα στοιχεία της στήλης Β. Ένα

στοιχείο της στήλης Β περισσεύει.

Α Β

1. Συµφωνία του Μιλάνου (313) ñ ñ α. Γ′Οικουµενική Σύνοδος στην

Έφεσο (431)

2. κατάργηση Ολυµπιακών Αγώνων ñ ñ β. Ουάλης

3. Νεστοριανισµός ñ ñ γ. Θεοδόσιος A′

4. βρήκε τον θάνατο στο πεδίο ñ ñ δ. Α′Οικουµενική Σύνοδος στη

της µάχης Νίκαια (325)

ñ ε. ανεξιθρησκία

3. Αφού µελετήσεις την πηγή Νόµισµα και εξωτερικό εµπόριο, σχολ. βιβλίο, σελ.

10, να επισηµάνεις τους λόγους της διεθνούς φήµης του βυζαντινού νοµίσµα-

τος.

4. Να αντιστοιχίσεις τα στοιχεία της στήλης Α µε τα στοιχεία της στήλης Β. ∆ύο

στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.

Α Β

1. Στάση του Νίκα ñ ñ α. Πανδέκτης

2. αναστολή λειτουργίας της ñ ñ β. Αγία Σοφία

νεοπλατωνικής Ακαδηµίας ñ γ. δήµοι

3. Ανθέµιος και Ισίδωρος ñ ñ δ. Θεοδόσιος

4. στρατιωτικά κτήµατα ñ ñ ε. Ιουστινιανός

ñ στ. θέµατα

OÌ¿‰· B

1. Για ποιους λόγους ο θεµατικός στρατός ήταν περισσότερο αξιόπιστος και απο-

τελεσµατικός από τον µισθοφορικό στρατό;

1 Ô A N A K E º A § A I ø T I K O K P I T H P I O A • I O § O ° H ™ H ™ *

* Οι απαντήσεις στα Aνακεφαλαιωτικά κριτήρια αξιολόγησης βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

2. Πώς κρίνεις την εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού και τι αποδεικνύει αυτή;

3. Ποια καινοτοµία εφάρµοσαν οι αρχιτέκτονες του ναού της Αγίας Σοφίας;

4. Μελέτησε προσεκτικά τις πηγές Γένεση των θεµάτων και επικράτηση της ελληνικής

και Eπιστολή του αυτοκράτορα Iουστινιανού B′′ στον πάπα (17-2-687), σχολ. βιβλίο,

σελ. 20. Ποιοι λόγοι υπαγορεύουν την ίδρυση των θεµάτων; Ποια θέµατα µαρ-

τυρούνται στα τέλη του 7ου αι.;

60