Embed Size (px)
Citation preview
อรอ�ำไพ สำมขนทด / ภำวณ อนชมภ
217
การส�ารวจและประเมนถนนเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
อรอ�ำไพ สำมขนทดคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม
ภำวณ อนชมภภาควชาภมสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย
บทคดยอ
เสนทางชมทวทศนเปนเสนทางทผานพนททมทวทศนงดงาม มความพเศษ มคณคา กรมทางหลวงชนบทมพนธกจ ในการพฒนาถนนเพอสนบสนนการคมนาคมขนสง การทองเทยว และการพฒนาเมองอยางบรณาการและยงยน มโครงขายถนนในความรบผดชอบอยทวประเทศ ซงบางสายทางมศกยภาพในการพฒนาใหเปนเสนทางชมทวทศนได จงเกดโครงการศกษาเกณฑเพอการพฒนาเสนทางชมทวทศนเพอการทองเทยว คดเลอกเสนทางเบองตน 40 สายทาง น�ามาส�ารวจและประเมน มการศกษาและจดท�าวธการส�ารวจถนนอยางมหลกการและเปนระบบ มการเกบขอมลซงมสวนประกอบส�าคญ 5 สวน คอ 1) ขอมลพนฐานของเสนทาง 2) เนอหาคณคาของเสนทาง 3) ขอมลดานโครงขายคมนาคมและมาตรฐานความปลอดภย 4) ปจจยทมผลตอศกยภาพของเสนทาง และ 5) ปจจยทมผลตอความเสยงและผลกระทบเชงลบทอาจเกดขน พรอมกบการจดท�าหลกเกณฑประเมนและวธล�าดบความส�าคญของถนน โดยใชหวขอประเมนตามการส�ารวจเกบขอมล แบงสดสวนคาคะแนนตามน�าหนกความส�าคญของแตละหวขอ จดเรยงล�าดบเสนทางตามคาคะแนนรวมจากการประเมน และอาจพจารณาปจจยอนๆ ประกอบ เพอชวยในการคดเลอกถนนทางหลวงชนบทมาพฒนาใหเปนเสนทางชมทวทศนตอไป
ค�ำส�ำคญ : เสนทางชมทวทศน ส�ารวจ ประเมน
การส�ารวจและประเมนถนนเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
218
Road Survey and Assessment for Scenic Route Project
Onumpai SamkhuntodFaculty of Architecture, Chiang Mai University
Pavinee InchompooDepartment of Landscape Architecture, Faculty of Architecture, Chulalongkorn University
Abstract
Scenic routes are roads that pass through areas with unique beautiful scenery or specific value. Department of Rural Roads, Ministry of Transportation, has a mission to improve and enhance rural highway standard, as a part of its integrative development towards better transportation, tourism, and urban development. With many potential scenic routes but limited yearly development budgets, the objective of this research was to develop the methods for systematic survey and assessment, in order to create a database of scenic routes in Thailand as well as their attributes. Initially, 40 rural roads were selected for survey and assessment. There were five parts of data collection which are: 1) basic data; 2) intrinsic quality or scenic route value; 3) road network and safety standard; 4) Influencing factors for route potential; and 5) risk factors and negative impact. In addition, this research also develops criteria for road assessment and ranking, following data collection. Each criterion contains different point due to its relevance to scenic route. Ranking by total assessment score and other factors may be considered. This process helps in the identification of promising rural roads for scenic route development project.
Keywords: scenic route, survey, assessment
อรอ�ำไพ สำมขนทด / ภำวณ อนชมภ
219
บทน�า
ถนนทตดผานพนททมทวทศนงดงาม มความพเศษ หรอถนนทน�าเขาสแหลงทองเทยว มกจะมคณประโยชนเชงเศรษฐกจสงคม มคณคาเชงนนทนาการ มศกยภาพในการพฒนาใหเปนเสนทางชมทวทศนได ถนนเหลานสวนหนงอย ในความรบผดชอบของกรมทางหลวงชนบท ซงม พนธกจในการพฒนาและยกระดบมาตรฐานทางหลวงชนบท เพอสนบสนนการคมนาคมขนสง การทองเทยวและการพฒนาเมองอยางบรณาการและยงยน กรมทางหลวงชนบทซงเปนหนวยงานทเหนความส�าคญของการพฒนาเสนทางชมทวทศน มความประสงคทจะพฒนาระบบวธการส�ารวจและประเมนถนน เพอล�าดบความส�าคญของถนนทมศกยภาพในการพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน ภายใตโครงการจดท�าแผนปรบปรงภมทศนถนนโครงขายกรมทางหลวงชนบทเพอการทองเทยว โดยใหส�านกทางหลวงชนบท 18 ส�านก สงขอมลเสนทางทมศกยภาพเบองตน 40 เสนทาง ใน 28 จงหวด เพอน�ามาท�าการศกษาในครงน โดยมวตถประสงค คอ
- ศกษาและส�ารวจถนนทางหลวงชนบท 40 เสนทาง
- ศกษาและจดท�าหลกเกณฑประเมนและวธล�าดบความส�าคญของถนน
- ประเมนถนนและล�าดบความส�าคญถนนทมศกยภาพในการพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
โดยมวธการศกษา คอ
- ศกษาขอมลเอกสารและส�ารวจภาคสนามเพอเกบขอมลพนฐานของเสนทาง เนอหาคณคาของเสนทาง ขอมลดานโครงขายคมนาคมและมาตรฐานความปลอดภย ปจจยทมผลตอศกยภาพของเสนทาง และ ปจจยทมผลตอความเสยงและผลกระทบเชงลบทอาจเกดขน
- ศกษาขอมลวธการประเมนจากเอกสารตางๆ น�ามาวเคราะหและสงเคราะหรวมกบขอมลภาคสนาม เพอพฒนาเปนหลกเกณฑประเมนและวธล�าดบความส�าคญ พรอมทงศกษาวธการแบงสดสวนคาคะแนนของแตละหวขอประเมน
- ประเมนถนนตามเกณฑทพฒนาขนมา จดเรยงล�าดบความส�าคญของถนนตามคาคะแนนรวม และศกษาปจจยอนๆ ทควรพจารณาประกอบ เพอคดเลอกถนนทมศกยภาพในการพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
แนวคดเบองตนเสนทางชมทวทศน ส�าหรบความหมายของเสนทางชมทวทศน (scenic route) จามร อาระยานมตสกล และคณะ (2552, 2) ไดท�าการศกษาและอธบายวา
“เสนทางชมทวทศน หมายถง เสนทางทผ คนสามารถสญจรบนเสนทางพรอมกบชนชมความสวยงามของธรรมชาต หรอความเฉพาะตวของวฒนธรรม หรอระลกถงเรองราวทางประวตศาสตร มโอกาสไดซาบซงและตระหนกถงความส�าคญของทรพยากรทมคณคาทตองรกษาไว ทงทวทศน คณคาทางโบราณคด วฒนธรรม ประวตศาสตร ธรรมชาต นนทนาการ และทศนยภาพ เสนทางชมทวทศนเปนเสนทางทมความพเศษ มความสวยงาม เสนทางชมทวทศนอาจเปนจดหมายปลายทางในตวเอง กลาวคอ ถอวาการเดนทางระหวางเสนทางนนเปนการทองเทยวพกผอนไปในตวระหวาง การเดนทาง หรออาจเปนเสนทางผานเขาถงจดทองเทยวทมคณคาอนๆ ดวย” (ภาพท 1)
คณสมบตทส�าคญของเสนทางชมทวทศน คอ เนอหาคณคา (intrinsic quality) ของเสนทาง ซงเปนการพจารณาสภาพแวดลอม สภาพภมประเทศ และลกษณะภมทศนทเสนทางนนผานไป โดยเนอหานนๆ ตองมความพเศษ มคณคาทท�าใหเกดความประทบใจสมควรแกการจดจ�าและระลกถง เปนประสบการณในการเดนทางทรนรมยแกผสญจรผานไปมา สามารถจ�าแนกเนอหาคณคาของเสนทางชมทวทศนออกเปน 6 ชนด ตามการจ�าแนกของ ส�านกงานบรหารทางหลวง (Federal Highway Administration) ประเทศสหรฐอเมรกา อนไดแก คณคา
การส�ารวจและประเมนถนนเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
220
ภำพท 1 ตวอยางเสนทางชมทวทศน เสนทาง ปข.4020 แยกทางหลวงหมายเลข 3168-แยกทางหลวงหมายเลข 4 อำาเภอปราณบร อำาเภอสามรอยยอด อำาเภอกยบร อำาเภอเมอง จงหวดประจวบครขนธ
เชงทวทศน คณคาเชงธรรมชาต คณคาเชงประวตศาสตร คณคาเชงวฒนธรรม คณคาเชงโบราณคด และคณคาเชงนนทนาการ (จามร อาระยานมตสกล และคณะ 2552, 13-14) ซ งในการศกษาคร ง น ได รวมคณค าเชงประวตศาสตร คณคาเชงวฒนธรรม และคณคาเชงโบราณคด เขาไวดวยกนภายใตคณคาเชงวฒนธรรม เพอความชดเจนและรวดเรวในการส�ารวจและประเมนเสนทาง โดยมรายละเอยดของเนอหาคณคาแตละดาน ดงน
1) คณค าเชงทวทศน (scenic quality) ได แก คณลกษณะทดในดานองคประกอบของภาพรวมทปรากฏแกสายตา ทท�าใหเกดความพงพอใจตอภาพทไดเหน เปนไดทงทวทศนทเกดจากองคประกอบธรรมชาตหรอ สงทมนษยสรางขนทมความกลมกลนกน หรอสภาพภม-ทศนทโดดเดนแปลกตา ทวทศนลกษณะนมกจะสรางประสบการณทางสายตาทด ท�าใหเกดความประทบใจ เชน ปาไม กลมหรอแนวตนไมใหญ ภเขา ทะเลสาบ อาง-เกบน�า นาขาว สวนผลไม ทงดอกไม หมบาน เมอง ฯลฯ และเนองจากคณลกษณะเชงทวทศนเปนเรองของความพอใจ ดงนน จงมไดหมายถง ความสวย แตเพยงอยางเดยว แตหมายรวมถงความรสกดๆ ทไดจากภาพนนๆ ความพงพอใจ ความรสกในทางบวก ทเรยกโดยรวมวา ความสนทรยทางทศนยภาพ หรอบางทอาจเรยกวา ความงาม (ภาพท 2)
2) คณคาเชงธรรมชาต (natural quality) ไดแก คณลกษณะของทวทศนสองขางทางทมสภาพเปนธรรมชาต ยงคงคณคาของการสรางสรรคโดยธรรมชาต และถกรบกวนนอยจากมนษย เชน ชายฝงทะเล หาดหน หาดทราย อาว แมน�า ทางน�า คลอง ทะเลสาบ หนองน�า บง พนทชมน�า ปาไม ปาชายเลน ปาพร ตนไมใหญ แหลง-อาศยของสตวปา พนทพเศษทางธรณวทยา ภเขา ภเขาไฟ เนนเขา หบเขา ทะเลทราย โปงน�ารอน กอนหน ทงหญา ทงดอกไมปา กลมพชพนธพนถน ฯลฯ (ภาพท 3)
3) คณคาเชงวฒนธรรม (cultural quality) ไดแก คณลกษณะของทวทศนทมเรองราวในอดตปรากฏอย ซงกระต นให เกดการระลกถงและซาบซงกบอดต หรอคณลกษณะของทวทศนทสะทอนถงวฒนธรรม ประวตศาสตร โบราณคด ประเพณ วถชวตของชมชน เชน แหลงโบราณคด สถาปตยกรรมโบราณ สงกอสรางเกา แหลงการตงถนฐาน เมองเกา ชมชนโบราณ อทยานประวตศาสตร สถานททเคยเกดเหตการณส�าคญ หมบาน อาคาร บานเรอน สถาปตยกรรมพนถน พนทเกษตรกรรม การท�านาปลกขาว การท�านาเกลอ การเลยงวว งานหตถกรรม อาหาร ดนตร เทศกาล การละเลน ศลปะพนบาน เครองนงหม พธกรรม ภาษา เหตการณส�าคญ ผลตภณฑชมชน ฯลฯ สงทปรากฏตอสายตาเหลานท�าใหผ สญจรเกดความร สกรบร ถง ความแตกตาง ความหลากหลาย สามารถท�าความเขาใจกบวถชวตชมชนเหลานนได (ภาพท 4)
อรอ�ำไพ สำมขนทด / ภำวณ อนชมภ
221
ภาพท 2 คณคาเชงทวทศนของเสนทางชมทวทศนถนนสายแยกทางหลวงหมายเลข 1095-บานเมองแปง อำาเภอปาย จงหวดแมฮองสอน
ภาพท 3 คณคาเชงธรรมชาตของเสนทางชมทวทศนเสนทาง รอ.4043 แยกทางหลวงหมายเลข 2136-สวนพฤกษศาสตรวรรณคดภาคตะวนออกเฉยงเหนออำาเภอหนองพอก จงหวดรอยเอด
4) คณคาเชงนนทนาการ (recreational quality) ไดแก คณลกษณะทเออตอการประกอบกจกรรมนนทนาการกลางแจงทเกยวของกบทวทศนหรอสภาพภมทศน เชน ขจกรยาน พายเรอ ลองแกง เลนน�าตก เดนปา ศกษาธรรมชาต ฯลฯ โดยกจกรรมอาจมขนเฉพาะบางชวงฤดกาล แตตองเปนทรจกอยางกวางขวาง คณคาเชงนนทนาการน ยงรวมความถงพนททเออตอการเกดกจกรรมประเภท พกผอน เดนชมทวทศน ถายรป ปกนก ดนก ดผเสอ ดตนไม เปนจดแวะพกบรเวณสองขางทาง เปนตน (ภาพท 5)
การส�ารวจเสนทาง
วตถประสงคหลกของการส�ารวจ คอ เพอศกษารวบรวมขอมลถนนทางหลวงชนบท โดยการส�ารวจและบนทกขอมลลงในแบบส�ารวจ (survey form) ซงมสวนประกอบส�าคญ 5 สวน คอ ขอมลพนฐานของเสนทาง เนอหาคณคาของเสนทาง ขอมลดานโครงขายคมนาคมและมาตรฐานความปลอดภย ปจจยทมผลตอศกยภาพของเสนทาง และปจจยทมผลตอความเสยงและผลกระทบเชงลบทอาจเกดขน พรอมกบการถายภาพและบนทกสภาพ
ภำพท 2 คณคาเชงทวทศนของเสนทางชมทวทศนถนนสายแยกทางหลวงหมายเลข 1095-บานเมองแปง อำาเภอปาย จงหวดแมฮองสอน
ภำพท 3 คณคาเชงธรรมชาตของเสนทางชมทวทศนเสนทาง รอ.4043 แยกทางหลวงหมายเลข 2136-สวนพฤกษศาสตรวรรณคดภาคตะวนออกเฉยงเหนออำาเภอหนองพอก จงหวดรอยเอด
ภำพท 4 คณคาเชงวฒนธรรมของเสนทางชมทวทศนเสนทาง พท.1017 แยกทางหลวงหมายเลข 4-บานเขาชยสนอำาเภอเขาชยสน จงหวดพทลง
ภำพท 5 คณคาเชงนนทนาการของเสนทางชมทวทศนเสนทาง ชน.5023 เลยบแมนำาเจาพระยาไปวดปากคลองมะขามเฒา อำาเภอวดสงห จงหวดชยนาท
การส�ารวจและประเมนถนนเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
222
ถนนในระยะทางทกๆ 1 กโลเมตร ลงในตารางบนทกสภาพเสนทาง (ภาพท 6) ซงประกอบดวย สภาพผวทางและขนาด ความกวางของเขตทาง หลกกโลเมตร และอปกรณประกอบทางอนๆ
กอนการส�ารวจควรสบคนรวบรวมขอมลทเกยวของกบเสนทาง เชน แผนท สภาพถนน ลกษณะภมประเทศ แหลงทองเทยว แหลงธรรมชาต แหลงวฒนธรรม สถานท ส�าคญอนๆ แผนพฒนาในพนท หนวยงานทเกยวของและแผนการด�าเนนงานของหนวยงานนนๆ ขอจ�ากด ฯลฯ ตลอดจนการวางแผนการเดนทางและการส�ารวจ
การบนทกภาพถาย
ใชกลองดจตลทสามารถบนทกคาพกดทางภมศาสตร (GPS) ถายภาพตามลานสายตา (viewshed) ตลอด เสนทางทงขาไปและขากลบ ทกๆ ระยะทาง 1 กโลเมตร โดยใชหลกกโลเมตรเปนจดอางอง ถายภาพบรเวณจดเรมตนและจดสนสดเสนทาง รวมทงบรเวณตางๆ เพมเตม เชน ทวทศนโดดเดน ทางแยกเขาส แหลงทองเทยว
บรเวณทมศกยภาพในการพฒนาเปนจดพกจอดรถเพอชมทวทศน บรเวณทมปญหา ฯลฯ โดยมรายละเอยด ดงน
- ถายภาพแบบพานอรามา 180 องศา (ภาพท 7) ทงสองทศทาง (ขาไป-ขากลบ) โดยเปดรบสญญาณ GPS ทตวกลอง ปรบเวลาและวนทของกลองตามสญญาณ GPS เปดระบบลอกตดตามเสนทาง
- ถายภาพองคประกอบของเสนทางและบรเวณ นาสนใจอนๆ เชน ลกษณะการใชงานเสนทาง ลกษณะการใชทดนสองขางทาง สภาพเสนทาง ทเปลยนแปลงไปตามฤดกาล พชพนธ ทโดดเดน สถานทส�าคญ แหลงทองเทยว ปญหาและอปสรรคในการชมทวทศน สภาพผวทางทช�ารด ปาย ศาลา ฯลฯ โดยใชกลองตวเดมถายภาพเพอเกบขอมลต�าแหนงทตงเปน GPS และใชกลองอกตวถายภาพรายละเอยดเพอเกบขอมลเพมเตม
- เพอการตรวจสอบเพมเตม ตลอดการส�ารวจเสนทางจะใชโทรศพทมอถอจบสญญาณ GPS ควบคกนไป ในลกษณะการท�า tracking (ภาพท 8)
ภำพท 6 ตวอยางตารางบนทกสภาพเสนทาง(เสนทาง พง.5012 ตลาดทายเหมอง-ชายทะเลทายเหมอง อำาเภอทายเหมอง จงหวดพงงา)
ตำรำงบนทกสภำพเสนทำง
กโลเมตรท
สภำพผวทำงและขนำด
เขตทำง (ม.)
หลกกโลเมตร
อปกรณประกอบทำงหรออนๆ
0 AC 8 ON 13 13 / เกาะกลางกวาง 0.50 ม. ปลกตนไม เสาไฟแสงสวาง รปเตา
1 AC 6 ON 10 15 / ทางเทากวาง 1.20 ม. ดานรมทะเล
2 AC 6 ON 10 15 / ไหลทางชำารด
3 AC 6 ON 10 15 / ทางจกรยานกวาง 1.00 ม. เสาไฟแสงสวาง
4 AC 5 ON 5 15 X ไมมเสนจราจร
4+500 มทางลงทะเล
อรอ�ำไพ สำมขนทด / ภำวณ อนชมภ
223
ภำพท 7 ตวอยางภาพถายจากการสำารวจ
ภำพท 8 ตวอยางแผนทจากการทำา tracking โดยโทรศพทมอถอทมา : ฐานขอมลแผนท http://www.endomondo.com/workouts/173862727. Accessed 8 April 2013.
การส�ารวจและประเมนถนนเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
224
ขอมลพนฐานของเสนทาง
การส�ารวจและบนทกขอมลพนฐานของเสนทางมสวนประกอบหลก 2 สวน ไดแก
1) การบนทกขอมลผส�ารวจและเวลาในการส�ารวจ คอ การบนทกชอผส�ารวจ วนทและเวลาทส�ารวจ ระยะเวลาในการส�ารวจ เพอทราบเหตปจจยทมผลตอทวทศน เนองจากสภาพทวทศนและสภาพแวดลอมของเสนทางบางแหงมการเปลยนแปลงไปตามฤดกาล และเพอใช ในการตรวจสอบยอนหลงในแงความถกตองของการส�ารวจ รวมทงเพอใชเปนขอมลในการปรบปรงคณภาพของการส�ารวจตอไป
2) การบนทกขอมลสภาพกายภาพ คอ การบนทก ชอ เสนทาง หมายเลขถนน ต�าแหนงทตง จดเรมตน จดสนสด โดยบนทกเขตการปกครอง (หมบาน ต�าบล อ�าเภอ จงหวด) เขตการบรหารปกครอง ระยะทาง ขนาดชองจราจร ลกษณะการใชถนน ลกษณะการใชทดนสอง ขางทาง
ขอมลเนอหาคณคาของเสนทางชมทวทศน
การส�ารวจและบนทกขอมลจ�าแนกตามเนอหาคณคาของเสนทางชมทวทศน ไดแก
1) คณคาเชงทวทศน บนทกลกษณะทวทศนทมองเหนจากเสนทาง
2) คณคาเชงธรรมชาต บนทกลกษณะธรรมชาตตาม เสนทาง
3) คณคาเชงวฒนธรรม บนทกลกษณะวฒนธรรมท โดดเดน
4) คณคาเชงนนทนาการ บนทกลกษณะ ประเภท สงอ�านวยความสะดวก ผใหบรการของกจกรรมนนทนาการและกจกรรมการทองเทยวทเกดขน
ขอมลดานโครงขายคมนาคมและมาตรฐานความปลอดภย
1) โครงขายคมนาคมหรอการเชอมโยงเปนโครงขายถนนทองเทยว ส�ารวจลกษณะการเชอมโยงของถนนเสนนน วาเชอมโยงในลกษณะใด กบถนนเสนใดบาง
2) มาตรฐานความปลอดภย ส�ารวจสภาพถนน อปกรณอ�านวยความปลอดภย และองคประกอบถนนอนๆ เชน ปายขอมล ปายเตอน สญญาณไฟ ราวสะพาน ราวปองกนเพอความปลอดภย ปมสะทอนแสง ฯลฯ บรเวณทเปนจดเสยง สภาพการจราจรบนเสนทางทอาจเปนอนตราย เชน รถบรรทกสญจรเปนจ�านวนมาก การจราจรหนาแนน ไมมไหลทาง ฯลฯ
3) ชนดของผวทาง
4) ความกวางของผวทาง ไหลทาง และเขตทาง
5) สภาพเสนทางและการบ�ารงรกษา หรอสภาพความช�ารดทรดโทรมของเสนทาง
ขอมลดานปจจยทมผลตอศกยภาพของเสนทาง
1) ความพรอมของพนทโครงการ ส�ารวจและบนทกสภาพจดจอดรถ หรอจดชมทวทศน หรอทางจกรยานเดม (ถาม) รวมทงพนททมศกยภาพในการพฒนาเปนจดพกจอดรถเพอชมทวทศน และรายละเอยดเพมเตม เชน สภาพปจจบน กรรมสทธทดน สามารถกอสรางในแนวเขตทางเดมไดหรอไม ความกวางของเขตทาง รปรางและขนาดพนท ฯลฯ รวมทงศกยภาพในการจดสรางทางจกรยาน ปลกตนไมใหญเพมเตม ตดตงปายขอมล เปนตน
2) การสนบสนนยทธศาสตรตางๆ การพฒนาเสนทางชมทวทศนหรอเสนทางทองเทยวหากสอดคลองกบแผนพฒนาหรอยทธศาสตรทมอยแลว โดยเฉพาะในดานการทองเทยว จะท�าใหมแนวโนมประสบผลส�าเรจในการ
อรอ�ำไพ สำมขนทด / ภำวณ อนชมภ
225
พฒนา เนองจากมทศทางการพฒนาไปในแนวทางเดยวกบแผนพฒนาเดม อาจผนวกทงในเรองบคลากรและ งบประมาณ หรอประสานความรวมมอไดอยางสะดวก นอกจากน หากสอดคลองหรอสนบสนนยทธศาสตรดานการศกษา สงคม การเรยนร กจะท�าใหการพฒนาเสนทางมประโยชนเกอกลตอทองถนมากยงขน โดยในเบองตนสามารถสบคนจากขอมลเอกสาร เชน แผนพฒนาจงหวด แผนพฒนาสวนทองถน แผนพฒนาของหนวยงานทตงอยบนเสนทาง ฯลฯ หรอสอบถามจากเจาหนาททองถน ในยทธศาสตรทเกยวของ 2 ดาน คอ ดานการทองเทยวและดานการศกษา สงคม การเรยนร บนทกรายละเอยดเพมเตมทเกยวของ
3) ความรวมมอของผเกยวของและศกยภาพในการบ�ารงรกษาเสนทาง ความรวมมอของผเกยวของเปนอกปจจยส�าคญทมผลตอการพฒนาเสนทางชมทวทศนหรอเสน-ทางทองเทยว โดยเฉพาะตอการด�าเนนงานในอนาคตในดานการดแลบ�ารงรกษาเสนทางหรอองคประกอบตางๆ ทอาจสรางเพมขนมาเพอใหคงอย ต อไป และเกดประโยชนใชสอยตอทองถนอยางแทจรง หากประชาชนในพนทไมเหนดวยกไมควรพฒนาเสนทาง ในเบองตนสามารถสอบถามจากเจาหนาททองถน ผ น�าชมชน ประชาชนในพนท ถงทศนคตและแนวโนมความรวมมอ หากจะมการพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน บนทกไวเปนขอมล รวมทงบนทกรายชอหนวยงานทเกยวของ และ รายละเอยดเพมเตมอนๆ
4) เศรษฐศาสตร ใชทรพยากรดานการทองเทยวเปนเกณฑอางอง เนองจากการทองเทยวเปนแหลงรายไดส�าคญทงทางตรงและทางออมทมผลตอเศรษฐกจในทองถน เปนปจจยทมผลตอการกระตนเศรษฐกจชมชน รวมทงมความเกยวของโดยตรงกบการพฒนาถนนโครงขายทางหลวงชนบททงในลกษณะของเสนทางชมทวทศน เสนทางเพอการทองเทยว และเสนทางทน�าเขาสแหลง ทองเทยว โดยแบงการส�ารวจเกบขอมลออกเปน 4 หวขอ คอ
- ความส�าคญของแหลงทองเทยว
- จ�านวนแหลงทองเทยวบนเสนทาง
- ความใกลของแหลงทองเทยวกบเสนทาง ตงอยบนเสนทางหรอตองผานถนนอกเสน
- ชวงฤดกาลทสามารถเขาถงแหลงทองเทยวได
ปจจยทมผลตอความเสยงและผลกระทบเชงลบทอาจเกดขน
1) ผลกระทบเชงลบตอสภาพแวดลอม ส�ารวจและบนทกขอมลลกษณะสภาพแวดลอม ซงหมายรวมถง สภาพทางกายภาพทงหมด (tangible asset) ทอาจไดรบผล กระทบ เชน สภาพธรรมชาต พชพนธ สตวปา ดน อากาศ แหลงน�า พนทเกษตรกรรม โบราณสถาน ทอยอาศย สงกอสรางตางๆ ฯลฯ ซงการส�ารวจดานผลกระทบเชงลบตอสภาพแวดลอม เพอประเมนวาหากจะมการพฒนาเปนเสนทางชมทวทศนหรอเสนทางทองเทยว จะมผลกระทบเชงลบตอสภาพแวดลอมมากนอยเพยงใด เชน การขยายเขตทางเพอสรางทางจกรยาน การปรบพนทเพอกอสรางอาคารหรอสงอ�านวยความสะดวกอนๆ ความตองการแหลงน�าจด การจดการขยะและน�าเสย ผลกระทบตอถนอาศยของสตวปา ตองตดตนไมใหญ ฯลฯ
2) ผลกระทบเชงลบตอวฒนธรรมทองถน ส�ารวจและบนทกขอมลสภาพวฒนธรรมทองถน ซงหมายรวมถง มรดกวฒนธรรมทจบตองไมได (intangible asset) หรอมรดกทางจตวญญาณ กระบวนการเรยนร ความรสก ทอาจไดรบผลกระทบ เชน วถชวตชมชน สงคม ชวตความเปนอย ภาษา ขนบประเพณ ธรรมเนยมปฏบต ความเชอ วรรณกรรม ต�านาน เรองเลา ภมปญญาทองถน ฯลฯ สามารถรวบรวมขอมลความคดเหนไดจากแบบสอบถามและ/หรอการสนทนาเบองตน เพอประเมนวาหากจะมการพฒนาเปนเสนทางชมทวทศนหรอเสนทางทองเทยวจะมผลกระทบเชงลบตอวฒนธรรมทองถน สงคม และวถชวตชมชน มากนอยเพยงใด เชน น�านกทองเทยวหรอคนตางถนเขามา มปรมาณการสญจรเพมมากขน มฝนและเสยงรบกวนมากขน ฯลฯ
การส�ารวจและประเมนถนนเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
226
3) ปญหาเรงดวน ภยคกคาม ความออนไหวเสยงภย ส�ารวจและบนทกขอมลปจจยตางๆ ทอาจสงผลใหเกดการเปลยนแปลงในดานลบตอคณคาของเสนทาง ซงอาจมาจากภยธรรมชาต เชน พายลม ฝน การทรดตวหรอ พงทลายของหนาดน น�าทวม การกดเซาะของถนน ตนไมใหญสองขางทางมความเสยงทจะโคนลม ฯลฯ หรอเกดจากการกระท�าของมนษยซงอาจจะตงใจหรอรเทาไมถงการณ เชน แผนการพฒนาทองถนทไมสอดคลอง การเปลยนแปลงการใชทดนทไมเหมาะสม การสรางมลภาวะตางๆ ฯลฯ ซงเปนปจจยทท�าใหมความจ�าเปนเรงดวนตองรบเขาไปด�าเนนการเพอปองกนหรอบรรเทาปญหานน
การประเมนเสนทาง
มวตถประสงคเพอประเมนเสนทาง 40 สายทาง เพอจดล�าดบความส�าคญของถนนทมศกยภาพในการพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน โดยไดศกษาแนวทางของเกณฑการประเมนจากหนวยงานทเกยวของ เชน การทองเทยวแหง- ประเทศไทย ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม ฯลฯ ประกอบกบเกณฑในการคดเลอกเสนทางเพอเปนตวอยางในการจดท�าแนวคดการออกแบบ โครงการศกษาแนวทางการจดท�าโครงการและออกแบบเสนทางชมทวทศน (scenic route) กรมทางหลวงชนบท ซงประกอบดวย
- เปนเสนทางทผานความงดงามและหลากหลายทงทางทวทศนและธรรมชาต หรอชมชนและวฒนธรรม หรอโบราณคดและประวตศาสตร หรอนนทนาการ ทมความนาสนใจ ความพเศษในเอกลกษณของพนท
- เปนเสนทางทมความเสยงและมความเปราะบางตอการเปลยนแปลงความงามทางธรรมชาตนนๆ
- เปนเสนทางทมศกยภาพทจะไดรบความรวมมอและสนบสนนจากทองถนหรอชมชน
- เสนทางอาจมความนาสนใจและมความยาวครอบคลม พนทนอกเหนอจากเสนทางทอยในความดแลของกรมทางหลวงชนบท
เกณฑการประเมนถนนทางหลวงชนบทเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน แบงไดเปน 9 ขอ คอ
1. เนอหาคณคาของเสนทางชมทวทศน 30 คะแนน2. โครงขายคมนาคมและมาตรฐาน ความปลอดภย 15 คะแนน3. ความพรอมของพนทโครงการ 10 คะแนน4. การสนบสนนยทธศาสตรตางๆ และแผนพฒนาทองถน 5 คะแนน5. ความรวมมอของผเกยวของในเสนทาง 5 คะแนน6. ปจจยดานเศรษฐศาสตร 10 คะแนน7. ผลกระทบเชงลบตอสภาพแวดลอม 10 คะแนน8. ผลกระทบเชงลบตอวฒนธรรมทองถน 10 คะแนน9. ความเสยง ปญหา ภยคกคาม มความ จ�าเปนเรงดวนในการด�าเนนงาน 5 คะแนน
รวม 100 คะแนน
การก�าหนดหวขอในเกณฑประเมนจะสอดคลองกบการเกบขอมลจากการส�ารวจ และครอบคลมประเดนส�าคญทเกยวของกบการพฒนาโครงการเสนทางชมทวทศน แตการแบงสดสวนคะแนนในแตละหวขอจะแตกตางกนไป โดยหวขอทเกยวของโดยตรงกบเสนทางชมทวทศนจะมสดสวนคะแนนมากกวา กลาวคอ เนอหาคณคาของเสน-ทางชมทวทศนซงถอเปนหวใจส�าคญของเสนทาง จงมสดสวนคะแนนมากทสด คอ รอยละ 30 สวนประเดนดานโครงขายคมนาคมและมาตรฐานความปลอดภยซงมความส�าคญเชนกน แตยงสามารถพฒนาหรอปรบปรงไดในอนาคต จงมสดสวนคะแนนลดลง คอ รอยละ 15 ประเดนทเหลออนๆ คอ ความพรอมของพนทโครงการ ปจจยดานเศรษฐศาสตร ผลกระทบเชงลบตอสภาพแวดลอม และ ผลกระทบเชงลบตอวฒนธรรมทองถน มสดสวนรอยละ 10 และ การสนบสนนยทธศาสตรตางๆ หรอสอดคลองกบแผนพฒนาทองถน ความรวมมอของผเกยวของใน เสนทาง และ ความเสยง ปญหา ภยคกคาม มความจ�าเปนเรงดวนในการด�าเนนงาน มสดสวนรอยละ 5
สวนในรายละเอยดของการประเมนใหคะแนนในหวขอยอย (ตารางท 1 เกณฑประเมนถนนโครงขายทางหลวง
อรอ�ำไพ สำมขนทด / ภำวณ อนชมภ
227
ชนบทเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน) กใชหลกการเดยวกนในการใหคาคะแนน ยกตวอยางเชน
- ในหวขอเนอหาคณคาของเสนทาง 30 คะแนน จะเนนไปทคณคาเชงทวทศนและคณคาเชงนนทนาการ คณคาละ 10 คะแนน สวนคณคาเชงธรรมชาตและคณคาเชงวฒนธรรม คณคาละ 5 คะแนน
- ในหวขอโครงขายคมนาคมและมาตรฐานความปลอดภย 15 คะแนน จะเนนในดานการเชอมโยงเปนโครงขายถนนทองเทยวและดานมาตรฐานความปลอดภย
- ในหวขอปจจยดานเศรษฐศาสตร จะเนนไปทความส�าคญของแหลงทองเทยว เปนตน
ตำรำงท 1 เกณฑประเมนถนนโครงขายทางหลวงชนบทเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
หวขอ คะแนนเตม
1. เนอหาคณคาของเสนทางชมทวทศน
1.1 คณคาเชงทวทศน (10)- ความงาม/ ความประทบใจ (2)- ลกษณะพเศษเฉพาะ/ ความหายาก (2)- เอกลกษณของทองถน/ การเปนตวแทน (2)- ลกษณะพนถน/ กลมกลนกบสภาพแวดลอม (2)- มสภาพสมบรณ/ มองเหนไดชดเจนจากถนน (2)
1.2 คณคาเชงธรรมชาต (5)- ความงาม/ ความประทบใจ (1)- ลกษณะพเศษเฉพาะ/ ความหายาก (1)- เอกลกษณของทองถน/ การเปนตวแทน (1)- มสภาพสมบรณของระบบนเวศ/ ธรรมชาตดงเดม (1)- เปนถนทอยอาศยของชนดพรรณพชและพนธสตวพนถน (1)
1.3 คณคาเชงวฒนธรรม (5)- ระดบความส�าคญ (1)- ความงาม/ มศลปกรรม/ บรรยากาศโดยรอบกลมกลน (1)- ลกษณะพเศษเฉพาะ/ ความหายาก/ เอกลกษณของทองถน (1)- ไดรบการอนรกษและดแลรกษาใหอยในสภาพด (1)- เปนสถานทศกดสทธ/ ทเคารพบชา (1)
1.4 คณคาเชงนนทนาการ (10)- กจกรรมนนทนาการมเอกลกษณทองถน/ กลมกลนกบสภาพแวดลอม (2)- ความถในการประกอบกจกรรมนนทนาการ/ ทองเทยวไดตลอดป (2)- ความหลากหลายของกจกรรมนนทนาการ เปนทางเลอกใหนกทองเทยว- ตอบรบนกทองเทยวหลากหลายกลมหรอความตองการ (2)
30
การส�ารวจและประเมนถนนเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
228
หวขอ คะแนนเตม
- ผใหบรการเปนบคคลหรอองคกรทองถน/ หนวยงานรฐเพอสงเสรมเศรษฐกจชมชน (2)
- มสงอ�านวยความสะดวกส�าหรบนกทองเทยวทมรปแบบเหมาะสมสอดคลองกบสภาพแวดลอม ไมขดแยงกบวฒนธรรมทองถน หรอม
- สงอ�านวยความสะดวกอยในบรเวณใกลเคยง เดนทางไดสะดวก (2)
2. โครงขายคมนาคมและมาตรฐานความปลอดภย2.1 การเชอมโยงเปนโครงขายถนนทองเทยว (4)2.2 มาตรฐานความปลอดภย (4)2.3 ชนดของผวทาง (2)2.4 ความกวางของผวทาง ไหลทาง และเขตทาง (2)2.5 สภาพความช�ารดทรดโทรมของเสนทาง (3)
15
3. ความพรอมของพนทโครงการ 10
4. การสนบสนนยทธศาสตรตางๆ / แผนพฒนาทองถน4.1 ดานการทองเทยว (3)4.2 ดานการศกษา สงคม การเรยนร (2)
5
5. ความรวมมอของผเกยวของในเสนทาง 5.1 หนวยงานทองถน (2.5)5.2 ประชาชนในพนท /ชมชนทองถน (2.5)
5
6. ปจจยดานเศรษฐศาสตร 6.1 ความส�าคญของแหลงทองเทยว (4)6.2 จ�านวนแหลงทองเทยวบนเสนทาง (2)6.3 ความใกลของแหลงทองเทยวกบเสนทาง (2)6.4 ชวงฤดกาลทสามารถเขาถงแหลงทองเทยว (2)
10
7. ผลกระทบเชงลบตอสภาพแวดลอม 10
8. ผลกระทบเชงลบตอวฒนธรรมทองถน 10
9. ความเสยง ปญหา ภยคกคาม มความจ�าเปนเรงดวนในการด�าเนนงาน 5
รวมทงสน 100
ตำรำงท 1 เกณฑประเมนถนนโครงขายทางหลวงชนบทเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน (ตอ)
อรอ�ำไพ สำมขนทด / ภำวณ อนชมภ
229
ในแตละหวขอของการประเมนจะใชระดบคะแนน 5 ขน ตามตารางท 2 และตารางท 3 คณดวยคาคะแนนของแตละปจจยทมมากนอยตางกน แลวจงน�ามารวมกนไดคะแนนเตม 100 คะแนน ซงผลการประเมนถนน 40 เสนทาง ไดแสดงไวในตารางท 4 คะแนนประเมนถนนโครงขายทางหลวงชนบทเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
ตำรำงท 3 ระดบคะแนนส�าหรบประเมนปจจยทมผลตอความเสยงและผลกระทบเชงลบทอาจเกดขน
ผลกระทบนอยมำก
ผลกระทบนอย
ผลกระทบปำนกลำง
ผลกระทบมำก
ผลกระทบรนแรง
1 0.75 0.5 0.25 0
ตำรำงท 2 ระดบคะแนนส�าหรบประเมนเนอหาคณคาของเสนทางและปจจยทมผลตอศกยภาพของเสนทาง
มำกทสด มำก ปำนกลำง นอย ไมม
1 0.75 0.5 0.25 0
การส�ารวจและประเมนถนนเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
230
ตำรำงท 4 คะแนนประเมนถนนโครงขายทางหลวงชนบทเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
อรอ�ำไพ สำมขนทด / ภำวณ อนชมภ
231
เมอไดคาคะแนนรวมจากการประเมนเสนทางแลว จงน�ามาจดเรยงตามล�าดบ เพอความสะดวกในการคดเลอกถนนเพอน�ามาพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน ซงนอกจากคาคะแนนรวมตามเกณฑประเมนดงกลาวแลว อาจตองพจารณาปจจยอนๆ ประกอบตามความเหมาะสม เชน หากมประชาชนในพนทไมเหนดวย หรอมปญหาความ ขดแยงในพนทอยกอนแลว ซงลวนเปนประเดนทละเอยดออน กควรชะลอการพจารณาทจะพฒนาเสนทางนน เพราะจะสรางความขดแยงและเปนอปสรรคตอการด�าเนนงาน ถงแมการประเมนในดานตางๆ จะไดคะแนนสงกตาม
บทสรป
ในการศกษารวบรวมขอมลและการส�ารวจถนนส�าหรบการพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน หากมการก�าหนดวตถประสงคและวางระบบวธการส�ารวจเกบขอมลไวอยางชดเจน จะท�าใหสะดวกตอการด�าเนนงาน ท�าใหไดขอมลครบถวนตรงตามความตองการ สามารถตรวจสอบอางองได และในอนาคตหากมการเปลยนแปลงใดๆ เกดขน กสามารถเลอกส�ารวจเพมเตมเฉพาะดานไป ไมจ�าเปนตองท�าการส�ารวจใหมทงหมด ชวยประหยดเวลาและงบประมาณในการด�าเนนงานได นอกจากน หากจะใหขอมลทไดมความละเอยดมากยงขน อาจมการส�ารวจเพมเตมในชวงฤดกาลทเปลยนแปลงไปหรอตามชวงเวลาทอาจมการใชประโยชนแตกตางกน เชน ชวงเทศกาล ฤดกาลทองเทยว ฯลฯ เนองจากองคประกอบของเสนทางชมทวทศนไมว าจะเปนสภาพธรรมชาต งานเทศกาลประเพณ กจกรรมการทองเทยวและอนๆ มกจะมการ ใชงานแตกตางกนไปตามชวงเวลาของป
การประเมนโดยการก�าหนดเกณฑทครอบคลมประเดนส�าคญ และการใหคาคะแนนในสดสวนทสอดคลองกบลกษณะของเสนทางชมทวทศน จะเปนเครองมอทชวยในการจดล�าดบถนนส�าหรบการพจารณามาพฒนาเปนเสน-ทางชมทวทศนตอไป ซงในอนาคตหากมการเปลยนแปลงหรอมปจจยอนๆ เพมเตม กสามารถพจารณาปรบไดตาม
ความเหมาะสม และควรมการประเมนอยางตอเนองเพอใหคาคะแนนทไดมาสอดคลองกบสถานการณปจจบนมากทสด ทงน เนองจากวธการประเมนเปนการใหคาคะแนน ทถงแมจะมการก�าหนดเกณฑไวแลว แตกยงขนอยกบวจารณญาณของผประเมนทยงมความคลาดเคลอนไดอย จงตองยอมรบในขอจ�ากดดงกลาว อกประเดนหนงคอ มาตรฐานในการประเมน ซงในเบองตนควรเปนผประเมนคนเดยวกนหรอกลมเดยวกน เพอใหคาคะแนนของแตละเสนทางเปนไปในทศทางเดยวกน และหากตองการพฒนาวธการนหรอขยายผลการด�าเนนงานในอนาคต ควรมการจดฝกอบรมผประเมน เพอใหมความเขาใจตรงกน และสามารถประเมนเสนทางไดภายใตมาตรฐานเดยวกน
การส�ารวจและประเมนถนนเพอพฒนาเปนเสนทางชมทวทศน
232
บรรณานกรม
กรมทางหลวงชนบท. คมอกำรตดตงปำยจรำจร. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : กรมทางหลวงชนบท, 2556.
. โครงกำรศกษำออกแบบรำยละเอยดจดชมทวทศนและวเครำะหประเดนขอจ�ำกดดำนสงแวดลอม กำรออกแบบเสนทำงชมทวทศน ถนนสำย แยก ทล.1089-อทยำนแหงชำตแมฝำง จงหวดเชยงใหม. กรงเทพฯ : กรมทางหลวงชนบท, 2554.
. รำยงำนประจ�ำป 2555. กรงเทพฯ : กรมทางหลวงชนบท, 2555.
การทองเทยวแหงประเทศไทย. คมอเกณฑกำรตดสนรำงวลประเภทแหลงทองเทยว. กรงเทพฯ : การทองเทยวแหงประเทศไทย, 2553.
. แบบประเมนแหลงทองเทยว กำรประกวดรำงวลอตสำหกรรมทองเทยว ครงท 9. กรงเทพฯ : การทองเทยวแหงประเทศไทย, (ม.ป.ป.).
จามร อาระยานมตสกล และคณะ. โครงกำรศกษำแนวทำงกำรจดท�ำโครงกำรและออกแบบเสนทำงชมทวทศน เสนอตอ กรมทำงหลวงชนบท. กรงเทพฯ : คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2552.
จฬาลงกรณมหาวทยาลย. คณะวทยาศาสตร. โครงกำรพฒนำเทคนควธกำรประเมนคณคำสงแวดลอมธรรมชำต. กรงเทพฯ : ส�านกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม, 2545.
. สถาบนวจยสภาวะแวดลอม. โครงกำรแนวทำงกำรจดท�ำแผนแมบทเพอกำรอนรกษสงแวดลอมธรรมชำต. กรงเทพฯ : สถาบนวจยสภาวะแวดลอม, 2547.
บรษท สยามเยนเนอรล เอนจเนยรง คอนซลแตนท จ�ากด. เกณฑก�ำหนดกำรออกแบบทำงส�ำหรบกรมทำงหลวงชนบท. กรงเทพฯ : (ม.ป.ท.), (ม.ป.ป.).
ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและ สงแวดลอม. ระบบเพอกำรอนรกษสงแวดลอมทำงวฒนธรรม. กรงเทพฯ : ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2548.
California Department of Transportation. “Scenic Highway Program.” Accessed February 17, 2013. http://www.dot.ca.gov/hq/ LandArch/scenic_highways/scenic_hwy.htm.
Department of Transportation. “America’s Byways.” Accessed February 17, 2013. http://www.fhwa.dot.gov/byways/
