บทท 2

การทบทวนวรรณกรรม การศกษาเรอง การมสวนรวมของประชาชนในเขตของเทศบาลต าบลเหมองงา อ าเภอเมองล าพน จงหวดล าพน: ภายใตกระบวนการจดท าแผนพฒนาทองถน ผศกษาไดศกษาเอกสาร แนวคดทฤษฎตางๆ และรายงานวจยทเกยวของ โดยน าเสนอตามล าดบตอไปน

2.1 แนวคดการมสวนรวมของประชาชน (ตวแปรตาม) 2.1.1 แนวคดขนใหขอมลขาวสาร 2.1.2 แนวคดขนรบฟงความคดเหน 2.1.3 แนวคดขนมามบทบาท 2.1.4 แนวคดขนสรางความรวมมอ 2.1.5 แนวความคดขนเสรมอ านาจ 2.2 แนวคดการจดท าแผนพฒนาทองถน (ตวแปรตน) 2.2.1 แนวคดขนตอนการจดท า 2.2.2 แนวคดขนตอนการน าแผนไปปฏบต 2.2.3 แนวคดขนตอนการตดตามและประเมนผลแผนพฒนา 2.3 แนวคดการเสรมสรางพลงอ านาจ 2.4 ขอมลสภาพทวไปของพนทศกษาวจย 2.5 ผลงานวจยทเกยวของ 2.5.1 การมสวนรวมของประชาชน (ตวแปรตาม) 2.5.2 การจดท าแผนพฒนาทองถน (ตวแปรตน) 2.1 แนวคดการมสวนรวมของประชาชน (ตวแปรตาม) ความหมายของการมสวนรวม ค าวา “การมสวนรวม ” หรอในภาษาองกฤษใชค าวา “Participation” มนกวชาการหลายทานไดใหความหมายการมสวนรวมไว มทงความหมายทคลายคลงกนและแตกตางกนไปตามความเขาใจ และประสบการณของแตละบคคลไวดงน

14

Sherry R. Arnstein (1969) กลาวถงการมสวนรวมของประชาชนวา ถอเปนอ านาจประเภทหนงของประชาชนและเปนกระบานการการจดสรรอ านาจ (Redistribution of power) โดยสงเสรมใหประชาชนผไรซงอ านาจ (The Have-Nots) ทมกไมมโอกาส ถกกดกน หรอ ถกแยกออกจากกระบวนการทางการเมองและเศรษฐกจทงหลายใหเขามามสวนรวมอยางจรงจงใน กระบวนการดงกลาว กลาวคอ การมสวนรวมเปนกลยทธใหประชาชนซงไรซงอ านาจสามารถก าหนดแนวทางในการรบรและแบงปนขอมลขาวสาร การก าหนดเปาหมายและนโยบายสาธารณะ การจดสรร -ใชจายรายไดภาษอากร การด าเนนงานกจกรรมและโครงการตางๆและการเปดเผยและการกระจายผลประโยชน ทงน ตามแนวคดดงกลาว ระดบของการมสวนรวมของประชาชนสามารถแบงออกไดเปนทงหมด 8 ระดบ ดงตอไปน 1. ระดบความถกจดการได (Manipulation) : กลมประชาชนทรวมตวกนในรปแบบตางๆเชน คณะกรรมการทปรกษา คณะกรรมการตรวจสอบ ฯลฯ เปรยบเสมอน “ตรายาง”ทถกน ามาใชเปนเครองมอส าหรบการสรางหรอแสวงหาการสนบสนน แทนทจะเปนการมสวนรวมของประชาชนอยางแทจรง ล าดบขนต าสดของขนบนไดแหงการมสวนรวมนแสดงถงการบดเบอนการมสวนรวมของประชาชนใหประชาชนใหกลายเปนเครองมอประชาสมพนธกจกรรมหรอนโยบายของผมอ านาจ 2. ระดบการบ าบดรกษา (Therapy) : จากการทดลองพฤตกรรมกลมโดยผเชยวชาญดานจตวทยา ความไรซงอ านาจ (The Powerless) เปรยบเสมอนความเจบปวยทางจตใจ ภายใตสมมตฐานน เพอเปดโอกาสใหประชาชนเขามสวนรวมในการกจกรรมอยางเขมขนจงเปนสาเหตของความเจบปวยแตอยางใด 3. ระดบการใหขอมลขาวสาร (Informing) : การใหขอมลเกยวกบสทธหนาท ความรบผดชอบ และทางเลอกนโยบายตางๆแกประชาชนถอเปนครงแรกของการมสวนรวมของประชาชนทแทจรง อยางไรกด จดเดนของการมสวนรวมในระดบน คอ การไหลขอมลทางเดยว(One Way Flow Information) และมไดมชองทางส าหรบการตอบสนองความตองการหรอการใหอ านาจแกประชาชนในการตอรองแตอยางใด ดงนน ขอมลขาวสารทประชาชนไดรบมกอย ณ ขนตอนทายสดของการวางแผนแลว ประชาชนแถบไมมโอกาสในการเปลยนแปลงกจกรรมและโครงการทถกออกแบบมา เครองมอทใชในการสอสาร ดงกลาว ไดแกสอสารมวลชน เอกสารสรปแผนงาน/โครงการ โปสเตอรและการใหขอมลตามการรองขอตางๆ 4. ระดบการปรกษาหารอ (Consultation) : การชกชวนใหประชาชนออกมาแสดงความคดเหน เชน การส ารวจความคดเหน การประชมชมชน การท าประชาพจารณ ฯลฯ กจกรรมดงกลาวเปนวธการ พยายามดงดดประชาชนใหมาเขารวมและปรมาณการมสวนรวม ยงสามารถวดผลออกเปนเชงปรมาณได เชน จ านวนประชาชนทเขารวมการประชม จ านวนเอกสารทแจกออกไป จ านวนแบบสอบถามทประชาชนตอบ ฯลฯ

15

5. ระดบการปลอบใจ (Placation) : ประชาชนเรมทจะมอทธพล แตยงคงอยภายใตสภาวะของการท าใหประชาชนตระหนกถงความชอบธรรมของภาครฐ(Tokenism)อย กลาวคอ ประชาชนสามารถใหค าปรกษาหรอเขารวมในกระบวนการวางแผนไดอยางไมมของเขตแตการตดสนใจ ในขนสดทายยงเปนดลยพนจของผมอ านาจทสามารถน าเอาค าปรกษาหรอค าแนะน าของประชาชนมาพจารณาประกอบการตดสนใจ ท งน โอกาสทประชาชนจะไดรบการปลอบใจขนอยกบ 1) คณภาพความชวยเหลอทางเทคนค ระหวางทประชาชนจดล าดบนโยบาย(Policy Prioritization) และ 2) ระดบการรวมตวกนของกลมประชาชนเพอกดดนใหผมอ านาจรบฟงและตดสนใจ ตามการจดล าดบความส าคญของนโยบายทพวกเขาไดเสนอใหไป 6. ระดบความรวมมอ (Partnership) : อ านาจถกจดสรรผานการตอรองระหวางประชาชนกบผมอ านาจ ทงสองฝายมความรบผดชอบในการวางแผนและตดสนใจรวมกน ภายใตรปแบบของคณะกรรมการนโยบายรวม (Joint Policy Boards) คณะกรรมการวางแผน รวมทงคณะกรรมการแกไขความขดแยงตางๆ 7. ระดบอ านาจการเปนตวแทน (Delegated Power) : ประชาชนสามารถมบทบาทน าในการตดสนใจวางแผนและด าเนนการตามแผนงานตางๆไดประกนถงการรบผดชอบตอสงคม(Accountability)โดยภาครฐซงจะปองกนมไดเกดการตดสนใจในนโยบายของรฐแตกตางไปจากความคดเหนรวมกนของประชาชนและภาครฐทเกดจากการตอรองกบประชาชนระหวางกน การเปดโอกาสใหมสวนรวมนแสดงใหเหนถงความสามารถทจะตอบสนองปญหา หรอ ความตองการของประชาชนในแตเนนๆไมรอใหถงกระบวนการตรวจสอบหรอตดตามผลนโยบายแตอยางใด 8. ระดบการควบคมโดยประชาชน (Citizen Control) : ประชาชนไดรบการประกนวานโยบายและการบรหารแผนงานหรอโครงการใดๆกตามทตนมสวนรวมนนจะเปนไปในทศทางทประชาชนตองการอยางแทจรง รวมทงยงสามารถตอรองขอก าหนดตางๆทเกยวของและไมมใครสามารถมาเปลยนแปลงขอก าหนดเหลานนไดภายหลง ดงภาพประกอบ ตอไปน

16

ภาพท 2.1 ภาพจ าลองบนไดระดบการมสวนรวมของอารสไตน (Arnstein)

8 ขนควบคมโดยประชาชน Citizen Control 7 ขนใชอ านาจผานตวแทน Delegated Power 6 ขนเปนหนสวน Partnership 5 ขนใหแสดงความคดเหน Placation 4 ขนปรกษาหารอ Consultation 3 ขนใหขอมลขาวสาร Informing 2 ขนชแจง Therapy 1 ขนถกจดกระท า Manipulation

โสภา มดลง (2551) ไดอางถงแนวคดของอารสไตนทใชอ านาจการตดสนใจเปนเกณฑใน

การบอกระดบการมสวนรวมโดยสรปเปนบนได 8 ขน และใน 8 ขน จดเปน 3 ประเภทดงน 1.การมสวนรวมเทยม หรอไมมสวนรวม 2.การมสวนรวมพอเปนพธ 3.การมสวนรวมอยางแทจรง

ในบนได 8 ขน แตละขนมรายละเอยดดงน บนไดขนท 1 ขนจดฉากเปนการแสดงบทบาทในกจกรรมหนงๆเพอใหคนรจก บนไดขนท 2 เปนการบ าบดรกษาเปนพฤตกรรมทผน ามงหวงทจะใหทกคนเชอฟง บนไดขนท 3 ขนแจงขาวสารผน าเปดโอกาสใหผตามซกถามไดเพยงเลกนอย บนไดขนท 4 ขนใหค าปรกษาผน าเปดโอกาสใหผตามแสดงความคดเหน บนไดขนท 5 ขนปลอบใจเปนลกษณะทผน าท าททาวาเหนดวยกบผตาม บนไดขนท 6 ขนเปนหนสวนเปนการรวมคด รวมท า และรวมตดสนใจ

17

บนไดขนท 7 ขนมอบอ านาจ ผบรหารมอบอ านาจใหผปฏบตงานมอ านาจแทนตน บนไดขนท 8 ขนควบคมโดยประชาชนเปนลกษณะทผน าเปดโอกาสใหผตามเขามาม

สวนรวมในการตดสนใจในกระบวนการบรหารอยางแทจรง ซงสามารถเรยกไดวา บนไดขนท 1 - 2 เปนขนการมสวนรวมเทยม บนไดขนท 3 - 5 เปนขนการมสวนรวมพอเปนพธ คอมสวนรวมในบางเรองเทานน บนไดขนท 6 - 8 เปนขนการมสวนรวมอยางแทจรง เปนระดบทประชาชนมสวนรวม

มากทสด International Association of Participation (2006) หรอเรยกวา IAP2 คอสมาคม

นานาชาตดานการมสวนรวมของประชาชน ไดกลาวถงตวแบบระดบการมสวนรวมของประชาชนโดยน าเสนอการแบงระดบการมสวนรวมของประชาชนออกเปน 5 ขน ซงเปนตามหลกการเดยวกบของ Arnstein คอ ยงสงขนยงสะทอนอ านาจและอทธพลของประชาชนในการบรหารหรอตดสนใจมากขนดวย จ าแนกไดดงน 1. การมสวนรวมในระดบเสรมอ านาจใหประชาชน: เปนขนทใหบทบาทประชาชนสงทสด เพราะใหประชาชนเปนผตดสนใจดวยตนเอง องคกรปกครองสวนทองถนจะด าเนนการตามผลการตดสนใจนน รปแบบการมสวนรวมในขนนทรจกกนดคอ การลงประชามต หรอสภาเมอง การมสวนรวมในรปแบบนสะทอนความยนยอมพรอมใจขององคกรปกครองสวนทองถนในการยอมรบอ านาจการตดสนใจของประชาชนหรอ ชมชนอยางไรกตาม การมสวนรวมในระดบน องคกรสวนทองถนตองมกระบวนการเสรมความสามารถของประชาชนใหสามารถตดสนใจดวยตวเอง อาทเชน ขอมลทครอบคลมเพยงพอ การเสรมทกษะใหประชาชนวเคราะหขอมลและตดสนใจหาทางแกปญหาทมคณภาพการใช การมสวนรวมในระดบนสะทอนใหเหนถงอ านาจของประชาชนในระดบสง 2. การมสวนรวมในระดบสรางความรวมมอ: เปนการใหบทบาทของประชาชนในระดบสง โดยประชาชนและองคกรปกครองสวนทองถนจะท างานรวมกนในกระบวนการของการตดสนใจ ฉะนนความคดเหนของประชาชนจะสะทอนออกมาในการตดสนใจคอนขางสง รปแบบการมสวนรวมในขนนเชน คณะกรรมการรวมภาครฐและเอกชน และคณะทปรกษาฝายประชาชน ผลการตดสนใจทออกมาเปนผลการตดสนใจรวมกน เชอวาจะน าไปสการเสรมสรางความสมานฉนทในสงคม เพราะประชาชนหรอตวแทนของประชาชนเขาไปมสวนรวมในองคกรตดสนใจดวยไมใชเพยงใหความคดเหนตอองคกรตดสนใจ 3. การมสวนรวมในระดบเขามามบทบาท: เปนลกษณะการเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมท างานตลอดกระบวนการตดสนใจ มการแลกเปลยนความคดเหนและขอมลระหวางองคกรปกครองสวนทองถนกบประชาชนอยางจรงจงและมจดมงหมายชดเจน ขอมลความคดเหนของ

18

ประชาชนจะสะทอนออกมาในทางเลอกตางๆระดบการมสวนรวมของประชาชนขนนใกลเคยงกบการมสวนรวมในระดบการรวมมอ เพยงแตรปแบบการมสวนรวมแบบรวมมอมลกษณะเปนกจกรรมถาวรมากกวาการมสวนรวมในขนน อ านาจการตดสนใจสดทายยงเปนขององคกรปกครองสวนทองถน แตประชาชนมสวนรวมตงแตเรมตนและมการแลกเปลยนความคดเหนกนอยางเขมขน ตวอยางเทคนคการมสวนรวมทใชมาก อาทเชน การประชมเช งปฏบตการตงคณะท างานภาคประชาชน เปนตน 4. การมสวนรวมในระดบรบฟงความคดเหน:เปนลกษณะการใหประชาชนมสวนรวมในการใหขอมล ขอเทจจรง ความรสก และความคดเหนประกอบการตดสนใจ ดงนน ประชาชนมบทบาทในฐานะเปนผใหขอมล การตดสนใจเปนบทบาทของหนวยงานภาครฐ เทคนคการมสวนรวมในลกษณะน เชน การส ารวจความคดเหน การประชมสาธารณะ ปจจบนนกฎหมายสวนใหญ มกก าหนดใหหนวยงานภาครฐจกการมสวนรวมของประชาชนอยางนอยในระดบการรบฟงความคดเหน 5. การมสวนรวมในระดบใหขอมลขาวสาร:เปนการมสวนรวมของประชาชนในระดบต าทสด บทบาทของประชาชนนอยมากเพยงแตรบทราบวาเกดอะไรทไหน ปจจบนการทภาครฐตดสนใจในเรองทกระทบประชาชนและแจงใหประชาชนทราบสะทอนความลาสมยในการบรหารงาน และสะทอนภาครฐท าตนเปนพอรด แตในขณะเดยวกนจ าเปนตองตระหนกวา ไมวาจะเปดใหประชาชนมสวนรวมในขนใด การใหขอมลขาวสารแกประชาชนเปนเรองทส าคญมาก แตตองไมใชการใหขอมลลกษณะประชาสมพนธ โดยใหมองแตดานดเทานนหวใจส าคญ คอ การใหขอเทจจรงและตดสนใจแสดงความคดเหนอยางมคณภาพ สามารถสรปไดวา หวใจของการมสวนรวมของประชาชนนน ไมวาจะเปนตวแบบใดมกจะสะทอนอ านาจและความสมพนธระหวางภาครฐหรอองคกรปกครองสวนทองถน และประชาชน สถาบนพระปกเกลา (2544 : 2) การมสวนรวมของประชาชน หมายถง การทประชาชนเขาใจไปรวมกจกรรมอยางใดอยางหนง เพอผลประโยชน ของประชาชนโดยสวนรวม อยางแทจรง ทงนตองอย บนพนฐานของการทประชาชนจะตองมอสระในทางความคด มความร ความสามารถในการกระท า และมความเตมใจทจะเขาใจรวมตอกจกรรมนน ๆ โดยทการมสวนรวมของประชาชนจะตองมลกษณะการเขาใจรวมอยางครบวงจร ตงแตตนจนถงสนสด หากพจารณากระบวนการของการมสวนรวม ในลกษณะท เปนพลวต เราอาจแบงกระบวนการหรอขนตอนการมสวนรวมในลกษณะเปนกระบวนการตอเนอง 4 ขนตอน คอ 1.การมสวนรวมในการวางแผน ประกอบดวย การรบร การเขาถงเกยวกบการวางแผนและรวมวางแผนกจกรรม 2.การปฏบตการหรอด าเนนการ ประกอบดวยการเกยวของกบการด าเนนการในกจกรรมตางๆและการตดสนใจ

19

3.การจดสรรผลประโยชนรวมกน เปนการมสวนรวมในการจดสรรผลประโยชนหรอผลของกจกรรมหรอผลของการตดสนใจทเกดขน 4.การตดตามประเมนผลเกยวของกบการพยายามทจะประเมนประสทธผลกจกรรมตางๆและพจารณาวธการทจะด าเนนการตอเนองตอไปประชาชนจะเขามามสวนเกยวของกบการคดเกณฑในการประเมนกจกรรมซงผลของกระบวนการประเมนนจะกลายเปนปจจยน าเขาในกระบวนการมสวนรวมขนท 1 ซงเปนขนตอนของการวางแผนตอไป อรทย กกผล (2552 :17-18) ใหความหมายวาการมสวนรวมของประชาชนหมายถง การทองคกรปกครองสวนทองถนเปดโอกาสใหประชาชนเขาไปรวมในการก าหนดกฎเกณฑ นโยบาย กระบวนการบรหารและการตดสนใจของทองถน เพอผลประโยชนของประชาชนโดยรวมอยางแทจรง ทงนตองอยบนพนฐานของการทประชาชนจะตองมอสระทางความคด มความรความสามารถในการกระท า และมความเตมใจทจะเขารวมกจกรรมนนๆ โดยหลกการมสวนรวมของประชาชนจะตองมลกษณะการเขารวมอยางครบวงจรตงแตตนจนสนสด ไมใชการจดเวทการมสวนรวมเพยงครงเดยว ตวอยางเชน ในการแกไขปญหาของชมชน ควรเปดโอกาสใหประชาชนเขารวมตงแตตนจนจบ จากทฤษฎการมสวนรวมดงกลาวขางตนสามารถสรปไดวา การมสวนรวม หมายถงการทประชาชนเกดความรสกและความตองการวาเปนเจาของรวมกน มความเปนอสระมอ านาจ ในการตดสนใจ มกจกรรมรวมกน สามารถจดการแกไขปญหาและการพฒนาไดดวยตนเอง รวมพลงสรางความเขมแขงใหกบชมชนและสามารถขยายเครอขายในเขตพนทตางๆ เปนตน

ปจจยทมผลตอการมสวนรวมของประชาชน การมสวนรวมของประชาชนในกจกรรมทก าหนดจะมากหรอนอยขนกบปจจยหลายประการไดมผศกษาและเสนอแนะปจจยทมความสมพนธตอการมสวนรวม ดงน 1.การมสวนรวมโดยตวบคคลถอเปนการมสวนรวมโดยตรง 2.การมสวนรวมโดยองคการจดตงของประชาชนอาจถอเปนการสวนตวโดยตรงไดอกวธการหนง 3.การมสวนรวมโดยผานตวแทนทมลกษณะทวไปถอเปนการมสวนรวมโดยออมการมสวนรวมทแทจรงตองเปนการมสวนรวมโดยตรงเทานน จากปจจยของการมสวนรวมทกลาวมานน พอสรปไดวาการมสวนรวมของประชาชน ตองมการเปดโอกาสในทกระดบ และจะตองมมลเหตจงใจในการเขาไปมสวนรวม และทส าคญคอ การมสวนรวมตองไมมการบงคบ ตองอยบนพนฐานความมเสรภาพ ความเสมอภาค โดยเจาหนาท หรอภาครฐตองมสวนส าคญในการกระตนใหประชาชนรบขาวสาร รวมทงใหความรตองม ความเคารพ มความเชอ และเขาใจในประชาชน สรางจตส านกของความเท าเทยมกนในสงคม การตระหนกในปญหา รวมแตปญหา รวมรบประโยชนรวมกนของประชาชน ประชาชนเองตองเปน

20

ผตดสนใจเรมกจกรรมพฒนาของตนเอง ซงทงหมดเปนปจจยส าคญทท าใหประชาชนเขามามสวนรวมตอชมชนของตน กลไกและวธการในการเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวม องคการหรอเทศบาลต าบล มกลไกและวธการในการเปดโอกาสใหภาคประชาชนเขามา มสวนรวมในการท างานดงน (1) การเขามามสวนรวมในดานนโยบาย คอ การเปนตวแทนภาคประชาชนในการเปนกรรมการในชดตาง ๆ แนวคดในการเขามามสวนรวมในระดบนโยบายผทท าหนาทก าหนดนโยบายในเรองของการมสวนรวมตองสรางชองทางทจะพฒนาใหเกดตวแทนทแทจรงจากกลมตาง ๆ มกลไกและกระบวนการทสรางตวแทนภาคประชาชนทเกดจากคนในพนทใหได (2) การมสวนรวมในการพฒนา คอ การแสดงบทบาทในฐานะประชาชนในการแสดงประชาพจารณาเปนการเพมศกยภาพใหประชาชนเขมแขงและมกลไกทพรอมเปดโอกาสใหประชาชนไดเขามามสวนรวม (3) การมสวนรวมในการจดบรการ กฎหมายเปดโอกาสใหภาคประชาชน ชมชนเขามา มสวนรวม ซงปจจบนมหลายชมชนทพรอมจะเขามามสวนรวมในการสงเสรมพฒนาชมชน (4) การมสวนรวมในการบรหารหนวยบรการหรอเครอขายหนวยบรการในชมชนของตนเอง ไดแก การมสวนรวมในการตรวจสอบ การจดใหมศนยรบเรองราวรองทกข สนบสนนกลมตาง ๆ ในชมชน ตลอดจนชวยกนพฒนาหลกเกณฑตาง ๆ เพอสนบสนนการใหความชวยเหลอภาคประชาชนทมประสทธภาพ วธการของเทศบาลต าบลทไดเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวม เชน การเปดเผยขอมลขาวสารการรบฟงความคดเหนของประชาชน การน าความคดเหนของประชาชนไปจดท าแผน แตงตงเปนกรรมการหรอทปรกษา ใหรวมเปนกรรมการจดซอจดจาง และรวมเปนกรรมการตรวจรบการจางงาน (1) การเปดเผยขอมลขาวสารโดยผานชองทางสอตาง ๆ ไดแก เอกสารสงพมพ แผนพบรายงานประจ าป จดหมายขาว หอกระจายขาว การจดประชม เวบไซต เปนตน (2) การรบฟงความคดเหนของประชาชน โดยผาน เวทประชาคม การจดประชม ตรบฟงความคดเหนการรองเรยน การประชาพจารณา จดล าดบความส าคญของโครงการ/กจกรรมเพอจดลงในแผนชมชน เปนตน (3) การดงประชาชนเขารวมโครงการ โดยอาจจดตงเปนชดกรรมการตาง ๆ เปนทปรกษา และรวมเปนสมาชกในโครงการ/กจกรรมตาง ๆ (4) เปดโอกาสใหประชาชนเขามารวมตรวจสอบ ซงเมอมการแตงตงเปนกรรมการแลวกตองตรวจตดตามการท างานของเทศบาล รวมตรวจสอบการจดซอจดจาง เปนตน

21

ดงนนการเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมในการพฒนาทองถนในทกขนตอนจงมความส าคญเปนกลไกในการจดท าแผนพฒนาทองถนใหสามารถสนองตอความตองการของประชาชนไดอยางแทจรง เชน การเรมมสวนรวมเสนอความคดเหนเพอเสนอปญหาความตองการของชมชนในดานนโยบาย การรวมตดสนใจในเขาเปนกรรมการด าเนนงานโครงการ การรวมเปนผมสวนไดสวนเสยในการรบผลประโยชนของโครงการ การรวมตรวจสอบผลการท างานเพอน าไปสการตดตาม และประเมนผลการปฏบตงานประจ าป องคกรปกครองสวนทองถนจงตองมความโปรงใสตามหลกธรรมาภบาลในการปฏบตงาน และสรางความเขมแขงในชมชนใหประชาชนมสวนรวมในการตรวจสอบการใชอ านาจทางการเมองของทองถนได อกทงสงส าคญของการพฒนาระบบการบรหารจดการองคกรปกครองสวนทองถนและความสมพนธระหวางรฐบาลและองคกรปกครองสวนทองถน กคอ การก ากบ ตรวจสอบ ตดตาม และประเมนผลการปกครองตนเองตามทรฐธรรมนญไดวางหลกการไวใหรฐบาลมอบความเปนอสระในการปกครองตนเองแกองคกรปกครองสวนทองถน โดยมการก ากบตรวจสอบเทาทจ า เปน แตองคกรปกครองสวนทองถนกควรจะวางระบบการตดตามและประเมนผลการปฏบตงานของตนไดอยางมประสทธภาพ และจะสงเสรมใหการก ากบตรวจสอบจากรฐบาลเปนไปตามความราบรน โดยทองคกรปกครองสวนทองถนจะมอสระในการบรหารจดการตามภารกจของตน อกทงจะท าใหกระบวนการตรวจสอบของภาคประชาชนมโอกาสทจะเขามามบทบาทและมสวนรวมในกระบวนการปกครองตนเองระดบทองถนตามเจตนารมณของรฐธรรมนญ (ด ารงค วฒนา ,2547: 128 ) 2.1.1 แนวความคดขนใหขอมลขาวสาร ขนใหขอมลขาวสาร ไดมนกวชาการหลายทานอางถงความหมายทสอดคลองในนยามของการรบฟงความคดเหนของประชาชน ไดแก International Association for Public Participation (IAP2) ซงเปนสถาบนนานาชาตไดศกษาและก าหนดระดบการมสวนรวมของประชาชนไว 5 ระดบ ตงแตระดบการเขามามสวนรวมทนอยทสด ถงระดบการเขามามสวนรวมทมากขนในระดบท 5 ไดอธบายไวดงน ขนใหขอมลขาวสาร อยในระดบท 1 เปนการมสวนรวมของประชาชนในระดบต าทสด บทบาทของประชาชนนอยมากเพยงแตรบทราบวาเกดอะไรทไหน ปจจบนการทภาครฐตดสนใจในเรองทกระทบประชาชนและแจงใหประชาชนทราบสะทอนความลาสมยในการบรหารงาน และสะทอนภาครฐท าตนเปนพอรด แตในขณะเดยวกนจ าเปนตองตระหนกวา ไมวาจะเปดใหประชาชนมสวนรวมในขนใด การใหขอมลขาวสารแกประชาชนเปนเรองทส าคญมาก แตตองไมใชการใหขอมลลกษณะประชาสมพนธ โดยใหมองแตดานดเทานนหวใจส าคญ คอ การใหขอเทจจรงและตดสนใจแสดงความคดเหนอยางมคณภาพ

22

ธระพงษ แกวหาวงษ (2546 : 153-155) การจ าแนกระดบความเขมของการมสวนรวมในความคดของ Arnstein นนเหนวา การมสวนรวมมลกษณะเปนรปบนไดการมสวนรวม (Participation Ladder) 8 ขนนน สามารถอธบายไดวาในขนต าของบนได คอ ขนถกจดกระท า ขนทสอง คอ ขนชแจงนนเรยกวา การมสวนรวมเทยม หรอ ไมมสวนรวม เปนขนทประชาชนเขาไมถงการมสวนรวมทแทจรงในการตดสนใจในกรณนจะมกลมบคคลจ านวนนอยทอยในอ านาจเทานนท าหนาทตดสนใจโดยไมมการพดถงเนอหา วธการตดสนใจหรอต าแหนงและอ านาจหนาทของผมอ านาจตดสนใจนน ขนทสองสรางขนมาเพอทจะทดแทนการมสวนรวมทแทจรง วตถประสงคทแทจรงของสองขนนไมใชเปนการท าใหประชาชนเขาถงการมสวนรวมในการวางแผนหรอควบคมโครงการแตจะชวยใหผกมอ านาจอยด าเนนการใหการศกษาหรอชแจงแกผเขามารวม ขนใหขอมลขาวสารและขนปรกษาหารอ คอความเหนหรอขอคดของประชาชนไดรบการรบฟงจากผควบคมอ านาจมากขน แตภายใตเงอนไขเหลานพวกเขาไมมอ านาจทจะรบประกนไดวาความคดเหนของพวกเขาจะไดรบการเอาใจใสจากผมอ านาจเตมทเมอการมสวนรวมถกจ ากดอยทระดบเหลานจงไมมทางทจ าท าการเปลยนแปลงสภาพตามขอเรยกรองของผมสวนรวมได จนตวร เกษมศข (2554) ไดกลาวถงรปแบบของการมสวนรวมทด าเนนอยโดยทวไป สามารถสรปไดเปน 4 รปแบบ คอ 1. การรบรขาวสาร (Public Information) 2. การปรกษาหารอ (Public Consultation) 3. การประชมรบฟงความคดเหน (Public Meeting) 3.1 การประชมในระดบชมชน (Community Meeting) 3.2 การประชมรบฟงความคดเหนในเชงวชาการ (Technical Hearing) 3.3 การประชาพจารณ (Public Hearing) 4. การรวมในการตดสนใจ (Decision Making) โดยในขนใหขอมลขาวสารคอ ประชาชนและหนวยงานทเกยวของจะตองไดรบการแจงใหทราบถงรายละเอยดของโครงการทจะด าเนนการ รวมทงผลกระทบทคาดวาจะเกดขน ทงนการไดรบแจงขาวสารดงกลาวจะตองเปนการแจงกอนทจะมการตดสนใจด าเนนโครงการ 2.1.2 แนวความคดขนรบฟงความคดเหน ขนรบฟงความคดเหน ไดมนกวชาการหลายทานอางถงความหมายทสอดคลองในนยามของการรบฟงความคดเหนของประชาชน ไดแก International Association for Public Participation(IAP2) ซงเปนสถาบนนานาชาตไดศกษาและก าหนดระดบการมสวนรวมของประชาชนไว 5 ระดบ ตงแตระดบการเขามามสวนรวมทนอยทสด ถงระดบการเขามามสวนรวมทมากขนในระดบท 5 ไดอธบายไวดงน

23

ขนรบฟงความคดเหน อยในระดบท 2 การเปดใหประชาชนแสดงความคดเหนเกยวกบการด าเนนการ/การปฏบตงานของหนวยงานของรฐ อยางอสระและเปนระบบ โดยหนวยงานภาครฐจดใหมกระบวนการรบฟงความคดเหน การปรกษาหารอ ทงเปนทางการและไมเปนทางการ และน าขอเสนอแนะ ความคดเหน ประเดนทประชาชนเปนหวงไปเปนแนวทางการปรบปรงนโยบาย การตดสนใจ และพฒนาวธการปฏบตงานในหนวยงาน (To Consult) Goodman (อางถงใน พงษธร ธญญสร, 2543:37 ) กลาววา การมสวนรวมของประชาชน หมายถง 1. กระบวนการซงมวลชนเขามามสวนเกยวของในขนตอนตางๆ ของกจกรรมของสวนรวม 2. มวลชนทเขารวมไดใชความพยายามสวนตว เชน ความคด ความร ความสามารถ แรงงาน ตลอดจนทรพยากรของตนตอกจกรรมนนๆหรอกลาวอกนยหนงวา การเกยวของของกจกรรมตางๆ ของมวลชน ในกจกรรมตางๆ จะม 2 ดาน คอ 2.1 ดานความคดหรอก าหนดนโยบาย ซงแบงไดอก 3 ระดบคอ - มวลชนเปนเพยงผใหขอมลขาวสาร ขอคดเหน (Information Input) - มวลชนมสวนแบงในอ านาจตดสนใจ (Share Decision Making) - มวลชนเปนผก าหนดนโยบาย (Policy Formulation) 2.2 ดานท าหรอดานด าเนนการตามนโยบาย ซงแบงไดอก 3 ระดบ คอ - รวมก าหนดเปาหมายแผนงาน (Participation on Formulating Objective and Plan) - รวมด าเนนการในกระบวนการจดการ (Participating on Management Resources) - รวมหนนชวยทรพยากรการบรหาร (Supporting on Management Resources) อรพนท สพโชคชย (2550:1) ไดน าเสนอแนวคดเรองการมสวนรวมของประชาชนทจะน าไปสการพฒนาทยงยนนน ประกอบดวย 5 ขนตอน ซงหากขาดขนตอนใดขนตอนหนงไปจะท าใหการมสวนรวมของประชาชนทจะน าไปสการพฒนาชมชนทยงยนจะไมสามารถเกดขนไดอยางสมบรณ โดยทง 5 ขนตอนนน ไดแก 1. การมสวนรวมในการรบร สามารถใหความคดเหนและขอเสนอแนะ 2. การมสวนรวมในการเลอกและเสนอแนวทางเพอตดสนใจ 3. การมสวนรวมในกระบวนการตดสนใจ 4. การมสวนรวมในการด าเนนงานตดตามตรวจสอบ 5. การมสวนรวมรบประโยชนและเปนเจาของนโยบายสาธารณะ International Fund for Agricultural Development (2001) หรอเรยกวา IFAD ซงเปนกองทนเพอการพฒนาการเกษตรระหวางประเทศขององคการสหประชาชาต ซงมพนธกจเพอชวยเหลอประชาชนทยากจนในชนบทเพอแกไขปญหาความยากจน ไดแบงระดบการมสวนรวมของ

24

ประชาชนออกเปน 8 ระดบนน ซงขนรบฟงความคดเหนสอดคลองอยในระดบท 3 การมสวนรวมโดยใหค าปรกษารายมละเอยดดงน 1. การมสวนรวมแบบเฉยเมย (passive participation) เปนการมสวนรวมในลกษณะทประชาชนมสวนรวมเพยงแคถกบอกเลาวามอะไรเกดขนหรอจะเกดขน ไมรบฟงการตอบสนองจากประชาชน 2. การมสวนรวมในการใหขาวสาร (participation in information giving) ประชาชนมสวนรวมโดยตอบค าถามทมาจากเจาหนาทหรอนกวจยโดยใชแบบสอบถามหรอแบบส ารวจหรอแนวทางอนๆ ประชาชนไมมโอกาสทจะมสวนรวมในการน าขอมลขาวสารไปใช 3. การมสวนรวมโดยใหค าปรกษา (participation by consultation) ประชาชนมสวนรวมในลกษณะทถกปรกษาโดยทบคคลภายนอกรบฟงความคดเหนตางๆ จากประชาชน เจาหนาทภาครฐอาจน าความคดเหนทไดมาจากประชาชน เพอน ามาใชในการวางแผนหรอตดสนใจหรอแกไขปญหาตอไป การมสวนรวมในลกษณะเชนนเจาหนาทของรฐไมตกอยภายใตขอผกพนทจะท าตามความเหนของประชาชน 4. การมสวนรวมดวยสงจงใจทางวตถ (participation for material incentives) เปนการใหประชาชนเขามามสวนรวมผานการน าทรพยากรตางๆ มาจงใจ เชน คาจาง การใหอปกรณทน าไปใชในการประกอบอาชพ 5. การมสวนรวมเชงหนาท (functional participation) ประชาชนมสวนรวมผานการทหนวยงานภายนอกมาชวยกอตงกลมใหเพอใหเปนไปตามวตถประสงคทหนวยงานภายนอกตองการ โดยใหประชาชนเขามามสวนรวมตามบทบาทหนาทหรอตามกฎหมายทก าหนดไว 6. การมสวนรวมเชงปฏสมพนธ (interactive participation) เปนระดบทประชาชนเขามามสวนรวมในการวเคราะหซงน าไปสการจดท าแผนปฏบตการ และชวยกอตงสถาบนใหมๆ ในทองถน หรอเขามามสวนรวมในการชวยสรางความเขมแขงใหกบสถาบนทมอย มการน าบคคลทมความรจากแหลงตางๆ มาท างานรวมกน 7. การระดมตน (self – mobilization) เปนการมสวนรวมของประชาชนโดยทไมขนกบสถาบนหรอองคกรภายนอก ประชาชนมการตดตอสอสารกบภายนอกเพอน ามาซงการไดมาทรพยากรตาง ๆ และค าแนะน าทางวชาการทตนจ าเปน แตประชาชยยงสามารถระดมความคดรเรมของตนเอง ตลอดจนควบคมวธใชทรพยากรและการท างานรวมกนเอง 8. การเปนตวเรงการเปลยนแปลง (catalyzing change) เปนการมสวนรวมของประชาชนทสมาชกในชมชนมสวนผลกดนใหคนอน ๆ ในชมชนรเรมการเปลยนแปลงกนเอง โดยเนนการพงพาตนเองเปนหลกส าคญ

25

2.1.3 แนวความคดขนมามบทบาท ขนเขามามบทบาท ไดมนกวชาการหลายทานอางถงความหมายทสอดคลองในนยาม

ของการเขามามบทบาทของประชาชน ไดแก International Association for Public Participation (IAP2) ซงเปนสถาบนนานาชาต

ไดศกษาและก าหนดระดบการมสวนรวมของประชาชนไว 5 ระดบ ตงแตระดบการเขามามสวนรวมทนอยทสด ถงระดบการเขามามสวนรวมทมากขนในระดบท 5 ไดอธบายไวดงน

ขนเขามามบทบาท อยในระดบท 3 เปนระดบทหนวยงานภาครฐเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมหรอเกยวของในกระบวนการก าหนดนโยบาย การวางแผนงานโครงการ และวธการท างาน โดยหนวยงานภาครฐมหนาทจดระบบ อ านวยความสะดวก ยอมรบการเสนอแนะและการตดสนใจรวมกบภาคประชาชน (To Involve) การมสวนรวมระดบนมกด าเนนการในรปแบบกรรมการทมตวแทนภาคประชาชนเขารวม

Cohen and Uphoff (1980: .219-222) ไดจ าแนกการมสวนรวมของประชาชนวา ม 4 ระดบ ซงขนเขามามบทบาทสอดคลอง อยในระดบท 2 คอการมสวนรวมในการด าเนนการแกไขปญหา รายละเอยดดงน

1.การมสวนรวมในการเลอกวธการแกไขปญหา (Decision Making) 2.การมสวนรวมในการด าเนนการแกไขปญหา (Implementation) 3.การมสวนรวมรบผลประโยชนจากโครงการ (Benefits) 4.การมสวนรวมในการประเมนผล (Evaluation)

เพอชวยใหเขาใจระดบขนของการมสวนรวมตามแนวคดของ Cohen และUphoff ไดงายขนจงขอน าเสนอวงจรของการมสวนรวมดงปรากฏในรป

26

ภาพท 2.2 ภาพแสดงวงจรการมสวนรวมตามแนวคดของ Cohen และ Uphoff ทมา : Cohen, J.M. and Uphoff, อางถงในถวลวด บรกล (2551 : 8) 2.1.4 แนวความคดขนสรางความรวมมอ

ขนสรางความรวมมอ ไดมนกวชาการหลายทานอางถงความหมายทสอดคลองในนยามของการเขามามบทบาทของประชาชน ไดแก

International Association for Public Participation (IAP2) ซงเปนสถาบนนานาชาตไดศกษาและก าหนดระดบการมสวนรวมของประชาชนไว 5 ระดบ ตงแตระดบการเขามามสวนรวมทนอยทสด ถงระดบการเขามามสวนรวมทมากขนในระดบท 5 ไดอธบายไวดงน

ขนสรางความรวมมออยในระดบท 4 การทหนวยงานภาครฐเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมมบทบาทเปนหนสวนหรอภาคในการด าเนนกจกรรมของหนวยงานภาครฐ(To Collaborate)

โกวทย พวงงาม (2545 : 8) ไดสรปถงการมสวนรวมทแทจรงของประชาชน ในการพฒนา ควรจะม 4 ขนตอน ซงขนสรางความรวมมอสอดคลอง อยในขนตอนท 3 คอการมสวนรวมในการลงทนและการปฏบตงาน รายละเอยดดงน

1. การมสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหาของแตละทองถน กลาวคอ ถาหากชาวชนบทยงไมสามารถทราบถงปญหาและเขาใจถงสาเหตของปญหาในทองถนของตนเปนอยางดแลวการด าเนนงานตาง ๆ เพอแกปญหาของทองถนยอมไรประโยชน เพราะชาวชนบทจะไมเขาใจและมองไมเหนถงความส าคญของการ ด าเนนงานเหลานน

2.การมสวนรวมในการวางแผนด าเนนกจกรรม เพราะการวางแผนด าเนนงานเปนขนตอนทจะชวยใหชาวชนบทรจกวธการคดการตดสนใจอยางมเหตผล รจกการน าเอาปจจยขาวสารขอมลตาง ๆ มาใชในการวางแผน

สวนรวมในการตดสนใจ

Decision Making

สวนรวมในการด าเนนงาน

Implementation

การมสวนรวมในการเกบรกษาผลประโยชน

Benefit

การมสวนรวมในการประเมน

Evaluation

27

3. การมสวนรวมในการลงทนและการปฏบตงาน แมชาวชนบทสวนใหญจะม ฐานะยากจน แตกมแรงงานของตนทสามารถใชเขารวมได การรวมลงทนและปฏบตงาน จะท าใหชาวชนบทสามารถคดตนทนด าเนนงานไดดวยตนเอง ท าใหไดเรยนรการด าเนนกจกรรมอยางใกลชด

4. การมสวนรวมในการตดตามและประเมนผลงาน ถาหากการตดตามงานและ ประเมนผลงานขาดการมสวนรวมแลวชาวชนบทยอมจะไมทราบดวยตนเองวางานทท า ไปนนไดรบผลด ไดรบประโยชนหรอไมอยางใด การด าเนนกจกรรมอยางเดยวกนใน โอกาสตอไป จงอาจจะประสบความยากส าบาก นรนทรชย พฒนพงศา (2546 : 17) ไดกลาวถงระดบของการมสวนรวมตามหลกการทวไปวาแบงเปน 5 ระดบ ซงขนสรางความรวมมอสอดคลอง อยในระดบท 4 คอการสวนรวมท าคอรวมในขนตอนการด าเนนงานทงหมดรายละเอยดดงน

1. การมสวนรวมเปนผใหขอมลของตน/ครอบครว/ชมชนของตน 2. การมสวนรวมรบขอมลขาวสาร 3. การมสวนรวมตดสนใจโดยเฉพาะในโครงการทตนมสวนไดเสย โดยแบงเปน 3 กรณ

แลวแตกจกรรมในตนอยในขนตอนใดตอไปน 3.1 ตนมน าหนกการตดสนใจนอยกวาเจาของโครงการ 3.2 ตนมน าหนกการตดสนใจเทากบเจาของโครงการ 3.3 ตนมน าหนกการตดสนใจมากกวาเจาของโครงการ 4. การสวนรวมท าคอรวมในขนตอนการด าเนนงานทงหมด 5. การมสวนรวมสนบสนน คออาจไมมโอกาสรวมท า แตมสวนรวมชวยเหลอในดานอน ๆ

นอกจากนยงไดมการแบงระดบของการมสวนรวมเปนระดบของการมสวนรวมตามแนวทางพฒนาชมชนเปนการมสวนรวมในการแกปญหาทเกดขนในชมชน โดยได แบงไวดงน 1. รวมคนหาปญหาของตนใหเหนวาสงใดทเปนปญหารากเหงาของปญหา 2. รวมคนหาสงทจ าเปนของตนในปจจบนคออะไร 2.1 รวมคดชวยตนเองในการจดส าดบปญหา เพอจะแกไขสงใดกอนหลง 2.2 วางแผนแกไขปญหาเปนเรอง ๆ 2.3 รวมระดมความคด ถงทางเลอกตาง ๆ และเลอกทางเลอกทเหมาะสมเพอแกไขปญหาทวางแผนนน 2.4 รวมพฒนาเทคโนโลยทจะน ามาใช 2.5 รวมด าเนนการแกไขปญหานนๆ 2.6 รวมตดตามการด าเนนงานและประเมนผลการด าเนนงาน 2.7 รวมรบผลประโยชน/หรอรวมเสยผลประโยชนจากการด าเนนงาน

28

2.1.5 แนวความคดขนเสรมอ านาจ

ขนเสรมอ านาจ ไดมนกวชาการหลายทานอางถงความหมายทสอดคลองในนยามของการเขามามบทบาทของประชาชน ไดแก ธระพงษ แกวหาวงษ (2546 : 153-155) การจ าแนกระดบความเขมของการมสวนรวมในความคดของ Arnstein นนเหนวา การมสวนรวมมลกษณะเปนรปบนไดการมสวนรวม (Participation Ladder) 8 ขนนน สามารถอธบายไดวาในขนต าของบนได คอ บนไดล าดบสงขนไปเปนระดบทเรยกวาอ านาจเปนของประชาชนซงเพมระดบของการมสวนรวมในการตดสนใจมากขน ประชาชนสามารถเขาสขนท 6 ขนเปนหนสวนซงจะท าใหสามารถเขารวมในการเจรจาเพอผลไดผลเสย (Trade-Offs) กบผมอ านาจดงเดม สวนในขนท 7 ขนใชอ านาจผานตวแทนและขนท 8 ขนควบคมโดยประชาชนเปนการใชอ านาจตดสนใจของประชาชนโดยผานตวแทนหรอประชาชนเปนผใชอ านาจนนเอง ถวลวด บรกล (2551 : 8-10) ไดกลาวถงการใหประชาชนมสวนรวมนนสามารถท าไดในหลายระดบ ขนอยกบรฐบาลแตละยควาจะใหความส าคญตอประชาชนมานอยตางกน คอ 1. ประชาชนเปนผใชอ านาจหมายถงใหประชาชนเขาจดการหรอด าเนนการเอง โดยไมมการตดตอกบรฐบาลกอนซงอาจมการโตตอบจากรฐบาล ตวอยางเชน การตงศาลเตย การเดนขบวน การเขายดสถานททางราชการเพอเรยกรองความเปนธรรม เปนตน ภาพแสดงความสมพนธระหวางการมสวนรวมของประชาชนกบอ านาจของรฐบาลซงมความสมพนธเชงลบตอกน กลาวคอถาประชาชนมสวนรวมมากรฐบาลกจะมอ านาจนอยลงหรอในทางกลบกน ดงน

29

ภาพท 2.3 ภาพแสดงความสมพนธระหวางการมสวนรวมของประชาชนกบอ านาจของรฐบาล ซงมความสมพนธเชงลบตอกน อ านาจของประชาชน อ านาจของรฐ มาก นอย ประชาชนใชอ านาจ ประชาชนมสวนรวม ประชาชนทปรกษา ประชาชนแสดงความคดเหน ประชาชนรบทราบ รฐบาลใชอ านาจ นอย มาก การมสวนรวม การมสวนรวม ทมา : ปราณ พนธมสนชย, อางถงในถวลวด บรกล (2551 : 9) 2. ประชาชนและรฐบาลรวมกนแกไขปญหา โดยมอ านาจเทาเทยมกน ตวอยางเชน โครงการท าความสะอาดหมบาน การสรางถนน และขดบอน าในหมบานเปนตน 3. ประชาชนเปนทปรกษา หมายถง รฐบาลขอความคดเหนจากประชาชน และตงใจทจะกระท าตามความเหนนน แตก ยงมอ านาจทจะไมรบฟงความคดเหนนนไปปฏบต ตวอยางเชน การตงคณะกรรมการเพอการประสานงานระหวางประชาชนและสวนราชการ การแตงตงคณะทปรกษา การประชมกลมยอยเพอรบฟงความคดเหนของประชาชนเฉพาะกลม เปนตน 4. ประชาชนแสดงความคดเหน รฐบาลใหโอกาสประชาชนไดแสดงความคดเหนในบางเรองแตมกจะไมน าความคดเหนไปปฏบตละยงมอ านาจทจะไมรบฟงความคดเหนนน ตวอยางเชน การประชมใหญทใหโอกาสประชาชนทกคนไดแสดงความคดเหน การขอความเหนในกฎระเบยบทก าลงจะน าออกมาใช 5. ประชาชนรบทราบ เปนการแถลงขาวสารและ/หรอมตของรฐบาลใหประชาชนไดทราบประชาชนอาจมปฏกรยาโตตอบหรอไมมกได เชน การแถลงถงโครงการตางๆ ทรฐบาลไดมมตใหด าเนนการการรเรมกฎหมายตางๆ และการเวนคนทดน เปนอาท 6. รฐบาลใชอ านาจ กลาวคอ รฐบาลใชอ านาจจดการโดยไมแจงใหประชาชนทราบลวงหนาตวอยางเชน การสบสวน จบกมผกระท าผดกรณตางๆ โดยไมแจงใหทราบลวงหนา เปนตน

30

จากการศกษาล าดบขนของการใหประชาชนมสวนรวมนน พบวาประชาชนมสวนรวมใน การตดสนใจมสวนรวมด าเนนการ และมสวนรวมสนบสนน ซงการมสวนรวมของประชาชนนนมหลายระดบขนอยกบการใหความส าคญของรฐบาลดวย ซงสามารถจดล าดบการมสวนรวมของประชาชนจากมากไปหานอยไดดงนคอ ประชาชน เปนผใชอ านาจ ประชาชนมสวนรวม ประชาชนเปนทปรกษา ประชาชนแสดงความคดเหน ประชาชนรบทราบ และรฐบาลใชอ านาจ วธการแบงระดบขนการมสวนรวมของประชาชน อาจแบงไดหลายวธ ขนอยกบวตถประสงคและความละเอยดของการแบงเปนส าคญการแบงระดบขนการมสวนรวมของประชาชนอาจแบงไดจากระดบต าสดไปหาระดบสงสด ออกเปน 7 ระดบ และจ านวนประชาชนทเชามสวนรวมในแตละระดบจะเปนปฏภาคกบระดบของการมสวนรวม กลาวคอ ถาระดบการมสวนรวมต า จ านวนประชาชนทเขามสวนรวมจะมาก และยงระดบการมสวนรวมสงขนเพยงใด จ านวนประชาขนทเขามสวนรวมกจะลดลงตามล าดบ ระดบการมสวนรวมของประชาชนเรยงตามล าดบจากต าไปหาสงสดไดแก (1) ระดบการใหขอมล (2) ระดบการเปดรบความคดเหนของประชาชน (3) ระดบการปรกษาหารอ (4) ระดบการวางแผนรวมกน (5) ระดบการรวมปฏบต (6) รวมตดตามตรวจสอบและ(7) ระดบการควบคมโดยประชาชน โดยสามารถอธบายไดดงน (1) ระดบการใหขอมล เปนระดบต าสดและเปนวธการทงายทสดของการตดตอสอสารระหวางผก าหนดนโยบายหรอผวางแผนโครงการกบประชาชน เพอใหขอมลแกประชาชนเกยวกบการตดสนใจของผก าหนดนโยบายหรอผวางแผนโครงการ แตไมเปดโอกาสใหแสดงความคดเหนหรอเขามาเกยวของใดๆ วธการใหขอมลอาจกระท าไดหลายวธ เชน การแถลงขาว การแจกขาว การแสดงนทรรศการ และการท าหนงสอพมพใหขอมลเกยวกบกจกรรมตางๆ ตลอดจน การใชสออนๆ เชน โทรทศน วทย สอบคคล และหอกระจายขาว เปนตน อยางไรกด เพอปองกนมใหรฐบาลหรอเจาหนาทของรฐใชอ านาจดลพนจในการใหหรอไมใหขอมลดงกลาวแกประชาชน จงควรมขอก าหนดใหรฐบาลหรอเจาหนาทของรฐตองการท าและกระท าอยางทวถงดวย ยกเวนขอมลบางประเภท เชน เรองเกยวกบความมนคงของชาต เปนตน นอกจากน การใหขอมลแกประชาชนจะตองใหอยางทวถง ถกตอง เทยงตรง ทนการณ เขาใจไดงายและไมมคาใชจายมาเปนอปสรรค ในการไดรบขอมลนนๆ (2) ระดบการเปดรบความคดเหนของประชาชน เปนระดบขนทสงกวาระดบแรก กลาวคอ ผก าหนดนโยบายหรอผวางแผนโครงการเชญชวนใหประชาชนแสดงความคดเหนเพอใหไดขอมลมากขน และประเดนในการประเมนขอดขอเสยชดเจนยงขน เชน การส ารวจความคดเหนของประชาชนเกยวกบการรเรมโครงการตางๆ และการบรรยายใหประชาชนฟงเกยวกบโครงการตางๆ แลวขอความคดเหนจากผฟง เปนตน

31

อน ง การรบฟงความคดเหนน จะกระท าไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล กตอเมอประชาชน ผมสวนไดสวนเสย ไดมขอมลทถกตองและพอเพยง (3) ระดบการปรกษาหารอ เปนระดบขนการมสวนรวมของประชาชนทสงกวาการเปดรบความคดเหนจากประชาชน เปนการเจรจากนอยางเปนทางการระหวางผก าหนดนโยบายและ ผวางแผนโครงการและประชาชน เพอประเมนความกาวหนาหรอระบประเดนหรอขอสงสยตางๆ เชน การจดประชมการจดสมมนาเชงปฏบตการ ตลอดจนการเปดกวางรบฟงความคดเหน โดยใชรปแบบตางๆ อาท การสนทนากลม และประชาเสวนา เปนตน (4) ระดบการวางแผนรวมกน เปนระดบขนทสงกวาการปรกษาหารอ กลาวคอ เปนเรองการมสวนรวมทมขอบเขตกวางมากขน มความรบผดชอบรวมกนในหารวางแผนเตรยมโครงการ และผลทจะเกดขนจากการด าเนนโครงการ เหมาะสมทจะใชส าหรบการพจารณาประเดนทมความยงยากซบซอนและมขอโตแยงมาก เชน การใชกลมทปรกษาซงเปนผทรงคณวฒในสาขาตางๆ ทเกยวของการใชอนญาโตตลาการเพอแกปญหาขอขดแยง และการเจรจาเพอหาทางประนประนอมกน การประชมวางแผนแบบมสวนรวม เปนอาท (5) ระดบการรวมปฏบต เปนระดบขนทสงถดไปจากระดบการวางแผนรวมกนคอ เปนระดบทผรบผดชอบนโยบายหรอโครงการกบประชาชนรวมกนด าเนนการตามนโยบายหรอโครงการ เปนขนการน านโยบายไปปฏบตรวมกนด าเนนตามหรอโครงการรวมกนเพอใหบรรลผลตามวตถประสงคทวางไว (6) รวมตดตามตรวจสอบ ประเมนผล เปนระดบการมสวนรวมทมผเขารวมนอย แตมประโยชนทผทเกยวของหรอไดรบผลกระทบสามารถมาคอยตดตามการด าเนนกจกรรมนน ๆ ได รปแบบของการตดตามตรวจสอหรอประเมนผล อาจอยในรปแบบของการจดตงคณะกรรมการตดตามประเมนผลทมาจากหลายฝาย การสอบถามประชาชน โดยการท าการส ารวจเพอใหประชาชนประเมน การประเมนผลน มความส าคญมาก เพราะ จะมผลตอการพจารณาจดสรรประโยชน การยต หรอคงไวตลอดจนปรบปรงนโยบายหรอโครงการ ดงนน ขนเสรมอ านาจของประชาชน สอดคลองอยในระดบท (7) ระดบการควบคมโดยประชาชน เปนระดบสงสดของการมสวนรวมโดยประชาชนเพอแกปญหาขอขดแยงทมอยทงหมด เชน การลงประชามต เปนตน ขอสงเกตเกยวกบการลงประชามต ม 2 ประการ คอ ประการแรก การลงประชามตจะสะทอนถงความตองการของประชาชนไดด เพยงใดอยางนอยขนอยกบ ความชดเจนของประเดนทจะลงประชามตและการกระจายขาวสารเกยวกบขอด ขอเสยของประเดนดงกลาวใหประชาชนเขาใจอยางสมบรณและทวถงและประการทสองในประเทศทมการพฒนา ทางการเมองแลว ผลของการลงประชามตจะมผลบงคบใหรฐบาลตองปฏบตตาม

32

2.2 แนวคดการจดท าแผนพฒนาทองถน (ตวแปรตน) ความหมายของการวางแผน สน พนธพนจ (2555 : 12) ไดอางถงในความหมายหรอค านยามของการวางแผนซงไดมนกวชาการหลายทานไดกลาวถง ไดแก คลงและแคลแลนส (Keeling and Kallans,1996) กลาววา ทวางแผนเปนการวเคราะหขอมลทเกยวของทงในอดต ปจจบน และอนาคต แลวก าหนดการพฒนาทเปนไปไดในอนาคตเพอใหเกดการด าเนนงานตามแผน รอบบนสและคอลเตอร(Robbins and Coulter 1999:228-229) กลาววาการวางแผน หมายถง การก าหนดเปาหมายหรอวตถประสงคขององคการ รวมทงก าหนดกลยทธเพอความส าเรจของแผนตลอดจนการพฒนาขนตอนของการวางแผนใหครอบคลม(Comprehensive)เพอบรณาและประสานกจกรรมทเกยวของใหเปนหนงเดยว การวางแผนจงเกยวของกบวธการหรอมรรคและผล เฮลรเกลและโปลคม(Hellriegel and Plocum,1992)กลาววา การวางแผนเปนกระบวนการท างานอยางเปนทางการ อนประกอบดวย การเลอกพนธกจและวตถประสงคขององคการ การก าหนดวตถประสงคตามสวนงานตางๆการเลอกกลยทธวธเพอบรรลวตถประสงคและการตดสนใจจดสรรทรพยากรในการบรหารทเหมาะสม แอคคอฟฟ(Ackoff,1970:1-4) ใหทศนะวา การวางแผนหมายถงการออกแบบสงทพงประสงคในอนาคตและการก าหนดแนวทางทมประสทธภาพเพอบรรลสงทพงประสงคดงกลาวและการวางแผนเปนเครองมอของผบรหารทมวสยทศน สไตเนอร(steiner,1967:67) กลาววา การวางแผนมลกษณะเปนกระบวนการโดยเรมจากการก าหนดวตถประสงค กลยทธ และรายละเอยดของแผนเพอบรรลวตถประสงคดงกลาวการวางแผนตองเปนกระบวนการทตอเนอง เนองจากสงแวดลอมขององคการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาและมพนธสญญาทด าเนนการใหบรรลผลและวางแผนจะตองกระท าอยางเปนระบบ วชยาน ชมทอง(2549: 23) ไดใหความหมายวาการวางแผนคอการตดสนใจลวงหนา ในการเลอกทางเลอกเกยวกบสงตางๆไมวาจะเปนวตถประสงคหรอวธ การกระท าโดยทวไปจะเปน การตอบค าถามตอไปนคอจะท าอะไร (What) ท าไมตองท า (Why) ใครบางเปนผกระท า (Who) จะกระท าเมอใด (When) จะกระท าทไหนบาง (Where) และจะกระท ากนอยางไร (How) จากความหมายของการวางแผนดงกลาวมาแลวสรปไดวา การวางแผนหมายถงกระบวนการตดสนใจเลอกวธการด าเนนงานทดทสดลวงหนาดวยความมเหตผลในการก าหนดวตถประสงค การใชปจจยและการปฏบตงานอยางเปนระบบวาจะท าอะไร ทไหน เมอใด และใครเปนผกระท าเพอใหบรรลผลตามวตถประสงคหรอผลลพธทตองการรวมกนและเปนการเชอมโยงระบบการตดสนใจของหนวยงานตางๆเขาดวยกนอยางบรณาการ

33

ความส าคญของการวางแผน เปนหนาท อนดบแรกของฝ ายบรหารกอนท จะมการจดงานหรอการจดองคการ(Organizing)การ จ ดบ ค ล ากร (Staffing) ก า ร จ ด งบประมาณ ( Budgeting)และกา รควบค ม(Controlling)เพราะการวางแผนจะสนองหนาทการบรหารหรอการจดการอนๆทตามมาทงหมด 1. เปนการลดความไมแนนอนและปญหาความยงยากซบซอนทจะเกดขนในอนาคตทงนเพราะการวางแผนเปนการจดโอกาสทางดานการจดการใหผวางแผนมสายตากวางไกลมองเหตการณตางๆในอนาคตทอาจจะเกดขนเชนการเปลยนแปลงทางดานเทคโนโลยปญหาความตองการของประชาชนในสงคมนนซงสงเหลานอาจสงผลกระทบตอการบรรลเปาหมายขององคการดงนนองคการจงจ าเปนตองเตรยมตวและเผชญกบสงทเกดขนอนเนองมาจากความผนผวนของสงแวดลอมอนไดแกสภาพเศรษฐกจสงคมและการเมองเปนตน 2. ท าใหเกดการยอมรบแนวคดใหมๆเขามาในองคการทงนเนองจากปรชญาของการวางแผนยดถอและยอมรบเรองการเปลยนแปลงไมมสงใดอยอยางนรนดรจงท าใหมการยอมรบแนวคดเชงระบบ (System approach) เขามาในองคการยคปจจบน 3. ท าใหการด าเนนการขององคการบรรลถงเปาหมายทปรารถนาทงนเพราะการวางแผนเปนงานทตองกระท าเปนจดเรมแรกของทกฝายในองคการทงนเพอเปนหลกประกนการด าเนนการเปนไปดวยความมนคงและมความเจรญเตบโต 4. เปนการลดความสญเปลาของหนวยงานทซ าซอนเพราะการวางแผนท าใหมองเหนภาพรวมขององคการทชดเจนและยงเปนการอ านวยประโยชนในการจดระเบยบขององคการใหมความเหมาะสมกบลกษณะงานมากยงขนเปนการจ าแนกงานแตละแผนกไมใหเกดความซ าซอนกน 5. ท าใหเกดความชดเจนในการด าเนนงานเนองจากการวางแผนเปนการกระท าโดยอาศยทฤษฎหลกการและงานวจยตางๆมาเปนตวก าหนดจดมงหมายและแนวทางปฏบตทชดเจนในอนาคตอยางเหมาะสมกบสภาพองคกรทด าเนนอย กลาวโดยสรปไมมองคการใดทประสบความส าเรจไดโดยปราศจากการวางแผนดงนน การวางแผนจงเปนภารกจอนดบแรกทมความส าคญของกระบวนการบรหารจดการทด ประโยชนของการวางแผน ( สน พนธพนจ, 2555 : 20-21 ) ไดกลาวไวดงน ตามแนวคดพนฐานของการบรหาร ผบรหารจะท าการวางแผนเมอมนโยบายหรอไดรบนโยบายใหมการวางแผนในเรองนนๆ เชน เมอเรมลงมอท างานใหม เรมรบหนาทงานใหมเมอยามฉกเฉน เมอการปรบปรงองคการ หรอเมอมปญหาในการบรหารงาน ถาหากพจารณาจากเหตผลท ท าใหตองวางแผนดงกลาว กจะสะทอนใหเหนวาการวางแผนยอมมประโยชนอยางนอย 10 คอ 1. ชวยลดความยงยากในการตดสนใจ เพราะไดมการวางแผนตดสนใจลวงหนาไวดวยความรอบคอบแลวเปนอยางด มขอมลเชงวเคราะห ขอมลเชงประจกษ ตลอดจนผลการวจยประกอบการ

34

ตดสนใจ ก าหนดวตถประสงค เปาหมาย การใชทรพยากร แผนด าเนนงานและการตดตามควบคมไวแลว 2. ชวยใหผบรหารท างานดวยความมนใจและแนใจ เพราะมแผนหรอโครงการทเปนเสมอนพมพเขยว แผนทเปนเขมทศน าทางชดเจน ไมหลงทาง เมอมการวางแผนทดแลวยอมท าใหผบรหารมความมนใจ แนใจ และความเชอมนสง 3. ชวยใหประหยด เพราะการวางแผนไดพนจ พเคราะห พจารณาทรพยากรตาง ๆ คอ บคลากร เทคโนโลยหรอวตกรรม เงนงบประมาณ และเวลาในการด าเนนการไวอยางดแลว สงใดทใชไมคมคา ฟมเฟอย ทบซอนกนกไมไดบรรจไวในแผนเปนตน 4. ชวยในการควบคมงายขน เพราะแผนงานหรอโครงการทวางแผนไว ไดก าหนดวตถประสงคและเปาหมาย ซงเปนหลกชยหรอผลลพธพรอมกบมาตรฐานการปฏบตและวธด าเนนงานไวลวงหนาแลว 5. ชวยใหเกดการประสานงาน การประสานงานเพอใหเกดการท างานรวมกนจะเปน พลงขบเคลอนโครงการใหประสบความส าเรจ การประสานมทงการประสานภายในหนวยงาน เชน ภายในกอง ภายในสาขา คณะ หรอกรม และการประสานขามหนวยงานหรอระหวางหนวยงาน ซงบางองคการอาจมปญหาการประสานงานลาชา ขาดการประสานงาน จงไมไดรบการสนบสนน ซงกนและกน 6. ชวยใหบคลากรในหนวยงานทราบและเขาใจงานในหนาท บคลากรในหนวยงาน ตองมความรบผดชอบรวมกน มสวนรวม มความเปนเจาของการวางแผนไดรบทราบและเขาใจวาตนเองตองท าหนาทอะไรบาง จงจะท าใหโครงการประสบความส าเรจ 7. ชวยสาธารณชนทราบความกาวหนาขององคการ การวางแผนโครงการตาง ๆ เปนการก าหนดทศทางแหงการพฒนาไปขางหนาทงการผลต การวจย การบรการ และการพฒนาสถาบน การด าเนนงาน และการน าผลส าเรจของโครงการสอสารหรอถายทอดสสาธารณชน ยอมท าใหประชาชนและผเกยวของทราบถงแผนงานโครงการและกาวหนา อนจะน ามาซงความเขาใจอนด การใหความรวมมอ การสนบสนน และไมมความขดแยงกบหนวยงาน 8. ชวยใหแผนงานหรอโครงการมความตอเนอง เพราะวฏจกรการวางแผนนนเมอโครงการใดส าเรจลง ถาผลการประเมนไมดกจะยบเลกและวางแผนโครงการใหมทดแทนยงโครงการใดประสบความส าเรจกตองท าโครงการนนตอเนองไปอก 9. ชวยใหโครงการมโอกาสส าเรจมาก การวางแผนโครงการทดเปนการจดระบบกจกรรมและกระบวนการท างานตามแผนใหอยในลทางทเหมาะสม ท าใหการท างานตามแผนโครงการชดเจนเหมอนรางรถไฟ ถนน หรอลวงจะชวยใหวงไดเรวและประสบความส าเรจมาก เพราะทกอยางม ความแจมชด

35

10. ชวยชใหเหนความตองการเพอการเปลยนแปลง การวางแผนเปนแผนทเดนทางไปสการเปลยนแปลงและการพฒนา ไมมชนชาตใดวางแผนเพอการลาหลงหรอถวงความเจรญรงเรองของชาตแมแตการวางแผนครอบครวเพอชะลออตราการเกดของงคนในชาต กเพอการพฒนาชาตเชนกนดงนนการวางแผนแตละอยางยอมมงไปสความตองการเพอพฒนาใหดขน โดยมการวเคราะหปญหาและความตองการอยางแทจรง ดวยวธการทดทสด หลกการวางแผน ผบรหารยอมมงทประสทธผลของการวางแผน คอ การท าใหบรรลเปาประสงคทก าหนดไวในแผนขณะเดยวกนผบรหารกมงทจะใหเกดประสทธภาพของการวางแผนดวยเชนกน เพราะตองการเสยคาใชจายต าทสด รวมทงตองการใหการวางแผนกอใหเกดความพอใจแกบคคลกรในองคกรดวย อยางไรกตาม การทผบรหารจะไดแผนทมคณสมบตดงกลาวนนจะตองรจกเลอกหลกการวางแผน และวธการวางแผนทถกตอง เพราะอาจไมมหลกการและวธการวางแผนใดไดดทสด ทงน ขนอยกบความมงหมาย สถานการณ เวลา สถานท และทรพยากรตาง ๆ เปนตน หลกการ หมายความวา “สาระส าคญทยดเปนแนวปฏบต” (ราชบณฑตยสถาน 2546 :1271) หลกการวางแผนจงหมายถง สาระส าคญทใชเปนแนวในการวางแผน โดยจะเลอกเฉพาะกลมประกอบส าคญๆของการวางแผน ทสะทอนใหเหนเคาโครงและภาพรวมทครอบคลมการวางแผนงานหรอโครงการทงหมด อนประกอบไปดวยหลกส าคญ 6 ประการ ดงตอไปน 1. การก าหนดปญหา การทจะวางแผนใดๆใหสามารถสนองความตองการและแกไขปญหาไดนกวางแผนจะตองทราบปญหาหรอโจทยอยางถกตอง ตรงประเดน และก าหนดปญหาใหชดเจน เพราะถาหากก าหนดปญหาผดกเหมอนตงโจทยผด จะท าใหการวางแผนแกปญหาหรอหาค าตอบผดพลาด สงผลใหการวางแผนลมเหลวได 2. การตงเปาหมายทตองการ ผบรหารและนกวางแผนยอมรอยแกใจแลววาการวางแผนนนมเปาหมายอยางไร จงตองตงเปาหมายตามทตองการใหชดเจน และครอบคลมทกเปาหมาย 3. การศกษาขอเทจจรง เปนการศกษาขอมล สารสนเทศ ทใชประกอบการวางแผน อาจใชผลการวจย สถตทเกยวของ ขอมลเชงประจกษหรอปรากฏจรงของเรองทเกยวของ ขอเทจจรงในเรองทจะวางแผน เพอใหการวางแผนตรงกบสภาพความเปนจรง ไมใชเปนการวางแผนในหองทปรบอากาศทขาดขอมล หรอวางแผนแบบตาบอดคล าชาง เปนตน 4. การวางแผนแกปญหา เมอทการก าหนดปญหา ตงเปาหมายสารสนเทศอยางพรอมมล กสามารถจะวางแผนเพอแกปญหาตางๆตามกระบวนการแผนแตละขนตอนใหถกตองและ สอดคลองกนเลอกใชบคลากรทมความร ความเชยวชาญ ทกษะและศลปะ เลอกใชเทคโนโลยและทรพยากรทเหมาะสม เพอใหไดแผนทมประสทธภาพและประสทธผล

36

5. การด าเนนตามแผน การท างานตามแผนทวางไวอยางมประสทธภาพ ยอมจะน าผลส าเรจมาสองคกร การด าเนนงานตามแผนจะตองมการวางแผนทด เชนกนวา จะใหใคร ท าอะไร ทไหน เมอไหร อยางไร เพอใหการด าเนนงานตามแผนมประสทธผลจะตองใชหลกการบรหารปจจยเขาชวย รวมทงการดแลก ากบดแล การรายงานปญหา และความกาวหนาของแผน เปนตน 6. การประเมนผล การวางแผนงานใดๆกคลายกบงานอยางอน คอ เมอเร มตนแลวสนสด แลวประเมนผลเพอทราบผลได ผลลพธของแผน อนจะน ามาประกอบการตดสนใจของผบรหาร วาจะวางแผนตอไปหรอยบเลก ถาหากไมมการวางแผนแลวกจะไมทราบผล เหมอนอาจารยทสอนนกศกษาทงภาคการศกษา แตไมมการสอบเพอประเมนผลการเรยนก จะไมทราบวานกเรยนคนไหนเกงหรอเรยนรไดมากนอยเพยงใด ดงนน สามารถสรปไดวา หลกการวางแผนทเปนองคประกอบส าคญทง 6 ประการ เปนเสาหลกได หรอถาหากมการวางแผนงานตางๆกอาจเลอกใชหลกการอนนอกเหนอจากนได ตามความเชอ ภมหลงของความร และประสบการณ องคกรปกครองสวนทองถนกบการวางแผนพฒนาทองถน (กรมสงเสรมการปกครองทองถน, 2546 : 11-13) พระราชบญญตก าหนดแผนและขนตอนการกระจายอ านาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ.2542 มาตรา 16 และมาตรา 17 บญญตใหเทศบาล องคการบรหารสวนต าบลและการปกครองสวนทองถนรปพเศษมอ านาจหนาทในการจดท าแผนพฒนาทองถนของตนเองและองคการบรหารสวนจงหวดซงนอกจากจะมอ านาจหนาทในการจดท าแผนพฒนาทองถนของตนเองแลวยงมอ านาจหนาทในการประสานการจดท าแผนพฒนาจงหวดตามระเบยบทคณะรฐมนตรก าหนดอกดวย เนองจากการวางแผนทงในระยะสนและระยะยาวเกยวของกบการก าหนดนโยบายการปกครองการบรหาร การบรหารงานบคคล การเงนและการคลงและการปฏบตตามอ านาจหนาททกฎหมายก าหนดองคกรปกครองสวนทองถนยอมมความเปนอสระในการวางแผนพฒนาทองถนและการด าเนนตามแผน ความเปนอสระนนไมไดหมายถงความเปนอสระในฐานะเปน “รฐอสระ” แตเปนการมอบอ านาจหนาทในการจดบรการสาธารณะบางสวนให และยงตองอยในการ ก ากบดแล หรอตรวจสอบ โดยรฐบาลและประชาคมอกดวย ผทเกยวของกบการวางแผนพฒนาขององคกรปกครองสวนทองถนจะตองตระหนกวาแผนพฒนาขององคกรปกครองสวนทองถนจะตองสอดคลองกบแผนพฒนาระดบตางๆ ไดแกแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต นโยบายของรฐบาล แผนกระทรวง แผนกรมและรฐวสาหกจตางๆ ซงเปนแผนระดบชาต ยทธศาสตรการพฒนาจงหวดและแผนพฒนาจงหวดในระดบจงหวด ตลอดจนยทธศาสตรการพฒนาอ าเภอและแผนพฒนาอ าเภอในระดบอ าเภอ ซงในการก าหนดยทธศาสตรและแผนพฒนาระดบจงหวดและอ าเภอนน ทงองคกรปกครองสวนทองถน และประชาคมจะมสวนเกยวของอยดวย

37

ภาพท 2.4 ภาพแสดงความสมพนธระหวางแผนพฒนาระดบตางๆกบแผนพฒนาทองถน

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (ก าหนดวสยทศนและยทธศาสตรการพฒนาประเทศ)

แผนพฒนาสามปขององคกรปกครองสวนทองถน (แปลงนโยบายสการปฏบต น าไปสการท างบประมาณ)

แผนยทธศาสตรการพฒนาทองถน (วสยทศน พนธกจ จดมงหมายการพฒนา ยทธศาสตรและ

แนวทางการพฒนาทองถน)

ยทธศาสตรการพฒนาอ าเภอแบบบรณาการ (บรณาการในมตเชงพนท)

ยทธศาสตรการพฒนาจงหวดแบบบรณาการ (ยทธศาสตรบรณาการทกภาคสวนในจงหวด)

นโยบายกระทรวง กรม (นโยบายรายสาขาตามภารกจหนวยงาน)

นโยบายรฐบาล (นโยบายเรงดวน และนโยบายทวไป)

38

ประเภทของแผนพฒนาทองถน ดงไดกลาวแลววาระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการจดท าและประสานแผนพฒนา ขององคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2548 ก าหนดประเภทของแผนพฒนาทองถนไว2 ประเภทซงมรายละเอยด ดงน “แผนยทธศาสตรการพฒนา”หมายความถง ยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจและสงคมขององคกรปกครองสวนทองถนทก าหนดยทธศาสตรและแนวทางการพฒนาขององคกรปกครองสวนทองถน ซงแสดงถงวสยทศน พนธกจและจดมงหมายเพอการพฒนาในอนาคต โดยสอดคลองกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต แผนพฒนาจงหวดและแผนพฒนาอ าเภอ “แผนพฒนาสามป”หมายถง แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมขององคกรปกครองสวทองถนทสอดคลองกบแผนยทธศาสตรการพฒนาการ อนมลกษณะเปนการก าหนดรายละเอยดแผนงาน โครงการพฒนาทจดท าขนส าหรบปงบประมาณแตละป ซงมความตอเนองและเปนแผนกาวหนาครอบคลมระยะเวลาสามปโดยมการทบทวนเพอปรบปรงเปนประจ าทกปซงการจดท าแผนพฒนาสามป จะมความเชอมโยงกบการจดท างบประมาณประจ าปอยางใกลชด โดยเฉพาะอยางยงหากการจดท างบประมาณในระบบมงเนนผลงาน ส าหรบ”แผนปฏบตการ” ทก าหนดไวในระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการจดท าและประสานแผนพฒนาทองถน พ.ศ. 2546 นน มใชการจดท าแผนพฒนา แตเปนเอกสารทรวบรวมแผนงาน โครงการ กจกรรมทด าเนนการจรงทงหมดในพนทขององคกรปกครองสวนทองถนในแตละปงบประมาณเพอใหทราบกจกรรมการพฒนาในพนททด าเนนการ ลกษณะของแผนพฒนาสามป (วทยาลยพฒนาการปกครองทองถน : 26-27) 1. แผนพฒนาสามปเปนการแปลงแผนยทธศาสตรการพฒนาสการปฏบตโดยมหลกคดทวา ภายใตยทธศาสตรการพฒนาหนง ๆ จะมแนวทางการพฒนาไดมากกวาหนงแนวทาง และภายใตแนวทางการพฒนาหนง ๆ จะมโครงการ/กจกรรมไดมากกวาหนงโครงการ/กจกรรมทจะตองน ามาด าเนนการเพอใหบรรลตามวตถประสงค และเปาหมายทตองการในแตละยทธศาสตรการพฒนา ซงจะมผลตอวตถประสงค เปาหมาย จดมงหมายการพฒนาอยางยงยน และวสยทศนในทสด 2. แผนพฒนาสามปเปนแผนทมความสมพนธใกลชดกบงบประมาณ โดยองคกรปกครองสวนทองถน ใชการวางแผนพฒนาเปนเครองมอในการจดท างบประมาณรายจายประจ าปโดยน าโครงการ/กจกรรมจากแผนพฒนาสามปในปทจะจดท างบประมาณรายจายประจ าปไปจดท างบประมาณ เพอใหกระบวนการจดท างบประมาณเปนไปดวยความรอบคอบ และผานกระบวนการการมสวนรวมของประชาชน 3. แผนพฒนาสามปเปนแผนแบบหมนเวยน (Rolling Plan) ทตองมการทบทวนและจดท าทกปซงจะน าไปสกระบวนการจดท างบประมาณรายจายประจ าปขององคกรปกครองสวนทองถน

39

4. โดยสรปตามระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการจดท าแผนพฒนาขององคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2548 (ขอ 18) แผนพฒนา 3 ป ใหจดท าและทบทวนใหแลวเสรจภายในเดอนมถนายนกอนงบประมาณประจ าป โครงการทบรรจอยในแผนพฒนาสามปโดยเฉพาะในแผนประจ าปแรกของหวงระยะเวลาสามปนนควรมสภาพความพรอมอยางนอย 2 ประการคอ 1. มความแนนอนของกจกรรมทจะด าเนนการโดยควรมการประเมนถงความเปนไปไดของโครงการ/กจกรรมรวมทงผลประโยชนสาธารณะทจะไดรบจากโครงการ/กจกรรม 2. กจกรรมทอยในแผนประจ าปแรกของหวงระยะเวลาสามปควรมความพรอมในเรองรปแบบและรายละเอยดทางเทคนคพอสมควรเพอใหสามารถก าหนดรายการในแผนพฒนา ทจะน าไปใชจดท างบประมาณรายจายประจ าปไดตอไปดงนนแผนพฒนาสามปมลกษณะกวาง ๆ โดยสรปดงตอไปน 1. เปนเอกสารทแสดงความสอดคลองกบแผนยทธศาสตรการพฒนา 2. เปนเอกสารทแสดงแนวทางการพฒนาและวตถประสงคของแนวทางการพฒนาทชดเจนและมลกษณะเฉพาะเจาะจงทด าเนนการ 3. เปนเอกสารทแสดงโครงการ/กจกรรมการพฒนาทจะด าเนนการเปนหวงระยะเวลาสามป 4. เปนเอกสารทจะแสดงความเชอมโยงระหวางแผนยทธศาสตรการพฒนากบงบประมาณรายจายประจ าป วตถประสงคของการจดท าแผนพฒนาสามป 1. เพอแสดงความสมพนธเชอมโยงสอดคลองกนระหวางแผนยทธศาสตรการพฒนาและการจดท างบประมาณรายจายประจ าป 2. เพอแสดงแนวทางการพฒนาในชวงสามปทมความสอดคลองและสามารถสนองตอบ ตอยทธศาสตรการพฒนาอยางมประสทธภาพ 3. เปนการจดเตรยมโครงการพฒนาตาง ๆ ใหอยในลกษณะทพรอมจะบรรจในเอกสารงบประมาณประจ าปและน าไปปฏบตไดทนทเมอไดรบงบประมาณ ขนตอนในการจดท าแผนยทธศาสตรการพฒนา การจดท าแผนยทธศาสตรการพฒนามขนตอนด าเนนการ ดงน ขนตอนท 1 คณะกรรมการพฒนาทองถนจดประชมประชาคมทองถน สวนราชการ และรฐวสาหกจทเกยวของ เพอชแจงแนวทางการพฒนาทองถน รบทราบปญหา ความตองการ ประเดนการพฒนา และประเดนทเกยวของตลอดจนการชวยเหลอทาวชาการ และแนวทางปฏบต ทเหมาะสมกบสภาพพนท เพอน ามาก าหนดแนวทางการจดท าแผนยทธศาสตรการพฒนา โดยใหน า

40

ขอมลพนฐานในการพฒนาจากหนวยงานตางๆและขอมลในแผนชมชนมาพจารณาประกอบการจดท าแผนยทธศาสตรการพฒนา ขนตอนท 2 คณะกรรมการสนบสนนการจดท าแผนพฒนาทองถน รวบรวมแนวทาง และขอมล น ามาวเคราะหเพอจดท ารางแผนยทธศาสตรการพฒนาแลวเสนอคณะกรรมการพฒนาทองถน ขนตอนท 3 คณะกรรมการพฒนาทองถนพจารณารางแผนยทธศาสตรการพฒนาเพอเสนอผบรหารทองถน ขนตอนท 4 ผบรหารทองถนพจารณาอนมตรางแผนยทธศาสตรการพฒนาและประกาศใชแผนยทธศาสตรการพฒนา ส าหรบองคการบรหารสวนต าบลใหผบรหารทองถนเสนอรางแผนยทธศาสตรการพฒนาตอสภาองคการบรหารสวนต าบลเพอใหความเหนชอบกอน แลวผบรหารทองถนพจารณาอนมตประกาศใชแผนยทธศาสตรการพฒนาตอไป ขนตอนในการจดท าแผนพฒนาสามป การจดท าแผนพฒนาสามปของเทศบาลเปนการจดท าแผนทถอดออกมาจากแผนยทธศาสตรการพฒนาเพอก าหนดกลยทธการพฒนา เปาประสงคและโครงการ/กจกรรมการพฒนาทสอดคลองกบยทธศาสตรการพฒนา ตามพนธกจ ทตอบวสยทศนขององคกรปกครองสวนทองถนทก าหนดไว และเพอตอบสนองตอความตองการและแกไขปญหาใหประชาชนในมตของพนท การจดท าแผนพฒนาสามปของเทศบาลมขนตอนในการจดท าดงน ขนตอนท 1 คณะกรรมการพฒนาทองถนรวมกบคณะผบรหารทองถนจดประชมประชาคมทองถนพรอมสวนราชการและรฐวสาหกจทเกยวของรวมถงองคกรภาคประชาชนและภาคธรกจเอกชน บรณาการความรวมมอของทกภาคสวน สรางการมสวนรวมของประชาชนในทองถน เพอแจงแนวทางการพฒนาทองถน และรบทราบปญหาความตองการของประชาชน หากมการประชมประชาคมทจดขนโดยการสงเสรม สนบสนนจากองคกรปกครองสวนทองถนทบรณาการทกภาคสวน เพอด าเนนการจดท าแผนพฒนาหมบานในกรณหมบานหรอด าเนนการจดท าแผนชมชน/หมบาน เพอใหไดมาซงขอมลปญหาความตองการของประชาชนในหมบาน ชมชน ต าบลแลว เทศบาลอาจไมจ าเปนตองด าเนนการจดประชมประชาคมใหเกดความซ าซอนได และใหคณะกรรมการพฒนาทองถนน าแผนพฒนาชมชน/หมบาน ทไดจากการจดประชมประชาคมมาประกอบในการพจารณาด าเนนการจดท าแผนพฒนาทองถนใหสอดคลองกบ ความตองการและแกไขปญหาของประชาชนในทองถนได

41

ใหส านก/กอง/สวนทมหนาทในการพฒนาชมชน สงเสรม สนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในทองถนในการจดท า ทบทวนและปรบปรงแผนพฒนาชมชน/หมบาน โดยด าเนนการ ใหครบทกหมบาน น าแผนพฒนาชมชน/หมบานมาเปนสวนประกอบในการจดท าแผนพฒนาทองถน ขนตอนท 2 กองทมหนาทในการจดท าแผน ท าหนาทรวบรวมขอมลทไดพรอมขอมลจากส านก/กอง/สวนอนๆ และน าขอมลทไดมาท าการวเคราะห ผานคณะกรรมการสนบสนนการจดท าแผนพฒนาทองถน เสนอคณะกรรมการพฒนาทองถน ขนตอนท 3 คณะกรรมการสนบสนนการจดท าแผนพฒนาทองถน จดท ารางแผนพฒนาสามปของเทศบาล และบญชโครงการพฒนาทตองประสานกบองคการบรหารสวนจงหวดทจะเสนอคณะกรรมการประสานแผนทองถนระดบอ าเภอ เพอประสานแผนพฒนาองคกรปกครองสวนทองถน เสนอคณะกรรมการพฒนาทองถนเพอพจารณาใหความเหนชอบ ขนตอนท 4 คณะกรรมการการพฒนาทองถนพจารณาใหความเหนชอบรางแผนพฒนาสามปขององคกรปกครองสวนทองถนและบญชโครงการพฒนาทตองประสานกบองคการบรหารสวนจงหวดแลวน าเสนอนายกองคกรปกครองสวนทองถน ขนตอนท 5 ผบรหารสวนทองถนพจารณาอนมตรางแผนพฒนาสามปขององคกรปกครองสวนทองถน และประกาศใชแผนพฒนาสามปขององคกรปกครองสวนทองถน และน าเสนอบญชโครงการพฒนาทตองประสานกบองคการบรการสวนจงหวดให คณะกรรมการประสานแผนพฒนาทองถนระดบอ าเภอเพอนประสานแผนพฒนาสามปขององคกรปกครองสวนทองถนกบแผนพฒนาองคการบรหารสวนจงหวดรวมทงประกาศใหประชาชนและหนวยงานทเกยวของทราบโดยทวกน ภายใน 15 วน นบแตวนทประกาศใชและปดประกาศโดยเปดเผยไมนอยกวา 30 วน ส าหรบกรณองคการบรการสวนต าบล ใหนายกองคการบรหารสวนต าบลเสนอรางแผนพฒนาสามปขององคการบรหารสวนต าบลตอสภาองคการบรหารสวนต าบล เพอใหความเหนชอบกอน แลวนายกองคการบรหารสวนต าบลจงพจารณาอนมตและประกาศใชแผนพฒนาสามปขององคการบรหารสวนต าบลตอไป ประโยชนของการจดท าแผนพฒนาทองถน 1. ท าใหทองถนมจดมงหมายและแนวทางการพฒนาทชดเจน แนนอน 2. เปนเครองมอใหผบรหารสามารถบรหารงานไดอยางเปนระบบและรอบดานท าใหเจาหนาทสามารถแปลงนโยบายมาสการปฏบตได 3. เปนเครองมอในการจดสรรแบงปนทรพยากรทมอยอยางจ ากดไดอยางมประสทธภาพและเปนระบบบรหารจดการคน วสดอปกรณ และลดวธการการปฏบตงานทซ าซอนกน สามารถท างานรวดเรวตอบสนองตอปญหาความตองการของประชาชน และสถานการณทเปลยนแปลงอยตลอดเวลา

42

ในปจจบนตามความเหมาะสมภายใตกรอบวงเงนงบประมาณรายจายในแตละปทมอยอยางจ ากด โดยสามารถใชงบประมาณอยางประหยดและมประสทธภาพ เกดประโยชนสงสดตอการพฒนาองคกร 4. เปนเคร องมอในการประสานความรวมมอระหวางหนวยงาน องคกรและชมชน การก าหนดแนวทางการพฒนาและแกไขปญหาทมคณภาพ 5. เปนเครองมอในการจดท างบประมาณรายจายประจ าของทองถน 6. สามารถก ากบ ตดตาม และประเมนผลการพฒนาไดอยางมประสทธภาพและเปนระบบ การตดตามและประเมนผลแผนพฒนา การตดตามและประเมนผลโครงการเปนหนาททส าคญอยางหนงในการด าเนนงานพฒนาองคกรปกครองสวนทองถน ตามระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการจดท าและประสานแผนพฒนาขององคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2546 หมวด 6 ขอ 38 และ 39ไดก าหนดองคประกอบของของคณะกรรมการตดตามและประเมนผลแผนพฒนาทองถน และประกาศผลการตดตามและประเมนผลแผนพฒนาใหประชาชนในทองถนทราบโดยทวกน อยางนอยปละหนงครงภายในเดอนธนวาคมของทกป โดยน าผลของการประเมนสามารถวดผลบรรลและวดความส าเรจของโครงการเพอน าไปใชในการแกไขหรอปรบปรงการปฏบตงานของโครงการไดอยางแทจรง 2.2.1 แนวความคดขนตอนการจดท า ขนตอนการจดท าไดมนกวชาการหลายทานอางถงความหมายทสอดคลองในนยามของขนตอนการจดท าแผน ไดแก

กรมสงเสรมการปกครองทองถน (2546 : 14-15) ไดกลาวแนวคดหลกในการจดท าแผนพฒนาทองถนในเชงยทธศาสตรองคกรปกครองสวนทองถนมแนวคดในการจดท าและประสานแผนพฒนาอยางนอย 4 แนวคด ดงน

แนวคดท 1 กระบวนการวางแผน แนวคดท 2 กระบวนการเนอหาของวธการ แนวคดท 3 ความคดสรางสรรค แนวคดท 4 การตดสนใจ (1) วธการวางแผน (Planning approach) หรอแบบของการวางแผนทผบรหารเลอกใช

อาจแตกตางกนตามประเภทขององคการและวฒนธรรมขององคการ กลาวคอ องคการธรกจเอกชนอาจนยมใชวธการวางแผนทแตกตางจากองคกรการภาครฐ องคกรทกระจายอ านาจเลอกใชวธการวางแผนทบรหารแบบรวมศนย อยางไรกตาม ผบรหารจะตองใชความเฉลยวฉลาดในการตดสนใจเลอก วธการวางแผนอยางเหมาะสมทสด เพอใหไดแผนทมประสทธภาพและประสทธผล วธการวางแผนทนยมกนทวไปม 4 วธ ดงตอไปน

43

1.1 การวางแผนจากบนลงลาง (top-down planning) เปนวธการหรอแบบ การวางแผนขององคการบรหารแบบรวมศนย (centralized organization) ซงเปนการวางแผนแบบดงเดมทผบรหารก าหนดนโยบาย วตถประสงค แลวใหหนอยงานวางแผนกลยทธ วางแผนกลวธและวางแผนปฏบตการ โดยผบรหารระดบสงเปนผเรมตนกลนกรองลงมายงผบรหารระดบกลางแลวลงมายงผปฏบต เพอเนนความเปนเอกภาพหรอความเปนอยางเดยวกนและเนนทนโยบายเปนใหญ วธการวางแผนแบบนจะประกอบดวย 2 แนวคด คอ การรวมศนยเพราะผบรหารระดบสงเปนผรบผดชอบ และวางแผนจากบนลงลาง เพราะผบรหารระดบสงเปนผก าหนดนโยบายวตถประสงค และสอสารลงมาสผปฏบตระดบลาง จงมผลเสยบางประการ อาท อาจไมไดรบความรวมมอจาก ผปฏบตระดบลาง และผปฏบตมกจะไมพอใจเนองจากไมมสวนรวมในการวางแผน

1.2 การวางแผนจากลางขนบน (bottom-up planning) เปนวธการวางแผน ทผบรหารระดบสงมอบหมายใหผบรหารระดบลางของหนอยงานเปนผด าเนนการวางแผนแลวเสนอขนไปถงผบรหารระดบสงขององคการซงตรงกนขามกบวธการวางแผนจากบนลงลางการวางแผนโดยวธนมาจากผบรหารระดบลาง คอ กองวางแผนหรอแผนกวางแผน ทเชอในปรชญาการมสวนรวมและความรบผดชอบรวมกนอยางอสระ ท าใหมความรสกผกพน เกดความรสกมสวนรวม และความเปนเจาของในแผน แตกไมมกรอบก าหนดเนอหาของการวางแผนจงกอใหเกดผลเสยทแผนขาดความเปนเอกภาพหรอความเปนอนหนงอนเดยวกน ทศทางและเปาหมายการด าเนนการขดแยงกนและไมมความสมพนธกนจะเหนไดวาวธการวางแผนท ง 2 วธนมขอดขอเสยแตกตางกน ถาหากมการผสมผสานกนอยางเหมาะสม จะท าใหเกดประโยชนมากขน กลาวคอ การวางแผนทดควรเรมจากผบรหารระดบสงสดทมความร ประสบการณสง แตเมอวางแผนแลวควรสงลงมายงระดบลางใหทกฝายมสวนรวมในการแสดงความคดเหน ชวยปรบปรงแกไขเพอใหทกคนเกดการยอมรบ มความรสกเปนเจาของในแผน และมความผกพนกบแผน อนจะท าใหทกคนใหความรวมมอและสนบสนน

1.3 การวางแผนจากขางในไปขางนอก (inside – out planning) เปนวธการวางแผนทเนนใชทรพยากรทดทสดขององคกรทมอย ไดแก ความรความสามารถ และความเชยวชาญของบคลากร รวมทงทรพยากรอนๆวางแผนใหดทสดเทาทเปนได กอน การวางแผนผบรหารจะตองส ารวจความพรอมและความพยงพอของทรพยากรทกอยางทมอย และจดสรรใหเหมาะสมกบการวางแผน กลาวไดวา วธการวางแผนแบบนเปนการพจารณาจากศกยภาพหรอขดความสามารถขององคการ แลววางแผนใหดทสดตามขดความสามารถนน

1.4 การวางแผนจากขางนอกมาขางใน (outside - in planning) เปนวธการวางแผนทผบรหารเนนพจารณาปจจยภายนอกองคการกอน แลวมาวางแผนขององคการโดยผบรหารอาจไปดงาน ส ารวจศกยภาพ และตรวจสอบวาองคกรอนวางแผนอยางไร แลวตดสนใจเลอกวธการวางแผนทดทสด มประสทธภาพสงสด และน าเอาสงทดทสดมาวางแผนขององคการกลาวอกนยหนง

44

กเปนการเลอกปจจยทมศกยภาพสงสดจากภายนอกน ามาใชในการวางแผนแลวปรบปจจยภายในองคการใหสอดคลององกบปจจยภายนอก ซงจะชวยลดปญหาการวางแผนใหนอยลง และสรางโอกาสการวางแผนใหดขน

กลาวไดวา วธการวางแผนจากขางในไปขางนอกชวยใหผบรหารทจะวางแผนใหดกวา ทก าลงท าอย และท าใหดกวาองคการอนทก าลงท าอย แลวเปนการเนนตรงทวธการทดกวาเดม สวนวธการวางแผนจากขางนอกมาขางในควรใชเมอผบรหารมความตองการวางแผนลกษณะพเศษ ทเหมาะสมกบองคการของตนเอง คอ พยายามท าใหดทสดและใหแตกตางจากองคการอน อยางไรกตาม ถาหากมการผสมผสานกนของการวางแผนทงส องวธนจะท าใหการวางแผน มประสทธภาพและประสทธผลมากขน

1.5 การวางแผนตามสถานการณ (contingency planning) เปนการวางแผน ในสถานการณหรออนาคตทไมแนนอน เพราะไมมขอมลขาวสารประกอบการตดสนใจอยางถกตอง ประกอบกบสภาพแวดลอมทงทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง และเทคโนโลยเปลยนแปลง รวมทงวฒนธรรมองคการแตกตางกน จงไมมการวางแผนใดดทสด ผวางแผนจงตองวางแผนแบบนเพอรบหรอตอบโตสถานการณท ไมแนนอนใหได ไมยดตดกบแผนใดแผนหนง การวางแผน ตามสถานการณม 5 ขนตอนดงตอไปน

1. ระบสถานการณท เกดขน ใหระบสงทจะท าใหสถานการณผดไปจากเดมและ เปนอปสรรคตอการน าแผนเดมไปใช

2. คาดคะเนโอกาสทจะเกดสถานการณ 3. ตรวจสอบคาใชจายส าหรบเตรยมแผนตางๆ เพอน าไปใชกบสถานทเปลยนแปลงไป 4. เลอกสถานการณทคาดวาจะมโอกาสเกดขนสงทสดและมความส าคญมากทสด

เพอใหสอดคลองกบแผนทเตรยมไว 5. เตรยมแผนส ารองไวเพอน าไปใช หากสถานการณทคาดคะเนไมเกดขน จะไดน าแผน

ส ารองไปใชได (2) กระบวนการวางแผนโครงการ

การบวนการวางแผน (Planning process) เปนการจดท าแผนแตละขนตอนใหมความสอดคลองสมพนธกนอยางสมบรณ ส าหรบใชเปนเครองมอการท างานใหเกดสมฤทธผล กระบวนการวางแผนทเปนทางการแตละประเภท รวมทงการวางแผนโครงการตองระบองคประกอบอยางครบถวนมเปาประสงคและทศทางทชดเจนวาจะท าอะไร ทไหน เมอไหร อยางไร และใครเปนผน าตองสอดคลองกบนโยบาย อตลกษณขององคการ อยบนฐานแหงความรความเชยวชาญของ ผวางแผนและผปฏบตงาน

45

กลาวไดวากระบวนการวางแผนเปนจดเรมตนของการออกแบบแผนหรอสรางแผน เปรยบเสมอนกระบวนการออกแบบบาน หางสรรพสนคา ถาหากไดออกแบบแผนแตละขนตอนไวด ไดแผนทสมบรณและสมดลกนแลว กจะเปนพมพเขยวและเครองมอหรอเทคโนโลยส าคญ ในการท างานขององคการ อนง ขออธบายเนนเพมเตมวากระบวนการวางแผนประเภทตางๆ รวมทงการวางแผนโครงการดงกลาวแลว ควรจะใหเปนวฎจกรสอดคลองกบวงจรของกระบวนการแผน สน พนธพนจ (2555 : 60-62) ไดอางถงนกวชาการดานการวางแผนแตละทานไดก าหนดขนตอนของกระบวนการวางแผนไวแตกตางกนตามทศนคต ความเชอ ความร ประสบการณ และศลปะ บางคนก าหนดขนตอนไวนอย บางคนก าหนดขนตอนไวมากดงน สมพร เฟองจนทร (2547) แบงขนตอนของกระบวนการวางแผนออกเปน 6 ขนตอน คอ 1.ขนเตรยมกอนการวางแผน

2.ขนศกษาสถานการณและการเกบขอมล 3.ขนการจดเตรยมแผนงาน 4.ขนเสนอเพออนมต 5.ขนการน าแผนไปปฏบต 6.ขนการประเมนผลการปฏบตตามแผนและการปรบปรงแผน

มอลเลต (Mollet 1990: 178) กลาววาทงธนาคารระหวางประเทศ ผบรจาค องคการระหวางประเทศ และหนวยงานอนๆจ าแนกขนตอนการวางแผนไว 6 ขนตอน คอ 1.การประเมนสภาพทวไปของโครงการ 2.การเตรยมโครงการ 3.การประเมนโครงการทจดท าแลว 4.การน าโครงการไปปฏบต 5.การตดตามดแล 6.การประเมนโครงการ ฟลเมอร (Fulmer 1974) ไดเสนอขนตอนการวางแผนไว 12 ขนตอน คอ 1.เลอกวตถประสงค 2.บอกวตถประสงคใหคนอนทราบ 3.ก าหนดขอตกลงเบองตน 4.ส ารวจทรพยากร 5.ก าหนดนโยบาย 6.ระบทางเลอก 7.เปรยบเทยบทางเลอก

46

8.เลอกแนวทางของการกระท า 9.สรางแนวปฏบตและกฎเกณฑ 10.ก าหนดประมาณ 11.ก าหนดตารางเวลา 12.ตดสนใจดานมาตรฐาน เลเบรตน และ เฮนนง (Le Breton and Henning,1961) ไดก าหนดขนตอนของกระบวนการวางแผนไวมากกวาฟลเมอร ซง อนน เกตวงศ (2534) ไดสรปไว 14 ขนตอน คอ 1.การก าหนดความตองการวาควรจะมแผนหรอไม 2.การก าหนดวตถประสงค 3.การเตรยมหวขอกวางๆ 4.การขออนมตขอเสนอแผน 5.การก าหนดตวบคคลผวางแผน 6.การก าหนดหวขออยางแนนอนของแผน 7.การตดตอกบหนวยงานทเกยวของ 8.การหาขอมลและตวเลขทจ าเปน 9.การประเมนขอมล 10.การสรปและเตรยมแผนชวคราว 11.การรวมแผนชวคราว 12.การเตรยมแผนขนสดทาย 13.การทดสอบและปรบปรงแผน 14.การขออนมตแผน เมอพจารณาขนตอนกระบวนการวางแผนของนกวชาการแตละทาน ยงมกจกรรมของแตละขนแตกตางกน ทงกจกรรมเรมตนการวางแผนและกจกรรมสดทายของการวางแผน ซงบางทานสนสดทการตดสนใจดานมาตรฐาน การขออนมตแผน บางทานสนสดทการประเมนผลการปฏบตตามแผนและการปรบปรงแผน ซงยงไมสะทอนใหเหนความความสอดคลองกบวงจรของการวางแผนทงหมด เพราะสวนใหญจะเนนทการเตรยมหรอจดท าแผน แตยงไมไดบอกเทคนคการวางแผนเพอน าแผนไปปฏบต และการวางแผนตอเนองอนๆอยางครบวงจร ซ งอาจท าใหนกวางแผนและผน าแผนไปด าเนนการมองไมเหนภาพรวมหรอภาพสถานการณทจะเกดขนจรงในกระบวนการวางแผนทงหมด จงไดวเคราะหสรปอยางครอบคลม (Comprehensively) ขนตอนยอยหรอกจกรรมยอยของนกวชาการแตละทาน ทงไดน าเสนอมาและไมไดเสนอมา แลวจดแบงกระบวนการวางแผนออกเปน 3 กระบวนการส าคญ คอ กระบวนการจดท าแผน กระบวนการด าเนนตามแผน และกระบวนการ

47

ประเมนผล ซงแตละกระบวนการตองการวางแผนท างานเปนอยางดจงประสบผลส าเรจ กระบวนการวางแผนแตละอยางมรายละเอยดดงตอไปน

ภาพท 2.5 ภาพแสดงกระบวนการวางแผน (3) กระบวนการจดท าแผน กระบวนการจดท าแผน (plan formulation) เปนขนตอนการวางแผนแตละประเภท รวมทงวางแผนโครงการ เ พอให ไดแผนทสมบรณและใช เปนพมพเขยวส าหรบด าเนนงานตอไป บางคนเรยกวาขนการวางแผน เพราะถอวาการจดท าแผนกคอการวางแผนทตองระบกจกรรม ปจจย ชวงเวลาใหเหมาะสวม และมทศทางทชดเจนนนเอง ขนตอนการจดท าแผนนจะประกอบดวย 4 ขนตอนหรอ 4 กจกรรมยอยดงน 1. ขนเตรยมการวางแผน นกวางแผนจะตองศกษาและรจกปญหาความตองการทแทจรงและความตองการทเหนวาจ าเปน (Perceived Need) นโยบาย ค าบญชาหรอค าสงองคการ หรอหนวยงานทเกยวของกบการวางแผน จากนนกด าเนนการวางแผนตามกจกรรมตอไปน

1

ขนตอน

การจดท าแผน

กระบวน

การวางแผน 2

ขนตอนการ

ด าเนนตามแผน

3

ขนตอนการ

ประเมนผล

48

1.1. ก าหนดกรอบของแผนวาตองการจะท าอะไรใหส าเรจมากนอยเพยงใด การก าหนดกรอบหรอขอบเขตของแผนจะตองไมขดตอกฎ ระเบยบ ขอบงคบ หรอนโยบายของรฐบาล 1.2.นกศกษาวเคราะหและประเมนสถานการณ สงแวดลอมทเปนอย ตลอดจนปจจย ในการวางแผนโดยละเอยด เชน บคลากร วสดอปกรณ เทคโนโลย สารสนเทศวามอยเทาใด มคณภาพดหรอไม 1.3. ศกษาสถานการณภายนอก ประกอบดวย สถานการณหรอขอมลทเกยวของ เชน สถานการณทางเศรษฐกจ สงคม ประชากร การเมอง รวมทงการเปนโลกาภวตน และการแขงขนในกลมอาเซยนและเวทโลก 2.ขนปฏบตการวางแผน นกวางแผนตองใชศกยภาพทกดาน ทงบคลากร เทคโนโลย หรอวสดอปกรณ เงน และเวลาทใชในการวางแผน เพอใหไดแผนทถกตองสมบรณ โดยมขนตอนหรอกจกรรมยอยดงตอไปน 2.1.ก าหนดวตถประสงคและเปาหมายใหมความเฉพาะเจาะจง ไมสงหรอต ามาก แสดงใหเหนกรอบเวลา สามารถด าเนนการไดและวดไดอยางเปนรปธรรม 2.2. ก าหนดทางปฏบตทจะเปนไปได ทจะสามารถบรรลวตถประสงคและเปาหมายทก าหนดไว หรอเปนการคนหากลวธทเหมาะสม ซงจะตองทราบอปสรรค การเปลยนแปลงดานตาง ๆ และการหาทางเลอกไว 3.ขนประเมนแผน เปนขนวเคราะห ตรวจสอบ และปรบปรงแผน ประกอบดวย ขนตอนยอย ดงตอไปน 3.1 ประเมนสถานการณของแผน โดยการวเคราะหจดแขง จดออน โอกาส อปสรรค เรยกวาการวเคราะหสวอต (SWOT analysis) รวมทงวเคราะหความสมพนธของแผน ไดแก ความสมพนธกบนโยบาย เครองชวดมาตรฐาน และความเปนไปไดของแผน เปนตน 3.2 จดท าแผนสมบรณ ใหครบคลมมตตางๆและเปนไปตามแบบฟอรมของการเขยน 3.3 วพากษแผน ถาหากเปนแผนกลยทธหรอแผนยทธศาสตร ซงมชวงด าเนนการนานและเปนเสมอนแผนแมบทของแผนอนๆ ควรจะมการพพากษแผนดวย 3.4 การจดท าแผนฉบบสมบรณ แลวตรวจสอบ แกไข บรรณาธกร ปรบปรง และพมพแผนใหเปนเอกสารทมความถกตอง สวยงาม 4. ขนขออนมต (plan approval) อ านาจการอนมตแผนของแตละหนวยงานอาจแตกตางกนไป อาท มหาวทยาลยหรอสถาบนอดมศกษาจะตองขออนมตจากสภาสถาบนกอน ทจะน าแผนไปปฏบต ผเกยวของจะตองเตรยมแผนเปนอยางด และควรจดชวงเวลาทเหมาะสมในการศกษาแผน การวจารณ การเตมเตม การแกไขปรบปรงอกครงหนงหลงจากขนตอนท 3 ดงกลาวมาแลวเมอ ผมอ านาจอนมตแผนแลวกจะเขาสกระบวนการด าเนนการตามแผนตอไป

49

2.2.2 แนวความคดขนตอนการน าแผนไปปฏบต ขนตอนการน าแผนไปปฏบตไดมนกวชาการหลายทานอางถงความหมายทสอดคลอง

ในนยามของขนตอนการน าแผนไปปฏบต ไดแก กรมสงเสรมการปกครองทองถน (2546) ไดกลาวถงกระบวนการด าเนนตามแผน

(plan implementation) เปนการน าแผนไปปฏบตหรอการปฏบตงานตามแผน ซงเปนกระบวนการทส าคญไมนอยไปกวากระบวนการอน ๆ เพราะเมอจดท าแผนเสรจแลวไมน าไปใช กจะเปนค ากลาวเปรยบเปรยวา วางแผนแลวนง และแผนกจะเปนเพยงเสอกระดาษ กระบวนการด าเนนตามแผนประกอบดวยขนตอน 4 ขนตอน คอ

1.การเตรยมแผนปฏบตงาน ผทจะน าแผนใด ๆ ไปใชตองศกษาท าความเขาใจรายละเอยดของแผนทกสวนอยางรอบคอบ แลวจกท าแผนปฏบตงานประจ าเดอน ประจ าสปดาห และประจ าวน วาจะท าอะไร ทไหน เมอใด และใครเปนผกระท า แผนเรมเมอใด สนสดเมอใด ในท านองเดยวกน กตองเตรยมปจจยและทรพยากรทกอยางทจะใชใหเรยบรอย และการจดท าตารางท างานอาจมอบหมายเปนปจเจกบคคลหรอคณะกรรมการตามความเหมาะสม

2.การปฏบตงานตามแผน เปนขนตอนลงมอปฏบตจรงตามแผนต งแตวนเรมจน สนสดแผน ซงผรบผดชอบจะตองเตรยมเรองการบรหารแผนหรอโครงการ ทงการท างาน การควบคม และการรายงานความกาวหนา

3.การปรบปรงแผนใหเหมาะสม โดยการเกบรวบรวมขอมลแลวน ามาประมวล การประเมนการปฏบตงาน เพอน าไปปรบปรงการด าเนนงานตามแผนใหมประสทธภาพ เชน อาจมการปรบปรงเวลา ทรพยากร วธการบรหารโครงการหรอแผน รวมทงอาจจดเตรยมแผน ขนมาใหม การปรบแผนใหม แกไขแผนบางสวนใหเขากบสถานการณ เปนตน

4.การรายงานผลการปฏบตงาน เปนขนตอนสดทายของกระบวนการด าเนนตามแผน ผปฏบตอาจจดท ารายงานเบองตนเกยวกบผลการด าเนนงาน ความกาวหนาปญหา และสงทเกยวของใหผบงคบบญชาทราบ การรายงานผลดงกลาวมกจะมปญหาทางจตวทยาทแสดงใหเพอนรวมงาน ผบงคบบญชา และผเกยวของมความพงพอใจตอความรบผดชอบ ความจรงใจในการท างาน 2.2.3 แนวความคดขนตอนการตดตามและประเมนผลแผนพฒนา ความหมายของการตดตาม และประเมนผล การตดตาม คอการเฝาระวงและก ากบกระบวนการท างานเพอใหเปนไปตามแผนงานทไดก าหนดไว การตดตามมใชเปนกระบวนการทจะจบผดผปฏบตงาน แตเปนการชวยตรวจสอบและอ านวยความสะดวก สนบสนนการด าเนนงานของผปฏบตงานใหบรรลเปาหมายของการท างาน การประเมนผล คอการเปรยบเทยบผลการด าเนนงาน กบผลทไดตงเอาไวกอนการด าเนนงานวาเปนไปตามทก าหนดไวหรอไม การประเมนผลมไดหมายถงเพยงการตรวจวดผลงานเมอ

50

โครงการหรอแผนงานแลวเสรจเทานน แตรวมหมายถงการประเมนผลงานยอยในระหวาง การด าเนนงานดวย การบวนการประเมนผลแผน เปนกจกรรมสดทายทมความส าคญ อนจะท าใหผบรหาร ผด าเนนงาน ประชาคมในองคกร และสาธารณชนทวไปไดรบทราบและชวยใหผบรหารตดสนใจ ตอหรอยบเลกโครงการ การประเมนผลโครงการอาจประเมนผลตามเครองชวด มาตรฐาน ประเมนปจจยปอน ผลทเกดขน ผลลพธ และผลกระทบ เทคนคการประเมนตองใชระเบยบวธ การวจยมาประยกต ซงเรยกวา การวจยเชงประเมนผล หรอ การวจยประเมนผล จงท าใหเกดความเชอถอความถกตองแมนย า ซงจะไดกลาวรายละเอยดดงน

ขนตอนการตดตามและประเมนผลแผนพฒนาไดมนกวชาการหลายทานอางถงความหมายทสอดคลองในนยามของขนตอนการตดตามและประเมนผล ไดแก

บอยล (Boyle อางถงใน สน พนธพนจ 2555:134) กลาววาการประเมนผลเปนการสงเสรมกระบวนการของการตดสนความส าเรจทเผยแพรและเปลยนแปลงทเกดขน

ลแกนส (Leagans) กลาววาการประเมนผล คอ การเปรยบเทยบระหวางวตถประสงคทตงไวกบผลทปรากฏจากการปฏบตตามแผน โดยมเกณฑส าหรบการตดสนใจ

มารแชล (Marshall) ไดใหความหมายการประเมนผลโครงการสงเสรมการเกษตรวา เปนกระบวนการของการตดสนคณคา คณภาพของโครงการ อนรวมถงแผน โครงการ วธการ และผล หรอผลกระทบ โดยมการรวบรวมขอมล วเคราะหขอมล และการแปลความเปรยบเทยบผล การด าเนนงาน ประสทธผล หรอประสทธภาพของโครงการเพอน าไปแกไขปญหาทซบซอนของสงคม

จากความหมายสามารถสรปไดวา การประเมนผลเปนการพจารณาเปรยบเทยบตดสนคณคาของสงทด าเนนการตามวตถประสงคทตงไว ซงการประเมนผลโครงการจะมงทจะตดสนผลทงหมดของโครงการ คอ วตถประสงคของโครงการทคาดวาจะมผลได ผลลพธ และผลกระทบทไดด าเนนการไปแลว

กรมสงเสรมการปกครองทองถน (2546: 52-61)ไดก าหนดแนวทางและวธการขนตอน ในการตดตามและประเมนผลแผนพฒนาทองถนดงน 1.การตดตาม (Monitoring) การตดตามนน จะท าใหเราทราบไดวาขณะนไดมการไดมการปฏบตตามแผนยทธศาสตรหรอแผนสามป ถงระยะใดแลว ซงเทคนคอยางงายทสามารถใชเปนเครองมอในการตดตามได เชน Gant Chart ทจะท าใหหนวยงานสามารถตดตามไดวาการด าเนนการตามแผนยทธศาสตรหรอแผนสามปมการด าเนนการในชวงใด ตรงก าหนดระยะเวลาทก าหนดไวหรอไมแผนปฏบตการกจะเปนเครองมอส าคญในการตดตามผลการด าเนนงานดงไดกลาวมาแลว

51

2.การประเมนผล (Evaluation) การประเมนผลแผนยทธศาสตร จ าเปนตองมเกณฑมาตรฐาน (Standard Criteria) และตวชวด (Indicators) เพอใชเปนกรอบในการประเมนเพอใหเกดความชดเจน เปนระบบมมาตรฐานและเปนทยอมรบ โดยประกอบดวยเกณฑทส าคญ ใน 2 ระดบ คอเกณฑการประเมนหนวยงานและเกณฑการประเมนโครงการ ซงสรปไดดงน 2.1 เกณฑมาตรฐานและตวชวดการประเมนผลหนวยงานประกอบดวย 7 เกณฑดงน 1.เกณฑสมฤทธผลและการบรรลวตถประสงคของนโยบาย (Achievemant) 2.เกณฑความเสมอภาคและความเปนธรรมในสงคม 3.เกณฑความสามารถและคณภาพในการใหบรการ 4.เกณฑความรบผดชอบตอหนวยงาน 5.เกณฑการตอบสนองความตองการของประชาชน 6.เกณฑความพงพอใจของลกคา 7.เกณฑผลเสยหายตอสงคม 2.2 เกณฑมาตรฐานและตวชวดการประเมนผลโครงการ การประเมนผลโครงการ จ าเปนตองมเกณฑและตวชวดเพอเปนเครองมอก าหนดกรอบทศทางในการวเคราะหและประเมนผลโครงการ ประกอบดวยเกณฑทส าคญ 8 เกณฑ ดวยกนคอ 1.เกณฑความกาวหนา (Progress) 2.เกณฑประสทธภาพ (Efficiency) 3.เกณฑประสทธผล (Effectiveness) 4.เกณฑผลกระทบ (Impacts) 5.เกณฑความสอดคลอง (Relevance) 6.เกณฑความยงยน (Sustainability) 7.เกณฑความเปนธรรม (Equity) 8.เกณฑความเสยหายของโครงการ (Externalities) เปนเกณฑทส าคญในการประเมนโครงการเพอเปนหลกประกนวา การด าเนนโครงการ จะไมกอใหเกดความเสยหายหรอผลกระทบดานลบตอสงคม หรอชมชน ประกอบดวยตวชวดทส าคญ 3 ประการ คอ 1. ผลกระทบดานสงแวดลอมเปนตวชวดความเสยหายดานสงแวดลอม ซงเปนผลจาก การด าเนนโครงการ โดยเปนการวดและประเมนเปรยบเทยบผลทเกดขนจรงกบการศกษาผลกระทบดานสงแวดลอม (Environmental Impact Assessment–EIA) ในชวงกอนท าโครงการเพอให ผทเกยวของทกฝายรบผดชอบและมการชดเชยความเสยหายจากผลกระทบในลกษณะทเหมาะสม

52

และเปนธรรมแกผเสยหาย เพอเปนหลกประกนความเสยงใหกบสงคม และเปนมาตรฐานทางจรยธรรมของผอนมตและผด าเนนโครงการ 2. ผลกระทบดานเศรษฐกจเปนตวชวดผลกระทบหรอความเสยหายทางดานเศรษฐกจทเกดจากโครงการพฒนาของรฐ ในลกษณะของผลกระทบภายนอก (Externalities) ซงสรางภาระใหกบประชาชนและชมชนโดยรอบทตองแบกรบคาใชจายเปนตนทนทางสงคม (Social costs) ทตองเสยไป อาท พนทการเกษตรทถกน าทวมเสยหายจากโครงการสรางเขอน 3. ผลกระทบดานสงคมและวฒนธรรมเปนตวชวดความเสยหายทเกดจากการด าเนนโครงการและสงผลกระทบดานสงคมและวฒนธรรมของชมชน อาท การด าเนนงานทกอใหเกดการเปลยนแปลง การสญเสยโครงสราง แบบแผนและวถการด าเนนชวตทด ความเสอมถอยของขนบธรรมเนยม วฒนธรรม ความเชอ ความเอออาทรความรวมมอและความชวยเหลอเกอกลของชมชนดงเดม เกณฑและตวชวดดงกลาวขางตนสามารถใชเปนเครองมอในการประเมนผลโครงการ ซงครอบคลมมต ดานเศรษฐกจ สงคม มตดานการบรหารจดการ มตดานทรพยากรและมตดานสงแวดลอม เกณฑและตวชวด จะเปนประโยชนในการตดตามและประเมนผลโครงการ ในลกษณะทเปนพลวตร ในทกขนตอนของกระบวนการโครงการ เพอวดถงความส าเรจและความลมเหลวของโครงการพฒนาดานตาง ๆ ซงในทางปฏบตจ าเปนตองน ามาปรบใชใหเหมาะสมกบลกษณะโครงการ โดยก าหนดและวดตวแปรเฉพาะเพอประมวลเปนตวชวดรวม (Composite indicators) ของแตละโครงการตอไป

2.3 แนวคดการเสรมสรางพลงอ านาจ ความหมายของอ านาจ ค าวา “พลงอ านาจ”หรอในภาษาองกฤษใชค าวา “Power” มาจากภาษาละตนวา “potere” มความหมายในภาษาองกฤษวา “to be able” มทงความหมายทคลายคลงกนและแตกตางกนไปตามความเขาใจ และประสบการณของแตละบคคลไวดงน Schermerhorn, Jr.,Hunt & Osborn (2000) หมายถง ความสามารถทจะใหใหบคคลอนกระท าบางสงทตองการหรอความสามารถทจะกระท าสงใดสงหนงเกดขน นนทวด ปนปนคง (2548) ไดกลาวถง พลงอ านาจ (Power) เปนศกยภาพหรอความสามารถทจะท าใหบรรลเปาหมายทตนเองตงไวได เปนการแสดงถงความสามารถหรอมอ านาจในการควบคมและตดสนใจในเรองตางๆ พลงอ านาจไมใชความสามารถทมมาแตก าเนดแตเปนความสามารถทพฒนาใหเกดขนในบคคลได การทจะเปนผน าทมประสทธภาพจ าเปนตองมฐานอ านาจรองรบ อ านาจอาจมาจากแหลงทมาจากต าแหนงหนาททครองอย (Position power) หรอมาจากความสามารถ บคลกลกษณะเฉพาะตน (Personal power) ซงแหลงทมาของอ านาจมดงน

53

1.อ านาจจากการใหรางวล (reward power) เปนอ านาจทถอเกณฑความสามารถทจะใหรางวล เปนการเสนอสงทมคณคาตอความสามารถในการปฏบตงาน เปนผลลพธเชงบวกทมตอบคคลอน เชน การเลอนขนของบคลากร การใหโบนส การจดฝกอบรมพเศษ การมอบหมายงานพเศษใหท า การกลาวค ายกยองชมเชย 2.อ านาจการลงโทษ (coercive power) เปนอ านาจของบคคลทเกดจากความสามารถในการลงโทษผอน เปนการท าใหผใตบงคบบญชารสกกลวหลกเลยงไมไดจนตองปฏบตตามเพอไปสเปาหมาย เชน ลดต าแหนง ลดขนเงนเดอน ตดเงนเดอนหรอไลออก 3.อ านาจจากกฎหมาย (legitimate power) เปนอ านาจทเกดจากต าแหนงหนาทในองคการ อ านาจนจะเกดจากการปฏบตตามขอก าหนดในกฎระเบยบขอบงคบจะไมเกยวพนกบบคลกภาพและความสามารถในการด ารงต าแหนง 4.อ านาจจากความเชยวชาญ (expert power) เปนความสามารถทจะมอ านาจเหนอบคคลอนๆเนองจากมความรและความช านาญเฉพาะดาน โดยแสดงใหบคคลอนเหนวามความรความสามารถในดานตางๆใหเปนทประจกษและยอมรบ อ านาจจะไดมาจากการท างานโดยใชความรความสามารถในการแนะน าชวยเหลอ ผลกดน สงเสรมใหผใตบงคบบญชาปฏบตงานตามเปาหมาย 5.อ านาจจากการอางอง (reference power) เปนความสามารถสวนบคคลทจะท าใหบคคลอนยอมรบนบถอและตองการเลยนแบบสรางแรงบลดาลใจใหผใตบงคบบญชาปฏบตเหมอนทผน าปฏบต 6.อ านาจจากการมขอมลขาวสาร ( information power) บคคลจะเกดอ านาจนไดถามความสามารถในการเกบรวบรวมหรอลวงรขอมลขาวสารเกยวกบบคคลเหตการณหรอความจรงตางสามารถท าใหท านายพฤตกรรมหรอเหตการณอนาคตไดใกลเคยงกบความเปนจรงตามแนวคดของการบรหารงานการมขอมลขาวสารทถกตองทนสมยครบถวนมากกวา จะสามารถตดสนในด าเนนการไดถกตองทนเหตการณและมอ านาจในการตอรองมากกวา อ านาจไมใชความสามารถทมมาแตก าเนดแตเปนความสามารถทพฒนาใหเกดขนไดในบคคล ผบรหารทรอบรและเฉลยวฉลาดทพยายามพฒนาใหเกดขนไดในตวบคคลใหมอ านาจและใชอ านาจไดอยางมประสทธภาพ ในขณะเดยวกนกจะพฒนาผรวมงานใหใชศกยภาพตนเองทมอยใหเกดประสทธภาพสงสดโดยกระบวนการทท าใหบคคลพฒนาพลงอ านาจขนมาไดเรยกวาการเสรมสรางพลงอ านาจ (empowerment) สามารถสรปไดวา อ านาจเปนความสามารถทใชสงการใหบคคลอนท าสงทบคคลนนตองการเพอบรรลเปาหมายได และเปนบคลกลกษณะเฉพาะตนสามารถพฒนาใหเกดขนได

54

ความหมายของการเสรมพลงอ านาจ ค าวา “การเสรมพลงอ านาจ” หรอในภาษาองกฤษใชค าวา “Empowerment” มาจากภาษาลาตน “Passe” หมายถง อ านาจ (Power) กบอสรเสรภาพ (Freedom) และส าหรบอ านาจทมาจากรากศพทภาษาลาตนอกค าหนงคอ “Potere”หมายถง ความสามารถทจะเลอก ซงการเสรมพลงอ านาจมทงความหมายทคลายคลงกนและแตกตางกนไปตามความเขาใจ และประสบการณของแตละบคคลไวดงน นนทวด ปนปนคง (2548) ไดกลาวถงการเสรมสรางพลงอ านาจวาเปนกระบวนการทเกดขนจากความสามารถของบคคลทเรยนรจากประสบการณ แลกเปลยนประสบการณซงกนและกน ไดรบการสงเสรมจากผอน ตลอดจนการเรยนรทเกดจากการวเคราะหสงตางๆจนเกดความเขาใจ มอสระในการเลอกและตดสนใจ ใหสามารถท าทกสงทกอยาง ควบคม จดการ และตดสนใจเรองราวหรอสถานการณใหตนเองส าเรจตามเปาหมาย โดยใชความรความสามารถตลอดจนทรพยากรทมอย Gibson (1991) ไดกลาวถงการเสรมสรางพลงอ านาจวาเปนแนวคดทอธบายกระบวนการทางสงคมการแสดงถงการยอมรบและชนชม การสงเสรม การพฒนาและเสรมสรางความสามารถของบคคลในการตอบสนองความตองการของเสรมสรางความสามารถของบคคลในการตอบสนองความตองการของตนเองและแกปญหาดวยตนเอง รวมถงความสามารถในการใชทรพยากรทจ าเปนในการด ารงชวต เพอใหเกดความรสกเชอมนในตนเองรสกวาตนเองมอ านาจสามารถควบคมความเปนอยหรอวถชวตตนเองได การเสรมสรางพลงอ านาจเปนแนวคดหลายมตทมความสลบซบซอนและกวางขวางยากล าบากในการใหค าจ ากดความตอเนองจากความหมายของการเสรมสรางพลงอ านาจจะแตกตางกนไป เมอน าไปใชในกลมบคคลและบรบททแตกตางกน ไดใหความหมายเกยวกบการเสรมสรางพลงอ านาจไวดงน 1. เปนกระบวนการทบคคลใช เพอใหไดมาซงความสามารถในการควบคม ก ากบการด ารงชวตของตนเอง 2. เปนกระบวนการทเกยวของกบสมพนภาพระหวางบคคล ทมการแลกเปลยนขอมลขาวสาร ความคด ความรสก และลกษณะททงสองฝายตองใชความพยายามรวมกน 3. การเพมพนความรสกส านกในคณคาของตนเอง การสรางประสทธภาพของตนในการตดกจกรรมตางๆ หรอการเสรมสรางพฤตกรรมทเหมาะสมในแตละบคคล ตลอดจนการปรบเปลยนสงแวดลอมดวย 4. การทบคคลเรยนรการใชทรพยากรรวมกน ท างานรวมกน ซงเปนการเชอมโยงทรพยากรทมอยภายใตบคคลภายนอกบคคลและทมอยในชมชน 5. กระบวนการทมลกษณะส าคญทมการปฏบตสมพนธสรางประโยชนรวมกน ซงเปนการเชอมโยงความแขงแกรงใหเกดขน

55

6. กระบวนการทเปนการหาทางออก ทางแกปญหาปญหามากกวาทเปนตวปญหา เนนความแขงแกรงสทธความสามารถของบคคลมากกวาขอจ ากด หรอจดดอยของบคคล 7. กระบวนการทมกลไกเกยวกบอ านาจของบคคล มทงการให และการรบอ านาจหรอการใชอ านาจรวมกน มใชเพยงแตเปนผใชอ านาจ พยายามสรางอ านาจ แตรวมถงผมอ านาจถายโอนอ านาจ 8. กระบวนการทมการแลกเปลยนความคด ความรสก หรอระท ากจกรรมรวมกนเพอใหมความเจรญเตมโต การพฒนาการของบคคล ครอบครว หรอชมชน เพอใหเปนบคคลทมความรความสามารถเฉพาะทตงใจ 9. กระบวนการของความชวยเหลอบคคลใหประสบความส าเรจ ในการควบคมสงแวดลอมและ/หรอก าหนดทศทางชวตของตนเองได 10. การเสรมสรางพลงอ านาจ เปนแนวคดทอธบายกระบวนการทางสงคมของการแสดงออกการยอมรบชนชม (Recognizing) การสงเสรม (Promoting) การพฒนาและเสรมสรางความสามารถของบคคล (Enhancing people’s abilities) ในการตอบสนองความตองการของตนเองและปญหาดวยตนเอง และความสามารถในการใชทรพยากรทจ าเปน (Mobilize the necessary resources) ในการด ารงชวต เพอใหเกดความเชอมนในตนเอง และรสกวาตนมอ านาจสามารถควบคมความเปนอยหรอชวตของตนเองได ลกษณะของการเสรมสรางพลงอ านาจ ลกษณะของการเสรมสรางพลงอ านาจ นบเปนสงส าคญทผด าเนนการควรรบทราบและเขาใจอยางถองแท เนองจากจะท าใหกระบวนการในการด าเนนการกจกรรมตางๆ ในการเสรมสรางพลงอ านาจบรรลวตถประสงคหรอเปาหมายทวางไวอยางมประสทธภาพ ดงน 1.การเสรมสรางพลงอ านาจ เปนไดทงกระบวนการ (Process) และผลลพธ (Out come)เปนกระบวนการทตองทราบขนตอนการด าเนนการ การประเมนผลแตละขนตอนอยางชดเจน และเปนผลลพธของการใหพลงงานอ านาจบคคล กลมคน องคกร แลวมการประเมนผลหลงใหพลงอ านาจแลววาบคคลสามารถควบคมเหนอชวตของตนเองไดหรอไม 2.การเสรมสรางพลงอ านาจ เปนสงทเกยวของกบการจดการ เนองจากเปนกระบวนการทเกยวของกบความสมพนธระหวางบคคล (Transactional concept) เพราะเปนกระบวนการทเกยวของกนและมความสมพนธกบสงอนๆ มากมาย 3.การเสรมสรางพลงอ านาจ เปนกระบวนการทเพมความมคณคาในตนเองและเพมความมศกยภาพในการดแลตนเอง นอกจากนยงเปนกระบวนการทสงเสรมพฤตกรรมสขภาพเชงบวกในการดแลตนเอง 4. การเสรมสรางพลงอ านาจเปนแนวคดทางบวก (Positives concept) เปนกระบวนการทตองท าอยางตอเนอง เปนแนวคดทมแตประโยชนกนทกฝาย เปนการเพมศกยภาพและผลลพธทด

56

5. เปนกระบวนการทเฉพาะเจาะจงในการแกปญหามากกวาทตวปญหา เปนความแขงแกรงและความสามารถของบคคลมากกวาขอจ ากด และความตองการของบคคล (Dialectical Concept) เปนแนวคดทมเหตผลในการกระท า (Developmental concept) เปนแนวคดทมการพฒนาใหไดผลมากยงขน 6. เปนกระบวนการทผสมผสานระหวางแนวคดหลายๆ แนวคด (Multidimensional concept) เปนแนวคดทสลบซบซอน หลายมต 7. เปนกระบวนการทมอสระในการเลอก เปนแนวคดทมการยดหยนได สามารถปรบเปลยนได (Democracy concept) 8. เปนกระบวนการทมความเปนหนกบบคคล ตองมสวนรวมในการกระท า สามารถสรปไดวา การเสรมสรางพลงอ านาจเปนการใหอ านาจบคคลจนมอทธพลเหนอผอน และท าใหคนอนยอมท าตามทตนเองตองการ เกดกระท าในรปแบบตางๆทมงพฒนาใหเกดศกยภาพ ใหเกดความสมพนธภาพระหวางบคคลเกดการเรยนรรวมกน เกดกระบวนการสรางความรวมมอขน ซงมพลงมากจนสามารถควบคมปจจยตางๆทมผลกระทบตอชวตและความเปนอยของตนเอง หรอน าพลงมาท างานรวมกบบคคลอนไดและท าใหบคคลอยรวมในสงคมไดอยางมความสข

57

รปแบบการเสรมสรางพลงอ านาจของชมชน ภาพท 2.6 ภาพแสดงรปแบบการเสรมสรางพลงอ านาจของชมชนเพอเสรมสรางความยงยน

ของชมชนแหงการเรยนร

ทมา : มงขวญ คงเจรญ และ อาชญญา รตนอบล ( 2554 : 33 ) การพฒนารปแบบการเสรมสรางพลงอ านาจของชมชนเพอเสรมสรางความยงยนของชมชนแหงเรยนรในแผนภม แสดงถงองคประกอบทส าคญของการเสรมสรางความยงยนของชมชนแหงการเรยนร ไดแก

ชมชนชนบท

ชมชนเมอง

การเสรมสรางพลงอ านาจของ

ชมชนระดบชมชน

-องคกรประกอบดานโครงสรางทางสงคม

การเสรมสรางพลงอ านาจของ

ชมชนระดบบคคล

-องคกรประกอบดานภายในตนเอง -องคกรประกอบดานปฏสมพนธ -องคกรประกอบดานพฤตกรรม

58

1) การมสวนรวมในกจกรรมของชมชน โดยการรวมกจกรรมกลมในชมชน 2) การน าเศรษฐกจพอเพยงมาสการปฏบต 3) การมระบบคณธรรมจรยธรรมทปรากฏอยในขนบธรรมเนยมประเพณทผานกระบวนการถายทอดเรยนรของชมชน ภายใตกฎระเบยบกตกาของชมชน 4) การพฒนาระบบเศรษฐกจระดบครวเรอน จากอาชพและรายไดเพอการพงตวเอง และมตลาดชนชนเพอการแลกเปลยนผลผลต 5) ระบบการเรยนรเปนแกนกลางของกจกรรมทกระบบโดยมภมปญญาทองถนเปนแกนกลาง 6) การพฒนาอนรกษและฟนฟระบบนเวศและสภาพแวดลอมทเออตอวถชวต 7) การสรางระบบทนของชมชนโดยมรปแบบของกองทนหมบาน กลมออมทรพย และวธการทางบรหารจดการผานการท าบญชครวเรอน 8) การสรางความเสมอภาคความยตธรรมในการจดการของชมชน ผานหลกการประชาธปไตย 9) การสรางหลกประกนความมนคงในการด ารงชวตรวมการผานการออม ธนาคาร และสวสดการชมชน ซงทง 9 องคประกอบมความเชอมโยงกน ในแตละชมชนมองคประกอบทแตกตางกนจงถอวาเปนบรบทของชมชนนนๆ หากชมชนใดมองคประกอบครบทง 9 ชมชนนนสามารถเปนชมชนทมความยงยนของชมชนแหงการเรยนรได และกลไกส าคญทจะใหเกดมครบทกองคประกอบไดนนขนอยกบการเสรมสรางพลงอ านาจของชมชนทงในระดบบคคล และในระดบชมชน กลาวคอการเสรมสรางพลงอ านาจในระดบบคคลเปนการแสดงออกของบคคล มองคประกอบทส าคญคอ องคประกอบภายในบคคล ไดแก ความตองการทควบคมสมาชกอนในชมชน ความเชอในความสามารถของตนเอง การยกยองตนเอง และความเชอในศกยภาพของตนเอง องคประกอบดานปฏสมพนธ ไดแกการรบรศกยภาพของคนในชมชน การรบรสาเหตของปญหาทเกดในชมชน การพฒนาทกษะการเรยนรของคนในชมชน การน าเอาความรความสามรถของคนในชมชนไปพฒนาชมชนใหทนตอการเปลยนแปลง และการใหเกดความเสมอภาคในการจดสรรทรพยากรของมนษย และองคประกอบดานพฤตกรรม ไดแก การเขารวมกจกรรมของคนในชมชน การมสวนรวมในองคกร และการเขาถงขอมลขาวสารเพอการคดแกไขปญหา สวนการเสรมสรางพลงอ านาจในระดบชมชนเปนความเชอในความสามารถของตนเองและสงคมการรบรศกยภาพและความตองการ การทจะควบคมใหเกดความเสมอภาคการกระจายทรพยากรแลวสงตอสงคม มองคประกอบ คอโครงสรางทางสงคม ไดแก การก าหนดบทบาทหนาทใหกบสมาชกในชมชน การควบคมอ านาจการสนบสนนทางสงคม/การเมอง การเขาถงขอมลขาวสาร การเขาถงทรพยากร วถการด ารงชวต ขนบธรรมเนยม ประเพณ ระบบการใหรางวล และการใชระบบพวกพองและเครอญาต

59

2.4 ขอมลสภาพทวไปของพนทศกษาวจย ขอมลสภาพทวไปของเทศบาลต าบลเหมองงา เทศบาลต าบลเหมองงา ไดรบการยกฐานะจดตงองคการบรหารสวนต าบลขนเปนเทศบาลตามประกาศกระทรวงมหาดไทย เรอง จดตงองคการบรหารสวนต าบลเปนเทศบาลต าบล ลงวนท 9 กรกฎาคม 2550 ซงมผลบงคบใชตามประกาศกระทรวงมหาดไทยตงแตวนท 24 สงหาคม 2550 ทมาของชอ “เหมองงา”เกดจากสญลกษณล าเหมองสองสายระหวางแมน าปงหาง(ปงเกา) และแมน ากวงทไหลมาบรรจบกนเปนแมน ากวงสายใหญ หลอเลยงชวตชาวจงหวดล าพนตลอดมาบรเวณหนาวดศรบญยน และเปนพนทต าบลแหงศาสนาพทธ ทมขนบธรรมเนยมประเพณทสบทอดมายาวนาน และยงคงอยถงปจจบนเชน หอพระธรรมวดบานหลกซงมอายเกาแกนบ 100 กวาป ส านกงานเทศบาลต าบลเหมองงา ตงอยหางจากทวาการอ าเภอเมองล าพน ประมาณ 5กโลเมตรและอยหางจากศาลากลางจงหวดล าพน 6 กโลเมตรมอาณาเขตตดตอกบต าบลใกลเคยง ดงน

ภาพท 2.7 ภาพแสดงแผนทอาณาเขตของเทศบาลต าบลเหมองงา

60

ทศเหนอ ตดตอกบ ต าบลอโมงค และต าบลหนองชางคน อ าเภอเมอง จงหวดล าพน ทศใต ตดตอกบ ต าบลตนธง และต าบลในเมองอ าเภอเมอง จงหวดล าพน ทศตะวนออก ตดตอกบ ต าบลมะเขอแจและต าบลบานกลาง อ าเภอเมองจงหวดล าพน ทศตะวนตก ตดตอกบ ต าบลประตปาและต าบลรมปงอ าเภอเมอง จงหวดล าพน พนททงหมดของเทศบาลต าบลเหมองงา จ านวน 21.82 ตารางกโลเมตร หรอจ านวน 13,636 ไร ลกษณะภมประเทศสวนใหญเปนทราบลมมแหลงน าธรรมชาตทส าคญ ไดแกแมน ากวง และล าเหมองสาธารณะ คอ ล าเหมองปงหาง ล าเหมองกลาง ล าเหมองไมแดง เปนตน เทศบาลต าบลเหมองงา มพนทรบผดชอบทงหมด 10 หมบาน ม 7,632ครวเรอน (ทมา : สถตบานจากทะเบยนบาน แยกรายพนท ระดบต าบล ขอมลของต าบลเหมองงา ทองถนเทศบาลต าบลเหมองงา ของเดอนกนยายน พ.ศ.2557) เทศบาลต าบลเหมองงา เปนองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบหน งทจะตองปฏบต ตามระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการจดท าแผนพฒนาทองถน พ.ศ.2548โดยไดก าหนดวสยทศน พนธกจ วตถประสงค เปาหมายยทธศาสตร แนวทางการพฒนาและนโยบายของผบรหาร ในการจดท าแผนยทธศาสตรของเทศบาล สวนแผนพฒนาสามปนน กระทรวงมหาดไทยไดมหนงสอซกซอมเรองการจดท าแผนพฒนาสามปอยทกปใหแลวเสรจภายในเดอนมถนายนกอนงบประมาณประจ าป โดยสามารถบรณาการกบแผนพฒนาจงหวด และแผนชมชนไดอยางมประสทธภาพโดยผานกระบวนการประสานแผนยทธศาสตรการพฒนา และแผนพฒนาทองถน วสยทศนการพฒนา “บรหารงานดวยหลกคณธรรม นอมน าปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ฟงเสยงปวงประชา พฒนาครบทกดาน ตอตานการทจรตมแนวคดแบบโปรงใส ใสใจในการบรการ ประสานงบประมาณไดทกองคกร” ยทธศาสตรและแนวทางการพฒนา ยทธศาสตรท 1 : การพฒนาดานโครงสรางพนฐาน สาธารณปโภค สาธารณปการ แนวทางการพฒนา : แนวทางท 1.1 พฒนาระบบจดท าผงเมองรวม ผงชมชน พฒนาทดนสาธารณะและการควบคมอาคารอยางมประสทธภาพและประสทธผล แนวทางท 1.2 พฒนา ปรบปรง และจดหาแหลงน า คลอง ล าเหมอง แนวทางท 1.3 พฒนาปรบปรงซอมแซม บ ารงรกษาสาธารณปโภค เสนทางคมนาคมขนสง ถนน สะพาน ทางเทา คระบายน า ทอระบายน า รางระบายน า ระบบจราจร และระบบไฟฟา สาธารณปการ

61

ยทธศาสตรท 2 : การพฒนาดานสงคม การศกษา การกฬา สาธารณสขและคณภาพชวต แนวทางการพฒนา : แนวทางท 2.1 สงเสรมดานความมนคง ดานการรกษาความสงบเรยบรอย การจดระเบยบสงคม การปองกนและบรรเทาสาธารณภย ภยพบตตางๆ การปองกนและแกไขปญหายาเสพตดอยางยงยน แนวทางท 2.2 เสรมสรางคณธรรม จรยธรรมแกประชาชนในทองถน แนวทางท 2.3 พฒนาดานระบบสวสดการและสงคมสงเคราะหใหแกประชาชนอยางทวถง แนวทางท 2.4 สงเสรม พฒนาดานคณภาพชวต เดก เยาวชน สตร ผสงอาย ผดอยโอกาส สถาบนครอบครว และกลมแรงงาน แนวทางท 2.5 สงเสรม พฒนาอาชพของประชาชน เพมรายได การสรางความเขมแขงของชมชนมคณภาพชวตทดตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยง และการสงเสรมผลตภณฑสนคาชมชนและพฒนากลยทธดานการตลาด แนวทางท 2.6 สงเสรม พฒนางานดานสาธารณสข และศกยภาพบคลากร และการบรการดานสาธารณสข ใหมคณภาพ แนวทางท 2.7 สนบสนน เสรมสรางสขภาพของประชาชน และการปองกน ควบคม ระงบโรคใหแกประชาชนในทองถนและประชาคมอาเซยน แนวทางท 2.8 สนบสนนและสงเสรมโภชนาการใหแกเดกเลกและนกเรยน แนวทางท 2.9 สงเสรม พฒนาดานการศกษาใหเปนสงคมแหงการเรยนรตลอดชวตอยางยงยนรองรบการเขาสประชาคมอาเซยน แนวทางท 2.10 สงเสรม พฒนาดานการกฬาและนนทนาการใหแกประชาชน ยทธศาสตรท 3 : การพฒนาดานการเมอง-การบรหาร และการบรหารจดการเทคโนโลยสารสนเทศ แนวทางการพฒนา : แนวทางท 3.1 สงเสรม พฒนาและเพมประสทธภาพการบรหารงานองคกร พฒนาศกยภาพบคลากรและการใหบรการประชาชน แนวทางท 3.2 พฒนาดานงานประชาสมพนธ ระบบเทคโนโลยสารสนเทศ ระบบฐานขอมลทองถน การสอสารใหมประสทธภาพ แนวทางท 3.3 สนบสนน สงเสรมใหมการประสานงานระหวางองคกรปกครองสวนทองถน หนวยงานภาครฐ และบรณาการดานการมสวนรวมในการบรหารจดการทองถนกบหนวยงานอนทกภาคภาคสวน และภาคประชาชนทงนโยบายของรฐ ดานงบประมาณการจดกจกรรมในภารกจตาง ๆในพนท แนวทางท 3.4 จดหา ปรบปรง และพฒนารายไดขององคกร

62

แนวทางท 3.5 จดหา ปรบปรง บ ารงรกษา และพฒนาอปกรณ เครองมอ เครองใช สถานทปฏบตงาน ยทธศาสตรท 4 : การพฒนาดานทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม การบรหารจดการน า ภาคเกษตร ความมนคงของอาหาร พลงงานทดแทน แนวทางการพฒนา : แนวทางท 4.1 สงเสรมการมสวนรวมในการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอมและการบรหารจดการน า แนวทางท 4.2 อนรกษ ฟนฟ ปองกนและแกไขปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมถงภยพบตจากธรรมชาต แนวทางท 4.3 พฒนา สงเสรมการบรหารจดการขยะมลฝอย สงปฏกล ระบบบ าบดน าเสย มลพษทางเสยง ทางอากาศอยางมประสทธภาพ แนวทางท 4.4 เพมประสทธภาพและศกยภาพการผลตภาคเกษตร สรางมลคาเพมและบรหารจดการระบบสนคาเกษตรรองรบการเขาสประชาคมอาเซยน แนวทางท 4.5 สงเสรมและสรางความมนคงในอาชพและรายไดใหแกเกษตรกร แนวทางท 4.6 สงเสรมความมนคงดานอาหารและพลงงานทดแทนตามหลกเศรษฐกจพอเพยง ยทธศาสตรท 5 : การพฒนาดานศาสนา วฒนธรรม ภมปญญาทองถน การทองเทยว และรฐพธ แนวทางการพฒนา : แนวทางท 5.1 สงเสรม อนรกษ สบสาน เผยแพร ศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถนและรฐพธ แนวทางท 5.2 อนรกษแหลงโบราณสถาน โบราณวตถ สถานทส าคญ และท านบ ารงศาสนา แนวทางท 5.3 สงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรม

2.5 งานวจยทเกยวของ 2.5.1 การมสวนรวมของประชาชน (ตวแปรตาม) 1. งานวจยทเกยวของการมสวนรวมขนขอมลขาวสาร ศรพงษ นมมา (2550) ไดท าการศกษาวจยเรองปจจยทมผลตอการมสวนรวมในการจดท าแผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบลหนลาด อ าเภอปากพล จงหวดนครนายก สรปผลการวจยพบวา เพศ อายและอาชพ ไมมความสมพนธกบการมสวนรวมในการจดท าแผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบลนาหนลาดการศกษา รายได กจกรรมทางสงคม การรบรขาวสารและแรงจงใจมความสมพนธกบ การมสวนรวมในการจดท าแผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบลนาหนลาด

63

1. กจกรรมทางสงคมของประชาชนตอการมสวนรวมในการจดแผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบลสวนใหญอยในระดบปานกลาง ควรสงเสรมและสนบสนนกจกรรมทางสงคมใหมากยงขนเชน การมสวนรวมในกจกรรมทางศาสนา วฒนธรรมและประเพณ ประชาคมหมบาน ต าบล และ การมสวนรวมในกจกรรมทางวชาการเมอรวมกบสวนราชการอน 2. การรบรขอมลขาวสารของประชาชนตอการมสวนรวมในการจดท าแผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบลอยในระดบปานกลาง ควรเพมใหมชองทางและความถเพอประชาสมพนธในการรบรขอมลขาวสารใหมากยงขน เชน วทย โทรทศน หนงสอพมพ อนเตอรเนต แผนพบ แผนปลว ประกาศหอกระจายขาวประจ าหมบาน วทยชมชนและรถประชาสมพนธเคลอนท 3. แรงจงใจของประชาชนตอการมสวนรวมในการจดท าแผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบลอยในระดบปานกลาง ควรปรบทศนคตของประชาชนเกยวกบการมสวนรวมในการจดท าแผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบล แรงจงใจในการมสวนรวมในการจดท าแผนไมควรเปนเงนหรอสงของ การมสวนรวมควรเปนไปโดยความสมครใจ จ านงค กรนทร (2550) ไดท าการศกษาวจยเรอง ประสทธภาพในการจดท าแผนพฒนาต าบล ศกษาเฉพาะกรณ:องคการบรหารสวนต าบลโนนคา อ าเภอสงเนน จงหวด นครราชสมา พบวา ปจจยทมผลตอการน าแผนพฒนาต าบลมาปฏบตขององคการบรหารสวน ต าบลมปจจยทส าคญ คอ ประชาชนขาดความร ความเขาใจในการจดท าแผน ซงจะท าให กระบวนการจดท าแผนไมมประสทธภาพหรอมแผนแตไมสามารถน ามาปฏบตได โครงการตางๆ กจะไมตอบสนองความตองการของประชาชนอยางแทจรง และยงมปจจยอนทท าใหการจดท า แผนพฒนาต าบลไมมประสทธภาพตามล าดบ ดงน 1) ความรความเขาใจ 2) การมสวนรวมของประชาชน 3) งบประมาณดานด าเนนการ 4) นโยบายและยทธศาสตรการพฒนา 5) การพจารณา ตดสนใจ 6) แผนงาน/โครงการ/กจกรรมและ 7) กลมผมสวนไดสวนเสยจากการท าแผน ความเหนตอการน าแผนพฒนาต าบลมาปฏบตขององคการบรหารสวนต าบล มสงทตองปรบปรงคอ การใหความรแกประชาชนในเรองของการจดท าแผน การประชาสมพนธ ควรเพมความถในการประชาสมพนธใหมากกวาน ควรก าหนดกรอบหรอเงอนไขขอจ ากดในการจดท าแผนโดยการระบจ านวนงบประมาณทชดเจนในเรองของการพจารณาตดสนใจหรอการกลนกรอง แผนควรมความเดดขาด มนคง เปนธรรม โดยพจารณาตามหลกของความส าคญและความคมคา โดยค านงถงประโยชนของสวนรวมเปนหลก พรอมทงเพมชองทางในการสอสารการแสดงความ คดเหนใหมากกวาทเปนอย เพอรบทราบปญหาหลายดาน หลายมมมอง ควรเพมการประเมนผล ทบทวนแผนอยางจรงจงและเปนระบบ และการแตงตงคณะกรรมการควรแตงตงโดยพจารณาจาก ผทมความร ความสามารถ ความเปนกลางและไมควรมสวนไดสวนเสยจากการท าแผน จงจะท า ใหแผนเปนไปตามความดองการของประชาชนอยางแทจรง

64

2. งานวจยทเกยวของการมสวนรวมขนรบฟงความคดเหน ทพวลย มานะศกด (2551) ไดท าการศกษา เรอง ปญหาการมสวนรวมของผแทนประชาคมตอการท าประชาคมต าบลองคการบรหารสวนต าบลปาสก อ าเภอเมองล าพน พบวาผแทนประชาชนมความเหนเกยวกบปญหาการมสวนรวมในการท าประชาคมต าบลปาสก โดยรวมอยในระดบนอย ประเดนปญหาทส าคญเกยวกบการไมเขาใจแนวทางการแกไขปญหารวมกนตามกระบวนการประชาคม การไมมสงอ านวยความสะดวก และการไมมคาตอบแทนส าหรบการเขารวมประชาคมตามล าดบแนวทางการสงเสรมการมสวนรวมของผแทนประชาชนตอการท าประชาคมต าบลจ าเปนตองสรางความตระหนก ความร ความเขาใจทถ กตองและชใหเหนถงความส าคญของกระบวนการประชาคม เพอการพฒนาชมชนทด โดยในสวนของประชาชนในชมชนเอง ควรจะพจารณาคดเลอกผแทนทมคณลกษณะทดของผน าทด เพอเขาสการประชาคมแบบมสวนรวมและน าไปสการแกไขปญหาทแทจรงรวมกน และองคการบรหารสวนต าบลปาสกควรเปดโอกาสใหผแทนประชาชนไดเขามามสวนรวมตามบทบาทหนาทไดอยางเตมทเพอกอใหเกดการพฒนารวมกนตอไป 3. งานวจยทเกยวของการมสวนรวมขนมามบทบาท ปนดดา บรรเลง (2548) ไดท าการศกษา เรอง การจดท าแผนพฒนาเทศบาล 5 ป โดยกระบวนการมสวนรวมของประชาชนในเทศบาลนครเชยงใหม (พ.ศ.2545 -2549) ซงการวจยนมจดมงหมายเพอศกษาแนวทาง และกระบวนการจดท าแผนพฒนาเทศบาลนครเชยงใหมโดยกระทรวงมหาดไทยไดเปดโอกาสใหประชาชาเขามามสวนรวมในการด าเนนงานแกไขปญหาตางๆในชมชนของตนเอง และเพอศกษาปญหา และอปสรรคในการด าเนนงานเกยวกบขนตอนการมสวนรวมของตนเอง และเพอศกษาปญหา และอปสรรคในการด าเนนงานเกยวกบขนตอนการมสวนรวมของเทศบาลซงสงผลใหแผนพฒนาเทศบาลสอดคลองกบความตองการของประชาชนอยางแทจรงอกทงยงไดรบทราบถงกระบวนการจดท าแผนพฒนาในรปแบบการมสวนรวมเปดโอกาสใหประชาชนไดเขามามสวนรวมในการจดท าแผนพฒนาเทศบาล เพอเปนขอมลในการพฒนา และปรบปรงแผนพฒนาเทศบาล 5 ป ใหสอดคลอง และตรงกบความตองการของประชาชน ซงผลการศกษาท าใหทราบวา ประธานชมชน และกรรมการชมชนมบทบาทในการจดท าแผนพฒนาเทศบาล 5 ป โดยกระบวนการมสวนรวมในระดบมาก ทวนทอง ทองประเสรฐ (2555) ไดท าการศกษา เรอง บทบาทของประชาชนในการอนรกษปาตนน าล าธารในเขตพนทความรบผดชอบของหนวยจดการตนน าแมทะลบหลวง อ าเภอไชยปราการ จงหวดเชยงใหม พบวา 1) ประชาชนในพนทต าบลแมทะลบหลวง อ าเภอไชยปราการ จงหวดเชยงใหม มบทบาทในการจดการปาตนน าล าธารทอยในความรบผดชอบของหนวยจดการตนน าแมทะลบหลวง ดงน (1) บทบาทดานการใหขอมลเบองตน คอ เปนผใหขอมลทจ าเปนตอการบรหารจดการและการพฒนากบหนวยจดการตนน าแมทะลบหลวง (2) บทบาทดานการมสวนรวมในการวางแผน

65

คอ มโอกาสเสนอความคดเหนตอแผนปฏบตงานประจ าปของหนวยจดการตนน าแมทะลบหลวง (3) บทบาทดานการประชาสมพนธ คอ เปนผถายทอดขอมลขาวสารทเกยวของกบการอนรกษพนทปาตนน าใหกบประชาชนในหมบาน (4) บทบาทดานการประสานงาน คอ ท าหนาทประสานงานจดกจกรรม/โครงการอนรกษพนทปาตนน าล าธาร ระหวางหนวยจดการตนน าแมทะลบหลวงกบประชาชนในหมบาน (5) บทบาทดานการปกปองผลประโยชนของสวนรวม คอ ท าหนาทตรวจสอบไมใหมการบกรกพนทปาตนน าล าธาร (6) บทบาทดานการมสวนรวมในการปฏบตงาน คอ เขารวมกจกรรม/โครงการอนรกษ พนทปาตนน าล าธารอย เปนประจ า (7) บทบาทดานการเปนผประนประนอมความขดแยง คอ ท าหนาทไกลเกลยขอพพาทเกยวกบการใชประโยชนบนทดน ซงอยในความรบผดชอบของหนวยจดการตนน าแมทะลบหลวง (8) บทบาทดานการมสวนรวมในกระบวนการตดตามและประเมนผล คอ เปนผใหขอมลเกยวกบผลการด าเนนงานทผานมาของหนวยงานจดการตนน าแมทะลบหลวงตอศนยจดการตนน าท 1 และ 2) ปญหาหรออปสรรคของประชาชนในการจดการปาตนน าล าธาร ในเขตพนทความรบผดชอบของหนวยจดการตนน าแมทะลบหลวง ประกอบดวย (1) ดานนโยบายและการบรหารจดการ คอ หนวยงานราชการทเกยวของยงไมมการกระจายอ านาจในการจดการพนทปาตนน าล าธารใหกบประชาชน (2) ดานเศรษฐกจ คอ ประชาชนมรายไดนอย จงใหความส าคญกบการประกอบอาชพมากกวาการเขารวมกจกรรม/โครงการอนรกษพนทปาตนน าล าธาร (3) ดานวฒนธรรม คอ ประชาชนทนบถอผจะไมเขารวมกจกรรม/โครงการอนรกษพนทปาตนน าล าธาร ททางราชการไดด าเนนการตามแนวทางของศาสนาพทธ เชน การบวชปา (4) ดานขอมลขาวสาร คอ เนองจากประชาชนสวนใหญในพนทไมสามารถเขาใจภาษาราชการ ดงนน จงไมสามารถปฏบตตามแนวทางของทางราชการได 4. งานวจยทเกยวของการมสวนรวมขนสรางความรวมมอ ศจษฐา บญทา (2552) ไดท าการศกษา เรอง การเสรมสรางความรวมมอของประชาชนในการช าระภาษใหแกองคการบรหารสวนต าบลหยวน อ าเภอเชยงค า จงหวดพะเยา พบวา โดยภาพรวมอยในระดบท าทกปในดานทมการตดตามและแนะน าใหประชาชนช าระภาษตรงตามก าหนดความคดเหนของประชาชนในการช าระภาษใหกบองคการบรหารสวนต าบลหยวน อ าเภอเช ยงคาน จงหวดพะเยา โดยภาพรวมอยในระดบเหนดวยมาก โดยดานวธการจดเกบในเรองพนกงาน องคการบรหารสวนต าบลใหการบรการตามล าดบกอนและหลงอยางเปนธรรม ลองลงมา คอ ดานหลกการจดเกบในเรองทมกฎหมายก าหนดถงอตราภาษแตละประเภทไวอยางชดเจนความรวมมอในการช าระภาษใหแกองคการบรหารสวนต าบลหยวน อ าเภอเชยงค า จงหวดพะเยา พบวา โดยสวนมากประชาชนมการยอมรบและยนดทจะใหความรวมมอในการช าระภาษใหกบองคการบรหารสวนต าบลหยวนเปนอยางด ปญหา อปสรรคในการจดเกบภาษขององคการบรหารสวนต าบลหยวน อ าเภอเชยง

66

ค า จงหวดพะเยา ปญหาทพบมากทสด ไดแก ภาษทรฐก าหนดใหประชาชนตองเสยภาษมหลายปะเภทเกนไป

อนวรรตร ฆองทอง (2551) ไดท าการศกษา เรอง การเสรมสรางความรวมมอในการปองกนอาชญากรรมของประชาชนต าบลสระใคร อ าเภอสระใคร จงหวดหนองคาย พบวา ระยะท 1 ศกษาสภาพความรวมมอในการปองกนอาชญากรรมของประชาชน ต าบลสระใคร อ าเภอสระใคร จงหวดหนองคายจากกลมตวอยาง จ านวน 370 คนไดจากการสมตวอยางแบบกระจายโดยก าหนดสดสวนตามสดสวนประชากรในแตละพนทหมบาน เพอท าการศกษาปจจยดานตางๆใน3ดาน ไดแกลกษณะพนฐานของประชาชน การรบรขาวสารและมาตรการในการปองกนอาชญากรรมและประสบการณในการไดรบผลรายจากอาชญากรรม ซงสงผลตอสภาพความรวมมอในการปองกนอาชญากรรมของประชาชนในดานตางๆ คอ การใหความส าคญในการปองกนตวเองจากภยอาชญากรรม การใหขอมลขาวสาร หรอเบาะแสเกยวกบอาชญากรรมแกต ารวจหรอบคคลรอบขางและการเขารวมชวยเหลอหรอสนบสนนกจกรรมตางๆในการปองกนอาชญากรรม ซงพบวา

1. สภาพความรวมมอในการปองกนอาชญากรรมในภาพรวมอยในระดบปานกลาง 2. ดานการใหความส าคญและปองกนตนเองจากภยอาชญากรรมมคาเฉลยนอย ใน

ระดบมาก 3 .ดานการชวยสอดสองดแลชวตและทรพยสนของบคคลรอบขางใหพนจาก

ภยอาชญากรรม มคาเฉลยอยในระดบมาก 4. ดานการใหขอมลขาวสารหรอเบาะแสเกยวกบอาชญากรรมแกต ารวจหรอบคคล

รอบขางมคาเฉลยอยในระดบปานกลาง 5. ดานการเขารวม ชวยเหลอสนบสนนกจกรรมตางๆในการปองกนอาชญากรรม

มคาเฉลยอยในระดบปานกลาง ระยะท 2 ก าหนดแนวทางการเสรมสรางความรวมมอในการปองกนอาชญากรรมของประชาชน

ต าบลสระใคร อ าเภอสระใคร จงหวดหนองคาย โดยการระดมสมองของประชากรเปาหมาย ซงไดจากการเลอกแบบเจาะจงจ านวน 18 คน ใน 4 ดาน คอ ดานการใหความส าคญและการปองกนตนเองจากภยอาชญากรรม ดานการชวยสอดสองดแลชวตและทรพยสนของบคคลรอบขางใหพนจากภยอาชญากรรม ดานการใหขอมลขาวสารหรอเบาะแสเกยวกบอาชญากรรมแกต ารวจหรอบคคลรอบขางและดานการเขารวม ชวยเหลอสนบสนนกจกรรมตางๆในการปองกนอาชญากรรม ผลการศกษาพบวา ไดโครงการในการพฒนาความรวมมอในการปองกนอาชญากรรม ทงสน 7 โครงการ ไดแก โครงการจดท ารายการขาวอาชญากรรมตามหอกระจายขาวชมชน โครงการต ารวจพบประชาชน โครงการจกท าสอคมอการปองกนอาชญากรรม โครงการเพอนบานเตอนภย โครงการสายตรวจประชาชนโครงการฝกอบรมต ารวจชมชนหรอต ารวจบานและโครงการระดมทนสนบสนนกจกรรมในการปองกนอาชญากรรม

67

ระยะท 3 เปนการประเมนแนวทางการเสรมสรางความรวมมอในการปองกนอาชญากรรมของประชาชน ต าบลสระใคร อ าเภอสระใคร จงหวดหนองคาย โดยน าโครงการทไดจากการศกษาในระยะท 2 จ านวน 7 โครงการพรอมขอมลสภาพความรวมมอในการปองกนอาชญากรรมและบรบททางสงคมทส าคญ เสนอใหผเชยวชาญดานตางๆทเกยวของกบอาชญากรรม จ านวน 5 คน ท าการประเมนความเหมาะสมใน 3 ดาน ไดแกความเปนไปได ความคมทนและความสอดคลองกบบรบททางสงคม พบวา ความเหนของผเชยวชาญในภาพรวมมคาเฉลยความเหมาะสมอยในระดบมากทสด 5. งานวจยทเกยวของการมสวนรวมขนเสรมอ านาจ

ศดาย ธญนอม (2548) ไดท าการศกษา เรอง กระบวนการท าแผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบลตะเคยนปม อ าเภอทงหวชาง จงหวดล าพน พบวา

1. ภาครฐยงคงมบทบาทครอบง าในกระบวนการจดท าแผนพฒนาขององคการบรหารสวนต าบล โดยมปจจยทส าคญคอการมโครงสรางทางบรหารทรวมศนยอ านาจ การแสดงแนวคดไปสการปฏบตและการบรหารการพฒนายงคงเปนไปในลกษณะบนลางหรอแบบชกใย ความสมพนธระหวางภาครฐ กบองคการบรหารสวนต าบลและประชาชนในการพฒนาจงเปนไปในลกษณะ “สงการ” จากภาครฐทอยนอกชมชน

2. บทบาทขององคการบรหารสวนต าบลถกถายทอดโดยภาครฐ ในแงของการพยายามสรางสถาบนและเนนการสงการบงคบบญชา โดยมระบบราชการอยเบองหลง การพฒนาจะมงเนนภารกจตามบทบาทหนาทมากกวาจะเอาตวปญหาเปนตวก าหนดการระดมทรพยากรเพอแกไขปญหานนๆ

3. บทบาทของประชาชนยงคงถกครอบง าโดยภาครฐ แมจะมความพยายามจดตงองคกรชมชนใหมสวนรวมในการพฒนามากขนและปรบระบบบรหารการพฒนา ใหสอดคลองกบสภาพปญหาของชมชนมากขน แตกยงคงเปนเรองของขาราชการและผน าชมชนทภาครฐเขาไปจดตงมากกวาจะเปนเรองของประชาชนสวนใหญในชมชน นนทชพร การสมด (2554) ไดท าการศกษาวจยเรอง การมสวนรวมพฒนาทองถนของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลเมองเลน อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม สรปผลการวจยพบวาผตอบแบบสอบถามมสวนรวมดานการมสวนรวมในการตดสนใจในพนทเทศบาลต าบลเมองเลน อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม อยในระดบนอย โดยเฉพาะความคดเหนสวนใหญของประชาชนไมไดรบการบรรจในโครงการหรอกจกรรมของเทศบาล ประชาชนไมมโอกาสรวมการตดสนใจแสดงความคดเหนหรอรวมเปนคณะกรรมการในการตดสนใจในการวางแผนจดท าโครงการตางๆ เพอเปนการพฒนาเทศบาลต าบลเมองเลน อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม ผตอบแบบสอบถามดานการมสวนรวมในการปฏบตการในพนทเทศบาลต าบลเมองเล น อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม จะมระดบการมสวนรวมอย 2 ระดบ กลาวคอในเรองการมสวนรวมกจกรรมทเทศบาลต าบลเมองเลน อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม จดท าขนในระดบนอย กจกรรม

68

เหลานนไดแก การเขารวมเปนกรรมการตรวจรบงานจาง การมสวนรวมตดสนใจเลอกโครงการและการเขารวมเปนกรรมการในโครงการ หรอกจกรรมของเทศบาลต าบลเมองเลน อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม สวนทางดานการสนบสนนวสดอปกรณ แรงงาน หรอทองถนเทศบาลต าบลเมองเลน อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม ประชาชนจะใหการสนบสนนรวมด าเนนการร วมมอรวมใจในการพฒนาชมชนในเขตเทศบาลต าบลเมองเลน เชน การรวมสรางสะพาน การสรางถนน ซงอยในระดบปานกลางถงระดบมาก ผตอบแบบสอบถามการมสวนรวมในการรบผลประโยชนในพนททไดรบจากเทศบาลต าบลเมองเลน อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม จะมระดบการมสวนรวมอย 2 ระดบ ไดแกการสนบสนนวสดอปกรณ เครองมอ เครองใช ในการพฒนาประกอบอาชพ การพฒนาระบบสาธารณปโภค การพฒนาดานก าจดขยะมสวนรวมอยในระดบมาก เพราะไดรบการสนบสนนงานเทศบาลต าบล เมองเลนเปนอยางด เชน อปกรณในการสรางสะพาน หรอวสดในการสรางสะพาน เปนตน สวนพฒนาดานการศกษา ศาสนา การแกไขปญหาความยากจน การสนบสนนส าหรบผยากไร ผดอยโอกาส และผตดเชอ อยในระดบนอย เนองดวยเทศบาลต าบลเมองเลนไมเหนความส าคญของการพฒนาตวบคคล เพราะเรงพฒนาดานวตถความสะดวกสบายมากเกนไปจงเปนผลใหประชาชนในเขตเทศบาลยงมรายไดเฉลยตอบคคลต ามาก และทางดานสาธารณสข กไมมการพฒนาทางดานนเลย ท าใหประชาชนในเขตเทศบาลต าบลเมองเลนมคณภาพชวตดานสาธารณสขอยในระดบนอย ผตอบแบบสอบถามดานการมสวนรวมตดตามประเมนผลในพนทเทศบาลต าบลเลน อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม แสดงใหเหนวาการมสวนรวมในการตรวจสอบทรพยสน การบรหารการคลง และการบรหารงบประมาณของเทศบาลอยในระดบนอย เนองดวยเทศบาลต าบลเมองเล น ไมเปดโอกาสใหประชาชนสวนรวมในการตดตามตรวจสอบประเมนผลของโครงการตางๆ ประชาชนจะทราบแคเพยงวาไดรบงบประมาณเทาไหร แตจะไมทราบเลยวาเทศบาลต าบลเมองเลน ใชงบประมาณไปเทาใด และใชอะไรไปบาง สงนการปดกนมใหประชาชนทราบ ซงมนยยะวา การบรหารของเทศบาลต าบลเมองเลนอาจจะไมโปรงใส จงท าใหการมสวนรวมของประชาชน ในการตดตามและประเมนผลอยในระดบนอย ปจจยสวนบคคล ซงไดแก เพศ อาย อาชพ ระดบการศกษาและระยะเวลาทอยอาศย อยไดถกน ามาประเมนถงความสมพนธกบการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาทองถน ผลของการประเมนถงความสมพนธมคานยส าคญทางสถต 0.05 ซงบงชใหเหนวาปจจยสวนบคคลขางตนไมมผลตอการมสวนรวมของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลเมองเลน อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม

ไชยยนต แกวหวไทร (2544) ไดท าการศกษาวจยเรอง ปจจยทมความสมพนธกบการมสวนรวมทางการเมองและการบรหารของประชาชนในองคการบรหารสวนต าบลบรเวณรอบเขตเมอง

69

พทลง พบวาประชาชนสวนใหญเขามามสวนรวมในรปแบบการเลอกตง ในระดบมาก มากกวารปแบบอนๆ รองลงมาเปนการชกชวนใหบคคลอนไปใชสทธเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลสวนการมสวนรวมทางการบรหาร พบวา การมสวนรวมทางการบรหารสวนมากอยในระดบต า โดยรปแบบทกลมตวอยางมสวนรวมมากทสด คอ การมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ทองคการบรหารสวนต าบลจดใหม รองลงมา คอ การเสนอปญหาความเดอดรอนของตนเองและชมชน ปจจยทมความสมพนธกบการมสวนรวมทางการเมองและการบรหารงานขององคการบรหารสวนต าบลมากทสด คอเพศและอาย สวนปจจยทมความสมพนธกบการมสวนรวมทางการบรหารงานขององคการบรหารสวนต าบล คอ ปจจยดานการศกษา ปจจยดานความร ความเขาใจและทศนคตของประชาชน ปญหาทประชาชนไมไปใชสทธในการเลอกตง เกดจากประชาชนเหนวาตดธระมากทสด รองลงมาผสมครไมตรงตามความตองการและมการทจรตในการเลอกตง 2.5.2 การจดท าแผนพฒนาทองถน (ตวแปรตน) 1. งานวจยทเกยวของขนตอนการจดท าแผน อดสรณ ขดสใส (2551) ไดท าการศกษาวจยเรองการมสวนรวมของประชาชนในการจดท าแผนพฒนาทองถนในอ าเภอเชยงดาว จงหวดเชยงใหม สรปไดวา 1.กระบวนการในการจดท าแผนพฒนาทองถนขององคกรปกครองสวนทองถนในอ าเภอเชยงดาว จงหวดเชยงใหม พบวา องคกรปกครองสวนทองถนมกระบวนการจดท าแผนพฒนาทองถน ประกอบดวยขนเตรยมการจดท าแผน การรวบรวมขอมลและปญหาส าคญ การวเคราะหศกยภาพ การพฒนาทองถนในปจจบน การก าหนดวสยทศน การก าหนดพนธกจ การก าหนดเปาหมาย ในการพฒนาทองถนอยในระดบมากและเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมในการแสดงความคดเหน ความตองการ และรวมตรวจสอบกระบวนการจดท าแผนทกขนตอน 2.การมสวนรวมของประชาชนในการจดท าแผนพฒนาทองถน พบวา ประชาชนมสวนรวมในการตดสนใจเลอกโครงการ กจกรรม เสนอปญหา มสวนรวมในกจกรรมการพฒนาทองถน การท าประชาคม มสวนรวมในการใชบรการสาธารณะขององคกรปกครองสวนทองถนและมสวนรวมในการตดตามและประเมนผล ตรวจสอบการท างานขององคกรปกครองสวนทองถนในบางครงเทานน ทงนประชาชนบางสวนยงไมใหความส าคญเกยวกบการจดท าแผนพฒนาทองถนจ านวนมากนก มองวาเปนหนาทของภาครฐ และตนเองยงขาดความร ความเขาใจในการจดท าแผนพฒนาทองถน 3.ปญหาและอปสรรคการมสวนรวมของประชาชนในการจดท าแผนพฒนาทองถน พบวาประชาชนไมมเวลาทจะเขามามสวนรวมจดท าแผนกบองคกรปกครองสวนทองถน ไมมความรเกยวกบการจดท าแผนพฒนาทองถนและองคกรปกครองสวนทองถนขาดการประชาสมพนธความรเกยวกบแผนพฒนาทองถนใหประชาชนไดทราบและเขาใจ

70

4.ปญหาและอปสรรคในการจดท าแผนพฒนาทองถนขององคกรปกครองสวนทองถน พบวา ขาดการประชาสมพนธ ขาดการประสานงานขอความรวมมอสนบสนนจากหนวยงานภาครฐระดบอ าเภอ และจงหวด ปญหาการสอสารกบประชาชนในชมชน/หมบาน ชาวไทภเขาขาดขอมลททนสมย ระยะเวลาในการจดท าแผนพฒนาทองถนรบเรง และบางสวนมความเหนวาขาดการค านงถงปญหาและความตองการทแทจรงของประชาชน ขอเสนอแนะส าหรบการจดท าแผนพฒนาทองถนขององคกรปกครองสวนทองถน ควรใหความรแกบคลากรทเกยวของอยางตอเนอง การจดท าแผนพฒนาทองถนควรใหความส าคญ ในการน าเสนอขอมลทเปนจรง สอดคลองกบสภาพปญหาและความตองการของประชาชน มการประสานงานขอความชวยเหลอจากหนวยงานภาครฐทกระดบ และมการประชาสมพนธเปดเผยขอมลขาวสารใหแกประชาชนอยางทวถง ชนกา ฟนลอม (2550) ไดท าการศกษา เรอง การมสวนรวมของประชาชนในการจดท าแผนพฒนาสามปของเทศบาลต าบลแมแจม อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม สรปผลการวจยพบวา ระดบการมสวนรวมของประชาชนในการจดท าแผนพฒนาสามป โดยภาพรวม อยในระดบปานกลาง ส าหรบความรความเขาใจเกยวกบการจดท าแผนพฒนาสามป และการรบรขอมลขาวสารเกยวกบการจดท าแผนพฒนาสามปของประชาชนโดยภาพรวม อยในระดบปานกลาง ประชาชนยงไมใหความสนใจในกจกรรมของเทศบาลเทาทควร การแกไขปญหาของทองถนเกดความลาชา ไมตรงกบความตองการของประชาชนในทองถน ส าหรบปจจยทมความสมพนธกบการมสวนรวมของประชาชน ในการจดท าแผนพฒนาสามปของเทศบาลต าบลแมแจม คอ เพศ อาย และอาชพของประชาชน ส าหรบปจจยทไมมความสมพนธกบการมสวนรวมของประชาชน ในการจดท าแผนพฒนาสามปของเทศบาลต าบลแมแจม คอ ระดบการศกษาและการมต าแหนงหนาททางสงคมในทองถน ปญหาและอปสรรคในการด าเนนงานการจดท าแผนพฒนาสามปของเทศบาลต าบลแมแจม โดยภาพรวมอยในระดบนอย ขอเสนอแนะ ในการสงเสรมใหประชาชนเขามามสวนรวมในการจดท าแผนพฒนาต าบลกบทางเทศบาล คอการทเทศบาลจะตองสงเสรมใหชมชนมความเขมแขง มจตส านกในการรกถนก าเนด ใหความส าคญและใหความรความเขาใจแกประชาชนในเรองการจดท าแผนพฒนาทองถนอยางตอเนอง เพอใหการจดท าแผนพฒนาทองถนมประสทธภาพยงขน สายฝน ตรณาวงษ (2548) ไดท าการศกษา เรอง การจดท าแผนพฒนาต าบลแบบมสวนรวม : ศกษากรณ ต าบลสามบณฑต อ าเภออทย จงหวดพระนครศรอยธยา สรปไดวา ขนตอนและวธการในการจดท าแผนพฒนาต าบลแบบมสวนรวม คอ 1. ระยะกอนการท าแผนพฒนาต าบลแบบมสวนรวม 2. ระยะเกบและวเคราะหขอมลชมชน 3. ระยะการจดท าแผนปฏบตการพฒนาต าบลแบบมสวนรวม การผลกดนแผนสการปฏบต สรปบทเรยน ปญหา และแนวทางแกไขในการจดท าแผนพฒนาต าบลแบบมสวนรวม พบวา ผน าชมชนทเขารวมเวทบางสวนยงไมครอบคลมพนทของหมบานทงหมด

71

บางสวนยงไมใชผทกระตอรอรนในการแกปญหาทแทจรง และขาดความรความเขาใจ ตอการพฒนาชมชนแบบมสวนรวม ซงผวจยใชการประสานความรวมมอกบผน าชมชนเชญกลมตางๆ ในชมชนเขารวมเวท ดวนการใชขอมลจากการส ารวจ และขอมลจากการระดมความคดรวมกนกนวเคราะหขอมลเพอสรางความรวมมอในการแกไขปญหาโดยใชขอสรปของเวทขาวบานเปนแผนในการพฒนา 2. งานวจยทเกยวของขนตอนการน าแผนไปปฏบต

สรศกด วจสตย (2547) ไดท าการศกษา เรอง ประสทธผลของการปฏบตตามแผนและงบประมาณรายจายประจ าปขององคการบรหารสวนต าบล ในเขตอ าเภอแมวาง จงหวดเชยงใหม ผลการศกษาพบวา จดท าและประสานแผนพฒนาของแนวทางการปฏบตไดถกก าหนดไวโดยระเบยบกระทรวงมหาดไทยวาดวยการจดท าและประสานแผนขององคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2546 ก าหนดใหมคณะกรรมการจากภาคประชาชนทคณะผบรหารทองถนคดเลอกไมเกน 5 คน เพอแตงตงเปนคณะกรรมการพฒนาองคการบรหารสวนต าบล และใหผมความรดานการวางแผนพฒนาทองคการบรหารสวนต าบลด าเนนการคดเลอกไมเกน 3 คน เพอแตงตงใหเปนคณะกรรมการสนบสนนการจดท าแผนและคณะกรรมการพฒนาองคการบรหารสวนต าบลกลนกรอง และเหนชอบและน าเสนอผานองคกรตามระเบยบกฎหมายอก 2 องคกร คอ ศนยประสานแผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบลระดบอ าเภอทจะท าการตรวจสอบ วเคราะห ประสานงบโครงการในระดบอ าเภอ ซงจะมผบรหารทกทองถน ซงประกอบไปดวย นายกองคการบรหารสวนต าบล ปลดองคการบรหารสวนต าบลทกแหงในพนทพจารณาใหความเหนชอบ รางแผนยทธศาสตร 5 ป และ แผนพฒนาองคการบรหารสวนต าบลสามป และใหองคการบรหารสวนต าบลพจารณาเหนชอบประกาศใหประชาชนทราบ โดยใหคณะผบรหารองคการบรหารสวนต าบลใชเปนกรอบ และทศทางในการจดท าขอบญญตงบประมาณประจ าปตอป ดงนน นบไดวาการมสวนรวมของผบรหาร สมาชกองคการบรหารสวนต าบล ผน าชมชน พนกงานสวนต าบล ผแทนประชาชนจากประชาชนทวไป จงอยในระดบพนฐานการมสวนรวมตามทกฎหมายก าหนดทงในขนตอนแรก และขนตอนกรวบวนการในความหมายของการปกครองตนเองตามนโยบายของการกระจายอ านาจตามบทบญญตของกฎหมาย เพอเปนการจดสรรผลประโยชนจากแผนงาน/โครงการในรปแบบของแผนและงบประมาณรายจายปะจ าปทก าหนดใหทกภาคสวนโดยเฉพาะภาคประชาชนเขามามสวนเขามามสวนรวมจงสามารถแกไขปญหาของทองถนไดในระดบหนง ผลจากการศกษาขางตนพอจะสรปไดวา ประชาชนมระดบความเหนตอประสทธผลของการปฏบตตามแผนและงบประมาณรายจายประจ าปขององคการบรหารสวนต าบล ในเขตอ าเภอแมวาง จงหวดเชยงใหมมความรสกพงพอใจตอประสทธภาพการปฏบตตามแผนและงบประมาณขององคการบรหารสวนต าบล ในเขตอ าเภอแมวางอยางในเกณฑระดบทสง

72

พกล สจจามรรค (2548) ไดท าการศกษา เรอง ปจจยทมผลตอการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาทองถน : กรณศกษาเทศบาลนครล าปาง อ าเภอเมองล าปาง จงหวดล าปาง ซงการวจยครงนมวตถประสงคเพอใหทราบปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมของประชาชนในพนทเทศบาลนครล าปาง ผลการศกษาพบวา ประเดนการเขามามสวนรวมในการพฒนาเทศบาลนครล าปาง พบวาประชาชนจ านวนมาก มความร พนฐานในเรองสทธ และหนาทตามรฐธรรมนญ สอดคลองกบรฐบาลใหอ านาจหรอกระจายอ านาจไปใหหนวยการปกครองทองถนพบวา กจกรรมทประชาชนเขาไปมสวนรวมมากทสด ไดแก การไปลงคะแนนเสยงเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล และ นายกเทศมนตรนครล าปางแสดงใหเหนวา ประชาชนมความสนใจในความเคลอนไหว และการเปลยนแปลงในทองถน ประเดนการขยายผลการมสวนรวมในการพฒนาเทศบาลนครล าปาง คอการเขาไปมสวนรวมในขนตอนการวางแผน ขนตอนการปฏบตการหรอการด าเนนการ ขนตอนการจดสรรผลประโยชนรวมกน และขนตอนการตดตามประเมนผล ซงผลการศกษาทไดประชาชนไมเขาไปมสวนรวม เพราะมตวแทนหรอเพอนบานเขาไปมสวนรวมอยแลว เทศบาลนครล าปางจะตองกระตน และสงเสรมสนบสนน ใหประชาชนมสวนรวมกระบวนการบรหารจดการ ซง ไดแก การมสวนรวมในการวางแผน และตดสนใจ การมสวนรวมในการด าเนนงาน การมสวนรวมของชมชนในการจดสรรผลประโยชนรวมกนและการมสวนรวมกนและการมสวนรวมในการประเมนผล ภควา มสกะวน (2545) ไดท าการศกษา เรอง สภาพการปฏบตงานของกรรมการสตรหมบานในการพฒนาชมชน ผลการวจยพบวาสภาพการปฏบตงานของกรรมการพฒนาสตรหมบานในการพฒนาชมชนอยในระดบปานกลาง สวนองคประกอบทมความสมพนธกบสภาพการปฏบตงานของกรรมการพฒนาสตรหมบานในการพฒนาชมชน ไดแก วธการคดเลอก ประสบการณการพฒนาการสนบสนนจากเจาหนาทของรฐ การสนบสนนจากผน าทองถน การสนบสนนจากครอบครวรายไดและความรในหนาท สวนการรบรขอมลขาวสาร แหลงขอมลขาวารทมความสมพนธไดแก ผน าทองถน วารสารหรอนตยสาร หนงสอพมพ โทรทศน วทย และหอกระจายขาวแตแหลงขอมลขาวสารทไดรบจากเจาหนาทของรฐ และเพอนบานหรอญาตพนองไมมความสมพนธกบสภาพการปฏบตงานของกรรมการพฒนาสตรหมบานในการพฒนาชมชน ส าหรบแนวทางการปรบปรงและพฒนาการปฏบตงานของกรรมการพฒนาสตรหมบานใหมความสามารถในการปฏบตงานมากยงขนนนคอการสนบสนนใหกรรมการพฒนาสตรหมบานไดรบความรเพมขนทงทางวชาการและการแลกเปลยนประสบการณในการท างานมากขน 3. งานวจยทเกยวของขนตอนการตดตามและประเมนผลแผนพฒนา วฒนชาต วงคชยยา (2551) ไดท าการศกษา เรอง การประเมนแผนการพฒนาทองถนของเทศบาลต าบลทงหวชาง อ าเภอทงหวชาง จงหวดล าพน พบวาผลการประเมนคอ คณะกรรมการจดท าแผนพฒนามความคดเหนดานความสอดคลองของแผน ดานปจจยน าเขา ดานกระบวนการใน

73

การจดท าแผน โดยรวมแลวอยในระดบมากและผานเกณฑการประเมน เมอพจารณารายดาน คอ ดานความสอดคลองของแผนในสวนแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตนนไมผานเกณฑ การประเมน ส าหรบประชาชนมความคดเหนตอ ดานความสอดคลองของแผนกบความตองการของประชาชน โดยรวมผานเกณฑการประเมน เมอพจารณาเปนรายดาน คอ ดานเศรษฐกจและ การทองเทยว ดานสงคมวฒนธรรมและดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไมผานเกณฑ การประเมน ส าหรบดานกระบวนการโดยรวมและรายประเดนแลวไมผานเกณฑการประเมน อยางไรกตามมเพยง 1 ประเดนทผานเกณฑการประเมนคอ การจดล าดบความส าคญของโครงการ สวนดานความพงพอใจในการจดท าแผนโดยรวมผานเกณฑการประเมน

รชน นามบณทต (2546) ไดท าการศกษา เรอง การประเมนหลกสตรสถานศกษาของโรงเรยนเครอขาย สงกดส านกงานการการปะถมศกษาจงหวดขอนแกน พบวา การวจยครงนมวตถประสงคเพอประเมนหลกสตรสถานศกษาเกยวกบองคประกอบดานบรบท ปจจยเบองตน กระบวนการและผลผลตทเกดขนจากการใชหลกสตรสถานศกษา ประชากรทใชในการวจยครงนไดแกผบรหารสถานศกษา จ านวน 9คน ครผสอนจ านวน81คนคระกรรมการสถานศกษาจ านวน45คน นกเรยนจ านวน270คน จากโรงเรยนเครอขายสงกดส านกงานการประถมศกษาจงหวดขอนแกน เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลไดแก แบบตรวจสอบหลกสตรสถานศกษา แบบสมภาษณ แบบสอบถาม สถตในการวเคราะหขอมล ไดแกรอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน

ผลการวจยพบวา 1.การประเมนดานบรบท พบวาความสอดคลองของหลกสตรสถานศกษามการก าหนด

วสยทศน ภารกจ และเปาหมาย สอดคลองกนอยในระดบมาก หลกสตรสถานศกษามความสอดคลองกบหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2544 ทงดาน วสยทศน ภารกจ เปาหมาย คณลกษณะทพงประสงค การก าหนดโครงสราง การจดท าสาระการเรยนร กจกรรมพฒนาผเรยน การออกแบบการเรยนร การจดท าระเบยบการวดและประเมนผล และการบรหารจดการหลกสตร มความสอดคลองกนระดบมาก

2. การประเมนดานปจจยเบองตน พบวาความพรอมของครผสอน ดานครมจ านวนเพยงพออยในระดบปานกลาง สวนครผสอนทมความรตรองกบสาระทสอนนนมจ านวนไมเพยงพอ แตครมประสบการณในการจดการเรยนรทหลากหลายอยในระดบมาก และความพรอมของเอกสารหลกสตร เอกสารประกอบหลกสตรนน พบวาเอกสารหลกสตรทจดท าแลวมครบอยในระดบมากแตเอกสารประกอบหลกสตรและสอการเรยนรมความพรอมในระดบปานกลาง

3. การประเมนดานกระบวนการ พบวาหลกสตรการศกษาไดจดท าจากการมสวนรวมของผบรหารสถานศกษาและครผสอน โดยมการด าเนนการจดท าหลกสตรสถานศกษา จดท าสาระการเรยนรตามขนตอน จดแนวกจกรรมพฒนาผ เรยน จดท าแนวการวดและประเมนผล อยในระดบมาก

74

สวนคณะกรรมการสถานศกษามสวนรวมในการก าหนดวสยทศน การจดสภาพทเออตอการจดการเรยนร การสงเสรมและสนบสนนและการก าหนดคณลกษณะทพงประสงคอยในระดบปานกลางดานการจดกระบวนการเรยนร มการจดการเรยนรทยดผเรยนเปนส าคญ การจดกจกรรมพฒนาผเรยนตามทท าไว การวางแผนจดการเรยนร การจดการเรยนร ตามความคดเหนของครผสอนอยในระดบมาก ดานการจดท าระเบยบการวดและประเมนผลพบวามการจดท าระเบยบการวดและประเมนผลทเหมาะสม มเอกสารการวดและประเมนผลพบวามการจดท าระเบยบการวดและประเมนผล อยในระดบปานกลางและดานการบรหารหลกสตรพบวามการบรการดานวชาการคอการจดตารางเรยนสอดคลองกบโครงสราง การจดครเขาสอนไดเหมาะสม การจดเวลาเรยนในกจกรรมพฒนาผเรยน การมสวนรวมมอในการปฏบตงาน การนเทศตดตามผลอยในระดบมาก สวนการบรหารทวไปมการประชาสมพนธ การสนบสนนอยในระดบปานกลาง

4. การประเมนดานผลผลต พบวา ผบรหารสถานศกษามความพงพอใจตอพฤตกรรมของนกเรยนทมพฤตกรรมดขนหลายๆดานตามคณลกษณะทพงประสงคทแตละโรงเรยนก าหนดเปนคนกลาคด กลาท า กลาแสดงออก สวนคณะกรรมการสถานศกษามความพงพอใจตอการทไดมโอกาสใหความเหนชอบ การสงเสรมสนบสนน การน าวทยากรภายนอกมารวมจดการเรยนรการสบสารจารตประเพณ มความพงพอใจระดบมาก แตดานพฤตกรรมของนกเรยนมความพงพอใจระดบปานกลางและนกเรยนมความพงพอใจในการไดเรยนรจากหลกสตรสถานศกษาทกกจกรรมอยในระดบมาก ยกเวนการจดกจกรรมแนะแนวทอยในระดบปานกลาง

ภคจรา ปกปอง (2546) ไดศกษาวจยเรองการประเมนผลการบรหารขององคการบรหารสวนต าบล ดานการมสวนรวมของประชาชน : ศกษาเฉพาะกรณองคการบรหารสวนต าบลในเขตอ าเภอค าเขอน จงหวดยโสธร พบวาการมสวนรวมของประชาชนโดยรวมและรายดาน 3 ดาน คอ ดานการจดท าแผน ดานกาตดตามและประเมนผล และดานการวมปฏบต มระดบการมสวนรวมอยในระดบปานกลาง ประชาชนทมความแตกตางในเรองวฒการศกษา และอาชพ มระดบการมสวนรวมในการบรหารงานขององคการบรหารสวนต าบลแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 แตประชาชนทมรายไดแตกตางกน มระดบการมสวนรวมไมแตกตางกน