คู่มือ การตรวจสอบความปลอดภัยระบบไฟฟ้าโรงงาน ( ฉบับปรับปรุง ...safetyhubs.com/wp-content/uploads/2018/11/Electrical-inspection-manual... ·

คมอการตรวจสอบความปลอดภยระบบไฟฟาโรงงาน

( ฉบบปรบปรงใหม 2559 )

โครงการสงเสรมและการพฒนาความปลอดภยในโรงงานอตสาหกรรมสานกเทคโนโลยความปลอดภย

กรมโรงงานอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรมwww.diw.go.th

โครงการสงเสรมและการพฒนาความปลอดภยในโรงงานอตสาหกรรม

ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม ค าน า -1

ค ำน ำ

ตามท กฎกระทรวงก าหนดมาตรการความปลอดภยเกยวกบระบบไฟฟาในโรงงาน พ.ศ. 2550 ก าหนดใหผประกอบกจการโรงงานตามประเภทหรอชนดของโรงงานในบญชทายกฎกระทรวงตองจดใหมบคลากรประจ าโรงงาน กรมโรงงานอตสาหกรรม ไดเตรยมความพรอมการปฏบตตามกฎหมาย และพฒนาผประกอบกจการโรงงาน จงไดจดท าคมอการตรวจสอบความปลอดภยระบบไฟฟาโรงงาน ซงประกอบดวยเนอหาสวนทเปนความรพนฐานทางไฟฟา มาตรฐานการตดตงทางไฟฟาทควรทราบ มาตรฐานการตดตงระบบและอปกรณไฟฟาในบรเวณอนตราย และแนวทางการตรวจสอบความปลอดภยระบบไฟฟา โดยไดปรบปรงเนอหาใหสอดคลองกบมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย พ.ศ. 2556 ซงเปนมาตรฐานฉบบใหมลาสดอกดวย

กรมโรงงานอตสาหกรรม ไดจดพมพคมอการตรวจสอบความปลอดภยระบบไฟฟาโรงงาน ( ฉบบปรบปรงใหม 2559 ) จ านวน 500 เลม เพอใชในการขยายผลการฝกอบรม ถายทอดความร และพฒนาความปลอดภยระบบไฟฟาในโรงงานแกผประกอบกจการโรงงาน หวงเปนอยางยงวาคมอฉบบนจะชวยสรางความรความเขาใจพนฐานความปลอดภยระบบไฟฟาแกบคลากรทปฏบตงานในโรงงาน และสามารถน าความรไปพฒนาใหเกดความปลอดภยในโรงงานอยางแทจรง

ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม

มกราคม 2559


ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม สารบญ-1

สารบญ หนา

ค าน า ค าน า-1 บทท 1 ความรพนฐานทางไฟฟา 1-1

1.1 ไฟฟาเบองตน 1-1 1.1.1 ไฟฟาคออะไร 1-1 1.1.2 ค าศพททควรรจก 1-1 1.2 วงจรไฟฟาเบองตน 1-3 1.2.1 กระแสไฟฟาไหลไดอยางไร 1-3 1.2.2 ระบบไฟฟา 1 เฟส 1-4 1.2.3 ระบบไฟฟา 3 เฟส 1-4 1.2.4 ระบบแรงต าของการไฟฟา 1-5 1.2.5 การค านวณพนฐาน 1-6 1.3 การอานแบบไฟฟาแสงสวาง ไฟฟาก าลง และงานควบคมเครองกลไฟฟา 1-8 1.3.1 แบบแผนภาพเสนเดยว 1-9 1.3.2 แบบแสดงต าแหนง 1-10 1.3.3 แบบการเดนสาย 1-11 1.3.4 แบบวงจรควบคม 1-11 1.4 การอานและใชเครองวดไฟฟา 1-12 1.4.1 มลตมเตอร 1-12 1.4.2 กโลวตตวตตเอาวมเตอร 1-16

1.4.3 เครองวดชนดคลองสายหรอแคลมออนมเตอร 1-17 1.4.4 เมกโอหมมเตอร 1-18 1.5 ความรพนฐานเกยวกบอปกรณไฟฟา 1-19 1.5.1 หมอแปลงไฟฟา 1-19 1.5.2 มอเตอรไฟฟากระแสตรง 1-27 1.5.3 มอเตอรไฟฟากระแสสลบ 1-31 1.5.4 การปองกนมอเตอร 1-34 1.5.5 เครองควบคมมอเตอร 1-37 1.5.6 เครองก าเนดไฟฟา 1-40 1.5.7 การสองสวาง 1-41 1.6 อนตรายจากไฟฟา 1-48



1.6.1 ไฟฟาดด

หนา 1-48

1.6.2 ประกายไฟจากอารก 1-55 1.6.3 การระเบดจากอารก 1-56 1.7 ความปลอดภยทางไฟฟาในสถานทท างาน 1.7.1 ขอบเขตพนทปองกนอนตรายจากไฟฟา 1.7.2 อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล 1.8 ไฟฟาสถต

1-57 1-57 1-60 1-61

1.8.1 การเกดไฟฟาสถต 1-61 1.8.2 เพลงไหมจากไฟฟาสถต 1-62 1.8.3 แนวทางการปองกน 1-62

บทท 2 มาตรฐานการตดตงทางไฟฟา 2.1 ขอก าหนดทวไปในการตดตงทางไฟฟา 2-1 2.1.1 การเดนสายไฟฟาส าหรบระบบทมแรงดนตางกน 2-1 2.1.2 การปองกนความเสยหายทางกายภาพ 2-1 2.1.3 การเดนสายใตดน 2-2 2.1.4 การตดตงวสดและการจบยด 2-4 2.1.5 การปองกนไมใหเกดกระแสเหนยวน าในเครองหอหมหรอชองเดนสายโลหะ 2-4 2.1.6 จ านวนสายไฟฟาในทอรอยสายไฟฟา 2-6 2.1.7 การปองกนไฟลกลาม 2-6 2.1.8 การปองกนการถายเทอากาศทอณหภมตางกน 2-7 2.1.9 การเดนสายควบ 2-7 2.2 มาตรฐานสายไฟฟาและบรภณฑไฟฟา 2-8 2.2.1 มาตรฐานสายไฟฟาแรงต า 2-8 2.2.2 ชนดของสายไฟฟาและการใชงาน 2-9 2.2.3 ขนาดกระแสของสายไฟฟา 2-11 2.2.4 มาตรฐานบรภณฑไฟฟา 2-26 2.3 ขอก าหนดการเดนสายและวสด 2-34 2.3.1 การเดนสายรอยทอโลหะชนด EMT, IMC และ RSC 2-34 2.3.2 การเดนสายในทอโลหะออน (flexible metal conduit) 2-36 2.3.3 การเดนสายในทอโลหะออนกนของเหลว 2-37 2.3.4 การเดนสายในทออโลหะแขง (rigid nonmetallic conduit) 2-38



2.3.5 การเดนสายในรางเดนสาย (wireways)

หนา 2-39

2.3.6 การเดนสายบนรางเคเบล 2-41 2.4 การตอลงดน 2-43 2.4.1 การตอลงดนของระบบไฟฟา 2-44 2.4.2 การตอลงดนของอปกรณหรอบรภณฑไฟฟา 2-46 2.4.3 อปกรณ(บรภณฑ)ไฟฟาทตองตอลงดน 2-52 2.4.4 หลกดน 2-54 2.4.5 ความตอเนองของระบบสายดน 2-54 2.5 การวดคาความตานทานการตอลงดน 2-55

บทท 3 มาตรฐานการตดตงระบบและอปกรณไฟฟาในบรเวณอนตราย 3-1 3.1 การจ าแนกบรเวณอนตราย 3-1 3.2 การจ าแนกเปนประเภทและแบบ 3-2 3.2.1 บรเวณอนตรายประเภทท 1 3-2 3.2.2 บรเวณอนตรายประเภทท 2 3-3 3.2.3 บรเวณอนตรายประเภทท 3 3-4 3.3 การจ าแนกเปนประเภทและโซน 3-5 3.3.1 บรเวณอนตรายประเภทท 1 โซน 0 3-6 3.3.2 บรเวณอนตรายประเภทท 1 โซน 1 3-6 3.3.3 บรเวณอนตรายประเภทท 1 โซน 2 3-6 3.4 วธเดนสายส าหรบการจ าแนกเปนประเภทและแบบ 3-7 3.4.1 การเดนสายส าหรบบรเวณอนตรายตามการจ าแนกเปนประเภทและแบบ 3-7 3.4.2 การปดผนก 3-9 3.4.3 การปดผนกเคเบล 3-10 3.5 วธเดนสายส าหรบการจ าแนกเปนประเภทและโซน 3-11 3.5.1 การเดนสายส าหรบบรเวณอนตรายประเภทท 1 โซน 0 3-12 3.5.2 การเดนสายส าหรบบรเวณอนตรายประเภทท 1 โซน 1 และ โซน 2 3-12 3.6 การเลอกอปกรณไฟฟาทใชในบรเวณอนตราย 3-13



หนา ภาคผนวก ก รางแบบบนทกขอมลดานความปลอดภยระบบไฟฟาในโรงงาน ทายประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง มาตรการความปลอดภย ทเกยวกบระบบไฟฟาในโรงงาน พ.ศ. 2551

ก-1

ภาคผนวก ข คาความสองสวางตามประกาศกระทรวงอตสาหกรรม ข-1 ภาคผนวก ค งานบรการและซอมเครองใชไฟฟา ค-1 บรรณานกรม บรรณานกรม-1



สารบญตาราง หนา ตารางท 1.1 สญลกษณแสดงการระบายความรอน 1-22 ตารางท 1.2 ลกษณะการระบายความรอน 1-23 ตารางท 1.3 ขนาดปรบตงสงสดของเครองปองกนกระแสเกนส าหรบหมอแปลง 1-23 ตารางท 1.4 ชนการใชงาน (Utilization Categories) ตามาตรฐาน IEC 1-39 ตารางท 1.5 มาตรฐานความเขมของแสงสวาง ณ บรเวณพนททวไปของอาคาร 1-45 ตารางท 1.6 การตอบสนองตอกระแสไฟฟาของบคคล 1-50 ตารางท 1.7 Degree of Protection ตามมาตรฐาน IEC 60529 และ มอก. 513-2553 1-53 ตารางท 1.8 ขอบเขตพนทการเขาใกลสวนของวงจรไฟฟาหรอตวน าไฟฟาทมไฟเพอกน ไฟฟาดด ตารางท 2.1 ความลกในการตดตงใตดน ส าหรบระบบแรงต า

1-59

2-2 ตารางท 2.2 พนทหนาตดสงสดรวมของสายไฟทกเสนคดเปนรอยละเทยบกบ พนทหนาตดของทอ

2-6

ตารางท 2.3 การเลอกใชตารางขนาดกระแสของสายไฟฟา 2-12 ตารางท 2.4 รปแบบการตดตง 2-13 ตารางท 2.5 ขนาดกระแสของสายไฟฟาทองแดงหมฉนวน PVC ม/ไมมเปลอกนอก ขนาด แรงดน (U0/U) ไมเกน 0.6/1 kV. อณหภมตวน า 70OC อณหภมโดยรอบ 40OC เดนรอยทอ ในอากาศ

2-14

ตารางท 2.6 ขนาดกระแสของสายไฟฟาตวน าทองแดงหมฉนวน มเปลอกนอก ขนาดแรงดน (U0/U) ไมเกน 0.6/1 kV. อณหภมตวน า 70OC หรอ 90OC อณหภมโดยรอบ 40OC เดนเกาะผนงในอากาศ

2-15

ตารางท 2.7 ขนาดกระแสของสายไฟฟาตวน าทองแดงแกนเดยวหมฉนวน PVC ขนาด แรงดน (U0/U) ไมเกน 450/750 V. อณหภมตวน า 70OC อณหภมโดยรอบ 40OC เดนบนฉนวนลกถวยในอากาศ

2-16

ตารางท 2.8 ขนาดกระแสของสายไฟฟาตวน าทองแดงหมฉนวน XLPE มเปลอกนอก ขนาดแรงดน (U0/U) ไมเกน 0.6/1 kV. อณหภมตวน า 90OC อณหภม โดยรอบ 40OC เดนรอยในทอในอากาศ ตารางท 2.9 ขนาดกระแสของสายไฟฟาตวน าทองแดงหมฉนวน PVC มเปลอกนอก ขนาดแรงดน (U0/U) ไมเกน 0.6/1 kV. อณหภมตวน า 70OC อณหภม โดยรอบ 40OC วางบนรางเคเบลแบบระบายอากาศไมมฝาปด หรอราง เคเบลแบบบนได

2-17 2-18



ตารางท 2.10 ขนาดกระแสของสายไฟฟาตวน าทองแดงหมฉนวน XLPE มเปลอกนอก ขนาดแรงดน (U0/U) ไมเกน 0.6/1 kV. อณหภมตวน า 90OC อณหภม โดยรอบ 40OC วางบนรางเคเบลแบบระบายอากาศ ไมมฝาปด หรอราง เคเบลแบบบนได

หนา 2-19

ตารางท 2.11 ตวคณคาอณหภมโดยรอบทแตกตางจาก 40OC ใชกบคาขนาดกระแสของเคเบล เมอเดนในอากาศ ตารางท 2.12 ตวคณปรบคาขนาดกระแสเนองจากจ านวนสาย ทน ากระแสในชองเดนสายไฟฟาเดยวกนมากกวา 1 กลมวงจร ตารางท 2.13 ตวคณปรบคาขนาดกระแสส าหรบสายเคเบลแกนเดยววางบนรางเคเบล เปนกลมมากกวา 1 วงจร ตารางท 2.14 ตวคณปรบคาขนาดกระแสส าหรบสายเคเบลหลายแกนวางบนรางเคเบล เปนกลมมากกวา 1 วงจร ตารางท 2.15 ขนาดต าสดของสายตอหลกดนของระบบไฟฟากระแสสลบ

2-20 2-21 2-22 2-23 2-49

ตารางท 2.16 ขนาดต าสดของสายดนของอปกรณไฟฟา ตารางท 2.17 ตวคณปรบคาความตานทานเมอจ านวนหลกดนเพม ตารางท 3.1 เทคนคการปองกนของอปกรณไฟฟาและบรเวณอนตรายทใชได (ตามการจ าแนกเปนประเภทและแบบ)

2-49 2-57 3-14

ตารางท 3.2 เทคนคการปองกนของอปกรณไฟฟาและบรเวณอนตรายทใชได (ตามการจ าแนกเปนประเภทและโซน)

3-15

ตารางท 3.3 สญลกษณอณหภมสทผวของอปกรณไฟฟา (ตามการจ าแนกเปนประเภท และแบบ)

3-16

ตารางท 3.4 สญลกษณอณหภมทผวของอปกรณไฟฟา (ตามการจ าแนกเปนประเภท และโซน) ตารางท 3.5 ตวอยางการแบงกลมสารไวไฟประเภทกาซหรอไอระเหยตามมาตรฐาน NEC และ IEC

3-16

3-18



สารบญรป หนา รปท 1.1 วงจรแสดงการไหลของกระแสไฟฟา 1-3 รปท 1.2 กระแสไฟฟาไหลไมไดเมอปดสวตช 1-3 รปท 1.3 กระแสไฟฟาไหลไดเมอเปดสวตช 1-3 รปท 1.4 วงจร 1 เฟส 2 สาย 1-4 รปท 1.5 วงจร 3 เฟส 4 สาย 1-5 รปท 1.6 การจายไฟฟาแบบ 3 เฟส 4 สาย 1-5 รปท 1.7 วงจรอนกรม 1-7 รปท 1.8 วงจรขนาน 1-7 รปท 1.9 ตวอยางแผนภาพเสนเดยว 1-9 รปท 1.10 ตวอยางของแบบแสดงต าแหนง 1-10 รปท 1.11 ตวอยางแบบแสงสวาง 1-10 รปท 1.12 ตวอยางแบบการเดนสายวงจรมอเตอร 1-11 รปท 1.13 ตวอยางวงจรควบคมของรปท 1.12 1-12 รปท 1.14 ตวอยางเครองวดมลตมเตอร 1-13 รปท 1.15 ซเลกเตอรสวตช 1-13 รปท 1.16 การแสดงคาวดแรงดนกระแสตรงและกระแสสลบ 1-14 รปท 1.17 การแสดงคาวดกระแสตรง 1-15 รปท 1.18 หนาปดแสดงคาความตานทาน 1-16 รปท 1.19 วงจรกโลวตตเอาวมเตอร 1-16 รปท 1.20 ตวอยางเครองวดชนดคลองสาย 1-17 รปท 1.21 การวดกระแสไฟฟาสลบดวยเครองวดชนดคลองสาย 1-17 รปท 1.22 เมกโอหมมเตอร 1-18 รปท 1.23 ตวอยางการวดคาความตานทานฉนวนของสายไฟฟาชนดหลายแกน 1-19 รปท 1.24 สวนประกอบของหมอแปลงไฟฟา 1-19 รปท 1.25 วงจรหมอแปลง 1 เฟส 1-20 รปท 1.26 ตวอยางการน าหมอแปลง 1 เฟส มาตอเปนแบบเดลตา-วาย 1-20 รปท 1.27 ตวอยางหมอแปลง 3 เฟส แบบเดลตา-วาย 1-21 รปท 1.28 ตวอยางหองหมอแปลง 1-25 รปท 1.29 ตวอยางนงรานหมอแปลง รปท 1.30 ตวอยางฐานเสาของนงรานหมอแปลงขนาด 4.5 ตน

1-26 1-27



รปท 1.31 ขดลวดพนอยรอบขวแมเหลก

หนา 1-28

รปท 1.32 การหมนและการเปลยนขวแมเหลกของมอเตอรกระแสตรง 1-28 รปท 1.33 คอมมวเตเตอรและอาเมเจอร 1-29 รปท 1.34 ตวอยางแปรงถาน 1-29 รปท 1.35 โครงสรางของซรมอเตอร 1-30 รปท 1.36 วงจรซรมอเตอร 1-30 รปท 1.37 วงจรมอเตอรแบบขนาน (shunt motor) 1-30 รปท 1.38 วงจรมอเตอรแบบผสม 1-31 รปท 1.39 วงจรสปลตเฟสมอเตอร 1-32 รปท 1.40 การกลบทางหมนของสปลตเฟสมอเตอร 1-32 รปท 1.41 วงจรและการปรบความเรวของคาปาซเตอรมอเตอร 1-32 รปท 1.42 การกลบทางหมนของมอเตอรชนดยนเวอรแซล 1-33 รปท 1.43 วงจรมอเตอร 1-35 รปท 1.44 เวลาในการปลดวงจรของโอเวอรโหลดรเลย Class ตาง ๆ 1-36 รปท 1.45 เครองปองกนอณหภมสงเกน 1-37 รปท 1.46 เครองก าเนดไฟฟา 1-40 รปท 1.47 โครงสรางหลอดอนแคนเดสเซนต (หลอดไส) 1-42 รปท 1.48 วงจรหลอดฟลออเรสเซนต 1-43 รปท 1.49 ตวอยางหลอดคอมแพกฟลออเรสเซนต 1-44 รปท 1.50 วงจรการเกดไฟฟาดด 1-48 รปท 1.51 เสนทางไหลของกระแสไฟฟาผานบคคล 1-49 รปท 1.52 ตวอยางการสมผสโดยตรง 1-51 รปท 1.53 ตวอยางอปกรณคมครองภยสวนบคคล 1-52 รปท 1.54 ตวอยางการสมผสโดยออมเนองจากไฟรวทเครองซกผา 1-54 รปท 1.55 ตวอยางเครองหมายฉนวน 2 ชน 1-55 รปท 1.56 ตวอยางความเสยหายจากการระเบดจากอารก 1-56 รปท 1.57 ขอบเขตพนทตาง ๆ ตามมาตรฐาน NFPA 70E รปท 1.58 ขนตอนการเลอกใชวธปองกนอนตรายจากไฟฟา รปท 1.59 การเกดไฟฟาสถต

1-57 1-60 1-61

รปท 1.60 การตอฝาก 1-63 รปท 1.61 การตอลงดนเพอลดการเกดประกายไฟ 1-63



หนา รปท 1.62 ตวอยางการตอลงดนถงน ามนเพอการคายประจ 1-63 รปท 2.1 ตวอยางการตอสายใตดนแรงต า 2-2 รปท 2.2 ตวอยางการเดนสายใตดน 2-3 รปท 2.3 การใชหวงเหาเพอปองกนน าเขาทอ 2-3 รปท 2.4 ตวอยางการปองกนสายช ารด 2-4 รปท 2.5 ในทอเดยวกนตองมสายครบทกเฟสรวมสายนวทรลและสายดน 2-5 รปท 2.6 ตวอยางการเดนสายทไมถกตอง (รอยสายเฟสละทอ) 2-5 รปท 2.7 การปองกนกระแสเหนยวน าเมอเดนสายผานรของแผนโลหะ 2-5 รปท 2.8 ตวอยางการรอยสายทไมถกตอง (ไมรวมในรเดยวกน) 2-5 รปท 2.9 ตวอยางการอดเพอปองกนไฟลกลาม 2-7 รปท 2.10 การตดตงซลเพอปองกนการไหลเวยนของอากาศ 2-7 รปท 2.11 การเดนสายควบและการแบงไหลกระแส 2-8 รปท 2.12 สายรหสชนด VAF 2-9 รปท 2.13 สายรหสชนด IEC 01 2-9 รปท 2.14 สายรหสชนด IEC 10 2-10 รปท 2.15 สายรหสชนด NYY 2-10 รปท 2.16 สายรหสชนด VCT 2-11 รปท 2.17 สาย CV 2-11 รปท 2.18 ตวอยางแผงเมนสวตชขนาดเลกและใหญ 2-27 รปท 2.19 ตวอยางแผงยอย 2-27 รปท 2.20 เซฟตสวตช 2-28 รปท 2.21 ตวอยางเซอรกตเบรกเกอรแบบตาง ๆ 2-28 รปท 2.22 การท างานดวยความรอน 2-29 รปท 2.23 การท างานดวยอ านาจแมเหลก 2-29 รปท 2.24 ฟวสแรงต าแบบตาง ๆ 2-30 รปท 2.25 วงจรใชงานสวตช 2 ทาง 2-31 รปท 2.26 วงจรใชงานสวตช 3 ทาง 2-31 รปท 2.27 รปเตาเสยบและเตารบแบบตาง ๆ 2-32 รปท 2.28 ขวเตารบชนดมขวสายดน 2-32 รปท 2.29 ขอตอเกลยวชนดปลายเรยว 2-35 รปท 2.30 ตวอยางการจบยดทอแบบตางๆ 2-35



หนา รปท 2.31 ตวอยางการใชบชชงเมอเดนทอเขากลองตอสาย 2-36 รปท 2.32 ตวอยางการใชทอรอยสายโลหะออนเขาดวงโคม 2-36 รปท 2.33 ตวอยางการตดตงใชงานรางเดนสาย 2-39 รปท 2.34 รางเคเบล 2-41 รปท 2.35 ตวอยางการวางสายแบบตาง ๆ บนรางเคเบล 2-42 รปท 2.36 ตวอยางการวางสายและการมดสายบนรางเคเบล 2-43 รปท 2.37 ระบบการตอลงดน 2-43 รปท 2.38 การตอลงดนของระบบไฟฟาทหมอแปลงไฟฟา 2-44 รปท 2.39 การตอลงดนของระบบไฟฟาทเมนสวตชในอาคาร 2-45 รปท 2.40 การตอลงดนของเครองก าเนดไฟฟา เมอใชสวตชสบถายชนด 4 ขว 2-45 รปท 2.41 การตอลงดนของเครองก าเนดไฟฟา เมอใชสวตชสบถายชนด 3 ขว 2-46 รปท 2.42 การตอลงดนของอปกรณไฟฟา 2-46 รปท 2.43 การตอลงดนทไมถกตอง 2-47 รปท 2.44 วงจรการตอลงดนและการตอฝาก 2-47 รปท 2.45 สายตอฝากดานไฟเขา 2-50 รปท 2.46 อยหางจากระยะเออมมอถง ไมตองตอลงดน 2-53 รปท 2.47 ความตอเนองของระบบสายดน 2-54 รปท 2.48 ตวอยางเครองวดคาความตานทานการตอลงดน 2-55 รปท 2.49 ตวอยางการตอสายเครองวดคาความตานทานการตอลงดน 2-56 รปท 2.50 การปกหลกดนเพมเพอลดคาความตานทาน 2-56 รปท 3.1 บรเวณทจดเปนบรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 2 3-3 รปท 3.2 บรเวณอนตรายประเภทท 2 แบบท 1 3-4 รปท 3.3 บรเวณอนตรายประเภทท 3 แบบท 1 3-5 รปท 3.4 บรเวณอนตรายประเภทท 3 แบบท 2 3-5 รปท 3.5 รปการระบายกาซ 3-8 รปท 3.6 ตวอยางสายเคเบลชนดเอมไอ 3-8 รปท 3.7 ตวอยางการปดผนกทอกอนเขาสวตชซงตดตงนอกบรเวณอนตราย 3-10 รปท 3.8 ตวอยางการปดผนกทอ เมอเดนออกจากบรเวณอนตราย 3-10 รปท 3.9 ตวอยางเคเบลแกลน 3-13 รปท 3.10 การตดตงใชงานเคเบลแกลน 3-13


ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม 1-1

บทท 1 ความรพนฐานทางไฟฟา

1.1 ไฟฟาเบองตน 1.1.1 ไฟฟาคออะไร การไหลของกระแสไฟฟา คอ การเคลอนทของอเลกตรอนจากจดหนงไปยงอกจดหนง

อเลกตรอนของวตถแตละชนดมแรงยดเหนยวกบแกนกลางของอะตอมไมเทากน วตถทอเลกตรอนมแรงยดเหนยวนอยกจะหลดออกและเคลอนทไดงาย กระแสไฟฟาจงไหลผานไดงายวตถเหลานเชน เงน ทองแดง อะลมเนยม และเหลก เปนตน วตถเหลานเราจงเรยกวาตวน าไฟฟา สวนวตถทมแรงยดเหนยวสงกจะหลดออกและเคลอนทไดยาก กระแสไฟฟาจงไหลผานไดยากวตถเหลาน เชน กระดาษ ยาง พลาสตก ไมแหง เปนตน เราเรยกวตถเหลานวาฉนวนไฟฟา

ไฟฟาไมสามารถน าไปใชงานไดโดยตรง จ าเปนตองเปลยนเปนพลงงานในรปอนเชน พลงงานกล แสง เสยง และความรอน เครองใชไฟฟาจงเปนอปกรณทท าหนาทเปลยนพลงงานไฟฟาดงกลาว

1.1.2 ค าศพททควรรจก แรงดน คอ ความสามารถในการผลก ดน ใหกระแสไฟฟาไหลผานตวน าไฟฟา คา

แรงดนไฟฟาเปนการเปรยบเทยบกนระหวางตวน าสองเสนหรอระหวาง 2 จดในวงจรเดยวกนซงจะมกระแสไฟฟาไหลอยระหวางสองจดนน แรงดนไฟฟามหนวยเปนโวลต (volt) หรอ กโลโวลต (kilovolt) (1 กโลโวลต เทากบ 1,000 โวลต) ใชอกษรยอวา V และ kV ตามล าดบ

กระแส คอ อเลกตรอนทไหลในตวน าไฟฟา มหนวยเปนแอมแปร หนวยทใหญกวาคอกโลแอมแปร (1 กโลแอมแปร เทากบ 1,000 แอมแปร) หนวยทเลกกวา คอมลลแอมแปร (1 แอมแปรเทากบ 1,000 มลลแอมแปร) มลลแอมแปรใชอกษรยอวา mA แอมแปร ใชอกษรยอวา A และกโลแอมแปรใชอกษรยอวา kA

วตต หรอ กโลวตต คอ หนวยวดก าลงไฟฟาทเปลยนจากไฟฟาเปนก าลงงานอยางอนเชนพลงงานแสง ความรอน และพลงงานกล (1 กโลวตต เทากบ 1,000 วตต) กโลวตตใชอกษรยอวา kW และวตตใชอกษรยอวา W

กโลวตต-ชวโมง คอ หนวยทใชวดพลงงานไฟฟาทใชใน 1 ชวโมงอาจเรยกอกอยางวา หนวย (unit) หนงหนวยกคอหนงกโลวตต-ชวโมง ซงกคอตวเลขทขนทเครองวดหนวยไฟฟาของการไฟฟาทใชส าหรบคดคาไฟฟานนเอง

เควเอ คอ หนวยของก าลงไฟฟาทแหลงจายไฟฟาจายใหโหลด เปนผลคณของแรงดนกบกระแส แลวหารดวย 1,0000 ก าลงไฟฟานอาจเปลยนเปนก าลงงานทสามารถน าไปใชงานไดไมทงหมด ใชอกษรยอวา kVA ( ก าลงงานทสามารถน าไปใชงานได คอ กโลวตต โดยมความสมพนธกบเควเอ คอ กโลวตต = เควเอ x ตวประกอบก าลง )



ตวประกอบก าลง คอ คาอตราสวนของก าลงไฟฟา 2 ชนด คอ วตตตอวเอ หรอ กโลวตต

ตอเควเอ ใชอกษรยอวา PF ( หรอ Cos θ ) เปนปรมาณทไมมหนวย อปกรณไฟฟาแตละชนดมกจะมคาตวประกอบก าลงแตกตางกนไป เปนคาทใชเฉพาะในวงจรไฟฟากระแสสลบ

แรงมา คอ หนวยวดความสามารถการท างานของเครองจกร ในทางไฟฟามกจะหมาย ถงมอเตอร ใชอกษรยอวา HP แรงมาสามารถเทยบกบก าลงทางไฟฟาไดคอหนงแรงมาเทากบ 746 วตต

เฟส คอ ชนดของการจายไฟฟากระแสสลบ จ านวนเฟสคอจ านวนสายเสนทมไฟ ปกตระบบไฟฟาทมใชทวไปคอระบบไฟฟา 1 เฟส และ 3 เฟส

ไฟฟาสถต คอ ไฟฟาทปกตไมมการเคลอนท อยในภาพทเปนประจไฟฟาอยในวตถ เกดจากการเสยดสของวตถ เชนจากการเสยดสของละอองน าในอากาศเกดเปนไฟฟาสถตบนกอนเมฆ ประจไฟฟามทงชนดบวกและลบ เมอวตถมประจตางกนเขามาอยใกลกนในระยะทหนงกจะเกดการคายประจ การคายประจระหวางกอนเมฆเกดเปนประกายไฟและมเสยงดง เราเรยกวาฟารอง

ไฟฟากระแส คอ ไฟฟาทมการไหลของกระแสไฟฟาผานตวน าไฟฟา ตวอยางตวน าไฟฟาทเหนไดทวไปคอสายไฟฟา

ไฟฟากระแสสลบ คอ ระบบไฟฟาทการไหลของกระแสไฟฟาเปลยนทศทางกลบไปกลบมาตลอดเวลา ไฟฟากระแสสลบนจงมการเปลยนขวจากบวกเปนลบ และลบเปนบวกตลอดเวลา ไฟฟาทใชในบานเรอนทวไปเปนไฟฟากระแสสลบ มการเปลยนขว 50 รอบใน 1 วนาท เรยกวา 50 เฮรตซ (Hz) ไฟฟากระแสสลบเขยนแทนดวยอกษรยอวา AC สาเหตทนยมใชไฟฟากระแสสลบเพราะสามารถเปลยนแรงดนใหสงขนหรอต าลงไดงาย โดยใชหมอแปลงไฟฟา ท าใหสามารถสงพลงงานไฟฟาไปไดไกล และปรมาณมาก ๆ

ไฟฟากระแสตรง คอ ระบบไฟฟาทมขวแนนอนวาเปนบวกหรอลบ ไมมการเปลยนขว กระแสไฟฟากจะไหลไปทศทางเดยวตลอดเวลาเชนแบตเตอรรถยนตและถานไฟฉาย เขยนแทนดวยอกษรยอวา DC

วงจรไฟฟา คอ เสนทางเดนของกระแสไฟฟา เรมจากแหลงจายไฟฟาผานตวน า โหลด และไหลกลบมาครบวงจรทแหลงจายไฟฟาตวเดม กระแสไฟฟาจะไหลไดวงจรตองตอเนองตลอดเรยกวาครบวงจร

โหลด ( Load ) คอ อปกรณหรอเครองใชไฟฟาทเปลยนไฟฟาเปนก าลงงานอยางอน เพอใชงานเชน หลอดไฟฟา หมอหงขาวไฟฟา และมอเตอรไฟฟา เปนตน

ตวน า คอ สงทยอมใหกระแสไฟฟาไหลผานไดโดยงาย ปกตจะเปนโลหะเชน เงน ทองแดง อะลมเนยม วตถแตละชนดจะมความสามารถในการน ากระแสไดไมเทากน เงนจะมความสามารถในการน ากระแสสงกวาทองแดง และทองแดงจะสงกวาอะลมเนยม สายไฟฟาถอวาเปนตวน าไฟฟา

ความตานทาน คอ ตวทตานการไหลของกระแสไฟฟา ซงจะตรงขามกบตวน า โหลดตาง ๆ จะมสภาพเปนความตานทาน มหนวยเปนโอหม ถาความตานทานมคาสงมากจะเรยกวาฉนวนไฟฟา



1.2 วงจรไฟฟาเบองตน 1.2.1 กระแสไฟฟาไหลไดอยางไร กระแสไฟฟาจะไหลไดตองมแรงดนไฟฟาและตวน าไฟฟา

และกระแสไฟฟาจะไหลไดตองไหลจนครบวงจร หมายความวากระแสไฟฟาจะเรมไหลออกจากแหลงจายไฟฟา ผานตวน า และไหลกลบมายงแหลงจายไฟฟาตวเดมอก เรยกวาไหลครบวงจร ระหวางทางทกระแสไฟฟาไหลอาจผานอยางอนอกเชนเครองใชไฟฟา และเครองวดฯ เปนตน

รปท 1.1 วงจรแสดงการไหลของกระแสไฟฟา

ในวงจรไฟฟา ถาเราตดทางเดนของกระไฟฟาโดยการท าใหตวน าไฟฟาขาดออกจากกน กระแสไฟฟากจะไหลผานไมได โหลดเชนหลอดไฟจะใชงานไมได ในทางปฏบตเราจงการควบคมการไหลของกระแสไฟฟาโดยใชสวตชนนเอง

รปท 1.2 กระแสไฟฟาไหลไมไดเมอปดสวตช

รปท 1.3 กระแสไฟฟาไหลไดเมอเปดสวตช

แหลงจายไฟ

สวตช

หลอดไฟไมตด


สวตช

หลอดไฟสวาง กระแส

กระแส


โหลด

สายไฟฟา

(หลอดไฟฟา)



ในการใชงานจรง แหลงจายไฟจะมาจากการไฟฟาคอมสายไฟฟามา 2 เสน ส าหรบวงจร 1 เฟส หรอ 4 เสน ส าหรบวงจร 3 เฟส และในการใชงานนนโหลดจะตองตอจากแหลงจายไฟและกลบไปยงแหลงจายไฟโดยไมผานโหลดอนอก แตสามารถตอผานสวตช หรอเครองวดไฟฟาได

1.2.2 ระบบไฟฟา 1 เฟส คอระบบไฟฟาทจายมา 2 เสน ประกอบดวยสายเสนทมไฟหนงเสนเรยกวาสายเสนเฟสหรอเสนไฟ เขยนแทนตวอกษรยอวา L หรอ P และอกเสนทเหลอไมมไฟเรยกวาสายศนย หรอสายนวทรล (neutral) เขยนแทนดวยอกษรยอวา N ทดสอบไดโดยใชไขควงวดไฟ สายเสนเฟสหรอเสนไฟเมอใชไขควงวดไฟแตะหรอสมผสหลอดไฟเรองแสงทภายในไขควงจะตด ส าหรบสายนวทรลจะไมตด ไฟฟาทจายในบานอยอาศยจะวดแรงดนไฟฟาระหวางสาย L และ N ไดคาประมาณ 220 โวลต ในการใชงานจะตองตอไปใชงานทง 2 เสน

รปท 1.4 วงจร 1 เฟส 2 สาย

1.2.3 ระบบไฟฟา 3 เฟส ระบบไฟฟา 3 เฟส ม 2 แบบคอ แบบทม 3 สาย และ 4 สาย ระบบ 3 เฟส เปนระบบทมสายเสนไฟจ านวน 3 เสน ส าหรบระบบ 3 เฟส 4 สาย จะมสายนวทรลเพมขนมาอกหนงเสนจงมสายรวม 4 เสน สายนวทรลนเรยกอกอยางวาสายศนยเพราะมแรงดนไฟฟาเปนศนยเมอวดเทยบกบดน ในการใชงานจรงสายเสนศนยอาจมแรงดนไฟฟาบางเนองจากมกระแสไฟฟาไหลในสายเพราะโหลดทตอแตละเฟสมคาไมเทากน ระบบ 3 เฟส ของการไฟฟาทจายมาตามอาคารบานเรอนทวไปเปนชนด 4 สาย ในการใชงานสามารถตอใชงานเปนระบบ 1 เฟสได โดยการตอจากเฟสใดเฟสหนงและสายนวทรลอกหนงเสน แรงดนไฟฟาระหวางสายเฟสเสนใดเสนหนงกบสายนวทรลมคาประมาณ 220 โวลต และแรงดนระหวางสายเสนเฟสดวยกนมคาประมาณ 380 โวลต ระบบนจงเรยกวาระบบ 3 เฟส 4 สาย แรงดนไฟฟา 380/220 โวลต ระบบนมขอดคอสามารถจายก าลงไฟฟาไดมากกวาระบบ 1 เฟส จงเหมาะกบสถานททตองการใชไฟมาก ๆ เชนอาคารพาณชย อตสาหกรรมขนาดเลก เปนตน สถานททมความตองการใชไฟฟาสงขนไปอกกจะตองใชไฟฟาเปนระบบแรงสงซงผใชไฟฟาตองตงหมอแปลงเองเพอปรบแรงดนใหไดตามทตองการใชงาน

หมอแปลง

สายดน

สายแรงสง

สายแรงต า

วดแรงดนได ประมาณ 220 โวลต

หลอดเรองแสงไมตด

หลอดเรองแสงสวาง



รปท 1.5 วงจร 3 เฟส 4 สาย

1.2.4 ระบบแรงต าของการไฟฟา โดยทวไปการไฟฟาจะตดตงหมอแปลงไฟฟาเพอปรบ

แรงดนไฟฟาใหเหมาะสมกบการใชงานและจายไปยงบานเรอนหรอสถานททวไปซงเปนระบบแรงดนต า แบงออกเปน 2 ระบบ คอ

1. ระบบ 1 เฟส แรงดน 220 โวลต ระบบนการไฟฟาจะตงหมอแปลงปรบแรงดนจากแรงดนสงเปนแรงดนต า 220 โวลต 2 สาย เพอจายไฟใหผใชไฟฟาทมปรมาณการใชไฟฟาไมมากนก ผใชไฟฟาทตองการใชไฟกจะตอสายผานเครองวดหนวยไฟฟาของการไฟฟาไปใชไดเลย

2. ระบบ 3 เฟส แรงดน 380 โวลต เรยกกนทวไปวาระบบ 3 เฟส 4 สาย แรงดน 380/220 โวลต ระบบแรงต าแบบนจะจายไฟใหผใชไฟไดทงผทตองการจะใชไฟ 220 โวลต 1 เฟส และ 380 โวลต 3 เฟส

รปท 1.6 การจายไฟฟาแบบ 3 เฟส 4 สาย


สายดน

สายแรงสง สายแรงต า

380 โวลต

380 โวลต 380 โวลต

220 โวลต 220 โวลต

220 โวลต N

L L

L


สายดน

สายแรงสง

สายแรงต า A B C N

เมนสวตช เมนสวตช

เมอใชไฟ 1 เฟส เมอใชไฟ 3 เฟส



เมอตองการใชไฟทแรงดน 220 โวลต จะตอใชไฟจากสายนวทรลหนงเสน ส าหรบอกเสนหนงจะตอจากเสนใดเสนหนงกไดใน 3 เสนทเหลอ แตถาตองการใชไฟ 3 เฟส 380 โวลต จะตองตอไปใชงานทง 4 เสน

1.2.5 การค านวณพนฐาน ในวงจรไฟฟาจะมความสมพนธกนระหวางกระแส แรงดน ก าลงไฟฟา และความตานทาน ซ ง ถาทราบคาใด ๆ จ านวน 2 คา กจะหาตวอนท เหลอได ความสมพนธแสดงไดดงน

ก าหนดให I = กระแสไฟฟา หนวยเปนแอมแปร

V หรอ E = แรงดนไฟฟา หนวยเปนโวลต P = ก าลงไฟฟา หนวยเปนวตต R = ความตานทาน หนวยเปนโอหม PF = ตวประกอบก าลง ( ไมมหนวย )

จะเขยนเปนสมการไดดงน วงจร 1 เฟส

P = V × I × PF วตต

และ I = P

V × PF

วงจร 3 เฟส

P = √3 × V × I × PF วตต

และ I = P

√3 × V × PF

หมายเหต ในวงจร 3 เฟส แรงดนไฟฟา V หมายถงแรงดนทวดระหวางสายเสนไฟ ( Line Voltage )

ทงน โหลดหรอเครองใชไฟฟาบางชนดนยมบอกขนาดเปน วเอ หรอ เควเอ เชนหมอแปลงไฟฟา เปนตน สามารถค านวณไดจาก P ( วตต ) = S ( วเอ ) x PF นนเอง

ตวอยาง หลอดไสหลอดหนงขนาด 100 วตต แรงดน 220 โวลต ตวประกอบก าลงเทากบ 1 จะมกระแสไหลเทาใด

วธท า สมการ P = V x I x PF

เขยนใหมไดเปน I = P

V × PF



จะได I = 1220

100

= 0.4545 แอมแปร

1. วงจรอนกรม คอวงจรทโหลด หรอความตานทาน หรอเครองใชไฟฟามการตอเรยงล าดบกนไปเรอย ๆ โหลดทกตวจงมกระแสไฟฟาไหลเทากน

รปท 1.7 วงจรอนกรม ถาก าหนดให R1 จนถง Rn เปนคาความตานทานใด ๆ และ Rt เปนความตานทานรวมของวงจร จะหาความตานทานรวมไดดงน ความตานทานรวม (Rt) = R1+R2+R3+….+Rn โอหม

และ กระแสไฟฟา (I) = tR

V แอมแปร

2. วงจรขนาน เปนวงจรทโหลดหรอความตานทานของวงจรตอขนานกน กระแสของความตานทานแตละตวจะแตกตางกนตามคาความตานทาน

รปท 1.8 วงจรขนาน

ถาก าหนดให R1 จนถง Rn เปนคาความตานทานใด ๆ และ Rt เปนความตานทานรวมของวงจร จะหาความตานทานรวมไดดงน

R1 R2 R3

กระแสไฟฟา แรงดนไฟฟา

R1 R2 R3

กระแสไฟฟา

แรงดนไฟฟา I1 I3 I2



tR

1 = nRRRR

1...

111

321

กระแสรวมของวงจรเทากบผลรวมของกระแสทไหลผานความตานทานแตละตว นนคอ

กระแสรวม (It) = I1 + I2 + I3 แอมแปร หรอ กระแสไฟฟา (I) = tR

V แอมแปร

1.3 การอานแบบไฟฟาแสงสวาง ไฟฟาก าลง และงานควบคมเครองกลไฟฟา แบบไฟฟาแบงออกเปนหลายแบบดวยกน ตามความตองการทจะแสดงขอมล การอานแบบไฟฟาจะตองทราบสญลกษณทใชในการเขยนแบบวาใชแทนอปกรณไฟฟาอะไร ตวอยางสญลกษณทใชในการเขยนแบบทางไฟฟา มดงน

สญลกษณ ความหมาย

ฟวสชนดแยกวงจร (fuse isolator)

เครองวดหนวยไฟฟา (kilowatt-hour meter)

หมอแปลงไฟฟา (เดลตา-วาย)

กบดกฟาผา (lightning arrester)

เซอรกตเบรกเกอร

สวตชปมกด (push-button)

มอเตอรไฟฟากระแสสลบ 1 เฟส

รเลยปองกนความรอนเกน

หนาสมผส (ปกตเปด)

หนาสมผส (ปกตปด)

ท างานไดดวยการกด

ท างานไดดวยอ านาจแมเหลกไฟฟา

ปองกนกระแสเกน

kWh

M 1

I>



หลอดฟลออเรสเซนต ขนาด 40 วตต

สวตชไฟฟา

เตารบ

1.3.1 แบบแผนภาพเสนเดยว เปนแบบทแสดงล าดบการท างานของวงจรไฟฟาการแสดงใชเพยงเสนเดยว ตวอยางแผนภาพเสนเดยว เปนดงน

รปท 1.9 ตวอยางแผนภาพเสนเดยว ตวอยางแผนภาพเสนเดยวทแสดงในรปท 1.9 เรมจากระบบแรงดนสง 24 kV ของการไฟฟานครหลวงผานฟวสและเครองวดหนวยไฟฟาของการไฟฟา โดยทกอนเขาฟวสแรงสงจะมกบดกฟาผา (lightning arrester) พกดแรงดน 21 กโลโวลต และผานเขาสวนของผใชไฟฟาคอฟวสขนาดส าหรบแรงดน 24 kV 100 แอมแปร มการตอแยกเขากบดกฟาผา และตอเขาหมอแปลงไฟฟาขนาด 500 kVA ดวยสาย spaced aerial cable (ASC) ขนาด 35 ตร.มม. หมอแปลง ตอแบบเดลตา-วายกราวด พกดแรงดนดานไฟเขา 24 กโลโวลต ดานไฟออกเปนระบบ 3 เฟส 4 สาย 400/230 โวลต จากหมอแปลงใชสายแรงต าชนด THW สายเสนเฟสมขนาด 400 ตร.มม. เฟสละ 2 เสน สายนวทรลขนาด 400 ตร.มม. 1 เสน เดนในรางเคเบลขนาด 600 มลลเมตร เมนสวตชเปนเซอรกตเบรกเกอรขนาด 800 แอมแปร พกดตดกระแส

kWh การไฟฟาฯ

24 kV

L/A 21 kV

24 kV. 100A

500 kVA, ∆-Y 24kV-400/230V

THW 3-2x400,N1x400 ตร.มม. (in 600 มม. cable tray) 3P, 800A.

IC≥ 18 kA

L-1

L/A 21 kV

3P, 100A. IC≥ 18 kA

THW 4x50 ตร.มม. IMC Ø 2”

ASC 3-35 ตร.มม.

MDB

1 2 3



ลดวงจรไมต ากวา 18 กโลแอมแปร จากเมนสวตชตอแยกเขาเซอรกตเบรกเกอรขนาด 100 แอมแปร พกดตดกระสลดวงจรไมต ากวา 18 กโลแอมแปร ตอไปเขาแผงยอย L-1 ดวยสาย THW ขนาด 50 ตร.มม. รอยในทอ IMC ขนาดเสนผานศนยกลาง 2 นว 1.3.2 แบบแสดงต าแหนง (layout diagram) เปนแบบทแสดงต าแหนงการตดตงอปกรณตาง ๆ ทงทเปนหลอดแสงสวาง และเครองจกร ในแบบจะแสดงต าแหนงรวมทงการเดนสาย และอาจเพมรายละเอยดของแนวทางเดนสายไฟฟาหรออปกรณการเดนสายเชน รางเดนสาย เปนตน จากแบบแผนภาพเสนเดยวของรปท 1.9 สามารถแสดงในรปของแบบแสดงต าแหนงไดดงน

รปท 1.10 ตวอยางของแบบแสดงต าแหนง

รปท 1.11 ตวอยางแบบแสงสวาง

แบบแสงสวางทแสดงในรปท 1.11 เปนวงจรส าหรบแสงสวางจ านวน 3 วงจร และเตารบ 1 วงจร วงจร L-2/1 หมายถงตอใชไฟจากแผงยอยชอ L-2 วงจรยอยท 1 ไมผานสวตช ส าหรบวงจร L-2/3 ตอใชไฟจากแผงยอย L-2 วงจรยอยท 3 ใชสาย THW ขนาด 2.5 ตร.มม. จ านวน 2 เสนเดนรอย

H เสาไฟฟา 12.0 ม. เครองวดแรงสง

สถานทใชไฟ

MDB

L-1

ถนนสาธารณะ

ASC 3-35 ตร.มม.

500 kVA, ∆-Y 24kV-400/230V THW 3-2x400,N1x400 ตร.มม. (in 600 มม. cable tray)

THW 4x50 ตร.มม. IMC Ø 2”

L-2 L-2/1

L-2/2 L-2/3, THW 2-2.5 ตร.มม. 1/2” EMT

L-2/4

A

B

C

S A,B,C



ทอ EMT ขนาดเสนผานศนยกลาง ½ นว แตละหลอดตอไฟผานสวตชไฟฟา หลอดทแสดงดวยอกษร A หมายถงใชไฟจากสวตช A เปนตน ส าหรบเตารบใชไฟจากวงจรยอยท 4 เปนชนดมสายดน จงเดนสาย 3 เสน หมายเหต โดยปกตในแบบจะตองแสดงชนด ขนาด ของสายไฟฟาและทอรอยสายไวดวยทกจด แตเนองจากในตวอยางนมพนทนอย จงแสดงเพยงวงจร L-2/3 วงจรเดยวเทานน 1.3.3 แบบการเดนสาย (wiring diagram) เปนแบบแสดงการเดนสาย การตอสาย ตามทมการตดตงจรง

รปท 1.12 ตวอยางแบบการเดนสายวงจรมอเตอร 1.3.4 แบบวงจรควบคม (control diagram) ใชแสดงวงจรควบคมอปกรณไฟฟา เพอใหทราบการท างานวงจรและล าดบขนการท างานของวงจรควบคม จดประสงคเพอใหสามารถควบคมการท างานและใชในการซอมแซมเมอการท างานขดของ

5/N

I> I>

I>

M 1~

-Q1

1/L1

1 3 5

2 4 6

1 3 5

1 3 5

2 4 6

2 4 6 U V



รปท 1.13 ตวอยางวงจรควบคมของรปท 1.12 ตวอยางการอานแบบวงจรควบคมคอ เมอตองการใชงาน เรมดวยการสบ (close) เซอรกตเบรกเกอร Q2 เรมเดนมอเตอรดวยการกดปม I จากนน K1M จะปดและยดไวดวยหนาสมผส 13-14 มอเตอรหยดไดโดยการกดปม O หรอโดยการท างานของรเลยปองกนความรอนเกน F1 (95-96)

1.4 การอานและใชเครองวดไฟฟา 1.4.1 มลตมเตอร ( Multimeter) หมายถงเครองวดทสามารถวดไดหลายอยาง ปกตจะ

สามารถวดแรงดนไฟฟาไดทงกระแสสลบและกระแสตรง วดคากระแสไฟฟาเปนกระแสตรง และวดคาความตานทานไฟฟาได ท าใหมความสะดวก แตการใชงานจะยงยากพอสมควร ผทจะใชงานจงตองศกษาวธการใชงานใหดเสยกอน เพราะถาใชงานผดพลาดเครองวดอาจช ารดได ปจจบนเครองวดมทงชนดทแสดงคาแบบอะนาลอก (เขมช) และแบบดจตอล (ตวเลข) ส าหรบเครองวดแบบเขม การใชงานจะยงยากซบซอนกวา ในทนจงจะอธบายวธการใชมลตมเตอรแบบเขมเทานน

1 L

N

-Q2 2

95

96 -F1

95

96

I -K1M 13

14

-K1M A1

A2

17

18



เครองวดแบบเขม เครองวดแบบตวเลข

รปท 1.14 ตวอยางเครองวดมลตมเตอร

ซเลกเตอรสวตช (selector switch) หรอเรนจสวตช (range switch) เปนสวตชทใชส าหรบเลอกวาจะวดอะไร และคาทวดอยในยานใด เชนตองการวดแรงดนไฟฟากระแสสลบทมคาประมาณ 220 โวลต กควรจะเลอกตงคาท ACV 250 โวลต เปนตน

รปท 1.15 ซเลกเตอรสวตช

1. การวดแรงดนไฟฟากระแสตรง ในการวดใหเสยบสายวดสแดงทขวบวก (P) และสด าทขวลบ (N) จากนนหมนซเลกเตอรสวตชไปท DCV ถาไมแนใจคาแรงดนทจะท าการวดวาเทาใด ใหตงซเลกเตอรสวตซไปทตวเลขสงสดไวกอน คอ 1,000 โวลต แลวจงเรมท าการวด ถาเขมไมขนใหปรบลดลงท 250, 50, 10, 2.5, 0.5, 0.1 ตามล าดบจนกวาเขมจะชจนสามารถอานคาทวดได



รปท 1.16 การแสดงคาวดแรงดนกระแสตรงและกระแสสลบ

การอานคาใหดทสเกล DCV ถาปรบซเลกเตอรสวตชไวท 250 DCV หรอ 2.5 DCV กอานทสเกล 250 สงเกตวาระหวางเลข 0 กบ เลข 50 แบงออกเปน 10 ชอง หมายถงแตละชองมคาเทากบ 5 โวลต แตส าหรบการปรบคาท 2.5 DCV เมออานคาทเตมสเกลคาทอานไดจะเปน 2.5 โวลต แทนทจะเปน 250 โวลต ดงนนแตละขดเลกจงมคาเทากบ 0.05 โวลต ส าหรบทสเกลอนกอานโดยใชหลกการเดยวกนน ตวอยางการอานคาคอ

ทต าแหนง 10 วดแรงดนไฟดซไดสงสด 10 โวลต ใหอานเลขบนหนาปดแถวเลข 10 อานรายละเอยดบนหนาปดชองละ 0.2 โวลต

ทต าแหนง 50 วดแรงดนไฟดซไดสงสด 50 โวลต ใหอานเลขบนหนาปดแถวเลข 50 อานรายละเอยดบนหนาปดชองละ 1 โวลต

ทต าแหนง 250 วดแรงดนไฟดซไดสงสด 250 โวลต ใหอานเลขบนหนาปดแถวเลข 250 อานรายละเอยดบนหนาปดชองละ 5 โวลต

กรณทเมอท าการวดแลวผลปรากฏวาเขมชกลบทาง (ไปทางซายเลกนอย) แสดงวาตอสายสลบขว ใหท าการสลบสายใหม กจะสามารถอานคาได 2. การวดแรงดนไฟฟากระแสสลบ กรณวดไฟฟากระแสสลบ จะไมมผลเรองการสลบสาย จะสามารถอานคาไดทงค การวดแรงดนไฟฟากระแสสลบ ใหหมนซเลกเตอรสวตซไปท ACV ถาไมแนใจคาแรงดนทจะท าการวดวามคาสงหรอต าใหตงสวตซเลอกการวดไปทตวเลขสงสดไวกอนคอ 1,000 โวลต แลวจงเรมท าการวด ถาเขมไมขนใหปรบลดลงท 250, 50, 10 โวลต ตามล าดบจนกวาจะสามารถอานคาทท าการวดได ในการอานคาจะใชหลกการเชนเดยวกบการวดแรงดนไฟฟากระแสตรง 3. การวดกระแสไฟฟาตรง การวดกระแสไฟฟาตรง ใหหมนซเลกเตอรสวตซ ไปท DCmA สงเกตวากระแสทวดมคาเปนมลลแอมแปรเทานน (เครองวดตามตวอยางในรปนมคาไมเกน 150 mA) จงไมสามารถวดคากระแสทสงมากได ถาไมแนใจคากระแสไฟฟาตรงทจะท าการวดวามคาสงหรอต า ใหตงสวตซเลอกการวดไปทตวเลขสงสดไวกอน แลวจงเรมท าการวด ถาเขมไมขนใหปรบลดลงท 25 mA, 2.5 mA, 50 µA ตามล าดบจนกวาจะสามารถอานคาทท าการวดได



รปท 1.17 การแสดงคาวดกระแสตรง

ส าหรบการอานคาบนหนาปด จะอานทสเกล µA, mA และใชหลกการอานเหมอนกบการวดคาแรงดนไฟฟา 4. การวดคาความตานทาน การวดความตานทานของตวตานทาน อปกรณไฟฟาและอเลกทรอนกส ตองวดในสภาวะทไมมแรงดนไฟฟาเขามาเกยวของ แตวงจรภายในของมเตอร ตองมแรงดนไฟฟาอยภายในดวยเพอก าหนดคากระแสของวงจร ในเครองวดจงมแบตเตอรอยดวย การวดคาความตานทานจงเปนการน าเอาความตานทานทตองการทราบคาไปก าหนดการไหลของกระแสในวงจร เพอก าหนดการอานคา จากการทตองใชแรงดนไฟฟาจากแบตเตอรท าใหคากระแสทก าหนดในเบองตนของการวด (สภาวะ 0 โอหม) ไมแนนอนตามสภาพของแบตเตอร กอนท าการวด

ทกครงจงตองมการปรบคากอนเรยกวา “การปรบ 0 โอหม” (0Ω ADJ) โดยการลดวงจรของสายวดทงสองปลายเขาดวยกน และใชวอลลมปรบคาใหเขมชทศนยโอหม จงจะสามารถวดคาไดถกตอง การวดคาความตานทาน ตองท าการปรบตงซเลกเตอรสวตช เชนเดยวกบการวด

แรงดนและกระแส คาทปรบตงคอ x1, x10 และ kΩ การอานคาความตานทานใหดรายละเอยดจากขดแถวบนสด โดยอานจากขวาไปซาย ซงตางจากการอานคาแรงดนไฟฟา คาทอานไดจะตรงขามกบลกษณะของเขมทขนเชน เขมมเตอรขนมากจะอานไดคาความตานทานนอย โดยมรายละเอยดแตละชวงบนหนาปด ดงน ถาปรบซเลกเตอรสวตชไปท x1 (คณ 1) หมายถงใชคาทอานไดจากหนาปดโดยตรง แตถาปรบซเลกเตอรสวตชไปท x10 หมายถงคาทอานไดตองคณดวย 10 กอน จงใชได และถาปรบซ

เลกเตอรสวตชไปท kΩ คาทอานไดจะตองคณดวย 1,000 กอนเสมอ



รปท 1.18 หนาปดแสดงคาความตานทาน

1.4.2 กโลวตตวตตเอาวมเตอร (kWh)เปนเครองวดพลงงานไฟฟาหนวยเปนกโลวตต-ชวโมง (unit) โดยท 1 กโลวตตมคาเทากบ 1,000 วตต มทงชนดทเปน 1 เฟส และ 3 เฟส ปกตการไฟฟาฯ จะตดตงไวเพอวดการใชไฟฟา สามารถอานคาเปนหนวยการใชไฟฟา มทงชนดทสามารถอานคาไดโดยตรง และชนดทตองมตวคณปรบคากอน ในการใชงานจะตองทราบดวยเพอการอานคาทถกตอง เครองวดจะวดทงกระแสไฟฟาและแรงดนไฟฟา เพราะก าลงไฟฟาเปนผลคณของกระแสไฟฟากบแรงดน และเมอมเวลาเขามาเกยวของจะเปนการวดพลงงานไฟฟา ตวอยางเชน หมอหงขาวไฟฟาขนาด 750 วตต ถาใชงานนาน 2 ชวโมง พลงงานทอานไดจะเทากบ 750x2 = 1,500 วตต-ชวโมง หรอเทากบ 1,500/1,000 = 1.5 กโลวตต- ชวโมง ส าหรบเครองวดขนาดใหญทมกระแสไฟฟาไหลปรมาณมาก จะไมสามารถตอใหกระแสไหลผานเครองวดไดโดยตรง จ าเปนตองลดกระแสลงกอนโดยใชหมอแปลงกระแส (current transformer หรอ CT)

รปท 1.19 วงจรกโลวตตเอาวมเตอร

เครองวดทใชงานทวไปมกจะมลกษณะเปนจานหมน และมตวเลขแสดงจ านวนหนวยไฟฟาทวดได ความเรวในการหมนของจานสอดคลองตามปรมาณการใชไฟฟา แตกมเครองวดบางรนทใชระบบอเลกทรอนกสซงไมตองใชจานหมน ปกตเครองวดจะแสดงขวการตอสายไวใหดวยเนองจากแตละผผลตอาจไมเหมอนกน ในการใชงานควรศกษาคมอของเครองวดกอนดวยเพอความมนใจ

L NN

L

NN

วดแรงดน วดกระแส

Load



1.4.3 เครองวดชนดคลองสายหรอแคลมออนมเตอร เปนเครองมอทใชวดกระแสไฟฟาชนดกระแสสลบ สามารถวดคาไดโดยการคลองรอบสายเสนทตองการวด มทงชนดทเปนแบบเขม และแบบตวเลข ปจจบนสามารถใชวดคาอยางอนไดอก เชน วดแรงดนไฟฟา และความตานทาน เปนตน แตการวดแรงดนไฟฟาและความตานทาน จะตองใชสายตอเชนเดยวกบมลตมเตอร ในการวดจะตองท าการปรบตงซเลกเตอรสวตช ไปยงต าแหนงทตองการวดดวยเชนเดยวกน

รปท 1.20 ตวอยางเครองวดชนดคลองสาย การวดกระแสไฟฟาสลบ 1. หมนซเลกเตอรสวตชไปทการวดกระแส (Ã) 2. ตงยานการวดใหเหมาะสม กรณไมสามารถประมาณคากระแสได ใหเลอกตงไปทคาสงสด ถาคาทวดไดนอยจนอานคาไดยาก ใหปรบคากระแสใหต าลงจนสามารถอานคาไดชดเจน 3. คลองกามคลองสายทสายเพยงเสนเดยว (หรอเฟสเดยว) ของวงจรในขณะทมกระแสไหลอย 4. อานคากระแส

รปท 1.21 การวดกระแสไฟฟาสลบดวยเครองวดชนดคลองสาย กรณทใชกามคลองสายทงสองเสน จะไมสามารถอานคาได เพราะเขมจะไมขน เนองจากสนามแมเหลกจะหกลบกนหมดเปนศนย

220V



1.4.4 เมกโอหมมเตอร เปนเครองวดความตานทานเชนเดยวกบมลตมเตอร แตเมกโอหมมเตอรใชส าหรบวดคาความตานทานทมคาสงมาก ๆ เชน ฉนวนของสายไฟฟา หรอมอเตอรไฟฟา เปนตน ในตวเครองวดมแหลงจายก าลงไฟฟาดวยเชนกน แหลงจายไฟฟาทใชมกเปนแบตเตอรทสามารถปรบแรงดนไฟฟาไดสงมาก ปกตทใชจะมแรงดน 500 โวลต หรอสงถง 2,500 โวลต กได

รปท 1.22 เมกโอหมมเตอร

เพอความถกตองของการวดคาและเพอความปลอดภยตอผปฏบตงาน ในการใชเครองวดคาความตานทานฉนวน ควรปฏบตดงน 1. ปลดวงจรไฟฟาหรออปกรณไฟฟาทตอในวงจรออกใหหมดเสยกอน โดยเฉพาะอปกรณอเลกทรอนกส ซงไวตอแรงดนเกน เชน วงจรขบมอเตอร และ PLC เปนตน ทงนเพอปองกนความเสยหายของอปกรณดงกลาว 2. เลอกใชแรงดนไฟฟาทจะทดสอบใหเหมาะสม โดยปกตการทดสอบอปกรณไฟฟาแรงต า ควรใชเมกโอหมมเตอรทมแรงดน 500 โวลต 3. การอานคา จะตองทราบวธการอานทถกตอง โดยปกตเขมของเครองวดจะไมคงทซงกเปนเรองปกต ดงนนเมอกดสวตชเครองวด ON แลว จะไมสามารถอานคาไดทนท ในการอานคาจะอานทเมอเวลาผานไปแลว 30 นาทหรอ 60 วนาท เลอกคาใดกได (คาทนยมคอทเวลา 60 วนาท) เครองวดรนใหม จะสามารถลอกเวลาดงกลาวนได 4. การวดคาฉนวนไฟฟาทกครง ตองท าการคายประจเสยกอน เพอความปลอดภย เรองวดรนใหมจะมวงจรคายประจอยดวยในตว เมอวดเสรจแลวสามารถตอสายทงไวระยะหนง เพอท ากาคายประจ เครองวดบางรนจะม 3 ขว คอมขว G (guard) ดวยซงจะชวยใหการวดคาเทยงตรงมากขน เครองวดทไมมขว G กสามารถใชวดไดเชนกน การตอสายเปนไปตามทแสดงในรป



รปท 1.23 ตวอยางการวดคาความตานทานฉนวนของสายไฟฟาชนดหลายแกน สาเหตของฉนวนไฟฟาช ารด สาเหตทฉนวนไฟฟาช ารดหรอเสอมสภาพสวนใหญเกดจากความรอนสงเกน หรอเยนเกน (ปกตสภาพความเยนเกนนไมคอยเกดในประเทศไทย) ความชน ความสกปรก (เปนสาเหตหลกทเกดในประเทศไทย ) การกดกรอนจากไอสารเคมตาง ๆ น ามน การสนสะเทอน อายการใชงาน และ การแกวงไปมาของการเดนสายเนองจากการจบยดไมมนคง

1.5 ความรพนฐานเกยวกบอปกรณไฟฟา 1.5.1 หมอแปลงไฟฟา หมอแปลงไฟฟา คออปกรณทท าหนาทปรบแรงดนไฟฟาใหไดตามทตองการ ทงการเพมและการลดแรงดนไฟฟา สามารถใชไดกบไฟฟากระแสสลบเทานน หลกการท างาน การท างานของหมอแปลงไฟฟา อาศยหลกการเหนยวน าของแรงดนไฟฟาระหวางขดลวด 2 ขด ผานแกนเหลก เนองจากไฟฟากระแสสลบ แรงดนไฟฟาจะมการเปลยนแปลงจากบวกเปนลบและกลบมาเปนบวกอก เมอมการเปลยนแปลงแรงดนไฟฟาของขดลวดดานปฐมภม (ไฟเขา) จะท าใหสนามแมเหลกไฟฟาในแกนเหลกเปลยนแปลงไปดวย ท าใหเกดการเหนยวน าในขดลวดดานทตยภม (ไฟออก)

รปท 1.24 สวนประกอบของหมอแปลงไฟฟา

G

วดความตานทานระหวางสายกบดน

G

วดความตานทานระหวางสายกบสาย

แกนเหลก

ขดลวดดานไฟเขา ขดลวดดานไฟออก

สนามแมเหลก



1. หมอแปลง 1 เฟส หมอแปลงไฟฟาแบบ 1 เฟส ประกอบดวยขดลวดดานไฟเขา (ปฐมภม) และดานไฟออก (ทตยภม) การเพมหรอลดแรงดนท าไดโดยการควบคมจ านวนรอบของขดลวดทงดานไฟเขาและไฟออก แสดงความสมพนธไดดงน

รปท 1.25 วงจรหมอแปลง 1 เฟส

S

P

E

E = S

P

N

N

ก าหนดให EP = แรงดนไฟฟาดานปฐมภม ES = แรงดนไฟฟาดานทตยภม NP = จ านวนรอบของขดลวดดานปฐมภม NS = จ านวนรอบของขดลวดดานทตยภม หมอแปลงไฟฟาแบบ 1 เฟส สามารถน ามาตอเขาดวยกนเพอใหใชงานเปนหมอแปลง 3 เฟส ไดตามตองการ

รปท 1.26 ตวอยางการน าหมอแปลง 1 เฟส มาตอเปนแบบเดลตา-วาย

EP ES NP NS

A

B

C

N

R

T

S



รปแบบการตอทใชกนทวไปคอ

-Y (delta-wye)

- (delta-delta)

Y- (wye –delta) Y- Y (wye-wye)

2. หมอแปลง 3 เฟส มหลกการท างานเหมอนหมอแปลง 1 เฟส แตหมอแปลงชนดนจะมขดลวดทง 3 เฟส รวมอยในหมอแปลงลกเดยวกน โดยแตละขดลวดจะตอกนไดหลายรปแบบเชน เดลตา-วาย และ เดลตา-เดลตา เปนตน รปแบบทใชงานกนทวไปคอการตอแบบ เดลตา-วาย ซงมขอดตรงทสามารถใชแรงดนได 2 ระดบ

รปท 1.27 ตวอยางหมอแปลง 3 เฟส แบบเดลตา-วาย

ส าหรบหมอแปลงพกดแรงดน 380/220 โวลต แรงดนไฟฟาระหวาเฟส A-B, B-C และ C-A จะวดได 380 โวลต และแรงดนระหวาเสน N (neutral) กบเฟสใด ๆ จะวดได 220 โวลต ซงในการใชงานจรงจะตองตอสายนวทรล (หรอสายศนย) ลงดนดวย การแทปแยกแรงดน เนองจากแรงดนไฟฟาทจายมาจากการไฟฟาฯ มคาไมแนนอน เปลยนแปลงตามการใชไฟ หมอแปลงไฟฟาทวไปจงออกแบบใหมแทปแยกแรงดน เพอใหสามารถปรบแรงดนไฟฟาดานไฟออกใหเหมาะสมกบทตองการ การปรบแทปจะท าทดานแรงสง เนองจากกระแสต า ดงนนถาแรงดนไฟฟาทจายมาจากการไฟฟาต าเกนไปกจะตองปรบแทปโดยการลดแทปลง เพอใหไดแรงดนดานไฟออกสงขน เปนตน การปรบแทปจะไมท าบอยนก โดยปกตจะท าเพยงครงเดยวเมอตอนตดตงครงแรก แตถาเมอใชไประยะหนงแลวแรงดนไฟฟาดานแรงต าเปลยนแปลงไปจนไมสามารถใชงานได กจะตองท าการปรบแทป แตการปรบแทป เปนการปรบดานแรงสงจงมอนตรายมากและตองดบไฟกอน ผปฏบตงานจงควรเปนผทมความรในเรองนดวย

A B

C

N

ตอลงดน



ชนดของหมอแปลงไฟฟา หมอแปลงไฟฟาทง 1 เฟส และ 3 เฟส แบงชนดตามฉนวนไดเปน 4 ชนดคอ 1. หมอแปลงชนดแหง (dry type) หมอแปลงชนดแหงมทงชนดทเปนฉนวน เรซนแหง (cast-resin) และฉนวนอากาศ (air-cooled) ซงปจจบนไดมการน ากาซบางชนดมาใชเชน SF6 ฉนวนไฟฟาในหมอแปลงยงท าหนาทระบายความรอนออกจากขดลวดของหมอแปลงดวย นยมใชตดตงภายในอาคารโดยเฉพาะอาคารทมผอยอาศยจ านวนมาก เนองจากใหความปลอดภยสงในดานเกดเพลงไหม หากหมอแปลงเกดระเบดขนเนองจากไมมสวนทตดไฟ 2. หมอแปลงชนดฉนวนของเหลวตดไฟได (flammable liquid-insulated transformer) ฉนวนของเหลวทใชโดยทวไปคอน ามน ซงมคณสมบตในการเปนฉนวนไฟฟาทด ขอดของน ามนคอราคาถกเมอเทยบกบฉนวนชนดอน การบ ารงรกษาไมยงยาก แตมขอเสยทตดไฟไดและอาจเกดการรวไหลได นยมใชอยางกวางขวางเพราะราคาถกและมผผลตหลายรายในประเทศ หมอแปลงชนดฉนวนน ามนยงแบงออกเปนแบบมถงพกน ามน (conservator) และแบบปดผนก (sealed tank) 3 . หม อแปลงชนดฉนวนของเหลวตด ไฟยาก (less-flammable liquid-insulated transformer) ฉนวนของเหลวทบรรจอยภายในมจดตดไฟทอณหภมไมต ากวา 300 C ฉนวนทใชตองไมเปนพษตอบคคลและสงแวดลอมดวย ปจจบนมใชไมมากนก และยงไมเหมาะทจะใชภายในอาคารทมผอยอาศยจ านวนมาก แตกใหความปลอดภยสงกวาหมอแปลงชนดฉนวนน ามน 4. หมอแปลงชนดฉนวนของเหลวไมตดไฟ หมอแปลงชนดฉนวนของเหลวไมตดไฟ (nonflammable fluid-Insulated transformer) หมอแปลงชนดนปจจบนมใชงานนอยเนองจากมราคาแพง ในการท าฉนวนของเหลวไมตดไฟมาใชตองระวงเรองการเปนพษตอบคคลดวย ฉนวนทใชอาจเปนน ามนหรอไมกได สญลกษณการระบายความรอน คาก าลงไฟฟาสญเสยภายในหมอแปลงท าใหเกดความรอน ความรอนจะท าใหหมอแปลงช ารดหรอมอายการใชงานสนลงจงตองระบายออก การระบายความรอนทดจะท าใหหมอแปลงจายโหลดไดมากขนดวย การระบายความรอนจากขดลวดหมอแปลงมาทตวถงหมอแปลงจะอาศยฉนวนของหมอแปลงเปนตวชวย การระบายออกสอากาศภายนอกอาจท าไดหลายวธ หมอแปลงไฟฟาจะใชสญลกษณแสดงวธการระบายความรอนไวตามทแสดงในตารางท 1.1

ตารางท 1.1 สญลกษณแสดงการระบายความรอน

ตวกลางระบายความรอน สญลกษณ

น ามน O

กาซ G

น า W อากาศ A



ตารางท 1.2 ลกษณะการระบายความรอน

วธการหมนเวยนของตวระบายความรอน สญลกษณ

โดยวธธรรมชาต (Natural) N

โดยวธอดหรอขบ (Forced) F

การเขยนสญลกษณแสดงการระบายความรอนจะเขยนเปนตวอกษรภาษาองกฤษ 2 ตว หรอ 4 ตว มความหมายดงน

ตวอยางการระบายความรอน AN หมายถง หมอแปลงชนดแหงระบายความรอนดวยวธหมนเวยนอากาศตามธรรมชาต

AF หมายถง หมอแปลงชนดแหงระบายความรอนดวยวธอดอากาศ (forced Air) ONAN หมายถงหมอแปลงชนดฉนวนน ามนระบายความรอนดวยวธหมนเวยนอากาศ ตามธรรมชาต ONAF หมายถง หมอแปลงชนดฉนวนน ามนระบายความรอนดวยวธอดอากาศ การปองกนกระแสเกน หมอแปลงตองมการปองกนกระแสเกนทงดานไฟเขาและดานไฟออก พกดเครองปองกนกระแสเกนเปนไปตามทก าหนดในตารางท 1.3

ตารางท 1.3 ขนาดปรบตงสงสดของเครองปองกนกระแสเกนส าหรบหมอแปลง

ขนาด อมพแดนซ หมอแปลง

ดานไฟเขา ดานไฟออก

แรงดนมากกวา 750 โวลต แรงดนมากกวา 750 โวลต แรงดนไมเกน 750 โวลต

เซอรกตเบรกเกอร ฟวส เซอรกตเบรกเกอร ฟวส เซอรกตเบรกเกอรหรอฟวส

ไมเกน 6% 600% 300% 300% 250% 125%

เกน 6% แตไมเกน 10%

400% 300% 250% 225% 125%

ANAF

ตวกลางระบายความรอนออกจากขดลวด ลกษณะการระบายความรอน

ตวกลางระบายความรอนสภายนอก

วธการหมนเวยนของตวระบายความรอน



หองหมอแปลง หองหมอแปลงส าหรบหมอแปลงฉนวนน ามน ตองอยในสถานททสามารถขนยายหมอแปลงทงลกเขาออกได และสามารถระบายอากาศสอากาศภายนอกได หากใชทอลมตองเปนชนดทนไฟ หองหมอแปลงตองเขาถงไดโดยสะดวกส าหรบผทมหนาทเกยวของเพอตรวจสอบและบ ารงรกษา มขอก าหนดทส าคญ ดงน 1. ระยะหาง ระยะหางระหวางหมอแปลงกบผนงหรอประตหองหมอแปลง ตองไมนอยกวา 1.0 เมตร ระยะหางระหวางหมอแปลงตองไมนอยกวา 0.60 เมตร บรเวณทตงหมอแปลงตองมทวางเหนอหมอแปลงหรอเครองหอหมหมอแปลงไมนอยกวา 0.60 เมตร 2. การระบายอากาศ ชองระบายอากาศควรอยหางจากประต หนาตาง ทางหนไฟและวตถทตดไฟไดมากทสดเทาทจะท าได อณหภมในหองหมอแปลงตองไมเกน 40 C การระบายความรอนท าไดโดยวธใดวธหนงดงน (1) ใชระบบหมนเวยนอากาศตามธรรมชาต ชองระบายอากาศตองมทงดานเขาและออก พนทของชองระบายอากาศแตละดานเมอหกลวดตาขายแลวตองไมนอยกวา 1 ตร.ม./1,000 เควเอ ของหมอแปลงทใชงาน และตองไมเลกกวา 0.05 ตร.ม. (2) ระบายอากาศออกดวยพดลม ชองระบายอากาศดานเขาตองมขนาดไมเลกกวา 1 ตร.ม./1,000 เควเอ ของหมอแปลง และตองไมเลกกวา 0.05 ตร.ม. ดานอากาศออกตดตงพดลมทสามารถดดอากาศออกจากหองไดไมนอยกวา 8.40 ลกบาศกเมตรตอนาทตอหนงกโลวตตของคาก าลงไฟฟาทสญเสยทงหมดของหมอแปลงเมอมโหลดเตมท ซงดไดจากแผนปายประจ าเครอง (name plate) ของหมอแปลง (3) ระบายความรอนดวยเครองปรบอากาศ เครองปรบอากาศตองมขนาดไมต ากวา 3,412 บทยตอชวโมงตอหนงกโลวตตของคาก าลงไฟฟาสญเสยทงหมดของหมอแปลงเมอมโหลดเตมท และไมตองมชองระบายอากาศออก 3. พนหองหมอแปลงและบอพกน ามน พนหองตองสรางดวยคอนกรตเสรมเหลกหนาไมนอยกวา 125 มม. และตองรบน าหนกหมอแปลงและเครองอปกรณอน ๆ ไดอยางปลอดภย พนหองตองลาดเอยงและมทางระบายฉนวนของเหลวของหมอแปลงไปลงบอพก (sump) บอพกตองสามารถบรรจของเหลวไดอกอยางนอย 3 เทา ของปรมาณของเหลวของหมอแปลงตวทมากทสดและใสหนเบอร 2 จนเตม 4. การตอลงดน สวนทเปนโลหะเปดโลงและไมใชเปนทางเดนของกระแสไฟฟาตองตอลงดน สายตอหลกดนตองเปนสายทองแดงมขนาดไมเลกกวา 35 ตร.มม. 5. ระบบดบเพลง ตองมเครองดบเพลงชนดทใชดบไฟทเกดจากไฟฟาไดซงมชวงเวลาฉดไดนานอยางนอย 15 วนาท ตดตงไวทผนงดานนอกหองหมอแปลง



รปท 1.28 ตวอยางหองหมอแปลง

ลานหมอแปลง ลานหมอแปลงเปนบรเวณหรอพนทส าหรบตดตงหมอแปลงทอยภายนอกอาคาร หมอแปลงทอยภายนอกอาคารตองอยในทลอมซงอาจเปนรวหรอก าแพงกได เพอใหเขาไดเฉพาะผทมหนาทเกยวของเทานน รวตองมความสงไมนอยกวา 2.0 เมตร รวทเปนโลหะตองตอลงดนดวย นงรานหมอแปลง หมอแปลงไฟฟาสามารถตดตงบนเสาไฟฟาได การจะตดตงหมอแปลงบนเสาไฟฟาขอส าคญทจะลมไมไดคอความแขงแรงของเสาไฟฟา ปกตหมอแปลงของผใชไฟฟาจะเปนหมอแปลงทมขนาดใหญ น าหนกมาก ในการตดตงจงตองใชเสาไฟฟารบน าหนกถงสองตนโดยมคานเชอมถงกน และน าเอาหมอแปลงวางบนคานน ซงเรยกวานงรานหมอแปลง นงรานหมอแปลงทมใชอยทวไปแบงตามความสามารถในการรบน าหนกได 2 ขนาดคอ 1. ขนาดรบน าหนก 4.5 ตน 2. ขนาดรบน าหนก 6.5 ตน ขนาดรบน าหนกของหมอแปลงนตองสอดคลองกนทงหมดทงชดของนงรานหมอแปลงเชน ฐานเสา คาน และตวเสาไฟฟาเอง

บอพกใสหนเบอร 2 จนเตม

ชองอากาศออก

ชองอากาศเขา ผนงอฐ หนา 200 มม.

หลกดน

1.0 ม. 1.0 ม.

0.60 ม.



รปท 1.29 ตวอยางนงรานหมอแปลง



รปท 1.30 ตวอยางฐานเสาของนงรานหมอแปลง ขนาด 4.5 ตน 1.5.2 มอเตอรไฟฟากระแสตรง มอเตอรไฟฟากระแสตรง เปนตนก าลงขบเคลอนทส าคญอยางหนงในโรงงานอตสาหกรรมเพราะมคณสมบตทดเดนในดานการปรบความเรวได ตงแตความเรวต าสดจนถงสงสด และมแรงบดเมอเรมเดนเครองสง นยมใชกนมากในโรงงานอตสาหกรรม เชนโรงงานทอผา โรงงานเสนใยโพลเอสเตอร โรงงานถลงโลหะหรอให เปนตนก าลงในการขบเคลอนรถไฟฟา เปนตน หลกการท างาน การท างานของมอเตอรอาศยการดดและผลกกนของแมเหลกไฟฟา ซงแมเหลกทมขวเหมอนกนจะผลกกน และถาตางกนกจะดดกน มอเตอรกระแสตรงจงประกอบดวยสวนส าคญ 2 สวนคอ

1. สวนทอยกบทหรอทเรยกวาสเตเตอร (stator) ประกอบดวย เฟรมหรอโยค (frame หรอ yoke) เปนโครงภายนอกท าหนาทเปนทางเดนของเสนแรงแมเหลกจากขวเหนอไปขวใต



ใหครบวงจร และยดสวนประกอบอนๆใหแขงแรง ท าดวยเหลกหลอหรอเหลกแผนหนามวนเปนรปทรงกระบอก

สวนทเปนสเตเตอรนจะมขวแมเหลกไฟฟา ท าดวยแผนเหลกบาง ๆ กนดวยฉนวนประกอบกนเปนแทงยดตดกบเฟรม สวนปลายทท าเปนรปโคงนนเพอโคงรบรปกลมของตวโรเตอรหรออารเมเจอร เรยกวาขวแมเหลก มวตถประสงคใหขวแมเหลกและโรเตอรใกลชดกนมากทสดเพอใหเกดชองอากาศนอยทสด มผลใหเสนแรงแมเหลกจากขวแมเหลกผานไปยงโรเตอรมาก ท าใหเกดแรงบดหรอก าลงบดของโรเตอรมาก เปนการท าใหมอเตอรมก าลงหมน

รปท 1.31 ขดลวดพนอยรอบขวแมเหลก

รปท 1.32 การหมนและการเปลยนขวแมเหลกของมอเตอรกระแสตรง

N S N S N S N S

(ค) หมนเกอบครบ ½ รอบ (ง) หมนได ½ รอบเศษ

(ก) เรมหมน (ข) หมนได ¼ รอบ

N S

N

S

N S N S

แกนหมน

สเตเตอร อารเมเจอร



2. ตวสวนทหมน (armature) สวนนจะท าใหเปนแมเหลกดวยขดลวดไฟฟาเชนเดยวกน แมเหลกนจะมขวตรงขามกบขวแมเหลกของสเตเตอร ซงกจะผลกกนท าใหหมนไปได โดยต าแหนงเรมแรกขวแมเหลกของสเตเตอรกบโรเตอรทเหมอนกนอยในต าแหนงทเยองกนเลกนอย (รป ก) กจะเกดแรงผลกใหหมน เมออารเมเจอรหมนไปได 180 องศากจะท าการกลบขวแมเหลกจากขวเหนอ (N) เปนขวใต (S) (รป ง) การปอนกระแสไฟฟาเขาอารเมเจอร จะปอนผานคอมมวเตเตอร มลกษณะเปนซทองแดงจ านวนหลายซตดอยรอบแกนหมนของอารเมเจอร สวนทสมผสกบคอมมวเตอรและท าหนาน ากระแสไฟฟาผานไปยงคอมมวเตเตอรคอแปรงถาน

รปท 1.33 คอมมวเตเตอรและอาเมเจอร

รปท 1.34 ตวอยางแปรงถาน ชนดของมอเตอรกระแสตรง 1. มอเตอรแบบอนกรม (series motor) หลกการหมนของมอเตอรเปนไปตามทกลาวขางตน มอเตอรอนกรมหรอซรมอเตอรเปนมอเตอรทขดลวดฟลด (field coil) กบขดลวดอารเมเจอร ตอกนแบบอนกรม เปนมอเตอรทใหแรงบดเมอเรมเดนสงมาก อาจสงถง 5 เทาของพกดมอเตอร แตจะกนกระแสสงดวย ความเรวรอบจะลดลงเมอโหลดสงขน และความเรวรอบจะสงมาก



เมอไมมโหลด ความเรวสงนอาจท าใหคอมมวเตเตอรหรอแปรงถานเสยหายได ในการใชงานจงตองตอโหลดอยตลอดเวลา

รปท 1.35 โครงสรางของซรมอเตอร

รปท 1.36 วงจรซรมอเตอร 2. มอเตอรแบบขนาน (shunt motor) เปนมอเตอรทขดลวดของสเตอรและโรเตอรมการตอกนแบบขนาน เปนมอเตอรทความเรวรอบคอนขางคงทแมโหลดจะเปลยนไปกตาม เปนการแกปญหาความเรวรอบไมคงทของซรมอเตอร แตแรงบดเมอเรมเดนเครองจะลดลง

รปท 1.37 วงจรมอเตอรแบบขนาน (shunt motor) 3. มอเตอรแบบผสม (compound motor) เปนมอเตอรทพยายามน าขอดของซรมอเตอรกบชนตมอเตอรมารวมกน ในมอเตอรจงมทงขดลวดอนกรมและขนานรวมอยดวยกน การท างานจงอยระหวางซรมอเตอรกบชนตมอเตอร ความเรวรอบของมอเตอรจะไมเปลยนแปลงมากเมอโหลดเปลยน และจะไดแรงบดเมอเรมเดนสง (แตนอยกวาซรมอเตอร)

ขวบวก

ขวลบ

อารเมเจอร

ฟลดอนกรม

N S

อารเมเจอร ฟลดอนกรม ขวบวก ขวลบ


ฟลดขนาน

ขวบวก ขวลบ



รปท 1.38 วงจรมอเตอรแบบผสม

1.5.3 มอเตอรไฟฟากระแสสลบ 1. มอเตอรไฟฟากระแสสลบ 1 เฟส เปนมอเตอรทออกแบบส าหรบใชกบไฟฟาระบบ 1 เฟส เปนมอเตอรทมใชงานทวไป เนองจากใชงานงาย และสามารถหาระบบไฟฟาใชไดสะดวก แบงออกเปน 3 แบบ ดงน

สปลตเฟสมอเตอร (split phase motor) คาปาซเตอรมอเตอร (capacitor motor) ยนเวอรแซลมอเตอร (universal motor)

(1) สปลตเฟสมอเตอร เปนมอเตอรชนดอนดกชนมอเตอร มสวนประกอบทส าคญคอสเตเตอร (stator) โรเตอร (rotor) และสวตชแรงเหวยงหนศนยกลาง (centrifugal switch) สเตเตอร ประกอบดวยขดลวดพนบนแกนเหลกเพอท าหนาทในการสรางสนามแมเหลกใหหมนไปรอบ ๆ ขดลวดนม 2 ชดคอขดรนหรอขดลวดเมน (running winding or main winding) และขดสตารท (starting winding) ขดสตารทท าหนาทชวยใหมอเตอรมแรงในการเรมหมน และเมอมอเตอรหมนไปไดความเรวประมาณ 75% ของความเรวปกต ขดสตารทจะตดออกดวยสวตชแรงเหวยงหนศนยกลาง ขดรนกจะท าหนาทหมนมอเตอรตอไป โรเตอร คอสวนทหมน ประกอบดวยแกนเหลกทฝงโดยรอบดวยตวน าทอาจเปนทองแดงหรออะลมเนยมกได ปลายทงสองขางของตวน าทฝงแตละตวนจะเชอมตดเขาดวยกน เปนการลดวงจรนนอง ดงนนเมอสนามแมเหลกของสเตเตอรหมน กจะเกดสนามแมเหลกเหนยวน าตดกบตวน าทโรเตอร จะเกดกระแสไหลในโรเตอรและแกนเหลกของโรเตอรกจะเปนแมเหลก เกดการผลกกนท าใหโรเตอรหมนไปได สวตชแรงเหวยงหนศนยกลาง สวตชนประกอบตดอยกบตวโรเตอร เมอมอเตอรหมนไปไดความเรวประมาณ 75% สวตชจะตดวงจรไฟฟาทจายไฟใหขดสตารทออก การกลบทางหมน ท าไดโดยการสลบขวของขดลวดขดใดขดหนงเทานน แตถาสลบทงสองขด มอเตอรจะหมนในทศทางเดม


ฟลดขนาน

ขวบวก ขวลบ

ฟลดอนกรม



รปท 1.39 วงจรสปลตเฟสมอเตอร

รปท 1.40 การกลบทางหมนของสปลตเฟสมอเตอร

(2) คาปาซเตอรมอเตอร เปนอนดกชนมอเตอรเชนเดยวกบสปลตเฟสมอเตอร และมการท างานคลายกนคอมขดลวดทเปนขดสตารทและขดรนเชนเดยวกน แตเพม คาปาซเตอรเขาไปในวงจรสตารท เปนมอเตอรขนาดไมใหญนก ในมอเตอรชนดนจะใสคาปาซเตอรอนกรมเขากบขดสตารท จงมบดเมอเรมเดนสงแตใชกระแสไมมากนก การตอคาปาซเตอรอนกรมเขากบขดสตารทท าใหกระแสในขดสตารทถงจดสงสดกอนขดรน ซงมากกวาสปลตเฟสมอเตอร มอเตอรจงมแรงบดตอนสตารทสงกวามาก คาปาซเตอรทตอในวงจรนอาจออกแบบใหถกตดออกเมอมอเตอรหมนไดความเรวประมาณ 75% หรออาจตอในวงจรตลอดเวลากได

รปท 1.41 วงจรและการปรบความเรวของคาปาซเตอรมอเตอร

M SW RW

U2

U1 Z1

Z2

CS L

N

RW = ขดลวดรน SW = ขดลวดสตารท CS = สวตชแรงเหวยงหน ศนยกลาง

M SW RW

U2

U1 Z1

Z2

CS L

N

M SW RW

L

N

คาปาซเตอร



การปรบความเรวรอบของมอเตอรท าไดโดยการใสขดลวดเพมเขาไปในวงจรของขดรน ส าหรบการกลบทางหมนท าไดโดยการสลบขวของขดลวดขดใดขดหนงเทานน แตถาสลบทงสองขด มอเตอรจะหมนในทศทางเดม (3) ยนเวอรแซลมอเตอร เปนมอเตอรมอเตอรขนาดเลก สามารถใชไดทงไฟฟากระแสสลบและกระแสตรง เนองจากขดลวดของสเตเตอรกบอารเมเจอร ตออนกรมกนอย มอเตอรชนดนมแรงบดตอนสตารทสงมาก และความเรวรอบสงดวย ความเรวนจะสงขนเรอย ๆ ถาไมมโหลดและอาจสงจนมอเตอรช ารดได ในการใชงานจงตองมโหลดตออยดวยตลอดเวลา มอเตอรชนดนนยมใชเปนมอเตอรจกร สวานไฟฟา และเครองดดฝนเปนตน สเตเตอร หรอเรยกอกอยางวาขวสนามแมเหลก (field coil) ประกอบดวยขดลวดพนบนแกนเหลกเหมอนมอเตอรทวไป อารเมเจอร (armature) เปนสวนทหมนเหมอนกบโรเตอรของอนดกชนมอเตอร มขอแตกตางตรงทมการพนขดลวดดวย และในการใชงานจะมการจายกระแสไฟฟาใหกบขดอารเมเจอรดวยโดยผานทางคอมมวเตเตอร คอมมวเตเตอร (commutator) มลกษณะเปนซทองแดง ใชงานรวมกบแปรงถาน ท าหนาทรบไฟฟาทจายมาทางแปรงถาน ใหไหลผานขดลวดเพอสรางสนามแมเหลกไฟฟา การกลบทางหมนของมอเตอร ท าไดโดยการกลบขวการจายไฟฟาทสเตเตอร หรอทอารเมเจอร ขดใดขดหนงเชนเดยวกบมอเตอรชนดอนดกชน

รปท 1.42 การกลบทางหมนของมอเตอรชนดยนเวอรแซล 2. มอเตอรไฟฟากระแสสลบ 3 เฟส เปนมอเตอรไฟฟาทมคณสมบตทดคอ ม

ความเรวรอบคงทเนองจากความเรวรอบของอนดกชนมอเตอรขนอยกบความถ (frequency) ของ

แหลงก าเนดไฟฟากระแสสลบ มราคาถก โครงสรางไมซบซอน สะดวกในการบ ารงรกษา เพราะไมมคอมมวเตเตอรและแปรงถานเหมอนมอเตอรไฟฟากระแสตรง เมอใชรวมกบเครองควบคมความเรว

แบบอนเวอรเตอร (inverter) สามารถควบคมความเรวไดตงแตศนยจนถงความเรวตามพกดของ

M

L N

1D1 1D2 2D1 2D2 A1

A2

M

L N

1D1 1D2 2D1 2D2 A1

A2 เมอกลบทางหมน



มอเตอร นยมใชเปนตนก าลงในโรงงานอตสาหกรรม ส าหรบการขบเคลอนลฟต ขบเคลอนสายพานล าเลยง ขบเคลอนเครองจกรไฟฟา เชน เครองไส เครองกลง เปนตน แบงตามหลกการท างานได 2 ชนดคอ (1) มอเตอรชนดเหนยวน า หรออนดกชนมอเตอร เปนมอเตอรทท างานโดยอาศยการเหนยวน าดวยอ านาจแมเหลก การใชงานจะจายไฟใหขดลวดทพนอยทสเตเตอร ซงเปนตวทอยกบท กระแสไฟฟาจะท าใหเกดสนามแมเหลกเหนยวน าไปทโรเตอร ซงเปนตวหมน ทโรเตอรจะมกระแสไฟฟาไหลและเกดอ านาจแมเหลกท าใหหมนไปได อนดกชนมอเตอรยงแบงออกไดตามชนดของโรเตอรเปน สไควเรลเคจอนดกชนมอเตอร (squirrel cage induction motor) และวาวดโรเตอรมอเตอร (wound rotor motor) สไควเรลเคจอนดกชนมอเตอร หรอเรยกวาโรเตอรชนดกรงกระรอก ทโรเตอรจะฝงตวน าไฟฟาไวและตวน านจะถกลดวงจรเขาดวยกน การใชงานท าไดโดยการจายไฟเขาทสเตเตอร จะเกดการหมนของสนามแมเหลกไฟฟา สนามแมเหลกนจะไปตดกบตวน าทโรเตอร เกดการเหนยวน าจนมกระแสไฟฟาไหลและเกดการสรางสนามแมเหลกทโรเตอรดดกบทสเตเตอร ท าใหโรเตอรสามารถหมนได โดยทความเรวรอบในการหมนของโรเตอรนจะชากวาการหมนของสนามแมเหลกเลกนอย ความเรวทแตกตางกนนเรยกวาสลป วาวดโรเตอรมอเตอร ทโรเตอรของมอเตอรชนดนจะมขดลวดพนอยดวยและจะมสายตอออกมาขางนอกโดยผานสลปรง (slip rings) เพอชวยในการเรมเดน ในการใชงานจะจายไฟเขาทสเตเตอรเชนเดยวกน การลดกระแสขณะเรมเดนเครองท าไดโดยการใสตวตานทานอนกรมเขากบขดลวดของสเตเตอร มอเตอรชนดนเรยกอกชอหนงไดวาสลปรงมอเตอร (2) ซงโครนสมอเตอร เปนมอเตอรทมการพนขดลวดทงทโรเตอรและสเตเตอร ในการใชงานจะจายไฟกระแสสลบเขาทสเตเตอร สวนทโรเตอรจะจายไฟกระแสตรงเขาไปโดยผานวงแหวนลนหรอสลปรง และถาจายไฟกระแสตรงเขาทโรเตอรมากเกนไปมอเตอรจะท าหนาทกลบเปนซงโครนสคอนเดนเซอรใชแกเพาเวอรแฟกเตอรของระบบไฟฟาได มอเตอรชนดนจะมความเรวรอบคงททความเรวซงโครนส (synchronous speed) การกลบทางหมนของมอเตอร 3 เฟส ท าไดโดยการกลบขวการจายไฟทขดลวดของสเตอร เฟสใดเฟสหนงเพยงเฟสเดยว 1.5.4 การปองกนมอเตอร การปองกนมอเตอรแบงออกเปนการปองกนกระแสลดวงจร และการปองกนมอเตอรเดนไมไหวเนองจากโหลดเกน หรอโอเวอรโหลด



รปท 1.43 วงจรมอเตอร

(1) การปองกนกระแสลดวงจรมอเตอร วงจรไฟฟาทจายไฟใหมอเตอร ตองมการปองกนการลดวงจรส าหรบสายไฟฟา เครองควบคม และตวมอเตอร เครองปองกนกระแสลดวงจรตองสามารถน ากระแสเรมเดนเครองของมอเตอรได โดยไมตองปลดจร แตตองไมใหญมากเกนจนความสามารถในการปองกนลดลง หรอไมสามารถปองกนได เครองปองกนกระแสลดวงจร แบงออกเปนฟวส และเซอรกตเบรกเกอร ฟวส แบงออกเปน 2 ชนด คอ 1. ฟวสท างานไว คอ ฟวสทใชในวงจรไฟฟาทวไป และเนองจากฟวสชนดนท างานปลดวงจรเรว ในการก าหนดขนาดจงตองเลอกขนาดใหใหญหนอยเพอปองกนการปลดวงจร หรอฟวสขาดเมอเรมเดนมอเตอร ปกตจะเลอกขนาดฟวสทประมาณ 2 ถง 3 เทาของพกดกระแสมอเตอร 2. ฟวสหนวงเวลา คอ ฟวสทออกแบบใหท างานชากวาปกต เหมาะกบการใชงานกบวงจรมอเตอรโดยเฉพาะ จงสามารถก าหนดขนาดไดเลกลงกวาฟวสท างานไว ขนาดทใชอยทประมาณ 1.75 เทาของกระแสมอเตอร เซอรกตเบรกเกอร แบงออกเปน 2 ชนด คอ 1. เซอรกตเบรกเกอรชนดปลดวงจรทนท คอ เซอรกตเบรกเกอรทมลกษณะการท างานแบบปลดวงจรทนทเมอกระแสเกน เซอรกตเบรกเกอรแบบนถกออกแบบใหใชกบวงจรมอเตอรโดยเฉพาะ

2. เซอรกตเบรกเกอรชนดเวลาผกผน คอ เซอรกตเบรกเกอรทใชทวไป เปนแบบทนยมใชกนทวไป เซอรกตเบรกเกอรแบบนมการท างาน 2 แบบคอ การท างานในชวงกระแสเกน ซงการท างานจะเปนแบบเวลาผกผน และชวงทนททนใด การก าหนดขนาดตองไมเลกมากจนไมสามารถเรมเดนมอเตอรได ขนาดทนยมใชคอ 2 ถง 2.5 เทาของกระแสมอเตอร (2) การปองกนโหลดเกน (โอเวอรโหลด) มอเตอรจะมอปกรณปองกน 2 ตวคอ การปองกนกระแสลดวงจร และการปองกนมอเตอรเดนไมไหวจากโอเวอรโหลด ดงนนการปองกนโอเวอรโหลดจงเปนการปองกนมอเตอรเนองจากโหลดเกน และปองกนสายไฟฟาจากกระแสโอเวอรโหลด แบงเปนดงน

เครองปลดวงจร

เครองปองกนกระแสลดวงจร

เครองควบคมมอเตอร

มอเตอร

เครองปองกนโหลดเกนของมอเตอร



เครองปลดวงจรชนดตดตงแยกตางหากจากตวมอเตอรและท างานสมพนธกบกระแสของมอเตอร (โอเวอรโหลดรเลย) เปนแบบทใชงานทวไป ในการใชงานจะตอถดจากหนาสมผสแมเหลกไฟฟา วดกระแสของมอเตอร เครองปองกนโหลดเกนชนดนท างานดวยความรอน จงท างานชา ในการใชงานสามารถตงคาไดต าใกลเคยงกบกระแสมอเตอร ปกตจะตงคาทประมาณ 1.15 เทาของกระแสมอเตอร แตถาตงคาตามทกลาวนแลว มอเตอรไมสามารถเรมเดนไดเนองจากโอเวอรโหลดปลดวงจร สามารถปรบใหสงขนไดอก แตตองไมเกน 1.3 เทาของกระแสมอเตอร

รปท 1.44 เวลาในการปลดวงจรของโอเวอรโหลดรเลย Class ตาง ๆ ในทางปฏบต โอเวอรโหลดรเลยจะแบงเปน Class ตาง ๆ คอ Class 10, 20 และ 30 เพอใหเหมาะสมกบการใชงาน โดยท Class 30 จะท างานชาทสด ดงนนถาใช Class 10 แลวมอเตอรไมสามารถเรมเดนได อาจแกไขโดยการเปลยนเปน Class 20 หรอ 30 กได ตวอยางเชนทกระแสเรมเดนของมอเตอรเครองหนงโอเวอรโหลดรเลย Class 10 ปลดวงจรทเวลาประมาณ 6 วนาท ในขณะท Class 30 ใชเวลาในการปลดวงจรนาน 25 วนาท เปนตน เครองปองกนโหลดเกนชนดเครองปองกนอณหภมสงเกน (เทอรมสเตอร) ชนดนจะวดความรอนทขดลวดมอเตอรโดยตรง ท าใหสามารถวดคาไดเทยงตรงกวา และเนองจากมราคาสง จงตดตงกบมอเตอรขนาดใหญเทานน การปรบตงคาตองสอดคลองตามอณหภมฉนวนของขดลวด จงควรเปนไปตามทผผลตแนะน า

กระแสเรมเดนมอเตอร เครองหนง

กระแสเรมเดนมอเตอร (จ ำนวนเทำ)

เวลำ



รปท 1.45 เครองปองกนอณหภมสงเกน

เครองปองกนโหลดเกนชนดอเลกทรอนกส เครองปองกนชนดน ใ ชวงจรอเลกทรอนกสในการตรวจจบและสงปลดวงจร สามารถจ าลองพฤตกรรมทางความรอนของมอเตอรไดด ประกอบดวยวงจรอเลกทรอนกสและไมโครโปรเซสเซอร จงสามารถปรบแตงใหใชกบมอเตอรไดทกขนาด 1.5.5 เครองควบคมมอเตอร คออปกรณทท าหนาทเรมเดน และหยดเดนมอเตอร รวมทงควบคมความเรวรอบของมอเตอรดวย ตวทใชในการเรมเดนมอเตอรเรยกวาเครองเรมเดนมอเตอรหรอ Motor starter 1. การเรมเดนมอเตอร วธการเรมเดนมอเตอรทใชกนทวไปแบงออกเปน 2 แบบใหญ ๆ คอ

การเรมเดนโดยรบแรงดนไฟฟาเตมท หรอโดยการตอไฟเขาโดยตรง (direct on line or DOL)

การเรมเดนโดยการลดแรงดนไฟฟา การเรมเดนโดยรบแรงดนไฟฟาเตมท วธนจะตอไฟแรงดนตามพกดของมอเตอรเขาทขวของมอเตอรโดยตรง ซงการเรมเดนเครองแบบนจะท าใหกระแสเรมเดนของมอเตอร (starting current) มคาสง แตกจะไดแรงบดเรมเดนเครองสงดวยเชนกน โดยทวไปกระแสเรมเดนมอเตอรจะมคาประมาณ 6-8 เทา ของกระแสพกดของมอเตอร ขนกบชนดของมอเตอร สวนแรงบดเรมเดนเครองจะมคาประมาณ 1.5 เทาของแรงบดพกดของมอเตอร เนองจากการเรมเดนเครองแบบรบแรงดนไฟฟาเตมท จะใชกระแสสงมากถง 6 -8 เทาของกระแสพกดของมอเตอรจงสงผลใหเกดแรงดนตกในสายไฟฟาสง ซงอาจจะท าใหไปรบกวนระบบอนๆ ทตออยดวย จะเหนไดวาอาจเกดไฟกระพรบขณะเรมเดนมอเตอร ดงนนการเรมเดนเครองแบบนจงควรใชกบมอเตอรขนาดเลกๆ ไมเกน 7.5 kW (10 HP) แตส าหรบในกรณโรงงานอตสาหกรรมซงระบบไฟฟาจะมขนาดคอนขางใหญ ตดตงหมอแปลงไฟฟาเอง จะสามารถใชการเรมเดนเครองแบบนส าหรบมอเตอรขนาดใหญได ถาหากตองการแรงบดเรมเดนเครองสง โดยทแรงดนตกจะมผลไมมากนก อยในเกณฑทยอมรบได



การเรมเดนโดยการลดแรงดนไฟฟา เปนการแกปญหาเรองแรงดนตกขณะเรมเดนมอเตอร การลดแรงดนเขามอเตอรจะสามารถลดคากระแสเรมเดนมอเตอรได แตจะเปนผลใหแรงบดเรมเดนเครองลง การเรมเดนเครองมอเตอรแบบลดแรงดนมหลายวธ ตวอยางการเรมเดนเปนดงน

การเรมเดนเครองแบบสตาร-เดลตา (star-delta Starting) จะมกระแสเรมเดนประมาณ 1.3-2.6 เทา ของพกดกระแสมอเตอร

การเรมเดนเครองดวยหมอแปลงออโต (autotransformer starting) จะมกระแสเรมเดนประมาณ 1.7-4 เทา ของพกดกระแสมอเตอร

การเรมเดนเครองดวยความตานทาน (resistance starting) จะมกระแสเรมเดนประมาณ 4 เทา ของพกดกระแสมอเตอร

การเรมเดนดวยระบบอเลกทรอนกส (solid state starter) จะมกระแสเรมเดนประมาณ 2-5 เทา ของพกดกระแสมอเตอร และสามารถปรบไดตามตองการ

2. หนาสมผสแมเหลกไฟฟา (magnetic contactor) เปนอปกรณประกอบทใชในการเรมเดนมอเตอร ถอวาเปนอปกรณตวหนงของอปกรณควบคมมอเตอร การเลอกใชหนาสมผสแมเหลกไฟฟาตองพจารณา พกดแรงดนไฟฟา พกดก าลงไฟฟา และลกษณะสมบตของโหลด (1) พกดแรงดนไฟฟา หนาสมผสแมเหลกไฟฟาทใชตองมพกดแรงดนไฟฟาไมต ากวาแรงดนของระบบไฟฟาทตอใชงาน (2) พกดก าลงไฟฟา ถงแมชดควบคมส าเรจจะระบพกดของเครองควบคมเปนกโลวตตหรอแรงมา แตในรายละเอยดของหนาสมผสแมเหลกไฟฟาของผผลตมกจะระบพกดกระแสของหนาสมผสแมเหลกไฟฟามาให พกดทก าหนดมานตองไมต ากวากระแสโหลดเตมทของมอเตอรซงเราสามารถค านวณเพอก าหนดขนาดเองได (3) ลกษณะสมบตของโหลด จะตองทราบชนดของโหลดตามชนการใชงาน (utilization categories) หนาสมผสแมเหลกไฟฟาทน ามาใชตองชนการใชงานไมต ากวาทก าหนดในมาตรฐาน การเลอกใชชนการใชงานทต ากวาทก าหนดในมาตรฐานจะท าใหหนาสมผสช ารดเนองจากการปลดและสบวงจร ในมาตรฐาน IEC ก าหนดชนการใชงานไวเปนคา utilization categories ตามตารางท 1.4



ตารางท 1.4 ชนการใชงาน (Utilization Categories) ตามมาตรฐาน IEC Categories Typical Application

AC-1 Non-inductive or Slightly inductive loads, Resistance Furnaces AC-2 Slip-ring Motor: Starting, Switching off AC-3 Squirrel-cage Motors: Starting, Switching off Motor During Running AC-4 Squirrel-cage motors: Starting, Plugging, Inching AC-5a Switching of Electric Discharge Lamp Controls AC-5b Switching of Incandescent Lamps AC-6a Switching of Transformers AC-6b Switching of Capacitor Banks AC-7a Slightly Inductive Loads in Household Appliance and Similar

Appliances AC-7b Motor Loads for Household Appliances AC-8a Hermetic Refrigerant Compressor Motor Control with Manual Resetting

of Overload Release AC-8b Hermetic Refrigerant Compressor Motor Control with Automatic

Resetting of Overload Release DC-1 Non-inductive or Slightly Inductive Loads, Resistance Furnaces DC-3 Shunt-Motors: Starting, Plugging, Inching, Dynamic Breaking of DC-

Motors DC-5 Series-Motor: Starting, Plugging, Inching, Dynamic Breaking of DC-Motors DC-6 Switching of Incandescent Lamps

หมายเหต 1. AC หมายถง ไฟฟากระแสสลบ DC หมายถง ไฟฟากระแสตรง 2. Categories AC-3 อาจใชงานกบมอเตอรทมการเดน-หยด สลบกนเปนครงคราว แตการ

สลบจะตองไมเกน 5 ครงตอนาท และตองไมเกน 10 ครงใน 10 นาท 3. Plugging คอ การหยดหรอสลบเฟสอยางรวดเรวในระหวางทมอเตอรก าลงเดนอย 4. Inching หรอ Jogging คอ การจายไฟใหมอเตอรซ าๆ กน ในชวงเวลาสน ๆ เพอตองการ

ใหมอเตอรหรอเครองจกรทมอเตอรขบอยเคลอนตวเลกนอย



1.5.6 เครองก าเนดไฟฟา เครองก าเนดไฟฟา คอเครองกลทใชสรางหรอผลตพลงงานไฟฟา โดยอาศยหลกการทวา เมอขดลวดหมนตดเสนแรงแมเหลกกจะเกดกระแสไฟฟาในขดลวด จงตองมตวตนก าลงเปนตวหมนสนามแมเหลกใหตดกบขดลวด

รปท 1.46 เครองก าเนดไฟฟา หลกการท างานของเครองก าเนดไฟฟากระแสตรงและกระแสสลบจะเหมอนกนคอ เมอขดลวดตดกบเสนแรงแมเหลก หรอเสนแรงแมเหลกหมนตดกบขดลวดตวน า จะเกดแรงดนไฟฟาในตวน า สวนประกอบทส าคญคอ

เครองตนก าลง (engine prime mover) เครองก าเนดไฟฟา (alternator) แผงควบคม (control panel) สวตชสบเปลยน (transfer switch)

1. เครองตนก าลง ท าหนาท ขบเครองก าเนดไฟฟาใหหมนเพอใหขดลวดหมนตดกบสนามแมเหลก การขบใหเครองก าเนดไฟฟาหมนนนอาจใชพลงงานจากหลายแหลงเชน เครองยนต พลงงานน า ความรอน และพลงงานลม เปนตน เครองก าเนดไฟฟาทใชทวไปในงานอตสาหกรรมจะใชพลงงานจากเครองยนต มสวนประกอบทส าคญคอ

ระบบเชอเพลง เปนน ามนดเซลหรอน ามนเตา ระบบระบายความรอน ปกตจะใชน าในการระบายความรอน ระบบไอเสย ซงตองระบายควนหรอไอเสยออกนอกหอง ระบบเรมเดนเครอง โดยปกตจะใชแบตเตอรในการเรมเดนเครอง



2. เครองก าเนดไฟฟา หรอ ออลเตอรเนเตอร (alternator) เปนตวทท าหนาทสรางกระแสไฟฟา มสวนประกอบทส าคญคอ

สวนทหมน (rotor ) สวนทอยกบท (stator ) สวนกระตน (exciter) สวนควบคมแรงดน (voltage regulator )

3. แผงควบคม ท าหนาทดงน ควบคมการท างานของเครองก าเนดไฟฟา ควบคมการประจแบตเตอร ท าการตรวจสอบตลอดเวลาวาไฟฟาขาดหายไปหรอไม เมอพบวาไฟฟาขาดหายไปจะสงสญญาณใหชดเครองก าเนดไฟฟาเรมเดนเครอง ตรวจสอบวาไฟฟาจากการไฟฟาฯ วากลบมาจายอกครงหรอยง เมอพบวามไฟฟาจากทางการไฟฟาฯ จายตามเดมแลวจะท าการสบเปลยนโหลด

มายงระบบไฟฟาของการไฟฟาฯ สงสญญาณใหชดเครองก าเนดไฟฟาหยดเดนเครอง

4. สวตชสบเปลยน ท าหนาทสบเปลยนโหลดจากแหลงจายไฟปกตไปยงชดเครองก าเนดไฟฟา ปกตจะเปนชนดทท างานโดยอตโนมตจากการควบคมของแผงควบคม 1.5.7 การสองสวาง 1. หลกการสองสวาง ความสวางเปนสงจ าเปนส าหรบการมองเหนของมนษย อกทงยงใหอารมณกบผมองเหนอกดวย การสองสวางจงตองมความสวางทเพยงพอ มความถกตองของสทมองเหน และใหความรสกสบายดวย การใหแสงสวางมหลกการดงน

(1) การใหแสงสวางทวพนท เปนการใหความสวางทว ๆ ไปไมเฉพาะจดใดจดหนง การตดตงดวงโคมกจะกระจายทวไป ความสวางจงเทากนหมดไมเลอกจดทตองการใชงานเปนพเศษ จงสนเปลองพลงงานสง ตวอยางทเหนไดคอ ตามหางสรรพสนคา หรอในหองเรยน เปนตน แตกมขอดในแงทสามารถเปลยนต าแหนงการท างานไดอยางคลองตว

(2) การใหแสงสวางเฉพาะท เปนการเลอกใหแสงสวางเฉพาะจดทตองการใชงานจรง ๆ โดยแสงสวางในสวนทไมไดใชงานจะสวางนอยกวาปกต มขอดในแงของการประหยดพลงงาน แตอาจขาดความคลองตวในการท างานบางอยางทตองเปลยนแปลงจดท างานบอย เหมาะกบการท างานหรอกานผลตทต าแหนงการใชงานไมคอยมการเปลยนแปลงเชน ในสายงานการผลต (line process) เปนตน

(3) การใหแสงสวางเฉพาะต าแหนง เปนการใหแสงสวางเพมเตมเฉพาะกบต าแหนง หรองานทตองการความสวางมากกวาปกต หรองานทตองการความละเอยดสง ท าไดโดยการเพมดวง



โคมในจดทตองการเชน โตะเขยนแบบ โตะเจยระไน เปนตน วธนถอเปนวธการใหความสวางทประหยดทสด และยงมขอดในแงของการควบคมต าแหนง และทศทางความสวางอกดวย 2. หนวยทเกยวของกบแสงสวาง

คาฟลกการสองสวาง (luminous flux) หมายถง ปรมาณแสงสวาง หนวยเปนลเมน

คาประสทธผล (efficacy) หมายถง ปรมาณแสงทออกมาตอวตตทใช หรอลเมนตอวตต หลอดทมคาประสทธผลสงคอหลอดทใหปรมาณแสงออกมามากแตใชวตตต า

ความถกตองของส (color rendering) หมายถง แสงทสองไปถกวตถใหความถกตองของสมากนอยเพยงใด มหนวยเปนเปอรเซนต หลอดทมความถกตอง 100% หมายความวาเมอใชหลอดนสองสวางวตถชนหนงแลว สของวตถทเหนไมมความเพยนของส

ความสองสวาง (อลมแนนซ) หมายถงปรมาณแสงทกระทบลงบนวตถตอพนท มหนวยเปน ลเมนตอตารางเมตร หรอ ลกซ

ความสวาง (ลมแนนซ) หมายถงปรมาณแสงทสะทอนออกมาจากวตถตอพนท มหนวยเปน แคนเดลาตอตารางเมตร ปรมาณแสงทเทากนเมอตกกระทบลงมาบนวตถทมสตางกนจะมปรมาณแสงสะทอนกลบตางกน หมายถงมลมแนนซ ตางกน สาเหตทตางกนเนองมาจากสมประสทธการสะทอนแสงของวสดตางกน

3. หลอดไฟฟาชนดตาง ๆ หลอดไฟฟามโครงสราง รปราง สของแสง และการท างาน ตางกน ตามชนดและความตองการใชงาน หลอดไฟฟาบางชนดใหความสวางมากในขณะทสทออกมาจากหลอดอาจท าใหวสดทมองเหนมสผดเพยนไปจากเดมบาง แตหลอดบางชนดใหสของวสดถกตอง แตไมประหยดพลงงาน และอาจมอายการใชงานสน การเลอกใชงานจงตองดความตองการของงานประกอบดวย หลอดไฟฟาทนยมใชทวไปมดงน

(1) หลอดอนแคนเดสเซนต

รปท 1.47 โครงสรางหลอดอนแคนเดสเซนต (หลอดไส)

ไสหลอด

กานยดไสหลอด

ลวดน ากระแส

ขวหลอด

หลอดแกว



เรยกกนโดยทวไปวาหลอดไส ลกษณะเปนหลอดทมไสหลอดดวย เปนหลอดทใหปรมาณแสงสวางตอพลงงานไฟฟานอย (ลเมนตอวตต) ในทางเทคนคเรยกวามประสทธผลต า หมายถงไมประหยดไฟฟานนเอง และอายการใชงานสนประมาณ 1,000-3,000 ชวโมง แตใหแสงทมคาความถกตองของส 100 % ขวหลอดม 2 แบบ คอแบบเขยว (B22) และแบบเกลยว (E27)

(2) หลอดฟลออเรสเซนต เปนหลอดทอาศยหลกการท างานโดยใหอเลกตรอนวงไปชนอะตอมของสารปรอท การท างานคอ ในการจดตดครงแรก จะอาศยตวสตารตเตอรและบสลาสต เปนตวสรางความตางศกยทมคาสงระหวางขวทงสองของหลอด เพอกระตนใหอเลกตรอนหลดออกจากอเลกโตรด วงไปยงอเลกโตรดตรงขาม ไปชนกบอะตอมของสารปรอท กระตนใหปรอทคายพลงงานออกมาเปนแสงอลตราไวโอเลต (UV) กระทบกบสารฟอสเฟอรทผนงหลอด เรองแสงทมองเหนไดออกมา

หลอดชนดนจงถอวาเปนหลอดปลอยประจความดนไอต า สของหลอดม 3 แบบคอเดยไลท (daylight) คลไวท (cool white) และวอรมไวท (warm white) ชนดของหลอดชนดนทใชงานกนทวไปคอแบบทรงกระบอก ขนาด 18 และ 36 วตต และทรงกลม (Circular) ขนาด 22, 32 และ 40 วตต และใหความสวางตอพลงงานทใช (ประสทธผล) ประมาณ 50-80 ลเมนตอวตต ถอวาสงพอสมควรและประหยดคาไฟฟาเมอเทยบกบหลอดอนแคนเดสเซนตซงมคาประมาณ 10-15 ลเมนตอวตต และหลอดนมอายการใชงานประมาณ 9,000-12,000 ชวโมง

รปท 1.48 วงจรหลอดฟลออเรสเซนต

(3) หลอดคอมแพกฟลออเรสเซนต เปนหลอดฟลออเรสเซนตชนดหนงทออกแบบใหมรปรางกระทดรดขน เพอความสะดวกและสวยงามในการใชงาน เรยกกนทวไปวาหลอดตะเกยบ ปจจบนมการผลตหลายรปทรง ทงทเปนแทงเหมอนตะเกยบและทเปนเกลยว เปนหลอดปลอยประจความดนไอต า สของหลอดม 3 แบบคอ เดยไลท (daylight) คลไวท (cool white) และวอรมไวท (warm white) เชนเดยวกนกบหลอดฟลออเรสเซนต แบบทใชงานกนมากคอหลอดเดยว ตวอยางขนาดวตตทมใชงานคอ 5, 7, 9 และ 11 วตตและหลอดค มขนาดวตต 10, 13, 18 และ 26 วตต เปนหลอดทพฒนาขนมาแทนทหลอดอนแคนเดสเซนต โดยทขวหลอดสามารถใสขวรบหลอดทใชกบหลอดไสไดโดยตรง ขวหลอดมกท าเปนชนดเกลยว แตบางผผลตอาจผลตขวหลอดรปทรงพเศษออกไปกได มประสทธผลสงกวาหลอดอนแคนเดสเซนต คอประมาณ 50-80 ลเมนตอวตต และ อายการใชงานประมาณ 5,000-8,000 ชวโมง

L

N

บสลาสต

หลอดไฟ

สตารตเตอร



รปท 1.49 ตวอยางหลอดคอมแพกฟลออเรสเซนต

(4) หลอดโซเดยมความดนไอต า หลอดประเภทนมสเหลองจด จะเหนการตดตงใชงานกบไฟถนน โดยเฉพาะทบรเวณ 4 แยก เนองจากเปนหลอดทมประสทธผลมากทสดในบรรดาหลอดทงหมด คอ มประสทธผลประมาณ 120-200 ลเมนตอวตต แตใหความถกตองของสนอยทสด คอ มความถกตองของสเปน 0 % (มความผดเพยนสง) ขอดของแสงสเหลองเปนสทมนษยสามารถมองเหนไดดทสด หลอดประเภทนจงเหมาะเปนไฟถนนและอายการใชงานนานประมาณ 16,000 ชวโมง หลอดมขนาดวตต 18, 35, 55, 90, 135 และ 180 วตต

(5) หลอดโซเดยมความดนไอสง หลอดโซเดยมความดนไอสงมประสทธผลรองจากหลอดโซเดยมความดนไอต า คอ มประสทธผลประมาณ 70-90 ลเมนตอวตตแตความถกตองของสดกวาหลอดโซเดยมความดนไอต า คอ 20 % เหมาะกบงานทไมตองการความสองสวางมาก เชน ไฟถนน ไฟบรเวณ ซงตองการความสองสวางประมาณ 5-30 ลกซ และอายการใชงานประมาณ 24,000 ชวโมง มขนาดวตต 50, 70, 100, 150, 250, 400 และ 1,000 วตต

(6) หลอดปรอทความดนไอสง เรยกกนโดยทวไปวาหลอดแสงจนทร มหลายรปทรง มทงชนดทใชบลลาสต และไมใชบลลาสต เปนหลอดทมประสทธผลสงพอกบหลอดฟลออเรสเซนต คอ มประสทธผลประมาณ 50-80 ลเมนตอวตต แสงทออกมามความถกตองของสประมาณ 60 % สวนใหญใชแทนหลอดฟลออเรสเซนตเมอตองการวตตสงๆในพนททมเพดานสง และอายการใชงานประมาณ 8,000-24,000 ชวโมง มขนาดวตต 50, 80, 125, 250, 400, 700 และ 1,000 วตต

(7) หลอดเมทลฮาไลด หลอดเมทลฮาไลดกเหมอนกบหลอดปลอยประจอน ๆ แตมขอดตรงทมสเปกตรมแสงทกส ท าใหสทกชนดเดนภายใตหลอดชนดน ใหความถกตองของสสง สวนใหญนยมใชกบสนามกฬาทมการถายทอดโทรทศน มอายการใชงานประมาณ 6,000-9,000 ชวโมง และมขนาดวตต 100, 125, 250, 300, 400, 700 และ 1,000 วตต

(8) หลอดทงสเตนฮาโลเจน เปนหลอดไสชนดหนง แตมประสทธผลสงกวาหลอดไสทวไป และมอายการใชงานยาวนานกวา ในหลอดแกวมการเตมกาซไวดวย และมการฉาบผวหลอดเพอสะทอนความรอน เปนการประหยดพลงงาน ใชในโรงภาพยนตร รานคา และภายนอกอาคารทวไป อายการใชงานประมาณ 4,000 ชวโมง



4. ความสวางทเหมาะสม ความสวางมหนวยวดเปนลกซ (lux) เครองมอวดคาความสองสวางคอลกซมเตอร การวดคาความสองสวางจะวด ณ พนททตองการใหคาความสองสวางไดตามตองการ ความสวางทเหมาะสมคอความสวางทใหความรสกสบายและมองเหนชดเจน ซงแตละบคคลอาจไมเทากน จงไดมการจดท าคามาตรฐานขน ปจจบนมกฎหมายก าหนดคาความสองสวางไวคอ กฎกระทรวงแรงงานเรอง ก าหนดมาตรฐานในการบรหารและการจดการดานความปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการท างานเกยวกบความรอน แสงสวาง และเสยง หมวด 2 แสงสวาง ซงก าหนดใหความเขมของแสงสวางไววาตองไมต ากวาทก าหนดในตารางทายกฎกระทรวง ตวอยางคาความสองสวางของกฎกระทรวงฯ เปนไปตามทก าหนดในตารางท 1.5

ตารางท 1.5 มาตรฐานความเขมของแสงสวาง ณ บรเวณพนททวไปของอาคาร ( สวนหนงของตารางแนบทายกฎกระทรวง พ.ศ. ๒๕๔๙ ของกระทรวงแรงงาน )

อาคาร/พนท คาเฉลยความเขมของแสงสวาง

(ลกซ)

ทางเขา ทางเขาหองโถง หรอหองพกรอ 200

บรเวณโตะประชาสมพนธ หรอโตะตดตอลกคา 400

ประตทางเขาใหญของสถานประกอบการ 50

ปอมยาม 100

จดขนถายสนคา 100

พนทสญจร ทางเดนในพนทสญจรเบาบาง 20

ทางเดนในพนทสญจรแนนหนา 50

บนได 50

หองฝกอบรมและหองบรรยาย พนททวไป 300

อาคารสถานขนสง (ทาอากาศยาน ทารถ และสถานรถไฟ)

หองจองตวหรอหองขายตว 400

หองคอมพวเตอร บรเวณทวไป 400



อาคาร/พนท คาเฉลยความเขมของแสงสวาง

(ลกซ) หองประชม 300 งานธรการ หองถายเอกสาร 300

หองนรภย 100

โรงอาหาร พนททวไป 200

บรเวณโตะเกบเงน 300

โรงซกรด บรเวณหองอบหรอหองท าใหแหง 100

หองครว พนททวไป 200

บรเวณทปรงอาหารและทท าความสะอาด 300

หองพกพนกงาน หองเปลยนเสอผาและบรเวณตเกบของ 100

หองพกผอน 50

หองปฐมพยาบาล หองพกฟน 50

หองตรวจรกษา 400

หองสขา 100 หองเกบของ (หองเกบวตถดบขนาดใหญ) เกบรวบรวมไวโดยไมเคลอนยาย 50

เกบรวบรวมไวเพอการเคลอนยาย 100

หองเกบของ (หองเกบวตถดบขนาดปานกลางหรอละเอยดออน)

เกบรวบรวมไวโดยไมเคลอนยาย 100

เกบรวบรวมไวเพอการเคลอนยาย 200



5. แนวทางการอนรกษพลงงานแสงสวาง (1) เลอกความสวางใหเหมาะสม การเลอกความสวางใหเหมาะสมเปนกาวแรกของการประหยดพลงงาน แสงสวางทมากเกนไปอาจเปนการรบกวนผปฏบตงาน ท าใหรสกอดอด ไมสบายตา และสนเปลองพลงงาน แตเนองจากความรสกพอดของแตละคนอาจไมเทากน ในทางปฏบตจงเลอกคาจากตารางมาตรฐานไปใชงาน การเลอกความสวางนหมายความรวมถงการเลอกวธการสองสวางดวยวาจะใหความสวางแบบทวไปหรอแบบเฉพาะจดทตองการใชงาน

(2) ปดสวตชเมอไมใชงาน ถอเปนวธการประหยดพลงงานทดทสด แตมขอควรระวงคอการปดเปดสวตชบอยครงอาจท าใหอายการใชงานของหลอดสนลง ตวอยางหลอดฟลออเรสเซนต ควรปดสวตชไวสกชวงเวลาหนง (ประมาณ 10 ถง 15 นาท) กอนทจะเปดครงตอไป หรอหลอดไฟบางชนดตองการเวลาทการใหความในการจดไสหลอดระยะหนง และเมอปดสวตช แลวกยงตองรอเวลาใหหลอดเยนกอนจงจะเปดได อาจไมคลองตวในการท างานบางประเภท จงตองเลอกใหเหมาะสมกบลกษณะงานดวย วธการปดสวตชเมอไมใชงานสามารถท าไดหลายวธเชนควบคมดวยระบบเซนเซอร ควบคมดวยการใชสวตชตงเวลา หรอใชบคคล กได (3) ใชแสงสวางจากภายนอก (ธรรมชาต) ชวย วธนสามารถประหยดพลงงานไดมาก เหมาะส าหรบโรงงานอตสาหกรรมทวไป เนองจากประเทศไทยเปนประเทศทมแสงสวางตลอดป แตการใชแสงสวางจากภายนอกจ าเปนตองมการควบคมความสวางหรอความจาของแสงดวย เชนใชกระจกกระจายแสง และจ าเปนตองตดตงดวงโคมเผอไวใชในวนทแสงสวางจากภายนอกนอย หรอเวลากลางคน (4) บ ารงรกษาอยางสม าเสมอ การบ ารงรกษาอาจไมเกยวของกบการสนเปลองพลงงานโดยตรง แตแสงสวางทลดลงอาจท าใหประสทธภาพของการท างานลดลง หรอบางครงทความสวางลดลงมาก บางคนอาจหาดวงโคมมาตดตงเพมเตมกได ซงเปนการไมประหยดพลงงานนนเอง การบ ารงรกษาทควรท าเปนประจ าคอการท าความสะอาดดวงโคมและแผนสะทอนแสง หลอดไฟบางชนดเมอใชไปนาน ๆ ประสทธภาพการสองสวางจะลดลง อาจจ าเปนตองเปลยนหลอดใหม วธทดในการพจารณาวาจะตองท าความสะอาดหรอยงคอการวดความสวางดวยเครองมอวด และควรท าความสะอาดเมอความสวางลดลงจากเดมประมาณ 10% (5) เลอกชนดดวงโคมใหเหมาะสม ดวงโคมมอทธพลตอความสวางบนพนทท างานมาก เนองจากดวงโคมทดสามารถสะทอนความสวางลงพนททตองการไดมาก การเลอกซอดวงโคมจงควรพจารณาประสทธภาพในสวนนดวย (6) เลอกชนดหลอดใหเหมาะสม หลอดไฟฟามหลายชนด จงควรเลอกวา ในการใชงานจดประสงคหลกนนตองการความสวางเพยงอยางเดยว หรอตองการอยางอนเชน ความถกตองของส ความรสก ประกอบดวย



1.6 อนตรายจากไฟฟา อนตรายจากไฟฟาเกดไดหลายลกษณะทงกบผปฏบตงานกบไฟฟา ใกลไฟฟา และผใชไฟฟา

รวมถงอนตรายตอทรพยสน การตดตงทางไฟฟาจะตองสามารถปองกนอนตรายได แตเมอใชงานไประยะหนง การตดตงและอปกรณไฟฟาอาจเสอมสภาพ ท าใหความสามารถในการปองกนอนตรายลดลง ในทนจะกลาวถงสาเหตของการเกดอนตรายและแนวทางในการปองกนทเหมาะสม เพอใหสามารถน าไปประยกตกบแนวทางการตรวจสอบและการบ ารงรกษาได

ลกษณะของอนตรายจากไฟฟาทเกดกบบคคลและทรพยสน แบงออกไดดงน 1. ไฟฟาดด (electric shock) ซงเปนอนตรายตอบคคล 2. ประกายไฟจากอารก (arc flash) ปลอยรงสความรอนออกมา พรอมกบแสงจา สามารถท า

ใหเกดการไหมได เปนอนตรายตอทงบคคลและทรพยสน 3. การระเบดจากอารก (arc blast) สรางความดนสงเนองจากการระเบด เปนอนตรายตอทง

บคคลและทรพยสน 4. การเกดเพลงไหมจากไฟฟา เกดจากการใชงาน และความผดปกตของอปกรณไฟฟา สราง

ความเสยหายใหบคคล และทรพยสนไดมาก 1.6.1 ไฟฟาดด คอการทบคคลมกระแสไฟฟาไหลผานรางกาย และการไหลของกระแสไฟฟา

นนจะตองไหลจนครบวงจร คอสามารถไหลมาจากแหลงก าเนด ผานรางกาย และกลบไปยงแหลงก าเนดได ปรมาณการไหลของกระแสไฟฟาในแตละสวนของร างกายเปลยนไปตามความตานทานไฟฟาในแตละสวนของรางกาย

รปท 1.50 วงจรการเกดไฟฟาดด

จากรปท 1.50 เมอบคคลสมผสกบสวนทมไฟฟาและไมมการปองกน จะมกระแสไฟฟาไหลผานรางกายไปครบวงจรทแหลงก าเนด บคคลจะถกไฟดด แตถามการปองกนโดยการสวมรองเทาทเปนฉนวนไฟฟากระแสไฟฟาจะไมสามารถไหลผานไดถอวาไมถกไฟดด

สวมรองเทายาง ไมถกไฟดดเพราะกระแสไหลผานไมได

เสนทางกระแสไหลกลบ

กระแสไหลผานไปครบวงจรไดเนองจากไมมฉนวนกน

สายไฟฟา คนนถกไฟดด

คนนปลอดภย



รปท 1.51 เสนทางไหลของกระแสไฟฟาผานบคคล กระแสไฟฟา (I) จะไหลผานรางกาย โดยมปรมาณกระแสไฟฟาขนอยกบความตานทาน (R)

ของรางกายทจดสมผสนน เชน สมผสกบแรงดนไฟฟา (E) 230 โวลต และความตานทานระหวางมอถงเทาทงสองขางสมมตเทากบ 1000 โอหม กระแสไฟฟาไหลผานทค านวณไดคอ

)(

)(

)(

ohms

volts

amperesR

EI

)(ampereI = )(

)(

000,1

230

ohms

volts = 0.23 แอมแปร

ไฟฟาทไหลผานรางกาย เกดพลงความรอนทท าใหรางกายเสยหายมากหรอนอยขนอยกบระยะเวลา ค านวณในรปของพลงงานไดดงน

RtIJ 2 ก าหนดให J = พลงงานไฟฟา เปน จล I = กระแสไฟฟา เปน แอมแปร R = ความตานทานรางกาย เปน โอหม t = ระยะเวลาทกระแสไฟฟาไหลผานรางกาย เปน วนาท

เมอมกระแสไฟฟาไหลผานสวนหนงสวนใดของรางกาย ผทถกไฟดดจะมอาการอยางใดอยาง

หนงหรอหลายอยางเชน หวใจเตนผดปกตจนถงหยดเตน ระบบประสาทและกลามเนอท างานผดปกต เชน เกดการกระตก หรอ สะบดอยางแรง อาการทเรยกวาไฟฟาดดนมาจากอาการทระบบประสาทไม

source



สามารถสงงานใหกลามเนอท างาน เชน ไมสามารถสงใหมอปลอยหรอคลายออกจากการจบตองสวนทมกระแสไฟฟาหรอ สงใหกาวเทาหนจากพนบรเวณทมกระแสไฟฟารวไหล เปนตน อาการเหลานเปนอาการทคลายกบถกไฟฟาดดใหอยกบท ซงเราเรยกวาไฟฟาดด ตวแปรความรนแรง ไฟฟาดดทมผลใหเกดอาการตาง ๆ ของรางกาย และ การบาดเจบประกอบดวย เสนทางทกระแสไฟฟาไหลผานรางกาย ระยะเวลาทกระแสไฟฟาไหลผาน และ ปรมาณกระแสไฟฟาทผานรางกายซง ขนกบอมพแดนซของรางกายรวมทงความถไฟฟา และแรงดนไฟฟาดวย เงอนไขทางรางกายและการตอบสนอง เงอนไขทางรางกายเปนสวนประกอบทส าคญทมผลตอการไหลของกระแสไฟฟา ปรมาณการไหลของกระแสไฟฟาโดยปกตแลวจะท าใหเกดแผลเลกนอยกบบคคลทมรางกายด แตถาผไดรบบาดเจบจากไฟฟาดดมปญหาดานสขภาพเกยวกบหวใจหรอปอด กอาจมอาการรนแรงไดแมมกระแสนอย

ตารางท 1.6 การตอบสนองตอกระแสไฟฟาของบคคล

(ส าหรบบคคลทมน าหนก 68 กโลกรม) ปรมาณกระแส ความรสก หรอ อาการ ไมเกน 1 mA ไมรสกถงกระแสไฟฟา

1 mA รสกได 3 mA รสกถงอาการเจบ 10 mA ไมสามารถปลอยมอได ถามอไมก าอยอาจดงหลดได

(อาจมอาการมากขน ถากระแสสงขน และอาจเปนอนตรายถงชวต) 30 mA หยดหายใจ (เปนไปไดมากทจะเปนอนตรายถงชวต) 75 mA การหายใจผดจงหวะ (อาจเปนอนตรายถงชวต)

250 mA มโอกาสถง 99.5% ทหวใจจะสนกระตก 4 A หวหยดเตนเมอกระแสไฟฟาไหลผาน ส าหรบการชอกเพยงชวงเวลาสน ๆ

หวใจอาจกลบมาเตนใหมเมอกระแสไฟฟาหยดไหล (ปกตไมเปนอนตรายถงชวตจากการท างานผดปกตของหวใจ)

เกน 5 A เนอไหม ปกตไมเปนอนตรายถงชวต นอกจากวาอวยวะจะไหม แหลงทมา Courtesy of Ralph Lee



ผลของกระแสไฟฟาทมตอรางกายมนษย เมอมกระแสไฟฟาไหลผานสวนใดสวนหนงของรางกาย อนเนองมาจากสมผสกบสวนทมไฟ ความรนแรงหรออนตรายจะขนอยกบปรมาณกระแสทไหลผานรางกาย ระยะเวลาทกระแสไหลผานรางกาย และเสนทางทกระแสไฟฟาไหลผานรางกาย

แนวทางปองกน ไฟฟาดดคอการทบคคลมกระแสไฟฟาไหลผานรางกาย การทบคคลจะถกไฟฟาดดไดนนเพราะรางกายสมผสสวนทมไฟฟา แบงลกษณะการสมผสไดเปน 2 แบบ ดงน

(1) การสมผสโดยตรง (direct contact) คอการทรางกายมนษยมการสมผสกบสวนทมแรงดนไฟฟาโดยตรง เชน มอจบสายไฟฟาสวนทมแรงดนไฟฟา หรอสวนของอปกรณทเปดโลง โดยเทายนบนพนดนท าใหกระแสไฟฟาไหลผานรางกายระหวางมอกบเทา เปนการไหลครบวงจรทางไฟฟา

รปท 1.52 ตวอยางการสมผสโดยตรง

การปองกนการสมผสโดยตรง เปนการปองกนเบองตนทจะตองมในการใชไฟฟา การปองกนสามารถท าไดหลายวธ โดยอาจจะเลอกวธใดวธหนงหรอหลายวธกได ตามความเหมาะสม ดงน

หมฉนวนสวนทมไฟเชน การหมฉนวนสายไฟฟา หรอการหมสวนทมไฟฟาดวยแผนยาง การหมฉนวนตองเหมาะสมกบแรงดนดวย ดงนนในการใชงานจะตองพจารณาความสามารถในการทนแรงดนไฟฟาดวยวาเหมาะสมกบแรงดนหรอไม



ปองกนโดยมสงกนหรอต เชน ตหรอแผงสวตช เครองท าน าอน และมอเตอรไฟฟา เปนตน ตหรอสงกนนนตองสามารถปองกนการสมผสไดสมบรณ ตามทตองการ

ปองกนโดยมสงทกดขวางเชน ลานหมอแปลง หรอหองหมอแปลง รวหมอแปลงสามารถปองกนบคคลทไมเกยวของไปสมผสสวนทมไฟฟาได

ยกใหอยในระยะทเออมไมถงเชน ตดตงสายบนเสาไฟฟา ความสงของสายไฟฟาตองเปนไปตามทก าหนดในมาตรฐานฯ ดวย

ใ ชอปกรณ คมครองความปลอดภยสวนบคคล (personnel protective equipment) เมอตองท างานกบไฟฟาขณะทมไฟ เชนใช ถงมอยาง รองเทายาง แขนเสอยาง เปนตน

ใชเครองตดไฟรว เปนการปองกนเสรม เครองตดไฟรวจะปลดวงจรเมอมกระแสไฟฟาไหลผานรางกาย แตเครองตดไฟรวอาจช ารดและไมท างานปลดวงจรไดเมอถกไฟดด ดงนนจงตองมการปองกนดวยวธอนตามทกลาวขางตนกอน และใชเครองตดไฟรวเพอใหการปองกนท าไดสมบรณขน

รปท 1.53 ตวอยางอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล

มาตรฐานระดบการปองกนสงหอหมบรภณฑ ใหเปนไปตามตารางท 1.7 โดยแสดงดวยสญลกษณ IP ตามดวยตวเลข 1 หรอ 2 ตว ตามประเภทการปองกน หากการปองกนประเภทใดไมไดก าหนด อาจแสดงดวย “-” หรอ “x” หรอเวนชองวางไว เชน IPx3



ตารางท 1.7 Degree of Protection ตามมาตรฐาน IEC 60529 และ มอก. 513-2553

รหส ตวแรก ความสามารถในการปองกนวตถ (ของแขง) เลดลอดเขาภายใน

ตวทสอง ความสามารถในการปองกนของเหลวเขาไปท าความเสยหาย

0 ไมมการปองกน ไมมการปองกน

1 สามารถปองกนของแขงทมเสนผานศนยกลาง มากกวา 50 มม. ทมากระทบไมใหผานลอดเขาไปขางในได

สามารถปองกนน าทตกลงมาในแนวดงได


สามารถปองกนน าทตกลงมาในแนวดง และในแนวทท ามม 15o กบแนวดงได

3 สามารถปองกนของแขงทมเสนผานศนยกลาง มากกวา 2.5 มม. ทมากระทบไมใหผานลอดเขาไปขางในได

สามารถปองกนน าฝนทตกลงมาในแนวท ามม 60o กบแนวดงได


สามารถปองกนหยดน าหรอน าทมากระทบจากทกทศทางได

5 สามารถปองกนฝนได สามารถปองกนน าทถกฉดมาตกกระทบ ในทกทศทางได

6 สามารถปองกนฝนไดอยางสมบรณ สามารถปองกนความเสยหายทเกดจากคลนของน าทะเล หรอสามารถปองกนน าทวมไดชวคราว

7 สามารถปองกนความเสยหายทเกดจากน าทวมได

8 สามารถปองกนความเสยหายทเกดจากน าทวมอยางถาวรได

(2) การสมผสโดยออม (indirect contact) คอการสมผสสวนซงปกตไมมไฟฟา เปนการสมผสจากการใชงานตามปกต เชน โครงโลหะของหมอหงขาวไฟฟา และโครงโลหะของสวานไฟฟา เปนตน แตเครองใชไฟฟานนอาจมกระแสไฟฟาได เนองจากการช ารดภายใน ท าใหมไฟฟารวออกมายงสวนทสมผส เมอมการสมผสจะมกระแสไฟฟาไหลผานรางกายลงดน ครบวงจรทางไฟฟา การสมผสลกษณะนมอนตรายสงเนองจากบคคลเคยชนกบการสมผสและใชงาน จงขาดความระมดระวง



รปท 1.54 ตวอยางการสมผสโดยออมเนองจากไฟรวทเครองซกผา

หลกการปองกนอนตรายจากการสมผสโดยออม

มการตอลงดนเปลอกหมทเปนตวน าและมเครองปลดวงจรอตโนมต การตอลงดนเปนวธพนฐานในการปองกน แตการตอลงดนตองท าใหถกตองดวยจงจะสามารถปองกนไดอยางมประสทธผล

ใชเครองใชไฟฟาชนดฉนวน 2 ชน หรอประเภท II เครองใชไฟฟาชนดนเปนเครองใชไฟฟาทออกแบบใหมฉนวนถงสองชน หรอฉนวนมความหนาเปนสองเทาของฉนวนปกต จงมความสามารถและความคงทนตอการปองกน เครองใชไฟฟาประเภทนสงเกตวาสวนประกอบภายนอกจะเปนฉนวนไฟฟา และทฉลากจะมเครองหมายสเหลยมจตรส 2 รปซอน อยดวย

ใชในสถานทไมเปนสอตวน า ไฟฟาดดไดนน ไฟฟาจะตองไหลครบวงจรคอผานรางกายกลบไปยงแหลงก าเนดได โดยปกตการไหลกลบแหลงก าเนดจะผานทางดน ดงนนถาสถานทไมเปนสอตวน า กระแสไฟฟาจะไหลผานตวคนไมได บคคลจะพนจากไฟดด

ใชระบบไฟฟาไมตอลงดน ระบบไฟฟาไมตอลงดนสามารถปองกนอนตรายจากกระแสไหลผานรางกายกลบทางดนได แตระบบนมขอจ ากดในการใชงาน ผทจะใชงานตองมความร ความเขาใจถงขอด ขอเสย อยางชดเจน ปกตจะใชกบบางสถานทเทานนเชนระบบไฟฟาส าหรบหองผาตดในโรงพยาบาล เปนตน



รปท 1.55 ตวอยางเครองหมายฉนวน 2 ชน

ใชเครองตดไฟรวเปนการปองกนเสรม ไมใชเปนอปกรณปองกนหลกดวยเหตผลเชนเดยวกบเรองการปองกนการสมผสโดยตรง

ใชเครองใชทมแรงดนต าทไมเกน 50 V. (safety extra-low voltage หรอ SELV) โดยผานหมอแปลง Safety Isolating Transformer จากสมการทกลาวขางตน แรงดนไฟฟาต าจะเปนผลใหเมอสมผสจะมกระแสไฟฟาไหลผานรางกายนอยและไมเปนอนตราย

การทจะเลอกวาจะใชวธการปองกนวธใดจงจะเหมาะสมนน ผทจะเลอกตองมความรดวย ซงจะตองทราบขอด และขอจ ากดในการปองกนแตละวธ

1.6.2 ประกายไฟจากอารก อารกเกดขนเมอมกระแสไฟฟาสงและก าลงไฟฟาสง อารกเปนการปลอยไฟฟาออกสอากาศออกมาเปนแสง ซงเกดขนเมอมแรงดนไฟฟาสงตกครอมชองวางระหวางสายตวน ามคาสงเกนคาความคงทนของไดอเลกทรก (dielectric strength) ของอากาศ และมกระแสไฟฟาไหลผานอากาศ เหตการณดงกลาวมกมสาเหตมาจากแรงดนสงจากฟาผา จากการสวตชง จากความช ารดของอปกรณเนองจากการใชงานไมถกตอง เปนตน อารก จากไฟฟามพลงงานสงพอทจะท าอนตรายตอชวตและทรพยสนได และอารกยงมความรอนสงมากจนท าใหวตถละลายได ความรอน ไอของโลหะทหลอมละลาย และแสงจา เปนอนตรายตอบคคล อนตรายเกดไดดงน

1. รงสความรอนและแสงจา อารกจะแผรงสออกไปท าใหผทอยในบรเวณใกลเคยงไดรบอนตรายเกดแผลไฟไหมทรนแรงถงแกชวตได ส าหรบผทปฏบตงานเกยวกบไฟฟา ตองสวมใสอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล (PPE) ทเหมาะสมในการปองกนอนตรายจากประกายไฟ ตองสวมใสชดปฏบตงานททนตอประกายไฟและการลกไหม อปกรณและเครองมออน ๆ กตองเหมาะสม มการตอลงดน และมปายเตอนตาง ๆ ดวย

รงสความรอนและแสงจา สามารถท าใหเกดการไหมได ปจจยทมผลตอระดบความรนแรงของการบาดเจบมหลายประการ เชน สผว พนทของผวหนงทสมผส และชนดของเสอผาทสวม การลดความเสยงของการไหมดงกลาวสามารถท าไดโดยการใชเสอผา ระยะหางการท างาน ต าแหนงตดตง อปกรณและเชอเพลงโดยรอบ และการปองกนกระแสเกนทเหมาะสม

เครองหมายฉนวน 2 ชน



2. โลหะหลอมละลาย อารกจากไฟฟาแรงสงสามารถท าให ชนสวนอปกรณไฟฟาทเปนทองแดง และ อะลมเนยมหลอมละลายได หยดโลหะหลอมเหลวดงกลาวอาจถกแรงระเบดจากคลนความดนผลกใหกระเดนไปเปนระยะทางไกล ๆ ได ถงแมวาหยดโลหะเหลานจะแขงตวอยางรวดเรว แตกยงมความรอนเหลออยมากพอทจะท าใหเกดการไหมอยางรนแรงได หรอ ท าใหเสอผาปกตทวไปลกตดไฟได แมวาจะอยหางจากจดเกดเหตมากกวา 3 เมตร แลวกตาม ดงนนจะตองดแลไมใหมวตถทตดไฟไดอยใกล รวมทงมวธการปองกนทเหมาะสมดวย

การปองกนอนตรายเนองจากอารก แนวทางการปองกนอนตราย แบงออก เปนการใชอปกรณ และมาตรการในทางปฏบต ส าหรบการท างานกบไฟฟา

การปองกนอนตรายจากการใชงาน จะตองออกแบบและเลอกใชอปกรณปองกนกระแสเกนทเหมาะสม รวมทงตรวจสอบและบ ารงรกษาเพอปองกนการเกดลดวงจรดวย

1.6.3 การระเบดจากอารก การเกดระเบดจากไฟฟามสาเหตหลกมาจากการเกดอารกในพนทจ ากด เนองจากการเกดลดวงจร เมออากาศไดรบความรอนจากอารกกจะขยายตวอยางรวดเรว การเกดระเบดจากอารกมอณหภมสงมาก และแรงจากการระเบดนสงมากเชนกน จนเปนอนตรายตอบคคลได เนองจากความดนทเกดจากการอารกมพลงงานสง แตกอาจจะโชคดทความดนน อาจพดพารางของผประสบอนตรายหลดลอยออกไปจากแหลงความรอน อาจพนจากอนตรายจากไฟฟาได แตผเคราะหรายอาจเสยชวตไดจากสาเหตอน เชน กระแทกกบของแขง หรอตกจากทสง แรงผลกทอาจรนแรงมาก (ขนอยกบความรนแรงของการลดวงจร) ท าใหตหรอแผงสวตชลอยกระเดนไปไดไกล

รปท 1.56 ตวอยางความเสยหายจากการระเบดจากอารก ความดนสง ความดนสงเนองจากการระเบดจากการอารก อาจมาปะทะรางกายจนเปน

อนตราย นอกจากนการระเบด อาจท าใหสญเสยการไดยนและสญเสยความทรงจ าได เนองจากการสนสะเทอนอยางรนแรง บางกรณคลนความดนสามารถผลกผเคราะหรายใหกระเดนออกไปไกลจาก



จดเกดเหตระเบดได เปนผลใหการสมผสกบพลงงานความรอนลดลง แตอาจเกดการบาดเจบทางกายภาพอยางรนแรงแทน คลนความดน ทสามารถผลกใหวตถขนาดใหญกระเดนออกไปเปนระยะทางไกล ๆ ได ในบางกรณ คลนความดนอาจมแรงมากพอทจะถอนหวโบลตโลหะ ใหหลดกระเดนไปชนผนงได แนวทางการปองกนอนตรายจากการระเบดจากอารก แนวทางการปองกนอนตราย คอการปองกนการเกดลดวงจรเชนเดยวกบการปองกนอนตรายจากอารก

1.7 ความปลอดภยทางไฟฟาในสถานทท างาน 1.7.1 ขอบเขตพนทปองกนอนตรายจากไฟฟา เพอความปลอดภยในการท างานจงตองจ ากดระยะการเขาใกลจดทมไฟฟา โดยแบงเปน 2 ระดบคอ ระยะทเกดอนตรายจากไฟฟาดด และระยะทเกดอนตรายจากประกายไฟ หรออารก รวมถงการระเบด โดยมาตรฐาน NFPA 70E Standard for Electrical Safety in the Workplaces ไดก าหนดระยะการเขาใกลเปนขอบเขตพนทปองกนอนตรายจากไฟฟา ดงรปท 1.57

รปท 1.57 ขอบเขตพนทตางๆตามมาตรฐาน NFPA 70E โดยขอบเขตพนท 1 ถง 4 ในรปท 1.57 มความหมายดงน 1. ขอบเขตพนทปองกนประกายไฟ ( Flash Protection Boundary ) หมายถง เมอม

อนตรายเนองจากประกายไฟจากการอารก ระยะหามการเขาใกลคดจากแหลงก าเนดถงบคคลทอาจไดรบอนตรายเปนแผลไหมขนท 2 ถาเกดประกายไฟจากการอารก



2. ขอบเขตพนทจ ากดการเขาใกล ( Limited Approach Boundary ) หมายถง ระยะทจ ากดไวคดจากสวนของวงจรไฟฟาหรอตวน าไฟฟาเปดโลงทมไฟซงมอนตรายจากไฟฟาดด

3. ขอบเขตพนทเขมงวดการเขาใกล ( Restricted Approach Boundary ) หมายถง

ระยะทจ ากดการเขาใกลจากสวนของวงจรไฟฟาหรอตวน าไฟฟาเปดโลงทมไฟ ซงเพมความเสยงทจะถกไฟดดเนองจากการอารกรวมกบการเคลอนไฟวโดยไมตงใจ ส าหรบบคคลทท างานใกลกบสวนของวงจรไฟฟาหรอตวน าไฟฟาทมไฟ

4. ขอบเขตพนทหามการเขาใกล ( Prohibited Approach Boundary ) หมายถง

ระยะทจ ากดไวคดจากสวนของวงจรไฟฟาหรอตวน าไฟฟาเปดโลงทมไฟซงการท างานอาจเกดการสมผสกบสวนของวงจรไฟฟาหรอตวน าไฟฟาได

ขอบเขตพนทปองกนประกายไฟจากการอารก (1) ระดบแรงดนเกน 50 โวลต ถง 600 โวลต กรณมไดท าการค านวณการวเคราะหอนตราย

จากประกายไฟเนองจากการอารกโดยละเอยด ส าหรบระบบแรงดนเกน 50 โวลต ถง 600 โวลต ขอบเขตพนทปองกนประกายไฟเนองจากการอารก ตองมคาเทากบ 4.0 ฟต ซงขนกบ clearing time ท 2 cycles (0.033 วนาท) และกระแสลดวงจรแบบตดแนน (bolted fault current) 50 kA หรอ การควบรวมกนใด ๆ ทไมเกน 100 kA cycles (1,667 แอมแปร วนาท) กรณท clearing times และกระแสลดวงจรแบบตดแนนมคาเกน 100 kA cycles จะตองท าการค านวณขอบเขตพนทปองกนประกายไฟเนองจากการอารก

(2) ระดบแรงดนสงกวา 600 โวลต ทระดบแรงดนสงกวา 600 โวลต ขอบเขตพนทปองกน

ประกายไฟเนองจากการอารก คอระยะซงพลงงานอบตการณมคาเทากบ 5 จลตอตารางเซนตเมตร (1.2 แคลอรตอตารางเซนตเมตร) กรณทเวลาการตดกระแสลดวงจร (fault-clearing time) มคานอยกวาหรอเทากบ 0.1 วนาท ขอบเขตพนทปองกนประกายไฟเนองจากการอารก คอ คอระยะซงพลงงานอบตการณมคาเทากบ 6.24 จลตอตารางเซนตเมตร (1.5 แคลอรตอตารางเซนตเมตร) ผทจะผานเขาขอบเขตจ ากดการเขาใกลน ตองมคณสมบตดงตอไปน 1. ตองเปนบคคลทมคณสมบต ( มความรและมความตระหนก ) 2. ตองสวมใสอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล หรอ PPE ทเหมาะสม 3. ตองวางแผนการด าเนนการทเหมาะสม ( หากเกดอนตรายขน )



ตารางท 1.8 ขอบเขตพนทการเขาใกลสวนของวงจรไฟฟาหรอตวน าไฟฟาทมไฟ เพอปองกนไฟฟาดด (มตทงหมดคอระยะจากสวนของวงจรไฟฟาหรอตวน าไฟฟาทมไฟถงตวผปฏบตงาน)

หมายเหต อางองจากมาตรฐานความปลอดภยทางไฟฟาในสถานทท างาน พ.ศ.2557 ของ วสท. ส าหรบขอบเขตบรเวณพนทปองกนประกายไฟจากการอารก ดขอ 130.3.1 1 ดค าจ ากดความในตอนท 100 และ ขอความใน 130.2.4(2) ในมาตรฐานความปลอดภยทางไฟฟาในสถานทท างาน พ.ศ.2557 2 ส าหรบระบบ single-phase เลอกชวงทเทยบเทากบ maximum phase-to-ground voltage ของระบบ คณดวย 1.732 3 สภาพซงระยะหางระหวางตวน ากบบคคลมไดอยภายในการควบคมของบคคล โดยทวไปจะประยกตเทอมนกบ ตวน าสายอากาศทมเสาไฟฟารองรบ



1.7.2 อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล หรอ PPE (Personal Protective Equipment)

หมายถง สงหนงสงใดทน ามาสวมใสลงบนอวยวะสวนหนงสวนใดของรางกาย หรอหลายสวนรวมกน โดยมจดมงหมายเพอปองกนของรางกายสวนทสวมใส ไมใหไดรบอนตราย หรออาจกลาวไดวาเปนอปกรณทใชในการปองกนอนตรายทเกดจากสภาพแวดลอมในการท างาน

แนวคดเกยวกบการสวมใสอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล ควรเปนมาตรการสดทายทจะพจารณาถง ดงนนหวหนางานและผใช จะตองเขาใจวาอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลนนสามารถลดหรอบรรเทาอนตรายลงใหอยในระดบต าทไมเปนอนตรายไดเทานน ไมใชอปกรณทจะปองกนอนตรายไดโดยเดดขาด ซงผใชจะตองศกษาท าความเขาใจและทราบถงขอจ ากดของอปกรณทกชนดตลอดจนวธใชอปกรณทถกตอง

การเลอกใชอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล มหลกการดงน 1. ตองเลอกใชชนดทสามารถปองกนอนตรายไดเฉพาะเปนอยางๆ 2. ตองสวมใสสบาย มน าหนกเบาเปนพเศษ เพอใหท างานไดคลองตว 3. ตองมประสทธภาพในการปองกนอนตรายสง 4. มราคาเหมาะสม หาซอไดงาย 5. วธการใชเครองปองกนจะตองไมยงยากซบซอนมากเกนไป เพราะคนทใชสวนใหญจะไมมความร ท าใหใชไดไมถกตอง 6. ควรจะมสเดนสะดดตาและตองเปนสทด แลวสะอาดตานาใช 7. ทนทานตอการใชงาน เมอช ารดเสยหายกซอมแซมไดงายและหาอปกรณประกอบไดงาย 8. เกบรกษางาย ไมตองมวธพเศษมากมาย ทงน ผปฏบตงานตองมความตระหนกในอนตรายทอาจจะเกดขนไดในทกสวนของระบบไฟฟา ตงแตแหลงจายไฟฟา การเดนสายและการตดตงระบบ มาจนถงอปกรณทใชงาน ดงนน หากมการตดตงระบบทด เลอกใชอปกรณปองกนไดอยางเหมาะสม และมการจดการการเขาใกลสวนทมไฟฟาแลว การเลอกใชอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล จะชวยลดการเกดอบตภยในสถานประกอบการไดมากยงขน ปองกนดวย ปองกนดวย ปองกนดวย ปองกนดวย วงจรไฟฟา เครองหอหม ระยะหาง อปกรณคมครอง ความปลอดภยสวนบคคล

รปท 1.58 ขนตอนการเลอกใชวธปองกนอนตรายจากไฟฟา



1.8 ไฟฟาสถต 1.8.1 การเกดไฟฟาสถต ไฟฟาสถตเกดไดหลายแบบเชน การสมผสแลวแยกจากกนหรอการถกนระหวางวสดสองชนด

ท าใหเกดการถายเทประจจากทวสดทงสองทเปนกลางทางไฟฟา ท าใหวตถชนหนงมประจบวกเพมขน และอกชนดหนงมประลบเพมขน

รปท 1.59 การเกดไฟฟาสถต

การทวสดใดจะมประจชนดใดมากกวาภายหลงจากการเสยดสกนนน ขนกบชนดของวสดทงสอง เมอวตถสองชนดเสยดสกนวตถใดจะมประจบวก หรอประจลบ เปนไปตามล าดบ ดงน

เปนประจบวก แกว

ไนลอน ผาขนสตว ผาไหม

กระดาษ ผาฝาย เหลก

เงน หรอทองแดง ยาง พวซ

เปนประจลบ



ตวอยางถาน าผาฝายมาเสยดสกบยาง ผลทไดคอผาฝายจะมประจเปนบวก และยางจะมประจเปนลบ เปนตน

ปรมาณหรอความรนแรงของประจทเกดขนเนองจากการเสยดสนอาจสงมาก ขนอยกบสงตางๆดงตอไปน

1. ชนดของวสดทงสอง 2. ความรนแรง ระยะเวลาในการสมผส 3. ความชนสมพทธ (ยงมคาต า ยงเกดการถายเทประจมาก และสะสมประจไดงาย) 4. ลกษณะพนผวของวสดทงสอง (เรยบ ขรขระ ฯลฯ)

1. การเกดไฟฟาสถตกบตวน าไฟฟา (conductive) วสดทเปนตวน าไฟฟาจะมความน าไฟฟาจ าเพาะ 105 mho/cm. หรอมากกวา คณสมบตทส าคญทางดานไฟฟาสถตของตวน าไฟฟา เชนโลหะ คอประจสามารถเดนทางไดเรวบนพนผวของมน ท าใหประจบวกและประจลบรวมตวกนไดงายและรวดเรว ซงคณสมบตนจะท าใหประจบนตวน าทไมไดถกตอลงดนมเพยงชนดเดยว คอบวกหรอลบเพยงอยางใดอยางหนง เพราะสวนนอยทเหลออยจะถกรวมหายไป กระจายอยตลอดผวของโลหะนน เมอไมมสนามไฟฟาอนใดภายนอกมาเกยวของ ซงจะท าใหวตถตวน ามศกยไฟฟาเทากนตลอดทงชนสวน และเมอเราตอโลหะลงดนจะท าใหประจทงหมดสามารถไหลถายเทลงดนได และท าใหแผนโลหะทงแผนนนเปนกลาง

2. การเกดไฟฟาสถตกบฉนวน (insulator) ตรงกนขามกบตวน าไฟฟา ประจจะเดนทางไดยากบนวสดทเปนฉนวน ท าใหการรวมตวระหวางกนเกดไดยากและ/หรอเกดขนอยางชาๆ ผลทเกดขนจากคณสมบตนคอ บางต าแหนงของแทงวตถทเปนฉนวนอาจจะเปนบวกในขณะทบางต าแหนงของฉนวนจะมประจลบ นอกจากนแลว เรายงไมสามารถถายประจจากวตถประเภทฉนวนลงดนไดดวยวธการตอสายดน เนองจากประจไฟฟาเดนทางไดยากบนฉนวนนนเอง ทงนเมอตอสายดนเขากบแทงฉนวนทไมเปนกลาง ฉนวนนนกยงคงแสดงอ านาจประจไฟฟาเหมอนเดมอย

มวสดบางประเภททถงแมวาเสยดสกนกจะเกดการถายเทประจนอยมาก เราเรยกวสดเหลานวา Low Charging Material หรอ Antistatic วสดเหลานอาจเปนไดทงตวน า และฉนวน

1.8.2 เพลงไหมจากไฟฟาสถต ปกตประจไฟฟาจะเกาะตดอยกบวตถ จงเรยกวาไฟฟาสถต แตไฟฟาสถตทมประจตางกนจะพยายามคายประจเขาหากน จงอาจเกดสปารก หรอประกายไฟ ถามวตถตดไฟไดอยใกลกอาจเกดเพลงไหมได การคายประจจะเกดเมอประจมปรมาณประจมากพอทจะกระโดดขามอากาศได การเกดฟาผากเปนปรากฏการหนงของการคายประจ 1.8.3 แนวทางการปองกน เนองจากการคายประจของไฟฟาสถตท าใหเกดประกายไฟ ถาในบรเวณนนมวตถทตดไฟไดงาย หรอเปนบรเวณทมสารไวไฟอยกจะเกดเพลงไหมได การปองกนการเกดเพลงไหมจากไฟฟาสถตคอ การปองกนไมใหเกดประกายไฟ หรอลดการเกดประกายไฟ ท าไดดวยการตอฝาก หรอการตอลงดน



1. การตอฝาก (bonding) คอการตอดวยตวน าไฟฟาระหวางวตถ 2 ชน การคายประจจากวตถชนหนงไปยงอกชนหนง เปนการคายประจผานตวน าไฟฟา จงไมมการกระโดดขามทเรยกวาสปารก จงไมมประกายไฟทเปนสาเหตของการเกดเพลงไหม

รปท 1.60 การตอฝาก

รปท 1.61 การตอลงดนเพอลดการเกดประกายไฟ

รปท 1.62 ตวอยางการตอลงดนถงน ามนเพอการคายประจ

สายดน

สายตอฝาก


สายตอลงดน พนดน



บทท 2 มาตรฐานการตดตงทางไฟฟา

การเรมตนทดประสบความส าเรจไปแลวครงหนง ในงานตดตงทางไฟฟากเชนกน ระบบทดตองเรมตนดวยการออกแบบทด เลอกใชอปกรณไฟฟาไดอยางเหมาะสม มการตดตงทด และรกษาระบบดวยการบ ารงรกษาทด ระบบไฟฟากจะสามารถใชงานไดด มความเชอถอไดสง และทส าคญคอ มความปลอดภยเพยงพอ

ในบทนจะกลาวถงสวนหนงของมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาฯ ซงใชเปนขอก าหนดส าหรบการออกแบบ การใชอปกรณไฟฟา รวมถงการตดตงทางไฟฟา การเรยนรมาตรฐานการตดตงทางไฟฟา จะท าใหทราบถงขอก าหนดการตดตงทส าคญ เพอใหสามารถตรวจสอบและแกไขได อนจะเปนการเพมความปลอดภยแกสถานประกอบการ และผใชไฟฟาไดมาก มาตรฐานการเดนสายไฟฟาแบงออกเปน 2 สวนคอ ขอก าหนดทวไป และขอก าหนดส าหรบแตละวธการเดนสาย ซงในการใชงานจะตองใชทงสองสวนพรอมกน

2.1 ขอก าหนดทวไปในการตดตงทางไฟฟา

2.1.1 การเดนสายไฟฟาส าหรบระบบทมแรงดนตางกน สายไฟฟาแรงต า (แรงดนไมเกน 1,000 โวลต) ทงระบบกระแสสลบและกระแสตรง สามารถตดตงรวมกนในทอรอยสาย รางเดนสาย หรอ เครองหอหมเดยวกนได แตมเงอนไขทส าคญคอฉนวนของสายทงหมดทตดตงตองเหมาะสมกบระบบแรงดนสงสดทใชเชน ในรางเดนสายทมวงจรไฟฟา 3 เฟส 4 สาย แรงดน230/400 โวลต เดนรวมกบวงจร 1 เฟส 230 โวลต และมวงจรควบคมใชแรงดน 24 โวลต กระแสตรงอยดวย ทงหมดนสามารถเดนรวมในรางเดนสายไดตามทอนญาตไวในมาตรฐานฯ แตสายไฟฟาทกเสนตองเปนสายชนดทนแรงดนไมต ากวา 400 โวลต เชน สาย NYY เปนตน สายไฟระบบแรงต าหามเดนรวมกบระบบแรงสงในทอรอยสาย บอพกสาย หรอเครองหอหมเดยวกน แตถาเปนการเดนสายในแผงสวตชหรอเครองหอหมอนทไมไดใชเพอการเดนสาย สามารถท าได

2.1.2 การปองกนความเสยหายทางกายภาพ การเดนสายไฟฟาตองหลกเลยงจากความเสยหายใหมากทสดเทาทจะท าได เชนโครงสรางคอนกรตกควรท าการเจาะรเตรยมไวตงแตท าการกอสราง การเดนสายผานโครงสรางทมการเจาะรหรอท าเปนรองใหสายไฟฟาผาน จะตองปองกนการบาดสายดวยบชชงยาง หรอโดยการแตงรหรอชองใหเรยบรอย ไมมสวนแหลมคมทจะบาดสายไฟฟาได



2.1.3 การเดนสายใตดน สามารถท าไดทงรอยทอฝงดนหรอฝงดนโดยตรง การตดตงตองเลอกชนดของสายใหเหมาะสมดวย การเดนสายจะตองระวงเรองความเสยหายภายหลงการตดตงดวย เชน จากการกลบสายดวยวตถแหลมคม หรอจากการกดทบ บรเวณทรถยนตวงผานจะตองฝงลกตามมาตรฐาน เพอปองกนน าหนกรถกดทบท าใหสายไฟฟาหรอทอรอยสายช ารดได และมขอก าหนดเพมเตมอก ดงน

1. การเดนสายใตดนจะตองมความลกไมต ากวาทก าหนดในตารางท 2.1 แตถาเปนบรเวณทมรถยนตวงผาน ความลกตองไมนอยกวา 0.60 เมตร ทกกรณ

2. สายเคเบลใตดนตดตงใตอาคาร ตองตดตงอยในทอรอยสายและทอรอยสายตองยาวเลยผนงดานนอกของอาคารออกไป

3. สายเคเบลทฝงดนโดยตรง สวนทโผลขนจากดนตองมการปองกนดวยเครองหอหม หรอทอรอยสายสงจากระดบพนดนไมนอยกวา 2.40 เมตร

4. การตอสายใตดน ตองใชอปกรณการตอสายทออกแบบไวส าหรบการตอสายใตดนโดยเฉพาะ การเดนสายในชองเดนสายตองตอสายในกลองตอสายเทานน (man hole หรอ hand hole)

ตารางท 2.1 ความลกในการตดตงใตดน ส าหรบระบบแรงต า วธท วธการเดนสาย ความลกต าสด (เมตร)

1 เคเบลฝงดนโดยตรง 0.60

2 เคเบลฝงดนโดยตรงและมแผนคอนกรต หนาไมนอยกวา 50 มม.วางอยเหนอสาย

0.45

3 ทอโลหะหนาและหนาปานกลาง 0.15

4 ทออโลหะซงไดรบการรบรองใหฝงดนโดยตรงไดโดยไมตองมคอนกรตหม ( เชน HDPE และ PVC )

0.45

5 ทอรอยสายอน ๆ ซงไดรบความเหนชอบจากการไฟฟาฯ 0.45

หมายเหต ส ำหรบวธท 4 และ 5 หำกมแผนคอนกรตหนำไมนอยกวำ 50 มม. วำงอยเหนอสำย ยอมใหควำมลกลดลงเหลอ 0.30 เมตร ได

รปท 2.1 ตวอยางการตอสายใตดนแรงต า



5. ทอรอยสายฝงดนทเดนไปเขาบรภณฑไฟฟาเชนแผงสวตช อาจมความชนเขาไปตามทอกอใหเกดความเสยหายตอบรภณฑไฟฟาได การปองกนความชนท าไดดวยการอดปลายทอดานใดดานหนงหรอทง 2 ดานตามความเหมาะสม ปกตความชนสามารถเขาในทอรอยสายไฟฟาไดโดยปนอยในอากาศ ความชนนอาจเขาไปในแผงสวตช และเกดการกลนตวเปนหยดน าเกาะตามสวนตาง ๆ ของแผงสวตช เปนสาเหตของการกดกรอน และฉนวนไฟฟา จะมฝนละอองมาเกาะท าใหเสอมสภาพการเปนฉนวน เปนผลใหแผงสวตชเสยหายได

รปท 2.2 ตวอยางการเดนสายใตดน

รปท 2.3 การใชหวงเหาเพอปองกนน าเขาทอ

แผงสวตช

สวนทอยใตอาคารตองอยในทอรอยสาย สายฝงดนโดยตรง ลกไมนอยกวา 0.60 ม.

ปองกนดวยทอรอยสายสงไมนอยกวา 2.4 ม.

อาคาร

ปองกนสายช ารดดวย Conduit sealing bushing

อดปองกนความชนเขาแผง



ในการซลทอสามารถท าไดหลายวธเชนโดยการใช Sealing bushing ซงเปนผลตภณฑส าเรจรป หรอโดยการใช Sealing compound ทน ามาผสมเอง หรอโดยการใชโฟมชนดทสามารถมาท าไดเองท Site งานกได

รปท 2.4 ตวอยางการปองกนสายช ารด

2.1.4 การตดตงวสดและการจบยด อปกรณการเดนสายโลหะ เกราะหมสายเคเบล และเปลอกนอกของสายเคเบลทงทเปนโลหะและอโลหะตองตอกนอยางตอเนองทางกลระหวาง ต กลอง เครองประกอบการเดนทอ เครองหอหมอยางอน หรอจดตอไฟฟา ถาเปนโลหะจะตองมความตอเนองทางฟาดวย ส าหรบการเดนสายรอยทอ การตอทอโดยอปกรณการตอชนดขนดวยเกลยว หรอชนดขขนแนนดวยสกร ถอวามความตอเนองทางไฟฟาแลว ส าหรบชองเดนสายโลหะอน รวมทงรางเคเบล ตองใหมนใจวามความตอเนองทางไฟฟาทด หรอใชสายตอฝาก (bonding jumper)

2.1.5 การปองกนไมใหเกดกระแสเหนยวน าในเครองหอหมหรอชองเดนสายโลหะ การเดนสายในชองเดนสายไฟฟาทเปนโลหะ หรอเดนสายผานสวนทเปนโลหะทเปนสารแมเหลก ตองมการปองกนไมใหเกดกระแสเหนยวน าทเครองหอหม โดยการเดนสายไฟฟาทกเสนรวมทงสายนวทรลและสายดนของวงจรเดยวกนไวในเครองหอหมหรอชองเดนสายเดยวกน กระแสเหนยวน าทเกดนจะท าใหเครองหอหมโลหะทเปนสารแมเหลกรอนจนท าใหฉนวนของสายไฟฟาช ารดได กรณทมการเดนสายจ านวนหลายเสนในแตละเฟสและจ าเปนตองเดนสายแยกเปนหลายชองเดนสาย ในแตละชองเดนสายตองมสายครบทกเฟสรวมทงสายนวทรลและสายดนตามทกลาวขางตน การเดนสายผานแผนโลหะทเปนสารแมเหลกเชนการเดนสายเขาตสวตชไฟฟา ถาไมสามารถเจาะรใหสายทกเสนผานเขาไปได จะสามารถแกไขไดโดยการผารทงหมดทรอยสายวงจรเดยวกนใหทะลถงกน

Conduit sealing bushing



รปท 2.5 ในทอเดยวกนตองมสายครบทกเฟสรวมสายนวทรลและสายดน

รปท 2.6 ตวอยางการเดนสายทไมถกตอง (รอยสายเฟสละทอ)

รปท 2.7 การปองกนกระแสเหนยวน าเมอเดนสายผานรของแผนโลหะ

รปท 2.8 ตวอยางการรอยสายทไมถกตอง (ไมรวมในรเดยวกน)

หมายเหต ชองเดนสำยโลหะหมำยถงอปกรณกำรเดนสำยทลอมรอบและปองกนสำยจำกกำรกระทบกระแทรกเชน ทอรอยสำย และรำงเดนสำย (รำงเคเบลไมถอเปนชองเดนสำย)

A B C N

สายไฟฟาเดนผานรของแผงโลหะ

ตองผารใหทะลถงกน

A B C N

G

ทอรอยสาย แผงยอย เมนสวตช

มสายครบทกเฟสรวมนวทรลและสายดน



2.1.6 จ านวนสายไฟฟาในทอรอยสายไฟฟา เมอตองเดนสายรอยในทอรอยสายไฟฟา จะตองมทวางเหลอไวเพอการระบายความรอนและลากสายไฟไดสะดวก จ านวนสายไฟฟาทรอยในทอรอยสายเดยวกนมผลตอขนาดกระแสของสายไฟฟาดวย จ านวนสายไฟฟาทมกระแสไหลหลายเสนจะท าใหความรอนทเกดขนระบายออกภายนอกไดยาก ถาความรอนระบายออกไมทน สายไฟฟากจะรอนขนเรอย ๆ จนฉนวนช ารด

จ านวนสายไฟฟาทรอยในทอคดจากพนทหนาตดรวมของสายไฟฟาทกเสน (รวมทงฉนวนและเปลอก) เทยบกบพนทหนาตดของทอรอยสาย ตองไมเกนทก าหนดในตารางท 2.2 ขนาดของสายไฟฟาสามารถหาไดจากแคตตาลอกของผผลต

ตารางท 2.2 พนทหนาตดสงสดรวมของสายไฟทกเสน

คดเปนรอยละเทยบกบพนทหนาตดของทอ จ านวนสายในทอรอยสาย 1 2 3 4 มากกวา 4

สายไฟทกชนด ยกเวน สายชนดมปลอกตะกวหม 53 31 40 40 40

ตวอยาง การค านวณหาขนาดทอรอยสาย สายไฟฟาชนด IEC 01 ขนาด 25 ตร.มม. จ านวน 3 เสนและขนาด 10 ตร.มม. จ านวน 1 เสน เดนรวมกนในทอโลหะ ตองการค านวณหาขนาดทอรอยสาย วธท า จากตารางของผผลตหาขนาดพนทหนาตดรวมฉนวนของสายไฟฟาไดดงน

สายขนาด 25 ตร.มม. เทากบ 73.9 ตร.มม. สายขนาด 10 ตร.มม. เทากบ 35.3 ตร.มม.

รวมพนทหนาตดของสาย = (3 73.9) + 35.3 = 257 ตร.มม. พนทหนาตดทอ (40%) = 257/0.4 = 642.5 ตร.มม.

หรอเปนทอขนาด =

45.642 = 28.6 มม.

ใชทอขนาด 32 มม. (1 1/4 นว) 2.1.7 การปองกนไฟลกลาม การเดนสายผานผนง ฉากกน พน เพดาน หรอชอง shaft ตองมการปองกนไฟลกลามผาน การปองกนท าไดโดยการอดดวยวสดทนไฟ



รปท 2.9 ตวอยางการอดพนเพอปองกนไฟลกลาม

2.1.8 การปองกนการถายเทอากาศทอณหภมตางกน เม อเดนชองรอยสายผานท มอณหภมแตกตางกนมาก เชนเดนทอรอยสายเขา-ออกหองเยน ตองมการปองกนการไหลเวยนของอากาศภายในทอจากสวนทมอณหภมสงไปสวนทมอณหภมเยนกวา เพอไมใหเกดการควบแนนเปนหยดน าภายในทอ ตวอยางการปองกนการไหลเวยนของอากาศ คอการใชขอตอทอซล เมอเดนสายรอยทอ หรอโดยการฉดโฟม กได

รปท 2.10 การตดตงซลเพอปองกนการไหลเวยนของอากาศ

2.1.9 การเดนสายควบ การเดนสายควบคอการใชสายไฟฟามากกวาเฟสละ 1 เสน การเดนสายควบมจดประสงคหลกเพอเพมขนาดกระแสของสายไฟฟา มขอก าหนดวาสายไฟฟาทเดนควบจะตองมขนาดไมเลกกวา 50 ตร.มม. สายทเดนควบตองเปนสายชนดเดยวกน ขนาดเทากน มความยาวเทากน และใชวธตอสายเหมอนกน ทงน เพอใหสายไฟฟาทเดนควบกนม อมพแดนซเทากน กระแสไฟฟาจะไดไหลเทากน รปท 2.11 เปนตวอยางทสายมความตานทานไมเทากนและเปนผลใหกระแสไหลไมเทากน

ทอรอยสาย หองเยน

ซล

พนทท วไป



รปท 2.11 การเดนสายควบและการแบงไหลกระแส

การเดนสายควบทแยกเปนคนละทอ ในแตละทอจะตองมสายครบทกเฟสรวมทงสายนวทรลและสายดน กรณวางบนรางเคเบลจะตองวางเปนกลมใหแตละกลมมสายครบทกเฟสเชนเดยวกน เพอลดปญหาจากคาอมพแดนซไมเทากน

2.2 มาตรฐานสายไฟฟาและบรภณฑไฟฟา 2.2.1 มาตรฐานสายไฟฟาแรงต า สายไฟฟาแรงต าทเปนสายทองแดง แบงชนดของฉนวนเปนฉนวนพวซ (PVC) และเอกซแอลพอ (XLPE) สาย PVC มทงชนดอณหภมใชงาน 70OC และ 90OC แตทใชงานในระบบการเดนสายทวไปจะเปนชนดอณหภม 70OC ส าหรบสาย XLPE มอณหภมใชงาน 90OC

เมอมกระแสไหลในสายไฟฟาจะเกดความรอน เมอกระแสไหลสงขนความรอนกจะสงตามซงตองไมสงเกนอณหภมใชงานของสายไฟฟา สายไฟฟาจงสามารถน ากระแสไดสงจนถงคาทอณหภมของฉนวนจะทนได (อณหภมใชงานของสายไฟฟา) สายไฟฟาขนาดเดยวกนถาฉนวนทนอณหภมอณหภมไดสงกวากจะน ากระแสไดสงกวา สาย PVC เปนสายไฟฟาทก าหนดใหผลตตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมท มอก. 11-2553 ก าหนดแรงดนใชงานไมเกน 450/750 โวลต (แรงดน 450/750 โวลต หมายถง 450 โวลต เปนแรงดนระหวางสายเสนไฟกบดน (phase voltage) และ 750 โวลต เปนแรงดนระหวางสายเสนไฟ (line voltage)) อณหภมใชงาน 70OC และ 90OC สายไฟฟามหลายชนดดวยกน เพอใหเหมาะสมกบการใชงาน การเรยกชนดของสายจะเรยกเปนรหสชนดเชน รหสชนด VAF สาย XLPE เปนสายไฟฟาทผลตตามมาตรฐาน IEC 60502 อณหภมใชงาน 90OC แรงดนใชงานไมเกน 0.6/1 kV. เนองจากอณหภมใชงานสงในการใชงานจงตองระวงเรองอณหภมของสายดวย เพราะอาจมผลกระทบกบอปกรณทสายตออย การเลอกใชงานจงตองท าโดยผทมความรททราบถงผลเสยและมวธการปองกนทเหมาะสม ฉนวน XLPE มความแขงทนตอการขดขดไดดแตกเปนผลใหปอกสายยาก ขนาดของสายไฟฟาเรยกตามขนาดพนทหนาตดภาคขวางของสวนทเปนตวน า (ทองแดง) หนวยเปน ตร.มม. เชน 1, 2.5, 4, 6, 10, 16 และ 25 ตร.มม. เปนตน

200 A 200 A 0.1 โอหม

0.15 โอหม

120 A

80 A



2.2.2 ชนดของสายไฟฟาและการใชงาน มาตรฐานการตดตงทางไฟฟาฯ ก าหนดการใชงานของสายแตละชนดไว ขอก าหนดการใชงานของสายทมใชงานโดยสวนใหญ มดงน 1. สายรหสชนด VAF มลกษณะเปนสายแบนหมฉนวนพวซ มเปลอก เปนสายชนด 2 แกน และ 2 แกนมสายดน แรงดนใชงาน 300/500 โวลต มขนาดตงแต 1.0 ถง 16 ตร.มม. มขอก าหนดการใชงาน ดงน

เดนเกาะผนง เดนในรางเดนสาย หามรอยทอฝงดนหรอฝงดนโดยตรง

รปท 2.12 สายรหสชนด VAF 2. สายรหสชนด IEC 01 เปนสายกลมหมฉนวนพวซ ชนดแกนเดยว ใชแทนสาย THW เดม แรงดนใชงาน 450/750 โวลต มขนาดตงแต 1.5 ถง 400 ตร.มม. มขอก าหนดการใชงาน ดงน

เดนลอยโดยตองยดดวยวสดฉนวน เดนในชองเดนสายแตตองปองกนน าเขา (เชน รอยทอ หรอเดนสาย) หามรอยทอฝงดนหรอฝงดนโดยตรง

รปท 2.13 สายรหสชนด IEC 01



3. สายรหสชนด IEC 10 เปนสายกลมหมฉนวนพวซชนดหลายแกน มเปลอก แรงดนใชงาน 300/500 โวลต มขนาดตงแต 2.5 ถง 35 ตร.มม. มขอก าหนดการใชงาน ดงน

เดนในชองเดนสายแตตองปองกนน าเขา (เชน รอยทอ หรอเดนสาย) วางบนรางเคเบล หามรอยทอฝงดนหรอฝงดนโดยตรง

รปท 2.14 สายรหสชนด IEC 10

4. สายรหสชนด NYY เปนสายกลมหมฉนวนพวซ มทงชนดแกนเดยว หลายแกน และหลายแกนมสายดน มเปลอก แรงดนใชงาน 450/750 โวลต มขนาดและขอก าหนดการใชงานดงน

ขนาด สายแกนเดยว มขนาดตงแต 1.0 ถง 500 ตร.มม. สายหลายแกน มขนาดตงแต 50 ถง 300 ตร.มม. สายหลายแกนมสายดน มขนาดตงแต 25 ถง 300 ตร.มม.

ขอก าหนดการใชงาน เดนรอยทอ ในรางเดนสาย วางบนรางเคเบล เดนรอยทอฝงดน ฝงดนโดยตรง

รปท 2.15 สายรหสชนด NYY



5. สายรหสชนด VCT เปนสายกลมหมฉนวนพวซ ชนดแกนเดยว หลายแกน และหลายแกนมสายดน มเปลอก แรงดนใชงาน 450/750 โวลต มขอแตกตางจากสาย NYY ตรงทตวน ามลกษณะเปนฝอย มขนาดตงแต 4 ถง 35 ตร.มม. มขอก าหนดการใชงาน ดงน

เดนรอยทอ ในรางเดนสาย วางบนรางเคเบล เดนรอยทอฝงดน ฝงดนโดยตรง

รปท 2.16 สายรหสชนด VCT

5. สาย CV เปนสายกลมหมฉนวนคลอสลงกดพอลเอทลน (XLPE) ชนดแกนเดยว หลายแกน และหลายแกนมสายดน มเปลอก แรงดนใชงาน 0.6/1 kV. สายชนดนไมไดผลตตามมาตรฐาน มอก. แตอางองมาตรฐาน IEC 60502 มขอก าหนดการใชงานเหมอนสายNYY ดงน

เดนรอยทอ ในรางเดนสาย วางบนรางเคเบล เดนรอยทอฝงดน ฝงดนโดยตรง

รปท 2.17 สาย CV 2.2.3 ขนาดกระแสของสายไฟฟา ขนาดกระแสคอความสามารถในการน ากระแสไฟฟาของสายไฟฟาโดยทอณหภมของสายไฟฟาไมเกนพกด ขนาดกระแสของสายเปลยนแปลงตามชนด ขนาด และรปแบบการตดตงสายไฟฟา (รปแบบการตดตงเปนไปตามตารางท 2.4) เมอทราบชนดของสายไฟฟาและรปแบบการตดตงจะสามารถเลอกตารางขนาดกระแสของสายไฟฟาไดจากตารางท 2.3



ขนาดกระแสของสายไฟฟาไมไดก าหนดตามคาแรงดนตก ดงนนในการใชงานถงแมสายไฟฟาจะมขนาดโตพอทจะน ากระแสไดโดยปลอดภยแลวกตาม แตจะตองพจารณาคาแรงดนตกประกอบดวย

ตารางท 2.3 การเลอกใชตารางขนาดกระแสของสายไฟฟา

ตารางขนาดกระแสตามชนดของสายไฟฟา รปแบบการตดตง (อางองตารางท 2.4) สาย PVC สาย XLPE

ตารางท 2.5 ตารางท 2.8 กลมท 1 & 2 (สายเดนรอยทอ)

ตารางท 2.6 ตารางท 2.6 กลมท 4 (สายเดนเกาะผนง)

ตารางท 2.7 - กลมท 4 (สายเดนลอยในอากาศ)

ตารางท 2.9 ตารางท 2.10 กลมท 7 (สายวางบนรางเคเบล)

หมายเหต ตำรำงขนำดกระแสของสำยไฟฟำในหนงสอนคดมำเฉพำะทมกำรใชงำนมำกเทำนน ตำรำงนอกเหนอจำกนสำมำรถดไดจำกหนงสอมำตรฐำนกำรตดตงทำงไฟฟำส ำหรบประเทศไทย พ.ศ. 2556



ตารางท 2.4 รปแบบการตดตง รปแบบการตดตง ค าอธบายวธการเดนสาย

กลมท 1 สายแกนเดยวหรอหลายแกนหมฉนวน ม/ไมม

เปลอกนอก เดนในทอโลหะหรออโลหะ ภายในฝาเพดานทเปนฉนวนความรอน หรอผนงกนไฟ

กลมท 2

สายแกนเดยวหรอหลายแกนหมฉนวน ม/ไมมเปลอกนอก เดนในทอโลหะหรออโลหะเดนเกาะผนงหรอเพดาน หรอฝงในผนงคอนกรตหรอทคลายกน

กลมท 3

สายแกนเดยวหรอหลายแกนหมฉนวนมเปลอกนอก เดนเกาะผนง หรอเพดาน ทไมมสงปดหมทคลายกน

กลมท 4

สายเคเบลแกนเดยวหมฉนวน ม/ไมมเปลอกนอก วางเรยงกนแบบมระยะหาง เดนบนฉนวนลกถวยในอากาศ

กลมท 5 สายแกนเดยวหรอหลายแกนหมฉนวนมเปลอก

นอก เดนในทอโลหะหรออโลหะฝงดน

กลมท 6

สายแกนเดยว หรอหลายแกน หมฉนวน มเปลอกนอก ฝงดนโดยตรง

กลมท 7

สายเคเบลแกนเดยวหรอหลายแกนหมฉนวน มเปลอกนอก วางบนรางเคเบล (cable tray) แบบดานลางทบ รางเคเบลแบบระบายอากาศ หรอรางเคเบลแบบบนได

หมายเหต กำรเดนสำยกลมท 1 หมำยถงทอรอยสำยจะหมดวยฉนวนควำมรอนเชน กำรเดนสำยรอยทอวำงบนฝำเพดำนและปดทบดวยฉนวนควำมรอนอกชนหนง ควำมรอนจะระบำยไดยำกขนำดกระแสจงลดลง ในกำรเดนสำยทวไปทวำงบนฝำเพดำนทไมมฉนวนควำมรอนวำงทบบนทอ หรอกำรเดนทอเกำะผนงหรอแมจะฝงในปนกตำมจะจดเปนกลมท 2 ดงนนกำรเดนสำยรอยทอโดยสวนใหญจงจดเปนกลมท 2

หรอ

หรอ

หรอ

หรอ

หรอ

D

D

D

หรอ

หรอ



ตารางท 2.5 ขนาดกระแสของสายไฟฟาทองแดงหมฉนวน PVC ม/ไมมเปลอกนอก ขนาดแรงดน (U0/U) ไมเกน 0.6/1 kV. อณหภมตวน า 70OC อณหภมโดยรอบ 40OC

เดนรอยทอในอากาศ

ลกษณะการตดตง

สายแกนเดยวหรอหลายแกนหมฉนวน เดนรอยทอภายในฝาเพดานทเปนฉนวนความรอน

หรอผนงกนไฟ (กลมท 1)

สายแกนเดยวหรอหลายแกนหมฉนวน เดนรอยทอเกาะผนงหรอเพดาน หรอฝงในผนง

คอนกรตหรอทคลายกน (กลมท 2)

จ านวนตวน ากระแส

2 3 2 3

แกนเดยว หลายแกน แกนเดยว หลายแกน แกนเดยว หลายแกน แกนเดยว หลายแกน

รปแบบการตดตง

รหสชนดเคเบล 60227 IEC 01, 60227 IEC 10, NYY, VCT รวมถงสายทมคณสมบตตาง ๆ ทมฉนวนพวซ เชน สายทนไฟ สายไรฮาโลเจน และสายควนนอย เปนตน

ขนาดสาย (ตร.มม.)

ขนาดกระแส (แอมแปร)

1 10 10 9 9 12 11 10 10 1.5 13 12 12 11 15 14 13 13 2.5 17 16 16 15 21 20 18 17 4 23 22 21 20 28 26 24 23 6 30 28 27 25 36 33 31 30 10 40 37 37 34 50 45 44 40 16 53 50 49 45 66 60 59 54 25 70 65 64 59 88 78 77 70 35 86 80 77 72 109 97 96 86 50 104 96 94 86 131 116 117 103 70 131 121 118 109 167 146 149 130 95 158 145 143 131 202 175 180 156 120 183 167 164 150 234 202 208 179 150 209 191 188 171 261 224 228 196 185 238 216 213 194 297 256 258 222 240 279 253 249 227 348 299 301 258 300 319 291 285 259 398 343 343 295 400 - - - - 475 - 406 - 500 - - - - 545 - 464 -

หมายเหต 1. ถำจ ำนวนสำยไฟฟำในทอรอยสำยมำกกวำ 1 กลมวงจร ใหปรบคำขนำดกระแสดวยคำจำกตำรำงท 2.12

2. ถำอณหภมทตดตงตำงจำก 40OC ใหปรบคำดวยคำจำกตำรำงท 2.11



ตารางท 2.6 ขนาดกระแสของสายไฟฟาตวน าทองแดงหมฉนวน มเปลอกนอก ขนาดแรงดน (U0/U) ไมเกน 0.6/1 kV. อณหภมตวน า 70OC หรอ 90OC

อณหภมโดยรอบ 40OC เดนเกาะผนงในอากาศ

ลกษณะการตดตง สายแกนเดยวหรอหลายแกนหมฉนวนมเปลอกนอก เดนเกาะผนง หรอเพดาน

ทไมมสงปดหมทคลายกน (กลมท 3)

จ านวนตวน ากระแส 2 ไมเกน 3 ไมเกน 3 ลกษณะสาย แบน กลม กลม ลกษณะตวน า หลายแกน แกนเดยว หลายแกน ประเภทฉนวน PVC PVC XLPE PVC XLPE อณหภมตวน า 70 ºC 70 ºC 90 ºC 70 ºC 90 ºC


รหสชนดเคเบล ทใชงาน

VAF NYY IEC 60502-1 NYY 60227 IEC 10

IEC 60502-1 ขนาดสาย (ตร.มม.)

ขนาดกระแส (แอมแปร) 1 14 12 16 12 15

1.5 17 16 21 15 20 2.5 23 22 28 21 27 4 32 29 37 28 36 6 41 37 49 36 47 10 56 51 67 50 65 16 74 69 90 66 87 25 - 90 118 84 108 35 - 112 147 104 134 50 - 145 190 125 163 70 - 186 244 160 208 95 - 227 297 194 253 120 - 264 345 225 293 150 - 304 397 260 338 185 - 348 455 297 386 240 - 411 537 351 455 300 - 474 620 404 524 400 - 552 722 - - 500 - 629 823 - -

หมายเหต ถำอณหภมทตดตงตำงจำก 40OC ใหปรบคำดวยคำจำกตำรำงท 2.11

หรอ หรอ สายดน



ตารางท 2.7 ขนาดกระแสของสายไฟฟาตวน าทองแดงแกนเดยวหมฉนวน PVC ขนาดแรงดน (U0/U) ไมเกน 450/750 V. อณหภมตวน า 70OC อณหภมโดยรอบ 40OC

เดนบนฉนวนลกถวยในอากาศ

ลกษณะการตดตง สายเคเบลแกนเดยวหมฉนวน ม/ไมมเปลอกนอก วางเรยงกน

แบบมระยะหางถงผนงและระหวางเคเบลไมนอยกวาเสนผานศนยกลางเคเบล เดนบนฉนวนลกถวยในอากาศ (กลมท 4)


รหสชนดเคเบล 60227 IEC 01, 60227 IEC 10, NYY

ขนาดสาย (ตร.มม.) ขนาดกระแส (แอมแปร) 4 30 37

6 39 48

10 56 67 16 78 92

25 113 127

35 141 157

50 171 191 70 221 244

95 271 297

120 315 345 150 365 397

185 418 453

240 495 535

300 573 617 400 692 741

หมายเหต ถำอณหภมทตดตงตำงจำก 40OC ใหปรบคำดวยคำจำกตำรำงท 2.11

หรอ หรอ

D

D

D D D D



ตารางท 2.8 ขนาดกระแสของสายไฟฟาตวน าทองแดงหมฉนวน XLPE มเปลอกนอก ขนาดแรงดน (U0/U) ไมเกน 0.6/1 kV. อณหภมตวน า 90OC อณหภมโดยรอบ 40OC

เดนรอยในทอในอากาศ

ลกษณะการตดตง

สายแกนเดยวหรอหลายแกนหมฉนวน เดนรอยทอภายในฝาเพดานทเปนฉนวนความรอน หรอผนง

กนไฟ (กลมท 1)

สายแกนเดยวหรอหลายแกนหมฉนวน เดนรอยทอเกาะผนงหรอเพดาน หรอฝงใน

ผนงคอนกรตหรอทคลายกน (กลมท 2)

จ านวนตวน ากระแส

2 3 2 3

แกนเดยว หลายแกน แกนเดยว หลายแกน แกนเดยว หลายแกน แกนเดยว หลายแกน

รแบบการตดตง

รหสชนดเคเบล

IEC 60502-1 รวมถงสายทมคณสมบตพเศษตางๆ ทมฉนวน XLPE เชน สายทนไฟ สายไรฮาโลเจน และสายควนนอย เปนตน



1 13 13 12 12 15 15 14 14 1.5 17 17 15 15 21 20 18 18 2.5 24 23 21 20 28 27 25 24 4 32 30 28 27 38 36 34 32 6 41 38 36 35 49 46 44 40 10 56 52 49 46 68 63 60 55 16 74 69 66 62 91 83 80 73 25 96 90 86 81 121 108 106 96 35 119 110 106 99 149 133 131 116 50 144 132 128 118 180 159 159 140 70 182 167 163 149 230 201 202 177 95 219 200 197 179 278 241 245 212 120 253 230 227 207 322 278 284 244 150 289 264 259 236 358 304 311 273 185 329 299 295 268 409 349 349 309 240 386 351 346 315 480 418 410 362 300 442 402 396 360 549 484 468 414 400 - - - - 622 - 531 - 500 - - - - 713 - 606 -

หมายเหต 1. ถำจ ำนวนสำยไฟฟำในทอรอยสำยมำกกวำ 1 กลมวงจร ใหปรบคำขนำดกระแสดวยคำจำกตำรำงท 2.12




ตารางท 2.9 ขนาดกระแสของสายไฟฟาตวน าทองแดงหมฉนวน PVC มเปลอกนอก ขนาดแรงดน (U0/U) ไมเกน 0.6/1 kV. อณหภมตวน า 70OC อณหภมโดยรอบ 40OC

วางบนรางเคเบลแบบระบายอากาศไมมฝาปด หรอรางเคเบลแบบบนได ลกษณะการตดตง สายเคเบลแกนเดยวหรอหลายแกนหมฉนวน มเปลอกนอก วางบนรางเคเบล (กลมท 7)

ลกษณะตวน า แกนเดยว หลายแกน


รหสชนดเคเบล 60227 IEC 10, NYY และสายทมคณสมบตพเศษตาง ๆ ทมฉนวนพวซ

เชน สายทนไฟ สายไรฮาโลเจน และสายควนนอย เปนตน ขนาดสาย (ตร.มม.)


1 - - - - 13 1.5 - - - - 16 2.5 - - - - 22 4 - - - - 30 6 - - - - 37 10 - - - - 52 16 - - - - 70 25 99 96 127 113 88 35 124 119 157 141 110 50 151 145 191 171 133 70 196 188 244 221 171 95 239 230 297 271 207 120 279 268 345 315 240 150 324 310 397 365 278 185 371 356 453 418 317 240 441 422 535 495 374 300 511 488 617 573 432 400 599 571 741 692 - 500 686 652 854 800 -

หมายเหต 1. ถำจ ำนวนสำยไฟฟำบนรำงเคเบลมำกกวำ 1 กลมวงจร ใหปรบคำขนำดกระแสดวยคำจำกตำรำงท 2.13 ส ำหรบสำยแกนเดยว และตำรำงท 2.14 ส ำหรบสำยหลำยแกน


d d d d d D

D



ตารางท 2.10 ขนาดกระแสของสายไฟฟาตวน าทองแดงหมฉนวน XLPE มเปลอกนอก ขนาดแรงดน (U0/U) ไมเกน 0.6/1 kV. อณหภมตวน า 90OC อณหภมโดยรอบ 40OC

วางบนรางเคเบลแบบระบายอากาศ ไมมฝาปด หรอรางเคเบลแบบบนได ลกษณะการตดตง สายเคเบลแกนเดยวหรอหลายแกนหมฉนวน มเปลอกนอก วางบนรางเคเบล (กลมท 7)

ลกษณะตวน า แกนเดยว หลายแกน

รปแบบ

การตดตง

รหสชนดเคเบล IEC 60502-1 รวมถงสายทมคณสมบตพเศษตาง ๆ ทมฉนวน XLPE

เชน สายทนไฟ สายไรฮาโลเจน และ สายควนนอย เปนตน



1 - - - - 16 1.5 - - - - 21 2.5 - - - - 29 4 - - - - 38 6 - - - - 49 10 - - - - 68 16 - - - - 91 25 128 123 166 147 116 35 160 154 206 183 144 50 197 188 250 224 175 70 254 244 321 289 224 95 311 298 391 354 271 120 364 349 455 413 315 150 422 404 525 480 363 185 485 464 602 551 415 240 577 552 711 654 490 300 670 640 821 758 565 400 790 749 987 917 - 500 908 861 1,140 1,064 -

หมายเหต 1. ถำจ ำนวนสำยไฟฟำบนรำงเคเบลมำกกวำ 1 กลมวงจร ใหปรบคำขนำดกระแสดวยคำจำกตำรำงท 2.13 ส ำหรบสำยแกนเดยว และตำรำงท 2.14 ส ำหรบสำยหลำยแกน


d d d d d

D

D



การปรบคาขนาดกระแสของสายไฟฟา กรณทการตดตงไมเปนไปตามเงอนไขทก าหนดในแตละตารางขนาดกระแสของ

สายไฟฟา คาทอานไดจากตารางจะตองปรบคาใหม การปรบคาม 2 กรณคอ ปรบคาเนองจากอณหภมโดยรอบ และเนองจากจ านวนกลมวงจร ดงน 1. การปรบคากระแสเนองจากอณหภมโดยรอบเปลยนไป กรณอณหภมโดยรอบบรเวณทเดนสายไฟฟาตางไปจากคาทก าหนดบนหวตารางคอ 40OC ตองปรบคาขนาดกระแสทอานไดจากตารางใหมดวยการคณดวยคาตามตารางท 2.11 ตามชนดฉนวนของสายไฟฟา

ตารางท 2.11 ตวคณคาอณหภมโดยรอบทแตกตางจาก 40OC ใชกบคาขนาดกระแสของเคเบล เมอเดนในอากาศ อณหภมโดยรอบ

(OC) ฉนวน

PVC XLPE 21-25 1.22 1.14 26-30 1.15 1.10 31-35 1.08 1.05 36-40 1.00 1.00 41-45 0.91 0.96 46-50 0.82 0.90 51-55 0.70 0.84 56-60 0.57 0.78

2. การปรบคากระแสเนองจากจ านวนวงจรของสายไฟฟาเพมขน ขนาดกระแสของสายไฟฟาทอานไดจากตารางเปนคาส าหรบ 1 วงจร (วงจร 1 เฟส หรอ 3 เฟส) กรณทจ านวนวงจร (หรอกลมวงจร) เพมขนขนาดกระแสของสายไฟฟาจะลดลง จงจ าเปนตองปรบคาขนาดกระแสทอานไดจากตารางใหมดวยคาทก าหนดไวในหมายเหตตอทายตารางขนาดกระแส

การนบวงจร (หรอกลมวงจร) จะถอวาสายไฟฟาของวงจรเดยวกนทกเสนรวมเปน 1 วงจร เชนวงจร 1 เฟสทประกอบดวยสายเสนไฟและสายศนย (รวมทงสายดน ถาม) นบเปน 1 วงจร และ 1 วงจรของวงจร 3 เฟสจะประกอบดวยสายเสนไฟ 3 เสนและสายนวทรล (รวมทงสายดน ถาม) กรณเปนเคเบลชนดหลายแกนจ านวนเสนคอจ านวนวงจร

2.1 การปรบคาขนาดกระแสเมอเดนสายรอยทอ ขนาดกระแสของสายไฟฟาทอานไดจากตารางเปนคาส าหรบ 1 วงจร (วงจร 1 เฟส หรอ 3 เฟส) ถาจ านวนวงจรของสายไฟฟาในทอเดยวกนมากกวา 1 วงจร ตองปรบคาขนาดกระแสของสายไฟฟาจากคาทอานไดจากตารางใหมดวยการคณดวยคาจากตารางท 2.12



ตารางท 2.12 ตวคณปรบคาขนาดกระแสเนองจากจ านวนสาย ทน ากระแสในชองเดนสายไฟฟาเดยวกนมากกวา 1 กลมวงจร

จ านวนกลมวงจร ตวคณปรบคา

2 0.80

3 0.70 4 0.65

5 0.60

6 0.57 7 0.54

8 0.52

9 0.50

10-12 0.45 13-16 0.41

17-20 0.38

2.2 การปรบคาขนาดกระแสเมอเดนสายบนรางเคเบล ถาจ านวนวงจรของสายไฟฟาบนรางเคเบลเดยวกนมากกวา 1 วงจร ตองปรบคาขนาดกระแสของสายไฟฟาจากคาทอานไดจากตารางใหมดวยการคณดวยคาจากตารางท 2.13 ส าหรบสายเคเบลแกนเดยว และตารางท 2.14 ส าหรบสายเคเบลหลายแกน กรณตดตงรางเคเบลมากกวา 1 ชน การนบจ านวนวงจรจะนบจากชนทมวงจรมากทสด และปรบคาเคเบลในรางทกชนดวยตวปรบคาเดยวกน



ตารางท 2.13 ตวคณปรบคาขนาดกระแสส าหรบสายเคเบลแกนเดยววางบนรางเคเบล เปนกลมมากกวา 1 วงจร

วธการตดตง จ านวน

รางเคเบล

จ านวนวงจร

1 2 3 4 5-6 7-9

รางเคเบล แบบระบายอากาศ (perforated trays)

1 1.0 0.91 0.87 0.82 0.78 0.77

2 0.96 0.87 0.81 0.78 0.74 0.69

3 0.95 0.85 0.78 0.75 0.70 0.65

รางเคเบล แบบระบายอากาศ

วางแนวตง

1 1.0 0.86 0.80 0.75 0.71 0.70

2 0.95 0.84 0.77 0.72 0.67 0.66

รางเคเบล แบบบนได

1 1.0 0.97 0.96 0.94 0.93 0.92

2 0.98 0.93 0.89 0.88 0.86 0.83

3 0.97 0.90 0.86 0.83 0.80 0.77


1 1 0.98 0.96 0.93 0.89 -

2 0.97 0.93 0.89 0.85 0.80 -

3 0.96 0.92 0.86 0.82 0.76 -



1 1.0 0.91 0.89 0.88 0.87 -

2 1.0 0.90 0.86 0.85 0.83 -


1 1.0 1.00 1.00 1.00 1.00 -

2 0.97 0.95 0.93 0.92 0.91 -

3 0.96 0.94 0.90 0.89 0.86


1 1.0 0.93 0.90 0.87 0.83 -

2 0.97 0.89 0.85 0.81 0.76 -

3 0.96 0.88 0.82 0.78 0.72 -



1 1.0 0.91 0.89 0.88 0.87 -

2 0.94 0.90 0.86 0.85 0.83 -


1 1.0 0.97 0.96 0.96 0.96 -

2 0.97 0.94 0.93 0.92 0.91 -

3 0.96 0.93 0.92 0.91 0.88 -

d d20 mm.

30

0 mm.

2D 2D

d d20 mm.

30

0 mm.

D D

225 mm

2D

d d20 mm.

30

0 mm.

D D

225 mm.

D D

d d20 mm.

30

0 mm.

225 mm

d d20 mm.

30

0 mm.

d d20 mm.

30

0 mm.

2D 2D



ตารางท 2.14 ตวคณปรบคาขนาดกระแสส าหรบสายเคเบลหลายแกนวางบนรางเคเบล เปนกลมมากกวา 1 วงจร

วธการตดตง จ านวนราง

เคเบล

จ านวนเคเบล

1 2 3 4 5-6 7-9

รางเคเบลแบบระบายอากาศ

1 1.0 0.88 0.82 0.77 0.73 0.72

2 1.0 0.87 0.80 0.77 0.73 0.68

3 1.0 0.86 0.79 0.76 0.71 0.66

4-6 1.0 0.84 0.77 0.73 0.68 0.64

1 1.0 1.0 0.98 0.95 0.91 -

2 1.0 0.99 0.96 0.92 0.87 -

3 1.0 0.98 0.95 0.91 0.85 -



1 1.0 0.88 0.82 0.77 0.73 0.72

2 1.0 0.88 0.81 0.76 0.71 0.70

1 1.0 0.91 0.89 0.88 0.87 -

2 1.0 0.91 0.88 0.87 0.85 -

รางเคเบล แบบดานลางทบ

1 0.97 0.84 0.78 0.75 0.71 0.68 2 0.97 0.83 0.76 0.72 0.68 0.63 3 0.97 0.82 0.75 0.71 0.66 0.61

4-6 0.97 0.81 0.73 0.69 0.63 0.58


1 1.0 0.87 0.82 0.80 0.79 0.78 2 1.0 0.86 0.80 0.78 0.76 0.73 3 1.0 0.85 0.79 0.76 0.73 0.70

4-6 1.0 0.84 0.77 0.73 0.68 0.64

1 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 -

2 1.0 0.99 0.98 0.97 0.96 -

3 1.0 0.98 0.97 0.96 0.93 -

d d20 mm.

30

0 mm.

D D

d d20 mm.

300 m

m.

225 mm.

D D

225 mm.

D D

d d20 mm.

30

0 mm.

d d20 mm.

30

0 mm.

d d20 mm.

30

0 mm.



ขนตอนการหาขนาดกระแสของสายไฟฟา การหาขนาดกระแสของสายไฟฟาใหด าเนนการตามขนตอนดงน

ขนตอนท 1 เลอกชนดของสายไฟฟา (PVC หรอ XLPE) และรปแบบการตดตง (ตารางท 2.4)

ขนตอนท 2 เมอทราบชนดของสายไฟฟาและรปแบบการตดตง จะเลอกตารางขนาดกระแส ของสายไฟฟาได จากตารางท 2.3

ขนตอนท 3 อานคากระแสจากตารางโดยเลอกชองตวน ากระแส 2 เสนส าหรบวงจร 1 เฟส และตวน ากระแส 3 เสนส าหรบวงจร 3 เฟส (และ 3 เฟส 4 สาย) และเลอกวาเปนสายแกนเดยวหรอหลายแกน (บางตารางจะแสดงจ านวนตวน ากระแสและจ านวนแกนของสายไฟฟาดวยรปเชน ตารางท 2.6 และ 2.7 เปนตน)

ขนตอนท 4 จากคากระสทอานไดตองพจารณาตอวาจ าเปนตองปรบคาหรอไม ดงน

การปรบคาเนองจากอณหภมโดยรอบ คาทก าหนดในตารางเปนคากระแสทอณหภมโดยรอบ 40OC ถาสถานทตดตงใชงานมอณหภมตางจากน คาทอานไดตองปรบคาโดยการคณดวยคาจากตารางท 2.11 ตามชนดของฉนวนของสายไฟฟา การปรบคาเนองจากจ านวนกลมวงจร (หรอจ านวนวงจร) มากกวา 1 วงจร ใหคณปรบคาตามทก าหนดไวในหมายเหตตอทายตารางของตารางขนาดกระแสของสายไฟฟา ขนตอนท 5 ท าการปรบคาขนาดกระแสของสายตามคาทไดตามขนตอนท 4

ชนดของสายไฟฟา (PVC หรอ XLPE) รปแบบการตดตง (ดตารางท 2.4)

เลอกตารางขนาดกระแสของสายไฟฟา (ดตารางท 2.3)

+

อานคากระแสจากตาราง

ปรบคากระแสทอานได

ขนาดกระแสของสายไฟฟา

1. อณหภมโดยรอบ 2. จ านวนกลมวงจร



ตวอยางการหาขนาดกระแสของสายไฟฟา ตวอยางท 2.1 วงจร 3 เฟส 4 สาย วงจรหนง ใชสายไฟฟาชนด VCT 4 แกน ขนาด 2.5 ตร.มม. เดนรอยทอโลหะเกาะผนง (กลมท 2) ตองการหาขนาดกระแสของสายไฟฟา ก าหนดใหอณหภมโดยรอบของสถานทใชงานเทากบ 40OC วธท า ขนตอนท 1 สาย VCT ไดชนดของสายไฟฟาเปน PVC และการตดตงกลมท 2

ขนตอนท 2 จากตารางท 2.3 เลอกใชตารางขนาดกระแส ตารางท 2.5 ขนตอนท 3 อานคากระแสจากตารางท 2.5 เลอกทกลมท 2 ชองตวน ากระแส 3 เสน สาย

หลายแกน สายขนาด 2.5 ตร.มม.ไดกระแส 17 A ขนตอนท 4 การปรบคา 4.1 การปรบคาเนองจากอณหภมโดยรอบ (ตารางท 2.11) เทากบ 1 เนองจาก

40OC เทากน 4.2 การปรบคาเนองจากจ านวนกลมวงจรเทากบ 1 เนองจากมวงจรเดยว

ขนตอนท 5 ขนาดกระแสเมอปรบคาแลว = 1711 = 17 A

ตวอยางท 2.2 วงจร 1 เฟส จ านวน 2 วงจร ใชสายไฟฟาชนด IEC 01 วงจรท 1 ใชสายขนาด 4 ตร.มม. วงจรท 2 ใชสายขนาด 2.5 ตร. มม. เดนรวมกนในทอโลหะเกาะผนง (กลมท 2) ตองการหาขนาดกระแสของสายไฟฟาแตละขนาด ก าหนดใหอณหภมโดยรอบเทากบ 40OC วธท า ขนตอนท 1 สาย IEC 01 ไดชนดของสายไฟฟาเปน PVC และการตดตงกลมท 2

ขนตอนท 2 จากตารางท 2.3 เลอกใชตารางขนาดกระแส ตารางท 2.5 ขนตอนท 3 อานคากระแสจากตารางท 2.5 ชองตวน ากระแส 2 เสน สายแกนเดยว สาย

ขนาด 4 ตร.มม.ไดกระแส 28 A และสายขนาด 2.5 ตร.มม.ไดกระแส 21 A ขนตอนท 4 การปรบคา 4.1 การปรบคาเนองจากอณหภมโดยรอบ (ตารางท 2.11) เทากบ 1 เนองจาก

40OC เทากน 4.2 การปรบคาเนองจากจ านวนกลมวงจร จากหมายเหตตอทายตารางท 2.5 ให

ปรบคาดวยคาในตารางท 2.12 ทจ านวนกลมวงจร 2 ไดตวปรบคา 0.8 ขนตอนท 5 ขนาดกระแสเมอปรบคาแลว

สายขนาด 4 ตร.มม กระแส = 2810.8 = 22.4 A

สายขนาด 2.5 ตร.มม กระแส = 2110.8 = 16.8 A



ตวอยางท 2.3 วงจร 3 เฟส 4 สายจ านวน 2 วงจร ใชสาย NYY ชนดแกนเดยววางบนรางเคเบลแบบบนได (กลมท 7) โดยสายแตละเสนวางเรยงชดตดกน (แนวนอน) โดยวงจรท 1 ใชสายขนาด 120 ตร.มม. วงจรท 2 ใชสายขนาด 185 ตร.มม. ตองการก าหนดขนาดกระแสของสายไฟฟาแตละขนาด ก าหนดใหอณหภมโดยรอบเทากบ 45OC

วธท า ขนตอนท 1 สาย NYY ไดชนดของสายไฟฟาเปน PVC และการตดตงกลมท 7

ขนตอนท 2 จากตารางท 2.3 ไดตารางขนาดกระแส ตารางท 2.9 ขนตอนท 3 อานคากระแสจากตารางท 2.9 สายแกนเดยววางบนรางแบบบนไดเรยงชด

ตดกน (ดรปแบบการตดตงซายมอในตาราง) สายขนาด 120 ตร.มม. ไดกระแส 279 A และสายขนาด 185 ตร.มม.ไดกระแส 371 A

ขนตอนท 4 การปรบคา 4.1 การปรบคาเนองจากอณหภมโดยรอบ จากตารางท 2.11 สาย PVC ทอณหภม

โดยรอบ 45OC ไดตวปรบคา 0.91 4.2 การปรบคาเนองจากจ านวนกลมวงจร จากหมายเหตตอทายตารางท 2.9 สาย

แกนเดยวใหปรบคาดวยคาในตารางท 2.13 ดทรางแบบบนได สายวางเรยงชดตดกน (แนวนอน) จ านวนรางเคเบล 1 และจ านวนกลมวงจร 2 ไดตวปรบคา 0.97

ขนตอนท 5 ขนาดกระแสเมอปรบคาแลว

สายขนาด 120 ตร.มม กระแส = 2790.910.97 = 246.27 A

สายขนาด 185 ตร.มม กระแส = 3710.910.97 = 327.48 A 2.2.4 มาตรฐานบรภณฑไฟฟา 1. แผงเมนไฟฟา (เมนสวตช) เมนสวตชคออปกรณไฟฟาทท าหนาทสบ หรอปลด วงจรไฟฟาของทงอาคาร หมายความวาเมอปลดสวตชตวนแลว วงจรไฟฟาทงอาคารจะถกปลดออก ไฟฟาในอาคารทงหมดจะดบ แผงเมนสวตชมทงขนาดเลกทใชตามบานอยอาศย และแผงขนาดใหญทใชในโรงงานอตสาหกรรม แผงเมนสวตช ประกอบดวยเครองปลดวงจรและเครองปองกนกระแสเกน ซงอาจเปนตวเดยวกนหรอคนละตวกได เครองปลดวงจรคอสวตชทสามารถปลดหรอสบวงจรไฟฟาได เครองปลดวงจรควรเปนชนดทสามารถปลดวงจรไดขณะทยงมโหลดอย ซงเรยกวาโหลดเบรก เครองปองกนกระแสเกน คออปกรณทท าหนาทปลดวงจรเมอมกระแสไฟฟาไหลมากเกนก าหนด อาจเปนฟวส หรอ เซอรกตเบรกเกอร กได กรณเปนเซอรกตเบรกเกอร จะสามารถท าได 2 หนาทคอ เปนทงเครองปลดวงจรและเครองปองกนกระแสเกนในตวเดยวกน



รปท 2.18 ตวอยางแผงเมนสวตชขนาดเลกและใหญ 2. แผงยอย เปนแผงขนาดเลกกวาแผงเมนสวตช ใชส าหรบควบคมวงจรไฟฟาแสงสวาง หรอไฟฟาก าลง ปกตจะเปนแผงทประกอบในกลองตดตงกบผนง (ไมตงพน) กลองทใชอาจเปนกลองโลหะ หรออโลหะกได แผงสวตชทประกอบดวยเซอรกตเบรกเกอรหลายตว และอาจมตวเมนหรอไมกได เรยกวาโหลดเซนเตอร มทงชนดทใชกบวงจร 1 เฟส และวงจร 3 เฟส

รปท 2.19 ตวอยางแผงยอย

3. เซฟตสวตช เปนอปกรณส าเรจรป ประกอบดวยเครองปลดวงจรและเครองปองกนกระแสเกน (ฟวส) มขอดคอการสบ หรอ ปลด วงจรจะท าพรอมกนทกเสน เซฟตสวตช ตามทก าหนดในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาฯ ตองเปนชนดทจะเปดฝากลองไดเมอสวตชอยในต าแหนงปลดเทานน



รปท 2.20 เซฟตสวตช 4. เซอรกตเบรกเกอร คออปกรณทท าหนาทปองกนกระแสเกน มทงชนด 1 ขว จนถง 4 ขว ตามความตองการใชงาน เซอรกตเบรกเกอรแบงออกเปนหลายชนด ไดแก โมลเคสเซอรกตเบรกเกอร (molded case circuit breaker) มนเอเจอรเซอรกตเบรกเกอร (miniature circuit breaker) และ แอรเซอรกตเบรกเกอร (ACB) เปนตน

รปท 2.21 ตวอยางเซอรกตเบรกเกอรแบบตาง ๆ หลกการท างาน เซอรกตเบรกเกอรท างานโดยการวดกระแสไฟฟาทไหลผาน แบงการท างานเปน 2 แบบคอการท างานดวยความรอน และอ านาจแมเหลกไฟฟา การท างานดวยความรอน อาศยหลกการกระแสไฟฟาไหลผานโลหะสองชนดทประกบกนอย เมอกระแสไหลผานโลหะจะขยายตวไมเทากนจงโคงงอไปดนกลไกใหปลดวงจรไฟฟา ระยะเวลาในการปลดวงจรแปรผนตามปรมาณกระแสทไหลผาน ซ งสามารถปรบตงไดจากโรงงานผผลต



รปท 2.22 การท างานดวยความรอน ในรปการท างานดวยความรอนซายมอเปนสภาวะการท างานเมอกรแสไหลตามปกต หนาสมผสของเซอรกตเบรกเกอรจะปด ท าใหกระแสไฟฟาไหลผานได ในรปดานขวามอ เปนการแสดงการท างานเมอกระแสไหลดเกน bimetal จะโคงงอปลดกระเดองท าใหสปรงดงใหหนาสมผสจากออกจากกน กระแสไฟฟาจะหยดไหล การท างานดวยอ านาจแมเหลก อาศยหลกการของสนามแมเหลกไฟฟา เมอมกระแสไฟฟาไหลสงถงคาทก าหนด ซงปกตเกดจากกระแสลดวงจร แมเหลกจะมแรงมากพอทจะไปดดกลไกใหปลดวงจร เนองจากการท างานของแมเหลกนนเรวมากจงเหมาะทจะใหท างานปลดวงจรเมอเกดกระแสลดวงจร

รปท 2.23 การท างานดวยอ านาจแมเหลก

โดยปกตเซอรกตเบรกเกอรจะมการท างานทงสองแบบในตวเดยวกน การท างานดวยความรอนเหมาะทจะปลดวงจรเมอเกดกระแสเกน (overload) และการท างานดวยอ านาจแมเหลกจะเหมาะกบการปลดวงจรเมอเกดลดวงจร มาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย ก าหนดใหเซอรกตเบรกเกอรทใชงานตองเปนไปตามมาตรฐาน IEC แบงเปน 2 แบบ ดงน



เซอรกตเบรกเกอรทผลตตามมาตรฐาน IEC 60898 เปนเซอรกตเบรกเกอรทใชในอาคารทอยอาศย เปนเซอรกตเบรกเกอรขนาดเลก คอมขนาดไมเกน 125 แอมแปร เซอรกตเบรกเกอรทใชในอาคารทอยอาศย ตองเปนไปตามมาตรฐานน เซอรกตเบรกเกอรทผลตตามมาตรฐาน IEC 60947-1 เปนเซอรกตเบรกเกอรทใชในงานอตสาหกรรม มขนาดเลกจนถงขนาดใหญ ๆ หลายพนแอมแปร ค าจ ากดความทเกยวของกบเซอรกตเบรกเกอรทง 2 แบบคอ พกดกระแสใชงาน (In) คอคากระแสใชงานของเซอรกตเบรกเกอร เซอรกตเบรกเกอรจะสามารถน ากระแสทไมเกนพกดไดอยางตอเนอง ภายใตภาวะทก าหนด ปกตจะหมายถงขนาดเซอรกตเบรกเกอรทระบไวบนตวเซอรกตเบรกเกอร นนเอง ตวอยางขนาดเซอรกตเบรกเกอรไดแก 10, 12.5, 16, 20, 25, 32, 40, 63, 80 และ 100 แอมแปร เปนตน พกดตดกระแสลดวงจร (Icu) คอพกดการตดกระแสลดวงจร หรอเรยกวาเปนความสามารถในการตดกระแสลดวงจรไดอยางปลอดภย หนวยเปน kA กระแสลดวงจรมคาสงมาก เมอกระแสลดวงจรไหลผานเซอรกตเบรกเกอร จะตองสามารถตดกระแสลดวงจรนได โดยไมช ารด กระแสลดวงจรสามารถหาไดจากการค านวณ เซอรกตเบรกเกอรทใชจะตองมพกดตดกระแสลดวงจรไมต ากวาคาทค านวณได 5. ฟวส เปนอปกรณปองกนกระแสเกนเชนเดยวกบเซอรกตเบรกเกอร มขอแตกตางจากเซอรกตเบรกเกอรตรงทเมอกระแสเกนและฟวสขาดจะตองเปลยนตวใหม ไมสามารถน ากลบมาใชใหมไดอก ขอดคอมพกดตดกระแสลดวงจรสง มความเชอถอไดสง และราคาต ากวาเซอรกตเบรกเกอร มหลายชนดหลายขนาดตามมาตรฐานการผลตและการใชงาน มพกดกระแสใชงาน และพกดตดกระแสลดวงจร เชนเดยวกบเซอรกตเบรกเกอร

รปท 2.24 ฟวสแรงต าแบบตาง ๆ



หลกการท างาน ฟวสออกแบบใหมไสฟวสทก าหนดต าแหนงใหขาดเมอมกระแสไหลเกนก าหนด การขาดของฟวสจงแปรผนตามปรมาณกระแสไฟฟาทไหลผาน ฟวสจะท างานตดวงจรทงในชวงการท างานแบบกระแสเกน และแบบลดวงจร ฟวสจงมพกดกระแสตอเนอง และพกดตดกระแสลดวงจรเชนเดยวกบเซอรกตเบรกเกอร ฟวสมหลายชนด หลายขนาด ใหเลอกตามความตองการใชงาน และตามมาตรฐานการผลต ตวอยางขนาดกระแสของฟวสไดแก 10, 16, 20, 25, 35, 50, 63, 80 และ 100 แอมแปร เปนตน แตขนาดอาจแตกตางไปจากตวอยางนได ตามมาตรฐานการผลต 6. สวตช เปนอปกรณไฟฟาทท าหนาทปด หรอ เปดวงจรไฟฟา มรปราง ส และขนาดใหเลอกใชงานตามความตองการ สวตชทวไปท างานดวยมอในการปด หรอ เปดวงจรไฟฟา แตอาจมสวตชทสามารถท างานจากการสงงานระยะไกล หรอจากอยางอนเชน เสยง แสง และความรอน เปนตน สวตชไฟฟาทใชงานทวไปแบงเปนสวตช 2 ทาง และสวตช 3 ทาง (1) สวตช 2 ทาง เปนสวตชแบบพนฐานทใชในวงจรไฟฟาทวไป ในการใชงานจะใชสวตชเพยง 1 ตว ท าการปด หรอเปด วงจรไฟฟา

รปท 2.25 วงจรใชงานสวตช 2 ทาง (2) สวตช 3 ทาง เปนสวตชทเพมความสะดวกในการใชงานมากขน ประกอบดวยสวตช 2 ตว ควบคมวงจรเดยวกน (หลอดไฟดวงเดยวกน) ท าใหสามารถปด หรอ เปด วงจรไฟฟาไดจากสถานท 2 แหง นยมใชเปนสวตชบนไดทสามารถปด หรอ เปด หลอดไฟดวงเดยวกนจากชนลางหรอชนบนกได

รปท 2.26 วงจรใชงานสวตช 3 ทาง

หลอดไฟฟา

สวตช

สายเสนไฟ

สายศนย

หลอดไฟฟา

สวตช 3 ทาง

สายเสนไฟ

สายศนย



7. เตารบ คอจดตอไฟฟาทเตรยมพรอมใหตอไฟฟาออกไปใชงาน มหลายรปแบบเนองจากยงไมมมาตรฐานเปนตวก าหนด แตสามารถแบงอยางกวาง ๆ ไดเปน 2 แบบคอ แบบไมมสายดน (แบบ 2 ร) และ แบบมสายดน (2 หรอ 3 ร) ปจจบนมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย ก าหนดใหเตารบทตอใชงานในวงจรยอยตองเปนชนดมขวสายดนดวย ในการใชงานตองไมใชกระแสสงเกนพกดเตารบ 8. เตาเสยบ เปนอปกรณทท าหนาทตอไฟฟาไปใชงาน ตองใชงานรวมกบเตารบ ปกตจะประกอบตดมากบอปกรณไฟฟา เตาเสยบทใชงานในปจจบนมหลายรปแบบเชนเดยวกบเตารบ แตสามารถแบงอยางกวาง ๆ ไดเปน 2 แบบคอ แบบไมมสายดน (แบบ 2 ขา) และ แบบมสายดน (3 ขา) ในการใชงานจะตองเลอกชนดใหเหมาะสมกบเตารบดวยเพราะอาจเสยบไมได หรออาจท าใหระบบสายดนขาดความตอเนอง และทส าคญคอเมอใชเตารบชนดมขวสายดนแลว จะตองตอสายใหถกตองดวย ปกตทดานหลงของเตารบทขวตอสาย จะแสดงขวดวยสญลกษณเอาไวแลว ตวอยางขวตอสายเมอตดตงแลว เปนไปตามรปท 2.28

รปท 2.27 รปเตาเสยบและเตารบแบบตาง ๆ

รปท 2.28 ขวเตารบชนดมขวสายดน

L

N

G



9. ทอรอยสายไฟฟา ทอรอยสายไฟฟาเปนอปกรณการเดนสายทสามารถปองกนความเสยหายของสายไฟฟาไดด การตดตงมความเรยบรอยสวยงาม แตจะมคาใชจายสงกวาการเดนสายดวยวธอน ทอรอยสายไฟฟามหลายชนดดวยกน ทอเหลกทน ามาใชงานควรเปนทอทผลตตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม มอก. 770-2533 ส าหรบทอพ วซ ควรผลตตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม มอก. 216-2524 ทอทนยมใชทวไปมดงน (1) ทอโลหะหนา (rigid metal conduit) เรยกกนโดยทวไปวา RMC หรอ RSC (rigid steel conduit) เปนทอเหลกอาบสงกะส เปนทอโลหะทมความหนามากทสด ใชงานไดทวไปทงภายในอาคาร ภายนอกอาคาร ฝงในคอนกรต และฝงดน ขนาดเลกสดคอ 15 มลลเมตร (1/2 นว) และขนาดใหญสดคอ 150 มลลเมตร (6 นว) ความยาวทอนละ 3 เมตร (2) ทอโลหะหนาปานกลาง (intermediate metal conduit) เรยกโดยยอวาทอIMC เปนทอเหลกอาบสงกะสเชนกน เปนทอทท ามาเพอใชงานทดแทนทอโลหะหนา แตมความหนานอยกวาทอโลหะหนา สามารถใชงานไดเหมอนกบทอโลหะหนา ขนาดเลกสดคอ 15 มลลเมตร (1/2 นว) และขนาดใหญสดคอ 100 มลลเมตร (4 นว) ความยาวทอนละ 3 เมตร (3) ทอโลหะบาง เปนทอเหลกอาบสงกะสเชนเดยวกบทอ RSC และ IMC แตมความหนานอยทสดจงมขอจ ากดในการใชงานบางประการคอ ไมสามารถเดนฝงดน และภายนอกอาคารได และการตอทอไมสามารถท าเกลยวได ขนาดเลกสดคอ 15 มลลเมตร (1/2 นว) และขนาดใหญสดคอ 50 มลลเมตร (2 นว) ความยาวทอนละ 3 เมตร (4) ทอพวซ เปนทออโลหะแขง นยมใชงานตดตงภายในอาคารเนองจากมคลองตวในการตดตงสง สามารถตดและดดโคงไดสะดวก ขนาดเลกสดคอ 15 มลลเมตร (1/2 นว) และขนาดใหญสดคอ 50 มลลเมตร (2 นว) ความยาวทอนละ 4 เมตร ทอพวซมคณสมบตตานเปลวเพลงจงสามารถใชเหนอดนภายในอาคารได แตไมทนแสงแดดในการใชงานจงตองมการปองกนความเสยหายจากการถกแสงแดดโดยตรงดวย (5) ทเอชดพอ (HDPE) เปนทอทไมมคณสมบตตานเปลวเพลง ดงนนในการเดนสายจงตองระวงการลกตดไฟ ถาจะใชงานตองมนใจวาไดมการปองกนทเหมาะสมเชน ฝงใตดนหรอในคอนกรต ขอดของทอเอชดพอคอสามารถผลตไดความยาวสงเพราะออนตว สามารถมวนได ท าใหสะดวกในการใชงานเนองจากมจดตอนอยจงปองกนน าไดด เหมาะในการตดตงใตดน และมคณสมบตททนสภาพอากาศไดดดวย ขนาดเลกสดคอ 15 มลลเมตร (1/2 นว) ขนาดใหญสดและความยาวเปนไปตามความตองการใชงาน (6) ทอโลหะออน เปนทอโลหะอาบสงกะสเชนกน แตออกแบบใหออนตวไดด สามารถโคงงอไดตามตองการ เหมาะทจะใชเดนเขาเครองจกรและอปกรณไฟฟาตาง ๆ ทอโลหะออนนไมสามารถกนน าได จงหามใชในสถานทเปยก หรอกลางแจง ขนาดเลกสดคอ 15 มลลเมตร (1/2 นว) การตดตงยาวสดไมเกน 2 เมตร



10. หลกดน คออปกรณทท าหนาทเปนตวตอระหวางสายไฟฟากบดน หลกดนจงตองตอกบดนโดยมความตานทานต ามากเทาทจะท าได หลกดนตามทก าหนดในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย เปนดงน

(1) แทงเหลกหมดวยทองแดง (copper-clad steel) หรอแทงทองแดง (solid copper) หรอแทงเหลกอาบสงกะส (hot-dip galvanized steel) ตองมขนาดเสนผานศนยกลางไมนอยกวา 5/8 นว ยาวไมนอยกวา 2.4 เมตร

(2) แผนตวน าชนดปองกนการผกรอนทมพนผวสมผสกบดนไมนอยกวา 0.18 ตร.เมตร ในกรณทเปนเหลกอาบโลหะชนดกนการผกรอนตองหนาไมนอยกวา 6 มม. หากเปนโลหะกนการผกรอนชนดอนทไมใชเหลกตองหนาไมนอยกวา 1.5 มม.

(3) ยอมใหใชอาคารทเปนโครงโลหะและมการตอลงดนอยางถกตอง โดยมคาความตานทานของการตอลงดนไมเกน 5 โอหม (4) หลกดนชนดอน ตามทการไฟฟาฯ เหนชอบ

หามใชวสดทท าดวยอะลมเนยมหรอโลหะผสมของอะลมเนยม เปนหลกดนหรอสงทใชแทนหลกดน

2.3 ขอก าหนดการเดนสายและวสด 2.3.1 การเดนสายรอยทอโลหะชนด EMT, IMC และ RSC ทอทง 3 ชนดไดแก ทอโลหะหนา (Rigid Metal Conduit) ทอโลหะหนาปานกลาง (Intermediate Metal Conduit) ทอโลหะบาง (Electrical Metallic Tubing)

การใชงาน ทอโลหะนใชกบงานเดนสายทวไป ปกตใชไดทงในสถานทแหง ชนและเปยก การตดตงตองใหเหมาะสมกบสภาพทใชงาน

หามใช ทอขนาดเลกกวา 15 มม. (1/2 นว) เปนสายดน แตตวทอตองตอลงดน ส าหรบทอโลหะบางหามเดนฝงดนโดยตรง หามท าเกลยว และหามใชในระบบฟา

แรงสง จ านวนสายไฟฟา จ านวนสายไฟฟาในทอรอยสายตองไมเกนทก าหนดในตารางท 2.2



การตดตงใชงาน เมอใชงานในสถานทเปยก ทอโลหะและสวนประกอบทใชยดทอโลหะ เชน โบลต

สกร ฯลฯ ตองเปนชนดททนตอการผกรอนได เมอตดปลายทอออกตองลบคมเพอปองกนไมใหบาดฉนวนของสาย การท าเกลยวทอตองใชเครองท าเกลยวชนดปลายเรยว เพอใหมความตอเนองทาง

ไฟฟาทด

รปท 2.29 ขอตอเกลยวชนดปลายเรยว การตอทอในอฐกอหรอคอนกรตหากใชขอตอชนดไมมเกลยวตองใชชนดฝงในคอนกรต เมอตดตงในสถานทเปยกตองใชชนดกนฝน การใชขอตอชนดฝงในคอนกรตเพอปองกนน าปนเขาไปอดตนในทอ

รปท 2.30 ตวอยางการจบยดทอแบบตางๆ การตอสาย ท าไดเฉพาะในกลองตอสาย หรอกลองตอจดไฟฟาทเปดออกไดสะดวก

และหามตอสายในทอรอยสาย การตดตงทอรอยสายเขากบกลองตอสายหรอเครองประกอบการเดนทอตองมบชชง

เพอปองกนมใหฉนวนหมสายช ารด นอกเสยจากวากลองตอสายและเครองประกอบการเดนทอไดออกแบบเพอปองกนการช ารดของฉนวนไวแลว

ทอรอยสาย

ขอตอเกลยว



รปท 2.31 ตวอยางการใชบชชงเมอเดนทอเขากลองตอสาย

มมดดโคงระหวางจดดงสายรวมกนแลวตองไมเกน 360 องศา เพอใหสามารถรอยสายเขาและดงออกไดเพอการบ ารงรกษา

ขนาดกระแสของสายไฟฟาในทอรอยสาย เปนไปตามตารางท 2.5 หรอ 2.8 2.3.2 การเดนสายในทอโลหะออน (flexible metal conduit) การใชงาน ในสถานทแหง ในทเขาถงไดและเพอปองกนสายจากความเสยหายทางกายภาพ หรอเพอการเดน

ซอนสาย ใหใชส าหรบเดนเขาบรภณฑไฟฟาหรอกลองตอสายและความยาวไมเกน 2.0 เมตร

รปท 2.32 ตวอยางการใชทอรอยสายโลหะออนเขาดวงโคม หามใช ในปลองลฟตหรอปลองขนของ ในหองแบตเตอร ในบรเวณอนตราย นอกจากในเรองบรเวณอนตรายจะระบใหใชได ฝงในดนหรอฝงในคอนกรต

บชชง บชชง

กลองตอสาย

ทอโลหะ หนาปานกลาง ทอโลหะบาง

ลอกนต ลอกนต

โคมไฟ เพดานชนดแขวน

กลองตอสาย

ทอโลหะออน ยาวไมเกน 2.0 ม.



ในสถานทเปยก นอกจากจะใชสายไฟฟาชนดทเหมาะสมกบสภาพการตดตง และในการตดตงทอโลหะออนตองปองกนไมใหน าเขาไปในชองรอยสายททอโลหะออนนตออย

ทอโลหะออนทมขนาดเลกกวา 15 มม. ยกเวน ทอโลหะออนทประกอบมากบขวหลอดไฟและมความยาวไมเกน 1.8 เมตร

เปนตวน าส าหรบตอลงดน แตตวทอตองตอลงดน การตดตงใชงาน จ านวนสายไฟฟาสงสดในทอโลหะออนตองเปนไปตามทก าหนดในตารางท 2.2 มมดดโคงระหวางจดดงสายรวมกนแลวตองไมเกน 360 องศา ตองตดตงระบบทอใหเสรจกอน จงท าการเดนสายไฟฟา ระยะหางระหวางอปกรณจบยดตองไมเกน 1.5 เมตร และหางจากกลองตอสาย

หรออปกรณตางๆ ไมเกน 0.3 เมตร

2.3.3 การ เดนสายใน ทอโลหะ ออนกนของเหลว (liquidtight flexible metal conduit)

การใชงาน ใชในทสภาพการตดตง การใชงานและการบ ารงรกษาทตองการความออนตวของทอ หรอเพอปองกนของแขง ของเหลว ไอ หรอในบรเวณอนตราย

หามใช ทอโลหะออนกนของเหลวในกรณดงตอไปน ทซงอาจไดรบความเสยหายทางกายภาพ นอกจากจะมการปองกนทเหมาะสม ทซงอณหภมของสายไฟฟาและอณหภมโดยรอบสงจนท าใหทอเสยหาย เชนการใช

สายไฟฟาชนดอณหภมใชงาน 90OC ทอทใชงานจะตองมอณหภมใชงานไมต ากวา 90OC ดวย

ทอโลหะออนกนของเหลวทมขนาดเลกกวา 15 มม. หรอใหญกวา 100 มม. หามใชเปนตวน าส าหรบตอลงดน แตตวทอจะตองตอลงดนดวย

การตดตงใชงาน จ านวนสายไฟฟาสงสดในทอโลหะออนกนของเหลวตองไมเกนตามทก าหนดในตาราง

ท 2.2 มมดดโคงระหวางจดดงสายรวมกนแลวตองไมเกน 360 องศา ตองตดตงระบบทอใหเสรจกอน จงท าการเดนสายไฟฟา ขอตอยดตองเปนชนดทไดรบการรบรองเพอใชกบงานชนดนเทานน ระยะหางระหวางอปกรณจบยดตองไมเกน 1.50 เมตร และหางจากกลองตอสาย

หรออปกรณตาง ๆ ไมเกน 0.30 เมตร



2.3.4 การเดนสายในทออโลหะแขง (rigid nonmetallic conduit) ทออโลหะแขงทมใชงานทวไปคอทอ PVC, UPVC และ HDPE ทออโลหะแขงและเครอง

ประกอบการเดนทอ ตองใชวสดทเหมาะสม ทนตอความชน สภาวะอากาศและสารเคม ส าหรบทอทใชเหนอดนตองมคณสมบตตานเปลวเพลง ทนแรงกระแทกและแรงอด ไมบดเบยวเพราะความรอนภายใตสภาวะทอาจเกดขนเมอใชงาน ในสถานทใชงานซงทอรอยสายมโอกาสถกแสงแดดโดยตรงตองใชทอรอยสายชนดทนตอแสงแดด ส าหรบทอทใชใตดนวสดทใชตองทนความชน ทนสารทท าใหผกรอนและมความแขงแรงเพยงพอทจะทนแรงกระแทกไดโดยไมเสยหาย ถาใชฝงดนโดยตรงโดยไมมคอนกรตหม วสดทใชตองสามารถทนน าหนกกดทอาจเกดขนภายหลงการตดตงได

การใชงาน เดนซอนในผนง พนและเพดาน ในบรเวณทท าใหเกดการผกรอนและเกยวของกบสารเคม ถาทอ และเครอง

ประกอบการเดนทอไดออกแบบไวส าหรบใชงานในสภาพดงกลาว ในทเปยกหรอชนซงไดจดใหมการปองกนน าเขาไปในทอ ในทเปดโลง ซงพนจากความเสยหายทางกายภาพ

หามใช ทออโลหะแขงในกรณดงตอไปน ในบรเวณอนตราย นอกจากจะระบไวในเรองบรเวณอนตราย ใชเปนเครองแขวนและจบยดดวงโคม อณหภมโดยรอบหรออณหภมใชงานของสายเกนกวาอณหภมของทอทระบไว ในโรงมหรสพ นอกจากจะระบไวเปนอยางอน หามใชทออโลหะแขงทมขนาดเลกกวา 15 มม.

การตดตงใชงาน เมอเดนทอเขากลองหรอสวนประกอบอนๆ ตองจดใหมบชชง หรอมการปองกน

ไมใหฉนวนของสายช ารด จ านวนสายไฟฟาในทออโลหะแขงตองไมเกนตามทก าหนดในตารางท 2.2 มมดดโคงระหวางจดดงสายรวมกนแลวตองไมเกน 360 องศา ตองตดตงระบบทอใหเสรจกอน จงท าการเดนสายไฟฟา ขนาดกระแสของสายไฟฟาในทอรอยสาย เปนไปตามตาราง 2.5 หรอ 2.8



2.3.5 การเดนสายในรางเดนสาย (wireways) รางเดนสายโลหะมลกษณะเปนรางท าจากแผนโลหะพบมฝาปด-เปดไดเพอใชส าหรบเดน

สายไฟฟา อาจจะมชองระบายอากาศดวยกได วสดทใชท าม 4 ชนด คอ 1. แผนเหลกผานกรรมวธปองกนสนม และพนสทบ เชน แผนเหลกผานกรรมวธลาง

ท าความสะอาดดวยน ายาลางไขมน และเคลอบฟอตเฟตดวยน ายา Zinc phosphate หลงจากนนจงพนทบดวยสฝน (powder paint) หรอใชกรรมวธอนทเทยบเทา

2. แผนเหลกชบสงกะสโดยวธทางไฟฟา 3. แผนเหลกชบสงกะสแบบจมรอน 4. แผนเหลกชบอะลซงก (aluzinc)

การใชงาน ใชกบการเดนสายในทเปดโลง และในพนททสามารถเขาถงไดภายหลงการตดตงใช

งานแลว เพอใหสามารถเขาบ ารงรกษาเชนเปลยนสาย ไดตลอดความยาวของรางเดนสาย ดงนนการตดตงบนฝาเพดานทไมสามารถเขาถงรางเดนสายไดภายหลงการตดตง จงไมสามารถใชได

รางเดนสายสามารถตดตงใชงานไดทงภายในอาคารและนอกอาคาร การตดตงใชงานภายนอกอาคารตองเปนชนดกนฝน และทนตอสภาพอากาศไดด

รปท 2.33 ตวอยางการตดตงใชงานรางเดนสาย

หามใช ในบรเวณทอาจเกดความเสยหายทางกายภาพไดภายหลงการตดตงเชน บรเวณท

อาจเกดกระแทกอยางรนแรง บรเวณทมไอกรดท าใหเกดการผกรอน การใชงานในบรเวณอนตรายตองดรายละเอยดในเรองบรเวณอนตรายประกอบดวย

หามใชรางเดนสายเปนสายดน แตรางเดนสายโลหะตองตอลงดนดวย



จ านวนสายไฟฟา จ านวนสายไฟฟาในรางเดนสายคดจากพนทหนาตดของสายไฟฟารวมฉนวนและเปลอกทกเสน เมอรวมกนแลวตองไมเกน 20% ของพนทหนาตดภายในของรางเดนสาย การคดพนทหนาตดของสายจะคดสายไฟฟาทกเสนทเดนในรางเดนสายรวมทงสายดนดวย การตดตงใชงาน

รางเดนสายทตดตงในแนวนอน ตองจบยดอยางมนคงทกระยะไมเกน 1.5 เมตร แตกรณทจ าเปนอาจมากกวาไดแตตองไมเกน 3 เมตร

รางเดนสายทตดตงในแนวดง ตองจบยดทกระยะไมเกน 4.5 เมตร ระหวางจดจบยดหามมจดตอของรางมากกวา 1 จด จดจบยดทปลายรางตองหางจากปลายไมเกน 1.5 เมตร สายไฟฟาในรางเดนสายแนวดงจะตองมการจบยดดวยเชนกน

การตอสายในรางเดนสายสามารถท าได แตตองเปนต าแหนงทเปดฝารางได ขนาดกระแสของสายไฟฟาในรางเดนสาย เปนไปตามตารางท 2.5 หรอ 2.8 ชอง

ตวน ากระแส 3 เสน แตจ านวนสายไฟฟานบเฉพาะเสนทมกระแสไหล ตองไมเกน 30 เสน

ตวอยาง การหาขนาดรางเดนสายและกระแสของสายไฟฟา ตวอยางท 2.4 รางเดนสายประกอบดวยสาย IEC 01 สายขนาด 35 ตร.มม. จ านวน 12 เสน และสายขนาด 10 ตร.มม. จ านวน 6 เสน ตองการหาขนาดรางเดนสาย และขนาดกระแสของสายไฟฟาแตละขนาด วธท า ขนาดพนทหนาตดสายไฟฟาพรอมฉนวนหาไดจากตารางผผลต ดงน สายขนาด 35 ตร.มม. พนทหนาตดเสนละ 93 ตร.มม.

สายขนาด 10 ตร.มม. พนทหนาตดเสนละ 35.3 ตร.มม.

ไดพนทหนาตดรวมทงหมด = (93 12) + (35.3 6) = 1327.8 ตร.มม. พนทหนาตดรวมของสายไฟฟาตองไมเกน 20% ของราง จะได พนทหนาตดรางเดนสาย = 1327.8/0.2 = 6639 ตร.มม.

หรอใชรางขนาด 75 100 มม. (7,500 ตร.มม.) ขนาดกระแสของสายไฟฟา จากตารางท 2.5 กลมท 2 ชองตวน ากระแส 3 เสน สายแกนเดยว ไดขนาดกระแสของสายดงน สายขนาด 35 ตร.มม. กระแส 96 A สายขนาด 10 ตร.มม. กระแส 44 A



2.3.6 การเดนสายบนรางเคเบล รางเคเบลตามมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย แบงเปน 3 ชนดคอ 1. รางเคเบลแบบบนได หรอเรยกวา Ladder 2. รางเคเบลแบบรางมชองระบายอากาศ 3. รางเคเบลแบบดานลางทบ

รปท 2.34 รางเคเบล การใชงาน เนองจากรางเคเบลเปนรางเปด โดยปกตไมมฝาครอบ จงไมสามารถปองกนสายไฟฟาจากความเสยหายทางกายภาพได สายไฟฟาทใชงานจงตองมความแขงแรง ในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาฯ จงก าหนดสายบางชนดและบางขนาดเทานนทสามารถวางบนรางเคเบลได มขอก าหนดทส าคญ ดงน

สายไฟฟาทเดนในรางเคเบล ตองเปนดงน

สายชนดเอมไอ (MI) เอมซ (MC) และสายแบบมปลอก (armored cable)

สายเดยวชนดมเปลอกนอกเชนสาย IEC 01, NYY และ VCT แตขนาดตองไมเลกกวา 25 ตร.มม.

สายดน ทงทมฉนวนและเปลอย (ไมก าหนดใหตองมเปลอก)

สายหลายแกนวางไดทกขนาด

สายควบคมตาง ๆ (control cable) วางไดทกขนาด

ทอรอยสายชนดตางๆ การใชงานในบรเวณอนตรายตองดเรองบรเวณอนตรายประกอบดวย การใชงานในบรเวณทถกแสงแดงโดยตรง ตองใชสายไฟฟาชนดททนแสงแดดได

หรอมวธปองกนทเหมาะสม

แบบบนได แบบดานลางมชองระบายอากาศ แบบดานลางทบ



หามใช หามใชเดนสายในปลองลฟต หรอสถานททอาจเกดความเสยหายทางกายภาพ หามใชเปนสายดน แตรางเคเบลตองตอลงดนดวย หามตดตงทอส าหรบงานอนเชนทอน า ทอกาซ ในรางเคเบลทใชส าหรบงานไฟฟา

โครงสรางของรางเคเบล รางเคเบลตองมผนงดานขาง ไมมสวนแหลมคมทอาจบาดสาย และมการปองกนการผกรอนทเหมาะสม การตดตงใชงาน

ตองมความตอเนองโดยตลอดทงทางกลและทางไฟฟา หามวางสายเคเบลแรงสงและแรงต าในรางเดยวกน ถาจ าเปนตองมแผนวสดทไมตด

ไฟกน ตองตดตงในทเปดโลงและเขาถงไดภายหลงการตดตง และเขาบ ารงรกษาไดตลอด

ความยาว กรณวางซอนกน ตองหางกนไมนอยกวา 30 ซม. สามารถตอสายในรางเคเบล โดยจดตอสายตองไมสงเลยความสงของราง

รปท 2.35 ตวอยางการวางสายแบบตาง ๆ บนรางเคเบล

ในรป (ก) เปนการวางสายเรยงกนแบบชนเดยว สามารถประหยดขนาดรางได แตการระบายความรอนไมด ดงนนเมอจ านวนชดของสายมากขนขนาดกระแสของสายจะลดลงมาก ในรป (ข) เปนการวางแบบเปนกลมคอ ในแตละกลมจะประกอบดวยสายของวงจรทกเสน ในตวอยางจะเปนสายวงจรทง 3 เฟส และสายนวทรลดวย การวางจะตองใหแตละกลมมระยะหางกนไมนอยกวา 2 เทาของขนาดเสนผานศนยกลาง (OD) ของสายในกลมเสนทใหญทสด ในรป (ค) เปนการวางสายแบบเสนเวนเสน แตละเสนจะมระยะหางไมนอยกวาขนาดเสนผานศนยกลาง (OD) ของสายเสนใหญทอยใกลกน เปนการวางทจะไดขนาดกระแสของสายสงทสด แตขนาดของรางเคเบลกจะตองใหญตามเชนกน การใชงานจงตองพจารณาทงสถานทตดตงและคาใชจายดวย

การเดนสายเคเบลแกนเดยวในรางเคเบล ตองจดเปนกลม ในแตละกลมตองมสายของวงจรเดยวกนครบทกเฟสรวมทงสายนวทรลดวย ในแตละกลมสายตองมด

OD OD

≥ 2.15 OD

OD OD

OD

ทกเสนตอง มดเขากบรางดวย

(ก) (ข) (ค)



รวมเขาดวยกนและยดตดกบรางดวย เพอปองกนการเคลอนตวของสายเนองจากกระแสลดวงจร

รางเคเบลสามารถวางซอนกนไดตามทก าหนดในมาตรฐานการตดตงฯ แตระยะหางระหวางรางตองไมต ากวา 30 ซม.

ขนาดกระแสของสายไฟฟาเปนไปตามตารางท 2.9 และ 2.10 และตองปรบคาเนองจากจ านวนกลมวงจรมากกวา 1 วงจรดวย

รปท 2.36 ตวอยางการวางสายและการมดสายบนรางเคเบล

2.4 การตอลงดน การตอลงดนคอการใชตวน าตอระหวางวงจรไฟฟา หรออปกรณไฟฟากบพนโลก หรอตวน า

อนทมขนาดใหญจนรบหนาทแทนโลกได การตอลงดนจงตองมความตานทานต าและคงทนถาวร การตอสายไฟฟาเขากบดนท าไดโดยการตอสายเขากบหลกดนทฝงลกลงในดน ดงนนหลกดนจงท าหนาทตอสายไฟฟาเขากบดน การตอลงดนจงตองเปนการตอทมความตานทานระหวางหลกดนกบดนต า ดงนนหลกดนจงตองมพนทสมผสดนมากพอ

รปท 2.37 ระบบการตอลงดน

นวทรลบาร

การตอลงดนของระบบไฟฟา การตอลงดน ของอปกรณไฟฟา กราวดบาร

อปกรณไฟฟา

หมอแปลงไฟฟา

แผงเมนสวตช

การตอลงดนของระบบไฟฟา

สายนวทรล ตอตวถง หมอแปลงลงดน



ระบบการตอลงดน ตามทก าหนดในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย พ.ศ. 2556 แบงการตอลงดนออกเปน 2 สวนคอ การตอลงดนของระบบไฟฟา และการตอลงดนของอปกรณไฟฟา (หรอบรภณฑไฟฟา) มขอก าหนดทส าคญดงน

2.4.1 การตอลงดนของระบบไฟฟา 1. การตอลงดนของระบบไฟฟาทหมอแปลงไฟฟา ระบบไฟฟามทงทตอลงดนและ

ไมตอลงดน แตละระบบมวตถประสงคตางกน การตอลงดนของระบบไฟฟากระแสสลบแรงดนเกน 50 โวลต แตไมเกน 1,000 โวลต เปนดงน

รปท 2.38 การตอลงดนของระบบไฟฟาทหมอแปลงไฟฟา

ระบบ 3 เฟส 4 สาย หมอแปลงไฟฟาทดานแรงต าเปนระบบ 3 เฟส 4 สาย การตอระบบไฟฟาลงดนจะตอสายเสนนวทรล (สายศนย) ลงดน ระบบ 3 เฟส 3 สาย หมอแปลงไฟฟาทดานแรงต าเปนระบบเดลตา จะเปนระบบ 3 สาย การตอลงดนสามารถเลอกสายไฟดานแรงต าเสนเฟสเสนใดกไดตอลงดน

2. วงจรและระบบไฟฟากระแสสลบทหามตอลงดน 1. วงจรไฟฟาของปนจนทใชงานอยเหนอวสดเสนใยทอาจลกไหมได ซงในบรเวณอนตราย หามตอลงดน เพราะการตอลงดนอาจเกดประกายไฟจากการลดวงจรลงดนได ในสภาพการใชงานอาจมเสนใยเกาะตดทมอเตอรไฟฟา ดงนนประกายไฟจะเปนสาเหตใหเกดการลกไหมซงเปนอนตราย

2. วงจรไฟฟาทก าหนดใหใชส าหรบสงอ านวยความสะดวกเพอรกษาส ขภาพ มจดประสงคเพอชวยชวตในบางพนทของโรงพยาบาลเชน หองผาตด จะตองใชระบบไฟฟาเปนระบบไมตอลงดน โดยทวไป ระบบนเปนระบบทใชไฟจากหมอแปลงลกเดยวกบระบบทวไป แตสามารถท าใหเปนระบบไฟฟาไมตอลงดนไดโดยการตดตงหมอแปลงไฟฟาขนาดเลก เปนหมอแปลงชนดแยกขดลวด อาจไมตองมการปรบเปลยนแรงดน เชนดานไฟเขาเปน 230 โวลต และดานไฟออกกเปน 230 โวลต เชนกน หมอแปลงจงท าหนาทกนแยกระบบไฟฟาออกจากกน

การตอลงดนของหมอแปลงแบบ D-Y การตอลงดนของหมอแปลงแบบ Y-Y

ตอสายนวทรลลงดน ตอสายเสนไฟลงดน



ระบบไฟฟาทมการตอลงดนทหมอแปลงไฟฟาแลว ภายในอาคารจะตองตอลงดนอกทเมนสวตช การตอลงดนท าไดโดยใชสายไฟฟาตอระหวางสายนวทรลหรอสายศนย (หรอบสบาร) กบหลกดนทปกอยใกลกบต าแหนงทตงแผงเมนสวตช สายเสนทตอระหวางวงจรไฟฟากบหลกดนนเรยกวาสายตอหลกดน กรณทบสบารนวทรลตอฝากกบกราวดบารสายตอหลกดนอาจไมตอทนวทรลบารแตยายมาตอทกราวดบารกได หลงจากเมนสวตชนสายนวทรลหามตอลงดนอก กรณผใชไฟฟาตดตงหมอแปลงไฟฟาของตวเองภายในอาคาร (หมอแปลงอยในอาคาร) การตอลงดนของระบบไฟฟาอาจท าทแผงเมนสวตชทเดยวกได

รปท 2.39 การตอลงดนของระบบไฟฟาทเมนสวตชในอาคาร

3. การตอลงดนของระบบไฟฟาเมอมเครองก าเนดไฟฟา ผใชไฟฟาทมเครองก าเนดไฟฟา ระบบการตอลงดนเปนดงน ระบบทใชสวตชสบเปลยน (transfer switch) แบบ 4 ขว ซงจะตดไฟทง 4 เสนรวมสายนวทรลดวย ระบบนถอเปนระบบจายไฟแยกตางหาก การตอลงดนของระบบไฟฟาเปนไปตามรปท 2.40

รปท 2.40 การตอลงดนของเครองก าเนดไฟฟา เมอใชสวตชสบถายชนด 4 ขว (แสดงเฉพาะสายศนยและสายดนเทานน)

นวทรลบาร

สายตอหลกดน กราวดบาร


สายเมนเขาอาคาร

N G

Transfer Switch ชนด 4 ข ว

โหลด

Generator เมนสวตช



กรณทใชสวตชสบเปลยนเปนแบบ 3 ขว สายนวทรลของระบบไฟฟาจากการไฟฟาฯ กบของเครองก าเนดไฟฟาจะตอกนอยตลอดเวลา จงไมถอเปนระบบจายไฟแยกตางหาก การตอลงดนของระบบไฟฟาเปนไปตามรปท 2.41

รปท 2.41 การตอลงดนของเครองก าเนดไฟฟา เมอใชสวตชสบถายชนด 3 ขว (แสดงเฉพาะสายศนยและสายดนเทานน)

2.4.2 การตอลงดนของอปกรณหรอบรภณฑไฟฟา

1. วธการตอลงดน การตอลงดนของอปกรณไฟฟา ท าไดโดยการเดนสายดนจากอปกรณไฟฟามาตอลงดนทเมนสวตชโดยตอเขากบนวทรลบารทไดตอลงดนไวแลว ส าหรบแผงสวตชขนาดใหญจะมกราวดบารดวย สายดนทงหมดจากอปกรณไฟฟาจะตอเขากบกราวดบารน และระหวางกราวดบารกบนวทรลบารจะตอกนดวยสายไฟฟา สายเสนนเรยกวาสายตอฝาก

รปท 2.42 การตอลงดนของอปกรณไฟฟา

การตอลงดนทใชสายดนตอจากอปกรณไฟฟาลงดน โดยตอเขากบหลกดนทตดตงตางหากนน ถอเปนการตอเพมเตมไมสามารถใชแทนการเดนสายดนได ตองเดนสายดนไปตอลงดนทเมนสวตช

N L

หลกดน


เมนสวตช

ตอลงดนได เปนการเพมเตม

สายดนของอปกรณไฟฟา

N G

Transfer Switch ชนด 3 ข ว

โหลด

Generator เมนสวตช

N



ดวย การตอลงดนมจดประสงคใหกระแสรวท เครองใชไฟฟาไหลกลบไดสะดวกการไหลกลบผานสายไฟฟาทมความตานทานต า เครองปองกนกระแสเกนจะปลดวงจรไดเรว ลดอนตรายจากการสมผสอปกรณไฟฟาทรว และลดความเสยหายของอปกรณไฟฟาไดดวย

รปท 2.43 การตอลงดนทไมถกตอง (กระแสรวไหลกลบทางดนซงมความตานทานสง)

การตอลงดนโดยตอลงทอปกรณไฟฟาโดยตรงโดยไมเดนสายดนไปทแผงเมน เปนการตอลงดนทไมถกตอง เมอเกดไฟรวกระแสไฟฟาจะไหลกลบผานทางดนซงมความตานทานสง กระแสจงไหลนอยจนเครองปองกนกระแสเกนไมปลดวงจร หรอปลดวงจรชาจนเปนอนตรายตอบคคล และอปกรณไฟฟากจะไดรบความเสยหายสง

2. ชนดและขนาดของสายดน

รปท 2.44 วงจรการตอลงดนและการตอฝาก

N L

กระแสไหลกลบผานดน หลกดน



สายตอหลกดน

สายดนของ อปกรณไฟฟา

สายตอฝาก ดานไฟเขา



ดานไฟออก

ดานไฟเขา

สายตอฝากดานไฟออก




(1) สายตอหลกดน คอสายเสนทตอระหวางนวทรลบารหรอกราวดบารกบหลกดน ชนด เปนสายทองแดง และหามมจดตอระหวางทาง ขนาด ขนาดสายตอหลกดนก าหนดจากขนาดสายเมนเขาอาคาร (สายประธาน)

หรอสายเมนแรงต าทเดนจากหมอแปลงไฟฟามาเขาแผงเมน คดเพยงเฟสเดยว ส าหรบการเดนสายทใชสายไฟฟาเฟสละหลายเสนใหรวมพนทหนาตดของสายทกเสนในเฟสเดยวกนเขาดวยกน ก าหนดขนาดตามตารางท 2.15 ขนาดสายดนทใหญทสดคอ 95 ตร.มม.

(2) สายดนของอปกรณไฟฟา (หรอภรภณฑไฟฟา) ชนด สายดนจะตองเปนสายทองแดง หรอเปลอกโลหะของเคเบลชนด AC, MC, MI

หรอเปลอกหมบสเวยชนดทผผลตระบใหใชเปนสายดนไดเทานน กรณเปนสายทองแดงอาจหมฉนวนหรอไมกได ฉนวนตองเปนสเขยวหรอเขยวแถบเหลอง อปกรณการเดนสายอนหามใชเปนสายดน

ขนาด ขนาดของสายดนก าหนดจากขนาดเครองปองกนกระแสเกนของอปกรณไฟฟานน ๆ ตามตารางท 2.16

(3) สายตอฝากดานไฟเขา อปกรณเดนสายโลหะทใชส าหรบเดนสายเมนมาทแผงเมนสวตช เชน รางเดนสาย รางเคเบล และทอรอยสาย ตองตอฝากเขากบแผงเมนสวตช การตอฝากอาจใชอปกรณการเดนสายหรอสายไฟฟากได กรณเปนสายไฟฟาจะก าหนดจากขนาดสายเมนทเดนเขาแผงเมนสวตชตามตารางท 2.15 เชนเดยวกบขนาดสายตอหลกดน แตมขอเพมเตมคอ ถาขนาดสายดนทก าหนดมขนาดพนทหนาตดเลกกวา 12.5% ของขนาดสายเมน ตองก าหนดขนาดสายดนใหใหญขนจนไมเลกกวา 12.5% ของขนาดสายเมน สายเมนทเดนเฟสละหลายเสนใหรวมพนทหนาตดของสายทกเสนในเฟสเดยวกนเขาดวยกน เชนเดยวกบสายตอหลกดน

(4) สายตอฝากดานไฟออก ใชส าหรบตอฝากระหวางอปกรณการเดนสายกบแผงสวตชหรอระหวางอปกรณการเดนสายดวยกน รวมทงสายตอฝากระหวางแผงสวตชกบกราวดบาร (แผงสวตชทไมใชเปนเมนสวตช) การตอฝากอาจใชอปกรณการเดนสายหรอสายไฟฟากได ถาใชเปนสายไฟฟาจะก าหนดจากขนาดเครองปองกนกระแสเกนของวงจรนน ตามตารางท 2.16 การพจารณาจะดวาเมอเกดกระแสลดวงจรลงดน กระแสไฟฟาจะไหลมาจากเครองปองกนกระแสเกนตวใด



ตารางท 2.15 ขนาดต าสดของสายตอหลกดนของระบบไฟฟากระแสสลบ ขนาดตวน าประธานทองแดง (ตร.มม.) ขนาดเลกสดของสายตอหลกดนทองแดง (ตร.ม

ม.) ไมเกน 35 10

เกน 35 แตไมเกน 50 16 เกน 50 แตไมเกน 95 25 เกน 95 แตไมเกน 185 35 เกน 185 แตไมเกน 300 50 เกน 300 แตไมเกน 500 70

เกน 500 95

ตารางท 2.16 ขนาดต าสดของสายดนของอปกรณไฟฟา

พกดหรอขนาดปรบตงของ เครองปองกนกระแสเกน ไมเกน (แอมแปร)

ขนาดต าสดของสายดนของบรภณฑไฟฟา เปนสายทองแดง (ตร.มม.)

16 1.5

20 2.5

40 4

70 6 100 10 200 16 400 25 500 35 800 50 1000 70 1250 95 2000 120 2500 185 4000 240 6000 400



รปท 2.45 สายตอฝากดานไฟเขา ตวอยาง การก าหนดขนาด

ตวอยางท 2.5 อาคารหลงหนงใชสายเมนเดนเขาอาคารเปนสายขนาด 400 ตร.มม. เฟสละ 2 เสน เดนบนรางเคเบลจงก าหนดขนาดสายตอหลกดน และสายตอฝากทตอรางเคเบลเขากบแผงเมนสวตช

วธท า

สายตอหลกดน จากตารางท 2.15 สายเมนขนาด 800 ตร.มม. จะไดสายตอหลกดนขนาด 95 ตร.มม. สายตอฝากดานไฟเขา

คดจากขนาดสายเมนเขาอาคารเฟสเดยวคอขนาด 2400 = 800 ตร.มม. จากตารางท 2.16 ไดขนาดสายตอฝากเทากบ 95 ตร.มม. แตในขอก าหนด ขนาดสายตอฝากจะตองไมเลกกวา 12.5% ของขนาดสายเมนดวย

ขนาดสายเมนคอ 800 ตร.มม. ขนาด 12.5% ของสายเมนคอ 100 ตร.มม. ดงนนสายตอฝากจะตองไมเลกวา 100 ตร.มม. เลอกใชขนาดทมขายในทองตลาดคอขนาด 120 ตร.มม.

สายเมน (เดนมาจากหมอแปลงไฟฟา)


รางเคเบล (ตองตอลงดน)

สายตอฝาก (ดานไฟเขา)

อาคาร



ตวอยางท 2.6 จากรป จงก าหนดขนาดสายดน A, B และ สายตอฝาก C วธท า

ขนาดสายดน A ก าหนดจากเครองปองกนกระแสเกน ขนาด 100 A ตามตารางท 2.16 ไดสายดนขนาด 10 ตร.มม.

ขนาดสายดน B ก าหนดจากเครองปองกนกระแสเกน ขนาด 30 A ตามตารางท 2.16 ไดสายดนขนาด 4 ตร.มม. ขนาดสายตอฝาก C ก าหนดจากเครองปองกนกระแสเกน ขนาด 100 A ตามตารางท 2.16

ไดสายดนขนาด 10 ตร.มม.

(5) ขนาดสายดนของวงจรมอเตอร ขนาดสายดนของวงจรมอเตอร ก าหนดตามตารางท 2.16 โดยก าหนดจากขนาดเครองปองกนโหลดเกนของมอเตอร การก าหนดจากขนาดเครองปองกนกระแสเกนสามารถท าได แตขนาดสายไฟฟาทไดจะใหญกวาการก าหนดจากขนาดเครองปองกนโหลดเกนของมอเตอร ซงเกนความจ าเปน


100A

100A

30A

สายดน A

สายดน B

สายตอฝาก C N

G G




ตวอยาง การก าหนดขนาดสายดนของมอเตอร ตวอยางท 2.7 สายปอนจายโหลดใหมอเตอร 2 เครอง ดงน มอเตอร M1 มกระแสโหลดเตมทเทากบ 40 แอมแปร มอเตอร M2 มกระแสโหลดเตมทเทากบ 60 แอมแปร ถาเครองปองกนโหลดเกนของมอเตอร ตงไวท 115% ของกระแสโหลดเตมทของมอเตอร จงก าหนด 1. ขนาดสายดนของมอเตอรแตละตว 2. ถาเซอรกตเบรกเกอรของสายปอนชดนมขนาด 200 แอมแปร จงก าหนดขนาดสายดนของแผงสวตชนดวย วธท า การปรบตงเครองปองกนโหลดเกน เปนดงน มอเตอร M1 ขนาดปรบตงเครองปองกนโหลดเกน = 40 x 1.15 = 46 A มอเตอร M2 ขนาดปรบตงเครองปองกนโหลดเกน = 60 x 1.15 = 69 A จากตารางท 2.16 หาขนาดสายดนไดดงน มอเตอร M1 ขนาดปรบตงเครองปองกนโหลดเกน 46 A ไดขนาดสายดน = 6 ตร.มม. มอเตอร M2 ขนาดปรบตงเครองปองกนโหลดเกน 69 A ไดขนาดสายดน = 6 ตร.มม. ขนาดสายดนของแผงสวตช ก าหนดจากขนาดเครองปองกนกระแสเกน จากตารางท 2.16 ขนาดเครองปองกนกระแสเกน = 200 A

ไดขนาดสายดน = 16 ตร.มม.

2.4.3 อปกรณ (บรภณฑ) ไฟฟาทตองตอลงดน อปกรณไฟฟาตอไปน ตองตอลงดน 1. เครองหอหมทเปนโลหะของสายไฟฟา แผงเมนสวตช โครงและรางปนจนทใชไฟฟาโครงของตลฟต และลวดสลงยกของทใชไฟฟา 2. สงกนทเปนโลหะ รวโลหะ รวมทงเครองหอหมของอปกรณไฟฟาในระบบแรงสง 3. อปกรณไฟฟาทยดตดกบท และทตออยกบสายไฟฟาทเดนถาวร สวนทเปนโลหะเปดโลงซงปกตไมมไฟฟา แตอาจมไฟฟารวถงไดตองตอลงดนถามสภาพตามขอใดขอหนงตอไปน

อยหางจากพนหรอโลหะทตอลงดนไมเกน 2.4 เมตร ในแนวตง หรอ 1.5 เมตร ในแนวนอน และบคคลอาจสมผสได แตถาวธการตดตง หรอมวธการปองกนอยางอนทปองกนบคคลสมผสโดยไมตงได กไมตองตอลงดน



สมผสทางไฟฟากบโลหะอนทบคคลอาจสมผสไดเชน โครงสรางโลหะของอาคาร อยในสถานทเปยก หรอชน และไมไดมการแยกใหอยตางหาก

รปท 2.46 อยหางจากระยะเออมมอถง ไมตองตอลงดน 4. อปกรณไฟฟาชนดยดตดกบทตอไปน ตองตอสวนทเปนโลหะเปดโลงและสภาพปกตไมมกระแสไฟฟาลงดนคอ

โครงของแผงสวตช โครงของมอเตอรชนดยดตดกบท กลองของเครองควบคมมอเตอร แตถาใชเปนสวตชธรรมดา และมฉนวนรองท

ฝาสวตชดานในกไมตองตอลงดน อปกรณไฟฟาของลฟตและปนจน อปกรณไฟฟาในอจอดรถ โรงมหรสพ โรงถายภาพยนตร สถานวทยและ

โทรทศน ไมรวมถงโคมไฟฟาแบบแขวน ปายและอปกรณประกอบซงใชไฟฟา เครองฉายภาพยนตร เครองสบน าทใชมอเตอร

5. อปกรณไฟฟาทใชเตาเสยบ สวนทเปนโลหะเปดโลงของอปกรณไฟฟาซงปกตไมมไฟฟาตองตอลงดน ยกเวน อปกรณไฟฟาทระบวาเปนชนดฉนวน 2 ชน หรอเทยบเทา อปกรณไฟฟาชนดฉนวนสองชน เปนอปกรณทผผลตออกแบบใหมฉนวนหมภายนอกอกชนหนงหรออาจมความหนาของฉนวนเปน 2 เทาของความหนามาตรฐาน ถอวามความปลอดภยเพยงพอ ปกตจะแสดงเครองหมายไวทแผนปายประจ าเครอง (name plate) ดวยเครองหมายรปสเหลยมจตรสสองรปซอนกน อปกรณชนดนไมตองตอลงดนและไมมจดใหตอลงดนดวย

1.5 ม.

2.4 ม.



อปกรณไฟฟาทยดแนนและมความตอเนองทางไฟฟาทดกบแทนยดหรอโครงโลหะทตอลงดนไวแลว ถอวาอปกรณไฟฟานนไดมการตอลงดนแลว

2.4.4 หลกดน หลกดนตามทก าหนดในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟา เปนดงน 1. แทงเหลกอาบโลหะชนดกนผกรอน หรอแทงเหลกหมทองแดง หรอแทงทองแดง ทมขนาดเสนผานศนยกลางไมนอยกวา 16 มม. ยาวไมนอยกวา 2.40 เมตร ปลายขางหนงปกลกลงดนไมนอยกวา 2.40 เมตร 2. แผนโลหะทมพนทสมผสไมนอยกวา 1,800 ตร.มม. ถาเปนเหลกอาบโลหะชนดผกรอนตองหนาไมนอยกวา 6 มม. ถาเปนโลหะอนททนตอการผกรอนตองหนาไมนอยกวา 1.5 มม. ฝงลกจากผวดนไมนอยกวา 1.6 เมตร 3. โครงอาคารทเปนโลหะ วดคาความตานทานระหวางหลกดนกบดนไมเกน 5 โอหม 4. หลกดนชนดอนตองไดรบความเหนชอบจากการไฟฟาฯ กอน

2.4.5 ความตอเนองของระบบสายดน อปกรณไฟฟาตาง ๆ ตองตอลงดน รวมทงแผงสวตช และอปกรณการเดนสายโลหะทงหมด การตอลงดนของแผงเมนสวตชท าไดดวยการตอฝากเขากบบสบารนวทรล และของแผงยอยตอฝากเขากบบสบารกราวด

รปท 2.47 ความตอเนองของระบบสายดน ส าหรบการตอลงดนของอปกรณการเดนสายเชน ทอรอยสาย รางเดนสาย และรางเคเบล การตอลงดน ท าไดดวยการตอฝากเขากบแผงสวตช เพราะแผงสวตชมการตอลงดนไวแลว ดงนนในระบบการเดนสาย จะพบวาตองมความตอเนองทางไฟฟาโดยตลอดตงแตตนทางจนถงปลายทาง เชน จากแผงสวตชผานทอรอยสายไปถงแผงยอยอน หรอจนถงเครองใชไฟฟา


สายดนของ อปกรณไฟฟา







การตอฝากระหวางอปกรณเดนสายกบแผงสวตชท าไดหลายวธ วธทวไปคอการตอดวยสายไฟฟา (สายเสนนเรยกวาสาวตอฝาก) แตในการเดนสายดวยทอโลหะ สวนททอตอกบแผงสวตชปกตจะใชบชชงและลอกนต ขนใหแนน กรณนถอวามการตอฝากระหวางทอกบแผงสวตชแลว

2.5 การวดคาความตานทานการตอลงดน กรณทตองการทราบคาความตานทานการตอลงดน ตองวดดวยเครองมอวด เรยกวา

เครองวดคาความตานทานการตอลงดน เครองมอวดความตานทานการตอลงดนมหลายแบบ สวนใหญในการวดจะมการปกหลกดน

เพมอกจ านวน 2 หรอ 3 หลก ระยะหางระหวางหลกดนเปลยนไปตามชนดของเครองซงดไดจากขอแนะน าของผผลต และการแสดงขวกอาจแตกตางกนไปดวย ผจะใชงานจงควรศกษารายละเอยดการใชงานใหชดเจนกอน เพอใหไดคาทถกตอง

รปท 2.48 ตวอยางเครองวดคาความตานทานการตอลงดน



รปท 2.49 ตวอยางการตอสายเครองวดคาความตานทานการตอลงดน

เมอตอสายตามทแสดงในรปแลวกดสวตช จะสามารถอานคาความตานทานไดโดยตรง กรณคาทวดไดสงเกนไป สามารถลดคาความตานทานไดดวยการปกหลกดนเพ มหางจากหลกดนเดมไมนอยกวา 2 เมตร และตอเชอมเขาหลกดนเดม

รปท 2.50 การปกหลกดนเพมเพอลดคาความตานทาน

การปกหลกดนเพมจะท าใหคาความตานทานลดลง คาความตานทานใหมสามารถหาไดจากการคณคาความตานทานเดมดวยตวคณตามทก าหนดในตารางท 2.17 ตวอยางเชน เมอปกหลกดนขนาดเสนผานศนยกลาง 16 มม. ยาว 2.4 เมตร จ านวน 1 หลก และวดคาความตานทานไดเทากบ 10 โอหม ถาตองการลดคาความตานทานโดยการเพมจ านวนหลกดนอก 1 หลก จ านวนหลกดนจง

C1 C2 P1 P2

X P C เครองวดแบบ 3 ข ว(สาย)

เครองวดแบบ 4 ข ว(สาย)

หลกดนทตองการวดคา หลกดนอางอง(ตดตงเพม)

หมายเหต ระยะหางระหวางหลกดนเปนไปตามขอแนะน าของเครองวด

ดหมายเหต ดหมายเหต

หลกดนเดม หลกดนทปกเพม

สายตอหลกดน สายตอเชอมหลกดน



เทากบ 2 หลกโดยปกใหหางจากเดม 2.4 เมตร คาความตานทานทคาดวาจะวดไดจะเทากบ

100.58 = 5.8 โอหม หรอถาหลกดนทปกใหมหางจากเดม 4.8 เมตร คาความตานทานทคาดวาจะ

วดไดจะเทากบ 100.54 = 5.4 โอหม เปนตน

ตารางท 2.17 ตวคณปรบคาความตานทานเมอจ านวนหลกดนเพม

จ านวนหลกดน ระยะหางระหวางหลกดน

2.4 เมตร 4.8 เมตร 2 0.58 0.54 3 0.42 0.38 4 0.34 0.29 6 0.25 0.21 8 0.19 0.16



บทท 3 มาตรฐานการตดตงระบบและอปกรณไฟฟาในบรเวณอนตราย

บรเวณอนตรายคอบรเวณทประกอบดวยสารไวไฟอยทง ในขณะผลต ขณะซอมบ ารง หรอการเกบรกษา ซงพรอมจะลกตดไฟไดตลอดเวลา เปนสาเหตของการเกดเพลงไมได เนองจากการตดตง การใชงาน หรอการท างานผดพลาดของอปกรณ การตดตงอปกรณไฟฟาจะตองเลอกใชอปกรณและท าการตดตงใหถกตองตามมาตรฐาน แตเนองจากการตดตงอปกรณไฟฟาในบรเวณอนตรายมคาใชจายสงกวาบรเวณทวไป ในการออกแบบโรงงานจงตองพยายามจ ากดพนททเปนบรเวณอนตรายใหอยในวงจ ากดและมพนทเลกทสดเทาทจะท าได และในการออกแบบและตดตงระบบไฟฟากตองพยายามหลกเลยงการตดตงอปกรณไฟฟาในบรเวณอนตราย โดยใหมเทาทจ าเปนเทานน หรอพยายามลดความอนตรายลงเชนการระบายอากาศ เปนตน

เมอใชงานไประยะหนง จะตองท าการการตรวจสอบและบ ารงรกษาอปกรณไฟฟา และอปกรณการเดนสาย ใหอยในสภาพทปลอดภย การตรวจสอบเปนการตรวจการคงสภาพความปลอดภยของอปกรณ และท าการบ ารงรกษาตามความจ าเปน

3.1 การจ าแนกบรเวณอนตราย การจ าแนกบรเวณอนตราย จะพจารณาจากลกษณะสมบตของสารไวไฟ ทมโอกาสทจะม

ความเขมขน หรอมปรมาณมากพอทจะเกดการลกไหมได ในแตละอาคารอาจประกอบไปดวยหลายบรเวณตาง ๆ กน ทงทอนตรายมาก อนตรายนอย และบรเวณทวไป รวมอยดวยกน การพจารณาจ าแนกบรเวณอนตรายทเปนเจาของเดยวกน จะแยกการพจารณาเปนแตละหอง แตละสวน หรอแตละพนทไป

มาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย มวธการจ าแนกบรเวณอนตราย 2 วธ ผใชมาตรฐานสามารถเลอกใชไดตามตองการคอ

1. การจ าแนกเปนประเภทและแบบ 2. การจ าแนกเปนประเภทและโซน

บรเวณเดยวกนหามใชวธการแบงบรเวณทงสองวธมาผสมกน เชนในพนทหนงทประกอบดวยสวนยอยหลายสวน จะแบงพนทยอยบางสวนเปนบรเวณประเภทท 1 แบบท 1 หรอ แบบท 2 และอกพนทยอยทเหลอเปนประเภทท 1 โซน 0 โซน 1 หรอ โซน 2 และ ไมได ตองเลอกแบงดวยวธใดวธหนง การเลอกใชอปกรณไฟฟา และการเดนสาย ตองสอดคลองกบบรเวณอนตราย ตามทจ าแนกดวย



3.2 การจ าแนกเปนประเภทและแบบ เปนการจ าแนกตามมาตรฐาน NEC ซงจ าแนกออกเปน 3 ประเภท ตามประเภทของสารไวไฟ คอกาซหรอไอ ฝน และเสนใย ในแตละประเภทยงแบงออกเปน 2 แบบ ตามความเขมขนของสารไวไฟ ดงน

3.2.1 บรเวณอนตรายประเภทท 1 คอ บรเวณทมกาซ หรอไอทตดไฟได ผสมอยในอากาศปรมาณมากพอทจะท าใหเกดการ

ระเบดได 1. บรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 1 ไดแกบรเวณท ในสภาวะการท างาน

ตามปกต มกาซหรอไอทมความเขมขนพอทจะเกดการระเบดได หรอบรเวณทอาจมกาซหรอไอ ทมความเขมขนพอทจะเกดการระเบดไดอยบอย ๆ เนองจากการซอมแซม บ ารงรกษาหรอรว หรอเมออปกรณเกดความเสยหายหรอท างานผดพลาด ซงการระเบดอาจท าใหอปกรณไฟฟาขดของและกลายเปนแหลงก าเนดประกายไฟได ตวอยางบรเวณทจ าแนกเปนบรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 1 ไดแก

บรเวณทมการขนถายของเหลวไวไฟทระเหยไดงาย จากทเกบหนงไปยงอกทหนง

บรเวณทมการพน หรอ ใชสารไวไฟทระเหยงาย รวมทงบรเวณทอยตดกน บรเวณทมถง หมอ กระทะ หรอภาชนะ ซงไมมฝาปดและมบรรจสารไวไฟท

ระเหยงายอย หองหรอบรเวณตากแหง โดยใชวธปลอยใหมการระเหยของสารไวไฟ หองผลตกาซ และบรเวณอนของอาคารทกาซอาจรวไหลไปถง หองสบกาซหรอของเหลวไวไฟทระเหยงาย ทการระบายอากาศไมเพยงพอ บรเวณอน ๆ ทในสภาพปกตอาจมสารไวไฟทมความเขมขนมากพอทจะเกดการ

ลกตดไฟได 2. บรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 2 ไดแก

บรเวณทใชเกบของเหลวตดไฟซงระเหยงายหรอ กาซทตดไฟได ซงโดยปกตของเหลว ไอหรอกาซนจะถกเกบไวในภาชนะหรอระบบทปด ซงจะรวออกมาไดเฉพาะในกรณทอปกรณท างานผดปกต

บรเวณมการปองกนการระเบดเนองจากกาซหรอ ไอทมความเขมขนเพยงพอ โดยใชระบบระบายอากาศซงท างานโดยเครองจกรกล และอาจเกดอนตรายไดหากระบบระบายอากาศขดของหรอท างานผดปกต

บรเวณทอยใกลกบบรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 1 และอาจไดรบการถายเทกาซหรอ ไอทมความเขมขนพอทจะจดระเบดไดในบางครง ถาไมมการ



ปองกน โดยการท าใหความดนภายในหองสงกวาความดนบรรยากาศโดยการดดอากาศสะอาดเขามาภายในหอง และมระบบตรวจสอบดานความปลอดภยทมประสทธผลถาระบบการอดและระบายอากาศท างานผดพลาด

รปท 3.1 บรเวณทจดเปนบรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 2

3.2.2 บรเวณอนตรายประเภทท 2 คอ บรเวณทมฝนทท าใหเกดการระเบดได ดงน

1. บรเวณอนตรายประเภทท 2 แบบท 1 ไดแก บรเวณทมฝนทลกไหมได อยในอากาศเปนปรมาณทอาจท าใหเกดสวนผสมท

อาจระเบดหรอจดระเบดได ภายใตสภาวะการท างานตามปกต บรเวณทเมอเครองจกรกลขดของหรอท างานผดปกต อาจท าใหเกดสวนผสมท

อาจระเบดหรอจดระเบดได และอาจเปนแหลงก าเนดของการจดระเบดเมออปกรณไฟฟาท างานขดของหรอจากการท างานของอปกรณปองกน หรอสาเหตอน

บรเวณทมฝนทมคณสมบตเปนตวน าไฟฟาทลกไหมไดในปรมาณทเปนอนตราย

ถงบรรจของเหลวไวไฟ

บรเวณทเกบสารไวไฟ เปนประเภทท 1 แบบท 2



รปท 3.2 บรเวณทจดเปนบรเวณอนตรายประเภทท 2 แบบท 1 2. บรเวณอนตรายประเภทท 2 แบบท 2 ไดแก บรเวณทตามปกตจะมฝนทลกไหมไดอยในอากาศแตมปรมาณไมมากพอทจะท า

ใหเกดการระเบดหรอจดระเบด และการสะสมของฝนไมมผลตอการท างานปกตของอปกรณไฟฟาหรอเครองส าเรจอน ฝนนอาจเกดขนเนองจากการขนถายนอยครงหรอผดขนตอนหรอ จากขบวนการผลต

บรเวณซงฝนมการสะสมในบรเวณใกล เคยงกบอปกรณไฟฟาทใชงาน และมปรมาณมากพอทจะท าใหอปกรณระบายความรอนไดยาก หรออาจจดระเบด ซงเกดจากการท างานผดปกตหรอการขดของของอปกรณไฟฟา

อปกรณทตดตงในบรเวณอนตรายประเภทท 2 เมอใชงานเตมทตองไมท าใหอณหภมพนผวสงพอทจะท าใหฝนของสารอนทรยทสะสมอยทผวแหงหรอคอย ๆ กลายเปนถาน ในทซงมฝนประเภทท 2 กลมอ ตามการแบงกลมสารไวไฟ ในปรมาณทอาจเกดอนตรายได ถอวาเปนบรเวณอนตรายแบบท 1 เทานน

3.2.3 บรเวณอนตรายประเภทท 3 คอ บรเวณทมเสนใยหรอละอองทจดระเบดไดงาย แตปกตจะไมลอยอยในอากาศเปนปรมาณ

มากพอทจะท าใหเกดการจดระเบดได

ฝนทลกไหมไดลอยในอากาศ ในสภาวะการท างานปกต โคมไฟ




1. บรเวณอนตรายประเภทท 3 แบบท 1 บรเวณอนตรายประเภทท 3 แบบท 1 ไดแก บรเวณทมเสนใยทจดระเบดงายหรอมการขนถาย ผลตหรอใชงาน วตถทท าใหเกดละอองทจดระเบดได

2. บรเวณอนตรายประเภทท 3 แบบท 2 บรเวณอนตรายประเภทท 3 แบบท 2 ไดแกบรเวณทเปนทเกบหรอขนถายเสนใยทลกไหมไดงาย ยกเวน ในขบวนการผลต

รปท 3.3 บรเวณอนตรายประเภทท 3 แบบท 1

รปท 3.4 บรเวณอนตรายประเภทท 3 แบบท 2

3.3 การจ าแนกเปนประเภทและโซน การจ าแนกบรเวณอนตรายขนอยกบสมบตของไอ กาซ หรอของเหลวทตดไฟได ซงอาจมขน

และมความเปนไปไดทจะมความเขมขน หรอมปรมาณมากพอทจะท าใหเกดการลกไหม หรอเกดเพลงไหมได สถานทซงมการใชสารไพโรฟอรก (pyrophoric) เพยงชนดเดยว ไมจดเปนบรเวณ

เสนใยทลกตดไฟได

พาหนะทขนเสนใย

โคมไฟ

บรเวณอนตรายแบบท 1

โคมไฟ



อนตราย ในการพจารณาจ าแนกประเภทแตละหอง สวนหรอบรเวณจะแยกพจารณาเปนกรณเฉพาะของแตละหองหรอบรเวณนน ๆ การจ าแนกเปนโซนเปนการแบงบรเวณอนตรายตามมาตรฐาน IEC ซงครอบคลมสารไวไฟทเปนกาซ โดยแบงโซนออกเปนโซน 0 โซน 1 และ โซน 2 ดงน 3.3.1 โซน 0 คอบรเวณดงตอไปน

บรเวณทมกาซหรอไออยางตอเนองและมความเขมขนพอทจะเกดการระเบดได บรเวณทมกาซหรอไอตลอดเวลาและมความเขมขนพอทจะเกดการระเบดได

มาตรฐาน IEC ก าหนดระยะเวลาของโซน 0 ไววาเปนบรเวณทมสารไวไฟนานเปนเวลาตงแตปละ 1,000 ชวโมงขนไป 3.3.2 โซน 1 คอบรเวณดงตอไปน

สถานทซงในสภาวะการท างานปกต อาจมกาซหรอไอทมความเขมขนพอทจะเกดการระเบดได

สถานทซงอาจมกาซหรอ ไอ ทมความเขมขนพอทจะเกดการระเบดไดอยบอย ๆ เนองจากการซอมแซม บ ารงรกษา หรอรว

สถานทซงเมออปกรณเกดความเสยหายหรอท างานผดพลาดอาจท าใหเกดกาซหรอไอทมความเขมขนพอทจะเกดการระเบดได และในขณะเดยวกนอาจท าใหอปกรณไฟฟาขดของซงเปนสาเหตใหอปกรณไฟฟาดงกลาวเปนแหลงก าเนดของการระเบดได

สถานทซงอยใกลกบบรเวณอนตรายประเภทท 1 โซน 0 และอาจไดรบการถายเทกาซหรอไอทมความเขมขนพอทจะจดระเบดได ถาไมมการปองกนโดยการระบายอากาศโดยดดอากาศสะอาดเขามา และมระบบรกษาความปลอดภยทมประสทธผล หากระบบระบายอากาศท างานผดพลาด

มาตรฐาน IEC ก าหนดระยะเวลาของโซน 1 ไววาเปนบรเวณทมสารไวไฟนานเปนเวลาปละไมนอยกวา 10 ชวโมง แตไมถง 1,000 ชวโมง 3.3.3 โซน 2 คอบรเวณดงตอไปน

สถานทซ งในสภาวะการท างานปกต เกอบจะไมมกาซหรอไอท มความเขมขนพอทจะเกดการระเบดได และถามกาซหรอไอดงกลาว เกดขนกจะมในชวงเวลาสน ๆ เทานน

สถานทซงใชเกบของเหลวตดไฟซงระเหยงาย กาซ หรอไอทตดไฟได ซงโดยปกตของเหลวไอหรอกาซนจะถกเกบไวในภาชนะหรอระบบทปดโดยอาจรวออกมาไดจากการท างานของอปกรณทผดปกตในขณะทมการหยบยก ผลต หรอใชงานของเหลวหรอกาซ



สถานทซงมการปองกนการระเบด เนองจากกาซหรอไอทมความเขมขนเพยงพอโดยใชระบบระบายอากาศ ซงท างานโดยเครองจกรกล และอาจเกดอนตรายไดหากระบบระบายอากาศขดของหรอท างานผดปกต

สถานทซงอยใกลกบบรเวณอนตรายประเภทท 1 โซน 1 และอาจไดรบการถายเทกาซหรอไอทมความเขมขนพอทจะจดระเบดไดถาไมมการปองกนโดยการระบายอากาศโดยดดอากาศสะอาดเขามาและมระบบรกษาความปลอดภยทมประสทธผลหากระบบระบายอากาศท างานผดพลาด

มาตรฐาน IEC ก าหนดระยะเวลาของโซน 2 ไววาเปนบรเวณทมสารไวไฟนานเปนเวลาปละไมถง 10 ชวโมง

3.4 วธเดนสายส าหรบการจ าแนกเปนประเภทและแบบ การเดนสายไฟฟามหลายวธ แตมบางวธเทานนทสามารถใชไดและเหมาะสม การเดนสายในแตละบรเวณอนตรายแตละประเภทจะแตกตางกนออกไป อปกรณประกอบจะตองเลอกใชอปกรณชนดทระบใหใชไดกบแตละวธการเดนสายเทานน วธการเดนสายทอนญาตใหใชไดในสถานททอนตรายสงกวา สามารถน าไปใชกบสถานททอนตรายต ากวาได เชนถาสามารถใช ไดกบบรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 1 กจะสามารถใชไดกบบรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 2 เปนตน การเดนสายตามทก าหนดในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย แบงออกเปน 2 กลม คอ การเดนสายดวยระบบชองเดนสายและสายเคเบลชนดเอมไอซงใชกบบรเวณอนตรายทจ าแนกเปนประเภทและแบบ และการเดนสายดวยระบบสายเคเบลจะใชกบการจ าแนกบรเวณอนตรายเปนประเภทและโซน หลกส าคญของการเดนสายคอการปองกนการรวซมของสารไวไฟจากพนทหนงไปยงอกพนทหนง และปองกนการรวซมของสารไวไฟเขาไปในสวนทมประกายไฟจากการท างานของอปกรณไฟฟา อยางไรกตามความรนแรงของอนตรายและความยากงายตอการจดระเบดของสารไวไฟในแตละบรเวณแตกตางกน การเดนสายในแตละบรเวณจงตางกน

3.4.1 การเดนสายส าหรบบรเวณอนตรายตามการจ าแนกเปนประเภทและแบบ 1. บรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 1 ในบรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 1

การเดนสายทเลอกใชไดคอการเดนสายดวยระบบทอรอยสาย และการเดนสายดวยระบบสายเคเบลชนดเอมไอ

การเดนสายแบบรอยจะตองใชทอแบบมเกลยวคอทอโลหะหนาและทอโลหะหนาปานกลาง เครองประกอบการเดนทอเชน กลองตอสาย ขอตอตาง ๆ ตองเปนแบบมเกลยวและตองเปนชนดทนการระเบด เกลยวของขอตอตองมเกลยวส าหรบขนใหแนนอยางนอยหาเกลยวเพอใหมนใจวาจะไมมการรวซงของสารไวไฟผานเขา-ออกทางเกลยว เครองประกอบชนดออนตวไดจะตองเปนชนดทไดรบการรบรองส าหรบใหใชไดในบรเวณอนตรายประเภทท 1 การรบรองอปกรณนโดยปกตจะระบไวทตวอปกรณ



ขอตอทอรอยสายตองขนใหแนนอยางนอยหาเกลยว เพอใหมนใจวามความแขงแรงและ เมอเกดการระเบดภายในอปกรณหรอทอ กาซรอนจากการระเบดทระบายออกมาทางเกลยวจะถกท าใหเยนลงจนมอณหภมต ากวาจดระเบดของสารไวไฟทอยรอบ ๆ กลองตอสายชนดทนการระเบด เปนกลองตอสายทออกแบบใหมความคงทนตอแรงระเบดทอาจเกดไดภายในกลอง อปกรณทนการระเบดนจะตองเปนชนดทไดรบการทดสอบแลววาสามารถทนไดตามมาตรฐานการทดสอบและสถาบนทเปนทยอมรบของสากล

รปท 3.5 รปการระบายกาซ

สายเคเบลชนดเอมไอ (MI cable) คอสายเคเบลทฉนวนท าจากแมกนเซยมออกไซดหมดวยเปลอกโลหะซงปกตจะเปนทองแดง โลหะทหมนใชท าหนาทเปนตวหอหมใหแมกนเซยมออกไซดคงรปอยได และท าหนาทปองกนความเสยหายทางกลของสายดวย ในการใชงานจงไมตอ งรอยในทอรอยสายไฟฟาอก สายชนดนเปนสายทมความสามารถในการทนไฟไหมไดดจงเรยกวาสายทนไฟ ในการตดตงตองใชเครองประกอบการท าปลายสายทไดรบการรบรองแลวส าหรบสถานทนน

รปท 3.6 ตวอยางสายเคเบลชนดเอมไอ

ฝาครอบทปดอยางนอย 5 เกลยว

กาซเยนทระบายออกมาภายนอก

ขอตอทอรอยสายชนดเกลยว กาซรอนทระบายออกทางเกลยว



2. บรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 2 การเดนสายทอนญาตใหใชคอการเดนสายดวยระบบทอรอยสายซงตองใชทอโลหะหนาแบบมเกลยว ทอโลหะหนาปานกลางแบบมเกลยว บสเวยแบบมปะเกนและเครองหอหม รางเดนสายทมปะเกน ส าหรบกลอง เครองประกอบและขอตอไมตองเปนชนดทนการระเบด ในทซงตองการความออนตว เชนทขวของมอเตอร ทอโลหะออน ทอโลหะออนกนของเหลวและเครองประกอบตองเปนชนดทไดรบการรบรองแลว

3. บรเวณอนตรายประเภทท 2 แบบท 1 ในบรเวณอนตรายประเภทท 2 แบบท 1 การเดนสายตองใชทอโลหะหนาแบบมเกลยว ทอโลหะหนาปานกลางแบบมเกลยว สายเคเบลชนดเอมไอ

4. บรเวณอนตรายประเภทท 2 แบบท 2 ในบรเวณอนตรายประเภทท 2 แบบท 2 การเดนสายตองใชทอโลหะหนา ทอโลหะหนาปานกลาง ทอโลหะบาง รางเดนสายชนดกนฝน เคเบลชนดมปลอกโลหะ (MC) หรอชนดเอมไอ

5. บรเวณอนตรายประเภทท 3 แบบท 1 และแบบท 2 การเดนสายตองเดนในทอโลหะหนา ทอโลหะหนาปานกลาง ทอโลหะบาง หรอทออโลหะหนา รางเดนสายชนดกนฝน เปนเคเบลชนดปลอกโลหะ หรอชนดเอมไอ กลองและเครองประกอบตองเปนชนดกนฝน

3.4.2 การปดผนก การปดผนกคอการใชสารอดเพอปองกนการรวไหลหรอซมผานของสารไวไฟ และปองกน

เปลวไฟจากกลองอปกรณผานทอหรอสายเคเบลไปยงอปกรณอน นอกจากนในการเดนสายรอยทออาจมสารไวไฟซมผานเขาในทอรอยสายไดจากขอตอตาง ๆ จงตองมการอดทอรอยสายทเหมาะสม ในการปดผนกจะใชขอตอทอชนดปดผนกทออกแบบมาโดยเฉพาะ มทงชนดทตดตงในแนวนอนและในแนวตง การใชงานจะตองเลอกใหถกตอง

สายเคเบลหลายแกนอาจมสารไวไฟซมผานชองวางระหวางแกนเคเบลได จงตองมการปดผนกดวย การปดผนกจงแยกออกเปนการปดผนกทอ และการปดผนกเคเบล ส าหรบสายเคเบลชนดเอมไอ ไมตองมการปดผนก และบรเวณอนตรายประเภทท 3 ไมตองมการปดผนก



รปท 3.7 ตวอยางการปดผนกทอกอนเขาสวตชซงตดตงนอกบรเวณอนตราย

รปท 3.8 ตวอยางการปดผนกทอ เมอเดนออกจากบรเวณอนตราย 3.4.3 การปดผนกเคเบล

1. การปดผนกเคเบลในบรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 1 การปดผนกเคเบลเพอปองกนการไหลซมของกาซไวไฟผานระหวางแกนเคเบลเขาไปยงอปกรณทสายไฟนนตออย หรอผานไปยงบรเวณอน ส าหรบบรเวณอนตรายประเภทท 2 และ 3 ไมตองปดผนก ต าแหนงในการปดผนกเปนดงน

1. ตองมการปดผนกทปลายสายเคเบลทงหมด เคเบลชนดกนกาซหรอไอทมเปลอกหมตลอด ตองมการปดผนกเมอมการปอกเปลอก เพอใหสารปดผนกหมแตละตวน าและเปลอกนอกทงหมด



2. เคเบลในทอรอยสายเมอเปนเคเบลชนดกนกาซหรอไอทมเปลอกหมตลอด แตกาซหรอไอสามารถผานเขาทางแกนได เมออยในบรเวณอนตรายแบบท 1 ตองมการปดผนกเมอมการปอกเปลอก

2. การปดผนกเคเบล ในบรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 2 การปดผนกใหเปนดงน

1. ตองปดผนกจดทเคเบลเขาสเครองหอหมทไดรบการรบรอง ส าหรบบรเวณอนตรายประเภทท 1 เคเบลหลายแกนชนดกนกาซหรอไอทมเปลอกหมตลอด แตกาซหรอไอสามารถผานเขาทางแกนได ถาอยในบรเวณอนตรายแบบท 2 ตองมการปดผนกในเครองประกอบทไดรบการรบรองแลวหากมการปอกเปลอก เพอใหสารปดผนกหมแตละตวน าทงหมด ทงนเพอใหมกาซหรอไอผานเขาไปไดนอยทสด เคเบลหลายแกนในทอตองท าการปดผนกดวย

2. เคเบลชนดกนกาซหรอไอ ทมเปลอกหมตลอดและกาซหรอไอไมสามารถผานเขาทางแกนไดเกนกวาปรมาณทผานอปกรณปดผนกไดไมตองมการปดผนก

3. เคเบลชนดกนกาซหรอไอทมเปลอกหมตลอด และกาซหรอไอสามารถผานเขาทางแกนไดไมตองมการปดผนก แตถาเคเบลนนอยตดกบบรภณฑหรออปกรณทเกยวกบการผลต ซงอาจท าใหเกดแรงดนเกน 1493 ปาสคาล ทปลายเคเบล ตองมการปดผนกหรอกนเพอปองกนการตดไฟแผขยายเขาสสถานทธรรมดา

4. เคเบลชนดไมมเปลอกหมยาวตลอด ตองมการปดผนกทขอบเขตของบรเวณอนตรายแบบท 2 กบสถานททวไป เพอใหกาซหรอไอซมผานเขาสสถานททวไปนอยทสด

3.5 วธเดนสายส าหรบการจ าแนกเปนประเภทและโซน บรเวณอนตรายทจ าแนกเปนโซนสามารถแยกวธการเดนสายไดเปน 2 แบบ คอการเดนสายดวยระบบทอรอยสายและระบบสายเคเบล การเดนสายดวยระบบทอจะตองมการปดผนกตามทกลาวขางตน วธเดนสายตองเปนไปตามทก าหนดในเรองการเดนสาย และหามใชวธการ เดนสายเปดและการเดนสายบนผว การเดนสายดวยระบบทอรอยสายจะเหมอนกบทกลาวแลวในการเดนสายของการจ าแนกบรเวณเปนประเภทและแบบ ส าหรบการเดนสายดวยระบบสายเคเบลมขอก าหนดการเดนสายทส าคญดงน 1. สายไฟฟาทใชหามใชสายแกนเดยวชนดไมมเปลอก นอกจากจะเปนการเดนรอยทอและในแผงสวตช ปกตสายเคเบลทนยมใชจะเปนชนดมปลอกโลหะ

2. การเดนสายเขาอปกรณ การเดนสายเขาอปกรณไฟฟาตองเปนไปตามทก าหนดในแตละแบบการปองกน (type of protection) ใชอปกรณการเขาสายท เหมาะสมกบแตละเทคนคการปองกนซงจะระบไวทอปกรณ



3. เครองหอหมสาย ชองเดนสาย ตองมการปองกนไมใหสารไวไฟทงทเปนไอ กาซ และ ของเหลวไหลผานจากพนทหนงไปยงอกพนทหนง และปองกนไมใหสารไวไฟดงกลาวถกเกบขงอยภายใน การปองกนอาจท าโดยการปดผนก การระบายอากาศ หรอเตมทรายใหเตมชองวาง

4. สายไฟฟาทเดนผานจากบรเวณทวไปเขาหรอผานบรเวณอนตรายตองมการปองกนทเหมาะสมกบโซนนน ๆ เชนปดผนก 5. การเดนสายไฟฟาผานผนงระหวางบรเวณทวไปกบบรเวณอนตรายตองมการปดผนกทเหมาะสมเพอปองกนการรวไหลของสารไวไฟจากบรเวณอนตรายไปยงบรเวณทวไป ในการเดนสายดวยระบบสายเคเบลตองมการปดผนกเคเบลดวย

6. สายไฟฟาทเดนในบรเวณอนตรายไมควรมการตอสาย กรณทจ าเปนตองตอสาย ตองท าใหถกตองตามวธการตอสาย และใชวธการตอสายทเหมาะสมกบแตละสถานท การตอสายตองท าในเครองหอหมทมระดบการปองกนเหมาะสมกบโซนนน ๆ หรอจดตอสายมการเตมใหเตมดวยอพอกซ (epoxy) คอมปาวด หรอหลอดหดตวดวยความรอน (Heat Shrinkable Tube) ตามกรรมวธทผผลตก าหนด และจดตอสายตองไมรบแรงทางกล

3.5.1 การเดนสายส าหรบบรเวณอนตรายประเภทท 1 โซน 0 ในทางปฏบตจะพยายามหลกเลยงการตดตงอปกรณไฟฟาในบรเวณโซน 0 กรณทจ าเปนการเดนสายตองเปนไปตามทก าหนดขางตนและเพมเตมดงน

1. ชนดของสายเคเบลและการเดนสายตองเปนชนดทใชส าหรบการปองกนแบบ “ia” (ระบบทปลอดภยอยางแทจรง) อปกรณไฟฟาทใชควรเปนชนดทมการกนแยกระบบทปลอดภยอยางแทงจรงกบระบบอนเพอปองกนกระแสรวถงกน

2. กรณทตองมการตอลงดน การตอลงดนตองท าภายนอกโซน 0 โดยใหอยใกลกบจดทจะเขาโซน 0 ใหมากทสด 3. ถาชนสวนของอปกรณในโซน 0 มโอกาสเกดแรงดนไฟฟาทเปนอนตรายได ตองตดตงอปกรณปองกนเสรจ (surge protection) ระหวางแตละสายเสนทไมไดตอลงดน (สายเสนไฟ) กบโครงสรางโลหะตรงจดทใกลทสดเทาทจะท าไดซงไมควรเกน 1.0 เมตร กอนทางเขาโซน 0 การลดความเสยงท าไดโดยการเดนสายใตดน อปกรณปองกนเสรจตองมพกดกระแสไมต ากวา 10 kA ใชสายตอลงดนขนาดไมเลกกวา 4.0 ตร.มม. 4. สายไฟฟาทเดนระหวางระบบทปลอดภยอยางแทจรงกบอปกรณปองกนเสรจตองมการปองกนอนตรายจากฟาผา

3.5.2 การเดนสายส าหรบบรเวณอนตรายประเภทท 1 โซน 1 และ โซน 2 ชนดของสายเคเบลและการเดนสายใหเปนไปตามขอขอก าหนดส าหรบแตละเทคนคการปองกน และเปนดงน

1. สายส าหรบอปกรณไฟฟาชนดตดตงถาวร สายไฟฟาตองเปนชนดมเปลอกนอก นอกจากจะเปนการเดนสายดวยระบบทอรอยสาย



2. สายส าหรบอปกรณไฟฟาชนดเคลอนทได สายไฟฟาตองเปนชนดมเปลอกนอก กรณเปนอปกรณไฟฟาทตองตอลงดน สายไฟฟาตองเปนชนดมสายดนรวมอยดวย ขนาดสายไฟฟาตองไมเลกกวา 1.0 ตร.มม. จดทสายไฟฟาเดนเขาอปกรณไฟฟา จะใชอปกรณทเรยนกวาเคเบลแกลน (cable gland) และเคบลแกลนทใชจะตองเปนชนดทระบวาใชไดกบบรเวณอนตรายและสารไวไฟนน

รปท 3.9 ตวอยางเคเบลแกลน

รปท 3.10 การตดตงใชงานเคเบลแกลน

3.6 การเลอกอปกรณไฟฟาทใชในบรเวณอนตราย บรเวณอนตรายเปนบรเวณทมความเสยงทจะเกดอนตรายจากการจดระเบดของสารไวไฟ เนองจากในบรเวณดงกลาวเปนบรเวณทมสารไวไฟพรอมทจะตดไวตลอดเวลาในบางพนท หรอในบางพนทมอยเปนบางเวลากตาม การปองกนการเกดเพลงไหมทดคอการปองกนไมใหมประกายไฟ หรอ

เคเบลแกลน



ความรอนสงพอทจะเปนสาเหตของการเกดเพลงไหมได การเลอกอปกรณไฟฟาใหเหมาะกบสถานทใชงานจงส าคญมาก เนองจากอปกรณทออกแบบใหใชในบรเวณอนตรายมราคาสงกวาทวไปมากจงควรใชเทาทจ าเปนเทานน แนวทางและขนตอนการเลอกอปกรณไฟฟา เปนดงน

1. จ าแนกบรเวณอนตราย จ าแนกบรเวณอนตรายตามวธทกลาวขางตน ตามความตองการ 2. ระบเทคนคการปองกน เมอจ าแนกบรเวณอนตรายไดแลวอปกรณทใชตองเปนชนดท

ออกแบบใหใชไดกบบรเวณนน ๆ โดยปกตอปกรณจะสามารถน าไปใชกบบรเวณทอนตรายนอยกวาทระบได เชนถาระบวาใชกบบรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 1 จะสามารถน าไปใชในบรเวณอนตรายประเภทท 1 แบบท 2 ไดดวย ถาเปนสารไวไฟกลมเดยวกน เทคนคการปองกนเปนไปตามตารางท 3.1 และตารางท 3.2

ตารางท 3.1 เทคนคการปองกนของอปกรณไฟฟาและบรเวณอนตรายทใชได (ตามการจ าแนกเปนประเภทและแบบ)

ประเภทการออกแบบ เทคนคการปองกน บรเวณอนตรายทใชได

(ประเภทท 1)

d Flameproof (Explosion proof) enclosure

แบบท 1 และ 2

e Increased safety แบบท 2

ia Intrinsic safety แบบท 1และ 2

ib Intrinsic safety แบบท 2

m Encapsulation แบบท 2

n, nA Nonsparking equipment แบบท 2

o Oil immersion แบบท 2 p Purged and pressurized ตามทระบไวทอปกรณ



ตารางท 3.2 เทคนคการปองกนของอปกรณไฟฟาและบรเวณอนตรายทใชได (ตามการจ าแนกเปนประเภทและโซน)

ประเภทการออกแบบ เทคนคการปองกน โซนทใชได

d Flameproof enclosure 1

e Increased safety 1 ia Intrinsic safety 0

ib Intrinsic safety 1

[ia] Intrinsic safe associated apparatus ไมอนตราย

[ib] Intrinsic safe associated apparatus ไมอนตราย

m Encapsulation 1

nA Nonsparking equipment 2

nC Sparking equipment in which the contacts are suitably protected other than by restricted breathing enclosure

2

nR Restricted breathing enclosure 2

o Oil immersion 1

p Purged and pressurized 1 หรอ 2 q Powder filled 1

3. ก าหนดอณหภมจดระเบดต าสดของสารไวไฟ ในสถานททมสารไวไฟหลายชนด การเลอกอปกรณไฟฟาจะพจารณาสารทมอณหภมจด

ระเบดต าสด อปกรณไฟฟาทใชในบรเวณอนตรายจะตองออกแบบใหความรอนทผวของอปกรณและความรอนจากการระเบดทระบายออกภายนอก มอณหภมไมเกนทก าหนด ระดบชนอณหภมจะระบไวทตวอปกรณเปนสญลกษณตามตารางท 3.3 และตารางท 3.4 ก าหนดทอณหภมโดยรอบ 40OC



ตารางท 3.3 สญลกษณอณหภมทผวของอปกรณไฟฟา

(ตามการจ าแนกเปนประเภทและแบบ)

สญลกษณ

อณหภมสงสด

องศาเซลเซยส

(C)

องศาฟาเรนไฮต

(F)

T 1 450 842 T 2 300 572

T 2A 280 536

T 2B 260 500

T 2C 230 446

T 2D 215 419

T 3 200 392

T 3A 180 356 T 3B 165 329

T 3C 160 320

T 4 135 275

T 4A 120 248

T 5 100 212

T 6 85 185

ตารางท 3.4 สญลกษณอณหภมทผวของอปกรณไฟฟา

(ตามการจ าแนกเปนประเภทและโซน)

สญลกษณ อณหภมสงสด (องศาเซลเซยส)

T1 450

T2 300

T3 200

T4 135

T5 100 T6 85



4. ระบกลมสารไวไฟ ในบรเวณทมสารไวไฟหลายกลม ใหเลอกกลมทมอนตรายสงสด อปกรณไฟฟาทใชจะตอง

เปนชนดทระบใหใชไดกบกลมสารไวไฟดงกลาว กลมสารไวไฟตามการจ าแนกเปนประเภทและแบบ เรยงตามล าดบทมอนตรายสงสดคอ กลม

เอ บ ซ และ กลมด (ส าหรบกาซ) และกลม อ เอฟ และจ (ส าหรบฝนทลกไหมได) กลมสารไวไฟตามการจ าแนกเปนประเภทและโซน เรยงตามล าดบทมอนตรายสงสดคอ กลม

IIC, IIB และ IIA ตามล าดบ ตวอยางการเลอกอปกรณ ตองการเลอกอปกรณไฟฟาทใชในบรเวณอนตรายประเภทท 1 โซน 1 ประกอบดวยสาร อาเซททลน มเทน เบนซน เอธลน 1-บวทานอล และ ไฮโดรเจน มขอมลและวธการเลอก ดงน

ขอมลสารตาง ๆ สารไวไฟ อณหภมลกตดไฟไดเอง (OC) กลม

อาเซททลน 305 IIC มเทน 630 IIA เบนซน 498 IIA เอธลน 450 IIB 1-บวทานอล 343 IIA ไฮโดรเจน 520 IIC

ขนตอนท 1 จ าแนกบรเวณอนตราย จากตวอยาง ชนดของอปกรณไฟฟาทใชในบรเวณอนตรายตองระบวา ออกแบบส าหรบใชกบบรเวณอนตรายประเภทท 1 โซน 1 ขนตอนท 2 ระบเทคนคการปองกน เลอกเทคนคการปองกนตามตารางท 3.2 คอ d, e, ib, m, o, p, หรอ q โดยเลอกแบบใดแบบหนง ในตวอยางนเลอกแบบ d ขนตอนท 3 ก าหนดอณหภมลกตดไฟไดเองต าสดของสารไวไฟ พจารณาเลอกจากสารทมอณหภมลกตดไฟไดเองต าสดคอสารอาเซททลน มอณหภมลกตดไฟไดเอง 305 องศาเซลเซยส จากตารางท 3.4 เลอกระดบชนอณหภม T2 ซงมอณหภมสงสดเทากบ 300 องศาเซลเซยส ขนตอนท 4 ระบกลมสารไวไฟ สารทมอนตรายสงสดคอสารทอยในกลม IIC ดงนนอปกรณทจะใชตองระบ ดงน Class I Zone I EEx d T2 IIC



ตารางท 3.5 ตวอยางการแบงกลมสารไวไฟประเภทกาซหรอไอระเหยตามมาตรฐาน NEC และ IEC

ชอสารไวไฟ กลมตามการจ าแนกเปนประเภท-แบบ

(ตาม NEC)

อณหภมลกตดไฟ

ไดเอง (°C) % LFL % UFL

กลมตามการจ าแนกเปนประเภท-โซน

(ตาม IEC)

Acetaldehyde D 175 4 60 IIA

Acetic Acid D 464 4 19.9 IIA

Acetone D 465 2.5 12.8 IIA

Acetonitrile D 524 3 16 IIA

Acetylene A 305 2.5 99.9 IIC

Acrolein (Inhibited) B 235 2.8 31 IIB

Acrylonitrile D 481 3 17 IIB

Ammonia D 498 15 28 IIA

Benzene D 498 1.2 7.8 IIA

1,3-Butadiene B 420 2 12 IIB

1-Butanol D 343 1.4 11.2 IIA

2-Butanol D 405 1.7 9.8 IIA

n-Butyl Acetate D 421 1.7 7.6 IIA

Diethyl Ether C 160 1.9 36 IIB

Dimethylamine C 400 2.8 14.4 IIA

Ethylene Oxide B 429 3 99.9 IIB

Toluene D 480 1.1 7.1 IIA

ทมา : คมอการตรวจสอบ ตดตงระบบ และอปกรณไฟฟาในพนทมไอระเหยของสารไวไฟ, 2548, ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม, กรงเทพฯ.


ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม ก -1

ภาคผนวก ก แบบบนทกขอมลดานความปลอดภยระบบไฟฟาในโรงงาน

ทายรางประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง มาตรการความปลอดภยทเกยวกบระบบไฟฟาในโรงงาน พ.ศ. ....

หมวดท 1

รายงานขอมลทวไป

1. ชอโรงงาน : ทะเบยนโรงงานเลขท : ประเภทโรงงานล าดบท

ประกอบกจการ 2. ทตงโรงงาน :

เลขท หมท ตรอก/ซอย ถนน แขวง/ต าบล เขต/อ าเภอ จงหวด โทรศพท โทรสาร E-mail Address (ถาม)

3. ชอบคลากรประจ าโรงงาน 3.1 นาย/นาง/นางสาว □ จบการศกษาตงแตระดบปรญญาตรหรอเทยบเทา สาขาวศวกรรมไฟฟา แขนงไฟฟาก าลง □ จบการศกษาตงแตระดบประกาศนยบตรวชาชพ(ปวช.)หรอเทยบเทาขนไป สาขาชางไฟฟาก าลง □ ผานการอบรมหลกสตรผตรวจสอบความปลอดภยระบบไฟฟาประจ าโรงงาน

3.2 นาย/นาง/นางสาว □ จบการศกษาตงแตระดบปรญญาตรหรอเทยบเทา สาขาวศวกรรมไฟฟา แขนงไฟฟาก าลง □ จบการศกษาตงแตระดบประกาศนยบตรวชาชพ( ปวช.)หรอเทยบเทาขนไป สาขาชางไฟฟาก าลง □ ผานการอบรมหลกสตรผตรวจสอบความปลอดภยระบบไฟฟาประจ าโรงงาน

ลงชอ ลงชอ

( ) ( ) ผประกอบกจการโรงงาน บคลากรประจ าโรงงาน วนท / / วนท / /



หมวดท 2 รายงานขอมลระบบไฟฟาในโรงงาน

สวนท 1 รายงานขอมลลกษณะการใชงานทวไป

ประจ าเดอน พ.ศ.

1. ระบบจ าหนายไฟฟา □ การไฟฟานครหลวง □ การไฟฟาสวนภมภาค □ อน ๆ (ระบ)

ขนาดของแรงดนไฟฟา ดานเขา(Primary) โวลต 2. หมอแปลงไฟฟาก าลง(ถาม)

□ อยระหวางการใชงาน รวมจ านวน ลก รวมก าลง กโลโวลต-แอมแปร

□ อยระหวางการปรบปรง-บ ารงรกษา /หยดใชงาน

3. ตเมนสวตช (MDB) จ านวน ต □ อยระหวางการใชงาน ต □ อยในระหวางการปรบปรง-บ ารงรกษา /หยดใชงาน ต

4. แผงยอยจ านวน แผง □ อยระหวางการใชงาน แผง □ อยในระหวางการปรบปรง-บ ารงรกษา /หยดใชงาน แผง

5. ก าลงของเครองจกรรวม แรงมา คดเปนก าลงไฟฟา กโลวตต 6. ก าลงไฟฟาแสงสวางรวม กโลวตต 7. ก าลงไฟฟาของเครองปรบอากาศรวม กโลวตต 8. ก าลงไฟฟาสงสด (ของเดอนทผานมา) กโลวตต 9. ปรมาณพลงงานไฟฟา (ของเดอนทผานมา) กโลวตต- ชวโมง 10. คาไฟฟา (ของเดอนทผานมา) บาท 11. ขอมลอน ๆ

หมายเหต : เครองจกร หมายถง เครองจกรทใชไฟฟาเทานน



สวนท 2 รายงานขอมลสภาพหมอแปลงไฟฟาก าลง


หมอแปลงไฟฟา ลกท ชนด ขนาด กโลโวลต-แอมแปร

ลกษณะการตดตง □ แบบแขวนทเสา □ นงราน

□ ลานหมอแปลง □ ในหองหมอแปลง □ อน ๆ 1. ตวถงหมอแปลง

□ ปกต □ มสนม รอยรวซมของน ามน หรอ 2. การตอลงดนของสวนทเปนโลหะเปดโลง เชนตวถงหมอแปลง รว เปนตน

□ ปกต □ หลด หลวม ช ารด หรอ 3. สารดดความชน (ถาม)

□ ปกต มสน าเงน □ เสอมสภาพ หรอเปลยนส เชน สชมพ 4. ปายเตอนอนตราย

□ เตอนอนตราย ชดเจน มนคง เชน “อนตรายไฟฟาแรงสง”

□ ช ารด หลดหลวม หรอขอความไมชดเจน 5. พนลานหมอแปลง(ถาม)

□ ปกต ( มหนเบอรสองเทโดยรอบ )

□ มหญา วชพช หรอวางสงของอนภายใน 6. เสาหมอแปลง(ถาม)

□ ปกต มนคง □ ช ารด ไมมนคง 7. การปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง

□ ไมม

□ ม ตามส าเนาเอกสารทแนบรวม หนา ไดแก

8. อน ๆ



สวนท 3 รายงานขอมลการใชงานและสภาพตเมนสวตช (Main Distribution Board : MDB)

สปดาหท ของเดอน พ.ศ.

1. ตเมนสวตช (MDB) ล าดบท วนทบนทกขอมล

2. บรเวณการตดตง □ ภายนอกอาคาร □ ภายในอาคารโดยแยกกนหอง

□ ภายในอาคารโดยมรวกน □ อนๆ 3. ขอมลทอานคาไดจากมเตอรทตเมนสวตช

3.1 กระแสไฟฟา เฟส A แอมแปร เฟส B แอมแปร เฟส C แอมแปร

3.2 แรงดนไฟฟา เฟส A-B โวลต เฟส A-N โวลต เฟส B-C โวลต เฟส B-N โวลต เฟส C-A โวลต เฟส C-N โวลต

3.3 ก าลงไฟฟา (ถาม) กโลวตต 3.4 ตวประกอบก าลง (Power Factor : PF) (ถาม)

4. สภาพของระบบสายดนและการตอหลกดน

□ สายและจดตอสภาพปกต □ การตอช ารด หลดหลวม หรอสกกรอน

□ อน ๆ 5. บรเวณโดยรอบต

□ พนทวาง โลง

□ วางวสดกดขวางทางเขา-ออก

□ วางวสดทตดไฟไดตดกบต เชน สารไวไฟ เสอผา เสนใย เปนตน

□ มฝน หยากไย โดยรอบตและภายในต

□ อน ๆ



สวนท 3 (ตอ)

6. ความผดปกตทางกายภาพ □ ปกต □ มเสยงจากอปกรณ เชน เซอรกตเบรกเกอร คาปาซเตอร เปนตน □ มกลนเหมนไหม □ จดตอสายและเบรกเกอรมสคล า □ อณหภมโดยรอบรอนผดปกต

7. การปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง

□ ไมม

□ ม ไดแก

8. อน ๆ



สวนท 4 รายงานขอมลสภาพโคม หลอดไฟ และระบบไฟฟาแสงสวาง (เฉพาะในพนทอนตราย หรอพนทจดเกบวสดทตดไฟไดงาย)


โคมไฟ/หลอดไฟ ชนด จ านวน ดวง/โคม ชนด จ านวน ดวง/โคมวนทบนทกขอมล

บรเวณพนทตดตง

□ จดเกบวสดทตดไฟไดงาย □ อนตรายประเภทท แบบท 1. การตดตงและโครงสรางของโคมไฟ

□ ปกต มนคง □ ไมมนคง ช ารด จ านวน โคม 2. หลอดไฟและขวหลอด

□ ปกต

□ กะพรบ / ขวหลอดด า / สวางไมเตมหลอด / เสยงดง จ านวน ดวง/โคม 3. สายปอน สายวงจรยอยและสวตชตดตอนของระบบไฟฟาแสงสวาง

□ ปกต

□ ช ารดและการตอหลดหลวม 4. การปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง

□ ไมม □ ม ไดแก

5. อน ๆ

หมายเหต : 1. วสดทตดไฟไดงาย เชน กระดาษ เสอผา พลาสตก ยาง เปนตน 2. พนทอนตราย คอ พนททมแกสหรอไอระเหยของสารไวไฟ ฝนและเสนใยทระเบดได เสยงตอการ เกดเพลงไหมสง



สวนท 5 รายงานขอมลสภาพแผงยอย (Panel Board)

สปดาหท ของเดอน พ.ศ.

แผงยอยล าดบท วนทบนทกขอมล บรเวณการตดตง

□ ธรรมดาทวไป

□ อนตรายประเภทท แบบท 1. ระบบตอลงดน

□ สายดนและจดตอสภาพปกต

□ การตอ ช ารด หลดหลวม 2. บรเวณโดยรอบ

□ เปนพนทวาง โลง

□ มการวางวสดกดขวางทางเขา-ออก

□ มการวางวสดทตดไฟไดตดกบต เชน สารไวไฟ เสอผา เสนใย เปนตน

□ มฝน หยากไย โดยรอบตและภายในต

□ อนๆ 3. การปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง

□ ไมม


4. อน ๆ

หมายเหต : แผงยอย (Panel Board) เปนแผงทเดนสายไฟจากตเมนสวตช (Main Distribution Board : MDB)

เปนจดแรก



สวนท 6 รายงานขอมลสภาพอปกรณไฟฟาอนๆ

(เฉพาะในพนทอนตราย หรอพนทจดเกบวสดทตดไฟไดงาย) ประจ าเดอน พ.ศ.

ชนดอปกรณ วนทบนทกขอมล

1. พนทตดตง

□ จดเกบวสดทตดไฟไดงาย

□ อนตรายประเภทท แบบท 2. สภาพของอปกรณและการตอสาย

□ สายและจดตอสภาพปกต

□ การตอ ช ารด หลดหลวม 3. บรเวณโดยรอบอปกรณ

□ พนทวาง โลง

□ วางวสดทตดไฟไดในบรเวณใกลเคยง

□ มฝน หยากไย สะสมโดยรอบ

□ อนๆ 4. การปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง

□ ไมม


5. อน ๆ

หมายเหต : อปกรณไฟฟาอน ๆ เชน มอเตอรไฟฟา เครองมอตาง ๆ เครองใชไฟฟา เครองจกรทใชใน

การซอมแซม-บ ารงรกษาเครองจกรทใชในสายการผลต ฯลฯ



สวนท 7

รายงานสรปผลดานความปลอดภยระบบไฟฟาในโรงงาน


1. การปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง

□ ไมม


2. เอกสารอนๆประกอบ (ถาม)

ลงชอ ลงชอ

( ) ( ) ผประกอบกจการโรงงาน บคลากรประจ าโรงงาน

วนท / / วนท / /



ค าอธบายประกอบการบนทกขอมล

การบนทกขอมล

1. บนทกขอมลบรเวณการตดตง ควรบนทกขอมลจดทสามารถอางองไดในแบบแปลนระบบไฟฟาชดเจน และจดอางองขางเคยงทมการจดเกบสารไวไฟหรอไม และใหระบชนด ขนาดของสารไวไฟดวย

2. ขอมลทตองบนทกเปนประจ าทกสปดาห คอ ขอมลการใชงานและสภาพแผงสวตชประธานหรอตเมนสวตช ขอมลการใชงานและสภาพแผงยอย และขอมลการใชงานและสภาพอปกรณไฟฟาอนๆ กลาวคอผลการบนทกขอมลดงกลาวจะตองมจ านวน 4 ชดในแตละเดอน

3. ควรวางแผนใหมการบนทกขอมลหมนเวยนในแตละวน ไมควรบนทกขอมลซ าในวนเดยวกน เชน สปดาหท1 เปนวนจนทร ในสปดาหท2 ควรบนทกขอมลในวนองคาร 4. ผบนทกขอมลจะตองบนทกจากการตรวจสอบดวยสายตาเทานน 5. การบนทกขอมลการปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง ควรระบวน เดอน ป ทมการปรบปรงแกไข เพมเตมใหชดเจน

มาตรฐานหรอหลกวชาการทยอมรบกนเปนสากล แบบบนทกขอมลนเปนเพยงแนวทาง (guideline) อาท วธการ ความถในการบนทกขอมล เพอใหมองเหนสภาพการใชงาน การบ ารงรกษาเบองตน รวมถงการเปนขอก าหนด หรอเกณฑขนต าสดเทานน ผประกอบกจการโรงงานหรอวศวกรจะเลอกปฏบตใหถกตองและครบถวนตามหลกวชาการทยอมรบกนหรอตามมาตรฐานทยอมรบกนเปนสากลกได



ขอแนะน าการตรวจสอบตามตาราง จากตารางการตรวจสอบ ในแบบบนทกขอมลความปลอดภยระบบไฟฟาในโรงงาน ทายประกาศกระทรวงอตสาหกรรม ผตรวจสอบตองท าการตรวจสอบและบนทกผลการตรวจสอบลงในตาราง ซงแนวทางและวธการตรวจสอบเปนไปตามทแนะน าตอไปน โดยทผตรวจสอบสามารถตรวจสอบไดมากกวาทแนะน าไว

หมอแปลงไฟฟาก าลง 1. ตวถงหมอแปลง ตรวจสอบสภาพทวไปและบนทกผลวา มรองรอยการเกดสนมหรอไม ตรวจการรวซมของน ามนทตวถงหมอแปลง ซงจะสงเกตไดดวยสายตา และตรวจบรเวณบชชงหมอแปลง ถาพบการรวซมของน ามน ตองวางแผนการแกไข 2. การตอลงดนของสวนทเปนโลหะเปดโลง สวนทเปนโลหะเปดโลงซงบคคลอาจสมผสไดเชน ตวถงหมอแปลง รวหมอแปลง ตองมการตอลงดน ตรวจสอบวาสายดนยงคงสภาพการใชงานไดด ไมผกรอน ไมหลด และไมหลวม และบนทกผลตามสภาพทตรวจพบและแกไขตามความจ าเปน 3. สารดดความชน หมอแปลงบางลกมสารดดความชนดวย สารดดความชนจะท าหนาทปองกนความชนเขาไปในน ามนหมอแปลง เพราะถาในน ามนมความชนสง จะเสอมสภาพ หมอแปลงอาจช ารดได หมอแปลงทมสารดดความชนจะตองมการตรวจสอบสภาพของสารดดความชน เมอสารดดความชนมความชนสงจะเปลยนสจากสมวงน าเงนเปนสชมพ ซงจะไมสามารถดดความชนไดอก ตองเปลยนใหม 4. ปายเตอนอนตราย ปายเตอนอนตรายจะตดตงในบรเวณทมความเสยงตอการสมผสสวนทมไฟฟา เพอเตอนบคคลทวไปใหระวงอนตรายจากไฟฟา ปายเตอนอนตรายตองตดตงมนคงแขงแรง ตวหนงสออานไดชดเจนไมลบเลอน

5. พนลานหมอแปลง หมอแปลงทตดตงบนพน จะตองมหนโรยอยโดยรอบหมอแปลงเพอส าหรบซบน ามนทอาจรวออกมา ตองตรวจสอบบรเวณพนทโรยหนใหอยในสภาพทเรยบรอย ปรมาณหนมความสงไมนอยกวา 100 มลลเมตร ไมมหญาหรอวชพชอน รวมทงตองไมมวสดอนวางอยในลานหมอแปลง 6. เสาหมอแปลง หมอแปลงทตดตงบนเสาไฟฟา ตองตรวจสอบสภาพของเสาไฟฟาวาตองมนคงแขงแรง ไมแตกราว ไมบน ไมเอยง ส าหรบหมอแปลงทวางบนนงรานหมอแปลง ตรวจสอบคานนงรานดวยวาแตกราวหรอไม และการตดตงหรอการวางหมอแปลงตองมนคงดหรอไมดวย 7. การปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง การตรวจซอมบ ารงหมอแปลงทงหมด ตองมการบนทกผล และรายการซอมบ ารงดวยเพอใชประโยชนในการตรวจซอมครงตอไป 8. อน ๆ ตรวจสภาพหมอแปลงและการตดตงอนเชน สภาพหองหมอแปลง การระบายอากาศในหองหมอแปลง แสงสวาง เสยงดง และสภาพบชชง เปนตน ถาตรวจพบใหระบสภาพทพบและแกไขตามความจ าเปน ปกต



หมอแปลงไฟฟาจะมการตรวจสอบและซอมบ ารงเปนประจ าอยางนอยปละครงเชน ตรวจวดคาความเปนฉนวนน ามนหมอแปลง และตรวจสภาพทวไป ตเมนสวตช

1. สภาพของระบบสายดนและการตอหลกดน ตเมนสวตชโลหะตองมการตอลงดน โดยปกตการตอลงดนของตจะตอลงบสบารนวทรล หรอกราวดบาร ซงบสบารทงสองนไดมการตอลงดนไวแลว การตรวจสอบจงตรวจวาสายดนและจดตอสายดนยงคงอยในสภาพทดหรอไม จดทควรตรวจเปนพเศษคอจดทสายดนตอกบหลกดนเนองจากพบวามกช ารดบอย

2. บรเวณโดยรอบตและตวต ตสวตชตองมพนทวางใหสามารถปฏบตงานไดสะดวก การตรวจพนทโดยรอบและสภาพทวไป ควรตรวจสงตอไปน

พนทวาง ดานหนาตสวตชและดานทตองเขาปฏบตงานตองมพนทวางทจะสามารถท างานไดโดยสะดวก และเพอความปลอดภยของผปฏบตงานดวย

เสนทางทจะเขาไปยงพนทวางเพอปฏบตงาน ตองไมมสงของวางกดขวาง เนองจากอาจมเหตฉกเฉนทตองเขาถงอปกรณตาง ๆ บนตสวตชโดยเรงดวนเชน การเปด-ปดเซอรกตเบรกเกอร เปนตน

ตรวจสอบวามการวางวสดทตดไฟไดตดกบต เชน สารไวไฟ เสนใย หรอไม ถาพบตองเคลอนยายออกใหหมด เพราะอาจเกดอนตรายจากเพลงไหมได

ฝน หยากไย โดยรอบตและภายในต ตรวจท าความสะอาดฝนละออง หยากไย และเศษผงตาง ๆ โดยเฉพาะเสนใยและฝนทตดไฟได ท าความสะอาดทงภายในและภายนอกต การท าความสะอาดภายในตตองระวงอนตรายจากการสมผสสวนทมไฟฟา ถาไมแนใจ ควรดบไฟทจายใหตสวตชกอน วธท าความสะอาดตสวตชคอเชดดวยผาแหง หรอใชเครองดดฝน ทงนเพอปองกนการฟงกระจายของฝน บรเวณโดยรอบตกควรท าความสะอาดดวยเครองดดฝนหรอจะใชไมกวาดกได

3. ความผดปกตทางกายภาพ เปนการตรวจสภาพทวไปดวยสายตา (ประสาทสมผส) โดยการตรวจหาความเสยหายทางกายภาพเชนส การผกรอน ประตปดไดดหรอไม สามารถปองกนการสมผสสวนทมไฟฟาไดหรอไม การตรวจดวยสายตาสามารถตรวจหารองรอยการเกดความรอนสงไดจากการเปลยนส เชน จดตอสายหรอจดตอบสบารหลวม จดตอสายทตอจากเซอรกตเบรกเกอรมกพบวาหลวมอยเสมอ การตรวจจงควรใหความส าคญทจดนดวย การตรวจดวยการฟงจะเปนการตรวจหาเสยงทผดปกตจากการสนสะเทอน การอารก หรอจากอปกรณ เชน เสยงฮมของขดลวด เปนตน ส าหรบการตรวจดวยการดมกลนนนโดยปกตจะเปนกลนไหมของอปกรณ ขดลวด หรอฉนวนตาง ๆ การตรวจอณหภมโดยรอบสามารถสมผสเบองตนไดดวยความรสก แตถาตองการความมนใจควรตดตงเทอรโมมเตอรไวในหองดวย จะสามารถตรวจไดสะดวกและแนนอนกวา



4. การปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง ในการตรวจตสวตช ถาพบสงผดปกตควรบนทกสงผดปกตนน และวางแผนแกไขตามเวลาทเหมาะสม และบนทกรายการแกไขไวดวย

5. อน ๆ อาจมการตรวจสอบอยางอนเพมเตมอก เชน ตรวจสอบการท างานของเครองวดทหนาแผง หลอดไฟตาง ๆ เปนตน โคมไฟ หลอดไฟ และระบบไฟฟาแสงสวาง

เปนการตรวจสอบเฉพาะในพนทอนตราย หรอพนทจดเกบวสดทตดไฟไดง าย ในการตรวจใหระบ (จ าแนก) บรเวณพนทตดตงดวยวาเปนบรเวณอนตรายประเภทใดและแบบใด

1. การตดตงและโครงสรางของโคมไฟ ตรวจสอบสภาพการตดตงทวไปดวยสายตา โดยดวาสภาพการตดตงมนคง แขงแรง หรอไม โดยเฉพาะฝาครอบดวงโคมซงตองสามารถปองกนหลอดไฟไมใหหลดตกลงพนได 2. หลอดไฟและขวหลอด ตรวจสภาพหลอดไฟและขวหลอดวากะพรบหรอไม ขวหลอดด าหรอสวางไมเตมหลอดหรอไม และมเสยงดงจากบลลาสตหรอไม หากตรวจพบใหระบต าแหนง จ านวน และวางแผนแกไข 3. สายปอน สายวงจรยอย และสวตชตดตอนของระบบไฟฟาแสงสวาง ตรวจสภาพสายไฟฟาและอปกรณการเดนสายทจายไฟใหวงจรยอยและสายปอนวาช ารดหรอไม สายไฟฟาสามารถตรวจสอบเบองตนดวยสายตาวามสภาพกรอบ แตก บวม หรอเปลยนสหรอไม ตรวจจดตอสายโดยเฉพาะจดทตอกบอปกรณไฟฟาและเซอรกตเบรกเกอร จดตอสายหลวมจะเกดความรอนสงจนเปนอนตรายโดยเฉพาะในบรเวณทมสารไวไฟ ความรอนท าใหโลหะเปลยนสจนสงเกตได รวมทงอาจมรอยไหมใหเหน การตรวจทละเอยดและสามารถตรวจพบไดในระยะเรมตนคอ การตรวจวดความรอนดวยเครองมอวดความรอน ถาพบวาหลวมตองขนใหมใหแนน และตดตอใหมตามความจ าเปน

4. การปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง การตรวจพบตามทกลาวขางตนตองมการแกไขและบนทกผลการแกไขดวย 5. อน ๆ การตรวจอน ๆ เชนบรเวณทมเสนใยทเปนสารไวไฟ ควรท าความสะอาดเสนใยทฟงกระจายไปเกาะตามฝาครอบดวงโคมเนองจากวา นอกจากจะท าใหความสวางลดลงแลว ยงเปนผลใหการระบายอากาศไมดเกดความรอนและอาจเกดจดตดไฟไดดวย ถามการตอลงดน ควรตรวจสภาพดวยวาสายดนยงคงสภาพการใชงานไดดหรอไม



สภาพแผงยอย (panel board) เปนการตรวจสอบทงบรเวณการตดตงในพนททวไป และพนททมสารไวไฟ ส าหรบพนททมสารไวไฟให

ระบประเภทและแบบของบรเวณนนดวย 1. ระบบตอลงดน ตรวจการตอลงดนวาถกตองและใชงานไดหรอไม สภาพสายดนยงอยในสภาพดหรอไม รวมทงตรวจจดสายดนทงหมด หากพบวาช ารด หลด หรอหลวม ใหบนทกผลการตรวจและท าการแกไข

2. บรเวณโดยรอบ บรเวณโดยรอบตองมพนทวางใหสามารถปฏบตงานไดโดยสะดวก หามวางวสดทตดไฟไดตดหรอใกลกบต เชน สารไวไฟ เสอผา เสนใย เปนตน รวมทงเสนทางเขาออกพนทวางเพอปฏบตงาน ตองไมมวสดวางกดขวางจนการเขาออกไมสะดวก

ตรวจสภาพทวไปวามฝน หยากไย โดยรอบตและภายในตหรอไม ถาตรวจพบใหท าความสะอาดเชนเดยวกบตเมนสวตช

ตรวจสอบอนๆ เชนสภาพตวแผงยอย การปองกนการสมผสสวนทมไฟฟา และการปดผาต เปนตน 3. การปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง ในการตรวจสอบ ถาพบสภาพผดปกต ตองวางแผนการ

แกไข และท าการแกไข และบนทกผลการแกไขไวดวย 4. อน ๆ ตรวจสอบเชนเดยวกบตเมนสวตช

ขอมลสภาพอปกรณไฟฟาอนๆ

ตรวจสอบเฉพาะในพนทอนตราย หรอพนทจดเกบวสดทตดไฟไดงายเทานน ในการตรวจสอบใหระบชนดของอปกรณดวยวาเปนอปกรณชนดใด เหมาะสมกบทใชในบรเวณ (พนท) อนตรายหรอไม

1. พนทตดตง ระบพนททตดตงอปกรณวาเปนบรเวณอนตรายประเภทใด และแบบใด 2. สภาพของอปกรณและการตอสาย ตรวจสภาพอปกรณวาปกตหรอวาช ารด ตรวจสอบสภาพสายไฟฟา

และการตอสายวาช ารด หลด หลวม หรอไม 3. บรเวณโดยรอบอปกรณ บรเวณโดยรอบอปกรณตองไมวางวสดทตดไฟได และตองไมมฝนละออง

หยากไย สะสมโดยรอบ ถาพบตองท าความสะอาดใหเรยบรอย 4. การปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง ระบการแกไขตาง ๆ ทไดด าเนนการไปแลว และทวางแผนวาจะด าเนนการ

5. อน ๆ เปนการตรวจสอบสภาพทวไปอน ๆ ทสามารถพบไดจากการตรวจสอบดวยสายตา เชน การปองกนการสมผสสวนทมไฟฟา และการตอลงดน เปนตน



รายงานสรปผลดานความปลอดภยระบบไฟฟาในโรงงาน

ในการตรวจสอบทงหมด ตองบนทกผลการตรวจสอบลงในแบบบนทกขอมลดานความปลอดภยระบบไฟฟาในโรงงาน ทายประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง มาตรการความปลอดภยทเกยวกบระบบไฟฟาในโรงงาน พ.ศ. 2551 ประกอบดวย

1. การปรบปรง แกไข เพมเตม หรอซอมบ ารง ระบรายการทงหมดทตองด าเนนการ 2. เอกสาร ๆ ประกอบ (ถาม)


ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม ข -1

ภาคผนวก ข คาความสองสวางตามประกาศกระทรวงอตสาหกรรม

เรอง มาตรการคมครองความปลอดภยในการประกอบกจการโรงงาน เกยวกบสภาวะแวดลอมในการท างาน พ.ศ. 2546

คาความสองสวางตอไปน เปนคาความสองสวางทก าหนดไวในประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง มาตรการคมครองความปลอดภยในการประกอบกจการโรงงานเกยวกบสภาวะแวดลอมในการท างาน พ.ศ. 2546 หมวด 2 ขอ 5 ผประกอบกจการโรงงานตองปองกนมใหมแสงโดยตรง หรอแสงสะทอนสองเขาตาคนงานในการปฏบตงาน ขอ 6 ผประกอบกจการโรงงานตองจดใหมแสงสวางเพยงพอแกการท างานอยางทวถง สมารถมองเหนสงกดขวาง และสวนทอาจกอใหเกดอนตรายจากการเคลอนไหวของเครองจกร หรออนตรายจากไฟฟา ตลอดจนบนไดขนลงและทางออก ในเวลามเหตฉกเฉนอยางชดเจน ตามหลกเกณฑดงตอไปน (1) ลานถนนและทางเดนนอกอาคารโรงงาน ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 20 ลกซ (lux) หรอ 2 ฟต-แคนเดล (foot candle) (2) บรเวณทางเดนในอาคารโรงงาน ระเบยง บนได หองพกผอน หองพกฟนของพนกงาน หองเกบของทมไดมการเคลอนยาย ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 50 ลกซ

(3) บรเวณการปฏบตงานทไมตองการความละเอยด ไดแก บรเวณการสขาว สางฝาย หรอการปฏบตงานขนแรกในกระบวนการอตสาหกรรมตาง ๆ และบรเวณจดขนถายสนคา ปอมยาม ลฟต หองเปลยนเสอผาและบรเวณตเกบของ หองน าและหองสวม ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 100 ลกซ

(4) บรเวณการปฏบตงานทตองการความละเอยดนอยมาก ไดแก งานหยาบทท าทโตะ หรอเครองจกร ชนงานทมขนาดใหญกวา 750 ไมโครเมตร (0.75 มลลเมตร) การตรวจงานหยาบดวยสายตา การนบ การตรวจเชคสงของทมขนาดใหญ และพนทในโกดง ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 200 ลกซ

(5) บรเวณการปฏบตงานทตองการความละเอยดนอย ไดแก บรเวณทปฏบตงานเกยวกบงานรบจายเสอผา การท างานไมทมชนงานปานกลาง งานบรรจน าลงขวดหรอกระปอง งานเจาะร ทากาว หรอเยบเลมหนงสอ ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 300 ลกซ


ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม ข -2

ในบรเวณการปฏบตงานทมขนาดของชนงานตงแต 125 ไมโครเมตร (0.125 มลลเมตร) ไดแกงานเกยวกบงานประจ าในส านกงาน เชน งานพมพดด เขยนและอาน งานประกอบรถยนตและตวถง การท างานไมอยางละเอยด ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 400 ลกซ (6) บรเวณการปฏบตงานทตองการความละเอยดปานกลาง ไดแก งานเขยนแบบ งานระบายส พนสและตกแตงสอยางละเอยด งานพสจนอกษร งานตรวจสอบขนสดทายในโรงงานผลตรถยนต ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 600 ลกซ (7) บรเวณการปฏบตงานทตองการความละเอยดสง โดยมขนาดของชนงานตงแต 25 ไมโครเมตร (0.025 มลลเมตร) ไดแก บรเวณทปฏบตงานเกยวกบการตรวจสอบอยางละเอยด เชน การปรบเทยบมาตรฐานความถกตองและความแมนย าของอปกรณ การระบายส พนส และตกแตงชนงานทตองการความละเอยดมากเปนพเศษ งานยอมส ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 800 ลกซ ในบรเวณการปฏบตงานเกยวกบการตรวจสอบ การตดเยบเสอผาดวยมอ การตรวจสอบและตกแตงสนคาสงทอ สงถกหรอเสอผาทมสออนขนสดทายดวยมอ การคดแยกและเทยบสหนงทมสเขม การเทยบสในงานยอมผา ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 1200 ลกซ (8) บรเวณการปฏบตงานทตองการความละเอยดสง ไดแก งานละเอยดทตองท าบนโตะหรอเครองจกร เชน ท าเครองมอและแมพมพทมรายละเอยดขนาดเลกกวา 25 ไมโครเมตร (0.025 มลลเมตร) งานตรวจสอบตรวจวดชนสวนทมขนาดเลกหรอชนงานทมสวนประกอบขนาดเลก งานซอมแซมสนคา สงทอ สงถกทมสออน งานตรวจสอบและตกแตงชนสวนของสนคาสงทอ สงถกทมสเขมดวยมอ ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 1600 ลกซ (9) บรเวณการปฏบตงานทตองการความละเอยดสงมากเปนพเศษ ไดแก การปฏบตงานเกยวกบการตรวจสอบชนงานทมขนาดเลกมาก การเจยระไนเพชร การท านาฬกาขอมอในกระบวนการทมขนาดเลก การถก ซอมแซมเสอผา ถงเทาทมสเขม ความเขมของการสองสวางตองไมนอยกวา 2400 ลกซ ขอ 7 ความเขมของการสองสวาง ณ ทปฏบตงานหรอลกษณะการปฏบตงานนอกเหนอจากทก าหนดไวในขอ 6 ผประกอบกจการโรงงานตองจดใหมความเขมของการสองสวาง เทยบเคยงไมต ากวาหลกเกณฑทไดก าหนดไว


ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม ค -1

ภาคผนวก ค งานบรการและซอมเครองใชไฟฟา

งานบรการและซอม เปนภาระหนาทหนงของการดและและซอมบ ารงระบบไฟฟาเพอใหสามารถใชงานไดยาวนาน และมความเชอถอได งานบ ารงรกษาระบบไฟฟาทดคอการบ ารงรกษาเชงปองกน สงส าคญของการบ ารงรกษาเชงปองกนคอการตรวจสอบสภาพ เพอใหทราบวาระบบหรออปกรณมรองรอยการเสอมสภาพหรอไม มสภาพทตองการการบ ารงรกษาหรอไม ในการตรวจสอบสามารถท าได 2 แบบ คอการตรวจสอบดวยสายตา (visual inspection) และการตรวจสอบดวยเครองมอวด ซงตองการความรในการใชเครองมอวดและการวเคราะหดวย ในการตรวจสอบทงดวยสายตาและดวยการใชเครองมอวด สามารถแบงการตรวจสอบออกเปน 2 สวนคอ การตรวจสอบทวไป และการตรวจสอบตวอปกรณแตละรายการ

1. การตรวจสอบทวไป การตรวจสอบในขนตอนน เปนการตรวจสภาพทวไปของระบบไฟฟาทวไป เปนการตรวจอยางงาย อยางไรกตาม ผตรวจสอบควรเปนผทรถงอนตรายจากไฟฟา และการปองกนเปนอยางด การสมผสสวนใด ๆ ตองมนใจวาไมมไฟ หรอมการปองกนอยางเหมาะสมแลว การตรวจทวไปมดงน

1. สายไฟฟา การตรวจสอบนใหสงเกตดการช ารดของฉนวน การเปลยนส รอยบวม รอย

แตก หากพบสงผดปกตกควรหาสาเหตและแกไข หรอเปลยนใหม

2. เซอรกตเบรกเกอร การตรวจสอบนอาจท าไดโดยใชมอแตะสวนทเปนฉนวนไฟฟาด

อณหภม หากสงผดปกตกควรตรวจแกไข (แตตองระวงอนตรายจากไฟฟาดดดวย) การตรวจทละเอยดสามารถท าไดดวยการใชเครองวดความรอน การตรวจสอบดวยสายตาสามารถตรวจหาความเสยหายทางกลเชน การแตก หก หรอการเปลยนสได

3. ขวตอหรอจดตอสาย การตรวจสอบเบองตนสามารถสงเกตจากการเปลยนส สามารถตรวจสอบอยางละเอยดไดดวยการใชเครองวดความรอน จดตอสายตาง ๆ ตองตอแนน ในกรณทมการดบไฟเพอบ ารงรกษา ควรขนขวตอสายทงหมดใหแนนอกครง

4. การระบายอากาศในหองไฟฟา ใหตรวจวดอณหภมในหอง ซงไมควรสงเกน 40 องศาเซลเซยส วธทสะดวกคอการตดตงเทอรโมมเตอรไวในหองไฟฟา หากพบอณหภมสงเกนปกตกใหหาทางเพมการระบายอากาศ

5. ตรวจการระบายอากาศและทอไอเสย ส าหรบหองเครองก าเนดไฟฟา หรอหองทมอปกรณทท าใหเกดควน ตองมการตรวจสอบการระบายอากาศดวย รวมทงระบบทอไอเสยตองไมรว หรอผกรอน



6. ตรวจแบตเตอร การตรวจสอบแบตเตอรท าไดโดยการวดแรงดนไฟฟา วดคาความถวงจ าเพาะของกรด (หรอดาง) ในการทดสอบการท างานของไฟฟาสองสวางฉกเฉน ใหทดลองกดปมทดสอบจากเครองสองสวางฉกเฉน ในการตรวจสอบเบองตนส าหรบแบตเตอรของเครองก าเนดไฟฟา ใหทดลองสตารทเครองด เครองควรสตารทตดไดงาย ตรวจสภาพและการท างานของเครองประจแบตเตอรดวย

2. การตรวจสอบอปกรณ

เปนการตรวจสอบทตวอปกรณ เพอหาจดบกพรอง การเสอมสภาพ ความสกปรก และอน ๆ การตรวจสอบอปกรณ ใหท าการบนทกคา ผลการตรวจ และท าการวเคราะหผลทไดเพอหาทางแกไข ขอส าคญคอบางรายการตองตรวจขณะทจายไฟ บางรายการตองดบไฟกอนจงจะตรวจไดเนองจากมอนตราย ผทจะท าการตรวจสอบตองมความรในเรองนดวย การตรวจมรายละเอยดดงน

ตารางท ค.1 ตารางการตรวจสอบและบารงรกษาหมอแปลงน ามน รายการ การดาเนนการ ใชได แกไข

อณหภม จดอณหภมอากาศ น ามนหมอแปลงและขดลวด

ระดบน ามนหมอแปลง

อานคาจากเครองวดระดบน ามน (สงเกตรอยแตกราวหรอมไอน าเกาะในกระจกหรอไมดวย)

การรวซมของน ามน ตรวจการรวซมตามครบระบายความรอน ขอตอวาลว และชนสวนอน ๆ

เสยงดงผดปกตขณะท างาน

ตรวจสอบโดยการฟงเสยง ถาเกดจากการสนสะเทอนผดปกตจะทราบไดจากการใชมอสมผสตวถงหมอแปลง

บชชง ตรวจรอยรวซมของน ามน รอยแตก บน และสงสกปรก

สารดดความชน ตรวจการเปลยนสของสารดดความชน (silica gel) หากเปลยนส ตองเปลยนใหม ตรวจคราบน ามนในกลองดวย

สภาพภายนอกทวไป

สงเกตสงสกปรก สนม หยดน า การเปลยนสของจดตาง ๆ สงเกตเสยงและแสงทเกดจาก Partial discharge สงเกตกลนทผดปกต

ลอฟา (กบดกฟาผา) ตรวจสภาพทวไป รอยบน แตก จด Counter ของลอฟา (ถาม)

ฐานรองหมอแปลง ตรวจดรอยแตกราว หรอการทรดตว

น ามนหมอแปลง วดคาความเปนฉนวนของน ามนหมอแปลง (ปละครง)

สายดนและหลกดน ตรวจจดตอสายดนและสภาพสายดน วาหลดหลวมหรอสกกรอนหรอไม

อปกรณปองกน ตรวจสอบฟงกชนการท างาน และสภาพทวไป



ตารางท ค.2 ตารางการตรวจสอบและบารงรกษาหมอแปลงชนดแหง

รายการ การดาเนนการ ใชได แกไข ตรวจเหมอนหมอแปลงนำมนในสวนทเหมอนกน และเพมเตมตอไปน

การระบายอากาศ ชอง หรอครบระบายอากาศ รวมทงการท างานของพดลมระบายอากาศ

ตรวจภายในต ตรวจฝนทขดลวด Insulator ชองทางระบายอากาศ การเปลยนสเนองจากความรอน ตวรดขดลวดหลด หลวม หรอไม ตรวจความสกปรกของต จดตอไฟฟา ตรวจการหลวมหรอผกรอน และท าความสะอาด

ตารางท ค.3 ตารางการตรวจสอบและบารงรกษาแผงสวตช (แรงสงและแรงตา)

รายการ การดาเนนการ ใชได แกไข

สภาพสถานทตดตง มสงอนทไมเกยวของและเปนเชอเพลงหรอไม ฐานเอยงหรอทรด กรณตดตงในหองตองตรวจการระบายอากาศวาใชไดดหรอไม (ถาพบตองแกไข)

พนทวางเพอปฏบตงาน

มพนทวางเพอปฏบตงานโดยรอบ และทางเขาไมมสงกดขวาง พนทวางไมใชเปนทเกบของ

การระบายอากาศในต และชองระบายแรงดน

ตรวจชองระบายอากาศ การระบายอากาศในตวตวายงอยในปกตหรอไม ตรวจชองระบายความดนวาท างานไดดหรอไม(ถาม)

โครงสรางและสภาพทวไปของต

ตรวจสภาพตวตและการผกรอน ฝาตและกญแจ ตรวจเสยง ควน กลน การสนสะเทอน ความชน ความสะอาด สนม ฝน หยากไย และอน ๆ ตทตดตงภายนอกอาคาร ตรวจสภาพหลงคา ผนง วายงกนฝนไดดและไมเปนสนม

ขวตอสาย จดตอสาย ตรวจจดตอสายทงหมดวา หลด หลวม และมมรองรอยของความรอนสงหรอไม และขนใหแนนอกครง วดความรอนจดตอสายขณะจายไฟ (กรณมเครองวด)

หวเคเบล ตรวจรองรอยการเกดโคโรนา การหลดหลวมของเทป ความสะอาด รอยราว การตอลงดนของชลด

สายไฟฟา ตรวจสภาพสายไฟฟา และอปกรณการเดนสายในต

บสบาร ตรวจการจบยด ความรอนทจดตอกบสายและอปกรณ



ลกถวยรองรบบสบาร ตรวจความสกปรก ตรวจวาหลด หลวม รองรอยช ารด การเปลยนส รอยแตกบน พรอมท าความสะอาด

CT & PT ตรวจรอยแตกราว การตอสายและจดตอสาย

ความเปนฉนวนไฟฟา ดบไฟท าความสะอาดแลววดคาความเปนฉนวนไฟฟาตาง ๆ ตามวธทก าหนด (หรอใชเมกโอหมมเตอร)

การตอลงดนและการตอฝาก

สภาพจดตอลงดนทตและทหลกดน การตอฝากของฝาต วดคาความตานทานการตอลงดน สภาพสายดนและสายตอฝาก และขนจดตอสายใหแนนอกครง

เครองวดตาง ๆ ตรวจสภาพทวไป การช ารด แตกหก และการท างาน หลอดไฟ ตรวจวายงอยในสภาพทใชงานได หลอดไมหลด ไมแตก

รเลยปองกน ตรวจสอบการท างานดวยเครองมอทดสอบ สวตชควบคม ตรวจสภาพและการท างาน

ทดสอบการท างาน ตรวจการท างานทางไฟฟา และระบบอนเตอรลอกอกครง เพอความมนใจ

ตรวจแผนปายประจ าเครองของอปกรณ

ตรวจแผนปายประจ าเครองวาตรงกบทระบในแบบไฟฟาหรอไม ถาพบวาไมตรงใหระบลงในรายงานการตรวจสอบ และหาสาเหต

ท าความสะอาด ตรวจตวตและท าความสะอาดอกครง ตารางท ค.4 ตารางการตรวจแผงยอย


ตรวจสภาพทวไป ตรวจสภาพทวไป สภาพส การผกรอน และท าความสะอาดสงสกปรกในตวต ฉนวน สายไฟฟา และอน ๆ

ความรอน ตรวจจดทอาจเกดความรอนสงเชนจดตอตาง ๆ ถาพบใหหาสาเหต ขนใหมใหแนน

การระบายอากาศ ท าความสะอาดชองระบายอากาศ และการท างานของฝาปด เปดตาง ๆ

ความชน ตรวจความชนซงเปนสาเหตใหฉนวนสกปรก ท าความสะอาด รวมทงหาสาเหตและแกไข

ความเปนฉนวนไฟฟา

หลงจากท าความสะอาดแลว วดคาความเปนฉนวนไฟฟาตาง ๆ ตามวธทก าหนด (หรอใชเมกโอหมมเตอร)

ตรวจสอบครงสดทาย

ตรวจสอบและท าความสะอาดครงสดทายอกครง ใสสารหลอลน และทาสในสวนทจ าเปน



ตารางท ค.5 ตารางการตรวจสอบและบารงรกษา ACB และ VCB

รายการ การดาเนนการ ใชได แกไข ลกถวยฉนวน ตรวจความเสยหายของฉนวนทงหมด ตรวจรอยคราบ เขมา

แตก บน ความสกปรก และท าความสะอาด

กลไกตาง ๆ ตรวจการตดขด สารหลอลน และการท างานตาง ๆ

Alignment ตรวจความเรยบรอย ปรบแตงตามความจ าเปน

ขดลวด (Closing coil) ตรวจการตอสาย และการท างาน รองรอยความเสยหายจากความรอนและกระแสรว

หนาสมผส ตรวจหนาสมผสตาง ๆ และท าความสะอาด วดคาความตานทานหนาสมผสของ main contact (ถามเครองวด)

ความตานทานฉนวน ใชเมกโอหมมเตอร วดคาความเปนฉนวนไฟฟาระหวางขวของเซอรกตเบรกเกอรกบโครงต

Tripping Unit ตรวจการท างานและความเสยหาย

การปรบตงคา ตรวจคาปรบตงตาง ๆ และบนทกคา การท างาน ตรวจการท างานของของวงจรปลด-สบ และอน ๆ ทดสอบ

การท างานทางกลและทางไฟฟาหลาย ๆ ครง เพอความมนใจ

ตารางท ค.6 ตารางการตรวจสอบและบารงรกษาโมลเคสเซอรกตเบรกเกอร


ตรวจสภาพทวไป ตรวจรอยแตกราว ความสกปรก รองรอยการเกดความรอนสง และท าความสะอาดเพอใหระบายอากาศไดด

ขวตอสาย ตรวจขวตอสายทเซอรกตเบรกเกอรและบสบารวาหลด หลวม หรอไม ตรวจวดความรอน (ถามเครองวด) ตรวจสายทตอเขาขวตอสายวามรองรอยช ารดจากความรอนหรอไม ถาตรวจพบตองหาสาเหตและแกไข และขนขวตอสายใหมใหแนน

การท างานทางกล ทดสอบโดยการ ON-OFF ดวยมอ หลาย ๆ ครง และเพอใหการท างานคลองตว

อปกรณประกอบ ตรวจสภาพและการท างานของอปกรณประกอบเชน Shunt trip, UV release & auxiliary switch, etc รวมทงหลอดสญญาณและเครองวดตาง ๆ (ถาม)

พกด ตรวจพกดกระแส พกดตดกระแสลดวงจรเทยบกบแบบไฟฟา อกครง ถาไมตรงตองหาสาเหตและแกไข



ตารางท ค.7 ตารางการตรวจสอบและบารงรกษาฟวสแรงตา

รายการ การดาเนนการ ใชได แกไข ฉนวน ตรวจวามรอยแตก ราว ไหม การเปลยนสจากความรอน

หรอไม

ตรวจสงสกปรก ตรวจหาสงสกปรกทเปนสาเหตของประกายไฟ เชน คราบเกลอและฝน ถาพบใหท าความสะอาด

ตรวจหนาสมผส (contact)

วดความรอนขณะใชงาน (ถามเครองวด) ถามรองรอยไหม หรอแรงกดไมถกตอง ตองปรบปรงหรอเปลยนใหม ขาหนบฟวสตองแนน

จดตอตาง ๆ วดความรอนขณะใชงาน โบลต นต ขวตอสาย ตองอยในต าแหนงเดม และในสภาพด และขนใหมใหแนน

ตวฟวส ตรวจรองรอยการเสอมสภาพ เปลยนส ช ารด ถาพบควรเปลยนใหม วดคาความตานทานฟวส ตรวจพกดแรงดน กระแส และพกดตดกระแสลดวงจร ใหถกตองและเปนแบบทไดก าหนดไวเดม

ตารางท ค.8 ตารางการตรวจสอบและบารงรกษาสวตชใบมด (LV & MV)


ฉนวน ตรวจวามรอยแตก ราว ไหม การเปลยนสจากความรอนหรอไม

ตรวจสงสกปรก ตรวจหาสงสกปรกทเปนสาเหตของประกายไฟ เชน คราบเกลอและฝน ถาพบใหท าความสะอาด

ตรวจหนาสมผส (contact)

วดความรอนขณะใชงาน ถามรอง รอยไหม หรอ Alignment และแรงกดไมถกตอง ตองปรบปรงหรอเปลยนใหม ขาหนบใบมดตองแนน

จดตอตาง ๆ วดความรอนขณะใชงาน โบลต นต ขวตอสาย ตองอยในต าแหนงเดม และในสภาพด และขนใหมใหแนน

ตวใบมด ตรวจรองรอยการช ารด ถาพบควรเปลยนใหม และท าความสะอาด



ตารางท ค.9 ตารางการตรวจสอบและบารงรกษามอเตอร

รายการ การดาเนนการ ใชได แกไข สถานทใชงาน ตรวจสถานทใชงานวามการระบายอากาศดหรอไม

ความรอน ตรวจวามอเตอรมความรอนสงเกนปกตหรอไม โดยการสมผส หรอดมกลน ถาไมมนใจใหใชเครองมอวด

การสนสะเทอน สงเกตจากการฟงเสยง การสมผส กรณไมมนใจใหใชเครองมอวด (ส าหรบมอเตอรขนาดใหญ)

เสยงดงผดปกตขณะท างาน

ตรวจสอบโดยการฟงเสยง วาเกดจากการเสยดส หรอถาเกดจากการสนสะเทอนผดปกตจะทราบไดจากการใชมอสมผสตวมอเตอร

ตรวจแบรง ตรวจการรวซมของน ามน ฟงเสยงลกปนวาดงผดปกตหรอไม ตรวจความเสยหายของแบรง และลกปน

ขวตอสาย ตรวจสอบวาขวตอสายแนนหรอมความรอนสงหรอไม รวมทงกลองตอสายทมอเตอรวาอยในสภาพดหรอไม

การตอลงดน ตรวจสภาพสายดน ตรวจจดตอหลดหลวมหรอไม คาความเปนฉนวน วดคาความเปนฉนวนของขดลวด เมอมอเตอรไมใชงานนาน

ๆ หรอหลงจากการถอดชนสวนออกซอมบ ารงแลว

ชดควบคม ตรวจการท างาน เครองวดอานคาไดตามปกตหรอไม หลอดไฟใชไดหรอไม ตรวจสภาพหนาสมผสแมเหลกไฟฟา

อปกรณปองกน ตรวจพกด และการท างานของโอเวอรโหลดรเลย และเซอรกตเบรกเกอร

กระแส แรงดน วดกระแสและแรงดน วาเปนไปตามทระบบนแผนปายประจ าเครองหรอไม ระบบ 3 เฟส วดวาแตละเฟสเทากนหรอไม



ตารางท ค.10 ตารางการตรวจสอบและบารงรกษาหนาสมผสแมเหลกไฟฟา

รายการ การดาเนนการ ใชได แกไข สภาพทวไป ตรวจรอยบน แตก โดยเฉพาะบรเวณทมการเคลอนทตาง ๆ

วาสะดวกหรอไม และท าความสะอาด การท างานมเสยงดงหรอไม

ขดลวด ตรวจสภาพทวไป รอยไหม เหลอง และรองรอยการช ารด หนาสมผส ตรวจรอยรองช ารด ไหม และท าความสะอาดดวยน ายา

(หามขดดวยกระดาษทราย)

จดตอสาย ตรวจจดตอสายตองไมหลด หลวม หรอมความรอนสง พกด ตรวจสอบพกดกระแส แรงดน (kW) และ Utilization

Categories วาตรงกบทก าหนดไวเดมหรอไม

3. การรายงานผลการตรวจสอบ

จากตารางการตรวจสอบในขอท 2 เปนรายการตรวจและวธการตรวจอปกรณตาง ๆ (การด าเนนการ) ในการด าเนนการตรวจ จะตองมการบนทกผลการตรวจ และวเคราะหผลดวย วาใชไดหรอไม ในตารางการตรวจอาจเพมสดมภ (column) ทางขวามอของตารางการตรวจ เปนหมายเหต เพอระบสงทตองท าหรอระบสงทไดด าเนนการแกไขไปแลว เพอเกบเปนประวตและใชประโยชนในการบ ารงรกษา

4. ความถในการตรวจสอบและบารงรกษา

ความถในการตรวจสอบ ขนกบสภาพแวดลอมและการใชงาน โดยปกตจะด าเนนการปละ 1 ครง การทจะท าการตรวจสอบถขนหรอไมนน ใหพจารณาปจจยตอไปนประกอบดวยคอ

การกดกรอนของบรรยากาศ สงสกปรกและฝนละออง อณหภมโดยรอบและความชน ความถในการท างาน ความถในการตดกระแสลดวงจร (กรณเซอรกตเบรกเกอร)


ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม บรรณานกรม-1

บรรณานกรม คณะกรรมการด าเนนการจดท าคมอการตดตงระบบไฟฟาส าหรบชาง, คมอการตดตงระบบไฟฟาส าหรบ

ชาง, พมพครงท 1, สมาคมชางเหมาไฟฟาและเครองกลไทย, กรงเทพฯ : 2551. คณะกรรมการด าเนนการจดท าคมอความปลอดภยทางไฟฟา, คมอความปลอดภยทางไฟฟา, พมพครงท

1, สมาคมชางเหมาไฟฟาและเครองกลไทย, กรงเทพฯ : 2551. แบบบนทกขอมลดานความปลอดภยระบบไฟฟาในโรงงาน ทายประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง

มาตรการความปลอดภยทเกยวกบระบบไฟฟาในโรงงาน พ.ศ. 2551, กระทรวงอตสาหกรรม. ประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง มาตรการคมครองความปลอดภยในการประกอบกจการโรงงาน

เกยวกบสภาวะแวดลอมในการท างาน พ.ศ. 2546, กระทรวงอตสาหกรรม. สมาคมวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถมภ, มาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบ

ประเทศไทย พ.ศ. 2556, พมพครงท 2, กรงเทพมหานคร : 2557. สมาคมวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถมภ , มาตรฐานความปลอดภยทางไฟฟาใน

สถานทท างาน พ.ศ.2557 , พมพครงท 2, กรงเทพมหานคร : 2557. ลอชย ทองนล, การตรวจความปลอดภยระบบไฟฟา, พมพครงท 13, สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย

ญปน), กรงเทพฯ : 2556. ลอชย ทองนล , การออกแบบและตดตงระบบไฟฟาตามมาตรฐานของการไฟฟา , พมพครงท 36,

สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย ญปน), กรงเทพฯ : 2558. ลอชย ทองนล, คมอความปลอดภยทางไฟฟาในสถานประกอบการ, พมพครงท 3, สมาคมสงเสรม

เทคโนโลย (ไทย ญปน), กรงเทพฯ : 2555. ลอชย ทองนล, คมอชางในบานชดชางไฟฟาในบาน , พมพครงท 13, ส านกพมพบานและสวน,

กรงเทพฯ : 2554. ลอชย ทองนล, คมอวศวกรไฟฟา, พมพครงท 17, สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย ญปน), กรงเทพฯ :

2558. สวรรณ บญทพย, ไฟฟาอตสาหกรรมเบองตน, พมพครงท 8, สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย ญปน),

กรงเทพฯ : 2547. ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม, คมอการตรวจสอบตดตงระบบและอปกรณ

ไฟฟาในพนทมไอระเหยของสารไวไฟ , กรงเทพฯ : 2548 Department of Health and Human Services, Electrical Safety, Student Manual, National

Institute for Occupational Safety and Health Cincinnati, OH.2002.


ส านกเทคโนโลยความปลอดภย กรมโรงงานอตสาหกรรม บรรณานกรม-2

John Cadick. Electrical Safety Handbook, 3rd Edition, McGraw-Hill, New York : 2006. NFPA 70E, Standard for Electrical Safety in the Workplace, 2004 Edition, National Fire

Protection Association, USA : 2004. Paul Gill, Electrical Equipment Maintenance and Testing, Marcel Dekker, Inc., New York

: 1998. Ray A. Jones, NFPA 70E, Handbook for Electrical Safety in the Workplace, 2004 Edition,

National Fire Protection Association, Massachusetts : 2004.

ชอหนงสอ : คมอการตรวจสอบความปลอดภยระบบไฟฟาโรงงาน ( ฉบบปรบปรงใหม 2559 )

โครงการ : โครงการสงเสรมและการพฒนาความปลอดภยในโรงงานอตสาหกรรม

เจาของสทธ : กรมโรงงานอตสาหกรรม 75/6 ถนนพระรามท 6 แขวงทงพญาไท เขตราชเทว กรงเทพฯ 10400 www.diw.go.th

คาเตอน : คมอนจดทาขนดวยวตถประสงคจะใหความรแกบคลากรประจาโรงงาน และเผยแพรแกผทสนใจ เพอความปลอดภยของสถานประกอบการและสาธารณะ

กรมโรงงานอตสาหกรรมขอสงวนสทธ หามมใหผใดนาสวนหนงสวนใด หรอตอนหนงตอนใดในคมอน ไปคดลอก คดสาเนา ถายฟลม ถายเอกสาร หรอจดพมพโดยโดยวธการใดๆเพอนาไปจาหนายในเชงพาณชย

จานวนทพมพ : 500 เลม

คณะกรรมการประสานและรบมอบงาน : กรมโรงงานอตสาหกรรม ( ปงบประมาณ 2559 ) 1. นายศภกจ บญศร ประธานกรรมการ ผอานวยการสานกเทคโนโลยความปลอดภย 2. นายสทศน มงคละคร กรรมการ 3. นายชชวาลย จตตเรองเกยรต กรรมการ 4. นายมานพ แกวฉาย กรรมการ 5. นายวศษยศกด กฤษณพนธ กรรมการ 6. นางขวญลกษณ กลหะรตน กรรมการและเลขานการ

ทปรกษาโครงการ : ภาควชาวศวกรรมไฟฟา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร ( มจธ. )

ผทรงคณวฒทปรกษาการปรบปรงคมอ 1. นายลอชย ทองนล กรรมการสภาวศวกร และทปรกษาคณะกรรมการวชาการสาขาวศวกรรมไฟฟา วสท. 2. ผศ.ดร.ศภกตต โชตโก หวหนาภาควชาวศวกรรมไฟฟา มจธ. 3. ผศ.ดร.สเมธ เนตลดดานนท ผจดการโครงการ 4. อ.ธวชชย ชยาวนช ผเชยวชาญดานความปลอดภยจากการใชไฟฟา

75/6 6 10400

02-202-4217 02-354-3392www.diw.go.th

Documents

คู่มือ การตรวจสอบความปลอดภัยระบบไฟฟ้าโรงงาน ( ฉบับปรับปรุง ...safetyhubs.com/wp-content/uploads/2018/11/Electrical-inspection-manual... ·