เรอง ผลของอณหภมสภาพแวดลอมกบการเลยงกระบอภายใตการดดแปลง

โรงเรอน

นางสาวขวญชนก ปราบวลย

นางสาววลภา สขโภค

ปญหาพเศษนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาเกษตรศาสตร (เทคโนโลยการผลตสตว)

คณะเทคโนโลยการเกษตรและเทคโนโลยอตสาหกรรม พ.ศ.2560

ลขสทธเปนของมหาวทยาลยราชภฏนครสวรรค

เรอง

ผลของอณหภมสภาพแวดลอมกบการเลยงกระบอภายใตการดดแปลงโรงเรอน

Effect of Ambient Temperature under Modified Roof of Buffaloes (Bubalus bubalis)

นางสาวขวญชนก ปราบวลย นางสาววลภา สขโภค

ปญหาพเศษนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาเกษตรศาสตร (เทคโนโลยการผลตสตว)

คณะเทคโนโลยการเกษตรและเทคโนโลยอตสาหกรรม พ.ศ.2560

ลขสทธเปนของมหาวทยาลยราชภฏนครสวรรค

ใบรบรองปญหาพเศษ คณะเทคโนโลยการเกษตรและเทคโนโลยอตสาหกรรม มหาวทยาลยราชภฏนครสวรรค

ปรญญาตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาเกษตรศาสตร (เทคโนโลยการผลตสตว)

เรอง

ผลของอณหภมสภาพแวดลอม กบการเลยงกระบอภายใตการดดแปลงโรงเรอน Effect of Ambient Temperature under Modified Roof of Buffaloes

(Bubalus bubalis)

ผวจย นางสาวขวญชนก ปราบวลย นางสาววลภา สขโภค

ไดพจารณาเหนชอบโดย ประธานกรรมการทปรกษา ..................................................................................

(ผชวยศาสตราจารย ดร.ฐตาภรณ คงด) กรรมการทปรกษา .................................................................................. (ผชวยศาสตราจารย สมชาย ศรพล) กรรมการทปรกษา .................................................................................. (อาจารยชนณภส หตถกรรม) หวหนาสาขาวชา .................................................................................. (อาจารยนพดล ชมอนทร)

วนท..........เดอน...........................พ.ศ...............

(1)

กตตกรรมประกาศ

ผวจยขอกราบขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ผศ.ดร .ฐตาภรณ คงด ผศ.สมชาย ศรพล และอาจารยชนณภส หตถกรรม ซงเปนอาจารยทปรกษาปญหาพเศษทไดกรณาใหค าปรกษา แนะน าเกยวกบการท าปญหาพเศษ และใหความชวยเหลอดวยความเอาใจใสจนจบการทดลอง ตลอดจนตรวจแกไขเลมปญหาพเศษจนกระทงเสรจสมบรณ ขอขอบพระคณคณาจารยสาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว ทไดอบรมสงสอนและมอบความรอนเปนประโยชนอยางยงในการน าไปใชประโยชนตอไป ขอขอบคณเจาหนาทคณะเทคโนโลยการเกษตร และเทคโนโลยอตสาหกรรมทกทานทใหความชวยเหลอและอ านวยความสะดวกในการใชอปกรณทจ าเปนตอการท าปญหาพเศษตลอดจนเพอนๆ ทไมไดเอยนามถง ทไดใหความชวยเหลอ และเปนก าลงใจใหเสมอมาดวยความดและประโยชนอนใดเนองจากปญหาพเศษเลมน ขอมอบแดคณพอ คณแม ทไดอบรมและใหกาลงใจผวจยมาตลอดในทกเรอง ตลอดรวมถงทกๆ ทานทอาจจะมไดกลาวนามมา ณ โอกาสน

คณะผจดท า นางสาวขวญชนก ปราบวลย

นางสาววลภา สขโภค

(2)

บทคดยอ

ชอเรอง ผลของอณหภมสภาพแวดลอม กบการเลยงกระบอภายใตการดดแปลง

โรงเรอน ผวจย นางสาวขวญชนก ปราบวลย นางสาววลภา สขโภค อาจารยทปรกษา ผชวยศาสตราจารย ดร.ฐตาภรณ คงด ปรญญา วทยาศาสตรบณฑต (เกษตรศาสตร) เทคโนโลยการผลตสตว มหาวทยาลย ราชภฏนครสวรรค ปทพมพ 2560

การวจยครงมวตถประสงคเพอศกษาผลการจดการการใหอาหารดวยวธการลดอณหภมสภาพแวดลอมภายในโรงเรอนดวยการดดแปลงโรงเรอนเปรยบเทยบกบการจดการในโรงเรอนปกต (Modified roof vs. Normal roof) เพอศกษาอณหภม Ambient Temperature ภายใตการดดแปลงโรงเรอนกระบอ โดยใชกระบอเพศเมย 10 ตว โดยมขนาดและน าหนก 250 กโลกรม ทใกลเคยงกนในการศกษาด าเนนการศกษาวจยท วทยาลยเกษตรและเทคโนโลยชยนาท จ.ชยนาท แบงการทดลองออกเปน 2 กลมใชกระบอกลมละจ านวน 5 ตว

การศกษาหาคาอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบ (Ambient Temperature)เวลา 8.00 น. อณหภมภายนอกมคา 24.40±3.51 ความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) เมอเทยบกบโรงเรอนปกต ซงมคาเทากบ 24.53±3.27 และโรงเรอนดดแปลง ซงมคาเทากบ 24.13±3.35ตามล าดบ และพบวาคาอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบ (Ambient Temperature) ทเวลา 14:00 น.อณหภมภายนอกมคา 37.26±3.67 มความแตกตางอยางมนยส าคญยงทางสถต (P<0.01) เมอเทยบกบโรงเรอนปกต ซงมคาเทากบ 33.84±3.36 และโรงเรอนดดแปลง ซงมคาเทากบ 32.70±2.23

และเมอทดสอบนยส าคญทางสถตพบวาอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบ(Ambient Temperature) ทเวลา 17:00 น.อณหภมภายนอกมคา 31.83±3.21 มความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) เมอเทยบกบโรงเรอนปกต ซงมคาเทากบ 31.52±3.11 และโรงเรอนดดแปลง ซงมคาเทากบ 30.95±3.19 ตามล าดบ มความหมายแตกตางกนอยางมนยส าคญยงทางสถต (P<0.01)

ค าส าคญ: การดดแปลงโรงเรอน, อณหภมสภาพแวดลอม และกระบอ

(3)

สารบญ

หนา กตตกรรมประกาศ 1 บทคดยอ 2 สารบญ 3 สารบญตาราง 4 สารบญภาพ 5 บทท 1 บทน า 1 บทท 2 ตรวจเอกสาร 6 บทท 3 อปกรณและวธการ 28 บทท 4 ผลการทดลอง 30 บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ 33 เอกสารอางอง 35 ภาคผนวก 40 ประวตผวจย 43

(4)

สารบญตาราง

ตารางท หนา

4.1 คาเฉลย± SD ของอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบ วดทเวลา 8:00 น., 14:00 น. และ 17:00 น. ภายใตหลงคาสองชนดดแปลงหลงคาปกตและอณหภมภายนอกโรงเรอน

30

4.2 ผลการวเคราะหคณคาทางโภชนะของอาหารขนและอาหารหยาบทใชในการทดลอง

32

(5)

สารบญภาพ

ภาพท หนา

4.1 กราฟอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบภายใตโรงเรอนทเวลา 8:00 น. 31 4.2 กราฟอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบภายใตโรงเรอนทเวลา 14.00 น. 31 4.3 กราฟอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบภายใตโรงเรอนทเวลา 17.00 น. 32

ภาคผนวกท

1

การจดการระบบโรงเรอนปกตของกระบอ

41 2 การจดการระบบโรงเรอนดดแปลงของกระบอ 41 3 ความเปนอยของกระบอ 42

บทท 1

บทน า ความส าคญและทมาของปญหา

กระบอเปนสตวเลยงทมความส าคญตอเศรษฐกจและสงคมของประเทศไทย ประเทศไทยมจ านวนกระบอทงประเทศคอนขางคงท หรอมการเพมจ านวนขนเพยงเลกนอย แมวาในปจจบนไดมการขยายการคนควาทางดานสรรวทยาไปอยางกวางขวางและอยางรวดเรว ปจจยตางๆ ทางดานสภาพแวดลอมยงมไดใหค าจ ากดความไวอยางแนนอน โดยเฉพาะอยางยงปจจยรวม ระหวางสภาพอากาศและชวภาคนนยงยงเขาใจกนนอยมาก ตวอยาง เชน อณหภมอากาศ เพยงอยางเดยวไมสามารถบงถงสภาพแวดลอมไดอยางชดเจน ถาไมกลาวถงความเรวลม ความชน และการแผรงส นอกจากนการปรบตวทางดานสรรวทยาโดยการเคลอนไหวทางเมแทบอลซม (metabolism) ทางรางกายโดย การออกแรง การหายใจ หรอการไหลเวยนโลหตเปนตน กยงไมเปนทเขาใจวาสงตางๆ เหลานมความสมพนธตอกนอยางไร

อญชล (2546) กระบอหรอควาย นบวาเปนสตวเลยงทมความส าคญตอระดบเกษตรกรรายยอย ในชนบทอยตลอดมาโดยนบวาเปนสวนหนงในระบบการผลตการเกษตรทมการเพาะ ปลกเปนรายไดหลก นานมาแลวทกระบอถกใชเปนแหลงแรงงานในการเกษตร การใชมลเปนปยและเมอมความจ าเปนกสามารถขายเปนรายไดอกทางหนง ดวย ในขณะเดยวกนสามารถใชผลพลอยไดในไรนาซงมราคาถกมาใชเปนอาหารกระบอ เลยงเพอเปลยนใหเปนเนอสตวทมราคาสงได จะสงเกต ไดวากระบอพนเมองและโคทเลยงดวยอาหารแบบเดยวกนและอย ในสภาพแวดลอมเดยวกนนน โคจะมรางกายผอมในขณะทกระบอยงคงสภาพเดม ซงอาจเนองจากความแตกตางทางดานสณฐานวทยาสรระวทยา และการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมท าใหกระบอมความแตกตางจากโคและเออ ประโยชนในการน าเอาสารอาหารไปเปลยนแปลงเปนเนอไดดกวาโค อยางไรกตามจากขอเทจจรงซงเปนทยอมรบกนทวไปวาการเลยงกระบอ ของเกษตรไดถกละเลยจากภาครฐ และแมกระทงเกษตรกรเองกนยมและหนไปเลยงสตวพนธตางประเทศ การเลยงกระบอของเกษตรกรยงเปนไปแบบพนบานไมมระบบการผลตในเชงธรกจ ทงนอาจเนองจากการมองขามความส าคญดงกลาวซงอาจจะเกยวของกบ ลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรเองดวย

ประสบ (2520) ในสมยกอนประเทศไทยมการเลยงกระบอกนเปนจ านวนมากโดยเฉพาะใน ภาคอสาน สวนใหญจะเลยงไวเพอใชงานและเพอน าเนอมาบรโภค แตหลง จากมเครองจกรเครองกลเขามาแทนท จ านวนกระบอในประเทศไทยกลดลงไปมาก บางจงหวดแทบจะไมมกระบอใหเหนเลย ปจจบนนน ามนมราคาแพงมาก จงท าใหเกษตรกรบางรายหนกลบไปใชกระบอเปนแรงงานในไรนา

2

แทนเครองจกร มากขน บางหมบานโดยเฉพาะในภาคอสานหนกลบมาใชกระบอเปนแรงงานในการท านา ผลพลอยไดกคอ ไดเนอกระบอมาบรโภค การจดการเลยงดกระบอไมยง ยากเหมอนโค เนองจากกระบอเลยงงาย ทนโรค กนอาหารไดเกอบทกชนด การเลยงกระบอจงเปนอกแนวทางหนงทเกษตรกรควรใหความสนใจ

กรมปศสตว (2557) ปญหาการเลยง กระบอ หรอควายของเกษตรกร เกษตรกรไมสนใจแมกระบอทเลยงวาจะ ไดรบผสมพนธหรอไมเนองจากเกษตรกรเลยงกระบอรายละไมกแม การเลยงพอกระบอไวเพอใชผสมพนธในฝงของตนเองมภาระคอนขางมากจง ไมเลยงไวแตจะปลอยกระบอไปเลยงรวมกนอยตามทงนาหลงเกบเกยว หรอทวางเพอใชประโยชนสาธารณะ เมอกระบอเปนสดกจะผสมกระบอทเลยงปลอยอยในฝง ซงกระบอเพศผดงกลาวมกจะมขนาดเลกและแพรกระจายลกษณะทไมตองการ กระจายไปในฝงผสมพนธ การทกระบอมขนาดและน าหนกเมอโตเตมทลดลง อตราการตกลกต าเนองจากปญหาการผสมพนธและการไมใหความสนใจเทาทควร ของเกษตรกรเองมาเปนเวลานาน เชนการปลอยใหกระบอพอลกผสมกนเองจนท าใหเกดเลอดชดหรอการตอนกระบอ เพศผตวใหญเพอใหงายตอการดและการขายไดราคาโดยไมมการคดเลอกกระบอตวใหญหรอโตเรวเกบไวเปน พอ-แมพนธ ท าใหผลผลตกระบอไมเพยงพอตอการบรโภค

ปญหาอกประการหนงคอการลดจ านวนลง อยางรวดเรวของประชากรกระบอในประเทศ ซงจากสถตของกรมปศสตว ในชวงระยะเวลา 10 ปทผานมาจนถงปจจบน ซงจากสถตของกรมปศสตว ในชวงระยะเวลา 2.3 ลานตว (กรมปศสตว,2540) โดยมอตราการลดจ านวนลดจ านวนลงของกระบอรอยละ 2.94 ตอป (ศกดสงวน,2540) สาเหตส าคญเนองมาจากระบอถกน าไปฆาเพอการบรโภคมากกวาการผลต การฆากระบอเพอบรโภคเนออยางผดกฎหมาย มการน ากระบอเพศเมยและกระบอทองสงเขาโรงฆาช าแหละซาก จะเหนไดวาจ านวนกระบอทสงเขาโรงฆาสตวอยางถกกฎหมาย มจ านวนเพมมากขนทกป เกษตรกรรายยอยเลกเลยงกระบอเพอใชแรงโดยการน าเอารถไถนาขนาดเลกมาใชงานแทน การขาดแคลนแรงงานเลยงกระบอหรอไมมทดนทจะเลยงกระบอ นอกจากนปญหาลกกระบอในฝงของเกษตรกรมอตราการตายกอนหยานมสงมาก ประมาณ 20-30 % ตายจากโรคพยาธภายใน เกษตรกรไมสนใจในดานสขภาพของกระบอ เชนไมมการท าวคซนปองกนโรคระบาดตาง ๆ เปนตน ซงปญหาดงกลาวเหลานยงไมไดรบการแกไขอยางจรงจงและตอเนองในสวนของการพฒนาดวนวชาการการเลยงและปรบปรงพนธกระบอซงเปน หนาทของภาครฐกไม ไดรบความสนใจเทาทควร โดยเฉพาะอยางยงการศกษาคนควาวจยทางวชาการซงไดมการด าเนนการมา มากและเปนเวลานานพอสมควร แตการน าผลงานไปถายทอดและพฒนาการเลยงกระบอใหแกเกษตรกรกยงไมมรป แบบทแนนอน ถกตองและชดเจน เกษตรกรรายยอยจะขาดแคลนกระบอทจะใชแรงงาน ในการท าไรนา และผลตลก เกษตรกรสวนใหญไมเหนความส าคญและตระหนกในปญหาทเกดขน เพราะการเลยงสวนใหญเปนการเลยงแบบหลงบาน ไมมการลงทน การเลยงกระบอทใหผลผลตต าไมสามารถจะ

3

มองเหนผลรายแรงในเวลาอนใกล ได แตผลเสยหายจะเกดขนทละนอยไมรตว และเมอมผลผลตต ากเลกเลยงไปเลย

ในดานการสงเสรมการเลยงกระบอ ทภาครฐด าเนนการ คอนขางจะไดรบความสนใจจากเกษตรกรนอยมาก ทงนเนองจากเกษตรกรไมเหนคณคาของกระบออยางชดเจนจงไมใหความ ส าคญแกกระบอเทาทควร มการใชประโยชนในสวนของการใชแรงงานกระบออยบางแตกนอยลงอยางเหน ไดชดเกษตรกรสวนใหญกลบเปลยนไปใชแรงงานจากเครองจกรแทน กระบอของเกษตรกรสวนใหญจงถกปลอยปละละเลยในดานการเลยงด ปลอยใหหากนเอง ตามทงหญาสาธารณะ หรอเดนกนหญาตามธรรมชาตขางทาง ดวยเหตนจงท าใหงานทางดานสงเสรมและพฒนาการเลยงกระบอของภาครฐจง ไมคอยประสบผลส าเรจเทาทควร

McDowell (1972) รายงานวาอณหภมวกฤตซงไดรบอทธพลจากอณหภมสภาพแวดลอมในสภาพอณหภมสภาพแวดลอมต ากวาอณหภมวกฤตต าท าใหรางกายสรางความรอนเพมขนและตองการพลงงานเพมขน และเมออณหภมสภาพแวดลอมสงกวาอณหภมวกฤตสงท าใหรางกายสรางความรอนมากขนและตองการพลงงานลดลง รางกายตองการพลงงานเพอการบ ารงรกษา (maintenance requirement) แตกตางกนไป จงท าใหเกดความเปลยนแปลงในประสทธภาพการเปลยนอาหาร ในสภาพอณหภมสภาพแวดลอมสง (Hahn,1970) และสภาพอณหภมสภาพแวดลอมต า อณหภมสภาพแวดลอมสงเปนปจจยหนงทมสวนกบการรกษาอณหภมรางกาย ใหอยในระดบปกต การลดปรมาณอาหารทกนเขาไปจงเปนประโยชนตอสตวทอยในสภาพรอนเครยด การลดระดบการสรางความรอนภายในรางกายดวยการลดการกนอาหาร แตขณะเดยวกนกตองการพลงงานเพมเพอใชควบคมอณหภมรางกายประกอบกบการเปลยนแปลงทางสภาพของฮอรโมนนน จงท าใหสตวไมสามารถเจรญเตบโตไดเตมขดความสามารถตามศกยภาพของการเจรญเตบโตส าหรบสตว ในสายพนธนนๆ (Young และคณะ, 1998)แมวาจะมการรายงานวธการตางๆ ทชวยลดความเครยดเนองจากความรอนหลากหลายวธการ (Flamenbaum, 1986 ; Roman-Ponce,1977 ; Thatcher,1974 ; Thatcher,1978 และ Wise,1988) ยกตวอยางการใช shade เพอใหเปนวธการทคมคาตอการลงทนทสดและสามารถจดหาไดสะดวก ซงการใช Shade สามารถชวยลดอณหภมสงของสภาพอากาศและลดอณหภมทวารหนก, ลดอตราการหายใจและสามารถเพมผลผลตน านมและเพมอตราการผสมตดได (Roman-Ponce,1977 and Thatcher,1978) ดงนนภายใตการจดการดดแปลงโรงเรอนเพอลดความเครยดเนองจากความรอนจงมความจ าเปนตองศกษาเพออธบายถงผลของการลดอณหภมจากการใชวสดและวธการทเหมาะสมโดยการดดแปลงหลงคาสองชนเพอลดอณหภม ภายใตหลงคาโรงเรอน ในสภาพการเลยงในสภาวะอากาศรอนชนของประเทศไทยเพอการผลตกระบอในฤดรอนไดอยางเหมาะสมมประสทธภาพสงสด

4

เปาหมายของโครงการวจยนคอการศกษาผลของอณหภมสภาพแวดลอมกบการเลยงกระบอภายใตการดดแปลงโรงเรอน ผลทไดจากการศกษาในโครงการวจยนจะน ามาซงองคความรใหมสามารถระบความสมพนธของตวแปรทศกษาและรายงานผลการวจยในถงการเพมขนของศกยภาพตางๆ ของรางกายสตวในการด ารงชวต

เพอศกษาการดดแปลงโรงเรอนหลงคาสองชนของอณหภมสภาพแวดลอมและสามารถลดอณหภมจากความรอนและเพมผลผลตไดอยางประสทธภาพ เปนประโยชนตอรางกายสตวในการใหผลผลตในระยะยาวสงผลดของสขภาพกระบอ และการใหผลผลต ในการท าใหระบบสรรวทยาตางๆ ของรางกายสตวมการพฒนาทงระบบ โดยความรจากการศกษานจะเปนแนวทางในการน าไปใชพฒนาประสทธภาพการเลยงกระบอในภาคเกษตรกรรมตอไป ผลสดทายทจะไดคอการดดแปลงโรงเรอนและวธการทเหมาะสมกบการเลยงกระบอในเขตรอนชน วตถประสงคของการศกษา

1. เพอศกษาผลของอณหภมภายใตการดดแปลงของโรงเรอนทมผลตอกระบอ 2. เพอศกษาผลของอณหภมสภาพแวดลอมทวไปของกระบอ 3. เพอน าขอมลทไดน าไปใชประโยชนในการเผยแพรตอผสนใจตอไป

ประโยชนทคาดวาจะได

1. เพอทราบถงผลของอณหภมสภาพแวดลอมทวไปของการเลยงกระบอในเขตรอนชน 2. เพอทราบถงผลของอณหภมในการดดแปลงของโรงเรอน 3. เพอทราบถงประโยชนและความส าคญของการเลยงกระบอ

5

ขอบเขตการทดลอง

ศกษาผลของอณหภมสภาพแวดลอมภายใตการดดแปลงโรงเรอนกระบอ (Ambient Temperature) การทดลองประกอบดวยกระบอกระบอเพศเมย 10 ตว เลยงในโรงเรอนเปด มบรเวณส าหรบเดน และมปลกในการระบายความรอน โดยท าการทดลองแบบ T-test ตดตงอปกรณตรวจสอบสภาพอากาศทงภายในและภายนอกโรงเรอน ประกอบไปดวย Dry Blub and Wet Blub และตดตงอปกรณในการวดการแผรงสของแสงแบบสากล Black Globe Temperature และท าการเกบขอมลอยางตอเนอง

บทท 2

ตรวจเอกสาร

“ควาย” หรอภาษาทางการวา “กระบอ” จดอยในไฟลมสตวมแกนสนหลง (Chordata) ชนสตวเลยงลกดวยนม (Mammalia) เปนสตวเลยงทใกลชดกบงานเกษตรกรรมของประเทศแถบเอเชยมาก (กรมปศสตว,2546) เพราะชาวนานยมเลยงควายเปนแรงงานเพอไวไถนา บางกใชควายเปนพาหนะเขาไปท าไรท านา บางกฆาควายกนเนอเปนอาหาร ควายจงมประโยชนหลายประการ ปจจบนมการใชงานควายนอยลง

ควายเปนสตวมสขา เทาเปนกบ ตวขนาดใกลเคยงกบววโตเตมวยเมออายระหวาง 5 -8 ป น าหนกตวผโตเตมวยโดยเฉลย 520-560 กโลกรม ตวเมยเฉลยประมาณ 360-440 กโลกรม ตวผจะใหญกวาตวเมยเลกนอย มผวสเทาถงด า (บางตวมสชมพ เรยกวา ควายเผอก) มเขาเปนลกษณะเดนเฉพาะตว ปลายเขาโคงเปนวงคลายพระจนทรเสยว

ควายเปนสตวเลยงลกดวยนม ลกควายจะกนนมแมจนอายประมาณ 1 ป 6 เดอน ควายจะเจรญเตบโตใชแรงงานไดระหวางอาย 2.5-3 ป ชวงทใชงานไดเตมท คอระหวางอาย 6-9 ป ควายแตละตวจะใชงานไดจนอายยางเขา 20 ป อายควายโดยทวไปเฉลยประมาณ 25 ป (กรมปศสตว,2546)

สายพนธของกระบอ

กระบอ สามารถแยกไดเปน 2 กลม คอ กระบอปา และกระบอบาน ส าหรบกระบอบานกแบงไดเปน 2 ชนด คอ กระบอปลก (Swamp buffalo) และกระบอแมน า (River buffalo) กระบอทงสองชนดจดอยในวงศตระกลและสายพนธเดยวกน คอ Bubalus Bubalis แตกมความแตกตางกนทางสรระวทยา รปราง และผลผลตตางๆ อยางเหนไดชดเจน จากการศกษาทางดานชวโมเลกลพบวา กระบอปลกมจ านวนโครโมโซม 24 ค สวนกระบอแมน าจะมจ านวนโครโมโซม 25 ค และสามารถผสมขามพนธระหวางกนไดซง ผดง (2522) และ ประสบ (2531) ไดจ าแนกกลมของกระบอไวดงน

1.กระบอปลก กระบอปลก (Swamp buffalo) เปนสตวทมถนฐานอยในประเทศตางๆ ทางตะวนออกไกล

ซงไดแก ประเทศไทย ฟลปปนส มาเลเซย อนโดนเซย เวยดนาม พมา จนตอนใต กมพชา และลาว เปนตน ในสมยกอนเกษตรกรจะเลยงไวเพอใชแรงงานในไรนา ใชบรรทกสงของและลากจง เมอกระบออายมากขนกจะสงเขาโรงฆาเพอใชเนอเปนอาหาร ส าหรบประเทศไทย กระบอพนเมองจะเปน

7

กระบอปลก อาจจะเปนเพราะวาลกษณะทวไปของกระบอชนดนจะชอบนอนแชปลก ชอบลงน าเมอมอากาศรอน มรปรางล าสน ล าตวหนาลก ทองใหญ หวยาวแคบ เขามลกษณะแบนโคงไปขางหลง หนาสน หนาผากแบนราบ ตานนเดนชด ชวงระหวางรจมกทงสองขางกวาง คอยาว และบรเวณใตคอจะมบงคอซงมขนขาวเปนรปตวว (Chevron) หวไหลและอกนนเหนไดชดเจน ผวหนงมสเทาเขมเกอบด า ทเปนสขาวเผอกกมอยบางเหนไดทวไปและจดจ าแนกกระบอไทย ตามรปรางลกษณะ การเรยกชอ และถนทอย ซงแตกตางกนออกไป ดงน

1.1. กระบอทย อยในแถบจงหวดล าพน ล าปาง และอตรดตถ มผวหนงสด า ขนหนาสด า หวยาว ตวเมยคอยาว และลก ในตวเมยจะมเตานมใหญกวาชนดอนๆ สงประมาณ 140 ซม. น าหนกตวประมาณ 450 กก. 1.2. กระบอแขม อยในแถบจงหวดล าพน และล าปาง กระบอแขมทจงหวดล าปางจะมขนาดเลกกวาในจงหวดล าพน กระบอชนดนมขนาดเลก น าหนกตวประมาณ 350 กก.มกชอบหากนใบไม หนงและขนมสเทา หว คอ และล าตวสนกวากระบอทย สงประมาณ 130 ซม. 1.3. กระบอจาม อยทจงหวดล าปาง มลกษณะเหมอนกระบอทย ผวหนงสด า ขนหนาสด า หวยาว แตตวเลกกวากระบอทย 1.4. กระบอประ อยทอ าเภอลาดยาว จงหวดนครสวรรค คาดวาเปนกระบอทตอนมาจากอ าเภอแมสอด จงหวดตาก มขนาดเลก ไมคอยมกลามเนอ ตนเลก น าหนกประมาณ 300-450 กก. และมลกษณะคอนขางเปรยวมาก 1.5. กระบอมะรด เดมเปนกระบอพมา เขามายงประเทศไทยทางจงหวดประจวบครขนธ ลกษณะเหมอนกระบอทางภาคกลางสวนใหญ แตมขนาดเลก รปรางไดสดสวน แขงแรง ขาตรง สคล า ขนยาวกวากระบอชนดอน ตวผหนกประมาณ 325-350 กก. ตวเมยหนกประมาณ 300 กก. 1.6. กระบอต (กระบอท) อยทางภาคตะวนออกของประเทศไทย เปนกระบอทมกระดกขาใหญ เขากาง มโครงกระดกใหญ 1.7. กระบอน าวา อยทจงหวดนาน มลกษณะเชนเดยวกบกระบอทย แตมขนาดใหญมาก เกอบ 1 ตน 1.8. กระบอในภาคกลาง อยในจงหวดอทยธาน คาดวาอพยพมาจากหลายท ทงภาคอสานและกระบอทยทางภาคเหนอ สงประมาณ 135-145 ซม. หนกประมาณ 700-750 กก. 1.9. กระบอแกลบ อยแถบอ าเภอกยบร จงหวดประจวบครขนธ ลกษณะเหมอนกระบอทางภาคกลางแตตวเลกกวา น าหนกประมาณ 300-400 กก. 1.10. กระบอจอน อยทางภาคใตของประเทศไทย ในอ าเภอควนขนน จงหวดพทลง คลายกระบอแกลบ มขนาดเลก หเลก น าหนกประมาณ 300 กก.

8

2.กระบอแมน า กระบอแมน า (River buffalo) พบมากในประเทศอนเดย ปากสถาน บงคลาเทศ อยปต

ประเทศในยโรปตอนใตและยโรปตะวนออก เปนกระบอทใหนมมากและมลกษณะเปนกระบอนม เลยงไวเพอรดนม กระบอแมน าจะมหลายสายพนธ เชน พนธมราห พนธนลราว พนธเมซาน พนธเซอต และพนธเมดเตอเรเนยน เปนตน กระบอประเภทนจะมขนาดใหญรปรางแขงแรง ลกษณะทวไป มผวหนงสด า หวสน หนาผากนน เขาสนและบดมวนงอ สวนล าตวจะลกมาก ประเทศไทยเคยน าเขากระบอพนธมราหโดยกรมปศสตวเมอป พ.ศ. 2521 จ านวน 90 แม จากประเทศอนเดย มาเลยงเพอศกษาทางดานแนวทางการเพมผลผลตน านมทสถานบ ารงพนธสตวหนองกวาง จ.ราชบร ในขณะนน และมการผสมขามพนธกบกระบอปลกไทย แตดวยเหตผลทางดานนโยบายและกระแสการอนรกษสายพนธกระบอไทย จงไดหยดการด าเนนการลง แตในปจจบนยงคงมการเลยงอยบางโดยเอกชนไมกรายในแถบภาคกลาง และภาคตะวนออก ในสวนของกรมปศสตวเองมการเลยงกระบอพนธเมซานาหรอเมซาน ซงรฐบาลอนเดยไดนอมเกลาถวายพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จ านวน 50 แม เมอป พ.ศ. 2542 ปจจบนท าการเลยงเพอศกษาวจยอยท สถานวจยทดสอบพนธสตวบรรมย จ.บรรมย เพอศกษาวจยเกยวกบปรมาณและองคประกอบของน านมกระบอเมซาน และการผลตชสและมแผนทจะด าเนนการโครงการวจยตอเนองเกยวกบการแปรรปผลตภณฑนมกระบอเมซาน เชน ชส โยเกรตและนมเปรยว พรอมท าการศกษาเกยวกบระบบการตลาดของนมกระบอในประเทศไทย และสงเสรมใหเปนอาชพกบเกษตรกรตอไป

3.กระบอลกผสม กระบอลกผสม (Crossbred buffalo) เปนการผสมขามสายพนธระหวางกระบอปลกและ

กระบอแมน า ลกผสมทไดมลกษณะของทงสองพนธผสมกน คอ เขาไมมวนขดมากเหมอนพนธแท แตโคงออกขางและชขนบน หรอบดเลกนอย ผวหนงมจดสด า(dark pigmentation) หวมลกษณะไปทางกระบอแมน า แตหนาผากไมนนเดนมาก เตานมเจรญดกวากระบอปลก ใชงานไดดเชนเดยวกบกระบอไทย ตวผหนกประมาณ 730-800 ก.ก. ตวเมยหนกประมาณ 630-650 ก.ก. จ านวนโครโมโซมเทากบ 2n=49 ในชวท 1(F-1) สวนในชวท 2 และชวตอๆไป จะมตงแต 2n=48 หรอ 2n=49 หรอ 2n=50 ระบบการสบพนธปกตเหมอนกระบอพนธแททวไป

9

หลกการเลยงกระบอทวไป

1.โรงเรอน (คอกกระบอ) ในอดตเกษตรกรสวนมากมกนยมใหกระบออยใตถนบาน เนองจากปญหาทางดานโจรผราย แตในปจจบนจะไมคอยพบเหนกนมากเทาใดนก การปลกสรางเปนโรงเรอนถาวรไมคอยพถพถนเหมอนกบในโค แตถาเลยงกระบอเปนจ านวนมากกควรจะสรางคอกใหอยเปนสวนสดตางหาก โรงเรอนควรจะเปนคอกรวมฝงมหลงคากนแดดฝน ควรมเนอทประมาณ 4-5 ตารางเมตรตอตว พนคอกควรจะเปนพนคอนกรตเพอความสะดวกในการท าความสะอาด ดานหน าควรมรางใสอาหาร พนคอกควรลาดเอยงไปทางดานหลง ซงมรองคอยรบสงโสโครกใหไหลลงไปรวมทบอหมกเพอใชเปนปยตอไป อางน าดมควรอยในลานขางนอกเรอนโรงเพอปองกนไมใหกระบอเขาไปนอนแช ซงอาจท าใหอางน าแตกช ารดไดงาย ตวคอกและบรเวณคอกควรจะอยในทสงสามารถระบายน าไดดเพอปองกนการตปลก และควรสรางใหหางจากบานพกอาศยพอประมาณเพอใหถกสขลกษณะและควรใหหางจากแหลงน าดมน าใชพอสมควรดวย (อญชล และคณะ,2549)

2. ระบบการยอยอาหารในกระบอ กระบอเปนสตวเคยวเอองซงมกระเพาะรวมประกอบดวย 4 สวนท าใหสามารถยอยอาหารหยาบไดโดยจลนทรยในกระเพาะชวยยอยเยอใยใหอยในรปทน าไปใชได เมอกระบอกนอาหารพวกหญาเขาไป จลนทรยในกระเพาะจะเจรญเตบโตและทวจ านวนในอาหารนนและจะยอยอาหารนนดวย เมออาหารผานไปตามกระเพาะสวนตางๆพวกจลนทรยนนจะถกยอยเปนอาหารโปรตนของกระบอไปดวย มรายงานสรปสอดคลองกนวา ปรมาณการกนไดและการยอยไดของอาหารหยาบในกระบอสงกวาในโค (Wanapat et al.,1994 และ Castillo,1981) ความสามารถในการใชไนโตรเจนไดดกวาโค โดยทกระบอมความสามารถในการกกเกบไนโตรเจนไดดกวาโค (Devandra,1985) และระดบแอมโมเนยในรเมนของกระบอมมากกวาของโคเมอไดรบอาหารหยาบคณภาพต าเหมอนกน เชน ฟางขาว ซงปรมาณแอมโมเนยทมากกวานท าใหปรมาณจลนทรยในกระบอปลกสงกวาโค (Suwanlee and Wanapat,1994) เมอกระบอกนอาหารเขาไปแลวกระเพาะสวนตางๆจะท าหนาทดงน

2.1 รเมน (Rumen) เปนกระเพาะแรกทใหญทสด ผนงดานในเปนขนๆ คลายผาข รว เปนกระเพาะสวนทใชเกบอาหารเมอกระบอกนเขาไป มรายงานวากระบอปลกมขนาดรเมนและระบบยอยอาหารทงหมดสงกวาในโค โดยความจของอาหารในรเมน (Digesta) ประมาณ 245-295 กรม/นน.ตว

2.2 เรตคลม (Reticulum) เปนกระเพาะทสอง ผนงภายในมขอบเปนตารางเหมอน รงผง เมอกระบอพกผอนมนจะเคยวเออง โดยการขยอกอาหารทกนเขาไปพกไวทรเมนขนมาเคยวอกครงแลวจงกลนลงมาไวทกระเพาะเรตคลมน จากนนอาหารจะถกหมกบดโดยเชอจลนทรยตอไปใน

10

กระเพาะทสาม มรายงานวาในกระบอมการเคยวเอองนานกวาโคทไดรบอาหารชนดเดยวกนและปรมาณเทากนประมาณ 40 % จงเปนสาเหตใหอาหารไหลผานระบบยอยอาหารไดเรวกวาโค

2.3 โอมาซม (Omasum) มลกษณะเปนกลบๆทชาวบานเรยกสามสบกลบ มหนาทหมกบดอาหารดวยเชอจลนทรยเพอใหอาหารเปอยยยตอไปอก

2.4 อะโบมาซม (Abomasum) เปนกระเพาะสดทาย เปนกระเพาะจรงมผนงดานในเรยบๆแบบกระเพาะสตวอนๆทวไป ในกระเพาะนจะมน ายอยตางๆหลงออกมาเพอยอยอาหารทผานมาจากโอมาซม ตวจลนทรยปะปนมากบอาหารกจะถกยอยดวย อาหารทถกยอยนจะผานไปยงล าไสเลกเพอดดซมไปยงสวนตางๆของรางกาย กากอาหารทดดซมไมได จะเลยตอไปยงล าไสใหญเพอรอการถายออกมาเปนมลตอไป

3. อาหารและการใหอาหารกระบอ อาหารทรางกายกระบอตองการ จ าแนกออกไดเปน 5 ประเภทหลกๆไดแก 3.1 พลงงาน ไดจากสารอาหารจ าพวกแปงหรอคารโบไฮเดรต เชน มนส าปะหลง

ขาวโพด ปลายขาว กากน าตาล และจากไขมน เชน ไขมนจากสตว และไขมนจากพช เปนตน 3.2 โปรตน มทงโปรตนจากพชและสตว เชน กากถวเหลอง กากถงลสง ปลาปน เลอด

ปน ฯลฯ เปนตน 3.3 แรธาต แรธาตทส าคญในกระบอมประมาณ 15 ชนด แบงเปน กลมแรธาตทกระบอ

ตองการมาก ไดแก แคลเซยม ฟอสฟอรส โซเดยม คลอรน แมกนเซยม ก ามะถน และโปตสเซยม กบกลมทกระบอตองการนอย ไดแก เหลก สงกะส ทองแดง แมงกานส โคบอลท ไอโอดน ซลเนยม และโมลบดนม

3.4 วตามน แบงเปนวตามนทละลายในไขมน มกพบในพชสดและบางครงตองเสรมใหกระบอ ไดแก วตามน เอ ด อ เค เปนตน สวนวตามนอกพวกคอวตามนทละลายในน า เชน วตามนบตางๆ ไดแก บ 1 บ 2 บ 6 และ บ 12 วตามนพวกนกระบอสามารถสรางขนเองไดจากแบคทเรยในกระเพาะ

3.5 น าเปนสงทขาดไมไดในสงมชวตทกชนด น าเปนสงจ าเปนในการเลยงกระบออยางมาก โดยปกตแลวกระบอทโตเตมท ประมาณ 400 – 500 กก. จะดมน าประมาณ 45 ลตร/ตว/วน ถาเปนกระบอทใหนมจะดมน ามากขนตามสวน น าดมควรมใหกนตลอดเวลาทคอก

สารอาหารหรอโภชนะทง 5 ประเภทน กระบอจะน าไปใชเพอใหเกดประโยชนกบรางกายในหลายๆลกษณะดวยกน ดงน

1. เพอการด ารงชพ ใหอยไดตามปกต เชน ตองการพลงงานเพอการหายใจ การสบฉดเลอด การสรางความอบอนใหกบรางกายและการเคลอนไหว กระบอตองการโปรตนเพอซอมแซมอวยวะสวนทสกหรอ เปนตน

11

2. เพอการเจรญเตบโต การสรางกลามเนอและการขนใหอวน เปนตน 3. เพอการสบพนธ ในกระบอพอพนธเพอตองการสารอาหารไปใชในการผลตน าเชอ สวนในแมพนธเอน าไปใชในการสรางลกในทอง 4. เพอการผลตน านม ในแมพนธ 5. เพอการใชแรงงาน เชน การลากเกวยน การไถนา เปนตน

ชนดของอาหารกระบอ

1.อาหารหยาบ เนองจากกระบอสามารถสงเคราะหโปรตนตางๆทจ าเปนขนใชเอง รวมทงวตามนบางชนด

ดวย ดงนนอาหารหลกของกระบอจงไดแก อาหารหยาบชนดตางๆ เชน หญาสด หญาแหง หญาหมก ฟางขาว และเศษเหลอจากผลผลตทางการเกษตรอนๆเชน ตนขาวโพด ยอดออย ใบมนส าปะหลงแหง ตนถวลสง ตนถวเหลอง ฯลฯ ในการเลยงกระบอทวๆไปแลวถาไมมเนอทส าหรบใหกระบอกนหญามากพอ เราอาจปลกหญาไวใหกระบอกน หญาทปลกมหลายชนดแลวแตความเหมาะสมในแตละทองถน พนธหญาทกรมปศสตวสงเสรมใหเกษตรกรทวไปปลกเลยงสตวไดแก หญารซ หญากนนสมวง หญาเนเปยร หญาขน หญาแพงโกลา และหญาอนๆ ทใหผลผลตสง เพอเพมคณคาทางอาหารของแปลงหญา ถาท าไดควรปลกพชจ าพวกถวปนกบหญาดวย เชน ถวฮามาตา ถวคาวาลเขต ถวเซนโตรซมา ถวซราโต ถวสไตโล กระถน แคฝรง ไมยราพ และอนๆ หากเลยงจ านวนนอยกอาจจะปลกหญาแบบสวนครวแลวตดมาใหกนหลงกลบเขาคอกตอนเยน (Wattanachant,1994)

2.หญาแหง หญาแหง ท าจากหญาทล าตนเลก สามารถตากแหงไดเรว เชนหญาขน หญาหญารซ หญา

กนนสมวง หญาโรด หญาแพงโกลา เปนตน การตดหญาและถวโดยทวไปควรตดใหเหลอล าตนสงจากพนดนประมาณ 1 คบ (6-7 นว) ถาตดสงเกนไปจะใหผลผลตนอย ตดต าเกนไปจะไดสวนของล าตนทแขงและยงกระทบกระเทอนตอตนพชมากเกนไป ท าใหพชตายหรอไมสามารถขยายพนธ ตองปลกใหมเปนเหตใหตองเสยคาใชจายเพมขนในฤดปลกปตอไป การท าหญาแหงท าไดสองวธคอการตากหรอผงแดดใหแหง และการใชเครองมอชวยท าใหแหง หญาแหงทดควรมความชนประมาณ 15 % เมอเกบไวจะไมเปนราหรอเกดความรอนจากการหมกซงอาจท าใหเกดไฟไหม จงควรตากพชไวประมาณ 2-3 แดด จะไดหญาแหงทมความชนพอด หลงจากนนกอดฟอนหรอมดเกบไวในโรงไวใหกระบอกนในฤดแลงเชนเดยวกบฟางขาว (Wattanachant,1994)

12

3.หญาหมกหรอพชหมก หญาหมกหรอพชหมก หมายถงพชอาหารสตวชนดตางๆ ทเกบรกษาไวในสภาพความชนสง

ในทไมมอากาศ การตดถาใชตนขาวโพด ขางฟาง ควรตดเมอพชตดเมลดออนๆ โดยยงมลกษณะเปนน านมอย เมอมเมลดดจะมน าสขาวในในเมลดแบบแปงละลายน า ถาปลอยใหแกล าตนจะมกากเพมขน ส าหรบหญาอนๆ ควรตดในระยะทหญาเรมออกดอก เมอตดแลวควรหนเปนชนๆ ขนาดยาวประมาณ 1 นว เมอน าลงถงหรอหลมตองอดย าใหแนนเพอไลอากาศออกใหหมดหรอเหลอนอย

จากนนควรใชพลาสตกคลมแลวหาวสดปดทบใหแนน เพอไมใหอากาศหรอน าฝนซมเขา หลงจากนน

ประมาณ 3-4 สปดาหกเปดใชไดหรอจะเกบไวใชแทนหญาสดในฤดแลง หญาหมกทมคณภาพดควรมสเขยวแกมเหลอง ไมมราขน มกลนหอมของกลนแอลกอฮอลปนบางๆ ไมใชกลนของพชเนา

(Wattanachant,1994) อาหารหลกของกระบอไดแกหญาและพชตางๆ แปลงหญาทปลกไวเลยงกระบอจะตองมเนอ

ทประมาณ 4-5 ไร/ตว ขนอยกบความอดมสมบรณของดนและชนดของหญาทปลก หากเปนแปลงหญาธรรมชาตจะตองใชมากกวาน ทงนเพราะกระบอทโตเตมทแลวน าหนกประมาณ 400-500 กก. จะกนหญาสดเฉลยประมาณวนละ 30-40 กก./วน

4.หญารซ หรอ หญาคองโก หญารซ หรอ หญาคองโก (Ruzi Grass) จดเปนหญาพนเมองของแอฟรกาทไทยน าเขามา

ปลกส าหรบเปนพชเลยงโค กระบอ โดยนยมปลกมากในภาคอสาน และภาคเหนอ เนองจากปลกงาย โตเรว และใหผลผลตตอไรสง รวมถงมคณคาทางดานอาหารสตวสงดวยเชนกน รายละเอยดเกยวกบหญารซมดงน (สารานกรมไทยส าหรบเยาวชนเลม 14,2533)

วงศ : Gramineae ชอวทยาศาสตร : Urochloa ruziziensis Crins ชอสามญ : 1. ruzi 2. Kenedy ruzi 3. Kennedy ruzi (ออสเตรเลย) 4. Congo signal (แอฟรกา) 5. Prostrate signal (เคนยา) ชอทองถน : หญารซ หรอ หญาคองโก ถนก าเนด : ทวปแอฟรกา

13

4.1. ประวตและการแพรกระจาย หญารซ/หญางคองโก มถนก าเนดอยในทวปแอฟรกาแถบประเทศคองโก ซงนยมใชเปน

อาหารเลยงโค ปจจบนแพรกระจายในทกประเทศในเขตรอน รวมถงประเทศไทยดวย หญารซ/หญาคองโก ถกน าเขามาปลกในประเทศไทยครงแรก เมอป พ.ศ. 2511ใน 2 แหง

คอ องคการสงเสรมกจการโคนมแหงประเทศไทย อ. มวกเหลก จ. สระบร และอกแหง คอ สถานพชอาหารสตวปากชอง ตอมา ป 2523 ศนยสงเสรมการขยายพนธสตว ไดน าหญารซจากประเทศไอเวอรโคสเขามาปลกเพมอก และกลายเปนพนธหญารซทนยมปลกมากในปจจบน ทงน กองอาหารสตว ไดด าเนนการปลกเพอผลตเมลดส าหรบสงเสรมใหประชาชนปลกมาตงแตป พ.ศ. 2525 และนยมปลกแพรหลายมาจนถงปจจบน โดยเฉพาะในภาคอสาน

4.2. ลกษณะทางพฤกษศาสตร 4.2.1 ล าตน หญารซ/หญาคองโก เปนพชอายหลายป มลกษณะล าตนทวไปคลาย

กบหญาขน แตใบจะเลก และดกกวา โดยหญารซมล าตนเปนเหงาใตดน และมล าตนอกสวนเจรญเหนอดน โดยล าตนเหนอดนจะแตกล าตนเปนกอ ความสงของล าตนประมาณ 150 -300 เซนตเมตร ล าตนมลกษณะทรงกลม เปนขอปลอง ขอปลองบรเวณโคนตนมรากแตกออก ผวล าตนเกลยง สมวงเขม และไมมขน

4.2.2 ใบ หญารซ/หญาคองโก เปนพชใบเลยงเดยวใบแทงออกบรเวณขอของล าตน ประกอบดวยกาบใบทคอนขางบาง คลายกระดาษทมขนปกคลม แผนกาบใบหมล าตน ยาวประมาณ 9-16 เซนตเมตร ตรงขอตอระหวางกาบใบกบแผนใบมลนใบเปนขนแขง ถดมาเปนแผนใบทมลกษณะเรยวยาว ปลายใบแหลม และมสเขยวใบตอง แผนใบมลกษณะแผกางออกแบนๆ ขนาดแผนใบกวาง 1-2 เซนตเมตร ยาว 20-30 เซนตเมตร แผนใบดานบน และดานลางมขนแขงปกคลมใบหญารซ

4.2.3 ดอกหญารซ/หญาคองโก ออกดอกเปนชอ 5-7 ชอ มแกนกลางชอเปนรป สามเหลยมมขนแขงปกคลม แตละชอดอกยอย ยาวประมาณ 4.5-6 เซนตเมตร ประกอบดวยดอกยอยทมลกษณะรปไขกลบ กวาง 2-2.5 มลลเมตร ยาว 5.5-6 มลลเมตร

4.3. ประโยชนหญารซ/หญาคองโก 4.3.1 หญารซนยมปลกเพอใชเปนอาหารเลยงโค กระบอ ล าตน และใบไมหยาบ

แขง เปนทชอบกนของโค กระบอ 4.3.2 ใชปลกเปนพชคลม โดยเฉพาะขอบบอทขดใหม

4.4. คณคาทางอาหารสตวหญารซ (อาย 45 วน จากน าหนกแหงท 17.38%) 4.4.1 CP 11.62% 4.4.2 EE 3.61%

14

4.4.3 เถา 10.1% 4.4.4 CF 28.75% 4.4.5 NDF 65.67% 4.4.6 ADF 37.69% 4.4.7 ADL 3.85%

4.5. คณสมบตหญารซส าหรบพชอาหารสตว 4.5.1 เปนหญาทมคณคาทางโภชนาการสง เหมาะส าหรบเลยงโค กระบอ 4.5.2 ล าตนและใบมลกษณะออนนม เนอล าตนไมแขงมาก ท าใหเปนทชอบกน

ของโค และกระบอ 4.5.3 ล าตนมเหงาสน สามารถเกบเกยวตนไดในระดบต า 4.5.4 ทนตอการเหยยบย า และแทะเลมของสตวไดด 4.5.5 ล าตนแตกกอ และเตบโตไดเรว สามารถใหผลผลตตอไรสง 4.5.6 ทนตอสภาพแหงแลงไดด แตไมทนตอสภาพน าขง 4.5.7 เตบโตไดดในทกสภาพดน 4.5.8 ทนตอดนตอดนเปรยว และดนเคมไดด 4.5.9 ไมคอยเกดโรค หรอ มแมลงศตรมากดกน

4.6. การปลกหญารซ 4.6.1 การเตรยมพนท แปลงปลกจะตองท าการไถกลบ และก าจดวชพชออกกอน 1

รอบ มระยะการตากดนไวนาน 7-14 วน โดยกอนไถใหหวานดวยปยคอก อตรา 2-3 ตน/ไร รวมกบปยสตร 15-15-15 ในปรมาณ 20 กโลกรม/ไร ทงน ควรไถกลบในชวงเดอนเมษายน เพอใหทนหวานเมลดในเดอนพฤษภาคม

4.6.2 ขนตอนการปลก หลงจากเตรยมแปลงจนไดระยะเวลาแลว ใหท าการหวาน เมลดลงแปลง พรอมไถหรอคราดกลบเมลด อตราเมลดทใชประมาณ 2 กโลกรม/ไร สวนการปลกดวยหนอจะปลกในระยะหาง 50×50 เซนตเมตร

4.6.3 การใหน า โดยทวไป เกษตรกรปลกในชวงตนฤดฝน และจะปลอยใหหญารซ เตบโตเอง โดยอาศยน าฝนจากธรรมชาตเปนหลก แตหากถงชวงฤดแลงทไมมฝนตกนาน กควรใหน าแกแปลงหญาเชนกน เพอปองกนไมใหเหงาแหงตาย

4.6.4 การใสปย การใสปยจะเรมใสตงแตเตรยมแปลง และหลงจากทเมลดงอก แลวประมาณ 1 เดอน ใหหวานปยคอก และปยเคมในอตรา 30 กโลกรม/ไร

15

4.6.5 การเกบแผนหญา หลงจากทหญารซเรมงอกหรอแทงตนใหมแลว 35-45 วน จงท าการตดเกบหญาได โดยควรตดหญาในระดบต า ใหเหลอโคนตนสงประมาณ 10 เซนตเมตร ทงน หญารซจะใหผลผลตน าหนกสด 10-18 ตน/ไร และผลผลตน าหนกแหงประมาณ 2-2.5 ตน/ไร

5.อาหารขน อาหารขน หมายถงอาหารทมความเขมขนทางโภชนะอยสง โดยเฉพาะโปรตน และม

เปอรเซนตเยอใยต า เมอสตวกนเขาไปสามารถยอยไดงาย ในการเลยงกระบอหากมหญาอดมสมบรณแลวโดยเฉพาะในชวงฤดฝนไมจ าเปนตองใหอาหารขนเลย นอกจากในกรณทกระบอสขภาพไมดหรอในภาวะทอาหารพชสดขาดแคลนมากเชนในฤดแลงจงควรใหเสรมบาง ยกเวนในกรณการเลยงขนในเชงธรกจ ซงการใหอาหารขนเสรมจะท าใหกระบอลดการกนหญาลง เมอเรมใหอาหารขนเสรมชวงแรกกระบออาจไมคอยชนกบอาหารจงไมคอยกน หลงจากทแนใจวากระบอเรมกนหมดจงคอยเพมปรมาณตามทตองการหากใหอาหารขนมากเกนไปจะท าใหกระบอยอยอาหารหยาบไดลดลง จ าแนกอาหารขนออกเปนดงน

5.1 อาหารขนชนดเดยว ไดแก ร า ปลายขาว ขาวโพดบด กากถวเหลอง กากถวลสง กากปาลม มนเสน ฯลฯ เปนตน

5.2 อาหารขนส าเรจรป ใชเลยงเสรมรวมกบอาหารหยาบ สามารถน ามาใชเลยงกระบอไดเลยโดยผเลยงไมจ าเปนตองน าวตถดบอยางอนมาผสมอกอาจอยในรปอาหารผงหรออดเมด สวนใหญประกอบดวย ร า ปลายขาวหรอขาวโพดบด กากถวเหลอง กากถวลสงหรอกากปาลม ปลาปน ใบกระถนปน วตามน และแรธาต

5.3 หวอาหาร เปนอาหารททประกอบดวยวตถดบทมอาหารโปรตนสงผสมกน เชน กากถวเหลอง กากถวลสง ปลาปน วตามน และแรธาต เมอผเลยงจะใชจะตองน าวตถดบอาหารอยางอนซงสวนใหญเปนวตถดบอาหารสตวทใหพลงงานสงทสามารถหาไดงายในทองถนมาผสมตามสดสวนทผผลตหวอาหารก าหนดไว จงจะไดคณคาอาหารตามทตองการ วตถดบทน ามาผสม เชน ร า ปลายขาว ขาวโพดบด มนเสน ฯลฯ เปนตน

5.4 อาหารส าเรจรป หรอ ท เอม อาร (TMR : Total Mixed Ration) เปนอาหารผสมระหวางอาหารหยาบและอาหารขน สามารถน าไปใชในการเลยงกระบอไดเลยโดยไมตองใหอาหารหยาบ เชนหญาสดอก เหมาะส าหรบฟารมทหาอาหารหยาบยาก

16

โรคและพยาธทส าคญในกระบอ

ปญหาเรองโรคตดตอในกระบอ มความแตกตางกนในแตละประเทศ แตละทองถน ส าหรบในประเทศไทยนน มโรคตดตอทส าคญทเปนปญหาในกระบอไดแก โรคปากและเทาเปอย (Foot and mouth disease) โรคคอบวม (Hemorrhagic septicemia) โรคแทงตดตอ (Brucellosis) โรควณโรค (Tuberculosis) นอกจากนมโรคทนานๆจะเกดขนครงหนง ไดแก โรคแอนแทรกหรอกาล (Anthrax) และมโรคทหมดไปจากประเทศไทยแลว แตในแถบประเทศเพอนบานยงพบเหนอย คอ โรคลงแดง (Rinderpest) ซงโรคตดตอเหลาน สามารถปองกนไดโดยการฉดวคซน (ประสบ,2531)

ปญหาเรองโรคพยาธนบวาเปนปญหาหลกทส าคญซงมกจะท าใหเกดความสญเสยทางเศรษฐกจอยางมากประการหนง จากสภาพการเลยงดตามสภาพเกษตรกรในชนบท ในปหนงๆมลกกระบอตายเพราะพยาธเปนจ านวนมาก พยาธทส าคญไดแก พยาธตวกลม ซงสามารถตดตอมาจากน านมแมได และมกท าใหลกกระบอซบผอม จนถงตายได วธปองกนและก าจดพยาธ คอการใหยาถาย ซงในปจจบนมใชกนหลายชนดทงกนและฉด ส าหรบในกระบอทโต พยาธทส าคญ คอพยาธใบไมในตบ โดยมากพบในกระบอทมอายมากกวา 1 ป ขนไป ทเลยงอยในทองทใกลหนองบง หรอในทลมทมน าขงตลอดป เนองจากพยาธตวนมวงจรชวตทตวออนตองผานหอยชนดหนง แลวไปเจรญเตบโตเปนตวแกในตบ หรอทอน าด ท าใหตบเสยหาย หรอทอน าดอดตน การปองกนและรกษาโรคพยาธใบไมในตบ ตองใชยาเฉพาะทใชก าจดพยาธน และควบคมการแพรกระจายโดยการก าจดหอยทเปนพาหะของพยาธนดวย

นอกจากโรคพยาธภายในแลว ยงมพยาธภายนอกทเปนปญหากบการเลยงกระบอของบานเรา คอ พยาธในตา ซงท าใหเกดการระคายเคองกบตา ตาอกเสบตลอดเวลา และถามจ านวนมากๆอาจท าใหตาบอดได พยาธชนดนมแมลงเปนตวน า การก าจดพยาธนโดยใชยาเฉพาะ หยอดตา และหมนปองกนแมลงตอมตา โรคเรอนทผวหนงกระบอ เปนอกปญหาหนงทเกดกบกระบอทวไปทกขนาด สวนใหญมกเกดในฤดแลง ทกระบอไมไดนอนแชปลก หรออาบน า ท าใหเกดการคนและมกถสวนทคนกบตนไม หรอเสาคอก จนบางทเกดเปนแผลอกเสบ ตกสะเกด ถาเปนระยะเวลานานๆจะท าใหหนงหนาขนและขรขระ สาเหตเกดจาก พยาธทมชอ Sarcoptis spp. ส าหรบการรกษาและการก าจด

พยาธนใชยารกษา โดยทาทผวหนง เชน ยาดลดรน เปนตน นอกจากโรคดงกลาวนแลว ยงมโรคอนท

เกดขนเฉพาะบางชวงฤดกาล หรอบางทองท และบางโรคยงไมสามารถสรปสาเหตทแนชดได เชน โรคหรออาการทเนองจากขาดสารอาหาร หรอแรธาตบางชนด หรออาการทเกดจากการกนพชมพษ เชน ใบมนส าปะหลง โรคขากะเผลกทยงหาสาเหตทชดเจนไมได รวมทงโรคทเกยวของกบการสบพนธดวย เชน มดลกทะลก รกคาง เตานมอกเสบ ไขน านม สะดออกเสบในลกทเกดใหม เปนตน

17

สาเหตของการเกดโรคในกระบอ

เกดขนไดจากหลายสาเหต ไดแก 1. เกดจากการตดเชอโรคตางๆ เชน แบคทเรย ไวรส เชอรา 2. เกดจากการขาดสารอาหาร หรอไดรบสารอาหารไมเพยงพอ 3. เกดจากการไดรบสารพษจากภายนอก รวมทงยาฆาแมลงตางๆ 4. เกดจากโรคทางพนธกรรมทถายทอดจากพอแม 5. เกดจากอบตเหต จนไดรบบาดเจบ 6. เกดจากความผดปกตของอวยวะตางๆ

ขอปฏบตในการปองกนโรค

การปลอยใหกระบอเปนโรคนอกจากจะสนเปลองคาใชจาย และเสยเวลาหรออาจรกษาไมหายแลวยงอาจสามารถตดตอไปยงสตวตวอนไดอก ดงนนจงควรปฏบตดงตอไปน (ประสบ,2531)

1. การน ากระบอใหมเขามาในฝง ตองแยกและกกเลยงตางหากประมาณ 2 สปดาห จนกวาจะแนใจวาไมเปนโรค แลวท าการถายพยาธและฉดวคซนกอนน าไปรวมกบฝงเดม 2. แยกกระบอทปวยออกจากฝง วธนจะประหยดและไดผลด ผเลยงจะตองหมนสงเกตอาการผดปกต หรออาการปวยตงแตระยะเรมแรก เพอจะไดแยกสตวทปวยออกมารกษาไดทน และถามอาการปวยมากกวา 2 ตวในระยะเวลาใกลเคยงกนและมอาการเหมอนกน ใหสงสยวาอาจเปนโรคระบาดใหรบตามสตวแพทยมาชวยท าการปองกนไมใหการระบาดลกลาม 3. กระบอทตายโดยไมทราบสาเหต หรอเปนโรคระบาดควรตามสตวแพทยมาชวยตรวจด เพราะอาจเปนโรคตดตอถงคนได ถาเปนโรคระบาดควรเผาหรอฝงซากใหลก โรยดวยปนขาวหรอยาฆาเชอ ซากควรอยลกกวาผวดนไมนอยกวา 1 เมตร 4. ก าจดและท าลายสตวทเปนโรคตดตอรายแรง ควรมการตรวจทดสอบโรคเปนประจ า เชน วณโรค โรคบลเซลโลซส(แทงตดตอ) เพอปองกนไมใหโรคตดตอไปยงสตวอน

18

การตดตอหรอระบาดของโรค

1. ตดตอโดยตรงระหวางตวปวยและตวทปกต เชน หายใจรด การเลย การสมผส 2. ตดตอทางอปกรณเครองใช หรอคนเปนพาหะ 3. แมลงหรอสตวอนเปนพาหะ เชน เหบ เหลอบ นก หน แมลง 4. ตดตอจากดน เชอโรคบางชนดเมอเปนแลว จะคงทนอยในดนนานหลายป เชน บาดทะยก

แอนแทรกซ 5. ตดตอโดยปนมากบน าและอาหาร 6. ตดตอโดยทางอากาศหรอลมหายใจ โดยการไอหรอจามออกมาจากสตวปวย แลวเชอปน

ไปกบอากาศหรอฝนละออง การปองกนและก าจดโรค

1. ฉดวคซนปองกนโรคแทงตดตอในลกกระบอเพศเมย อาย 3 – 8 เดอน แลวเจาะรทใบหดานขวาเปนสญลกษณไว 2. ฉดวคซนปองกนโรคปากและเทาเปอย เมอกระบออาย 6 เดอน และท าการฉดซ าทกๆ 6 เดอน 3. ฉดวคซนปองกนโรคคอบวม เมอกระบออาย 6 เดอน และท าการฉดซ าทกๆ 6 เดอน 4. ตรวจสอบโรคแทงตดตอและวณโรค เปนประจ าทกป 5. ในลกกระบอ ควรถายพยาธตวกลม 2 - 3 ครง หางกน 2 สปดาห ถายครงแรกเมออาย 3 สปดาห 6. กระบอทเลยงอยในบรเวณทลมใกลหนองน า ควรฉดยาก าจดพยาธใบไมในตบทก 0.5 – 1 ป 7. ก าจดพยาธในกระเพาะและล าไส ปละครง 8. ก าจดพยาธทผวหนง (โรคเรอน) เปนครงคราวตามความจ าเปน

19

การเลยงกระบอในเขตรอน จรญ (2527) กลาววา ความส าคญของกระบอไทย ประเทศไทย เปนประเทศเกษตรกรรมทตงอยในเขตรอนชน ประชากรสวนมากมอาชพท าการเกษตร มพนทถอครองนอย สวนมากท าการเกษตรผสมผสานปลกพช-เลยงสตวบนพนฐานของการใชทรพยากรธรรมชาตทมอยในทองถนมาใชใหเกดประโยชนไดแก ดน อากาศ น า พนธพช พนธสตวทองถน ประเทศไทยมท าเลเหมาะแกการปลกขาวชาวนาไทยไดเรยนรการพงพาปจจยการผลตทเปนทรพยากรในทองถนมาใชประโยชนเพอการด ารงชพ เชนการน ากระบอมาใชประโยชนรวมกบการปลกขาวทกขนตอน จนเกดวถชวตวฒนธรรมตางๆทงดงาม ใหคนอยอยางเกอกลกบธรรมชาต เพอใหใชประโยชนไดยงยน จนกอ เกดเปนภมปญญาในการจดการตางๆมากมาย ขอไดเปรยบของการเลยงกระบอ

1. เลยงงาย ลงทนต า ไมตองพงพาเทคโนโลยการผลตขนสง ทนทานตอสภาพแวดลอมและใชประโยชนจากอาหารหยาบทมคณภาพต าไดด 2. เหมาะกบระบบการเกษตรแบบพอเพยง หรอเกษตรยงยน ส าหรบเกษตรกรทมพนทท ากนนอยเพราะเกษตรกรมภมปญญาและพนทเลยงอยแลว โดยเลยงกระบอไวใชแรงงาน ใชมลเปนปย ปรบปรงดนและผลตลกขายเพมรายได 3. กระบอทมการคดเลอกพนธการจดการเลยงด การปองกนโรคทถกตองจะใหผลผลตสงไดเทาเทยมกบโคพนธตางประเทศทเลยงในสภาพเดยวกน 4. พนทวางเปลาหรอทน าทวมขงบางฤด เหมาะทจะใชเลยงขนกระบอในระยะสนไดด

อญชล (2545) กลาววา กระบอนบวาเปนสตวเลยงทมความส าคญตอระดบเกษตรกรรายยอยในชนบทอยตลอดเวลา โดยนบวาเปนสวนหนงในระบบการผลตการเกษตรทมการเพอปลกเปนรายไดหลก นานมาแลวทกระบอถกใชแรงงานในการเกษตร การใชมลเปนปยและเมอมความจ าเปนกสามารถขายเปนรายไดอกทางหนงดวย ในขณะเดยวกนสามารถใชผลพลอยไดในไรนาซงมร าคาถก มาใชเปนอาหารเลยงกระบอเพอเปนเนอสตวทมราคาสงไดจะสงเกตไดวากระบอพนเมองและโคทเลยงดวยอาหารแบบเดยวกน และอยในสภาพแวดลอมเดยวกนนน โคจะมรางกายผอมในขณะทกระบอยงคงสภาพเดม ซงอาจเนองมาจากความแตกตางทางดานสณฐานวทยาสรระวทยาและการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมท าใหกระบอมความแตกตางจากโคและเออประโยชนในการน าเอาสารอาหารไปเปลยนแปลงเปนเนอไดดกวาโค อยางไรกตามจากขอเทจจรงซงเปนทยอมรบกนทวไปวาการเลยงกระบอของเกษตรกรไดถกละเลยจากภาครฐ และแมกระทงเกษตรกรเองกนยมและหนไป

20

เลยงสตวพนธตางประเทศ การเลยงกระบอของเกษตรกรยงเปนไปแบบพนบานไมมระบบการผลตในเชงธรกจ ซงอาจจะเกยวของกบลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรเองดวยโอกาสและขอไดเปรยบของการเลยงกระบอ

1. กระบอสามารถเลยงในทลมไดเนองจากกระบอมระบบยอยอาหารทยาวกวาโค และมจลนทรยชนดทโคไมม ดงนน กระบอจงสามารถใชประโยชนอาหารหยาบทคณภาพต า ซงอยในทลมเปลยนเปนเนอไดดกวาโค แตกระบอเปนสตวไมทนรอนจงชอบนอนปลก ท าใหแปลงหญาเกดความเสยหาย การเลยงกระบอในรปแบบฟารมจงเปนไปไดยาก

2. กระบอจะใชประโยชนจากหญาธรรมชาต หญาทเปนวชพช ฟางขาว และสามารถเปลยนเปนเนอไดด กระบอโตเรว และมไขมนนอย กระบอจะมน าหนกมากกวาโคพนธเมออายเทากน แตกระบอจะเลยงงายและตนทนต ากวาและใหเนอมากกวาและเนอกระบอมไขมนต า จงเหมาะในการบรโภคมากกวาโคแตอยางไรกตามการเลยงกระบอขนแบบโคขนจะตองลงทนสงและผลผลตทไดจะไมคมทางดานเศรษฐกจ

3. กระบอสามารถใชแรงงานในไรนาและลากเกวยนไดดกวาโค โดยทวไปกระบอไถนาไดวนละ4 ถง 6 ชวโมง หรอประมาณครงไรถงหนงไรการใชกระบอไถนาจะเสยคาใชจายถกกวาใชรถไถขนาดเลกมาก นอกจากนยงจะไดปยจากมลใสไรนาอกดวย ประมาณไดวากระบอหนงตวใหมลเปนปยไดถงปละหนงถงสองตน ท าใหเกษตรกรสามารถประหยดคาปยลงไดจ านวนหนง ปจจบนมลกระบอสามารถขายไดราคาหากเลยงกระบอหลายตวกอาจมรายไดจากการขายมลกระบอไดอกดวย

กรมปศสตว (2546) รายงานวา กระบอเปนสตวเลยงทมความส าคญตอเกษตรกรรายยอยในพนทชนบทอยตลอดมา โดยนบวาเปนสวนหนงในระบบการผลตเกษตรกรรมทมการเพาะปลกเปนรายไดหลก ในอดตกระบอถกใชเปนแรงงานในการเกษตร ใชมลเปนปย และเมอมความจ าเปนกสามารถขายเปนรายไดอกทางหนงดวย ในขณะเดยวกนสามารถใชผลพลอยไดในไรนาซงมราคาถกมาใชเปนอาหารเลยงกระบอเพอเปลยนใหเปนเนอทมราคาสง จะสงเกตไดวากระบอพนเมองและโคทเลยงดวยอาหารหยาบแบบเดยวกนและอยในสภาพแวดลอมเดยวกนนน โคจะมรางกายทผอมในขณะทกระบอยงคงเดม ซงอาจเนองมาจากความแตกตางทางดานสณฐานวทยาสรระวทยา และการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมท าใหกระบอมความแตกตางจากโคเนอและเออประโยชนในการน าเอาสารอาหารไปเปลยนเปนเนอไดดกวาโค อยางไรกตามจากขอเทจจรงซงเปนทยอมรบกนทวไปวา การเลยงกระบอของเกษตรกรไดถกละเลยจากภาครฐ และแมแตกระทงเกษตรกรเองกนยมและหนมาเลยงสตวพนธตางประเทศ การเลยงกระบอของเกษตรกรยงเปนไปแบบพนบานไมมระบบการผลตในเชงธรกจ ทงนอาจเนองมาจากการมองขามความส าคญดงกลาวซงอาจจะเกยวของกบลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรเองดวย

21

จนตนา (2552) กลาววา การใชกระบอเปนแรงงาน กระบอมรปรางลกษณะเหมาะกบการใชเปนแรงงานในพนทเปนโคลนตมไดด เพราะขาทงสขาง รบน าหนกไดด มกบเทาใหญและแขงแรงเดนไดดในโคลน และมขอกบและขอขาทเคลอนไหวคลองตว ท าใหเดนไดดในทนาขรขระ กระบอเปนแรงงานหลกทส าคญของชาวนา เชน ใชในการเตรยมดนไถนาและคราด การนวดขาว ลากเกวยน ไถไร หรอไถวชพชระหวางรองมนส าปะหลงหรอรองออยในบางพนท กระบอสามารถไถนาไดวนละประมาณ 5 ชวโมงโดยใชงานเฉพาะในชวงเชา และเยน และไถไดวนละ 0.2-0.9 ไร กระบอถกใชงานหนกในชวงเดอนพฤษภาคม - กนยายน ปละประมาณ 4-5 เดอน และถกฝากใหไถนาเมออาย 2-3 ปและจะใชงานจนรางกายหมดสภาพจงถกขายเขาโรงฆาเปนเนอ สวนมากกระบอทถกปลดจากการใชงานมอายมากกวา 15 ปขนไป การใชกระบอไถนาหากชาวนามทนา 20 ไร ดวยแรงงานในครอบครวและกระบอ 2 ตว ใชเวลาไถนาประมาณ 15 วน (วนละ 5 ชวโมง) ท าใหชาวนาลดรายจายในการเตรยมดนไรละ 400 บาท หรอ 8,000บาท ตอทนา 20 ไร

การเลยงกระบอเกดขนมาเปนเวลาชานานในอดตเกษตรกรเลยงกระบอเพอใชเปนแรงงานหลกเพอการเกษตรกรรม การคมนาคม ขนสง เปนแหลงอาหารโปรตนส าหรบชมชน และเปนเสมอนแหลงเงนเกบส าหรบครอบครวเพอใชในยามจ าเปนหรอฉกเฉน กระบอยงมความทนทานตอสภาพภมอากาศ โรคและแมลงในแตละทองถนไดด อยางไรกตามปจจบนไดมการน าเอาเครองมอ เครองจกรกลมาใชแทนกระบอ ท าใหปรมาณกระบอลดลงอยางรวดเรว แนวทางหนงท จะยบยงการลดลงอยางรวดเรวคอเพมการวจย สงเสรมการผลตเชงพาณชย สงเสรมใหมการบรโภคมากขน เพอใหเกษตรกรกลบมาเลยงกระบออก และผลพลอยไดจากมลกระบอยงใชเปนปยในระบบไรนา ตลอดทงการเลยงกระบอท าใหไมตองเพมคาใชจายในการซอสารเคมในการก าจดหญา นอกจากนกระบอยงมความสามารถในการใชแหลงอาหารหยาบคณภาพต าไดอยางมประสทธภาพ เมอเทยบกบสตวเคยวเอองอน ๆ เนองจากกระบอมการใชประโยชนของไนโตรเจนในอาหารคณภาพต า เชนฟางขาวไดดกวา มปรมาณจลนทรยกลมเซลลโลไลตคทยอยเซลลโลสมากกวา ท าใหสามารถยอยและมปรมาณการกนไดในภาพรวมดกวาในโค (Wanapat and Devendra,1992) และยงพบวากระบอปลกมความสามารถในการใชประโยชนไนโตรเจนไดสงกวาในโค โดยมความสามารถในการเกบกกไนโตรเจนทสงกวากวาในโค ทงนอาจจะเปนผลมาจากการขบออกมากบปสสาวะ หรอมการดดซมกลบทดกวาในโคสอดคลองกบ (Castillo et al.,1981 ; Wanapat et al.,1985) ทพบวา กระบอปลกมปรมาณการกนไดการยอยไดของวตถแหงและเยอใยสงกวาในโค

จากผลการวจยหลาย ๆ แหลงพบวากระบอมความสามารถในการใชประโยชนอาหารหยาบคณภาพต าทวไปทพบในเขตรอน หรอในฤดแลง ดงจะสงเกตไดจากในชวงหนาแลงกระบอจะไมผอม อยางไรกตามการศกษาความตองการโภชนะทแทจรงของกระบอในเขตรอนยงมนอยมากโดยเฉพาะในประเทศไทย ท าใหมฐานขอมลไมมากพอทจะรวบรวมเปนตารางความตองการโภชนะของกระบอ

22

เขตรอน (Swamp Buffalo Requirement Table) ได ดงนนการเสนอของบประมาณการวจยในครงนจงมวตถประสงคในการศกษาถงระดบโปรตนและพลงงาน เพอรวบรวมเปนตารางความตองการโภชนะของกระบอปลก และยงเปนการสงเสรมใหเกษตรกรหนมาใหความสนใจและเลยงกระบอมากขน นอกจากนเกษตรกรสามารถลดตนทนการผลตและสามารถท าการผลตไดอยางตอเนอง และยงสามารถลดการน าเขาวตถดบอาหารสตวจากตางประเทศ

กระบอไทยจะเปนกระบอปลก (Bubalus bubalis) ซงเปนสตวทมความส าคญในระบบการเกษตรของไทยมาตงแตโบราณ แตปจจบนบทบาทของกระบอในสวนของการใชแรงงานลดลง ท าใหจ านวนกระบอลดลงอยางรวดเรว รวมทงอตราในการบรโภคและอตราการเพมสวนทางกน ดงนนจงมความจ าเปนทจะตองหยดการลดลงอยางรวดเรวใหไดทางหนงทจะท าไดคอสงเสรมใหมการเลยงมากขนและเปนการเลยงเพอบรโภค และขณะเดยวกนกควรจะตองเนนในเรองคณภาพของผลผลต เพอกระตนใหความตองการบรโภคมากขน และดงดดใหเกษตรกรหนกลบมาเลยงมากขน ขณะเดยวกนการพฒนาดานอาหารมความจ าเปนตองไดรบการพฒนาทงนเพอใหสมพนธกบคณภาพของผลผลต ดงนนการวจยจงตองเขามามบทบาทมากขน การมตารางความตองการโภชนะของกระบอปลก ตามอาย หรอน าหนกตวจะเปนประโยชนสงกบเกษตรกรผเลยง ซงการศกษาในครงนจะตอบค าถามไดในบางสวน

การศกษากระบอในเขตรอน (สญชยและคณะ,2553) พบวาในรเมนของกระบอปลกมระดบแอมโมเนย-ไนโตรเจน (NH3-N) สงกวาในโคทไดรบอาหารชนดเดยวกน และยงพบวากระบอกลมทไดรบฟางหมกยเรยมระดบ NH3-N สงกวากลมทไดรบฟางขาวเปนแหลงอาหารหยาบ ดงนนการเลยงโคหรอกระบอในประเทศในฤดแลงดวยฟางหมกยเรยจะสามารถลดปญหาการผอมของโคไดด อยางไรกตาม หากตองการใหไดเนอคณภาพดควรจะมการเสรมอาหารเสรมจากแหลงโปรตนและพลงงาน เพอใหเพยงพอในการชดเชยในสวนทขาด ซง (Wanapat and Wachirapakorn,1990) รายงานวากระบอปลกทไดรบอาหารหยาบคอฟางขาวตออาหารขน ในสดสวนอยางละคร งท าใหกระบอมการเจรญเตบโตเฉลย 535 กรม/วน และกระบอกลมทไดรบฟางหมกยเรยยงสามารถเจรญเตบโตและใหผลตอบแทนทางเศรษฐกจทดกวา ขอมลเกยวกบความตองการโปรตนในกระบอปลกคอนขางจะมจ ากด นอกจากนยงขนกบชนดของอาหารหยาบในแตละทองถน และย งขนกบอตราในการท างาน ปรมาณความตองการโปรตนของกระบอปลกจากน าหนกตวอตราการท างานและความตองการพลงงาน ในกระบอปลก น าหนกประมาณ 400 กก. ท างานวนละ 4 ชม.และท างานหนกวนละ 8 ชม. เทากบ 644 และ 715กรมโปรตน/วน ตามล าดบ (Wachirapakorn,1987) ยงพบวากระบอปลกทไดรบอาหารระดบทสง มปรมาณการกนไดทสงกวากระบอทไดรบอาหารระดบต ากอนการท างาน แสดงใหเหนวาการเสรมอาหารคณภาพดสามารถท าใหกระบอแสดงสมรรถนะการใหผลผลตไดดกวา ส าหรบการศกษาในเรองความตองการพลงงานในกระบอปลกมนอยมาก การเสรมกากน าตาลให

23

กระบอทไดรบฟางขาวเปนแหลงอาหารหยาบหลกพบวา ท าใหอตราการเจรญเตบโตสงขนอยางมนยส าคญทางสถต นอกจากนยงมการเสรมอาหารแหลงพลงงาน เชน จากมนเสน ร าขาว แตกยงมการศกษานอยมาก โดยเฉพาะระดบพลงงานทกระบอตองการทแทจรง ซงมหนวยเปน kcal หรอ metabolizable energy ยงมการศกษาทนอยมากการศกษาในครงนจงตองการศกษาระดบทแนนอนทกระบอปลกตองการ ซงจะเปนขอมลพนฐานทจะน าไปประกอบเปนตารางความตองการโภชนะในทสด โดยในการศกษาในครงนมงเนนการใชประโยชนจากการวตถดบอาหารสตวทมอยในทองถน เพอลดปญหาการขาดแคลนอาหาร และตนทนการผลตรวมทงการยกระดบการเจรญเตบโตของกระบอปลก การจดโปรแกรมการใหอาหารอยางเหมาะสม การศกษาขอมลในดานลกซงเปนการสรางองคความรจากการใชทรพยากรธรรมชาตไดอยางมประสทธภาพ

อณหภมสภาพแวดลอมทวไป

เปนททราบกนในกลางทศวรรษท 18 วากาซบางชนดในชนบรรยากาศของโลก เชน คารบอนไดออกไซดนน กกเกบความรอนและรกษาความอบอนของโลกเอาไว ในตนศตวรรษท 20 นกวทยาศาสตรชาวสวเดนชอ Svante Arrhenius ผลกดนแนวคดทวาการปลอยกาซคารบอนไดออก ไซดจากฝมอมนษยจะท าใหอณหภมเพมขนในทสด เขาไม เหนวานนเปนเรองเลวราย และนกวทยา ศาสตรสวนมากลงเลวามนษยสามารถเผาไหมเชอเพลงฟอสซลไดเรวพอทจะสรางผลกระทบทสงเกต เหนไดจรงๆ หรอถงแมความคดทวามนษยชาตอาจท าใหอณหภมทวโลกเพมสงขนไดถกน าเสนอเมอมากกวา 1 ทศวรรษมาแลว แตไมนานมานเองทนกวทยาศาสตรสามารถยนยนสงนไดอยางมนใจ ขอ มลดบถกรวบรวมจากทวโลก เทคโนโลยไดรบการพฒนาเพอชวยใหเราวเคราะหขอมลดบเหลานนได และตองใชความกาวหนาขนพนฐานของวชาฟสกสและสาขาวชาอนๆ กอนทเราจะเขาใจเรองนได สงท เรารตอนน เกยวกบสภาพภมอากาศตองยกความดใหนกวจยททมเทมาหลายตอหลายรน (Bruce,1992)

นอกจากน ในปจจบนเรายงสามารถเฝาสงเกตภาวะโลกรอนทมสาเหตจากมนษยไดงายขน เนองจากเราไดปลอยคารบอนไดออกไซดปรมาณสงขนมากเขาสระบบภมอากาศในทศวรรษทผานมา จนท าใหปจจบนสามารถมองเหนผลกระทบของภาวะโลกรอนไดอยางชดเจน โดยส งผลกระทบตอประชาชนและระบบนเวศทวโลก ไมวาจะเปนรถยนต โรงงาน และ โรงไฟฟาทเพมขนลวนเปลยนแปลงสภาพภมอากาศรวดเรวกวาทจะเปนไปไดในอดต และก าลงท าใหเกดความเปลยนแปลงทเหนไดชดมากขน

24

การวดอณหภมของโลก

เพอใหเหนภาพวาโลกรอนมากเพยงใด จะตองมมาตราวดจากทวโลก เพราะโลกทงใบไมไดรอนขนในอตราเดยวกน อนทจรงแลว บางสวนของโลกอาจเยนลงดวยซ าในขณะทโลกโดยรวมก าลงรอนขน นอกจากน ยงจ าเปนตองอานคาอณหภมจากทวโลกในชวระยะเวลาหนงเพอให เหนภาพในระยะยาวทถกตอง นกวจยตองเดนทางไปยงสดมมโลก จงคนพบวธทจะ "ยอนเวลากลบไป" เพอท าใหความเปนมาของอณหภมทวโลกปรากฏชดขนมา (Nicholls,1987) การคาดการณอนาคตของสภาพภมอากาศ

แบบจ าลองของสภาพภมอากาศทวโลกเปนตวแทนทางคณตศาสตรของสภาพภมอากาศของโลก แบบจ าลองบางตวเปนความพยายามของนกวทยาศาสตรทจะหลอหลอมสภาพการณของภมอากาศใหกลายเปน (นเปนการเปรยบเทยบ) สตรงายๆ เพอพยายามเขาใจพลงทขบเคลอนสภาพอากาศ อยางไรกตามเมอผคนพดเกยวกบการท านายเฉพาะดานของสภาพการณภมอากาศในระยะยาว พวกเขามกหมายถงแบบจ าลองภมอากาศโลก (General Circulation Models) โดยสมการในแบบจ าลองเหลานถกผนแปรไปมา (อยางมเหตผล) จนสามารถคาดการณสภาพในอดตและปจจบนไดอยางถกตองมากทสดเมอน าไปทดสอบควบคกบการสงเกตภาคสนามของสภาพในอดตและปจจบน

เนองจากเปนไปไมไดทจะรตวแปรสดทายทกตว และเนองจากแบบจ าลองภมอากาศโลกจะไมมวนตรงกบคาในความเปนจรงอยางสมบรณ นกวทยาศาสตรจงไดทดแทนโดยการด าเนนการทดสอบแบบจ าลองแตละตวซ าแลวซ าอก โดยเปลยนแปลงสภาพการณเรมตนเพยงนอยนด (เชน การเพมความเรวลมเหนอเมองดทรอยทเพยง 1 เปอรเซนต เปนตน) และปจจยอนๆ วธนสามารถท าใหนกวทยาศาสตรไดผลลพธทเปนไปไดตางๆ หากผลลพธใดเกดขนบอยครงกวาอกผลลพธ แสดงวาผลลพธทเกดขนบอยเปนผลลพธทมแนวโนมวาถกตองมากกวา

ในทายทสด แบบจ าลองแตละตวเปนตวคาดการณผลลพธท เปนไปไดจ านวนหน ง ตวอยางเชน คณะกรรมการระหวางรฐบาลวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ( IPCC) ทพจารณาแบบจ าลองทงหมด ไดยอมรบการคาดการณการเพมขนของอณหภมทวโลกท 1.4-5.8 องศาเซลเซยส (ประมาณ 3-8 องศาฟาเรนไฮท) ไมมใครสามารถบอกไดอยางแนชดวาอณหภมในอกหลายรอยปขางหนาจะเพมขนเทาไหร แตสญญาณเตอนจาก 2-3 ผลลพธของแบบจ าลองท าใหเชอถอไดวาอณหภมจะอยในขอบขายน (กรมอตนยมวทยา,2552)

25

สญญาณเตอนตางๆ

สงหนงทแบบจ าลองสภาพภมอากาศไมสามารถคาดการณได กคอ ผลกระทบตางๆ ทอาจเกดขนจากกลไกการโตกลบ ซงกลไกนอาจชวยท าใหสภาพภมอากาศคงท หรอ อาจท าใหสภาพภมอากาศเปลยนแปลงรวดเรวอยางมากในวธทไมสามารถท านายได แนนอนวาเปนเรองทไรความรบผดชอบถาไมใสใจกบแบบจ าลองสภาพภมอากาศและไดแตหวงวาเรองทดทสดจะเกดขนเพยงเพราะมความไมแนนอนตางๆ เหลาน อกสงหนงทแบบจ าลองเหล านไมสามารถท านายไดกคอ พฤตกรรมและความฉลาดเฉลยวของมนษย เราสามารถเผาไหมเชอเพลงฟอสซลมากกวาทคาดการณไว จนทายทสดท าใหโลกรอนขน และจากนนท าใหเกดสภาพการณทเลวรายรนแรงทสด หรอเราจะหนมาใชพลงงานหมนเวยนและใชพลงงานอยางมประสทธภาพอยางรวดเรวกวาทจะคดวาเปนไปได ซงจะท าใหแนวโนมของระดบอณหภมทสงขนไมเกดขนอกตอไป

อณหภมสภาพแวดลอมทสงเปนระยะเวลานานรวมถงสภาพอากาศแบบรอนชน ไมเพยงแตในประเทศไทยทประสบปญหาเกยวกบความรอนในการผลตปศสตวแตยงเปนปญหา ตอผลผลตในหลายดานเปนปญหาระดบโลก อนเนองมาจากปญหาโลกรอนและแมแตในฤดกาล ทแตกตางกนซงโดยทวไปแบงฤดกาลออกเปน 3 ฤดไดแก ฤดหนาว เรมตนตงแตเดอนพฤศจกายน - กมภาพนธ, ฤดรอนเรมตนตงแตเดอนมนาคม – มถนายนและฤดฝนเรมตนตงแตทเดอนกรกฎาคม- ตลาคม (Anon,2007) ปญหาทเกยวกบความเครยด เนองจากความรอนยงท าใหการผสมตดของสตวลดลงตามไปดวย (Hansen และคณะ,1994 ; Khongdee และคณะ,2005) ในสภาวะอากาศรอนชนทาใหเกดความชนของอากาศสง สงผลตอความสามารถในการระบายความรอนของ ต วสตวออกสสภาพแวดลอมภายนอกถกจ ากด จนสามารถท าใหอณหภมรางกายสงขนได หากสตวไมสามารถรกษาสมดลของรางกายใหอยในสภาพปกต สตวจะประสบปญหาความเครยดเนองจากความรอน (Heat stress) (Vajrabukka,1992)

การตอบสนองของสตวตอความเครยดเนองจากความรอนโดยลดกระบวนการสรางความรอนและพยายามรกษาความสมดลของรางกายโดยการเปลยนแปลงระบบตางๆ ทางสรระวทยา ผลกระทบของอณหภมสงตอการเปลยนแปลงคาทางสรรวทยาจะท าใหรางกายของสตวมการเปลยนแปลงโดยลดการใหผลผลตและสตวอาจตายได (Khongdee และคณะ,2006)

อณหภมทสงขนจากภายนอกสามารถลดการกนไดของสตว (DMI) และเพมปรมาณน าทกน เมอสตวประสบปญหาความเครยดเนองจากความรอนสตวจะตองระบายความรอนและลดการเผาผลาญเพอลดกระบวนการสรางความรอนในรางกายเพอการอยรอดในการด ารงชวตของสตวเอง Temperature Humidity Index (THI) เปนคาบงชความสามารถในการทนตอ ความรอนของสตวสามารถค านวณไดจากสภาพอากาศไดแก คาความชนสมพทธ (RH) และอณหภมสภาพอากาศ

26

(Igono และคณะ,1992) และเมอลดความสามารถในการกนไดของสตวลงท าใหสตวประสบปญหาการใหผลผลตเนองจากไดรบสารอาหารทไมเพยงพอในสภาพอากาศรอนชนและมอณหภมสภาพอากาศสง ขาดแคลนหญา และอาหารสตวทมคณภาพในชวงฤดกาลตางๆ

การดดแปลงโรงเรอนเพอลดความรอน การดดแปลงโรงเรอนเพอลดอณหภมสภาพแวดลอมนนมการจดการไดหลายวธดวยกนลวนแลวแตแตกตางกนออกไปตามวตถประสงคของการจดการโดยมเปาหมายเพอใหสตวสามารถอยไดอยางสขสบาย การจดการโรงเรอนโดยการดดแปลงนนมเปาหมายเพอลดการแผรงสของดวงอาทตย เนองจากการสญเสยศกยภาพในการผลตสตวนนมสาเหตมาจากความเครยดเนองจากความรอนเปนปจจยหนงทมความส าคญ (Ray และคณะ, 1992) อตราการผสมตดของสตวจะลดลงประมาณ 40-60% และลดลง 10-20% ในชวงฤดหนาว โดยเฉพาะอยางยงลดลงมากทสดในชวงฤดรอน เนองมาจากประสบปญหาเครยดเรอรงเปนเวลานาน (Cavestany และคณะ,1985 ; Wolfenson และคณะ,2000) การดดแปลงการจดการเพอลดความเครยดเนองจากความรอนมหลายวธการดวยกน ไดแก การใช sprinkler, พดลม และการดดแปลงหลงคาในหลายรปแบบ ซงการจดการจะไดผลเมอมการดดแปลงในสภาพอากาศการเลยงแบบรอนแหง (dry conditions) (Stott และคณะ,1976 ; Armstrong และ Wiersma,1986) ประสบความส าเรจในระดบทนาพอใจในตางประเทศ แตในสภาพอากาศแบบรอนชน (wet conditions หรอ tropical conditions)ในประเทศไทยยงเปนปญหาตองศกษาอยางตอเนองตอไป ดงนนภายใตการจดการดดแปลงโรงเรอนเพอลดความเครยดเนองจากความรอนจงมความจ าเปนตองศกษาเพออธบายถงผลของการลดอณหภมจากการใชวสดและวธการทเหมาะสมโดยการดดแปลงหลงคาสองชนเพอลดอณหภมภายใตหลงคาโรงเรอนในสภาพการเลยงในสภาวะอากาศรอนชนของประเทศไทยเพอการผลตกระบอไดอยางเหมาะสมมประสทธภาพสงสด ความเครยดมหลายสาเหต เชน ความเครยดเนองจากความรอนมสาเหตมาจากหลายปจจย ไดแก อณหภมอากาศ, การแผรงส, ความชน, และความเรวลม ท าใหคาทางสรระวทยาของสตวมการเปลยนแปลงซงคาทเกดการเปลยนแปลงทางสรรวทยาของสตวไดแก อตราการเตนของหวใจ , อตราการหายใจ และอตราการขบเหงอ เปนตน อณหภมรางกายทสงขนของสตวท าใหสตว ประสบปญหาความเครยดเนองจากความรอน หากเกดปญหาดงกลาวเปนเวลานานสามารถท าใหสตวตายได (Vajrabukka,1992 ; Blackshaw and Blackshaw,1994) การใช Polypropylene fabric sheet หรอ Shade cloth เขามาเปนทางเลอกในการดดแปลงโรงเรอนปศสตวเพอลดอณหภมสภาพแวดลอมโดยเฉพาะการเลอกใชทมความเขม 70-80 % (Bucklin et al.,1993) สามารถท าให

27

อณหภมภายใตหลงคาลดลงไดจรงในกระบอทเลยงในสภาพอากาศรอนชนของประเทศไทย (Khongdee et al.,2005) ไดศกษาการออกแบบโรงเรอนหลงคาสองชน โดยสรางโครงหลงคาแบบใชเหลกเพอความแขงแรงทนทานและตดตง Polypropylene fabric sheet 80 % สงกวาหลงคาปกตประมาณ 80-100 ซม. เนองจากวสดดงกลาว มคณสมบตในการตดแสงเมอแสงจากดวงอาทตยตกกระทบทวสดจงท าหนาทตดแสง และเมอมการตดแสงแลวนนแสงทเหลอจะตกกระทบหลงคาเปลยนแปลงพลงงานความรอนทนอยลง เมอพลงงานความรอนตกกระทบลงสตวสตวเมอเปรยบเทยบกบในสภาพทไมไดมการดดแปลงโรงเรอนแบบหลงคาสองชน (Khongdee et al.,2006)

28

บทท 3

อปกรณและวธการ อปกรณการทดลอง 1. โรงเรอนเพอใชในการทดลองโดยดดแปลงการสรางโรงเรอน ขนโครงดวยเหลกสงจากหลงคาเดม 80 เซนตเมตร และใชแสลน (WPSC) สด า 80% (WPSC = shade cloth with 80 % shade factor, Polysac Co., Bangkok, Thailand) กางบนโครงเหลก 2. ฟางขาว 3. กระบอเพศเมย 10 ตว ทมอาย 2 ป น าหนก (ประมาณ 270 กก.) 4. ตดตงอปกรณตรวจสอบสภาพอากาศทงภายในและภายนอกโรงเรอน ประกอบไปดวย Thermometer Dry and Wet Blub และตดตงอปกรณในการวดการแผรงสของแสงแบบสากล Black Globe และท าการเกบขอมลอยางตอเนอง วธการทดลอง 1. การวางแผนการทดลอง

การวางแผนการทดลอง T-test ใชกระบอกระบอเพศเมย(½ Hindu Brazil X ½Brahman) ทมอาย 2 ป น าหนกประมาณ 250 กก. ใกลเคยงกน โดยแบงออกเปนทรทเมนต 2 ทรทเมนต ดงน ทรตเมนตท 1 ใชกระบอ 5 ตวเปนกลม control ทรตเมนตท 2 ใชกระบอ 5 ตวเปนกลม treatment

2. วธปฏบตการทดลอง มขนตอนดงตอไปน 2.1 การเตรยมโรงเรอนปกต 2.2 การดดแปลงโรงเรอนเพอใชในการทดลองโดยดดแปลงการสรางโรงเรอน ขนโครง

ดวยเหลกสงจากหลงคาเดม 80 เซนตเมตร และใชแสลน (WPSC) สด า 80% (WPSC = shade cloth with 80 % shade factor, Polysac Co., Bangkok, Thailand) กางบนโครงเหลก

2.3 ท าความสะอาดโรงเรอนและอปกรณ พรอมทงฆาเชอโรคโดยใชปนขาวโรย 2.4 ตดตงอปกรณในการเกบขอมลสภาพอากาศ Black Globe 2.5 เตรยมฟางขาวอาหารสตวเพอใชในการทดลอง

2.6 กระบอทกตวไดรบการฉด Ivermac® กอนเรมงานทดลอง 14 วน

29

2.7 ค านวณการใหอาหารตามความตองการของรางกายสตว (NRC, 2001) การจดการดานอาหารขนและอาหารหยาบและมน าใหกนตลอดเวลาจนเสรจสนการทดลอง

3. การเกบขอมล มขนตอนดงตอไปน 3.1. เตรยมจดชดเครองมอในการศกษาสภาพอากาศอณหภมโดยรอบภายในโรงเรอน

โดยใช Black Globe (Somparn, 2004) 3.2. เกบขอมลการศกษาสภาพอากาศภายในโรงเรอน ทเวลา 08:00 น. 14:00 น. และ 17:00 น.

3.3. เตรยมจดชดเครองมอในการศกษาสภาพอากาศอณหภมโดยรอบภายนอกโรงเรอน โดยใช Black Globe (Somparn, 2004)

3.4. เกบขอมลการศกษาสภาพอากาศภายนอกโรงเรอนทเวลา 08:00 น. 14:00 น. และ 17:00 น.

การวเคราะหขอมล การวเคราะหขอมล (ANOVA) เพอหาความแตกตางระหวางกลม (NR and MR) ซงเปนปจจย และสตวแตละตวเปนซ า (Steel and Torrie 1980) โดยใช PROC TTEST ของ SAS V. 9.0 (SAS Institute 1999) เพอหาความแตกตางระหวางทรตเมนท และคาทแสดงเปนคาเฉลย ± SE. สถานทท าการทดลอง วดพระนอนจกรสหวรวหาร หม 2 ต าบลบางมญ อ าเภอเมองสงหบร จงหวดสงหบร ระยะเวลาในการศกษาทดลอง เรมท าการทดลองตงแตวนท 19 มนาคม 2559 ถงวนท 30 มถนายน 2560

บทท 4

ผลการทดลอง

จากการศกษาผลอณหภมสภาพแวดลอมกบการเลยงกระบอภายใตโรงเรอนการดดแปลง

โรงเรอนเปรยบเทยบกบการจดการในโรงเรอนปกต (Modified roof vs. Normal roof) เพอศกษาอณหภม Ambient Temperature ภายใตการดดแปลงโรงเรอนกระบอ โดยใชกระบอเพศเมย 10 ตว โดยมขนาดและน าหนก 250 กโลกรม แบงการทดลองออกเปน 2 กลมใชกระบอกลมละจ านวน 5 ตวมผลการทดลองดงตอไปนมผลการทดลองดงแสดงในตารางท 4.1และ 4.2

ตารางท 4.1 คาเฉลย± SD ของอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบ วดทเวลา 8:00 น., 14:00 น. และ 17:00 น. ภายใตหลงคาสองชนดดแปลงหลงคาปกตและอณหภมภายนอกโรงเรอน

Time MR±SD NR±SD OS±SD P-value

08:00 24.13±3.35 24.53±3.27 24.40±3.51 NS

14:00 32.70±2.23z 33.84±3.36y 37.26±3.67x <0.0001

17:00 30.95±3.19 31.52±3.11 31.83±3.21 NS x , y , z – คาเฉลยในการเกบขอมลมความหมายแตกตางกนอยางมนยส าคญยงทางสถต (P<0.01) จากตารางท 4.1 สามารถอธบายไดวาคาอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบ (Ambient- Temperature) เวลา 8.00 น. อณหภมภายนอกมคา 24.40±3.51 ไมมความแตกตางกนทางสถต (P>0.05) เทยบกบโรงเรอนปกต ซงมคาเทากบ 24.53±3.27 และโรงเรอนดดแปลง ซงมคาเทากบ 24.13±3.35ตามล าดบ และพบวาคาอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบ (Ambient- Temperature) ทเวลา 14:00 น.อณหภมภายนอกมคา 37.26±3.67 มความแตกตางอยางมนยส าคญยงทางสถต (P<0.01) เมอเทยบกบโรงเรอนปกต ซงมคาเทากบ 33.84±3.36 และโรงเรอนดดแปลง ซงมคาเทากบ 32.70±2.23 และเมอทดสอบนยส าคญทางสถตพบวาอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบ(Ambient Temperature) ทเวลา 17:00 น.อณหภมภายนอกมคา 31.83±3.21 ไมมความแตกตางกนทางสถต (P>0.05) เทยบกบโรงเรอนปกต ซงมคาเทากบ 31.52±3.11 และโรงเรอนดดแปลง ซงมคาเทากบ 30.95±3.19 ตามล าดบ มความหมายแตกตางกนอยางมนยส าคญยงทางสถต (P<0.01) ดงแสดงในภาพท 4.1,4.2 และ 4.3 ตามล าดบ

31

Day

0 10 20 30 40 50 60

Am

bie

nt

Tem

pera

ture

(OC

)

0

10

20

30

40

MR

NR

Outside

ภาพท4.1 กราฟอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบภายใตโรงเรอนทเวลา 8:00 น.

Day

0 10 20 30 40 50 60

Am

bie

nt

Tem

pera

ture

(OC

)

0

10

20

30

40

50

MR

NR

Outside

ภาพท4.2 กราฟอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบภายใตโรงเรอนทเวลา 14.00 น.

32

Day

0 10 20 30 40 50 60

Am

bie

nt

Tem

pera

ture

(OC

)

0

10

20

30

40

50

MR

NR

Outside

ภาพท4.3 กราฟอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบภายใตโรงเรอนทเวลา 17.00 น.

ตารางท 4.2 ผลการวเคราะหคณคาทางโภชนะของอาหารขนและอาหารหยาบทใชในการทดลอง

Grass Feed

Moisture (%) 7.80 7.63 Protein (%) 7.92 18.83 Lipid (%) 2.40 4.83 Ash (%) 9.73 11.74 Total fibre (%) 26.55 9.16 NDF (%) 61.97 31.31 ADF (%) 34.93 18.48 Ca (%) 0.40 1.38 P (%) 0.24 0.98 NaCl (%) NA 0.45

บทท 5

สรป วจารณผลการทดลองและขอเสนอแนะ

สรปผลการทดลอง จากการศกษาคร งนพบวาการหาคาอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบ (Ambient Temperature) ทเวลา 14:00 น.อณหภมภายนอกมคา 37.26±3.67 มความแตกตางอยางมนยส าคญยงทางสถต (P<0.01) เมอเทยบกบโรงเรอนปกตและโรงเรอนดดแปลง ซงมคาเทากบ 33.84±3.36,32.70±2.23 ตามล าดบ วจารณผลการทดลอง จากการทดลองดดแปลงโรงเรอน สามารถลดการแผรงสของดวงอาทตยไดและในการผลตสตวนน โดยพบวา การหาคาอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบ (Ambient Temperature) ทเวลา 14:00 น.อณหภมภายนอกมคา 37.26±3.67 มความแตกตางอยางมนยส าคญยงทางสถต (P<0.01) เมอเทยบกบโรงเรอนปกตและโรงเรอนดดแปลง ซงมคาเทากบ 33.84±3.36,32.70±2.23 ตามล าดบ ความเครยดเนองจากความรอนเปนปจจยหนงทมความส าคญ (Ray และคณะ, 1992) เมอเราสามารถลดอณหภมของโรงเรอนได สตวกจะมการเจรญเตบโตไดด การดดแปลงการจดการเพอลดความเครยดเนองจากความรอนมหลายวธการดวยกน ไดแก การใช sprinkler , พดลม และการดดแปลงแบบหลายรปแบบ ซงการจดการจะไดผลเมอมการดดแปลงในสภาพอากาศการเลยงแบบรอนแหง (dry conditios) (Stott และคณะ,1976) การลดอณหภมโดยการดดแปลงโรงเรอน ท าใหอณหภมไมแตกตางจากการเลยงกระบอในโรงเรอนแบบปกตดงนนสามารถน าการดดแปลงโรงเรอนและโรงเรอนแบบเดมมาใชรวมกนไดซงสอดคลองกบ (Vajrabukka,1992 ; Blackshaw and Blackshaw,1994) พบวาการใช Polypropylene fabric sheet หรอ Shade cloth เขามาเปนทางเลอกในการดดแปลงโรงเรอนปศสตวเพอลดอณหภมสภาพแวดลอมโดยเฉพาะการเลอกใชทมความเขม 70-80 % ซงสอดคลองกบ (Bucklin et al.,1993) พบวา สามารถท าใหอณหภมภายใตหลงคาลดลงไดจรงในกระบอทเลยงในสภาพอากาศรอนชนของประเทศไทย ซงสอดคลองกบ (Khongdee et al.,2005) ไดศกษาการออกแบบโรงเรอนหลงคาสองชน โดยสรางโครงหลงคาแบบใชเหลกเพอความแขงแรงทนทานและตดตง Polypropylene fabric sheet 80% สงกวาหลงคาปกตประมาณ 80-100 ซม. เนองจากวสดดงกลาว มคณสมบตในการตดแสง เมอแสงจากดวงอาทตยตกกระทบทวสดจงท าหนาทตดแสงและเมอมการตดแสงแลวนนแสงทเหลอจะตกกระทบหลงคาเปลยนแปลงพลงงานความรอนทนอยลงเมอพลงงานความรอนตกกระทบลงสตวสตวเมอเปรยบเทยบกบในสภาพทไมไดมการดดแปลงโรงเรอนแบบหลงคาสองชน

34

ขอเสนอแนะ ผลจากการศกษาครงนผวจยมขอเสนอแนะตางๆ ส าหรบการศกษา และวจยเรองโคในอนาคตดงน 1.ควรมการศกษาการเลยงกระบอเชงธรกจรวมทงวเคราะหตนทนทงหมดทใชในการเลยงกระบอ 2.ควรมการศกษาการหาคาอณหภมสภาพแวดลอมโดยรอบในการดดแปลงโรงเรอนมากขน เพอลดความเครยดทเกดขนในกระบอ 3.ควรมการปรบปรงจดการการใหอาหารของกระบอใหเขากบอณหภมสภาพแวดลอมในโรงเรอนใหมากขน 4.ควรมการจดท าวจยเกยวกบเรองนอกครงหนง เพอพฒนาตอไป

เอกสารอางอง

กรมปศสตว.2557.ปญหาการเลยงกระบอ.เขาถงไดจาก : http://www.dld.go.th/ (วนทสบคน 20 กนยายน 2560) กรมปศสตว.2546.แผนยทธศาสตรควายไทยป2555–2559.เขาถงไดจาก:

http://extension.dld.go.th/th1/images/stories/article/ThaibuffStrategy5-59.pdf (วนทสบคน 10 สงหาคม 2560)

กรมอตนยมวทยา.2552.การคาดการณอนาคตของสภาพภมอากาศ.เขาถงไดจาก : www.tmd.go.th/programs/uploads/intranet/docs/ncct-0008.pdf (วนทสบคน 10 สงหาคม 2560) จนตนา อนทรมงคล.2552.การเลยงกระบอไทย.เขาถงไดจาก: http://chmthai.onep.go.th/chm/data_province/Phitsanulok/doc.pdf (วนท สบคน 11 สงหาคม 2560) จรญ จนทลกขณา.2527.การเลยงกระบอในเขตรอน.เขาถงไดจาก:

http://chmthai.onep.go.th/chm/data_province/Phitsanulok/doc.pdf (วนทสบคน 15 สงหาคม 2560)

ฐตาภรณ คงด, ชาญวทย วชรพกก, สมชาย ศรพล และธนยชนก หตถกรรม. รายงานฉบบ สมบรณ ตอยอดองคความรการถายทอดเทคโนโลยการจดการความเสยง และเตรยม อาหารสตวพนธดส าหรบเกษตรทประสบปญหาอทกภย และเพมศกยภาพ ในการผลตโค

นม - โคเนอ – กระบอในเขตรอน. เขาถงไดจาก: http://www.clinictech.most.go.th/online/usermanage/FinalReport/201212221134411.pdf (วนทสบคน 16 สงหาคม 2560)

ประสบ บรณมานส.2520.กระบอ.กรงเทพมหานคร.ไทยวฒนาพานช.เขาถงไดจาก : http://elearning.nsru.ac.th/web_elearning/animals/lesson8_3.php (วนทสบคน 20 กนยายน 2560)

ประสบ บรณมนส.2531.ควายและการรกษา.ส านกพมพไทยวฒนาพานช.กรงเทพฯ.284หนา.เขาถง ไดจาก : http://chmthai.onep.go.th/chm/data_province/Phitsanulok/doc.pdf (วนทสบคน 13 กนยายน 2560) ผดง สเดชะ.2522.เอกสารประกอบค าบรรยายเรองควายและการเลยงควายส าหรบเจาหนาทของ

กรมปศสตวและผสนใจ.วารสารปศสตว 5(6) : หนา 41-67. เขาถงไดจาก : http://breeding.dld.go.th/buffalo/images/stories/pdf/character_buff_nikorn.pdf (วนทสบคน 20 กนยายน 2560)

ศกดสงวน กอนนทา.2540.ปญหาการเลยงกระบอ.เขาถงไดจาก : https://wrrfarm.wordpress.com/category (วนทสบคน 21 กนยายน 2560)

36

สญชย จตรสทธา ศวพงษ ยะมะกะ นราภรณ ชยวง อญชล ณ เชยงใหม มชาเอล ครอยเซอรและม ชาเอลวคเค.2553. ผลของน าหนกฆาตอลกษณะเสนใยกลามเนอและคณภาพเนอของ

กระบอปลก. การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตรครงท48:สาขาสตว 3-5 ก.พ. 2553 มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ. หนา 17-26.เขาถงไดจาก : http://iat.sut.ac.th/animal/editweb/b21.pdf (วนทสบคน 13 กนยายน 2560)

หนงสอสารานกรมไทยส าหรบเยาวชน ฯ เลม 14 เรอง 5 ลขสทธเปนของพระบาทสมเดจพระ เจาอยหว.2533.พชอาหารสตว.เขาถงไดจาก : https://th.wikipedia.org/wiki (วนทสบคน 14 กนยายน 2560)

อญชล ณ เชยงใหม .2546. การเลยงกระบอ.โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ ากด. เขาถงไดจาก : http://extension.dld.go.th/th1/index.php?option=com_phocadownload&view=category&download=11:2012-03-13-04-01-12&id=7:2012-03-13-02-57-02&Itemid=109 (วนทสบคน 20 กนยายน 2560)

อญชล ณ เชยงใหม.2545.ปจจยทมผลตอการอนรกษใชแรงงานกระบอ.อณหภมสภาพแวดลอม ทวไป. (ม.ป.ป). เขาถงไดจาก:

http://extension.dld.go.th/th1/index.php?option=com_phocadownload&view=category&download=11:2012-03-13-04-01-12&id=7:2012-03-13-02-57-02&Itemid=109 (วนทสบคน 17 สงหาคม 2560)

อญชล ณ เชยงใหม สพรชย ฟาร และ วชระ ศรตนต.2549.คมอการเลยงกระบอ. กลมวจยและพฒนากระบอ กองบ ารงพนธสตว กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและ สหกรณ.38 หนา. เขาถงไดจาก : http://164.115.22.159/kwaingam/?page_id=101 (วนทสบคน 14 กนยายน 2560)

Anon, 2007.http: //www.thaiforestbooking.com/np_home.asp?lg=2&npid=105 Accessed 4-09-2016. Armstrong, D. V., and F. Wiersma. 1986.Cooling systems for lactating dairy cows. Proc. Southwest Nutr. Conf., Tempe, AZ. Blackshaw, J.K. and A.W. Blackshaw. 1994. Heat stress in cattle and the effect of shade on production and behaviour: a review. Aust. J. Exp. Agri. 34: 285-295.

Bruce, J. P. (1992). Meteorology and hydrology for sustainable development. World Meteorological Organization.

Bucklin, R.A., R.W. Bottcher, G.L. Van Wicklen and M. Czarick. 1993. Reflective roof coatings for heat stress relief in livestock and poultry housing. Appl.Eng. Agr. 9(1): 123-129.

Castillo, L.S. 1981. The nutrition of water buffaloes. In Recent Advances in Buffalo Research and Development.FFTC Book Series No. 22.

37

Cavestany D, El-Whishy A.B, Foot R.H. Effect of season and high environmental temperature on fertility of Holstein cattle. J. Dairy Sci. 1985;68(6):1471–1478. [PubMed]

Devendra. C. 1985. Comparative nitrogen utilization in Malaysia swamp buffalo and Kedah-Kalanton cattle. In. Proc. 3rd AAAP Animal Science congress, Seoul, South Korea.

Flamenbaum I, Wolfenson D, Mamen M, Berman A. 1986. Cooling dairy cattle by a combination of sprinkling and forced ventilation and its implementation in the shelter system. Journal of Dairy Science 69, 3140–3147.

Hahn, L., and J.D. McQuigg. 1970. Evaluation of climatological records for rational planning of livestock shelters. Agr. Meteorol. 7:131-141.

Hansen, P.J. 1994 . Causes and possible solutions to the problem of heat stress in reproductive management of dairy cows: Proceedings of the National Reproductive Symposium. Pittsburgh. pp. 161-170.

Khongdee, S., K. Makvichit , G. Hinch , N. Chaiyabutr, S. Tummabood and C. Vajrabukka. 2005.A survey of calving seasons on dairy reproductive performance and milk production undertropical conditions. Thai Journal of Agricultural Science (3-4): 95-100.

Khongdee, S., N. Chaiyabutr, G. Hinch, K. Markvichitr and C. Vajrabukka. 2006. Effects of evaporative cooling on reproductive performance and milk production of dairy cows in hot wet conditions. Int. J. Biometeorol. 50: 253–257.

Khongdee, S. 2008. The Effects of High Temperature and Housing Modification on the Productive and Reproductive Performance of Dairy Cows. Ph.D.Thesis, Kasetsart University, Bangkok. 123.

Lehman, J.F.and B.J. De Lateur, 1990. Therapeutic heat. In: Lehman JF, Ed. Therapeutic heat and cold. 4th ed. London: Willium & Wilkin :417-440.

McDowell, R.E. 1972. Effect of heat stress on energy and water utilization of lactating cows.J.Dairy Sci.52 : 188-191. Lgono, M.O., G. Jotvedt and H.T. Sanford-Crane. 1992. Environmental profile and

critical temperature effects on milk production of Holstein cows in desertclimate. Int. J. Biometerol. 36: 77-87.

Nicholls N. (1987). The El Niño /Southern Oscillation Phenomenon, Climate Crisis, The Societal Impacts Associated with the 1982-83 Worldwide Climate Anomalies, UNEP and NCAR.

38

Roman-Ponce, H., Thatcher, W.W., Buffington, D.E., Wilkax, C.J., Van Horn, H.H., 1977, Physiologicaland production responses of dairy cattle to a shade structure in a subtropical environment. J Dairy Sci60, 424–30

SAS Institute, 1999. SAS/STATs User’s GuideV.9. SAS Institute Inc,CaryNC pp. 3884. Somparn, P 2004. Intensive grazing management strategies for managing swamp buffaloes during thermal strees. Ph.D. Thesis, Kasetsart University, Bangkok.

p 143. Steel, R.G.,D and J.H. Torrie. 1980 Principles and procedure of statistics, 3rd edn.

Macmillan, New York, p 521. Stott, G. H., Wiersma, F., 1976, Short term thermal relief for improved fertility in dairy

cattle during hot weather. Int J Biometeorol 20, 344–350. Suwanlee, S. and M. Wannapat. 1994. Effect of ruminal ammonia nitrogen on total

volatile fatty acids, bacterial population and digestibility in swamp buffaloes. In proc. The 1st Asian buffalo association congress. Khon Kaen Pub. co., Khon Kaen, Thailand.

Svante Arrhenius, 1896b, On the Influence of Carbonic Acid in the Air upon the Temperature of the Ground, ondon, Edinburgh, and Dublin Philosophical Magazine and Journal of Science (fifth series) , April 1896. vol 41, pages 237-275.

Thatcher, W. W., 1974, Effects of season, climate, and temperature on reproduction and lactation. J DairySci 57, 360–368.

Thatcher WW, Roman-Ponce H, Buffington DE. 1978. Environmental effects on animal performance. Large Dairy Herd Management, pp. 219–230. University Press of Florida, Gainesville.

Vajrabukka, C. 1992. Environmental Physiology of Domestic Animals. Department of Animal Science, Kasetsart University, Bangkok, Thailand. (in Thai).

Van Soest P.J, Roberts J.B, and Lewis B.A. 1991 Methods for dietary fiber, neutral detergent fiber and non-starch polysaccharides in relation to nutrition. J

Dairy Sci 74:3583–3597 Wachirapakorn, C. 1987. The effects of nutrition on body condition prior to working in

respect to voluntary feed intake, digestibility and physiological aspects of draft buffaloes. MS. Thesis,Khon Kaen University, Thailand.

Wanapat, M., and C. Devendra. 1992. Feeding and nutrition of dairy cattle and buffaloes in Asia. In: Proc. The 6th AAAP Anima Husbandry Association of Thailand, Bangkok, Thailand.

39

Wanapat, M., K. Sommart, C. Wachirapakorn, S. Uriyapongson and C. Wattanachant. 1994. Recent advances in swamp buffalo nutrition and feeding. In .Proc. The 1st Asian buffalo congress. Khon Kaen pub. co., Khon Kaen, Thailand.

Wanapat, M., and C. Wachirapakorn. 1990.Utilization of roughage and concentrate by feedlot swamp buffaloes (Bubalus bubalis). AJAS. 3: 195.

Willmer, P., G. Stone and I. Johnston. 2000. Environmental Physiology of Animals. Blackwell Science Ltd., Oxford, England. 644. SAS Institute, 1999. SAS/STATs

User’s GuideV.9. SAS Institute Inc,CaryNC pp. 3884. Wise, M.E., D.V. Amstrong, J.T. Hunter and F. Wiersma. 1988. Hormonal alterations in the lactating dairy cow in response to the thermal stress. J. Dairy Sci. 71(9):

2480-2485. Wolfenson D, Roth Z, Meidan R. Impaired reproduction in heat stressed cattle: basic and applied aspects. Anim.Reprod. Sci. 2000:60–61. 535-547. [PubMed] Young,B.A., G.L. Hahn, A.B. Hall and S.M. Holt. 1998. Dynamics of physiological

adaptation to harsh environment, pp. 421-427 I n Proceedings of Symposium Series 1, 8th World Conference on Animal Production. June 28-July 4, 1998, Seoul.

ภาคผนวก

41

ภาพผนวกท 1 การจดการระบบโรงเรอนปกตของกระบอ

ภาพผนวกท 2 การจดการระบบโรงเรอนดดแปลงของกระบ

42

ภาพผนวกท 3 ความเปนอยของกระบอ

43

ประวตผวจย ชอ – นามสกล นางสาวขวญชนก ปราบวลย วนเดอนปเกด วนท 30 สงหาคม พ.ศ.2536 ภมล าเนา บานเลขท 163/2 หม 7 ต. อดมธญญา อ. ตากฟา จ. นครสวรรค 60190 การศกษา จบมธยมตนจากโรงเรยนสตรนครสวรรค อ าเภอเมอง จงหวดนครสวรรค จบมธยมปลายจากโรงเรยนทหารอากาศอนสรณ อ าเภอตาคล จงหวดนครสวรรค ชอ – นามสกล นางสาววลภา สขโภค วนเดอนปเกด วนท 4 เมษายน พ.ศ. 2538 ภมล าเนา บานเลขท 877 หมท10 ต. นครสวรรคตก อ. เมอง จ. นครสวรรค 60000 การศกษา จบมธยมตนจากโรงเรยนนครสวรรค อ าเภอเมอง จงหวดนครสวรรค จบมธยมปลายจากโรงเรยนนครสวรรค อ าเภอเมอง จงหวดนครสวรรค