สขศกษา

สงวนลขสทธ

สำ�นกพมพ บรษทพฒน�คณภ�พ

วช�ก�ร (พว.) จำ�กด

พ.ศ. ๒๕๕๗

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)

๗๐๑ ถนนนครไชยศร แขวงถนน

นครไชยศร เขตดสต กรงเทพฯ

๑๐๓๐๐ โทร. ๐-๒๒๔๓-๘๐๐๐

(อตโนมต ๑๕ ส�ย),

๐-๒๒๔๓-๑๘๐๕

แฟกซ : ทกหม�ยเลข,

แฟกซอตโนมต :

๐-๒๒๔๑-๔๑๓๑,

๐-๒๒๔๓-๗๖๖๖

website : www.iadth.com

กลมส�ระก�รเรยนรสขศกษ�และพลศกษ�ต�มหลกสตรแกนกล�งก�รศกษ�ขนพนฐ�น พทธศกร�ช ๒๕๕๑

ชนมธยมศกษาปท ๔

หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน

ผเรยบเรยง

อ�จ�รยอทย สงวนพงศ

ผตรวจ

ศ�สตร�จ�รย น�ยแพทยชชลต รตรส�ร

อ�จ�รยนพน แจมแจง

อ�จ�รยศวไล กสกจสกลผล

อ�จ�รยรชนวรรณ จนธรรม

บรรณาธการ

อ�จ�รยสปร�รถน� ยกตะนนทน

สขศกษา ม.๔2 กระบวนการสรางเสรมระบบตาง ๆ ในรางกาย 3

คำนำ สารบญ หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน สขศกษา ชนมธยมศกษาปท ๔ กลมสาระการเรยนรสขศกษา

และพลศกษา ไดจดทำาขนตามมาตรฐานการเรยนร ตวชวดและสาระการเรยนรแกนกลางของหลกสตร

แกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ โดยมเนอหาครอบคลมสาระท ๑ การเจรญเตบโต

และพฒนาการของมนษย สาระท ๒ ชวตและครอบครว สาระท ๔ การสรางเสรมสขภาพ สมรรถภาพ

และการปองกนโรค และสาระท ๕ ความปลอดภยในชวต โดยครอบคลมตามจดประสงคของการเรยน

กลมสาระการเรยนรสขศกษาและพลศกษา ทมงเนนการสรางและพฒนาพฤตกรรมทางสขภาพ ทงดาน

ความร เจตคต คณธรรม คานยม และการปฏบตเกยวกบสขภาพควบคไปดวยกน

เพอใหเกดประโยชนสงสดแกผสอนและผเรยน หนงสอเรยนเลมนจงไดนำาเสนอเนอหาททนสมย

มกจกรรมการเรยนรทนำาไปสการประเมนผลตรงตามตวชวด มคำาถามพฒนากระบวนการคดและ

สอดแทรกขอมลเกยวกบอาชพนาร การอนรกษสงแวดลอม ปลอดภยไวกอน เวบไซตแนะนำา คำาศพทสำาคญ

ความรเพมเตม รอบรอาเซยน ความรรอบโลก เพอเพมพนความรใหผเรยน

หนงสอเรยนเลมนจงเปรยบเหมอนหลกทางดานวชาการสำาหรบผสอนในการจดการเรยนการสอน

สำาหรบผเรยน ตลอดจนเปนแนวทางและวธการปฏบตตนในการดแลรกษาสขภาพของผเรยน ครอบครว

และชมชน กอใหเกดประโยชนในการจดการศกษาตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช

๒๕๕๑ ใหบรรลจดมงหมายไดอยางแทจรง

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)

หนา

หนวยการเรยนรท ๑ กระบวนการสรางเสรมระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย ๕

ระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย ๗

หลกการสรางเสรมระบบการทำางานของระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย ๘

กระบวนการสรางเสรมและดำารงประสทธภาพการทำางานของระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย ๙

หนวยการเรยนรท ๒ อทธพลตาง ๆ ทมตอพฤตกรรมทางเพศและการดำาเนนชวต ๓๓

อทธพลของครอบครวทมตอพฤตกรรมทางเพศและการดำาเนนชวต ๓๔

อทธพลของเพอนทมตอพฤตกรรมทางเพศและการดำาเนนชวต ๓๗

อทธพลของสงคมทมตอพฤตกรรมทางเพศและการดำาเนนชวต ๓๙

อทธพลของวฒนธรรมทมตอพฤตกรรมทางเพศและการดำาเนนชวต ๔๐

หนวยการเรยนรท ๓ บทบาทและความรบผดชอบของบคคลทมตอการ

สรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคในชมชน ๔๓

ความหมายของสขภาพ การสรางเสรมสขภาพ และการปองกนโรค ๔๕

การสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคในชมชน ๔๘

แนวรวมในการสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคในชมชน ๔๘

หนวยการเรยนรท ๔ อทธพลของสอโฆษณาเกยวกบสขภาพเพอการเลอกบรโภค ๕๔

การโฆษณา ๕๕

สอโฆษณาเกยวกบสขภาพเพอการเลอกบรโภค ๕๖

ขอควรปฏบตในการเลอกซอสนคาหรอบรการ ๖๔

หนวยการเรยนรท ๕ ความปลอดภยในชมชน ๖๘

การวางแผนและกำาหนดแนวทางในชมชนเพอลดอบตเหต ๗๐

การสรางเสรมความปลอดภยในชมชน ๗๑

การสรางเสรมความปลอดภยในชมชนเพอปองกนอบตเหตจากการจราจร ๗๔

การสรางเสรมความปลอดภยในชมชนเพอปองกนภยธรรมชาต ๗๖

การสรางเสรมความปลอดภยในชมชนทมแหลงทองเทยว ๘๙

การสรางเสรมความปลอดภยในชมชนเพอปองกนปญหาอาชญากรรม ๙๐

สขศกษา ม.๔๔

หนวยการเรยนรท ๖ สารเสพตด ๙๕

ความหมายและประเภทของสารเสพตด ๙๖

การแพรระบาดของสารเสพตดในประเทศไทย ๙๗

การใชสารเสพตดของวยรน ๙๙

การปองกนการใชสารเสพตด ๑๐๑

การจดกจกรรมปองกนการใชสารเสพตด ๑๐๒

หนวยการเรยนรท ๗ การใชยา ๑๐๖

ความหมายทวไปของยา ๑๐๗

รปแบบของยา ๑๐๘

ยาปลอมยาผดมาตรฐานและยาเสอมคณภาพ ๑๑๐

ความเสยงจากการใชยา ๑๑๑

อนตรายจากการใชยา ๑๑๑

หลกการประเมนพษและอนตรายทพบจากการใชยา ๑๑๒

หลกการใชยา ๑๑๓

การมสวนรวมในการปองกนความเสยงตอการใชยา ๑๑๔

หนวยการเรยนรท ๘ ความรนแรง ๑๑๘

ความหมายและประเภทของความรนแรง ๑๑๙

ความรนแรงในครอบครว ๑๒๐

การปองกนการใชความรนแรงในครอบครว ๑๒๑

ความรนแรงในสงคม ๑๒๒

การปองกนการใชความรนแรงในสงคม ๑๒๓

การมสวนรวมในการปองกนความเสยงตอความรนแรง ๑๒๔

บรรณานกรม ๑๒๗

หนา

หนวยการเรยนรทกระบวนการสรางเสรม

ระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย๑

กระบวนการสรางเสรมระบบอวยวะ

ตาง ๆ ในรางกาย

หลกการสรางเสรมระบบการทำางานของระบบอวยวะ

ตาง ๆ ในรางกาย

กระบวนการสรางเสรมและดำารงประสทธภาพการทำางานของ

ระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย

ระบบผวหนง

ระบบกระดกและขอ

ระบบกลามเนอ

ระบบไหลเวยนโลหต

ระบบทางเดนหายใจ

ระบบยอยอาหาร

ระบบประสาท

ระบบสบพนธ

ระบบตอมไรทอ

ระบบขบถายปสสาวะ

ตวชวด

สาระสำาคญ

ผงสาระการเรยนร

อธบายกระบวนการสรางเสรมและดำารงประสทธภาพการทำางานของระบบอวยวะตาง ๆ

(พ ๑.๑ ม.๔-๖/๑)

ระบบอวยวะในรางกายมหลายระบบ แตละระบบมความสมพนธกน ถาเกดการทำางานของระบบใดระบบหนง

ไมเปนปกต จะทำาใหสขภาพรางกายของบคคลนนออนแอ เจบปวย และอาจทำาใหเสยชวตได เราจงควรเรยนรถงการ

ทำางานของระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย เพอทจะดำารงประสทธภาพการทำางานของรางกายไวใหนานทสด

ระบบอวยวะตางๆ ในรางกาย

สขศกษา ม.๔6 กระบวนการสรางเสรมระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย 7

กระบวนการสรางเสรมระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย

จดประกายความคด

๑. ระบบผวหนง

๓. ระบบกลามเนอ

๕. ระบบทางเดนหายใจ

๗. ระบบประสาท

๙. ระบบตอมไรทอ

๑๐. ระบบขบถายปสสาวะ

๘. ระบบสบพนธ

๖. ระบบยอยอาหาร

๒. ระบบกระดกและขอ

ระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย

๔. ระบบไหลเวยนโลหต

การทำางานของระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกายตองมความสมพนธกน เพอใหเราสามารถดำารงชวต

ไดตามปกต หากระบบใดระบบหนงทำางานผดปกตกจะสงผลกระทบถงระบบอน ๆ เราจงจำาเปนตอง

เรยนรกระบวนการสรางเสรมระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกายเพอดำารงประสทธภาพใหทำางานอยใน

ระดบปกต

หากเปรยบรางกายของเราเหมอนรถยนต นกเรยนคดวาระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย

จะเปรยบไดกบสวนใดของรถยนตบาง

ระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย

มนษยเปนสงมชวตทมโครงสรางสลบซบซอน โดยรางกายของคนเราประกอบดวยสวนทเลกทสด

คอ อะตอม ซงยดเขากนเปนโมเลกล (Molecule) แตละโมเลกลจะมการจดรวมตวกนเปนโครงสราง

เรยกวา เซลล (Cell) โดยเซลลถอเปนหนวยทเลกทสดของสงมชวต มรปรางแตกตางกนไปเพอให

เหมาะสมในการทำาหนาท เชน เซลลประสาทมแขนงมากมายเพอทำาหนาทสงขอมลขาวสารระหวางเซลล

กลมเซลลชนดเดยวกนเมออยรวมกนจะทำาหนาทอยางเดยวกน เรยกวา เนอเยอ (Tissue) และ

เมอเนอเยอททำางานหรอทำาหนาทอยางเดยวกนมารวมกนกจะพฒนาตอไปเปนอวยวะ (Organ) เชน ตบ

ปอด สมอง หวใจ และกลมของอวยวะททำาหนาทเกยวของกน เรยกวา ระบบอวยวะ (Organ System)

โดยระบบอวยวะจะมหนาทของตวเอง และทำางานประสานสมพนธกบระบบอน

การทำางานของอวยวะในระบบเดยวกนอาจมความสมพนธรวมกนไดหลายทาง แตมกจะมลกษณะ

หนาทการทำางานเกยวของกน เชน ระบบขบถายปสสาวะประกอบดวยอวยวะหลายอยางททำาหนาท

รวมกนในการผลต เกบ และขบปสสาวะออก นอกจากน หนาทของระบบอวยวะมกจะมหนาททบซอน

กน เชน ไฮโพทาลามส (Hypothalamus) เปนอวยวะททำาหนาททงในระบบประสาท (Nervous System)

และระบบตอมไรทอ (Endocrine System) ทำาใหการศกษาทงสองระบบมกจะทำารวมกน เรยกวา

การทำางานของระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกายทสำาคญประกอบดวย ๑๐ ระบบ ดงน

สขศกษา ม.๔8 กระบวนการสรางเสรมระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย 9

๕. ทำ�จตใจใหร�เรง แจมใส ความเครยด ความกงวล สงผลตอสขภาพกายและสขภาพจต

วธการจดการกบความเครยด ความวตกกงวล ไดแก การทำาในสงทตนชอบ เชน รองเพลง อานหนงสอ

ทำาสมาธ ทสำาคญคอการมองโลกในแงด และคดเสมอวาปญหาทกอยางมทางแกไข

๖. ก�รดแลรกษ�อน�มยสวนบคคล โดยการรกษาความสะอาดรางกาย ซงนอกจากจะชวยปองกน

ไมใหเกดโรคแลวยงชวยเสรมบคลกภาพใหดด การรกษาอนามยสวนบคคล เชน การอาบนำา สระผม

ขบถายใหเปนเวลา การดแลเลบมอเลบเทา ผวหนง การสวมเสอผาทสะอาดไมอบชน

๗. หลกเลยงสงทเปนอนตร�ยตอสขภ�พและอยในสงแวดลอมทปลอดภย เชน รจกการปองกน

โรค ทงโรคตดตอ และโรคไมตดตอ ไมยงเกยวสารเสพตดทกชนด หลกเลยงอบายมขตาง ๆ

๘. ตรวจสขภ�พร�งก�ยอย�งนอยปละ ๑ ครง โดยตรวจสขภาพทวไปอยางละเอยด เชน

ตรวจวดการเจรญเตบโตของรางกายตามเกณฑมาตรฐาน ตรวจวดความดนโลหต ตรวจสขภาพชองปาก

และฟน การทำางานของอวยวะพนฐาน เชน ห ตา จมก เพอดแลใหสขภาพอยในเกณฑปกต และหากพบ

ขอบกพรองหรอสงผดปกตควรรบไปพบแพทย

๙. ระมดระวงอบตเหตโดยการปฏบตตามกฎระเบยบขอบงคบของสถานท รกษาวนยดวยการ

ปฏบตตามกฎจราจร มสมาธในการทำางานตาง ๆ ศกษาคมอและปฏบตตามขอแนะนำาการใชอปกรณ

ตาง ๆ ไมเลนผาดโผน รนแรง หรอแกลงเพอน

อนรกษสงแวดลอม

การใชรถจกรยานหรอการเดนไปทำาธระในสถานทใกล ๆ นอกจากจะเปนการออกกำาลงกายอยางหนงแลว ยงชวยลดการปลอยควนพษทเปนสาเหตของภาวะโลกรอนอกดวย

๑. ออกกำ�ลงก�ยอย�งสมำ�เสมอ โดยยดหลก หนก นาน บอย ดงน

หนก คอ ความหนกหรอความเหนอยในการออกกำาลงกาย ซงการออกกำาลงกายแตละครง

ควรจะมเหงอออก อตราการเตนของชพจรสงขน หายใจเรวและแรงขน

การทำางานอยางมประสทธภาพของระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกายจะสงผลใหเรามภาวะสขภาพด

เราจงตองดแลรกษาระบบการทำางานของรางกายอยางถกตองเพอใหทำางานไดดอยเสมอ

หลกของกระบวนการสรางเสรมและดำารงประสทธภาพการทำางานของระบบอวยวะตาง ๆ มแนวทาง

ปฏบตดงน

น�น คอ ความนานหรอเวลาทใชในการออกกำาลงกายตอครงตดตอกน ซงไมควรนอยกวา

๓๐ นาท

บอย คอ ความถของการออกกำาลงกายเปนประจำา ซงไมควรนอยกวา ๓ วนตอสปดาห หรอ

ออกกำาลงกายตามความพอใจ และศกยภาพทตนเองจะปฏบตได

๒. รบประท�นอ�ห�รต�มหลกโภชน�ก�ร โดยคำานงถงคณคาทางโภชนาการและความสะอาด

ปลอดภย รบประทานอาหารใหครบ ๕ หมในปรมาณพอเหมาะ ดมนำาสะอาดอยางนอยวนละ ๘ แกว

นอกจากนยงตองรบประทานอาหารใหตรงเวลาและครบทง ๓ มอ หลกเลยงอาหารหมกดอง อาหาร

รสจด

๓. พกผอนใหเพยงพอ การพกผอนเปนการผอนคลายความเครยด ทงดานรางกายและจตใจ

การพกผอนทดทสด คอ การนอนหลบ ซงแตละชวงวยจะมความแตกตางกนตามความตองการของ

รางกาย เชน วยเดกเลก ตองการนอนหลบมากทสด วยรนตองการนอนหลบไมนอยกวา ๘ ชวโมง

นอกจากน การพกผอนเพอผอนคลายอารมณ หรอตองการใหจตใจแจมใส ยงสามารถทำาไดอกหลายวธ

ตามความชอบของแตละบคคล เชน การดภาพยนตร การฟงเพลง การปลกตนไม การทองเทยว

๔. รบอ�ก�ศบรสทธ ในภาวะปจจบนสงแวดลอมเปนพษตอรางกายมาก เราจงควรไดรบอากาศ

ทบรสทธเพอใหปอดไมตองทำางานหนกดวยการปลกตนไมเพมขน พกผอนในสวนสาธารณะ หาเวลาไป

พกผอนตามแหลงทองเทยวทางธรรมชาต หลกเลยงบรเวณทมมลพษ เชน บรเวณทมการจราจรหนาแนน

เพราะปอดจะทรดโทรมเรวขน เนองจากตองขบของเสยมากกวาปกต

หลกการสรางเสรมระบบการทำางานของระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย

กระบวนการสรางเสรมและดำารงประสทธภาพการทำางานของระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย

ระบบประสาทและตอมไรทอ (Neuroendocrine System) เชนเดยวกนกบระบบกลามเนอและกระดก

(Musculoskeletal System) ซงเปนความเกยวของกนระหวางระบบกลามเนอ (Muscular System)

และระบบกระดกและขอ (Skeletal System) ดงนน จงควรเรยนรหนาทการทำางานของระบบอวยวะ

ตาง ๆ ใหเขาใจ เพอรวธการดแลรกษาใหดำารงประสทธภาพการทำางาน และใชประโยชนใหนานทสด

เทาทจะเปนไปได

๑. ระบบผวหนง (Integumentary System)

ผวหนง เปนอวยวะทมขนาดใหญครอบคลมทวรางกาย มหนาทในการหอหมสวนตาง ๆ ของรางกาย

เพอปองกนอนตรายตาง ๆ ทอาจเกดขนกบอวยวะใตผวหนง เปนอวยวะทชวยรบความรสกและ

ขบของเสยออกจากรางกายในรปของเหลวทเรยกวา เหงอ โดยผานออกจากตอมเหงอทมอยใตผวหนง

เหงอจะประกอบดวยนำาเปนสวนใหญ ตอมเหงอมลกษณะเปนทอยาว สวนลกของทอจะขดไปมาในชนของ

หนงแทและมหลอดเลอดฝอยมาหลอเลยง หลอดเลอดนจะนำาของเสยทอยในเลอดมายงตอมเหงอและ

ของเสยกบนำาจะแพรออกจากหลอดเลอดเขาสทอในตอมเหงอ ทอนจะขบของเสยทเรยกวาเหงอออกมา

สขศกษา ม.๔10 กระบวนการสรางเสรมระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย 11

โครงสร�งและสวนประกอบของผวหนง

๑. หนงกำ�พร� (Epidermis) เปนผวหนงชนนอกซงจะมการหลดลอกออกเปนขไคล แลวมการ

สรางผวหนงใหมขนมาทดแทน ผวหนงแตละคนจะมสผวตางกนโดยมเซลลสหรอทเรยกวา เมลานน

(Melanin Pigments) ซงอยในชนผวหนงนเปนตวสรางสของผวหนง

๒. หนงแท(Dermis) ผวหนงชนนจะอยใตชนหนงกำาพรา และมความหนามากกวาชนหนงกำาพรา

โดยจะมเนอเยอทมลกษณะเหนยวยดสวนประกอบตาง ๆ ของผวหนงไว เชน หลอดเลอดฝอย

เสนประสาทรบความรสก ตอมเหงอ ตอมไขมน รากผม ผวหนงสวนทมความหนามากจะอยบรเวณฝามอ

ฝาเทา

๓.ขนหรอผม(Hair) เจรญมาจากหนงกำาพราชนลก มอยทวรางกาย ยกเวนบางแหง เชน หวนม

สะดอ ขอบปาก ฝามอ ฝาเทา ขนทกเสนประกอบดวย เสนขน คอ สวนทโผลพนผวหนงขนมา รากขน

คอ สวนทฝงอยในรผวหนง ขมขน คอ สวนของหนงกำาพราและหนงแททยนลกเขาไปถงเนอเยอใตผวหนง

สผมจะมความแตกตางกนไปตามกรรมพนธ และปรมาณเมดส ซงเมออายมากขนการสรางเมดสจะลด

นอยลงจนกระทงหยดสราง สผมของคนเราจะออนลงและหงอกขาว

ลกษณะและสวนประกอบของผวหนง

หนงกำาพรา

ตอมรากขนตอมเหงอ

เสนประสาท

ตอมไขมน

รตอมเหงอ

เสนขน

หนงแท

ลกษณะและสวนประกอบของเลบ

๔. เลบ (Nai ls ) เปนสวนของเซลลชน

หนงกำาพราทตายแลว ซงเจรญเปลยนแปลงมาจาก

เซลลทมชวตในชนลางเลอนขนมาอดแนนเปนแผน

แขง ยดหยนได อยดานหลงปลายนวมอ นวเทา

มหนาทปองกนปลายนวไมใหเปนอนตราย สวนทยน

พนปลายนวจะไมมหลอดเลอดและเสนประสาท เวลา

ตดเลบจงไมรสกเจบ

รากเลบโคนเลบ

หนงหมปลายเลบ

กระดกนว

เลบจนถงปากทอทเปดอยทผวหนงดานบน โดยเหงอจะซมออกจากรางกายทละนอย นอกจากตอมเหงอจะทำา

หนาทกำาจดของเสยออกทางผวหนงแลว ยงชวยระบายความรอนออกจากรางกายดวย ซงจะสงเกตไดจาก

วนทมอากาศรอนหรอหลงจากทเราออกกำาลงกายจะมเหงอออกมากขน แลวเราจะรสกตวเยน ทงนเพอจะ

ชวยในการรกษาอณหภมของรางกายใหคงทนนเอง

ก�รสร�งเสรมและดำ�รงประสทธภ�พก�รทำ�ง�นของระบบผวหนง

๑. รบประทานอาหารทมประโยชน ครบ ๕ หม โดยเฉพาะอาหารทสรางเสรมสขภาพของผวหนง

เชน อาหารทมสารอาหารโปรตน ไดแก เนอ นม ไข ถวเมลดแหง ผกผลไมทมวตามนเอ วตามนซ เชน

ตำาลง ยอดชะอม คะนา มะมวงสก มะละกอสก ฝรง สม มะขามปอม มะเขอเทศ แครรอต

๒. ออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอเพอใหรางกายไดขบของเสยออกทางเหงอ

๓. รบแสงแดดออน ๆ ในตอนเชาและเยนเพอใหรางกายไดรบวตามนดทจะทำาใหผวหนงแขงแรง

๔. ดแลรกษารางกายใหสะอาดอยเสมอ ดวยการอาบนำา สระผม ตดเลบ รวมทงสวมใสเสอผาและ

เครองนงหมทสะอาด ซงจะชวยลดกลนตว ปองกนการเกดสว รงแค และกลากเกลอน

๕. พกผอนใหเพยงพอ ทำาจตใจใหแจมใสอยเสมอ

๖. ดมนำาสะอาดอยางนอยวนละ ๘ แกว

๗. เลอกใชเครองสำาอางเทาทจำาเปนและ

ใหเหมาะสมกบวย เพราะวยรนเปนวย

ทมผวพรรณเปลงปลง ไมจำาเปนตองใช

สงอนมากลบเกลอนความสวยงาม

ตามธรรมชาตและการใชเครองสำาอาง

อาจทำาใหเกดอาการแพ และควรใชรม

หรอสวมหมวกกนแดดเมอตองไปอย

ในททมแสงแดดจด

๘. ระมดระวงการเกดอบตเหตทอาจทำาใหเกดบาดแผล

การรบประทานผกผลไมมวตามนชวยบำารงผวหนง

สขศกษา ม.๔12 กระบวนการสรางเสรมระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย 13

กระดกสวนตาง ๆ ในรางกาย

กะโหลกศรษะ

กระดกตนแขน

กระดกขากรรไกรลาง

กระดกขอมอ

กระดกนวมอ

กระดกกนกบ

กระดกโคนขา

กระดกนอง

กระดกหนาแขง

กระดกขอเทา

กระดกฝาเทา

กระดกซโครง

กระดกเชงกราน

กระดกสนหลง

๒. ระบบกระดกและขอ (Skeletal System) ระบบกระดกและขอ ประกอบดวยอวยวะ

ประเภทกระดก กระดกออน ขอตอ เอน และพงผด

รวมประกอบเปนโครงของรางกายรวมกบระบบ

กลามเนอ และระบบประสาท ทำาใหเกดการเคลอนไหว

ของรางกาย

ชนดของกระดก

กระดกแบงชนดตามรปรางทปรากฏได ๔ ชนด คอ

๑. กระดกย�ว(Longbones) เปนกระดกทม

ลกษณะรปรางยาว ตรงกลางเรยวคอด ปลายกระดก

ทงสองขางโตออกเลกนอย เชน กระดกตนแขน กระดก

แขนทอนปลาย กระดกตนขา กระดกขา

๒. กระดกสน(Shortbones) เปนกระดกทม

ลกษณะรปรางสน ความยาวและความกวางใกลเคยง

กน เชน กระดกขอมอ กระดกขอเทา

๓. กระดกแบน(Flatbones) เปนกระดกทม

ลกษณะรปรางแบนและบาง สวนใหญโคงงอ เชน

กระดกกะโหลกศรษะ กระดกซโครง กระดกสะบก

กระดกหนาอก กระดกเชงกราน

๔. กระดกทมรปร�งแปลก(Irregularbones)

เปนกระดกทมลกษณะแปลกเฉพาะ ไมสามารถจดให

อยในกลมของกระดกยาว กระดกสน หรอกระดกแบน

เชน กระดกสนหลง กระดกกนกบ กระดกขากรรไกร

หนาทของระบบกระดกและขอทสำาคญ คอ ทำาใหรางกายคงรป และเปนทยดเกาะกลามเนอ

สรางเมดเลอดแดง เปนแหลงสำารองและสะสมแคลเซยม ทงยงชวยปองกนการกระทบกระเทอนตอ

อวยวะภายใน ในชวงแรกเกดทารกจะมกระดกประมาณ ๓๐๐ ชน ตอมาเกดการเชอมตอกน เมอเปน

ผใหญจงมกระดก ๒๐๖ ชน การเชอมตอของกระดกทำาใหเกดขอตอซงทำาใหรางกายเคลอนไหวได

การเคลอนไหวจะเปนการทำางานสมพนธกนระหวางกระดก กลามเนอและประสาท ภายในโพรงกระดก

จะมไขกระดก ซงทำาหนาทสรางเมดเลอดแดง กระดกเปนทสะสมแคลเซยม (Calcium) ฟอสเฟต

(Phosphate) แมกนเซยม (Magnesium) ถารางกายไดรบแคลเซยมจากอาหารไมเพยงพอ รางกายจะดง

โครงสรางของกระดกในรางกาย

ก�รสร�งเสรมและดำ�รงประสทธภ�พก�รทำ�ง�นของระบบกระดกและขอ

๑. รบประทานอาหารทมแคลเซยมสงเพอสรางเสรมกระดกใหแขงแรง เชน ผลตภณฑจากนม

ผกใบเขยว ธญพช เตาห งาดำา ผลตภณฑจากถวเหลอง ปลาเลกปลานอย

๒. ควบคมนำาหนกตวไมใหมากเกนไป เพราะจะทำาใหกระดกรบนำาหนกมากตลอดเวลา บรเวณขอตอ

จะเสอม

๓. ใหรางกายไดรบแสงแดดออน ๆ ทกวนอยางนอยวนละ ๑๐-๑๕ นาท ในชวงเชาและเยน เพราะ

จะทำาใหไดรบวตามนด ซงจะชวยใหเนอเยอกระดกแขงแรง

๔. ออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอ โดยเฉพาะการออกกำาลงกายแบบลงนำ�หนก (Weight bearing

exercise) ซงเปนการออกกำาลงกายชนดทมการออกแรงตานของฝาเทาลงสพน เชน เดนไกล วงเหยาะ ๆ

เตนรำา เพอใหกระดกและขอมการเคลอนไหวเปนประจำา สรางเสรมความหนาแนนใหกระดกแขงแรงขน

ปองกนการเปนโรคกระดกพรน

๕. หลกเลยงปจจยเสยงทจะทำาใหเกดโรคกระดกพรน ไดแก การสบบหร การดมเครองดมทม

แอลกอฮอล เครองดมทมกาเฟอน เชน ชา กาแฟ

๖. ระมดระวงการเกดอบตเหตตาง ๆ เพราะอาจทำาใหกระดกไดรบการกระทบกระเทอนและ

หกได หากมอาการขอเคลด ขอเคลอน ควรรบปฐมพยาบาล โดยการประคบเยนเพอใหหลอดเลอดหดตว

ลดอาการบวม หลงจากนน ๒๔-๔๘ ชวโมง ใหทำาการประคบรอนเพอใหหลอดเลอดขยายตว

เลอดไหลเวยนไดดขน และการทผนงหลอดเลอดฝอยขยายตว จะทำาใหเลอดและสารทคงอยซมกลบ

เขาไป ลดอาการบวม การตงเกรงของกลามเนอ

แคลเซยมจากกระดก ออกมาใชหรอถารางกายไดรบแคลเซยมมากเกนไป รางกายจะยบยงการดดซม

แคลเซยมจากลำาไส และขบแคลเซยมสวนเกนออกทางปสสาวะ

๓. ระบบกลามเนอ (Muscular System)

การเคลอนไหวรางกาย นอกจากจะอาศยการเคลอนไหวของ

ขอตอและกระดกแลว ยงตองอาศยการทำางานของกลามเนอดวย

ดงนน จะพบวากระดกและกลามเนอทำาหนาทประสานกนโดยอาศย

การทเนอเยอกลามเนอมการหดตวและขยายตว

กลามเนอแบงเปน ๓ ประเภท ไดแก กลามเนอลาย (Skeletal

Muscle) กลามเนอเรยบ (Smooth Muscle) และกลามเนอหวใจ

(Cardiac Muscle) กลามเนอลาย ในกลมกลามเนอแขน

ซงประกอบเปนกลามเนอกระดก

สขศกษา ม.๔1๔ กระบวนการสรางเสรมระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย 15

เซลลเมดเลอดขาว

เซลลเมดเลอดแดง

เกลดเลอด

ก�รสร�งเสรมและดำ�รงประสทธภ�พก�รทำ�ง�นของ

ระบบกล�มเนอ

๑. รบประทานอาหารทมประโยชน ครบ ๕ หม

โดยเฉพาะอาหารทใหสารอาหารประเภทโปรตนอยางนม

เนอสตวและวตามน แรธาตตาง ๆ จากพชทชวยสรางเสรม

ความแขงแรงของกลามเนอ

๒. ออกกำาลงกายหรอเลนกฬาอยางสมำ า เสมอ

เพอเพมความแขงแรงอดทนใหกลามเนอ เชน การดนพน

ยกดมเบล (Dumbel) การวงระยะไกล ถบจกรยาน

โดยตองอบอนรางกายกอนทกครงดวยการวงเหยาะ

การสไลด การเดนเรว และยดเหยยดกลามเนอ เพอปองกนการอบอนรางกายและยดเหยยดกลามเนอ

กอนเลนกฬา เพอปองกนกลามเนอฉก

๒. กล�มเนอเรยบ เปนเนอเยอ

ของกลามเนอทพบอยทผนง

ข อ ง อ ว ย ว ะ ภ า ย ใ น เ ช น

หลอดอาหาร หลอดเลอด

กระเพาะปสสาวะ กระเพาะ-

อาหาร มเซลลเสนใยสนกวา

เสนใยกลามเนอลาย ทำางานอย

นอกอำานาจของจตใจ

กลามเนอ

๑. กล�มเนอล�ย เปนเนอเยอกลามเนอ

ทยดตดอยกบโครงกระดก โดยมเซลล

เสนใยกลามเนอซงรวมตวกนเปนมด

กลามเนอ เปนสวนททำาใหเกดการหดตว

เมอเสนใยไดรบการกระตนจากกระแส

ประสาท กลามเนอลายมประมาณ

๖๐๐ มด แบงเปน ๔ กลมใหญ คอ

กลามเนอศรษะ กลามเนอบรเวณ

ลำาคอ กลามเนอลำาตว และกลามเนอแขน

ขา ทำางานอยภายใตอำานาจของจตใจ

๓.กล �มเน อห วใจ เปน

เนอเยอกลามเนอชนดพเศษ

ทพบในหวใจเทานน เปน

ตวชวยกระตนใหการบบตว

ของห ว ใจคงท สมำ า เสมอ

ทำางานอยนอกอำานาจของ

จตใจ

กลามเนอฉก

๓. นอนหลบพกผอนอยางเพยงพอ ไมนอนดก เพอผอนคลายกลามเนอจากการทำากจกรรม

ประจำาวน

๔. ดมนำาสะอาดอยางนอยวนละ ๘ แกว

๕. ไมใชกลามเนอทำางานหนกเกนกำาลงเพราะจะทำาใหกลามเนอออนลา เกดการบาดเจบได

๔. ระบบไหลเวยนโลหต (Circulatory System หรอ Blood Vascular System)

ระบบไหลเวยนโลหตทำาหนาทในการลำาเลยงอาหาร แกสออกซเจน (Oxygen) ไปสเซลลตาง ๆ

ในรางกายและนำาคารบอนไดออกไซด (Carbon dioxide) ตลอดจนของเสยตาง ๆ ออกจากเซลล ทงยง

ทำาหนาทในการรกษาสมดลของรางกาย ควบคมอณหภมของรางกาย ปองกนสงแปลกปลอม ตลอดจน

เชอโรคเขาสรางกาย

สวนประกอบของระบบไหลเวยนโลหต

ระบบไหลเวยนโลหต ประกอบดวย เลอด หลอดเลอด และหวใจ

๑. เลอด เปนของเหลวทไหลวนอยในหวใจและหลอดเลอด มสแดง ลกษณะขน มฤทธเปนดาง

มความหนดประมาณ ๕ เทาของนำา ในรางกายคนเรามเลอดประมาณรอยละ ๙-๑๐ ของนำาหนกตว

เลอดมสวนประกอบสำาคญ ๒ สวน คอ

๑.๑ สวนทเปนของเหลว เรยกวา พลาสมา (Plasma) หรอนำาเลอด มประมาณรอยละ ๕๕

ของปรมาณเลอดทงหมดในรางกาย นำาเลอดจะประกอบดวย นำาประมาณรอยละ ๙๑ นอกนนจะเปน

สารอน ๆ ไดแก สารอาหาร เอนไซม (Enzyme) ฮอรโมน (Hormone) แกส (Gas) รวมทงของเสยท

รางกายไมตองการ เชน ยเรย (Urea) คารบอนไดออกไซด (Carbon dioxide) นำาเลอดทำาหนาทลำาเลยง

สารอาหาร ฮอรโมน เอนไซม และออกซเจนไปเลยงเซลลตาง ๆ ลำาเลยงของเสยจากรางกายไปทำาลายท

ตบและขบออกทางปสสาวะ ผวหนง ปอด

๑.๒ สวนทเปนเมดเลอด ไดแก เซลลเมดเลอดแดง (Red Blood Cells) เซลลเมดเลอดขาว

(White Blood Cells) และเกลดเลอด (Platelets) ซงมอยประมาณรอยละ ๔๕ ของปรมาณเลอดทงหมด

เซลลเมดเลอดแดง รปรางคอนขางกลมแบน ตรงกลางบมเขาหากน เมอโตเตมทไมมนวเคลยส

(Nucleus) สวนประกอบจะเปนสารโปรตนทเรยกวา เฮโมโกลบน (Haemoglobin) ซงมเหลก

เปนองคประกอบ เฮโมโกลบนมคณสมบตในการรวมตวกบแกสออกซเจนไดดมาก เซลลเมดเลอดแดง

มหนาทลำาเลยงแกสออกซเจนไปยงเซลลทวรางกาย แลวลำาเลยงคารบอนไดออกไซดจากเซลลกลบไป

ยงปอดเพอทำาการแลกเปลยนแกส แหลงทสรางเมดเลอดแดง คอ ไขกระดก เซลลเมดเลอดแดงมอาย

ประมาณ ๑๑๐-๑๒๐ วน หลงจากนนจะถกสงไปทำาลายทตบและมาม

เซลลเมดเลอดข�ว รปรางกลม ขนาดใหญกวาเซลลเมดเลอด

แดง ไมมส มนวเคลยส เซลลเมดเลอดขาวในรางกายมหลายชนด

ทำาหนาทตอตานและทำาลายเชอโรค หรอสงแปลกปลอมทเขาส

รางกาย แหลงทสรางเซลลเมดเลอดขาว ไดแก มาม ไขกระดก

ตอมนำาเหลอง เซลลเมดเลอดขาวจะมอายประมาณ ๗-๑๔ วน

แลวจะถกทำาลาย

เซลลเมดเลอดชนดตาง ๆ

สขศกษา ม.๔16 กระบวนการสรางเสรมระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย 17

หลอดเลอดแดง

หลอดเลอดดำาใหญ(pulmonary vein)

นำาเลอดทมออกซเจนสงไปสหวใจ

หลอดเลอดฝอย

หลอดเลอดแดงใหญ (pulmonary artery)

นำาเลอดทมออกซเจนตำาไปสปอด

หลอดเลอดดำา

หองบนขวา

ลนไตรคสปด ลนไบคสปด

หองลางขวา

หองบนซาย

หองลางซาย

หลอดเลอดในระบบไหลเวยนโลหต

เกลดเลอด เปนสวนประกอบของเลอดทไมใช

เซลล แตเปนชนสวนของเซลล มรปรางเปนรปไขแบน

มขนาดเลกมาก ไมมส ไมมนวเคลยส ทำาหนาทชวยให

เลอดแข งตว เม อ เลอดออกสภายนอกร างกาย

โดยรวมตวกนเปนกระจก อดรของหลอดเลอดฝอย

แหลงสรางเกลดเลอด คอ ไขกระดก เกลดเลอดมอาย

ประมาณ ๔ วน กจะถกทำาลาย

๒. หลอดเลอด หลอดเลอดในรางกาย แบงเปน

๓ ชนด ไดแก

๒.๑ หลอดเลอดแดง (Artery) ประกอบดวย

กลามเนอเรยบ ผนงหลอดเลอดมความหนาและ

แขงแรง เพราะตองทนทานตอแรงดนเลอดทสบฉด

ออกจากหวใจ มหนาทนำ า เลอดจากหวใจไปยง

สวนตาง ๆ ของรางกาย เลอดในหลอดเลอดจะเปน

สแดง มปรมาณออกซเจนมาก

๒.๒ หลอดเลอดดำา (Vein) เปนหลอดเลอด

ทนำาเลอดจากสวนตาง ๆ ของรางกายเขาสหวใจ

เลอดในหลอดเลอดนจะเปนสดำา มปรมาณคารบอน-

ไดออกไซดมาก ยกเวนเลอดในหลอดเลอดดำา

พลโมนาร (Pulmonary Vein) ทนำาเลอดจากปอด

กลบสหวใจจะเปนเลอดทมปรมาณออกซเจนมาก

ซงจะมสแดง

๒.๓ หลอดเลอดฝอย (Capillary) เปน

หลอดเลอดทมขนาดเลกตอกนเปนแขนงเลก ๆ ของ

หลอดเลอดดำาและหลอดเลอดแดง หลอดเลอดฝอย

มผนงบางมากและมอยทวไปเกอบทกสวนของรางกาย

บร เวณผนงของหลอดเลอดฝอยเปนบร เวณทม

การแลกเปลยนสารอาหาร แกส และของเสยตาง ๆ

ระหวางเลอดกบเซลลของรางกาย

๓.หวใจ เปนอวยวะทประกอบดวยกลามเนอหวใจทไมอยภายใตอำานาจจตใจ หวใจตงอยในบรเวณ

ทรวงอกระหวางปอด ๒ ขาง คอนไปทางดานซาย มเยอหมภายนอกเรยกวา เยอหมหวใจ ผนงดานนอก

ของหวใจจะมหลอดเลอดโคโรนาร (Coronary) ทงหลอดเลอดแดง และหลอดเลอดดำา ทำาหนาทนำาเลอด

มาหลอเลยงกลามเนอหวใจ ภายในหวใจมลกษณะเปนโพรง ๔ หอง โดยแบงเปน หองบน ๒ หอง เรยกวา

เอเตรยม (Atrium) หองลาง ๒ หอง เรยกวา เวนตรเคล (Ventricle) หวใจหองบนซายและลางซาย

มลนหวใจทเรยกวา ไบคสปด (Bicuspid) คนอย สวนหองบนขวาและลางขวามลนหวใจ เรยกวา

ไตรคสปด (Tricuspid) คนอย ซงลนหวใจทงสองทำาหนาทคอยปด-เปด เพอไมใหเลอดไหลยอนกลบ

หวใจทำาหนาทสบฉดโลหตโดยการบบตวและคลายตวของกลามเนอหวใจเปนจงหวะ ทำาใหเลอดไหลไป

ตามหลอดเลอดตาง ๆ หลอดเลอดแดงจะขยายตวตามจงหวะการบบตวของหวใจ เราสามารถจบจงหวะ

ไดบรเวณหลอดเลอดแดงซงเรยกวา ชพจร

การไหลเวยนโลหตในหวใจ

วงจรก�รไหลเวยนโลหตผ�นหวใจ

หวใจหองบนขวาจะรบเลอดจากหลอดเลอดดำา

ทนำาเลอดมาจากศรษะและแขน และรบเลอดดำาทมา

จากลำาตวและขาเขาสหวใจ เมอหวใจหองบนขวา

บบตวเลอดจะไหลเขาสหวใจหองลางขวา โดยผาน

ลนหวใจไตรคสปด จากนนเมอหวใจหองลางขวา

บบตว เลอดจะผานลนหวใจพลโมนาร เซมลนาร

(Pulmonary Semilunar) เขาสหลอดเลอดแดง

ชอหลอดเลอดแดงพลโมนาร หลอดเลอดนนำาเลอด

ไปยงปอดเพอแลกเปลยนแกสโดยปลอยคารบอนไดออกไซด และรบออกซเจน เลอดทมออกซเจนสงน

จะไหลกลบสหวใจทางหลอดเลอดดำา ชอ พลโมนาร เขาสหวใจหองบนซาย เมอหวใจหองบนซาย

บบตว เลอดกจะผานลนหวใจไบคสปดเขาสหวใจหองลางซาย แลวหวใจหองลางซายบบตวดนเลอด

ใหไหลผานลนหวใจเอออรตกเซมลนาร (Aortic Semilunar) เขาสเสนเลอดแดงใหญเอออรตา

ในเสนเลอดแดงใหญเอออรตาจะมหลอดเลอดแตกแขนงไปยงสวนตาง ๆ ของรางกาย

ก�รสร�งเสรมและดำ�รงประสทธภ�พก�รทำ�ง�นของระบบไหลเวยนโลหต

๑. ออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอ โดยเฉพาะการออกกำาลงกายแบบแอโรบก (Aerobic Exercise)

ซงเปนการออกกำาลงกายททำาตดตอกนเปนเวลานาน ทำาใหปอดสดออกซเจนเขาไปจำานวนมาก หวใจได

ทำางานสบฉดออกซเจนไปเลยงอวยวะตาง ๆ ทวรางกายอยางมประสทธภาพ ซงตองเลอกทเหมาะสมกบ

วยและสภาพรางกาย การออกกำาลงกายแบบแอโรบก เชน การเดนเรว การวงเหยาะ ๆ การวายนำ�

การถบจกรยาน การเตนแอโรบก

๒. รบประทานอาหารใหครบ ๕ หม ไมรบประทานอาหารประเภทไขมนมากเกนความตองการของ

รางกาย โดยเฉพาะไขมนจากสตว เพราะเปนตนเหตของโรคอวน ทำาใหคอเลสเตอรอล (Cholesterol)

สขศกษา ม.๔18 กระบวนการสรางเสรมระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย 19

จมก

หลอดลมคอหอย

ปอด

กลองเสยง

การอยในททมตนไมชวยใหรางกายไดรบอากาศทบรสทธ

๕. ระบบทางเดนหายใจ (Respiratory System)

ระบบทางเดนหายใจ ทำาหนาทแลกเปลยนแกสเพอใหรางกายขบแกสคารบอนไดออกไซดออกไป

และรบเอาแกสออกซเจนเขามา เพอไปเลยงเนอเยอของอวยวะตาง ๆ ระบบหายใจประกอบดวยอวยวะ

สวนทเปนทางผานของลมหายใจ ไดแก จมก ปาก คอหอย กลองเสยง หลอดลม สวนททำาหนาทในการ

แลกเปลยนแกส ไดแก ถงลมทอยภายในปอด

องคประกอบของระบบท�งเดนห�ยใจ

จมก เปนอวยวะทเปนทางผานของลมหายใจ ภายในรจมกบดวยเยอบจมก และมขนจมกขนอย

รอบ ๆ ผนงของรจมก ขนจมกทำาหนาทกรองฝนละอองทเราหายใจเขาไป ไมใหฝนละอองเขาสหลอดลม

และปอด ในโพรงจมกจะมเยอบทวผนงของโพรงจมก ในเยอบจะประกอบดวย หลอดเลอดซงทำาหนาท

ปรบอณหภมของลมหายใจ และตอมเมอกซงทำาหนาทขบนำาเมอก ชวยทำาใหลมหายใจมความชมชน

ชวยจบฝนละอองและเชอโรค

คอหอย มลกษณะคลายกรวย เปนบรเวณทหลอดลมและหลอดอาหารแยกจากกน โดย

หลอดอาหารจะอยดานหลงหลอดลม

กลองเสยง มรปรางคลายกรวย อยถดจากโคนลนเขาสหลอดลม ตรงทางเขาสกลองเสยงจะม

ลนปดหลอดลมขณะทเรากลนอาหารเพอปองกนไมใหอาหารเขาสหลอดลม ภายในกลองเสยงจะม

เสนเสยงททำาใหเกดเสยงตาง ๆ

สง และจบตวในผนงของหลอดเลอด ซงเปนตนเหตของโรคเกยวกบหลอดเลอดอดตนและโรคหวใจ

โดยอาหารทชวยควบคมคอเลสเตอรอล เชน กระเทยม หอมหวใหญ ถวเหลอง แอปเปล มะเขอชนดตาง ๆ

๓. ทำาจตใจใหแจมใส ไมเครยด เพราะความเครยดทำาใหเกดความเสยงตอการเกดความดนโลหตสง

ซงเปนตนเหตของภาวะหวใจลมเหลว หรอหลอดเลอดในสมองแตก ซงเปนอนตรายถงชวต

หลอดลม เปนหลอดยนยาวจากกลองเสยงไปถงทรวงอก

ความยาวประมาณ ๑๐ เซนตเมตร และตงอยดานหนาของ

หลอดอาหาร เปนกลามเนอเรยบทมกระดกออนเปนรปวงแหวน

คลายตว C ประมาณ ๑๐-๒๐ อนเรยงซอนกนอย ชวยทำาให

หลอดลมเปลยนแปลงรปรางได ในขณะทมการกลนอาหาร

กระดกออนทเปนรปวงแหวนนจะชวยใหหลอดลมไมตบตน และ

คงรปอยได ผนงดานในของหลอดลมจะมเยอเมอกคอยดกฝน

ละออง หลอดลมจะไปสนสดทถงลมภายในปอด

ปอด เปนอวยวะทอยในทรวงอกทง ๒ ดาน โดยอยถดจาก

กระดกซโครงเขามาดานใน ปอดมลกษณะคลายฟองนำาและม

ความยดหยน ภายในปอดจะมถงลมเลก ๆ มเสนเลอดฝอยผาน

เขาไปในถงลมเพอทำาการแลกเปลยนแกส ระบบทางเดนหายใจ

กลไกก�รห�ยใจ

การหายใจถกควบคมโดยศนยการหายใจในสมองซงเปนไปโดยอตโนมต เมอเราหายใจเขา อากาศ

จากภายนอกรางกายจะผานรจมกทงสองขางเขาไปตามชองจมก ขนและเยอในชองจมก จะชวยกรองฝน

ละอองทปนมากบอากาศ และปรบอณหภมความชนใหเหมาะสมกบรางกาย แลวจงผานจากคอหอยเขา

สหลอดลม เยอเมอกและขนทหลอดลมจะกกเกบฝนละอองไมใหผานเขาสปอด อากาศจะเขาสปอดและ

เขาไปในถงลมเลก ๆ ทมหลอดเลอดฝอยลอมรอบ จากนนแกสออกซเจนในอากาศจะแพรผาน

ผนงถงลม เมอเราหายใจออกแกสคารบอนไดออกไซดจากเลอด กจะผานจากผนงหลอดเลอดฝอย

เขาสถงลม แกสคารบอนไดออกไซดกจะถกขบออกนอกรางกาย

แกสออกซเจนทผานผนงถงลมเขาสหลอดเลอดฝอยจากการหายใจเขา จะเขาไปรวมตวกบ

เฮโมโกลบนในเซลลเมดเลอดแดง ทำาใหเลอดมสแดง แลวไหลไปตามหลอดเลอดกลบเขาสหวใจ หวใจ

จะสบฉดเลอดไปตามหลอดเลอดแดงไปยงสวนตาง ๆ ของรางกาย แกสออกซเจนจะไปทำาปฏกรยา

เผาผลาญสารอาหารทอยภายในเซลลใหปลอยพลงงานออกมา เพอรางกายจะไดนำาไปใช ซงปฏกรยา

เผาผลาญสารอาหารน จะใหแกสคารบอนไดออกไซดออกสเซลลดวย ดงนน ขณะทแกสออกซเจนแพร

ผานจากเซลลเมดเลอดแดงเขาสเซลลในสวนตาง ๆ ของรางกาย แกสคารบอนไดออกไซดจากเซลล

เหลาน จะแพรเขาสเซลลเมดเลอดแดงดวยเพอจะเขาสหลอดเลอดดำากลบเขาสหวใจและเขาสปอดเพอ

ทำาการแลกเปลยนแกสตอไป

๔. เมอเจบปวย ไอ จาม ควรสวมหนากากอนามย เพอปองกนการแพรเชอโรคไปสผอน

ก�รสร�งเสรมและดำ�รงประสทธภ�พก�รทำ�ง�นของระบบท�งเดนห�ยใจ

๑. ออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอ โดยเฉพาะการออกกำาลงกายแบบแอโรบก เพอใหกลามเนอ

ททำาหนาทชวยหายใจแขงแรง และมกำาลงเพมขน ปอดจะสามารถรองรบอากาศเพมขน แกสออกซเจน

สามารถไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกายไดมากขน

๒. ไมสบบหร เพราะในบหรมสารทเปนอนตรายตอสขภาพและเปนสารกอใหเกดโรคหลายโรค เชน

โรคมะเรงปอด โรคถงลมโปงพอง โรคความดนโลหตสง โรคหวใจขาดเลอด โรคหลอดเลอดสมองตบ

ผทสบบหรจะมสมรรถภาพความจของปอดลดลง

ปรมาณแกสออกซเจนทจะนำาไปใชในรางกายกจะ

ลดลงดวย

๓. หลกเลยงการอยในสถานททมมลพษทาง

อากาศสง เพราะสารพษตาง ๆ ฝนละออง แกสท

เปนอนตรายตอสขภาพ ตลอดจนเชอโรคตาง ๆ

หากรางกายไดรบหรอสดดมเขาไป จะทำาใหเกดโรค

ในระบบหายใจ เชน ภมแพ โรคปอด โรคไขหวด

โรคหลอดลมอกเสบ

สขศกษา ม.๔20 กระบวนการสรางเสรมระบบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย 21

ระบบยอยอาหาร

ร ะบบย อยอาหาร เป นกระบวนการ

ยอยอาหารใหเลกละเอยด จนสามารถดดซม

ผานทางเดนอาหารเขาสกระแสเลอดไปยง

สวนตาง ๆ ของรางกาย เพอเปนพลงงาน

ในการซอมแซมเนอเยอตาง ๆ และสรางเสรม

การทำางานของรางกาย ระบบยอยอาหาร

ประกอบดวยอวยวะทเปนทางผานของอาหาร

และอวยวะทชวยในการยอยและดดซมอาหาร

ไดแก ฟน ลน ตอมนำาลาย คอหอย หลอดอาหาร

กระเพาะอาหาร ตบ ตบออน ถงนำาด ลำาไสเลก

ลำาไสใหญ ทวารหนก

๖. ระบบยอยอาหาร (Digestive System)

ตอมนำาลายลน

หลอดอาหาร

ตบ

ลำาไสใหญ

คอหอย ฟน

ทอนำาด

ลำาไสเลก

ถงนำาด

กระเพาะอาหาร

ตบออน

ไสตรงไสตง

ทวารหนก

องคประกอบของระบบยอยและดดซมอ�ห�ร

ฟน(Teeth) เปนอวยวะทแขงแรง ฟนของคนเราม ๒ ชด ไดแก ฟนนำานมและฟนแท ฟนนำานม

มทงหมด ๒๐ ซ ฟนนำานมซแรกเรมขนเมออาย ๖ เดอน และจะขนครบเมออายประมาณ ๒-๓ ป

จนอายประมาณ ๖ ป ฟนนำานมจะเรมหลด และฟนแทจะขนมาแทน ซงฟนแทมทงหมด ๓๒ ซ ลกษณะ

ของฟนม ๓ ชนด ไดแก ฟนหนา ใชกดอาหาร ฟนเขยว มลกษณะคอนขางแหลม ใชยดฉกอาหาร

ฟนกราม มลกษณะแบนกวาง ตรงกลางมรองใชบดอาหาร

ลน(Tongue) เปนกลามเนอมลกษณะเปนแผน ปกคลมดวยเยอบเมอก ลนชวยในการคลกเคลา

อาหารในปากใหผสมกบนำาลาย และชวยเคลอนอาหารลงไปสหลอดอาหาร บรเวณลนจะมปลายประสาท

รบรสเปรยว หวาน เคม ขม รวมทงสมผส รอน เยน

ตอมนำ�ล�ย (Salivary gland) ประกอบดวยตอมนำาลายขนาดใหญ ๓ ค อยบรเวณกกห

ใตขากรรไกรลาง และบรเวณใตลน นอกจากนยงมตอมนำาลายขนาดเลกกระจายอยตามรมฝปากและ

เพดานปาก ตอมนำาลายจะผลตนำายอย (Enzyme) อะไมเลส (Amylase) ซงชวยในการยอยอาหารประเภท

แปงและนำาตาลขณะอยในปาก

คอหอย (Pharynx) มลกษณะคลายกรวย เปนบรเวณททางเดนอาหารและทางเดนหายใจมาอย

รวมกน แลวแยกออกจากกนไป คอหอยจะเปนทางผานของอาหารจากปากลงไปสหลอดอาหาร

หลอดอ�ห�ร(Esophagus) เปนทอกลามเนอเรยบ ผนงดานในบดวยเยอมก ยาวประมาณ ๑๐ นว

จะอยตอจากคอหอยยาวถงกระเพาะอาหาร สวนตนและปลายของหลอดอาหารจะมหรด โดยหรด

สวนบนชวยปองกนไมใหอากาศผานเขาสหลอดอาหาร หรดสวนลางปองกนไมใหกรดจากกระเพาะอาหาร

ผานเขาหลอดอาหาร หลอดอาหารเปนทางผานของอาหาร เมอมอาหารลงไปในหลอดอาหาร หลอดอาหาร

จะบบตวไลอาหารใหลงไปสกระเพาะอาหาร

กระเพ�ะอ�ห�ร (Stomach) ตงอยใตกะบงลมในชองทอง รปรางคลายตว J มผนงดานนอกเปน

กลามเนอทมความแขงแรง สวนผนงดานในจะมเยอบกระเพาะอาหารซงมลกษณะเปนลอน เรยงตาม

แนวยาวของกระเพาะอาหาร ทเยอบกระเพาะอาหารจะมตอมนำายอยทสรางนำายอยออกมาเพอยอยอาหาร

ทเรารบประทานเขาไป กระเพาะอาหารจะรองรบอาหารทมาจากหลอดอาหาร ทกระเพาะอาหารจะยอย

อาหารโดยมกรดเกลอและนำายอยเพปซน (Pepsin) สำาหรบยอยอาหารทใหสารอาหารประเภทโปรตน

ใหเลกลง เรนนน (Rennin) สำาหรบยอยโปรตนในนำานม และจะสรางไลเพส (Lipase) ทใชในการยอย

ไขมน แตเนองจากจะสรางไลเพสนอยมากและนำ�ยอยชนดนไมสามารถทำางานไดในสภาพทเปนกรด

ดงนนไขมนจงยงไมถกยอยทกระเพาะอาหาร กระเพาะอาหารจะดดซมอาหารไดนอยมาก มนำาและ

แอลกอฮอลเทานนทถกดดซมไดบาง ซงอาหารจากกระเพาะอาหารจะถกสงตอไปยงลำาไสเลก

ลำ�ไสเลก(SmallIntestine) เปนทอกลามเนอมความยาวประมาณ ๒๑ ฟต ขดไปมาในชองทอง

ผนงดานในของลำาไสเลกจะมเยอบผนงทหนาเปนลอน ลำาไสเลกแบงเปน ๓ สวน ไดแก ลำาไสเลกสวนตน

หรอทเรยกวา ดโอดนม (Duodenum) เปนสวนทอยตอจากกระเพาะอาหาร มความยาวประมาณ ๑๐ นว

รปรางคลายตวอกษรซ (C) ตอจากนนจะเปนลำาไสเลกสวนกลางหรอเรยกวา เจจนม (Jejunum)

มความยาวประมาณ ๘ ฟต และลำาไสเลกสวนปลาย หรอ ไอเลยม (Ileum) ซงยาวประมาณ ๑๒ ฟต

ลำาไสเลกเปนบรเวณทมการยอยอาหาร และดดซมสารอาหารมากทสด โดยลำาไสเลกจะผลต

นำายอยทใชยอยแปงและเนอสตว และจะมนำายอยจากตบออน นำาดจากถงนำาด สงเขามาทลำาไสเลก เมอ

มอาหารมาถง ซงสารอาหารประเภทคารโบไฮเดรต ไขมน โปรตน จะถกยอยเปนโมเลกลทเลก จนรางกาย

สามารถนำาไปใชประโยชนได ลำาไสเลกสวนกลางและสวนปลาย จะเปนบรเวณทมการดดซมสารอาหาร

มากทสด เพราะสารอาหารทไดจากการยอยจะผานเขาสหลอดเลอดและหลอดนำาเหลองในผนงดานใน

ของลำาไสเลก สวนกากอาหารจะถกสงตอไปยงลำาไสใหญ

ลำ�ไสใหญ(LargeIntestine) มลกษณะเปนทอทมความยาวประมาณ ๖ ฟต อยตอจากลำาไสเลก

ลำาไสใหญแบงเปน ๓ สวน ไดแก ลำาไสใหญสวนตนหรอทเรยกวา ซคม (Caecum) มความยาวประมาณ

๒-๓ นว สวนนจะมไสตงอยดวย ตอจากนนจะเปนลำาไสใหญสวนกลางหรอทเรยกวา โคลอน (Colon) ซง

เปนลำาไสใหญสวนทยาวทสด และตอดวยสวนทเรยกวา เรกตม (Rectum) หรอไสตรง ซงมความยาว

ประมาณ ๗-๘ นว และเปนสวนเปดตอไปสทวารหนก (Anus) ลำาไสใหญจะทำาหนาทดดนำาจากกากอาหาร

ทสงมาจากลำาไสเลกใหกลบคนสรางกาย แลวลำาไสใหญจะบบตวเพอใหกากอาหารทไมมประโยชนออกส

ภายนอกทางทวารหนกเปนอจจาระ

ตบ (Liver) เปนอวยวะภายในรางกายทมขนาดใหญทสด ตบจะอยใตกะบงลมดานขวา มหนาท

สรางนำาดแลวสงไปเกบไวทถงนำาด และตบยงเปนแหลงสะสมสารอาหารประเภทคารโบไฮเดรตในรปของ

ไกลโคเจน สะสมเหลกและวตามนตาง ๆ โดยเฉพาะวตามนบ ๑๒ (B12) ซงจำาเปนในการสราง

เมดเลอดแดง นอกจากนนยงชวยกำาจดของเสยในเลอดเมอเลอดไหลผานเขาสตบ