มงคลชวต 38 ประการ ๑. การไมคบคนพาล ทานวาลกษณะของคนพาลม ๓ ประการคอ ๑.คดชว คอการมจตคดอยากไดในทางทจรต มความพยาบาท และมจฉาทฏฐ คอเหนผดเปนชอบ ๒.พดชว คอค าพดทประกอบไปดวยวจทจรตเชน พดเทจ พดสอเสยด พดค าหยาบ และพดเพอเจอ ๓.ท าชว คอท าอะไรทประกอบดวยกายทจรตเชน การฆาสตว ลกขโมย ฉอโกง ฉดคราอนาจาร ประพฤตผดในกาม รปแบบของคนพาล มขอควรสงเกตคอ ๑. ชอบแนะน าไปในทางทผด หรอทไมควรแนะน า อาทเชน แนะน าใหไปเลนการพนน ใหไปลกขโมย ใหกนยาบา ใหเสพยา ชวนไปฉดคราอนาจารเปนตน เหลานถอวาเปนพาล ๒. ชอบท าในสงทไมใชธระ อาทเชน ไมท างานตามหนาทของตนใหเรยบรอย แตกลบชอบจะไปกาวกายยงกบหนาทการงานของผอน หรอไปจบผดเพอนรวมงาน แกลง ยยง นนทาวารายกนและกนเปนตน ๓. ชอบท าผดโดยเหนสงผดเปนของด อาทเชน การสบยาไดเปนฮโร เหนคนทซอสตยเปนคนโงไมกนตามน า ชอบรบสนบน ทจรตในหนาท หรอชวยพวกพองใหพนจากความผดเปนตน ๔. จะโกรธเคองเมอพดเตอน อาทเชน การเตอนเรองการเทยวเตร เตอนเรองการดมเหลา กลบบานดก เตอนเรองการคบเพอนเปนตน คนพวกนจะโกรธเมอไดรบการตกเตอน และไมรบฟง ๕. ไมมระเบยบวนย อาทเชน ไมเขาควตามล าดบกอนหลง แตชอบแซงควอยางหนาดานๆ ทงขยะลงคลอง หรอขางทาง ไมเคารพกฏหมายของบานเมอง หรอของทองถนเปนตน ๒. การคบบญฑต บณฑต หมายถงผทรงความร มปญญา มจตใจทงาม และมการด าเนนชวตทถกตอง รดรชว (ไมใชคนทจบปรญญาโดยนย) มลกษณะดงนคอ ๑. เปนคนคดด คอการไมคดละโมบ ไมพยาบาทปองรายใคร รจกใหอภย เชอเรองบาปบญคณโทษ ความกตญญรคณเปนตน ๒. เปนคนพดด คอวจสจรต พดจรง ท าจรงไมโกหก ไมพดหยาบ ถากถาง นนทาวาราย ๓. เปนคนท าด คอท าอาชพสจรต มเมตตา ท าทานเปนปกตนสย อยในศลธรรม ท าสมาธภาวนา รปแบบของบณฑต มขอควรสงเกตคอ ๑. ชอบชกน าในทางทถกทควร อาทเชนการชกน าใหเลกท าในสงทผด ตกเตอนใหท าความดอยางเชน ใหเลกเลนการพนนเปนตน

๒. ชอบท าในสงทเปนธระ อาทเชนการท าหนาทของตนใหลลวง และใชเวลาทมอยใหเปนประโยชน ไมกาวกายเรองของผอนเวนแตจะไดรบการรองขอ ๓. ชอบท าและแนะน าสงทถกทควร อาทเชนการพดและท าอยางตรงไปตรงมา แนะน าการท าทานทถกตอง ท าตนใหเปนประโยชนตอคนอน ๔. รบฟงด ไมโกรธ อาทเชนเมอมคนมาวากลาวกไมถอโทษ หรอโกรธ หรอท าอวดด แตจะรบฟงแลวน าไปพจารณาโดยยตธรรม แลวน ามาแกไขปรบปรง ๕. รระเบยบ กฏกตกามรรยาททด อาทเชนการรกษาระเบยบวนยขององคกร เพอใหหมคณะมความเปนระเบยบ และการด าเนนงานไมสบสน หรอการรกษาความสะอาด ปฏบต และเคารพกฏของสถานท ไมท าตามอ าเภอใจ ๓. การบชาบคคลทควรบชา การบชา คอการแสดงความเคารพบคคลทเรานบถอ ยกยอง เลอมใสในบคคลคนนน ซงการบชาแบงออกเปน ๒ อยางคอ ๑. อามสบชา คอการบชาดวยสงของเชน การน าเงนใหพอแมไวใชจาย หรอมอบทรพยสนใหพอแม หรอการน าดอกไม ธปเทยนไปบชาพระกถอเปนอามสบชาเปนตน ๒.ปฏบตบชา คอการบชาดวยการเจรญสมาธภาวนา การฝกจตใหไมฟงซาน เหนความจรงในความเปนไปของโลกเปนตน บคคลทควรบชา มดงนคอ ๑.พระพทธเจา (คงไมตองอธบาย) ๒.พระปจเจกพระพทธเจา หมายถงพระสงฆในพระพทธศาสนา ๓.พระมหากษตรยผตงอยในทศพศราชธรรม ๔.บดามารดา ๕.ครอาจารย ทมความรด มความสามารถ และประพฤตด ๖.อปชฌาย หรอผบงคบบญชาทมความประพฤตด ตงอยในธรรม ๔. การอยในถนอนสมควร ถนอนสมควรควรประกอบดวยสงแวดลอม ๔ อยางไดแก ๑.อาวาสเปนทสบาย หมายถงอยแลวสบาย เชนสะอาด เดนทางไปมาสะดวก อากาศด เปนแหลงชมชน ไมมแหลงอบายมขเปนตน ๒.อาหารเปนทสบาย หมายถงอาหารการกนอดมสมบรณ เชนมแหลงอาหารทสามารถจดซอหามาไดงาย เปนตน

๓.บคคลเปนทสบาย หมายถงททมคนด จตใจโอบออมอาร ถอยทถอยอาศย มศลธรรม ไมมโจร นกเลง หรอใกลแหลงอทธพลเปนตน ๔.ธรรมะเปนทสบาย หมายถงมทพงดานธรรมะ มทฟงธรรมเชน มวดอยในละแวกนน มโรงเรยน หรอแหลงศกษาหาความรเปนตน ๕. เคยท าบญมากอน ขนชอวาบญนน มคณสมบตดงตอไปนคอ ๑. ท าใหกาย วาจา และใจ สะอาดได ๒. น ามาซงความสข ๓. ตดตามไปได หมายถงบญจะตดตวเราไปไดตลอดจนถงชาตหนา ๔. เปนของเฉพาะตน หมายถงขอยม หรอแบงกนไมได ท าเองไดเอง ๕. เปนทมาของโภคทรพยทงหลาย คอวาผลของบญจะบนดาลใหเกดขนไดเองโดยไมไดหวงผล ๖. ใหมนษยสมบต ทพยสมบต และนพพานสมบตแกเราได หมายถงความสมบรณตงแตทางโลก จนถงนพพานไดเลย ๗. เปนปจจยใหถงซงนพพาน กคอเปนปจจยในการสงเสรมใหบรรลถงนพพานไดเรวขนเมอปฏบต ๘. เปนเกราะปองกนภยในวฏสงสาร หมายถงในวงจรการเกด แก เจบ ตาย หรอทเรยกวาเวยนวายตายเกดนน บญจะคมครองใหผนนเกดในทด อยอยางมความสข หรอตายอยางไมทรมาน ขนอยกบก าลงบญทสรางสมมา การท าบญนนมหลายวธ แตพอสรปไดสนๆดงนคอ ๑.การท าทาน ๒.การรกษาศล ๓.การเจรญภาวนา ๖. การตงตนชอบ หมายถงการด าเนนชวตอยางมเปาหมาย ดวยความถกตองและสจรต อยในสมมาอาชพ มแผนการทจะไปใหถงจดหมายนนดวยความไมประมาท มการเตรยมพรอม และมความอดทนไมละทงกลางคน ๗. ความเปนพหสต คอเปนผทฟงมาก เลาเรยนมาก เปนผรอบร โดยมลกษณะดงนคอ ๑.รลก คอการรในสงนนๆ เรองนนๆอยางหมดจดทกแงทกมม อยางมเหตมผล รถงสาเหตจนเรยกวาความช านาญ

๒.รรอบ คอการรจกชางสงเกตในสงตางๆ รอบตว เชนเหตการณแวดลอมเปนตน ๓.รกวาง คอการรในสงใกลเคยงกบเรองนนๆ ทเกยวของกน สมพนธกนเปนตน ๔.รไกล คอการศกษาถงความเปนไปได ผลในอนาคตเปนตน ถาอยากจะเปนพหสตกควรตองมคณสมบตดงวานคอ ๑.ความตงใจฟง กคอชอบฟง ชอบอานหาความร และคนควาเปนตน ๒.ความตงใจจ า กคอรจกวธจ า โดยตงใจอานหรอฟงในสงนนๆ และจบใจความใหได ๓.ความตงใจทอง กคอทองใหรโดยอตโนมต ไมลม ในสงทเปนสาระส าคญ ๔.ความตงใจพจารณา กคอการรจกพจารณา ตรกตรองในสงนนๆอยางทะลปรโปรง ๕.ความเขาใจในปญหา กคอการรอยางแจมแจงในปญหาอยางถองแทดวยปญญา ๘. การรอบรในศลปะ ศลปะ คอสงทแสดงออกถงความงดงาม และมความสนทรย โดยลกษณะของมนมดงนคอ ๑.มความปราณต ๒.ท าใหของดมคามากขน ๓.ท าใหเกดความคดสรางสรรค ๔.ไมท าใหเกดกามก าเรบ ๕.ไมท าใหเกดความพยาบาท ๖.ไมท าใหเกดความเบยดเบยน ถาทานอยากเปนคนมศลปะ ควรตองฝกใหมคณสมบตเหลานไวในตวคอ ๑.มศรทธาในความงดงามของสงตางๆ ๒.หมนสงเกตและพจารณา ๓.มความปราณต อารมณละเอยดออน ๔.เปนคนสขม มความคดสรางสรรค ๙. มวนยทด วนย กคอขอก าหนด ขอบงคบ กฏเกณฑเพอควบคมใหมความเปนระเบยบนนเอง มทงวนยของสงฆและของคนทวไป ส าหรบของสงฆนนมทงหมด ๗ อยางหรอเรยกวา อนาคารยวนย สวนของบคคลทวไปกม ๑๐ อยาง คอการละเวนจากอกศลกรรม ๑๐ ประการ อนาคารยวนยของพระมดงน

๑.ปาฏโมกขสงวร คอการอยในศลทงหมด ๒๒๗ ขอ การผดศลขอใดขอหนงกถอวาตองโทษแลวแตความหนกเบา เรยงล าดบกนไปตงแต ขนปาราชก สงฆาทเสส ถลลจจย ปาจตตย ปาฏเทสนยะ ทกกฏ ทพภาสต เปนตน (ความหมายของแตละค ามนตองอธบายเยอะ จะไมกลาวในทน) ๒.อนทรยสงวร คอการส ารวมอายตนะทง ๕ และกาย วาจา ใจ ใหอยกบรองกบรอย โดยอยาไปเพลดเพลนตดกบสงทมาสมผสเหลานน ๓.อาชวปารสทธสงวร คอการหาเลยงชพในทางทชอบ นนกคอการออกบณฑบาตร ไมไดเรยกรอง เรยไรหรอเทยวขอเงนชาวบานมาเพอความอดมสมบรณของตวเอง ๔.ปจจยปจจเวกขณะ คอการพจารณาในสงของทงหลายถงคณประโยชนโดยเนอแทของสงของเหลานนอยางแทจรง โดยใชเพอบรโภค เพอประโยชน ความอยรอด และความเปนไปของชวตเทานน วนยส าหรบฆราวาส หรอบคคลทวไป เรยกวาอาคารยวนย มดงน (อกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ) ๑.ไมฆาชวตคน หรอสตวไมวานอย ใหญ ๒.ไมลกทรพย ยกยอกเงน สงของมาเปนของตว ๓.ไมประพฤตผดในกาม ผดลกผดเมย ขมขนกระท าช าเรา ๔.ไมพดโกหก หลอกลวงใหหลงเชอ หรอชวนเชอ ๕.ไมพดสอเสยด นนทาวาราย ยยงใหคนแตกแยกกน ๖.ไมพดจาหยาบคาย ใหเปนทแสลงหคนอน ๗.ไมพดจาไรสาระ หรอทเรยกวาพดจาเพอเจอไมมสาระ เหตผล หรอประโยชนอนใด ๘.ไมโลภอยากไดของเขา คอมความคดอยากเอาของคนอนมาเปนของเรา ๙.ไมคดราย ผกใจเจบ แคน ปองรายคนอน ๑๐.ไมเหนผดเปนชอบ เชน เหนวาพอแมไมมความส าคญ บญหรอกรรมไมมจรงเปนตน ๑๐.กลาววาจาอนเปนสภาษต ค าวาวาจาอนเปนสภาษตในทนมไดหมายถงเพยงวาตองเปนค ารอยกรอง รอยแกว เปนค าคมบาดใจมความหมายลกซงเทานน แตรวมถงค าพดทด มประโยชนตอผฟง ซงสรปวาประกอบดวยลกษณะดงน ๑.ตองเปนค าจรง คอขอมลทถกตอง มหลกฐานอางองได ไมไดปนแตงขนมาพด ๒.ตองเปนค าสภาพ คอพดดวยภาษาทสภาพ มความไพเราะในถอยค า ไมมค าหยาบโลน หรอค าดา ๓.พดแลวมประโยชน คอมประโยชนตอผฟงถาหากน าแนวทางไปคด หรอปฏบตในทางสรางสรรค ๔.พดดวยจตทมเมตตา คอพดดวยจตใจทมความปรารถนาดตอผฟง มความจรงใจตอผฟง ๕.พดไดถกกาลเทศะ คอพดในสถานทเหมาะสม และในเวลาทเหมาะสม โดยความเหมาะสมจะมมากนอยเชนไรกขนอยกบเรองทพด

๑๑.การบ ารงบดามารดา ทานวาพอแมนนเปรยบไดเปนทง ครของลก เทวดาของลก พรหมของลก และอรหนตของลก ความหมายโดยละเอยดมดงตอไปนคอ ทวาเปนครของลก เพราะวาทานไดคอยอบรมสงสอนลก เปนคนแรกกอนคนอนใดในโลก ทวาเปนเทวดาของลก เพราะวาทานจะคอยปกปอง คมครอง เลยงด ประคบประหงมมาตงแตออนแตออก บ ารงใหเตบใหญเปนอยางด ไมใหเกดอนตรายตอลกในทกดาน ทวาเปนพรหมของลก เพราะวาทานมพรหมวหาร ๔ นนกคอ มเมตตา หมายถงความเอนด ความปรารถนาดตอลกในทกๆดาน ไมมทสนสด มกรณา หมายถงใหความกรณาตอลก ลกอยากไดอะไรกหามาใหลก ใหการศกษาเลาเรยน สงเสยเทาทมความสามารถจะใหได มมทตา หมายถงความรกทยอมสละไดแมชวตของตวเองเพอลก ยอมเสยสละไดทกอยาง และมอเบกขา หมายถงการวางเฉย ไมถอโกรธเมอลกประมาท ซน ท าผดพลาดเพราะความไรเดยงสา หรอเพราะความไมร ทวาเปนอรหนตของลก เพราะวาทานมคณธรรม ๔ ประการอนไดแก เปนผมอปการะคณตอลก คออปการะเลยงดมาดวยความเหนอยยาก กวาจะเตบโตเปนผใหญ เปนผมพระเดชพระคณตอลก คอใหความอบอนเลยงด ปกปองจากภยนตรายตางๆ นานา เปนเนอนาบญของลก คอลกเปนสวนหนงของกรรมดทพอแมไดท าไว และเปนผรบผลบญทพอแมไดสรางไวแลวทางตรง เปนอาหไนยบคคล คอเปนเหมอนพระทควรแกการเคารพนบถอและรบของบชา เพอเทอดทนไวเปนแบบอยาง การทดแทนพระคณบดามารดาทานสามารถท าไดดงน ระหวางเมอทานยงมชวตอย กเลยงดทานเปนการตอบแทน ชวยเหลอเปนธระเรองการงานใหทาน ด ารงวงศตระกลใหสบไปไมท าเรองเสอมเสย รวมทงประพฤตตนใหควรแกการเปนสบทอดมรดกจากทาน ครนเมอทานลวงลบไปแลว กท าบญอทศกศลใหทาน สวนการเปนลกกตญญตอพอแมในค าสอนของพระพทธเจาทานกลาววาไวดงน ๑.ถาทานยงไมมศรทธา ใหทานถงพรอมดวยศรทธา คอพยายามใหทานมความศรทธาในพระพทธศาสนา เชอในเรองการท าด ๒.ถาทานยงไมมศล ใหทานถงพรอมดวยศล คอพยายามใหทานเปนผรกษาศล ๕ ใหได ๓.ถาทานเปนคนตระหน ใหทานถงพรอมดวยการใหทาน คอพยายามใหทานรจกการใหดวยเมตตาโดยไมหวงผลตอบแทน ๔.ถาทานยงไมท าสมาธภาวนา ใหทานถงพรอมดวยปญญา คอพยายามใหทานหดนงท าสมาธภาวนาใหได ๑๒.การสงเคราะหบตร

ค าวาบตรนน มอย ๓ ประเภทไดแก ๑.อภชาตบตร คอบตรทมความด คณธรรม และความสามารถเหนอกวาบดา มารดา ๒.อนชาตบตร คอบตรทมความด คณธรรม และความสามารถเสมอบดา มารดา ๓.อวชาตบตร คอบตรทมความด คณธรรม และความสามารถต ากวาบดา มารดา การทเราเปนพอ เปนแมของบตรนน มหนาททตองใหกบลกของเราคอ ๑.หามไมใหท าความชว ๒.ปลกฝง สนบสนนใหท าความด ๓.ใหการศกษาหาความร ๔.ใหไดคครองทด (ใชประสพการณของเราใหค าปรกษาแกลก ชวยดให) ๕.มอบทรพยใหในโอกาสอนควร (การท าพนยกรรม กถอวาเปนสงถกตอง) ๑๓.การสงเคราะหภรรยา เมอวาดวยเรองคนทจะมาเปนคครองของชาย หรอทเรยกวาจะมาเปนภรรยานน ในโลกนทานแบงลกษณะของภรรยาออกเปน ๗ ประเภทไดแก ๑.วธกาภรยา หมายถงภรรยาเสมอดวยเพชรฆาต เปนพวกทมจตใจคดไมด ชอบท าราย ชอบดาทอสาปแชง คดฆาสาม หรอมชกบชายอน ๒.โจรภรยา หมายถงภรรยาเสมอดวยโจร เปนคนลางผลาญ สรางหนสน หาไดเทาไรกไมพอ หรอเอาเรองในบานไปโพทนาใหคนขางนอกรบรท าใหเสอมเสยชอเสยง ๓.อยยาภรยา หมายถงภรรยาเสมอดวยนาย เปนคนชอบขมสามใหอยในอ านาจ ไมใหเกยรตสามเมออยตอหนาผอน ชอบสงการหรอเอาแตใจตวเอง เหนสามเปนคนไรความสามารถ แตตวเองเปนผน า ๔.มาตาภรยา หมายถงภรรยาเสมอดวยแม คอผทมความรกตอสามอยางสดซง ไมเคยทอดทงแมยามทกขยาก ปวยไข ไมท าใหมเรองสะเทอนใจ ๕.ภคนภรยา หมายถงภรรยาเสมอดวยนองสาว คอผทมความเคารพตอสามในฐานะพอบาน แตขดใจกนบางตามประสาคนใกลชดกนแลวกใหอภยกน โดยไมคดพยาบาท เดนตามแนวทางของสาม ตองพงพาสาม ๖.สขภรยา หมายถงภรรยาเสมอดวยเพอน ตางคนตางกมอะไรทเหมอนกน ความสามารถพอกน ไมจ าเปนตองพงพากน ไมคอยยอมกน เปนตวของตวเอง แตกรกกนและชวยเหลอกนโดยตางคนตางท าหนาทของตวเอง ๗.ทาสภรยา หมายถงภรรยาเสมอดวยคนรบใช คอภรรยาทอยภายใตค าสงสามโดยไมมขอโตแยง สามเปนผเลยงด สงอะไรกท าอยางนนแมจะไมเหนดวยกไมออกความเหน อดทนท างานตามหนาทตามแตสามจะสงการ แมถกดดา เฆยนตกยงทนอยไดโดยไมโตตอบ ทานวาคนทจะมาเปนสาม ภรรยาไดดหรอคสรางคสมนนควรตองมคณสมบตดงน

๑.สมสทธา คอมศรทธาเสมอกน ๒.สมสลา คอมศลเสมอกน ๓.สมจาคะ คอมการเสยสละเหมอนกน ๔.สมปญญา คอมปญญาเสมอกน เมอไดแตงงานกนแลว แตละฝายกมหนาททตองท าดงน สามมหนาทตอภรรยาคอ ๑.ยกยองนบถอวาเปนภรรยา คอการแนะน าเปดเผยวาเปนภรรยา ไมปดบงกบผอน และใหเกยรตภรรยาในการตดสนใจเรองตางๆดวย ๒.ไมดหมน คอไมดถกภรรยาเมอท าไมเปน ท าไมถก หรอเรองชาตตระกล การศกษาวาต าตอยกวาตน แตตองสอนให ๓.ไมประพฤตนอกใจภรรยา คอการไปมเมยนอยนอกบาน เลยงตอย หรอเทยวเตรหาความส าราญกบหญงบรการ ๔.มอบความเปนใหญใหในบาน คอการมอบธระทางบานใหกบภรรยาจดการ รบฟงและท าตามความเหนของภรรยาเกยวกบบาน ๕.ใหเครองแตงตว คอใหความสขกบภรรยาเรองการแตงตวใหพอด เพราะสตรเปนผรกสวยรกงามโดยธรรมชาต ฝายภรรยากมหนาทตองตอบแทนสามคอ ๑.จดการงานด คองานบานการเรอนตองไมบกพรอง ดแลดานความสะอาด ท านบ ารงรกษา ดานโภชนาการใหเรยบรอยด ๒.สงเคราะหญาตสามด คอใหความเออเฟอญาตฝายสาม เทาทตนมก าลงพอท าได ไมไดหมายถงเรองทรพยสนเงนทองอยางเดยว ๓.ไมประพฤตนอกใจสาม คอไมคบช หรอปนใจใหชายอน ซอสตยตอสามคนเดยว ๔.รกษาทรพยใหอยางด คอรจกรกษาทรพยสนไวไมใหหมดไปดวยความสนเปลอง แตกไมถงกบตระหน ๕.ขยนท างาน คอไมเกยจครานเอาแตออกงาน นอน กน หรอเทยวแตอยางเดยว ตองท างานบานดวย ๑๔.การท างานไมใหคงคาง วาดวยสาเหตทท าใหงานคงคางนนสรปสาเหตไดเพราะวา ๑.ท างานไมถกกาล ๒.ท างานไมถกวธ

๓.ไมยอมท างาน หลกการท างานใหเสรจลลวงมดงน ๑.ฉนทะ คอมความพอใจในงานทท า ๒.วรยะ คอมความตงใจ พากเพยรในงานทท า ๓.จตตะ คอมความเอาใจใสในงานทท า ๔.วมงสา คอมการคดพจารณาทบทวนงานนนๆ ๑๕.การใหทาน การใหทาน คอการใหทไมหวงผลตอบแทนโดยหมายใหผไดรบไดพนจากทกข แบงออกเปน ๓ อยางไดแก ๑.อามสทาน คอการใหวตถ สงของ หรอเงนเปนทาน ๒.ธรรมทาน คอการสอนใหธรรมะเปนความรเปนทาน ๓.อภยทาน คอการใหอภยในสงทคนอนท าไมดกบเรา ไมจองเวร หรอพยาบาทกน การใหทานทถอวาเปนความด และไดบญมากนนจะประกอบดวยปจจย ๓ ประการอนไดแก ๑.วตถบรสทธ คอเปนของทไดมาโดยสจรต ไมไดไปยกยอกมา โกงมา หรอไดมาดวยวธแยบยล ๒.เจตนาบรสทธ คอมจตยนด ผองใสเบกบาน ไมรสกเสยดายสงทให ตงแตกอนให ขณะให และหลงให ๓.บคคลบรสทธ คอใหกบผรบทมศลธรรม ตวผใหเองกตองมศลทบรสทธ การใหทานทถอวาไมด และยงอาจเปนบาปกรรมถงเราทางออมอกดวยไดแก ๑.ใหสรา ยาเสพยตด เปนตน (ถาเขาเมาแลวขบรถชนตาย เรากมสวนบาปดวย) ๒.ใหอาวธ (ถาอาวธนนถกเอาไปใชประหตประหาร บาปกมาถงเราดวย) ๓.ใหมหรสพ คอการบนเทงทกรปแบบ ๔.ใหสตวเพศตรงขามเพอผสมพนธ อนนรวมถงการจดหาสาวๆ ไปบ าเรอผมอ านาจหรอผนอยดวยเปนตน ๕.ใหภาพลามก หรอสงพมพลามก เพราะท าใหเกดความก าหนด เกดกามก าเรบ (เมอดแลวเกดไปฉดครา ขมขนใคร บาปกตกทอดมาถงเราดวย) ๑๖.การประพฤตธรรม การประพฤตธรรม กคอการปฏบตใหเปนไป แบงออกไดเปน ๒ อนไดแก กายสจรต คอ ๑.การไมฆาสตว หมายรวมหมดตงแตสตวเลกสตวใหญ และมนษย ๒.การไมลกทรพย หมายรวมถงการคอรปชน ไปหลอกลวง ปลนจชาวบานดวย ๓.การไมประพฤตผดในกาม หมายรวมถงการคบช นอกใจภรรยา และการขมขนดวย

วจสจรต คอ ๑.การไมพดเทจ คอการพดแตความจรง ไมหลอกลวง ๒.การไมพดค าหยาบ คอค าทฟงแลวไมรนห เกดความรสกไมสบายใจรวมหมด ๓.การไมพดจาสอเสยด การนนทาวาราย ๔.การไมพดเพอเจอเหลวไหล คอการพดทไมเปนสาระ หาประโยชนอนใดมได มโนสจรต คอ ๑.การไมโลภอยากไดของผอน คอการนกอยากไดของเขามาเปนของเรา ๒.การไมคดพยาบาทปองรายผอน คอการนกอยากใหคนอนประสพเคราะหกรรม คดจะท ารายผอน ๓.การเหนชอบ คอมความเชอความเขาใจในความเปนจรง ความถกตองตามหลกค าสอนตามแนวทางพระพทธศาสนา ๑๗.การสงเคราะหญาต ลกษณะของญาตทควรใหการสงเคราะห เมออยในฐานะดงนคอ ๑.เมอยากจนหาทพงมได ๒.เมอขาดทนทรพยในการคาขาย ๓.เมอขาดยานพาหนะ ๔.เมอขาดอปกรณท ามาหากน ๕.เมอเจบไขไดปวย ๖.เมอคราวมธระการงาน ๗.เมอคราวถกใสความหรอมคด การสงเคราะหญาต ท าไดทงทางธรรมและทางโลกไดแก ในทางธรรม กชวยแนะน าใหท าบญกศล ใหรกษาศล และท าสมาธภาวนา ในทางโลก กไดแก ๑.ใหทาน คอการสงเคราะหเปนทรพยสน หรอเงนทองเพอใหเขาพนจากทกขหรอความล าบากตามแตก าลง ๒.ใชปยวาจา คอการพดเจรจาดวยถอยค าทออนโยน สภาพ และประกอบไปดวยความปรารถนาด ๓.มอตถจรยา คอการประพฤตตนใหเปนประโยชนกบเขา อาจชวยเหลอดวยแรงกาย ก าลงใจ หรอดวยความสามารถทม ๔.รจกสมานตตตา คอการวางตวใหเหมาะสม อยางเสมอตนเสมอปลาย รวมทกขรวมสข ไมถอตว ๑๘.ท างานทไมมโทษ งานทไมมโทษ ประกอบดวยลกษณะดงตอไปน

๑.ไมผดกฏหมาย คอท าใหถกตองตามกฏหมายของบานเมอง ๒.ไมผดประเพณ คอแบบแผนทปฏบตกนมาแตเดม ควรด าเนนตาม ๓.ไมผดศล คอขอหามทบญญตไวในศล ๕ ๔.ไมผดธรรม คอหลกธรรมทงหลายอาทเชน การพนน การหลอกลวง สวนอาชพตองหามส าหรบพทธศาสนกชนไดแก ๑.การคาอาวธ ๒.การคามนษย ๓.การคายาพษ ๔.การคายาเสพยตด ๕.การคาสตวเพอน าไปฆา ๑๙.ละเวนจากบาป บาปคอสงทไมด เสย ความชวทตดตว ซงไมควรท า ทานวาสงทท าแลวถอวาเปนบาปไดแก อกศลกรรมบถ ๑๐ คอ ๑.ฆาสตว ๒.ลกทรพย ๓.ประพฤตผดในกาม ๔.พดเทจ ๕.พดสอเสยด ๖.พดค าหยาบ ๗.พดเพอเจอ ๘.โลภอยากไดของเขา ๙.คดพยาบาทปองรายคนอน ๑๐.เหนผดเปนชอบ ๒๐.ส ารวมจากการดมน าเมา วาดวยเรองของน าเมานน อาจท ามาจากแปง ขาวสก การปรงโดยผสมเชอ หรออะไรกแลวแตทดมแลวท าใหมนเมา เชนเบยร ไวน ไมใชแคเหลาเทานน ลวนมโทษอนไดแก ๑.ท าใหเสยทรพย เพราะตองน าเงนไปซอหาทงๆทเงนจ านวนเดยวกนนสามารถน าเอาไปใชในสงทเปนประโยชนอยางอนไดมากกวา

๒.ท าใหเกดการทะเลาะววาท ซงน าไปสความวนวาย เจบตว หรอถงแกชวต และคดความ เพราะน าเมาท าใหขาดการยบยงชงใจ ๓.ท าใหเกดโรค โรคทเกดเนองมาจากการดมสราลวนแลวแตบนทอนสขภาพกายจนถงตายไดเชน โรคตบแขง โรคหวใจ โรคความดน ๔.ท าใหเสยชอเสยง เมอคนเมาไปท าเรองไมดเขาเชนไปลวนลามสตร ปลอยตวปลอยใจ กท าใหวงศตระกล และหนาทการงานเสอมเสย ๕.ท าใหลมตวไมรจกอาย คนเมาท าสงทไมควรท า ท าสงทคนมสตจะไมท า เชนแกผาเดน หรอนอนในทสาธารณะเปนตน ๖.ทอนก าลงปญญา ทานแลวท าใหเซลลสมองเรมเสอมลง กจะท าใหสขภาพและปญญาเสอมถอย ความสามารถโดยรวมกดอยลง ๒๑.ไมประมาทในธรรมทงหลาย ธรรมในทนกคอหลกปฏบตทท าแลวมผลในทางดและเปนจรงทพระสมมาสมพทธเจาไดทรงโปรดแนะทางไว คนทประมาทในธรรมนนมลกษณะทสรปไดดงนคอ ๑.ไมท าเหตด แตจะเอาผลด ๒.ท าตวเลว แตจะเอาผลด ๓.ท ายอหยอน แตจะเอาผลมาก สงทไมควรประมาทไดแก ๑.การประมาทในเวลา คอการปลอยใหเวลาลวงเลยไปโดยไมท าอะไรใหเกดประโยชน หรอผลดวนประกนพรงเปนตน ๒.การประมาทในวย คอคดวาอายยงนอย ไมตองท าความเพยรกไดเพราะยงตองมชวตอยอกนานเปนตน ๓.การประมาทในความไมมโรค คอคดวาตวเองแขงแรงไมตายงายๆ กปลอยปละละเลยเปนตน ๔.การประมาทในชวต คอการไมก าหนดวางแผนถงอนาคต คดอยแตวายงมชวตอยอกนานเปนตน ๕.การประมาทในการงาน คอไมขยนตงใจท าใหส าเรจ ปลอยตามเรองตามราว หรอปลอยใหดนพอกหางหมเปนตน ๖.การประมาทในการศกษา คอการไมคดศกษาเลาเรยนในวยทควรเรยน หรอขาดความเอาใจใสทเพยงพอ ๗.การประมาทในการปฏบตธรรม คอการไมปฏบตสมาธภาวนาหรอศกษาหลกธรรมใหถองแท เพราะคดวาเปนเรองไกลตวเปนตน

๒๒.มความเคารพ ทานไดกลาววาสงทควรเคารพมอยดงน ๑.พระพทธเจา ๒.พระธรรม ๓.พระสงฆ ๔.การศกษา ๕.ความไมประมาท คอการด าเนนตามหลกธรรมค าสอนพระพทธศาสนาอนๆ ดวยความเคารพ ๖.การสนทนาปราศรย คอการตอนรบอาคนตกะผมาเยอนดวยความเคารพ ๒๓.มความถอมตน ความออนนอมถอมตน คอ การไมแสดงออกถงความสามารถทตวเองมอยใหผอนทราบเพอขมผอน หรอเพอโออวด การไมอวดด เยอหยงจองหอง แตแสดงตนอยางสงบเสงยม ทานวาไววาโทษของการอวดดนนมอยดงนคอ ๑.ท าใหเสยคน คอไมสามารถกลบมาอยในรองในรอยไดเหมอนเดม เสยอนาคต ๒.ท าใหเสยมตร คอไมมใครคบหาเปนเพอนดวย ถงจะมกไมใชเพอนแท ๓.ท าใหเสยหมคณะ คอถาตางคนตางถอด กท าใหไมสามารถตกลงกนได ในทสดกไมถงจดหมาย หรอท าใหเปนทเบอหนายของคนอน การท าตวใหเปนคนออนนอมถอมตนนนมหลกดงนคอ ๑.ตองคบกลยาณมตร คอเพอนทดมศลมธรรม คอยตกเตอนหรอชกน าไปในทางทดทถกทควร ๒.ตองรจกคดไตรตรอง คอการรจกคดหาเหตผลอยตลอดถงความเปนไปในธรรมชาตของมนษย ตางคนยอมตางจดตางใจ และรวมทงหลกธรรมอนๆ ๓.ตองมความสามคค คอการมความสามคคในหมคณะ อลมอลวยในหลกการ ตกเตอน รบฟงและเคารพความคดเหนของผอนอยางมเหตผล ทานวาลกษณะของคนถอมตนนนมดงน ๑.มกรยาทนอบนอม ๒.มวาจาทออนหวาน ๓.มจตใจทออนโยน สรปแลวกคอ สมบรณพรอมดวยกาย วาจา และใจนนเอง

๒๔.มความสนโดษ ค าวาสนโดษไมไดหมายถงการอยล าพงคนเดยวอยางเดยวกหาไม แตหมายถงการพอใจในสงทตนมอย ในของของตว ซงทานไดใหนยามทเปนลกษณะของความสนโดษเปนดงน คอ ๑.ยถาลาภสนโดษ หมายถงความยนดตามมตามเกด คอมแคไหนกพอใจเทานน เปนอยอยางไรกควรจะพอใจ ไมคดนอยเนอต าใจในสงทตวเองเปนอย ๒.ยถาพลสนโดษ หมายถงความยนดตามก าลง เรามก าลงแคไหนกพอใจเทานน ตงแตก าลงกาย ก าลงทรพย ก าลงบารม หรอก าลงความสามารถเปนตน ๓.ยถาสารปสนโดษ หมายถงความยนดตามควร ซงโยงใยไปถงความพอเหมาะพอควรในหลายๆเรอง เชนรปลกษณของตนเอง และรวมทงฐานะทเราเปนอย ๒๕.มความกตญญ คอการรคณ และตอบแทนทานผนน บญคณทวานมใชวาตอบแทนกนแลวกหายกน แตหมายถงการร าลกถงพระคณทเคยใหความอปการะแกเราดวยความเคารพยง ทานวาสงของหรอผทควรกตญญนนมดงน ๑.กตญญตอบคคล บคคลทควรกตญญกคอใครกตามทมบญคณควรระลกถงและตอบแทนพระคณ เชน บดา มารดา อาจารยเปนตน ๒.กตญญตอสตว ไดแกสตวทมคณตอเราชวยท างานใหเรา เรากควรเลยงดใหดเชนชาง มา วว ควาย หรอสนขทชวยเฝาบานเปนตน ๓.กตญญตอสงของ ไดแกสงของทกอยางทมคณตอเราเชน หนงสอทใหความรแกเรา อปกรณท ามาหากนตางๆ เราไมควรทงควาง หรอท าลายโดยไมเหนคณคา ๒๖.การฟงธรรมตามกาล เมอมโอกาส เวลา หรอตามวนส าคญตางๆ กควรตองไปฟงธรรมบางเพอสดบตรบฟงสงทเปนประโยชนในหลกธรรมนนๆ และน ามาใชกบชวตเราเพอปรบปรงใหดขน ทานวาเวลาทควรไปฟงธรรมนนมดงนคอ ๑.วนธรรมสวนะ กคอวนพระ หรอวนทส าคญทางศาสนา ๒.เมอมผมาแสดงธรรม กอยางเชน การฟงธรรมตามวทย การทมพระมาแสดงธรรมตามสถานทตางๆ หรอการอานจากสอตางๆ ๓.เมอมโอกาสอนสมควร อาทเชนในวนอาทตยเมอมเวลาวาง หรอในงานมงคล งานบวช งานกฐน งานวดเปนตน คณสมบตของผฟงธรรมทดควรตองมดงนคอ ๑.ไมดแคลนในหวขอธรรมวางายเกนไป ๒.ไมดแคลนในความรความสามารถของผแสดงธรรม

๓.ไมดแคลนในตวเองวาโง ไมสามารถเขาใจได ๔.มความตงใจในการฟงธรรม และน าไปพจารณา ๕.น าเอาธรรมนนๆไปปฏบตใหเกดผล ๒๗.มความอดทน ทานวาลกษณะของความอดทนนนสามารถจ าแนกออกไดเปนดงตอไปนคอ ๑.ความอดทนตอความล าบาก คอความล าบากทตองประสพตามธรรมชาต ซงอาจมาจากสภาพแวดลอมเปนตน ๒.ความอดทนตอทกขเวทนา คอทกขทเกดจากสงขารของเราเอง เชนความไมสบายกายเปนตน ๓.ความอดทนตอความเจบใจ คอการทคนอนท าใหเราตองผดหวง หรอพดจาใหเจบช าใจ ไมเปนอยางทหวงเปนตน ๔.ความอดทนตออ านาจกเลส คอสงยวยวนทงหลายถอเปนกเลสทงทางใจและทางกายอาทเชน ความนกโลภอยากไดของเขา หรอการพายแพตออ านาจเงนเปนตน วธท าใหมความอดทนคอ มหรโอตปปะ ๑.หร ไดแกการมความละอายตอบาป การทรวาเปนบาปแลวยงท าอกกถอวาไมมความละอายเลย ๒.โอตปปะ ไดแกการมความเกรงกลวในผลของบาปนนๆ ๒๘.เปนผวางาย ทานวาผวางายนนมลกษณะทสงเกตไดดงนคอ ๑.ไมพดกลบเกลอนเมอไดรบการวากลาวตกเตอน คอการรบฟงดวยด ไมใชแกตวแลวปดประตความคดไมรบฟง ๒.ไมนงเฉยเมอไดรบการเตอน คอการน าค าตกเตอนนนมาพจารณาและแกไขขอบกพรองนนๆ ๓.ไมจบผดผวากลาวสงสอน คอการทผสอนอาจจะมความผดพลาด เนองจากความประมาท เราควรใหอภยตอผสอน เพราะการจบผดท าใหผสอนตองอบอายขายหนาได ซงเปนสงทไมดงาม ๔.เคารพตอค าสอนและผสอน คอการรจกสมมาคารวะตอผท าใหค าสอน และเคารพในสงทผสอนไดน ามาแนะน า ๕.มความออนนอมถอมตน คอไมแสดงความยะโส ถอตววาอยเหนอผอนเพราะสงทตวเองเปนตวเองม ๖.มความยนดตอค าสอนนน คอยอมรบในค าสอนนนๆ ดวยความยนดเชนการไมแสดงความเบอหนายเพราะเคยฟงมาแลว เปนตน ๗.ไมดอรน คอการไมอวดด คดวาของตวเองนนผดแตกยงดนทรงท าตอไปเพราะกลวเสยชอ เสยฟอรม ๘.ไมขดแยง เพราะวาการวากลาวตกเตอนหรอสงสอนนนกคอ สงทตรงขามกบทเราท าอยแลว เราควรตองเปดใจใหกวางไมขดแยงตอค าสอน ค าวจารณนนๆ

๙.ยนดใหตกเตอนไดทกเวลา คอการยนดใหมการแสดงความคดเหนตกเตอนไดโดยไมมขอยกเวนเรองเวลา ๑๐.มความอดทนตอการเปนผถกสงสอน คอการไมเอาความขดแยงในความเหนเปนอารมณ แตใหเขาใจเจตนาทแทจรงของผสอนนน การท าใหเปนคนวางายนนท าไดดงน ๑.ลดมานะของตว คอการไมถอด ไมถอตว ความไมส าคญตวเองวาเปนอยางโนนอยางน อาทเชนถอตววาการศกษาดกวาเปนตน ๒.ละอปาทาน คอการไมยดถอในสงทเราม เราเปน หรอถอมนในอ านาจกเลสตางๆ ๓.มสมมาทฏฐ คอมปญญาทเหนชอบ การเหนถกเหนควรตามหลกอรยสจ ๔ เชอเรองความไมเทยง เชอในเรองบญเรองบาปเปนตน ๒๙.การไดเหนสมณะ ค าวาสมณะแปลตรงตวไดวา ผสงบ (หมายถงผอยในสมณเพศ) ทานวาคณสมบตของสมณะตองประกอบไปดวย ๓ อยางคอ ๑.ตองสงบกาย คอมความส ารวมในการกระท าทกอยาง รวมถงกรยา มรรยาท ตามหลกศลธรรม ๒.ตองสงบวาจา คอการพดจาใหอยในกรอบของความพอด มความสภาพสงบเสงยมในค าพดและภาษาทใช เปนไปตามขอปฏบต ประเพณ ๓.ตองสงบใจ คอการท าใจใหสงบปราศจากกเลสครอบง า ไมวาจะเปน โลภ โกรธ หลง หรอความพยาบาทใดๆ ตงมนอยในสมาธภาวนา การไดเหนสมณะมอยดงนคอ ๑.เหนดวยตา ความหมายกตรงตวคอการเหนจากการสมผสดวยสายตาของตนเอง แลวมความประทบใจในความส ารวมในกาย ๒.เหนดวยใจ เนองจากความส ารวมกาย วาจา ใจของสมณะจะชวยโนมนาวจตใจของเราใหโอนออนผอนตาม และรบฟงหลกค าสอนดวยใจทยนด ซงนนกหมายถงการเปดใจเราใหสมณะไดชน านนเอง ๓.เหนดวยปญญา หมายความถงการรโดยการใชปญญาใครครวญ พจารณาในการสมผสและเขาถงและรบรถงค าสอนของสมณะผนน และรวาทานเปนผตงมนอยในศลธรรมอยางแทจรง เมอเหนแลวกตองท าอยางนคอ ๑.ตองเขาไปหา คอเขาไปขอค าแนะน า ชแนะจากทาน หรอใหความเคารพทาน ๒.ตองเขาไปบ ารงชวยเหลอ คอการชวยเหลอทานในโอกาสอนควร เพอแบงเบาภาระของทาน ๓.ตองเขาไปฟง คอการรบฟงคณธรรม หลกค าสอนของทานมาไวเปนแนวทางในการแกไขปญหาชวต ๔.หมนระลกถงทาน คอการระลกถงความดททานมแลวน ามาเปนตวอยางกบตวเราเอง

๕.รบฟงรบปฏบต คอการรบค าแนะน าของทานมาปฏบตท าตามเพอใหเกดผล ครนเมอตดขดกใครแกไขเพอใหรจรงเหนจรงตามนน ๓๐.การสนทนาธรรมตามกาล การไดสนทนากนเรองธรรม ท าใหขยายขอบเขตการเรยนร แลกเปลยนความร และไดรในสงใหมๆ ทเราอาจนกไมถง หรอเปนการเผอแผความรทเรามใหแกผอนไดทราบดวย กอนทเราจะสนทนาธรรม ควรตองพจารณาและค านงถงสงตอไปนคอ ๑.ตองรเรองทจะพดด ๒.ตองพดเรองจรง มประโยชน ๓.ตองเปนค าพดทไพเราะ ๔.ตองพดดวยความเมตตา ๕.ตองพดจาโออวด ยกตนขมทาน ขอปฏบตเมอมการสนทนาธรรม ๑.มศลธรรม คอการเปนผทรกษาศล ๕ หรอศล ๘ เปนนจศลอยแลว การเปนผปฏบตถอเปนหนาทขนตนในการเปนพทธศาสนกชนทด ๒.มสมาธด คอการมจตใจจดจออยกบเรองทสนทนา ไมวอกแวก พรอมทงเปนผทหมนเจรญสมาธภาวนาดวย ๓.แตงการสภาพ คอการแตงตวใหเหมาะสมกบยคสมย อยในกรอบประเพณของสงคมแวดลอม ณ ทนนๆ ถกกาลเทศะ ๔.มกรยาสภาพ คอมความสภาพในทวงทาไมวาจะเดน นง ยน หรอการกระท าใดๆ การทมกรยางดงาม สภาพยอมโนมนาวจดใจผพบเหนใหเกดความประทบใจทด ๕.ใชวาจาสภาพ คอการใชถอยค าทสภาพในการสนทนา ไมใชค าหยาบคาย หรอกาวราว ๖.ไมกลาวคานพระพทธพจน คอการไมน าเอาค าสงสอนของพระพทธเจามาเปนขอสงสย หรอกลาวคาน เพราะสงทกลาวไวในพระพทธพจนยอมเปนความจรงตลอดกาล ๗.ไมออกนอกประเดนทตงไว คอการพดใหอยในหวขอทตงไว ไมพดแบบน าทวมทงผกบงโหรงเหรง ๘.ไมพดนานจนนาเบอ คอการเลอกเวลาทเหมาะสมตามสถานการณ เนองจากเรองบางเรองอาจไมจ าเปนตองขยายความมากเกนไป ๓๑.การบ าเพญตบะ

ตบะ โดยความหมายแปลวา ท าใหรอน ไมวาดวยวธใด การบ าเพญตบะหมายความถงการท าใหกเลส ความรมรอนตางๆ หมดไป หรอเบาบางลง ลกษณะการบ าเพญตบะมดงน ๑.การมใจส ารวมในอนทรยทง ๖ (อายตนะภายใน ๖ อยาง) ไดแก ตา ห จมก ลน กาย และใจ ไมใหหลงตดอยกบสมผสภายนอกมากเกนไป ไมใหกเลสครอบง าใจเวลาทรบรอารมณผานอนทรยทง ๖ (อนทรยสงวร) ๒.การประพฤตรกษาพรหมจรรย เวนจากการรวมประเวณ หรอกามกจทงปวง ๓.การปฏบตธรรม คอการรและเขาใจในหลกธรรมเชนอรยสจ เปนตน ปฏบตตนใหอยในศล และถงพรอมดวยสมาธ และปญญา โดยมจดหมายสงสดทพระนพพาน ก าจดกเลส ละวางทกสงไดหมดสนดวยปญญา ๓๒.การประพฤตพรหมจรรย ค าวาพรหมจรรยหมายความถง การบวชซงละเวนเมถน การครองชวตทปราศจากเมถน การประพฤตธรรมอนประเสรฐ ทานวาลกษณะของธรรมทถอวาเปนการประพฤตพรหมจรรยนน (ไมใชวาตองบวชเปนพระ) มอยดงนคอ ๑.ใหทาน บรจาคทานไมวาจะเปนทรพย สงของ เงนทอง หรอปญญา ๒.ชวยเหลอผอนในกจการงานทชอบ ทถกทควร (เวยยาวจจมย) ๓.รกษาศล ๕ คอไมฆาสตว ไมลกขโมย ไมท าผดในกาม ไมพดปด ไมดมน าเมา (เบญจศล) ๔.มเมตตา กรณา มทตา อเบกขากบคนทเราตองพบปะดวยทกคน (อปปมญญา) ๕.งดเวนจากการเสพกาม (เมถนวรต) ๖.ยนดในคของตน คอการมสามหรอภรรยาคนเดยว (สทารสนโดษ) ๗.เพยรพยายามทจะละความชว ไมทอถอยในความบากบน (วรยะ) ๘.รกษาซงศล ๘ คอ ไมฆาสตว ไมลกขโมย ไมรวมประเวณ ไมพดปด ไมดมน าเมา ไมบรโภคอาหารตงแตเทยงวนเปนตนไป ไมฟอนร า ขบรอง บรรเลงดนตร ดการละเลน ใชของหอมหรอเครองประดบ ไมนอนบนทสงใหญ หรหรา (อโบสถ) ๙.ใชปญญาเหนแจงใน ทกข สมทย นโรธ มรรค (อรยธรรม) ๑๐.ศกษาปฏบตในศล สมาธ ปญญา ใหรแจงเหนจรง (สกขา) *ขออธบายเพมเตมวาขอ ๕ ทบอกวาใหงดเวนการเสพกาม แตขอ ๖ ใหยนดในคของตนนน เพราะวาการประพฤตพรหมจรรยในทนหมายถง บคคลทวไปทอาจมครอบครวแลว กประพฤตพรหมจรรยไดโดยการงดเวนการรวมประเวณ เชนในวนส าคญๆเปนตน ๓๓.การเหนอรยสจ อรยสจ หมายถงความจรงอนประเสรฐ หลกแหงอรยสจมอย ๔ ประการตามททานไดสงสอนไวมดงน

๑.ทกข คอความไมสบายกายไมสบายใจ ความเปนจรงของสตวโลกทกผทกนามตองมทกข ๓ ประการคอ การเกด ความแก ความตาย นอกจากนกมความทกขทเปนอาการ หรอเกดจากสภาพแวดลอมสรปไดดงนคอ -ความโศกเศรา (โสกะ) -ความร าพนดวยความเสยใจ (ปรเทวะ) -ความเจบไขไดปวย (ทกขะ) -ความเสยใจ (โทมนสสะ) -ความทอแท สนหวง คบแคนใจ (อปายาสะ) -การตรอมใจ ผดหวงจากสงทไมรก (อปปเยห สมปโยคะ) -การพลดพรากจากสงทรก (ปเยห วปปโยคะ) -ความหมนหมองเมอปรารถนาแลวไมไดสงนน (ยมปจฉง นลภต) ๒.สมทย คอเหตทท าใหเกดทกข นอกจากเหตแหงทกขดงทกลาวมาแลวขางตน ตนตอของทกขกอยทใจของเราดวยนนกคอความอยาก ทานวาเปนตณหา ๓ อยาง ซงแบงออกไดเปนดงนคอ -ความอยากได หมายรวมถงอยากทกอยางทน ามาสนองสมผสทง ๕ และกามารมณ (กามตณหา) -ความอยากเปน คอความอยากเปนโนนเปนน (ภวตณหา) -ความไมอยากเปน คอความไมพอใจในสงทตวเองเปนอย (วภวตณหา) ๓.นโรธ คอความดบทกข ภาวะทตณหาดบสนไป ความหลดพน หรอหมายถงภาวะของพระนพพานนนเอง ๔.มรรค คอขอปฏบต หรอหนทางทน าไปสการดบทกข การเดนทางสายกลางเพอไปใหถงการดบทกข คอ มรรคม ๘ ประการ คอ -ความเหนชอบ เชนความศรทธาในเบองตนตอหลกธรรม ค าสอน เชนการเชอวากรรมดกรรมชวมจรงเปนตน (สมมาทฏฐ) -ความด ารชอบ หรอความคดชอบ มความคดทถกตองตามหลกธรรม เชนการใชปญญาพจารณาความไมเทยงของสงขาร หรอการไมคดอยากไดของเขามาเปนของเราเปนตน (สมมาสงกปปะ) -เจรจาชอบ คอการปฏบตตามหลกธรรม ไมพดโกหก ไมพดสอเสยด ไมพดค าหยาบ ไมพดเพอเจอเปนตน (สมมาวาจา) -ท าการชอบ หรอการมการกระท าทไมผดหลกศลธรรม เชนไมฆาสตว ไมลกทรพยเปนตน (สมมากมมนตะ) -เลยงชพชอบ คอการท ามาหากนในทางทถก ไมเบยดเบยนหรอท าความเดอดรอนใหกบสตวหรอผอน อยในหลกธรรมทก าหนด เชน ไมมอาชพคามนษย หรออาชพคาอาวธเปนตน (สมมาอาชวะ) -ความเพยรชอบ คอการหมนท านบ ารงในสงทถกตอง อาทเชนการพยายามละกเลสออกจากใจ หรอการพยายามส ารวม กาย วาจา ใจใหด าเนนตามหลกธรรมของทานเปนตน (สมมาวายามะ)

-ความระลกชอบ คอมสตตงมนในสงทถกตองตามหลกธรรม เชนการพงระลกถงความตายทตองเกดกบทกคนเปนตน (สมมาสต) -จตตงมนชอบ คอมจตทมสมาธ ไมวอกแวกหรอคดฟงซาน และการท าสมาธภาวนาตามหลกการททานไดบญญตแนะน าเอาไว (สมมาสมาธ) ๓๔.การท าใหแจงในพระนพพาน นพพาน คอ ภาวะของจตทดบกเลสไดหมดสน หลดจากอ านาจกรรม และไมตองวนเวยนอยในสงสารวฏอก ซงกคอพนจากทกขนนเอง ทานวาลกษณะของนพพานมอย ๒ ระดบดงนคอ ๑.การดบกเลสขณะทยงมเบญจขนธเหลออย หรอการเขาถงนพพานขณะทยงมชวตอย -สอปาทเสสนพพาน ๒.การดบกเลสทไมมเบญจขนธเหลออยเลย คอการทรางกายเราแตกดบแลวไปเสวยสขอนเปนอมตะในพระนพพาน (ตรงนไมสามารถอธบายใหกระจางมากไปกวานได) -อนปาทเสสนพพาน การทจะเขาถงพระนพพานได กตองปฏบตธรรมและเจรญสมาธภาวนาจนถงขนสงสด ๓๕.มจตไมหวนไหวในโลกธรรม ค าวาโลกธรรม มความหมายถงเรองราวทเกดขนอยเปนประจ าบนโลกน ซงเราไมควรมจดหวนไหวตอสงตางๆ เหลาน ทานวาลกษณะของโลกธรรมม ๔ ประการคอ ๑.การไดลาภ เมอมลาภผลกยอมมความเสอมเปนธรรมดา มแลวกยอมหมดไปได เปนแคความสขชวคราวเทานน ๒.การไดยศ ยศฐาบรรดาศกดลวนเปนสงสมมตขนมาทงนน เปนสงทคนยอมรบกนวาเปนอยางโนนอยางน พอหมดยศกหมดบารม ๓.การไดรบการสรรเสรญ ทใดมคนนยมชมชอบ ทนนกยอมตองมคนเกลยดชงเปนเรองธรรมดา การถกนนทาจงไมใชเรองผดปกต ๔.การไดรบความสข ทใดมสขทนนกจะมทกขดวย มความสขแลวกอยาหลงระเรงไปจนลมนกถงความทกขทแฝงมาดวย การท าใหจตไมหวนไหวในโลกธรรม มวธดงนคอ ๑.ใชปญญาพจารณา โดยตงอยในหลกธรรมของพระพทธศาสนา พจารณาอยเนองๆ ถงหลกธรรมตางๆ ๒.เจรญสมาธภาวนา ใชกรรมฐานพจารณาถงความเปนไปในความไมเทยงในสรรพสงทงหลายในโลก และสงขาร

๓๖.มจตไมโศกเศรา ทานวามเหตอย ๒ ประการทท าใหจตเราตองโศกเศราคอ ๑.ความโศกเศราทเกดเนองมาจากความรก รวมถงรกสงของ ทรพยสนเงนทองดวย ๒.ความโศกเศราทเกดจากความใคร การท าใหจตใจไมโศกเศรานน มขอแนะน าดงน ๑.ใชปญญาพจารณาอยเนองๆ ถงความไมเทยงในสงของทงหลาย และรางกายของเรา ๒.ไมยดมนในตวตน หรอความจรงยงยน ในคนหรอสงของวาเปนของเรา ๓.ทกอยางในโลกลวนเปลยนแปลงอยทกขณะ แมรางกายเรากใชเปนทอาศยชวคราวเทานน ๔.คดวาทกสงทกอยางลวนไมเทยงดวยกนทงนน ๓๗.มจตปราศจากกเลส กเลส กคอสงทท าใหเกดความเศราหมอง ซงไดแก ความโลภ ความโกรธ ความหลง ทานไดแบงประเภทของกเลสออกเปนดงน คอ ๑.ราคะ สามารถแบงยอยออกไดเปน -ความโลภอยางแรงจนแสดงออกมา เชนการลกขโมย ปลน จ ขมขนกระท าช าเรา เปนตน (อภชฌาวสมโลภะ) -ความเพงเลงจะเอาของคนอนมาเปนของตว มใจอยากไดของคนอนแตยงไมถงกบแสดงออก (อภชฌา) -ความอยากไดในทางไมชอบ เชนการยอมรบสนบน การทจรตเพอแลกกบการมทรพยเปนตน (ปาปจฉา) -ความมกมากเหนแกได ดวยการเอามาเปนของตนจนเกนพอด เอาประโยชนใสตวโดยไมค านงถงคนอน (มหจฉา) -ความยนดในกาม กคอยงไมสามารถละกจกรรมทางเพศได ยงมความรสก มแรงกระตน มความพอใจในเรองเพศ (กามระคะ) -ความยนดในรปธรรมอนปราณต กคอตดอยในอารมณของรปฌาณ ปรารถนาในรปของภพเมอท าสมาธขนสงขนไป (รปราคะ) -ความยนดในอรปฌาณ กคอตดอยในอารมณของอรปฌาณเมอท าสมาธถงภพของอรปพรหม (อรปราคะ) ๒.โทสะ สามารถแบงยอยออกไดเปน -พยาบาท คอการผกใจอาฆาต มใจทไมหวงด การจองเวร -โทสะ คอการคดประทษราย เนองดวยมใจพยาบาทแลวกมใจคดหมายท าราย -โกธะ คอความโกรธ ความเดอดรอนใจ ซงลวนเปนเหมอนไฟทเผาตวเอง -ปฏฆะ คอความขดใจ ความไมพอใจอนท าใหอารมณหงดหงด ๓.โมหะ สามารถแบงยอยออกไดเปน

-ความเหนผดเปนชอบ เชนการไมเชอในเรองบาป เรองบญเปนตน (มจฉาทฐ) -ความหลงผด ไมรตามความเปนจรง (โมหะ) -การเหนวามตวตน เชนการเชอในสงทมองเหนดวยตาเปลาเทานน (สงกายทฏฐ) -ความสงสย คอสงสยในพระธรรม ค าสงสอนในเรองการปฏบตเพอความพนทกข (วจกจฉา) -การยดถออยางงมงาย เชนการไปกราบไหวสมพเวสทอยตามตนไม ขอลาภเปนตน (สลพพตปรามาส) -ความถอตว คอการส าคญตวเองผดวาเปนอยางโนนเปนอยางน (มานะ) -ความฟงซาน คอการทจตใจวอกแวก คดไมเปนสาระ ไมอยกบรองกบรอย ไมมสมาธ หรอการท าสมาธไมนง (อทธจจะ) -ความไมรจรง คอการทรแคผวเผน หรอการทกทกเอาเอง ไมปฏบตตามหลกพระธรรม ยงไมเกดปญญา (อวชชา) โทษของการมกเลสดงกลาวขางตนพอสรปไดสนๆ ดงนคอ ๑.ราคะ มโทษนอย แตคลายชา ๒.โทสะ มโทษมาก แตคลายเรว ๓.โมหะ มโทษมาก แตคลายชา ๓๘.มจตเกษม เกษม หมายถงมความสข สบาย หรอสภาพทมจตใจทเปนสข มจดเกษมกคอวามจตทเปนสขในทนหมายถงการละแลวซงกเลส ททานวาไววาเปนเครองผกอย ๔ ประการคอ ๑.การละกามโยคะ คอการละความยนดในวตถ สงมชวตทงหลายเรยกวากามคณซงประกอบดวย รป รส กลน เสยง และสมผส ๒.การละภวโยคะ คอการละความยนดในภพ โดยใหเหนวาสงใดๆในโลกลวนไมเทยงแท หรอคงอยตลอดไป ๓.การละทฏฐโยคะ คอการละความยนดในความเหนผดเปนชอบ โดยใหด าเนนตามหลกค าสอนของพระพทธเจาทกลาวมาแลว ๔.การละอวชชาโยคะ คอการละความยนดในอวชชาทงหลาย ความไมรทงหลาย โดยใหมงปฏบตเพอปญญาทรแจงเหนจรง ทมา

http://www.salatham.com/do-donts/38virtues.htm