ก.ย. ▶ ธ.ค. 57 ┋ ธาลสซเมย 3

เลาเร

องเลอด ตอนท 20

นพ.จกรกฤษณ เออสนทรวฒนา

รศ. นพ.ธนยชย สระ

(ไมวาจะเปนเผดรอนแบบพรก หรอเผดฉนแบบมสตารดกตาม) ไมไดมตอมรบรสเฉพาะ แตเรารบรไดจากความแสบจากการทเนอเยอถกระคายเคองโดยตรง ทน การทรางกายของเราตองมตอมรบรรสเฉพาะมารบรรสชาตพวกน กเนองจากวามนเปนของทมความสำาคญตอการดำารงชวตของเรา อยางเชน รสหวานในธรรมชาตจะสอถงสารอาหารทใหพลงงานโดยตรง (คอพวกนำาตาล) รสเคมจะเปนพวกเกลอแรทจำาเปนตอการดำารงชวต รสอมามเปนสารพวกโปรตนซงมความจำาเปนตอรางกาย เปนตน สำาหรบรสเปรยวและรสขม มความสำาคญอยางหนงคอชวยใหเรารบรสภาพความเปนกรดเปนดางของของทกำาลงผานเขาปากของเรา เรองนมคนบอกวามความสำาคญเนองจากรางกายจำาเปนตองรกษาระดบความเปนกรดเปนดางใหอยในระดบทคงทตลอดเวลา แตอนนผมไมแนใจวาเปนความจรงมากนอยแคไหนเหมอนกน เพราะในสภาพปกตมนมกลไกทคอยปรบชดเชยระดบความเปนกรดเปนดางใหคอนขางคงทไดอยแลว (เดยวจะขยายความใหฟงครบ) สวนในสภาพไมปกตอยางเวลาตงใจซดนำากรดเขาไป ถงมตอมรบรสกคงจะไมไดชวยอะไรเทาไหรแตเอาเปนวาเพอใหเรองของเราไปตอได เรากเชอเขาไปกอนกแลวกนนะครบ(ความจรงแลวความสามารถในการรบรสเปรยวและขมยงมความสำาคญอนๆ อก ซงจรงๆ แลวผมคดวานาจะสำาคญกวาเรองความเปนกรดเปนดาง แตเนองจากวาไมเกยวกบเรองของเรา ขออนญาตผานนะครบ) ทน ทเราเรยกกนวากรดหรอดางน ทจรงแลวมนเปนสองดานทตรงขามกนของคณลกษณะอยางเดยวกนครบ คอในทางเคม เราบอกวาของทเปนกรดกคอของทมแนวโนมจะปลอยโปรตอนใหกบสารอน (ถาใครเคยเรยนวชาวทยาศาสตรมากอาจจะจำาไดวาโปรตอนคออนภาคขนาดเลกทมประจบวก ปกตแลวมนจะอยภายในอะตอม ไมคอยออกมาเพนพานขางนอก) ในขณะทของทเปนดางจะมแนวโนมทจะรบเอาโปรตอนมาจากสารอน ดวยคณสมบตแบบน เวลาของพวกนละลายอยในนำา มนกจะไปทำาใหโมเลกลของนำาวนวายไปดวย คอปกตแลว โมเลกลของนำาซงประกอบดวยไฮโดรเจนสองอะตอมเกาะอยกบออกซเจนหนงอะตอม (แบบทเราเขยนเปนสตรเคมวา H2O ไง) มนจะมบางสวนทแตกตวเปนโปรตอน (เรานยมเขยนวา H+ เพราะมนคอสวนนวเคลยสของ

เวลาพดถงเรองกรดกบดาง เรากอาจจะนกถงของทมรสเปรยว หรอรสขมใชไหมครบอนนจรงๆ แลวกเปนเรองทนาสนใจเหมอนกนทรางกายของเรามความจำาเปนจะตองรวาสารไหนมคณสมบตเปนกรด สารไหนมคณสมบตเปนดาง ถงขนาดทตองพฒนาประสาทสมผสขนมารบรมน ถงตรงนขอออกนอกเรองสกนด ในการทเราจะรบรรสชาตไหนได กจำาเปนตองมตวรบสญญาณเฉพาะมารบรรสนนๆ นะครบ ( ภาษาไทยเราเรยกวา “ตอมรบรส” ) ซงในมนษยเราสามารถรบรรสชาตได 5 อยาง คอ เปรยว หวาน เคม ขม และ “ อมาม ” (อา ดเหมอนจะมคนทำาหนางง “ อมาม ” เปนภาษาญปน แปลวา“ อรอย ”) เนองจากมนคอความอรอยเตมปากเตมคำาอยางทเรามกจะพบในของทมกรดกลตามกอยในปรมาณสง (กรดกลตามกเปนกรดอะมโนตวหนง ในอาหารจะไดมาจากการยอยสลายโปรตน) อยางเชน ในนำาตมกระดกนำาปลา ปลารา มะเขอเทศ สาหราย หรอบะหมกงสำาเรจรป (เชญใสยหอกนเอาเองตามชอบ) เปนตน จรงๆ แลว อนสดทายนไมไดมกรดกลตามกดวยตวมนเอง แตเกดจากการเตมผงชรสเขาไปในกระบวนการผลตนะครบ (ไมเคยรมากอนใชไหมละ) ทน ถาใครวางจดสกหนอย ไปอานขางซองผงอายโนะโมะโตะ กจะเหนวาสวนประกอบของมนคอสารทเรยกวา “โมโนโซเดยมกลตาเมต” ซงกคอเกลอทเกดจากโซเดยมไปจบกบกรดกลตามกนนเองครบ) แตตำาราใหมๆ บอกวาจรงๆ แลวอาจจะมรสท 6 คอ รสมน (มาจากกรดไขมน) อกดวย แตสำาหรบรสเผด

สวสดครบ พบกนในบทความชด

เลาเรองเลอดเปนตอนท 20 แลวนะ

ครบ ฉบบนขอเลาเรองความเปนกรด

เปนดางของเลอดบางนะครบ

4 ธาลสซเมย ┋ ก.ย. ▶ ธ.ค. 57

อะตอมของไฮโดรเจนทหลดออกมาโดยทงอเลกตรอนเอาไวกบสวนทเหลอ ความจรงแลว โปรตอนทหลดออกมานจะไปจบกบโมเลกลของนำาทไมไดแตกตว เกดเปนไอออนทเรยกวาไฮโดรเนยม แตเพอความสะดวก ขอพดถงวาเปนโปรตอนกแลวกนนะครบ) กบไอออนชอไฮดรอกไซด (OH-

ซงกคอออกซเจนกบไฮโดรเจนตวทเหลอ และอเลกตรอนทถกไฮโดรเจนตวทหลดออกไปทงเอาไว) อยตลอดเวลา และโปรตอนกบไฮดรอกไซดทเกดขนน กสามารถจะกลบมารวมกนเปนนำาใหมได ในนำาบรสทธ การแตกตวและกลบมารวมกนใหมน จะอยในสภาพสมดลเมอมโปรตอนอยประมาณ 0.0000001 หนวยความเขมขน (เรองหนวยนซบซอนเลกนอย เอาเปนวาไมตองสนใจกแลวกนนะครบ) หรอถาเขยนในรปเลขยกกำาลงกจะเทากบ 10-7 หนวย ถาดแตตรงเลขชกำาลง (คอตวทยกอยขางบน) แลวกลบเครองหมายกจะไดคาทเรยกกนวาคาพเอช ( pH ) ซงเทากบ7 ในกรณของนำา คาพเอชนใชวดสภาวะความเปนกรดเปนดาง โดยถาเทากบ 7เราจะบอกวามนอยกลางๆ ไมไดเปนกรดหรอดาง (ความจรงแลว ถาใครชางสงเกตกจะเหนวานำาทำาตวเปนทงกรดและดางไดในเวลาเดยวกน (ถายงงง! ลองยอนกลบไปอานตงแตตอนตนยอหนานอกทนะครบ) มนกเลยเปนกลางครบ) แตพอเราเตมกรดเขาไป พวกกรดแตกตวไดดกวากจะพยายามเอาโปรตอนไปไลแจกใหนำา กเลยทำาใหปรมาณโปรตอนโดยรวมสงขน ซงกทำาใหเลขชกำาลงของมนเปนลบนอยลง คาพเอชกเลยลดลง (เราจงพดวากรดมคาพเอชตตำากวา 7 และคาพเอชยงตำามากกยงเปนกรดทแกมาก) ในทางตรงขาม ถาเราเตมดางเขาไป มนกจะไปดงเอาโปรตอนมา ทำาใหความเขมขนของโปรตอนลดลง หรอกคอเลขชกำาลงเปนลบมากขน คาพเอชกจะเพมขนดวย

สำาหรบในเลอดของเรา คาพเอชจะอยทประมาณ 7.4 ซงจะเหนวามนเปนดางอยหนอยๆ ถามนขนไปสงกวา 7.45เราจะเรยกวาเกดภาวะเลอดเปนดาง แตถามนตำากวา 7.35 เราจะเรยกวาเกดภาวะเลอดเปนกรด ถาใครชางสงเกต (อกแลว)กจะเหนวาเราสามารถเกดภาวะเลอดเปนกรดไดทงๆ ทในทางเคมมนยงเปนดางอย (คอชวงคาพเอช 7 จนถง 7.35) ซงอนนกเนองจากวาเราอางองจากพเอชปกตของเลอด ไมใชคณสมบตทางเคมจรงๆ อนทจรง คาพเอชของเลอดไมไดเปน 7.4 เทากนทงหมด แตมความแตกตางกนระหวางเลอดในหลอดเลอดแดง กบเลอดในหลอดเลอดดำา คอพเอชของเลอดแดงจะเปนประมาณ 7.45 ในขณะทพเอชของเลอดดำาจะอยทประมาณ 7.35หรอกคอเลอดดำาจะเปนกรดมากกวาเลอดแดงเลกนอย ทเปนอยางนกเนองจากวาหนาทอยางหนงของเลอดกคอการลำาเลยงเอาคารบอนไดออกไซดซงเปนของเสยออกมาจากเซลลตางๆ เลอดในหลอดเลอดดำา ซงไหลผานอวยวะตางๆ มาแลว จงมปรมาณคารบอนไดออกไซดอยในปรมาณทสงกวาเลอดแดง กาซคารบอนไดออกไซดน เมอรวมกนกบนำาจะกลายเปนกรดคารบอนก (ซงอนนเปนปฏกรยาแบบเดยวกนกบในนำาอดลม ซงถกอดกาซคารบอนไดออกไซดเขาไปดวยความดนสง มนจงมคณสมบตเปนกรดดวยความจรงสมยเรยนชนมธยม คณครเคยบอกวาทนำาฝนมรสหวานอรอยกเพราะมนเปนกรดนดๆ จากคารบอนไดออกไซดเหมอนกนนแหละ แตสมยน ยงถาเปนในเขตเมองดวย คงไดกรดอนๆ (เปนผลพวงจากกระบวนการเผาไหมนำามนและอนๆ) แถมมาดวย เพมความซาบซายงขนไปอก) และเมอเลอดไหลไปถงปอด ความดนของคารบอนไดออกไซดทลดลงจะทำาใหปฏกรยากลบทางกน ปลอยเอาคารบอนไดออกไซดออกมาได ในสภาวะปกตคารบอนไดออกไซดทหายใจออกไปจะสมดลกบคารบอนไดออกไซดทรางกายผลตขนมา ทำาใหคาพเอชของเลอดคงทอยได แตในสภาวะทการกำาจดคารบอนไดออกไซดออกไปไมสมดลกบคารบอนไดออกไซดทสรางขนมา อยางเชนใน

ระหวางทออกกำาลงกายอยางหนกกจะทำาใหคาพเอชของเลอดเปลยนแปลงไปได

นอกจากกรดคารบอนกทเกดจากคารบอนไดออกไซดแลว ในรางกายกยงมกรดอยางอนๆ ทเกดจากกระบวนการยอยและเผาผลาญอาหารอกดวย โดยทวไปแลวในกระบวนการยอยอาหารโดยเฉพาะพวกโปรตนจะไดกรดออกมาดวย สวนพวกผกผลไมจะมสารทมฤทธเปนดางซงชวยลดผลกระทบจากกรดทไดจากการยอยตวมนไดบาง แตถงอยางไร โดยรวมแลวกยงไดเปนกรดออกมาอยด ซงกรด เหลานรางกายตองหาวธกำาจดออกไป (ขยกไวกอน เดยวมาเลาตอ)

ถาคาพเอชของเลอดตำากวา 6.8 หรอสงกวา 8 เราจะไมสามารถมชวตอยได ทงนกเนองจากวาสภาพความเปนกรดเปนดางของเลอด (และของรางกาย) มผลกระทบตอการทำางานของเซลลตางๆ มาก เราจงตองมวธทจะควบคมสภาพความเปนกรดเปนดางของเลอดใหคอนขางคงทอยตลอดเวลา

ดานแรกในการควบคมความเปนกรดเปนดางของเลอดเปนของทเรยกวา “บฟเฟอร” (buffer) ซงเวลาไดยนคำานเราอาจจะนกถงพวกวสดกนกระแทก หรอพวกอปกรณทชวยลดแรงปะทะ ซงกถกตองครบ ศพทเดมมนมาจากคำากรยา bufeในภาษาฝรงเศสสมยเกา หมายถง การตอย หรอ ต ทำานองนน สำาหรบความหมายทใชในทางเคมจะหมายถงสารละลายทประกอบดวยสารสองชนดซงสามารถลดการเปลยนแปลงคาพเอชเมอเตมกรดหรอดางลงไปได ทมนทำาอยางนนไดกเนองจากสารชนดหนงมคณสมบตทสามารถจะใหโปรตอนไดเมอสภาพความเปนกรดลดลง สวนอกตวหนงมคณสมบตทสามารถจะรบโปรตอนทเพมมาได เมอสภาพความเปนกรดเพมมากขน เมอมนมาอยดวยกนจงทำาใหสภาพโดยรวมมความเปลยนแปลงตอการเปลยนแปลงสภาพความเปนกรดเปนดางไดมาก ในรางกายของเรามบฟเฟอรอยหลายแบบ ซงทำาหนาทตางๆ กนไป แต

ก.ย. ▶ ธ.ค. 57 ┋ ธาลสซเมย 5

โดยรวมแลวมนชวยใหระดบความเปนกรดเปนดางในรางกายของเราคงทอยไดดทเดยว วากนวาถาไมมบฟเฟอรชวย เลอดดำาของเราหลงจากไดรบคารบอนไดออกไซดมาจากเนอเยอแลว กวาจะไปถงปอดไดจะมสภาพความเปนกรดสงเกนไปจนเราอยไมไดครบ ด านท สอง ในการควบคมสภาพความเปนกรดเปนดางในรางกายกคอการหายใจครบ อยางทไดเลาไปเมอสกครวาความสมดลระหวางคารบอนไดออกไซดทเนอเยอผลตขนมากบทกำาจดออกไปไดทางการหายใจ สามารถสงผลกระทบตอระดบความเปนกรดเปนดางในเลอดได ซงความจรงแลว รางกายของเรากเอาคณสมบตเรองนมาใชชวยใหสามารถปรบระดบความเปนกรดเปนดางในเลอดไดอยางรวดเรวครบ

คณๆ เคยรสกตนเตนหรอตกใจจนกระทงรสกหวโหวงๆ มอไมชาบางไหมครบ อนนนเปนผลมาจากการทรางกายพยายามหายใจใหเรวขนเพอใหไดออกซเจนมาใหกลามเนอมากขน (กสมยโบราณเวลาทเราตนเตนหรอตกใจ มกจะเปนเวลาทจะตองออกแรง เชน วงหน ชาง หม เสอ แรด กระซ กปร เจาหน ฯลฯ ไงละ) ซงการทำาแบบนกจะมผลขางเคยงคอ คารบอนไดออกไซดในเลอดจะถกระบายออกทางลมหายใจมากกวาปกต ซงกทำาใหปรมาณกรดคารบอนกในเลอดลดลงอยางรวดเรว เกดเปนสภาพทเลอดเปนดางขนมา ซงมนจะไปมผลกระทบตอการแลกเปลยน ไอออน ในเซลล ทำาใหเกดอาการแบบนขนมาได พอหายตนเตน หรอหายตกใจ หรอเจาหนกลบไปแลว เรากจะหายใจชาลง (นอกจากจะรางกายจะรวาไมตองการออกซเจนเพมอกตอไปแลว การทเลอดเปนดางยงไปลดแรงกระตนททำาใหหายใจลงดวยครบ) ทำาใหรางกายกลบมาสะสมคารบอนไดออกไซดไวในเลอดไดอกครง ระดบความเปนกรดเปนดางในเลอดกลบสสภาวะปกต อาการพวกนกจะหายไป

พดถงเรองน เดยวขอเลาอนนอกนดหนง คนทเปนโรคตนตระหนก (panic)

บางทกจะมอาการตกใจกลวอยางรนแรงขนมาเฉยๆ ทำาใหหายใจเรวมาก (ดวยเหตผลเดยวกนกบยอหนาทแลว) และกจะมอาการจากสภาวะทเลอดเปนดางขนมา การรกษาอยางหนงกคอใหหายใจในถงกระดาษ เพราะมนจะชวยใหหายใจเอาคารบอนไดออกไซดกลบเขาไปใหม ชวยใหคงสภาพความเปนกรดเปนดางตามปกตของเลอดไวได อนนเปนวธการรกษาจรงๆ ไมไดตงใจจะกลนแกลงแตอยางใดนะครบ กรณาอยามองแพทยผรกษาดวยสายตาแปลกๆ (ถงมนจะดแปลกจรงๆ กเถอะ) แตถาเปนในโรงพยาบาลบางทเราจะใชหนากากออกซเจนทปดเอาไวเฉยๆ(มนดดกวาถงหนอยมง มสายรดใหดวย)กจะชวยลดสายตาแปลกๆ ไปไดระดบหนง แตคนชางสงเกตกอาจจะเหนวาหนากากนบางทกไมไดตออยกบออกซเจน อนนกเปนความตงใจอกเหมอนกนครบ ไมไดลมแตอยางใด แตถาเกดไมแนใจอยางไรกกระซบถามกนไดครบ

อยางไรกตาม ทงระบบบฟเฟอรและการหายใจจะชวยควบคมความเปนกรดเปนดางในรางกายไดระดบหนงเทานนปญหาทสำาคญคอมนจะไมสามารถกำาจดกรดทเกดจากการยอยสลายหรอการเผาผลาญอาหารออกไปได ถาปลอยทงเอาไว กรดพวกนจะมปรมาณเพมขนเรอยๆจนในทสดทงบฟเฟอรและการหายใจจะไมสามารถควบคมระดบความเปนกรดไวไดอกตอไป รางกายจงจำาเปนตองมวธจดการกบของพวกน ซงพระเอกของเราในดานสดทายของการควบคมสภาพความเปนกรดเปนดางของรางกายก คอ ไต ครบ

ไตของเรามความสามารถในการขบกรดและเลอกเกบ หรอขบดางไดตามความจำาเปน แตมนจะตองใชเวลาทนานกวาเมอเทยบกบระบบอนๆ จงตองอาศยอกสองระบบชวยในการรบมอกบการเปลยนแปลงแบบฉบพลนดวย

ในคนทไตมปญหา จะมโอกาสเกดภาวะเลอดเปนกรดได ทงนกเนองจากไตไมสามารถขบกรดออกไปไดอยางเพยงพอแถมยงเกบดางไวไมคอยไดอกดวย

ชาวชมรมธาลสซเมยทมปญหาไตวายเรอรงรวมดวย (อนนไมไดเปนจากธาลสซเมยโดยตรง แตอาจเกดตามหลงเวลาเปนเบาหวาน มานานๆ ซงชาวชมรมพวกเรา จะมโอกาสเปนเบาหวานมากกวาคนทวๆ ไป เนองจากปญหาเรองเหลกไปสะสมทตบออน หรออาจจะเปนจากอยางอน ทไมเกยวกบธาลสซเมยเลยกไดครบ)อาจจะสงเกตไดยาในกลมเดยวกน กบพวกโซดามนท มารบประทานเพอชวยเพมระดบความเปนดางในเลอด ซงกจะชวยลดปญหาเรองเลอดเปนกรดลงไปไดครบ นอกจากนกควรระวงเรองอาหารทมโปรตนสงดวยครบเพราะนอกจากจะทำาใหมของเสยพวกแอมโมเนยคงอยในกระแสเลอดแลว ยงเพมปรมาณกรดในเลอดขนดวย (และถาเปนเนอแดงกจะยงไดเหลกมาเปนของแถมอกดวย) ควรเนนพวกผกผลไมแทนครบ แตทงนกตองเลอกดชนดทไมไดมโปตสเซยมสงดวยครบ เพราะในสภาพทไตขบอะไรออกไมคอยได ถาไดรบโปตสเซยมมากเกนไป จะเกดอนตรายไดงายครบ

เลามายาวพอสมควรแลว ขอจบเทานกอนนะครบ พบกนใหมฉบบหนาสวสดครบ

เอกสารอางอง

1. McGee H (2004) On food and cooking: the

science and lore of the kitchen, Completely rev. and

updated. New York: Scribner.

2. Sherwood L (2010) Human physiology:

from cells to systems, 7th ed. Australia: Brooks/Cole:

Cengage Learning.