หนาท 1

ชอบทความ การใชประโยชนจากออนโทโลยในงานบรการสารสนเทศ (Using Ontology Tools for Information Services) ผเขยน นายโชคธ ารงค จงจอหอ กลมเปาหมาย 1) ผใหบรการสารสนเทศ เชน บรรณารกษ นกสารสนเทศ นกเอกสารสนเทศ เปนตน 2) ผใชบรการสารสนเทศ เชน อาจารย นกวจย นกศกษา ป.โท-ป.เอก เปนตน วตถประสงค 1) ผอานไดรบความรในการประเมนออนโทโลย 2) ผอานสามารถประยกตใชออนโทโลยในการบรการสารสนเทศและสบคนขอมลได

เคาโครงของบทความ

1) บทน า (ขนตนดวยค านยามศพทของ “บรการสารสนเทศ” แลวเชอมโยงเขาส “Thesis statement”) 2) ความส าคญของการประเมนออนโทโลย

2.1 แนวคดเกยวกบออนโทโลย 2.2 ความส าคญของออนโทโลย

3) แนวทางในการประเมนออนโทโลย (พจารณาจาก) 3.1 การประเมนตามแนวคดของ Sure, Y. และคณะ (2004)

- การท างานรวมกน (Interoperability) - ก าหนดทศทางการสบคน (Navigability) - การรองรบการขยายตว (Scalability) - ความสะดวกในการใชงาน (Usability)

3.2 การประเมนตามแนวคดของ Brank, Grobelnik และ Mladenic (2005) ความหมายของค า (Lexical) ค าศพท (vocabulary) หรอ ระดบของขอมล (data layer) ล าดบชน (Hierarchy) หรอ อนกรมวธาน ( taxonomy) ความสมพนธเชงความหมายในลกษณะอน ๆ (Other semantic relations) บรบท หรอ ระดบของโปรแกรมประยกต (Context or application level) ระดบประโยค (Syntactic level) โครงสราง (Structure) สถาปตยกรรม (architecture) และการออกแบบ (design)

4) การประยกคใชออนโทโลยในงานบรการบรการสารสนเทศ 4.1 บรการตอบค าถามและชวยการคนควา (Reference services) 4.2 บรการสอนผใช (Instruction service) และทกษะการรสารสนเทศ (Information literacy skill) 4.3 บรการใหค าแนะน าในการเลอกแหลงสารสนเทศ (Referral services) 4.4 บรการการคนคนสารสนเทศ (Information retrieval service)

5) บทสรป

หนาท 2

การใชประโยชนจากออนโทโลยในงานบรการสารสนเทศ Using Ontology Tools for Information Services

โชคธ ารงค จงจอหอ 1 Chokthumrong Chongchorhor

บทคดยอ

บทความนกลาวถงปรากฏการณทผใชบรการสารสนเทศตองเผชญกบออนโทโลยจ านวนมาก ซงถกพฒนาขนเพอใชประมวลผลแนวคดและความสมพนธขององคความรในขอบเขตทเฉพาะเจาะจง จากนนไดน าเสนอเกณฑทใชในการประเมนออนโทโลย ซงประกอบดวย การวเคราะหปจจยและระดบของการประเมน สวนสดทายน าเสนอแนวทางทผใหบรการสารสนเทศ เชน บรรณารกษ และนกสารสนเทศ สามารถใชประโยชนจากออนโทโลยเปนเครองมอในการเพมคณภาพของการใหบรการ ขอเสนอดงกลาวเปนประโยชนตอผรบผดชอบในการขบเคลอนบรการสารสนเทศ ทงในแงบรการตอบค าถามและชวยการคนควา บรการสอนผใชและอบรมทกษะการรสารสนเทศแก บรการใหค าแนะน าในการเลอกแหลงสารสนเทศ และบรการการคนคนสารสนเทศ

Abstract

This article describes how users of information services can work with ontologies that have been developed for processing the concepts and relationships within the body of knowledge of any specific domain. It presents a method for evaluating these ontologies, and shows the factors and levels of evaluation that may be relevant. It also shows how information service providers such as librarians and information professionals can improve the quality of their services by using ontology tools. These findings may be useful to people in such diverse information service roles as instructional services, literacy training, reference services, referral services, and retrieval services. ค าส าคญ: การประเมนออนโทโลย, บรการสารสนเทศ, Keywords: ontology evaluation, Information services,

1 นกศกษาปรญญาเอก หลกสตร ปร.ด. (สารสนเทศศกษา) คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

หนาท 3

บทน า บรการสารสนเทศ (Information services) เปนบรการหลกของหองสมดสถาบนอดมศกษา และ สถาบนบรการสารสนเทศ ประกอบดวย บรการจดท าดรรชนและสาระสงเขป บรการขาวสารทนสมย บรการตอบค าถามและชวยการคนควา บรการการสอนทกษะการร สารสนเทศ บรการการชแนะแหลงสารสนเทศ และบรการคนคนสารสนเทศ บรการเหลานก าหนดขนเพอใหความชวยเหลอแกผใชบรการใหสามารถคนหาขอมล ขอเทจจรง หรอค าตอบในเรองใดๆ ซงถกบนทกไวในสอรปแบบตางๆ ตามทตองการไดอยางสะดวกรวดเรวและละเอยดลกซง โดยมบรรณารกษเปนผชวยเหลอทเขาใจ ท าหนาทบรการผใชในการคนหาสารสนเทศ หรอ ใหค าแนะน าในการใชประโยชนจากทรพยากรสารสนเทศ และวสดอปกรณตางๆ อยางคมคามากทสด ทงยงชวยสอนทกษะการรสารสนเทศ หรอใหค าแนะน าแกผใชในการเลอกแหลงสารส นเทศทเหมาะสม (น าทพย วภาวน , 2546; มาล ล าสกล , 2549; มาล กาบมาลา , 2553; อศราวด ทองอ นทร, 2553) แตเมอเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร (ICTs) เขามามบทบาทในหองสมด บรรณารกษจงตองเพมพนทกษะดานเทคโนโลย เพอชวยผใชใหไดรบบรการสารสนเ ทศตรงตามความตองการอยางสะดวกและรวดเรวยงขน (รววรรณ ข าพล และนรศรา เฮมเบย, 2551)

อยางไรกตาม ความสนใจของนกวชาการในการบรหารเทคโนโลยสารสนเทศสมยใหม ไดเคลอนตวจาก "การประมวลผลขอมล (data processing)" ไปส "การประมวลผลในระดบแนวคด (concept processing)" กลาวคอ นกวชาการหนมาใหความสนใจในแนวคดเชงความหมายทมงตความ และท าความเขาใจตอการด ารงอยของความรในบรบททแตกตางกน โดยพฒนาเครองมอเชงโครงสรางเพอดกจบความร และอธบายความสมพนธระหวางความร ทเรยกวา “ออนโทโลย (ontology)” (Brank, Grobelnik & Mladenic, 2005) ในบทความนผเขยนขอน าเสนอความรเกยวกบการประเมนออนโทโลย ประกอบดวย ความส าคญของการประเมนออนโทโลย แนวทางในการประเมนออนโทโลย และการใชออนโทโลยในงานบรการสารสนเทศ ดงน 1. ความส าคญของการประเมนออนโทโลย

สมชาย ปราการเจรญ (2548) กลาววา “ออนโทโลย เปนศาสตรทเกดขนในสมยกรก-โรมนโบราณ โดยนกปราชญอรสโตเตล ผสรางตนไมแหงพอรฟร (Porphyry) ซงมลกษณะเปนไฮรากทร (Hierarchy tree) เพอใชจ าแนกประเภทของสงตางๆ Sowa (2000) อธบายค าวา “ออนโทโลย” วาเปนค าทบเสยง ontology ในภาษาองกฤษซงมาจากภาษากรก (Greek) วา “ontos” แปลวา การมอย และ “logos” แปลวา ค า (word)

มาล กาบมาลา ล าปาง แมนมาตย และครรชต มาลยวงศ (2549) กลาวถง “ออนโทโลย” หรอ “ภววทยา (ontology)” วาเปนสาขาวชาของอภปรชญาทวาดวยเรองของธรรมชาตและความสมพนธทมอย ออนโทโลย น ามาใชเปนครงแรกในสาขาปญญาประดษฐ เมอ ป ค .ศ.1980 ในสาขาบรรณรกษศาสตร ค าวา “ออนโทโลย (ontology)” ถกใหอธบายดวยค าศพทแตกตางกนไป อาท อภธานศพท (Glossary) พจนานกรม (Data Dictionaries) ธซอรสและแทกโซโนม (Thesauri & Taxonomies) แบบแผนเคาราง (Schemas) เปนตน”

หนาท 4

รปท 1 แนวทางการศกษาความจรงดวยออนโทโลย ปรบปรงมาจาก Currás (2010)

กลาวโดยสรป “ออนโทโลย” หมายถง แนวคดทใชก าหนดความหมายทเปนทางการของค าศพท พรอมทงประกาศคณลกษณะทชดแจงเพอน ามาใชในการอธบายความเปนตวแทนของแนวคด (Concepts) หรอแบบจ าลอง (Model) ของกลมชมชนสารสนเทศทใชรวมกน (Information Communities) ซงโครงสรางความสมพนธดงกลาว เครองคอมพวเตอรสามารถสามารถเขาใจและแปลความได โดยใชคลาส (Class) ความสมพนธระหวางคลาส หมายรวมถงล าดบชนของคลาสและคณสมบต (Properties) ของคลาส ความรทไดจากออนโทโลยมขอบเขตอยเฉพาะทาง (Domain) ซงชวยสนบสนนกระบวนการคนคนสารสนเทศ (Information Retrieval) ในแงของการตดทอนค าศพททสบสน หรอ บรรยายเชงความหมายจากหลายแนวคด (Concepts) ใหสอดคลองกนภายใตแนวคด (Concept) เพยงหนงเดยว ทงยงมบทบาทส าคญตอการพฒนาระบบความร (Knowledge Based Systems) ในแงของการน ากลบมาใชใหม (Reusable) และเพมเตมองคประกอบไดภายหลง สวนภาษาทใชในออนโทโลยเพอบรรยายขอมลเชงความหมาย ไดแก XML (Extensible Markup Language) RDF (Resource Description Framework) และ OWL (Web Ontology Language) ในการพฒนาออนโทโลยแตละประเภทจะขนอยกบวตถประสงค ขอบเขตของความร บรบทแวดลอม และความพรอมในการพฒนา (สมชาย ปราการเจรญ , 2548; มาล กาบมาลา ล าปาง แมนมาตย และครรชต มาลยวงศ 2549; วรลกษณ วงศโดยหวง ศรเจรญ , 2551; วชดา โชตรตน ผสด บญรอด และศจมาจ ณ วเชยร , 2554; โรสรน อคนจ และคณะ, 2554; Broughton, 2006; Dragan, Dragan and Vladan, 2006; Currás, 2010)

ออนโทโลย (ONTOLOGY)

ปรชญา (Philosophy)

เกยวกบภาวะการด ารงอย (The being)

อภปรชญา (Metaphysics)

และ (And) ศกษาสงทเราคาดคดวาจะด ารงอย

(What we assume exists)

เพอใหเขาถงความหมายทตรงกบความจรง (In order to achieve a coherent description of reality)

กระบวนการมองทอยเหนอความเขาใจ

(Transcendental process)

ส าหรบผเชยวชาญดานคอมพวเตอร (For computer specialists)

การตรวจสอบลกษณะการด ารงอย

(Examines the nature of being)

ในสวนของ (In)

ศกษาสงทด ารงอย (The study of what exists)

และ (And)

หนาท 5

รปท 2 ความสมพนธของออนโทโลยกบการประมวลผลดวยคอมพวเตอร ปรบปรงมาจาก Currás (2010)

ความจรง (Reality)

การประมวลผลอตโนมต ( FIELD OF COMPUTING)

ศพทสมพนธ (Thesauri)

การยกระดบความหมายสนามธรรม (Ascension to a higher level of abstraction)

ความคดทเปลยนไป (Change of mentality)

การจดกลมความหมาย

(Semantic fields)

การจดความรใหเปนระบบ

(Knowledge organization)

โครงสราง (Structure in)

ความคดรวบยอด (Conceptual units) การเขารหส (Codified)

ออนโทโลย / ภววทยา (Ontologies)

แนวคด (Idea) สารสนเทศ

(Information)

ความคด (Mind)

ความร (Knowledge)

หนวยการเรยนร (Unit of learning)

การจดระบบ (Systematization)

หมวดหมแหงการเรยนร (Division of learning)

จดล าดบ (Order) การจดหมวดหมความร (Classification of knowledge)

ความเปนตวแทน (Representation)

การจดหมวดหมสากล (Universal classification)

ภาษาเชงเอกสาร (Documentary languages)

หนาท 6

ตวอยางออนโทโลย ทพฒนาขนเพอใหบรการสารสนเทศ บนโดเมนความรในสาขาตางๆ ของสงคมไทย เชน ออนโทโลยของพชสมนไพรไทย (สรรตน ประกฤตกรชย , 2550) ออนโทโลยเพอการจดการความรดานการแปรรปขาว (โรสรน อคนจอ และคณะ, 2554) ออนโทโลยชวภาพส าหรบสบคนและวเคราะหขอมลทางชวทยา (เพญพรรณ อศวนพเกยรต อรนทพย ธรรมชยพเนต และกฤษณะ ไวยมย, 2546) ออนโทโลยส าหรบสบคนองคความรดานทรพยากรดน (Heeptaisong and Srivihok, 2553) ออนโทโลยส าหรบโดเมนหองสมดอเลกทรอนกส (สลตา วงศกาฬสนธ และงามนจ อาจอนทร, 2552) ออนโทโลยส าหรบระบบใหค าแนะน าการบรโภคอาหาร (นภส สขสม มารต บรณรช และเทพชย ทรพยนธ , 2551) ออนโทโลยส าหรบวเคราะหขาวออนไลน (วชดา โชตรตน ผสด บญรอด และศจมาจ ณ วเชยร , 2554) ออนโทโลยในระบบบรหารลกคาสมพนธ (นงเยาว พนธคง และสมชาย ปราการเจ รญ, 2553) ออนโทโลยส าหรบกฎหมายไทย (Boonchom & Soonthornphisaj, 2009) ออนโทโลยเพอสนบสนนหวงโซอปทานกลวยไม (มารต บรณรช และเทพชย ทรพยนธ, 2553) เปนตน จะเหนไดวาผใชบรการตองเผชญกบทางเลอกใหมๆ ในการใชสารสนเทศผานออนโทโลยเปนจ านวนมาก ดงนน หากบรรณารกษมความรในการประเมนออนโทโลย และแนะน าแกผใชบรการในฐานะแหลงสารสนเทศเฉพาะทาง ยอมเปนการสรางโอกาสในการใชเครองมอเพอดกจบและเชอมรอยองคความร (body of knowledge) ทแตกตางหลากหลาย ไดอยางรวดเรว ถกตอง และตรงกบความตองการ

2. แนวทางในการประเมนออนโทโลย

Sure และคณะ (2004) กลาวถงจดเรมตนในการประเมนออนโทโลยวาอยทการประเมนเนอหาในป ค.ศ.1994 ซงเปนชวงทนกวชาการในกลมวศวกรรมออนโทโลย (ontological engineering) ไดใหความสนใจตอปญหาการเตบโตและขยายตวอยางรวดเรวในเนอหาของออนโทโลย ซงตองการแนวทางประเมนเนอหาทรองรบการพฒนาและปรบปรงออนโทโลยจ านวนมาก (ontologies) ในอนาคต

การประเมนเนอหาดงกลาว สามารถสรปได 3 แนวคด คอ (1) การประเมนเนอหาของออนโทโลยทตองด าเนนการตลอดทงวงจรชวตของการพฒนาออนโทโลย (ontology life cycle) (2) เครองมอประเมนเนอหาควรสนบสนนการประเมนในระหวางกระบวนการพฒนาออนโทโลย (ontology-building process) (3) การประเมนเนอหาของออนโทโลยตองแสดงถงสมมพนธกนอยางแนบแนน ระหวางกระบวนทศนทางภาษา (paradigm of language) กบความเปนตวแทนขององคความร (Knowledge representative)

แนวคดส าคญ 3 ประการขางตน ถอเปนพนฐานในการพฒนาเทคโนโลยตนแบบเพอประเมนออนโทโลย (Ontology technology evaluation's) ส าหรบภาคอตสาหกรรม ซงการประเมน (evaluate) และเทยบเคยงสมรรถนะ (benchmark) ดงกลาว ชวยใหมนใจไดวา เทคโนโลยตนแบบทใชประเมนออนโทโลยมความสมพนธกบปจจย 4 ประการ ดงน

(1) ความสามารถในการท างานรวมกน (Interoperability) กลาวคอ ปญหาหนงทเกดจากการใชออนโทโลย คอ การใหความหมายในโดเมนเดยวกนใหเขาใจไดตรงกน ซงขนอยกบการตกลงในเงอนไข

หนาท 7

ทางการสอสารระหวางซอฟตแวร การประเมน จงมงพจารณาการแลกเปลยนขอมลระหวางแอพพลเคชนทงในระดบประโยค (syntactic level) และในระดบความหมาย (semantic level)

(2) ความสามารถในการก าหนดทศทาง (Navigability) วเคราะหจากความแตกตางของแพลตฟอรม (platform) ทน ามาใชเปนองคประกอบในการพฒนาออนโทโลย และประเมนระยะเวลาทระบบใช (required) ในการเปดใชงาน การบนทก การสราง การปรบปรง หรอ การลบองคประกอบตางๆ ของออนโทโลย และพจารณาการประมวลผลขอค าถาม (queries) ดวย

(3) ความสามารถตอการขยายตว (Scalability) วเคราะหไดจากเครองมอของออนโทโลย (ontology tools) ทใชคนหาองคประกอบตางๆ ในออนโทโลยขนาดใหญ เชน ภาพกราฟก ขอความ ไดอยางสะดวกและรวดเรว และรองรบการขยายตวขององคประกอบอนๆ ดวย

(4) ความสะดวกในการใชงาน (Usability) วเคราะหไดจากความชดเจนและเปนอนหนงอนเดยวกนในสวนตดตอกบผใช รวมไปถงระยะเวลาทผใชเรยนรระบบ ความเสถยรของระบบ และสวนชวยเหลออนๆ

อยางไรกตาม นกวชาการอกกลมหนง ไดเสนอแนวคดในการประเมนออนโทโลยโดย พจารณาจากระดบของการประเมน (Level of evaluation) นนคอ Brank Grobelnik และ Mladenic (2005) ทไดจ าแนกระดบในการประเมนออนโทโลย ออกเปน 6 ระดบ ซงมรายละเอยด ดงน

1) ประเมนระดบลกษณะของค า (Lexical) และค าศพท (vocabulary) หรอระดบของขอมล (data layer) กลาวคอ การประเมนไดใหความส าคญกบแนวคด (concepts) กรณตวอยาง (instances) ขอเทจจรง (facts) และค าศพททใชเปนเปนตวแทนหรอใหความหมายแกแนวความคดทบรรจอยในออนโทโลย การประเมนในระดบนเปรยบเทยบผลจากแหลงทมาของขอมลทเกยวของกนในขอบเขตความร (domain) ของปญหาทเกดขน รวมทงประเมนรปแบบเชงเทคนคของออนโทโลย เชน ค าสตรง (string) ความคลายคลงกน (similarity) และพจารณาการแกไขค าศพท (edit distance) เปนตน

2) ประเมนระดบโครงสรางขอมลแบบล าดบชน (Hierarchy) หรอแบบอนกรมวธาน (taxonomy) โดยทวไปออนโทโลยจะประกอบดวย ล าดบชนทแสดงความสมพนธระหวางแนวคดด วยค าวา "is-a" และความสมพนธดวยค าในลกษณะอนๆ เชน การประเมนค าทมความหมายคลายกน (synonym) จะพจารณาความถกตองในการก าหนดความสมพนธแบบ "is-a" เปนล าดบแรก

3) ประเมนจากความสมพนธเชงความหมายในลกษณะอนๆ (Other semantic relations) นอกเหนอจากการประเมนจากความสมพนธแบบ “is-a” แลว ออนโทโลยอาจมความสมพนธอนๆ ซงความสมพนธเหลานสามารถประเมนไดจากการพจารณาความแมนย า (precision) และการเรยกคน (recall) จากการสบคนของผใชบรการแตละครง

4) ประเมนระดบบรบท (Context) หรอ แอพพลเคชน (application) กลาวคอ ออนโทโลยอาจเปนสวนหนงของแหลงทรพยากรสารสนเทศขนาดใหญซงรวมเอาออนโทโลยจ านวนมากไวดวยกน และในการสบคาขอมลอาจตองอางองค าจ ากดความเดยวกนจากออนโทโลยหลายๆ ชด ในกรณนจงจ าเปนทจะตองเขา

หนาท 8

ไปประเมนในระดบบรบท และแอพ พลเคชน (application) ซงการประเมนจะพจารณาจากผลกระทบทเกดกบโปรแกรมประยกต เมอผใชบรการด าเนนการสบคนขอมลบนออนโทโลยดวยแอพพลเคชนดงกลาว

5) ประเมนในระดบประโยค (Syntactic) การประเมนในระดบน าดรบความสนใจจากออนโทโลยเปนจ านวนมาก (ontologies) โดยเฉพาะออนโทโลยทไดพฒนาโครงสรางขนดวยตนเอง (constructed manually) โดยปกตออนโทโลยถกอธบายดวยภาษาทเปนทางการ และใหประโยคทตรงกบหลกไวยากรณพนฐานของภาษาเหลานน เกณฑทใชประเมน อาท การน าเสนอเอกสารดวยภาษาธรรมชาต การหลกเลยงการซ าซอนกน (loops) ระหวางค านยาม เปนตน

6) ประเมนในระดบโครงสราง สถาปตยกรรม และการออกแบบ (Structure Architecture and Design) เนองจากการพฒนาออนโทโลยตองท าใหเปนไปตามขอก าหนดเชงโครงสราง สถาปตยกรรม และมาตรฐานในการออกแบบทมไวลวงหนาอยแลว การประเมนในระดบนจะท า ใหได ออนโทโลย ทมความเหมาะสม และสามารถรองรบการปรบปรงในอนาคตอยางยงยน

ตารางท 1 แนวทางในการประเมนออนโทโลย (An overview of approach to ontology evaluation)

ระดบของการประเมน (Level of evaluation)

แนวทางทใชในการประเมน (Approach of evaluation)

โดยมาตรฐานทด (Golden standard)

โดยแอพพลเคชน (Application-based)

โดยขอมล (Data-driven)

โดยมนษย (Humans)

ลกษณะของค า (Lexical) ค าศพท (vocabulary) ระดบขอมล (data layer) √ √ √ √

โครงสรางแบบล าดบชน (Hierarchy) โครงสรางแบบอนกรมวธาน (taxonomy) √ √ √ √

ความสมพนธเชงความหมายอนๆ (Other semantic relations) √ √ √ √

บรบท (Context) หรอ แอพพลเคชน (application)

√ √

รปแบบประโยค (Syntactic) √ √ โครงสราง (Structure) สถาปตยกรรม (architecture) และการออกแบบ (design)

√

* ปรบปรงมาจาก Brank, J., Grobelnik, M. and Mladenic, D. (2005) นอกจากน Brank, Grobelnik และ Mladenic (2005) ไดแบงแนวคดในการประเมนออนโทโลย

ออกเปน 4 ประเภท ไดแก (1) การประเมนผลดวยการเปรยบเทยบมาตรฐานออนโทโลยทด (golden standard) กบออนโทโลย

ทพฒนาขน กลาวคอ การประเมนจะท าการเปรยบเทยบการใหความหมายของรปแบบไวยากรณ (syntax)

หนาท 9

ในออนโทโลย กบการใหความหมายเฉพาะตามรปแบบไวยากรณในภาษาทางการ (syntax specification of formal language) ทออนโทโลยท าการเขยน เชน ภาษา RDF และ ภาษา OWL เปนตน

(2) การประเมนลกษณะการใชงานออนโทโลยบนแอพพลเคชนตางๆ พจารณาจากผลลพธทไดจากออนโทโลยซงท างานบนแอพพลเคชนเหลานน

(3) การประเมนโดยเปรยบเทยบทมาของแหลงขอมล เชน พจารณาการจดเกบเอกสาร (collection of documents) หรอ ขอบเขตความรทอยในออนโทโลย (domain to be covered by the ontology)

(4) การประเมนโดยมนษย (Assessment by humans) ซงผเชยวชาญในโดเมนเฉพาะเปนผก าหนดหลกเกณฑ มาตรฐาน และระบความตองการเชงระบบในออนโทโลยไวลวงหนา 3. การประยกตใชในงานบรการสารสนเทศ “ออนโทโลย (ontology)” จดเปนทรพยากรอเลกทรอนกส (electronic material) ทผานการสงเคราะหและก าหนดรายละเอยดของค าคนสารสนเทศ (description & synthesis) เรยบรอยแลว ซงผใหบรการสารสนเทศสามารถประยกตใชกบการบรการในหองสมดไดดงน 3.1 บรการตอบค าถามและชวยการคนควา (Reference services) แบงเปน การใหบรการตอบค าถามและชวยการคนควาโดยตรง (direct service) ซงบรรณารกษสามารถสาธตวธการสบคนสารสนเทศดวยการใชออนโทโล (ontology) ใหแกผใชไดดเปนตวอยางตามประเดนค าถามทตงขน ยก ตวอยางในการสบคนดวยค าวา “อทกภย (flood)” เมอปอนขอมลลงในออนโทโลย ระบบจะใหรายละเอยดตางๆ ทเกยวของกบอทกภย ทงความหมายโดยสงเขป และค าศพทท อยในขอบเขตความรเดยวดน ไดแก ความแหงแลง แผนดนไหว ซนาม พาย ดนถลม เขอน เป นตน ซงระบบออนโทโลยจะแสดงความสมพนธของค าศพทเหลานน พรอมทงจดแบงระดบของค าศพทแตละตวทเชอมโยงกบค าหลกซงเราปอนไปกอนหนา

ส าหรบการใหบรการตอบค าถามและชวยการคนควาโดยทางออม (indirect service) จะเกดขนภายหลงจากทบรรณารกษไดทดลองใชออนโทโลย และประเมนความถกตองเหมาะสมตางๆ เรยบรอยแลว โดยบรรณารกษอาจจดหมวดหมของเวบไซตทใหบรการออนโทโลย เพอใหสามารถน ามาจดบรการไดตรงกบประเดนเฉพาะทางตางๆ ทผใชบรการรองขอ รวมทงเชญผรทอยในหนวยงานหรอองคกรเดยวกน ซงมความเชยวชาญในศาสตรแขนงเดยวกนกบเวบบรการออนโทโลยทท าการประเมน เขามามสวนรวมในการถายทอดความร หรอ สรางสรรคบทเรยนแนะน าประโยชนและวธการสบคนเพอใหผใชบรการสามารถอางองหรอแลกเปลยนเรยนรกบผทใชออนโทโลยในศาสตรแขนงนนไดในอนาคต 3.2 บรการสอนผใช (Instruction service) และอบรมทกษะการรสารสนเทศ (Information literacy skill) โดยปกตบรรณารกษไดจดบรการใหความรและแนะน าทรพยากรสารสนเทศในรปแบบตางๆ ทมในหองสมด โดยการประชาสมพนธหลกสตรฝกอบรมตางๆ เปนประจ าแล วอย และในการน าออนโทโลยเขาไปบรรจอยในโปรแกรมฝกอบรมดงกลาวกสามารถน าไปบรณาการได 2 แนวทาง ประการแรก คอ การพฒนาหลกสตรฝกอบรมดานการใชออนโทโลยทจ าแนกตามโดเมนเฉพาะทาง ซงผใชบรการมกประสบปญหาใน

หนาท 10

การสบคน หรอ มความเขาใจทคลาดเคลอนตอความสมพนธของค าศพทและระดบของความหมาย สวนการบรณาการในล าดบถดมา คอ การแนะน าวธการวเคราะหและสงเคราะหความหมายทบรรณารกษใชเปนเกณฑอยางงายในการก าหนดค าคนทเหมาะสม ซงออนโทโลยจะแสดงรายละเอยดเหลานนอยางเปนระบบม าใหผใชบรการเกดกระบวนการเรยนรและมตวอยางในการพฒนาค าคนในโดเมนทตนเองสนใจจากนนบรรณารกษจงคอยน าเขาสฐานขอมลเฉพาะทางอนๆตามความเหมาะสมเปนตน

รปท 2 แสดงผลการสบคนขอมลเกยวกบ อทกภย (flood) จาก http://onki.fi หรอเรยกวา Finnish Ontology Library Service ซงใหบรการเชอมโยงเวบเชงความหมาย

3.3 บรการใหค าแนะน าในการเลอกแหลงสารสนเทศ (Referral services) จากการเพมจ านวนขนของทรพยากรสารสนเทศ ท าใหหองสมดไมสามารถจดหาทรพยากรเขามาใหบรการไดครบทงหมด และทางเลอกหนงของการบรการกคอ การชแ นะแหลงสารสนเทศภายนอกเพอใหผใชบรการไดรบสารสนเทศท

หนาท 11

อยนอกองคกรอยางตรงกบความตองการ ในการใหบรการลกษณะนบรรณารกษจะส ารวจขอมลและรวบรวมแหลงสารสนเทศไวบรการโดยแบงเปนประเภทตางๆ เชน งานวจย โครงการพฒนาเอกชน สารสนเทศรฐบาลและองคกรระหวางประเทศ สารสนเทศจากการประชมและขอสรปของผเชยวชาญตางๆ หรอแมแตขาวสารและเหตการณส าคญ เปนตน ในการน าออนโทโลยเขามาประยกตใชในฐานะทเปนแหลงสารสนเทศนน บรรณารกษสามารถประเมน (evaluate) และเทยบเคยงสมรรถนะ (benchmark) กบแหลงสารสนเทศเดมทสถาบนบรการสารสนเทศรวบรวมไว แลวท าการจบค (matching) ตามโดเมนเฉพาะทางเหลานน เพอชวยใหผใชบรการมทางเลอกในการท าความเขาใจระดบความสมพนธของค าคนทตนใช กบผลทเกดขนจากการคนในฐานขอมลเหลานน ซงจะท าใหผใชเขาใจมาตรฐานการก าหนดค าค นของแขนงวชาทตนสนใจและคนควาหาขอมลอยไดเปนอยางด

รปท 3 แสดงผลการสบคนขอมลเกยวกบ positive regulation of cytolysis ในเวบไซตทใหบรการออนโทโลยดานชวสารสนเทศ www.ebi.ac.uk/ontology-lookup

3.4 บรการการคนคนสารสนเทศ (Information retrieval service) ส าหรบการน าออนโทโลยมา

ประยกตใชในบรการลกษณะน บรรณารกษสามารถน าขอมลจากออนโทโลยมาแสดงวธการก าหนดค าคน กอนจะลงมอสบคนในฐานขอมลอเลกทรอนกสตางๆ ซงขอดของออนโทโลยกคอการอธบายความสมพนธระหวางแนวคดซงฐานขอมลจะใหเพยงรายละเอยดทางบรรณานกรมและเอกสารฉบบเตมแกผใช แตเมอ

หนาท 12

ผใชน าขอมลของออนโทโลยทอธบายความหมายของเอกสารฉบบนนอยางครอบคลมกจะท าใหผใชสามารถเรยนรความสมพนธของเอกสารแตละฉบบ โดยทไมตองอานเอสารทงหมดอยางละเอยดกสามารถเชอมโยงความหมายหลกเขาดวยกนไดอยางเปนระบบ นอกจากนออนโทโลยยงชวยใหการเรยบเรยงสารสนเทศในรปแบบพรอมใช (information packaging) ของบรรณารกษมความเปนอนหนงอนเดยวกน และครอบคลมค าศพทตางๆ ทส าคญภายใตโดเมนเดยวกนอกดวย 4. บทสรป บทความฉบบน กล าวถง ปรากฏการณทผใชบรการสารสนเทศตองเผชญกบออนโทโลยเปนจ านวนมาก ซงเครองมอเหลานถกพฒนาขนเพอใชประมวลผลแนวคด (Concepts) และความสมพนธ (Relations) ขององคความร (Body of knowledge) ในโดเมนทมขอบเขตเฉพาะเจาะจง หากผใหบรการสารสนเทศ เชนบรรณรกษ และนกสารสนเทศ สามารถ น าความรดานการประเมนออนโทโลยเพอประยกตใชในการบรการสารสนเทศ เพอสรางโอกาสแกผใชบรการใหมทางเลอกผานเครองมอสบคนขอมลรปแบบใหมๆ ชวยใหการเขาถงสารสนเทศมประสทธภาพและประสทธผลมากยงขน ทงน จากการทบทวนวรรณกรรม พบวาแนวทางทใชในการประเมนออนโทโลย (ontology evaluation) ถกเสนอไวโดยนกวชาการ 2 กลม กลมแรก คอ แนวการประเมนออนโทโลยของ Sure ไดแก การประเมนเนอหา การประเมนเครองมอ การประเมนความสมพนธของค าศพท และการประเมนกระบวนการท างานของเครองมอและแอพพลเคชน กลมถดมา คอ แนวการประเมนออนโทโลยของ Brank Grobelnik และ Mladenic (2005) ไดแก การประเมนในระดบของค าศพท การประเมนในระดบโครงสรางของล าดบชนขอมล การประเมนในระดบความสมพนธ การประเมนในระดบบรบทและแอพพลเคชน การประเมนในระดบประโยค และ การประเมนในระดบโครงสราง สถาปตยกรรม และการออกแบบ ซงผใหบรการสารสนเทศสามารถใชแนวทางในการประเมนออนโทโลยดงกลาว มาวเคราะหและเลอกสรรประโยชนจากออนโทโลยเขามาพฒนาบรการสารสนเทศในหนวยงานใหมคณภาพมากยงขน ตวอยางในการขบเคลอนบรการสารสนเทศ ไดแก บรการตอบค าถามและชวยการคนควา บรการสอนผ และฝกอบรมทกษะการรสารสนเทศแกผใช บรการใหค าแนะน าในการเลอกแหลงสารสนเทศ และบรการการคนคนสารสนเทศ

หนาท 13

เอกสารอางอง

ธนตา วงศกาฬสนธ & งามนจ อาจอนทร. (2552). การเชอมโยงออนโทโลยบนโดเมน E-learning โดยใช WordNet บนพนฐานของการวดคาความคลายคลงความหมาย . เอกสารประกอบการสมนาทางวชาการ The 5th National Conference on Computing and Information Technology-NCCIT 2009. (หนา 218-224). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ.

นงเยาว พนธคง & สมชาย ปราการเจรญ. (2553). การบรณาการออนโทโลยในระบบรหารลกคาสมพนธดวยกฎควบคมการเขาถงสทธ. เอกสารประกอบการสมนาทางวชาการ The 6th National Conference on Computing and Information Technology-NCCIT 2010. (หนา 734-739). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ .

นภส สขสม, มารต บรณรช & เทพชย ทรพยนธ. (2551). การพฒนาออนโทโลยส าหรบระบบใหค าแนะน าการบรโภคอาหารตามโภชนาการเฉพาะบคคล . กรงเทพฯ: ศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต

น าทพย วภาวน. (2546). ทกษะการใชหองสมดยคใหม. กรงเทพฯ: เอสอาร พรนตง แมสโปรดกส. เพญพรรณ อศวนพเกยรต, อรนทพย ธรรมชยพเนต & กฤษณะ ไวยมย. (2546). ออนโทโลยชวภาพ: ระบบ

ส าหรบสบคนและวเคราะหขอมลทางดานชววทยา. เอกสารประกอบการประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 41 : สาขาพช สาขาวศวกรรมศาสตรและสถาปตยกรรมศาสตร.. (หนา 277-285). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

มารต บรณรช & เทพชย ทรพยนธ. (2553). การอบรมเชงปฏบตการ: พฒนาออนโทโลยเพอสนบสนนหวงโซอปทานกลวยไม. กรงเทพฯ: ศนยเทคโนโลยอเลคทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต.

มาล กาบมาลา. (2553). เอกสารประกอบการสอนวชา 412 231 บรการสารสนเทศ. ขอนแกน: สาขาการจดการสารสนเทศและการสอสาร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน .

มาล กาบมาลา, ล าปาง แมนมาตย & ครรชต มาลยวงศ. (2549). ออนโทโลย: แนวคดการพฒนา. บรรณรกษศาสตรและสารนเทศศาสตร มข, 24 (1-3), 24-49.

มาล ล าสกล. (2549). การบรการและเผยแพรสารนเทศ . (น. 1-36). นนทบร: แขนงวชาสารสนเทศศาสตร สาขาวชาศลปศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

รววรรณ ข าพล & นรศรา เฮมเบย. (2551). การบรการตอบค าถามและชวยการคนควา : ความคาดหวงและความพงพอใจของผใชบรการ ฝายหอสมดจอหน เอฟ เคนเนด. วารสารวชาการคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร, 4(1): 104-132.

หนาท 14

โรสรน อคนจ, ธนต พทธพงศศรพร, น าฝน ล าดบวงศ & อารย ธญกจจานกจ. (2554). การพฒนาออนโทโล

ยเพอการจดการความรดานการแปรรปขาว . วารสารเกษตร, 27(3): 267-274. วรลกษณ วงศโดยหวง ศรเจรญ. (2550). ออนโทโลยกบวศวกรรมซอฟตแวร. กรงเทพฯ: คณะ

วทยาศาสตร มหาวทยาลยหอการคาไทย. วชดา โชตรตน ผสด บญรอด และศจมาจ ณ วเชยร. (2554). การพฒนาฐานความรออนโทโลยส าหรบ

วเคราะหขาวออนไลนโดยอตโนมต. วารสารเทคโนโลยสารสนเทศ, 7 (17): 13-18. วสทธ บญชม & นวลวรรณ สนทรภษช. (2552). ออนโทโลย: สอกลางในการจบคขอมลเอกซเอมเอลทม

ความสมพนธกนเชงความหมาย. เอกสารประกอบการสมนาทางวชาการ The 5th National Conference on Computing and Information Technology-NCCIT 2009. (หนา 338-343). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ .

สมชาย ปราการเจรญ. (2548). ออนโทโลยทางเลอกของการพฒนาฐานความรในรปแบบเชงเนอหา . เอกสารประกอบการสมนาทางวชาการ The 5th National Conference on Computing and Information Technology-NCCIT 2009. (หนา 92-99). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ.

สมมณ ลซะวงษ & งามนจอาจอนทร. (2553). การเขาถงฐานขอมลบนพนฐานของออนโทโลยดวยวธการปรบเปลยนค าสงการสบคน. เอกสารประกอบการสมนาทางวชาการ The Second Conference on Knowledge and Smart Technologies. (หนา 29-34). ชลบร: ประเทศไทย.

สรรตน ประกฤตกรชย. (2550). การสรางตนแบบออนโทโลยของพชสมนไพรไทย . วทยานพนธ วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวทยาการคอมพวเตอร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ.

สลตา วงศกาฬสนธ & งามนจ อาจอนทร. (2552). การรวมกนของออนโทโลยอยางมความหมายส าหรบโดเมนหองสมดอเลกทรอนกส. เอกสารประกอบการสมนาทางวชาการ The 5th National Conference on Computing and Information Technology-NCCIT 2009. (หนา 288-293). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ .

อรวรรณ อไรเรองพนธ & สมจตรอาจอนทร. (2552). การสรปเอกสารเชงความหมายโดยใชออนโทโลย. เอกสารประกอบการสมนาทางวชาการ The 5th National Conference on Computing and Information Technology-NCCIT 2009. (หนา 294-299). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ.

อศราวด ทองอนทร. (2553). การพฒนาบรการสารสนเทศออนไลนเพอการวจยในสาขาวชาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตเชยงใหม . สารสนเทศศาสตร, 28(1): 1-15.

หนาท 15

Boonchom, V. & Soonthornphisaj, N. (2009). Thai succession and family law ontology building

using ant colony algorithm. Kumiyo Nakakoji, Yohei Murakami, and Eric McCready (Eds.). Proceedings of the 2009 international conference on New frontiers in artificial intelligence (JSAI-isAI'09). (pp 19-32). New York: Springer Berlin Heidelberg.

Brank, J., Grobelnik, M., & Mladenic, D. (2005). A Survey of Ontology Evaluation Techniques. Proceedings of the Conference on Data Mining and Data Warehouses (SiKDD). Ljubljana: Slovenia.

Broughton, V. (2006). Essential thesaurus construction. London: Facet Publishing. Currás, E. (2010). Ontologies, taxonomies and thesauri in systems science and systematic.

Oxford : Chandos. Dragan, G., Dragan, D. and Vladan, D. (2006). Model driven architecture and ontology

development. New York: Springer Berlin Heidelberg. Gruber, T. R. (1993). A Translation Approach to Portable Ontology Specifications. Knowledge

Acquisition, 5(2), 199-220. Guarino, N. (1995). Formal Ontology, Conceptual Analysis and Knowledge Representation,

International Journal of Human-Computer Studies, 43: 625–640. Heeptaisong, T. & Srivihok, A. (2010). Ontology Development for Searching Soil Knowledge.

Proceeding of The 9th International Conference on e-Business 2010. Bangkok: Faculty of Science, Kasetsart University.

Hendler, J. (2001). Agents on the Web. IEEE Intelligent Systems, 16(2): 30-37. Kayed, A. & Colomb, R. M. (2005). Using BWW model to evaluate building ontologies in CGs

formalism. Information Systems, 30(5): 379-398. Oh, S. & Yeom, H.Y. (In Press). A comprehensive framework for the evaluation of ontology

modularization. Expert Systems with Applications, Retrieved January, 25 2012, from http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0957417412001479

Orbst, L., Hughes, T. & Ray, S. (2006). Prospects and Possibilities for Ontology Evaluation: The View from NCOR. Proceedings of Evaluation of Ontologies for the Web, The 4th International EON Workshop.

Park, J., Cho, W. & Rho, S. (2010). Evaluating ontology extraction tools using a comprehensive evaluation framework. Data and Knowledge Engineering, 69(10): 1043-1061.

หนาท 16

Sowa, J.F. (2000). Knowledge Representation: Logical, Philosophical, and Computational

Foundations. Pacific Grove, CA: Brooks Cole. Soysal E, Cicekli I, Baykal N. Design (2010). Design and evaluation of an ontology based

information extraction system for radiological reports. Computers in Biology and Medicine, 40(11–12): 900-911.

Sure, Y., Gomez-Perez, G.-P., Daelemans, W., Reinberger, M.-L., Guarino, N. & Noy, N. F. (2004). Why Evaluate Ontology Technologies?: Because It Works!. IEEE Intelligent Systems, 19 (4): 74-81.

Swartout, W. R. & Tate, A. (1999). Guest editors' introduction: Ontologies. IEEE Intelligent Systems, 14(1): 18–19.

Tsoi, L. C., Patel, R., Zhao, W. & Zheng, W. J. (2009). Text-mining approach to evaluate terms for ontology development. Journal of Biomedical Informatics, 42(5): 824-830.

หนาท 17

ภาคผนวก

หนาท 18

เนอหาเดมทใชในสวน “บทน า”

เนอหาเดม 1 น าทพย วภาวน (2546, น. 93) บรการสารสนเทศ เปนบรการทรพยากรสารสนเทศในรปแบบตางๆ แกผใชบรการหองสมดใหไดรบสารสนเทศตามความตองการ ซงหวใจของงานหองสมด คอ การบรการสารสนเทศเพอใหผใชบรการไดรบขอมลทตองการสารสนเทศทกรปแบบ ไดรวดเรว และตรงตามตองการไมวาจะอยในรปสงพมพ สอโสตทศน และสออเลกทรอนกส

เนอหาเดม 2 มาล กาบมาลา (2553, น. 5) บรการสารสนเทศ หมายถง งานบรการทใหขอมลอยางละเอยดลกซง ชวยคนหาขอม ล หรอเรองราวในสาขาวชาตางๆ ใหบรการหลายประเภท เชน บรการจดท า ดรรชนและสาระสงเขป บรการเลอกสรรสารสนเทศเฉพาะบคคล บรการขาวสารทนสมย เปนตน และยงตองตดตอกบศนยเอกสารและศนยสารสนเทศตางๆ เพอใหไดขอมลตามความตองการของผใช ในการคนหาขอมลโดยใชทรพยากรสารสนเทศ (information sources) นอกจากจะเปนเอกสารสงพมพแลว ยงรวมถงสารสนเทศทอยในฐานขอมลคอมพวเตอร สามารถคนขอมลออกมาในรปบรรณานกรมและเนอหาเตมฉบ บ (full text) บรการสารสนเทศมจดมงหมายใหผใชไดรบสารสนเทศทถกตอง สมบรณ รวดเรว และตรงกบความตองการของผใชมากทสด

เนอหาเดม 3 มาล ล าสกล (2549, น. 6) บรการสารสนเทศ เปนบรการทชวยเหลอผใชดานตางๆ นบแตการคนควาหาขอมลขาวสารหรอเรองราวในสาขาวชาตางๆ ตามทผใชตองการอยางละเอยด รวมถงการคนหาค าตอบจากบรรณานกรม ดรรชนและสาระสงเขป และการตดตอกบแหลงสารสนเทศอนๆ เพอใหไดสารสนเทศทตอบสนองความตองการของผใชในการศกษาคนควา วจย ประกอบการตดสนใจ แกปญหาในการปฏบตงาน และบรหารจดการงาน

เนอหาเดม 4 อศราวด ทองอนทร (2553, น. 3) “บรการสารสนเทศทมคณภาพ ตองเปนบรการทม

รปแบบตรงกบความตองการของผใช และใหขอมลขาวสารขอเทจจรงทสอดคลองกบความตองการของผใช

ใหมากทสด การจดบรการสารสนเทศใหสนองคว ามตองการของผใชจงเปนภารกจหลกของหองสมด การ

จดบรการสารสนเทศใหสนองความตองการของผใชจงเปนภารกจหลกของหองสมด ”

เนอหาเดม 5 รววรรณ ข าพล และนรศรา เฮมเบย (2551, น. 3) “เมอเทคโนโลยสารสนเทศเขามาม

บทบาทในหองสมด งานบรการตอบค าถามและชวยการ คนควาซงเปนงานทตองชวยเหลอผใชบรการให

ไดรบสารสนเทศตามทตองการอยางสะดวกและรวดเรว หองสมดจงน าเทคโนโลยสารสนเทศมาใช และ

บรรณารกษผใหบรการกตองพฒนาตนเองในดานการใชเทคโนโลยสารสนเทศดวย”

หนาท 19

เนอหาเดม 6 Brank, Grobelnik and Mladenic (2005, p 1) The focus of modern information systems

is moving from “data processing” towards “concept processing”, meaning that the basic unit of

processing is less and less an atomic piece of data and is becoming more a semantic concept

which carries an interpretation and exists in a context with other concepts. Ontology is commonly

used as a structure capturing knowledge about a certain area via providing relevant concepts and

relations between them.

หนาท 20

ผลทไดจากการสรปความ (Summarizing) และใชการขนตนดวยค านยามศพท (Definition)

บรการสารสนเทศ (Information services) เปนบรการหลกของหองสมดสถาบนอดมศกษา และ สถาบนบรการสารสนเทศ ประกอบดวย บรการจดท าดรรชนและสาระสงเขป บรการขาวสารทนสมย บรการตอบค าถามและชวยการคนควา บรการการสอนทกษ ะการรสารสนเทศ บรการการชแนะแหลงสารสนเทศ และบรการคนคนสารสนเทศ บรการเหลานก าหนดขนเพอใหความชวยเหลอแกผใชบรการใหสามารถคนหาขอมล ขอเทจจรง หรอค าตอบในเรองใดๆ ซงถกบนทกไวในสอรปแบบตางๆ ตามทตองการไดอยางสะดวกรวดเรวและละเอยดลกซง โดยมบรรณารกษเปนผชวยเหลอทเขาใจ ท าหนาทบรการผใชในการคนหาสารสนเทศ หรอ ใหค าแนะน าในการใชประโยชนจากทรพยากรสารสนเทศ และวสดอปกรณตางๆ อยางคมคามากทสด ทงยงชวยสอนทกษะการรสารสนเทศ หรอใหค าแนะน าแกผใชในการเลอกแห ลงสารสนเทศทเหมาะสม (น าทพย วภาวน , 2546; มาล ล าสกล , 2549; มาล กาบมาลา , 2553, อศราวด ทองอนทร , 2553) แตเมอเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร (ICTs) เขามามบทบาทในหองสมด บรรณารกษจงตองเพมพนทกษะดานเทคโนโลย เพอชวยผใชใหไดรบบรก ารสารสนเทศตรงตามความตองการอยางสะดวกและรวดเรวยงขน (รววรรณ ข าพล และนรศรา เฮมเบย, 2551)

อยางไรกตาม ความสนใจของนกวชาการในการบรหาร เทคโนโลยสารสนเทศสมยใหม ไดเคลอนตวจาก "การประมวลผลขอมล (data processing)" ไปส "การประมวลผลในระดบแนวคด (concept processing)" กลาวคอ นกวชาการหนมาใหความสนใจในแนวคดเชงความหมายทมงตความ และท าความเขาใจตอการด ารงอยของความรในบรบททแตกตางกน โดยพฒนาเครองมอเชงโครงสรางเพอดกจบความร และอธบายความสมพนธระหวางความร ทเรยกวา “ออนโทโลย (ontology)” (Brank, J., Grobelnik, M. and Mladenic, D., 2005) ในบทความนผเขยนขอน าเสนอความรเกยวกบการประเมนออนโทโลย ประกอบดวย ความส าคญของการประเมนออนโทโลย แนวทางในการประเมนออนโทโลย และการประยกคใชออนโทโลยในงานบรการสารสนเทศ ดงน

หนาท 21

เนอหาเดมทใชในสวน “ความส าคญของการประเมนออนโทโลย”

เนอหาเดม 1 Sowa, J.F. (2000). “ The word “ontology” comes from the Greek ontos, for “being”, and logos, for “word”. In philosophy, it refers to the subject of existence, i.e., the study of being as such. More precisely, it is the study of the categories of things that exist or may exist in some domain. ”

เนอหาเดม 2 Emilia Curras (2010, p. 18) “ The Diccionario Enciclopédico Abreviado de Espasa Calpe describes ontology as the part metaphysics that deals with the being in general and its transcendental properties. The Instituto de Ontologíca says that it is the art and science of being. Its aim is to penetrate and examine the fundamental nature of being in itself. In some philosophical treaties, ontology is described as the study of what exists and what we assume exists in order to achieve a coherent description of reality. ”

เนอหาเดม 3 Dragan, G., Dragan, D. and Vladan, D. (2006, p. 46-47) Cited are “Gruber, T.R. (1993) Ontology is a specification of a conceptualization. Guarino, N. (1995) Ontology can be seen as the study of the organization and the nature of the world independently of the form of our knowledge about it. Swartout, W.R. and Tate, A. (1999) Ontology is the basic structure or armature around which a knowledge base can be built. Hendler, J. (2001) Ontology is a set of knowledge term, including the vocabulary, the semantic interconnections, and some simple rules of inference and logic for some particular topic.”

เนอหาเดม 4 Vanda Broughton (2006, p. 218) “Ontology is a model or representation of a subject field in which the relationships between concepts in the field are specified.”

เนอหาเดม 5 วรลกษณ ศรเจรญ (2551) “นยามความหมายของออนโทโลย เปนรายละเอยดของแนวความคดหรอทฤษฎทสรางขน (Specification of Conceptualization) ซงอางถงอยางถกตองตามหลกไวยากรณบนพนฐานของภาษามารคอพ (Markup Language) ตางๆ เชน XML (Extensible Markup Language) XMLs (XML Schema) RDF (Resource Description Framework) RDFs (RDF Schema) และ OWL (Web Ontology Language) เปนตน”

หนาท 22

เนอหาเดม 5 โรสรน อคนจ ธนต พทธพงศศรพร น าฝน ล าดบวงศ และอารย ธญกจจานกจ (2554) “ออนโทโลย คอ แบบจ าลองทแสดงถงโครงสรางความสมพนธ ระหวางหมวดหมของค าส าคญทก าหนดขน เพอประโยชนในการอธบายความเพอเขาใจรวมกน เชอมโยง และสบคนขอมลทแมนย าและมประสทธภาพมากขน ซงเปนสวนส าคญตอการจดการองคความร ออนโทโลยใชแสดงมโนทศนและความสมพนธระหวางมโนทศนในรปแบบโครงสรางล าดบชน (hierarchical structure) และมการระบบชนดของความสมพนธนน”

เนอหาเดม 6 ธนตา วงศกาฬสนธ และงามนจ อาจอนทร (2552) “ออนโทโลย คอ แนวคดในการบรรยายองคความรและแสดงสงทเราสนใจอยางมขอบเขตตามโครงสรางและความสมพนธหรอการนยามค าศพทและความหมายของค าศพทส าหรบบรรยายความรทสนใจ ซงโครงสรางคว ามสมพนธดงกลาว เครองคอมพวเตอรสามารถสามารถเขาใจและแปลความไดโดยใชคลาส (Class) ความสมพนธระหวางคลาส หมายรวมถงล าดบชนของคลาสและคณสมบตของคลาส (Properties)”

เนอหาเดม 7 สมชาย ปราการเจรญ . (2548, น. 93) “ออนโทโลยเปนศาสตรทเกดขน ในสม ยกรกโรมนโบราณโดยนกปราชญอรสโตเตล ไดก าหนดวชาออนโทโลยอนมาจากรากศพท ออนโท +โลย (Onto+logy) ออนโท หมายถงสงทมอย (Exist) และโลย คอ ศาสตร หากแปลตามค าศพทจะหมายถง ศาสตรทกลาวถงสงทมอย เรมจาก อรสโตเตลไดพยายามสรางตนไมแหงพอรฟร (Porphyry) ซงมลกษณะเปนไฮรากทร จ าแนกประเภทของสงตางๆ”

เนอหาเดม 8 มาล, ล าปาง แมนมาตย & ครรชต (2549, 24-49) ออนโทโลย มการน ามาใชเปนครงแรกในสาขาปญญาประดษฐ เมอ ป ค .ศ.1980 โดย John MxCarthy ซงตพมพเผยแพรในบทความ Cricumscript: A form of Non-Monotonic ในวารสาร Artificial Intelligence ปท 5 ฉบบท 13 หนา 27-29 และไดเรมน ามาใชในหลากหลายสาขาวชา ตงแตชวงป 1990s ไดแก สาขาวชาวศวกรรมความร (Knowledge Engineering) การน าเสนอตวแทนความร (Knowledge representation) การประมวลผลภาษาธรรมชาต (Natural Language Process) ระบบสารสนเทศความรวมมอ (Cooperative Information System) การบรณาการขอมลอจฉรยะ (Intelligent Information Integration) การจดการความร (Knowledge Management) การออบแบบฐานขอมล (Database Design) การคนคนสารสนเทศ (Information Retrieval) พาณชยอเลกทรอนกส (Electronic Commerce) ส าหรบสาขาบรรณรกษศาสตร ในป ค .ศ.1997 Vickery ไดตพมพบทความทบทวนวรรณกรรมเกยวกบความส าคญของออนโทโลยในวารสาร journal of Information Science ปท 23 ฉบบท 7 เดอนกรกฎาคม 1977 หนา 277-286 ซงนกวชาการไดก าหนดค าทใชเรยก "ออนโทโลย(Ontology)" ไวหลากหลายแตกตางกน เชน อภธานศพท (Glossary) และพจนานกรม (Data Dictionaries) ธซอรสและแทกโซโนม (Thesauri & Taxonomies) แบบแผนเคาราง (Schemas) แบบจ าลองขอมล (Data Model) แบบจ าลองขอบเขตความร (Domain Model) ออนโทโลยทเปนแบบแผน (Formal Ontology) การอนมาน (Inference) เปนตน ออนโทโลย มบทบาทส าคญในการบรรยายเชงความหมาย เพอ

หนาท 23

ความเขาใจรวมกนในของเขตความรเรองใดเรองหนงอยางสอดคลองตรงกน โดยใชแนวคด (Concept) เดยว เพอลด หรอ ตดทอนหลายแนวคด (Concepts) หรอค าศพททสบสน และเพอสนบสนนการแลกเปลยน การคนคนขอมล สารสนเทศ และมความส าคญตอการพฒนาระบบความร (Knowledge Based Systemms) เนองจากการสรางออนโทโลยท าใหสามารถแบงปนและใชความรรวมกน และสามารถน า ความรมาใชใหมได ออนโทโลย เปนการก าหนดนยามความหมายของแนวคด (Concepts) ในขอบเขตของความรทสนใจ หรอ ขอบเขตความรเรองใดเรองหนง (Domian of Interrest) โดยการก าหนดคณสมบต (Property) ทเกยวของกบแนวคด และก าหนดลกษณะความสมพนธ (Relationship) รวมทงตรรกะของการแปลงความสมพนธเพอสรางความหมาย เชน ลกษณะความสมพนธทถกตอง หรอลกษณะการแสดงความเกยวของและไมเกยวของกนของแนวคด หรอระหวางแนวคดกบคณสมบตในขอบเขตความรทสนใจ เพอสรางองคความรในดานนน ๆ โดยแสดงโครงสรางความ สมพนธทชดเจนโดยใชคลาส (Classes) หรอแนวคด (Concepts) ความสมพนธระหวางคลาสกบคณสมบตของคลาส (property) นอกจากนยงมนกวชาการไดก าหนดนยามความหมายของออนโทโลยทสอดคลองตรงกน กลาวคอ ออนโทโลย หมายถงการก าหนดนยามความหมายทเปนทางการ และปร ะกาศคณลกษณะทชดแจงของค าศพททใชในการอธบาย ซงเปนตวแทนของแนวคด (Concepts) หรอแบบจ าลอง (Model) ของกลมชมชนสารสนเทศทใชรวมกน (Information Communities)

เนอหาเดม 9 วชดา ผสด และศจมาจ (2554) อธบายวา “ฐานความรออนโทโลย คอ การอธบาย รปแบบ

โครงสรางความสมพนธระหวางขอมลในขอบเขตทสนใจ (Domain) เชงมโนภาพ โดยสามารถใชโครงราง

พนฐานความสมพนธของเทอม (Term) ส าหรบเพอใชเปนฐานความรได โดยฐานความรออนโทโลย

ประกอบดวย แนวคด (Concepts) คณสมบต (Properties) ความสมพนธ (Relationships) ขอก าหนดการ

สรางความสมพนธ (Axioms) และตวอยางขอมล (Instance) ออนโทโลยจะถกอธบายคลาส (Class) และ

คณสมบตหรอคณลกษณะดวยสลอต (Slot) ซงอาจมซบคลาส (Subclass) เพออธบายรายละเอยดของคลาส

นนๆ โดยรปแบบของการบรรยายจะขนอยกบภาษาทใช ไดแก ภาษา RDFS และ OWL เปนตน”

หนาท 24

ผลทไดจากการคดลอก (Coding) สรปความ (Summarizing) และการถายความ (Paraphrasing)

สมชาย (2548) กลาวถงออนโทโลยไววา “เปนศาสตรทเกดขนในสมยกรก-โรมนโบราณ โดยนกปราชญอรสโตเตล ผสรางตนไมแหงพอรฟร (Porphyry) ซงมลกษณะเปนไฮรากทร (Hierarchy tree) เพอใชจ าแนกประเภทของสงตางๆ Sowa (2000) อธบายค าวา “ออนโทโลย” วาเปนค าทบเสยง ontology ในภาษาองกฤษซงมาจากภาษากรก (Greek) วา “ontos” แปลวา การมอย และ “logos” แปลวา ค า (word)

มาล, ล าปาง & ครรชต (2549) กลาวถง “ออนโทโลย” หรอเรยกวา “ภววทยา (ontology)” ไววาเปนสาขาวชาของอภปรชญาทวาดวยเรองของธรรมชาตและความสมพนธทมอย “ออนโทโลย น ามาใชเปนครงแรกในสาขาปญญาประดษฐ เมอ ป ค.ศ.1980 ในสาขาบรรณรกษศาสตร ค าวา “ออนโทโลย (ontology)” ถกใหอธบายดวยค าศพทแตกตางกนไป อาท อภธานศพท (Glossary) และพจนานกรม (Data Dictionaries) ธซอรสและแทกโซโนม (Thesauri & Taxonomies) แบบแผนเคาราง (Schemas) แบบจ าลองขอมล (Data Model) แบบจ าลองขอบเขตความร (Domain Model) ออนโทโลยทเปนแบบแผน (Formal Ontology) และการอนมาน (Inference) เปนตน”

กลาวโดยสรป “ออนโทโลย” หมายถง แนวคดทใชก าหนดความหมายทเปนทางการของค าศพท พรอมทงประกาศคณลกษณะทชดแจงเพอน ามาใชในการอธบายความเปนตวแทนของแนวคด (Concepts) หรอแบบจ าลอง (Model) ของกลมชมชนสารสนเทศทใชรวมกน (Information Communities) ซงโครงสรางความสมพนธดงกลาว เครองคอมพวเตอรสามารถสามารถเขาใจและแปลความไดโดยใชคลาส (Class) ความสมพนธระหวางคลาส หมายรวมถงล าดบชนของคลาสและคณสมบต (Properties) ของคลาส ความรทไดจากออนโทโลยมขอบเขตอยเฉพาะทาง (Domain) ซงชวยสนบสนนกระบวนการคนคนสารสนเทศ (Information Retrieval) ในแงของการตดทอนค าศพททสบสน หรอ บรรยายเชงความหมายจากหลายแนวคด (Concepts) ใหสอดคลองกนภายใตแนวคด (Concept) เพยงหนงเดยว ทงย งมบทบาทส าคญตอการพฒนาระบบความร (Knowledge Based Systems) ในแงของการน ากลบมาใชใหม (Reusable) และเพมเตมองคประกอบไดภายหลง สวนภาษาทใชในออนโทโลยเพอบรรยายขอมลเชงความหมาย ไดแก XML (Extensible Markup Language) RDF (Resource Description Framework) และ OWL (Web Ontology Language) ในการพฒนาออนโทโลยแตละประเภทจะขนอยกบวตถประสงค ขอบเขตของความร บรบทแวดลอม และความพรอมในการพฒนา (สมชาย, 2548; มาล, ล าปาง, & ครรชต, 2549; วรลกษณ, 2551; วชดา ผสด และศจมาจ , 2554; โรสรน และคณะ , 2554; Broughton, 2006; Dragan, Dragan and Vladan, 2006; Curras, 2010)

หนาท 25

เนอหาเดมทใชในสวน “แนวทางการประเมนออนโทโลย”

เนอหาเดม Brank, J., Grobelnik, M. and Mladenic, D. (2005).

In addition to the above categories of evaluation, we can group the ontology evaluation approaches based on the level of evaluation, as described below.

Lexical, vocabulary, or data layer. Here the focus is on which concepts, instances, facts, etc. have been included in the ontology, and the vocabulary used to represent or identify these concepts. Evaluation on this level tends to involve comparisons with various sources of data concerning the problem domain (e.g. domain-specific text corpora), as well as techniques such as string similarity measures (e.g. edit distance).

Hierarchy or taxonomy. An ontology typically includes a hierarchical is-a relation between concepts. Although various other relations between concepts may be also defined, the is-a relationship is often particularly important and may be the focus of specific evaluation efforts.

Other semantic relations. The ontology may contain other relations besides is-a, and these relations may be evaluated separately. This typically includes measures such as precision and recall.

Context or application level. An ontology may be part of a larger collection of ontologies, and may reference or be referenced by various definitions in these other ontologies. In this case it may be important to take this context into account when evaluating it. Another form of context is the application where the ontology is to be used; evaluation looks at how the results of the application are affected by the use of the ontology.

Syntactic level. Evaluation on this level may be of particular interest for ontologies that have been mostly constructed manually. The ontology is usually described in a particular formal language and must match the syntactic requirements of that language. Various other syntactic considerations, such as the presence of natural-language documentation, avoiding loops between definitions, etc., may also be considered.

Structure, architecture, design. This is primarily of interest in manually constructed ontologies. We want the ontology to meet certain pre-defined design principles or criteria; structural concerns involve the organization of the ontology and its suitability for further development. This sort of evaluation usually proceeds entirely manually.

หนาท 26

ผลทไดจากการสรปความ (Summarizing) และการถายความ (Paraphrasing)

Brank, J., Grobelnik, M. and Mladenic, D. (2005) กลาวถงแนวทางในการประเมนออนโทโลย ทแบงออกเปน 4 ประเภท คอ (1) การประเมนผลดวยการเปรยบเทยบมาตรฐานออนโทโลยทด (golden standard) กบออนโทโลยทพฒนาขน กลาวคอ การประเมนจะท าการเปรยบเทยบการใหความหมายของรปแบบไวยากรณ (syntax) ในออนโทโลย ก บการใหความหมายเฉพาะตามรปแบบไวยากรณในภาษาทางการ (syntax specification of formal language) ซงออนโทโลยท าการเขยน เชน ภาษา RDF และ ภาษา OWL เปนตน (2) การประเมนลกษณะการใชงานออนโทโลยบนแอพพลเคชนตางๆ โดยพจารณาผลลพธทสบคนไดจากออนโทโลยทท างานบนแอพพลเคชนเหลานน (3) การประเมนโดยเปรยบเทยบทมาของแหลงขอมล เชน ประเมนจากแหลงจดเกบเอกสาร (collection of documents) หรอ ประเมนจากขอบเขตความรทอยในออนโทโลย (domain to be covered by the ontology) และ (4) การประเมนโดยมนษย (Assessment by humans) ซงผเชยวชาญในโดเมนเฉพาะเผนผก าหนดหลกเกณฑ มาตรฐาน และระบความตองการเชงระบบในออนโทโลยไวลวงหนา

ตารางท 1 แสดงภาพรวมของแนวทางตางๆ ทใชในการประเมนออนโทโลย (An overview of approach to ontology evaluation)

ระดบของการประเมน (Level of evaluation)

แนวทางทใชในการประเมน (Approach of evaluation)

โดยมาตรฐานทด (Golden standard)

โดยแอพพลเคชน (Application-based)

โดยขอมล (Data-driven)

โดยมนษย (Humans)

ลกษณะของค า (Lexical) ค าศพท (vocabulary) ระดบขอมล (data layer) √ √ √ √

โครงสรางแบบล าดบชน (Hierarchy) โครงสรางแบบอนกรมวธาน (taxonomy) √ √ √ √

ความสมพนธเชงความหมายลกษณะอน (Other semantic relations) √ √ √ √

บรบท (Context) หรอ แอพพลเคชน (application)

√ √

รปแบบของประโยค (Syntactic) √ √ โครงสราง (Structure) สถาปตยกรรม (architecture) การออกแบบ (design)

√

* ปรบปรงมาจาก Brank, J., Grobelnik, M. and Mladenic, D. (2005)

หนาท 27

นอกจากน หากพจารณาตามระดบของการประเมน (Level of evaluation) ยงสามาถจ าแนกลกษณะการประเมนออนโทโลย ออกเปน 6 ระดบ ดงน

1) ประเมนระดบลกษณะของค า (Lexical) และค าศพท (vocabulary) หรอระดบของขอมล (data layer) กลาวคอ การประเมนใหความส าคญกบแนวคด (concepts) กรณตวอยาง (instances) ขอเทจจรง (facts) และค าศพททใชเปนเปนตวแทนหรอใหความหมายแกแนวความคดเหลานนซงบรรจอยในออนโทโลย การประเมนในระดบนจะเปรยบเทยบผลลพธกบแหลงทมาของขอมลทเกยวของกนในขอบเขตความร (domain) ของปญหาทเกดขน รวมทงประเมนรปแบบเชงเทคนคของออนโทโลย เชน คาสตรง (string) ความคลายคลงกน (similarity) การวดคาในลกษณะอนๆ (measures) และพจารณาการแกไขค าศพท (edit distance) เปนตน

2) ประเมนระดบโครงสรางขอมลแบบล าดบชน (Hierarchy) หรอแบบอนกรมวธาน (taxonomy) โดยทวไปออนโทโลยจะประกอบดวย ล าดบชนทแสดงความสมพนธระหวางแนวคดดวยค าวา "is-a" และความสมพนธดวยค าในลกษณะอนๆ เชน synonym ซงการประเมนจะพจารณาความถกตองในการก าหนดความสมพนธแบบ "is-a" เปนล าดบแรก

3) ประเมนจากความสมพนธเชงความหมายในลกษณะอนๆ (Other semantic relations) นอกเหนอจากการประเมนจากความสมพนธแบบ “is-a” แลว ออนโทโลยอาจมความสมพนธอนๆ ซงความสมพนธเหลานสามารถประเมนไดจากการพจารณาความแมนย า (precision) และการเรยกคน (recall) จากการสบคนของผใชบรการแตละครง

4) ประเมนระดบบรบท (Context) หรอ แอพพลเคชน (application) กลาวคอ ออนโทโลย อาจเปนสวนหนงของแหลงทรพยากรสารสนเทศขนาดใหญซงรวมเอาออนโทโลยจ านวนมาก (ontologies) เขาไวดวยกน และในการสบคาขอมลอาจตองอางองค าจ ากดความเดยวกนจากออนโทโลยหลายๆ ชด ในกรณนจงจ าเปนทจะตองเขาไปประเมนในระดบบรบท และแอพพลเคชน (application) ซงการประเมนจะพจารณาจากผลกระทบทเกดกบโปรแกรมประยกต เมอผใชบรการด าเนนการสบคนขอมลบนออนโทโลยดวยแอพพลเคชนดงกลาว

5) ประเมนในระดบประโยค (Syntactic) การประเมนในระดบน าดรบความสนใจจากออนโทโลยเปนจ านวนมาก (ontologies) โดยเฉพาะออนโทโลยทไดพฒนาโครงสรางขนดวยตนเอง (constructed manually) โดยปกตออนโทโลยถกอธบายดวยภาษาทเปนทางการ และใหประโยคทตรงกบหลกไวยากรณพนฐานของภาษาเหลานน เกณฑทใชประเมน อาท การน าเสนอเอกสารดวยภาษาธรรมชาต การหลกเลยงการซ าซอนกน (loops) ระหวางค านยาม เปนตน

6) ประเมนในระดบโครงสราง (Structure) สถาปตยกรรม (architecture) และการออกแบบ (design) เนองจากการพฒนาออนโทโลย (ontologies) ไดถกบงคบใหเปนไปตามขอก าหนดเชงโครงสราง ลกษณะสถาปตยกรรม และมาตรฐานในการออกแบบไวลวงหนาอย แลว การประเมนในระดบนจะท าใหทราบไดวา ออนโทโลยเหลานนมความเหมาะสม และรองรบการปรบปรงในอนาคตอยางยงยน หรอไม

หนาท 28

เนอหาเดมทใชในสวน “แนวทางการประเมนออนโทโลย”

เนอหาเดม Sure, Y., Gomez-Perez, G.-P., Daelemans, W., Reinberger, M.-L., Guarino, N. & Noy, N. F. (2004). Ontology evaluation work on ontology content evaluation started in 1994. In the last two years, the ontological engineering community's interest in this issue has grow and extended to the evaluation of technology used to build ontologies. You can find a survey on evaluation methods and tools in Ontological Engineering. Ontology content evaluation has three main underlying ideas:

(1) We should evaluate ontology content during the entire ontology life cycle. (2) Ontology development tools should support the content evaluation during the entire ontology-building process. (3) Ontology content evaluation is strongly related to the underlying of the language in which the ontology is implemented.

Ontology technology evaluation's main underlying idea is that because ontology technology is maturing and should soon be ready for industry, we must evaluate and benchmark it to ensure a smooth consider several factors – including interoperability. Scalability. Navigability and Usability.

หนาท 29

ผลทไดจากการสรปความ (Summarizing) และการถายความ (Paraphrasing)

Sure, Y. และคณะ (2004) กลาวถงจดเรมตนในการประเมนออนโทโลยวาอยทการประเมนเนอหาในป ค .ศ.1994 ซงเปนชวงทนกวชาการกลมวศวกรรมออนโทโลย (ontological engineering community's) ใหความสนใจตอปญหาการเตบโตและขยายตวอยางรวดเรวในเนอหาของออนโทโลย ซงตองการแนวทางประเมนเนอหาทรองรบการพฒนาและปรบปรงออนโทโลยจ านวนมาก (ontologies) ในอนาคต

การประเมนเนอหาดงกลาว สามารถสรปได 3 แนวคด คอ (1) การประเมนเนอหาของออนโทโลยทตองด าเนนการตลอดทงวงจรชวตของการพฒนาออนโทโลย (ontology life cycle) (2) เครองมอประเมนเนอหาควรสนบสนนการประเมนในระหวางกระบวนการพฒนาออนโทโลย (ontology-building process) (3) การประเมนเนอหาของออนโทโลยตองแสดงถงสมมพนธกนอยางแนบแนน ระหวางกระบวนทศนทางภาษา (paradigm of language) กบความเปนตวแทนขององคความร (Knowledge representative)

แนวคดส าคญ 3 ประการขางตน ถอเปนพนฐานในการพฒนาเทคโนโลยตนแบบเพอประเมนออนโทโลย (Ontology technology evaluation's) ส าหรบภาคอตสาหกรรม ซงวธประเมน (evaluate) และเทยบเคยงสมรรถนะ (benchmark) ดงกลาว ชวยใหภาคอตสาหกรรมมนใจไดวาเทคโนโลยตนแบบทใชประเมนออนโทโลยมความละเมยดละไมตอ 4 ปจจย ไดแก

(1) ความสามารถในการท างานรวมกน (Interoperability) (2) ความสามารถในการก าหนดทศทาง (Navigability) (3) ความสามารถในการขยายตว (Scalability) และ (4) ความสามารถในการใชงาน (Usability)

หนาท 30

เนอหาเดมทใชในสวน “แนวทางการประเมนออนโทโลย”

เนอหาเดม Sure, Y., Gomez-Perez, G.-P., Daelemans, W., Reinberger, M.-L., Guarino, N. & Noy, N. F. (2004).

The problem of interoperability between software applications across different organizations, providing a shared understanding of common domains. Ontologies allow applications to agree on the terms that they use when communicating. Thus, ontologies, if shared among the interoperating applications, allow the exchange of data to take place not only at a syntactic level, but also at a semantic level.

Scalability: Analyzing how different ontology building platforms scale when managing large ontologies with thousands of components, and the time required to open and save ontologies, to create, update, or remove ontology components, to compute simple or complex queries, and so on.

Navigability: Analyzing how ontology tools allow for navigating large ontologies—how easy is it to search for a component (graphically, text based, and so on), to extend the ontology with new components, to obtain a small part of the ontology, and so on.

Usability: Analyzing user interfaces’ clarity and consistency, users’ learning time, stability, help systems, and so on.

หนาท 31

ผลทไดจากการสรปความ (Summarizing) และการถายความ (Paraphrasing)

เทคโนโลยตนแบบทใชประเมนออนโทโลยมความละเมยดละไมตอปจจย 4 ประการ ดงน (1) ความสามารถในการท างานรวมกน (Interoperability) กลาวคอ ปญหาหนงทเกดจากการใช

ออนโทโลย คอ การใหความหมายในโดเมนเดยวกนใหเขาใจไดตรงกน ซงขนอยกบการตกลงในเงอนไขทางการสอสารระหวางซอฟตแวร การประเมน จงมงพจารณาการแลกเปลยนขอมลระหวางแอพพลเคชนทงในระดบประโยค (syntactic level) และในระดบความหมาย (semantic level)

(2) ความสามารถในการก าหนดทศทาง (Navigability) วเคราะหจากความแตกตางของแพลตฟอรม (platform) ทน ามาใชเปนองคประกอบในการพฒนาออนโทโลย และประเมนระยะเวลาทระบบใช (required) ในการเปดใชงาน (open) บนทกขอมล (save) สรางขอมล (create) ปรบปรง (update) หรอ ลบ (remove) องคประกอบตางๆ (components) ของออนโทโลย และพจารณาการประมวลผลขอค าถาม (queries) ดวย

(3) ความสามารถตอการขยายตว (Scalability) วเคราะหไดจากเครองมอของออนโทโลย (ontology tools) ทใชคนหาองคประกอบตางๆ ในออนโทโลยขนาดใหญ เชน ภาพกราฟก ขอความ ไดอยางสะดวกและรวดเรว และรองรบการขยายตวขององคประกอบอนๆ ดวย

(4) ความสะดวกในการใชงาน (Usability) วเคราะหไดจากความชดเจนและเปนอนหนงอนเดยวกนในสวนตดตอกบผใช รวมไปถงระยะเวลาทผใชเรยนรระบบ ความเสถยรของระบบ และสวนชวยเหลออนๆ