สุตตันตปิฎก · 2020. 7. 8. · สุตตันตปิฎก. PTF-MRF new09. PART 4 p.403-964 OK.indd 403 2/8/2562 BE 15:06

สตตนตปฎก

PTF-MRF new09. PART 4 �� p.403-964 OK.indd 403 2/8/2562 BE 15:06

.


๑ สตตนตปฎกม๕คมภรจดพมพเปนคมภร๒๕เลมเรยกยอๆวาทมสงองข(ดค�าอธบายเพมทหนา๓๑)

สตตนตปฎก๑

ทฆนกาย มชฌมนกาย สงยตตนกาย องคตตรนกาย ขททกนกาย

• สลขนธวคค• มหาวคค• ปาฏกวคค

• มลปณณาสก

• มชฌมปณณาสก

• อปรปณณาสก

• สคาถวรรค

• นทานวรรค

• ขนธวารวรรค

• สฬายตนวรรค

• มหาวารวรรค

• เอกนบาต

• ทกนบาต

• ตกนบาต

• จตกกนบาต

• ปญจกนบาต

• ฉกกนบาต

• สตตกนบาต

• อฏฐกนบาต

• นวกนบาต

• ทสกนบาต

• เอกาทสกนบาต

• ขททกปาฐะ

• ธมมปทคาถา

• อทาน

• อตวตตกะ

• สตตนบาต

• วมานวตถ

• เปตวตถ

• เถรคาถา

• เถรคาถา

• ชาดก

• มหานทเทส

จฬนทเทส

• ปฏสมภทามรรค

• อปทาน

• พทธวงสะ

• จรยาปฎก


ทฆนกาย๑

สลขนธวคค

• พรหมชาลสตร

• สามญญผลสตร

• อมพฏฐสตร

• โสณทณฑสตร

• กฏทนตสตร

• มหาลสตร

• ชาลยสตร

• มหาสหนาทสตร

• โปฏฐปาทสตร

• สภสตร

• เกวฏฏสตร

• โลหจจสตร

• เตวชชสตร

• มหาปทานสตร

• มหานทานสตร

• มหาปรนพพานสตร

• มหาสทสสนสตร

• ชนวสภสตร

• มหาโควนทสตร

• มหาสมยสตร

• สกกปญหสตร

• มหาสตปฏฐานสตร

• ปายาสราชญญสตร

• ปาฏกสตร

• อทมพรกสตร

• จกกวตตสตร

• อคคญญสตร

• สมปสาทนยสตร

• ปาสาทกสตร

• ลกขณสตร

• สงคาลกสตร

• อาฏานาฏยสตร

• สงคตสตร

• ทสตตรสตร

มหาวคค ปาฏกวคค

๑ ทฆนกาย เปน นกายแรกในสตตนตปฎก เปนพระสตรหรอพระเทศนาขนาดยาว มพระสตรทงหมด๓๔สตร

จดพมพเปนคมภร๓เลมคอพระไตรปฎกเลม๙ถงเลม๑๑


สตตนตปฎก

เลม ๙ ทฆนกาย สลขนธวคค

ทฆนกาย แปลวา ”หมวดหรอพวกขนาดยาว„ ไดแกพระสตรหรอพระธรรมเทศนา ทยาวน�ามาจดไวเปนหมวดหรอพวกไวในทน ค�าวาสลขนธวคคแปลวา ”วรรคทวาดวยกองศล„ ทฆนกายหรอหมวดยาวนม ๓ วรรคคอสลขนธวคค (ม ๑๓สตร) มหาวคค (ม ๑๐สตร) ปาฏกวคค (ม ๑๑ สตร) แตละวรรคตงชอตามขอความในสตรบางตามชอของสตรบาง คอ ในสลขนธวคคสตรแรกมเรองศลจงตงชอสลขนธวคค ในมหาวคคสตรแรกชอมหาปทานสตรจงตงชอมหาวคค ในปาฏกวคค สตรแรก ชอปาฏกสตร จงตงชอปาฏกวคค พระไตรปฎก ทฆนกายนม๓เลมเลมละวรรคตามชอทกลาวมาแลวรวมทงสนม๓๔สตร

พระสตรในเลม๙หรอในทฆนกายสลขนธวคคม๑๓สตรตามล�าดบดงตอไปน ๑. พรหมชาลสตร สตรท เปรยบเหมอนขายอนประเสรฐทครอบคลมอยาง กวางขวางคอกลาวถงลทธศาสนาตางๆทมในครงนนทเรยกวาทฏฐ๖๒เปน การชใหเหนวาพระพทธศาสนามหลกธรรมแผกจาก๖๒ลทธนนอยางละเอยด ๒. สามญญผลสตรวาดวย”ผลของความเปนสมณะ„หรอผลของการบวช ๓. อมพฏฐสตร วาดวย ”การโตตอบกบอมพฏฐมาณพ„ มขอความกลาวถง ประวตศาสตรศากยวงศ ๔. โสณทณฑสตร วาดวย ”การโตตอบกบโสณทณฑพราหมณ„ มขอความกลาวถง คณลกษณะ๕อยางของพราหมณ ๕. กฏทนตสตรวาดวย”การโตตอบกบกฏทนตพราหมณ„เรองการบชายญโดยวธ สงคมสงเคราะหดกวาการบชายญดวยฆาสตวรวมทงปญหาการปกครองประเทศ ใหไดผลดทางเศรษฐกจลดจ�านวนโจรผราย ๖. มหาลสตร วาดวย ”การโตตอบกบเจาลจฉวชอมหาล„ เรองตาทพย หทพย และความสามารถทสงขนไปกวานนคอการท�ากเลสอาสวะใหหมดสนไป ๗. ชาลยสตร วาดวย ”การโตตอบกบนกบวช๒คนคนหนงชอชาลยะ„ เรองชวะ กบสรระ ๘. มหาสหนาทสตร๑ วาดวย ”การบรรลอสหนาท„ ของพระพทธเจาโดยมคณธรรม เปนพนรองรบ

๑ ฉบบยโรปเรยกชอสตรนวา กสสปสหนาทสตร แปลวา สตรอนวาดวยการบรรลอสหนาทกบกสสปผเปนนกบวช

พวกชเปลอย


408 พระไตรปฎกฉบบส�าหรบประชาชนภาค๔

๙. โปฏฐปาทสตรวาดวย”การโตตอบกบโปฏฐปาทปรพพาชก„เรองอตตาและธรรมะ

ชนสงอนๆ

๑๐. สภสตรวาดวย”การโตตอบระหวางพระอานนทเถระกบสภมาณพโตเทยยบตร„

๑๑. เกวฏฏสตรวาดวย”การแสดงธรรม„เรองปาฏหารย๓แกคฤหบดชอเกวฏฏะ

๑๒. โลหจจสตรวาดวย”การโตตอบกบโลหจจพราหมณ„ถงเรองมจฉาทฏฐและศาสดา

ทควรตไมควรต

๑๓. เตวชชสตรวาดวย”พราหมณผรไตรวทยาเคยเหนพระพรหมหรอไม„และวาดวย

”วธเขาอยรวมกบพระพรหม„

ขยายความ

๑. พรหมชาลสตร

(สตรวาดวยขายอนประเสรฐ)

พระผมพระภาคพรอมดวยภกษสงฆหมใหญ เดนทางอยระหวางกรงราชคฤหกบ

เมองนาฬนทามปรพพาชก (นกบวชนอกศาสนา) ชอสปปยะพรอมดวยศษยชอพรหมทตมาณพ

เดนทางมาขางหลง สปปยะ ปรพพาชก ตเตยนพระพทธพระธรรมพระสงฆ แตศษยกลาว

สรรเสรญ เมอถงเวลากลางคนภกษทงหลายไดสนทนากนถงเรองศษยอาจารยกลาวแยงกน

เรองสรรเสรญ ตเตยนพระรตนตรยพระผมพระภาคทรงทราบจงตรสเตอนมใหโกรธเมอม

ผตเตยนพระรตนตรยมใหยนดหรอเหลงเมอมผสรรเสรญ๑ แลวตรสวา ”คนอาจกลาวชมเชย

พระองคดวยศล๓ชนคอศลอยางเลกนอยศลอยางกลางศลอยางใหญ๒„

ศลอยางเลกนอย (จฬศล)

๑. เวนจากฆาสตวลกทรพยประพฤตลวงพรหมจรรย

๒. เวนจากพดปดพดสอเสยด(ยใหแตกกน)พดค�าหยาบพดเพอเจอ

๓. เวนจากท�าลายพชและตนไม

๑ แปลไวละเอยดแลวหนา๒๐๕หมายเลข๒๒๕

๒ ค�าวาศลอยางเลกนอยอยางกลางและอยางใหญนฝรงใชค�าวาความประพฤตอยางสนอยางกลางอยางยาว


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคพรหมชาลสตร 409

๔. ฉนมอเดยว เวนจากการฉนอาหารในเวลากลางคน เวนการฉนในเวลาวกาล เวนจากฟอนร�าขบรอง ประโคม และดการเลน เวนจากทดทรง ประดบประดารางกายดวย ระเบยบดอกไมของหอม เครองทา เครองยอมผดผวตาง ๆ เวนจากทนงทนอนอนสงใหญ มภายในใสนนหรอส�าลเวนจากการรบทองและเงน

๕. เวนจากการรบขาวเปลอกดบ เนอดบ เวนจากการรบหญง หรอหญงรนสาว เวนจากการรบทาส ทาสา เวนจากการรบแพะ แกะ ไก สกร ชาง โค มา ลา เวนจากการ รบนาสวน

๖. เวนจากการชกสอ การคาขาย การโกงดวยตาชง ดวยเงนเหรยญ (ส�ารด) และดวยการนบ (ชงตวงวด) เวนจากการใชวธโกงดวยใหสนบนหลอกลวงและปลอมแปลง เวนจากการตด(มอเทา)การฆาการมดการซมชงทรพย(ในทาง)การปลนการจโจมท�าราย

ศลอยางกลาง (มชฌมศล) ๑. เวนจากการท�าลายพช๒. เวนจากการสะสมอาหารและผาเปนตน๓. เวนจากดการเลนหลากชนดเชนฟอนร�าเปนตน๔. เวนจากเลนการพนนตางชนด๕. เวนจากทนงทนอนอนสงใหญ๖. เวนจากประดบประดาตกแตงรางกาย๗. เวนจากตรจฉานกถา(พดเรองไรประโยชนหรอทขดกบสมณเพศ)๘. เวนจากการพดแขงดหรอขมขกน๙. เวนจากชกสอ๑๐. เวนจากการพดปดการพดประจบการพดออมคอม (เพอหวงลาภ)การพดกด

การพดเอาลาภแลกลาภ(หวงของมากดวยของนอย)(ในแตละขอนมการแจกรายละเอยดออกไปมาก)

ศลอยางใหญ (มหาศล) ๑. เวนจากด�ารงชวตดวยมจฉาชพ ดวยตรจฉานวชาเชนทายนมตทายฝนทายหน

กดผาเปนตน๒. เวนจากด�ารงชวตดวยมจฉาชพ ด วยตรจฉานวชา เช น ดลกษณะแกวมณ

ลกษณะไมถอลกษณะผาลกษณะศสตราเปนตน



๓. เวนจากด�ารงชวตดวยมจฉาชพ ดวยตรจฉานวชา เช น ทายทกเกยวกบ พระราชาดวยพจารณาดาวฤกษ

๔. เวนจากด�ารงชวตดวยมจฉาชพ ดวยตรจฉานวชา เช น ทายจนทรปราคา สรยปราคาเปนตน

๕. เวนจากด�ารงชวตดวยมจฉาชพ ดวยตรจฉานวชา เชนทายฝนชกฝนแลง เปนตน

๖. เวนจากด�ารงชวตดวยมจฉาชพ ดวยตรจฉานวชา เชน การบน การแกบน การประกอบยาเปนตน

(ในทนมค�าวา ตรจฉานวชา อยางพสดาร ฝรงใชค�าวา low arts เมอพจารณา ตามศพท ”ตรจฉาน„ ซงแปลวา ”ไปขวาง„ กหมายความวา วชาเหลานขวาง หรอไมเขากบ ความเปนสมณะ มไดหมายความวาเปนวชาของสตวดรจฉาน เพราะฉะนน ถอยค�าทพระ ไมควรพด จงจดเปนตรจฉานกถา คอถอยค�าทขวางหรอขดกบสมณสารป วชาทพระไมควรเกยวจงจดเปนตรจฉานวชา คอวชาทขวาง หรอขดกบความเปนพระ สวนสตวดรจฉานทม ชออยางนน เพราะเพงกรยาทไมไดตงตวตรง เดนไปอยางคนแตเอาตวลง เอาศรษะไปกอน เมอไมไดไปตรงกชอวาไปขวาง)

ทฏฐ ๖๒ ประการ

ครนแลวพระผมพระภาคทรงแสดงถงความคดเหน๖๒ประการของสมณพราหมณในครงนนคอพวกทมความเหนปรารภเบองตนของสงตางๆ วาเปนมาอยางไร (ปพพนตกปปกะ) ๑๘ประเภท กบพวกทมความเหนปรารภเบองปลายของสงตาง ๆ วาจะลงสดทายอยางไร (อปรนตกปปกะ)๔๔ประเภท(รวมเปน๖๒)ดงตอไปน

ความเหนปรารภเบองตน ๑๘ ทฏฐหรอความเหนประเภทน (ปพพนตกปปกะ)ทม๑๘นนแบงออกเปน๕หมวด

คอหมวดทเหนวาเทยง (สสสตวาทะ)๔ เหนวาบางอยางเทยงบางอยางไมเทยง (เอกจจสสสตกะ เอกจจอสสสตกะ) ๔ เหนวามทสดและไมมทสด (อนตานนตกะ) ๔ พดซดสายไมตายตว เหมอนปลาไหล (อมราวกเขปกะ)๔ เหนวาสงตางๆ มขนเองโดยไมมเหต (อธจจสมปปนนะ)๒ รวมเปน๑๘ดงรายละเอยดคอ

๑.หมวดเหนวาเทยง(สสสตวาทะ)๔ (๑) เหนวาตวตน(อตตา)และโลกเทยงเพราะระลกชาตไดตงแตชาตเดยวจนถง

แสนชาต


ทฆนก

าย


(๒) เหนวาตวตนและโลกเทยง เพราะระลกชาตไดเปนกปป ๆตงแตกปปเดยว

ถง๑๐กปป

(๓) เหนวาตวตนและโลกเทยง เพราะระลกชาตไดมากกปป ตงแต ๑๐ กปป

ถง๔๐กปป

(๔) นกเดาเดาตามความคดคาดคะเนวาโลกเทยง

๒. หมวดเหนวาบางอยางเทยงบางอยางไมเทยง(เอกจจสสสตกะเอกจจอสสสตกะ)๔

(๑) เหนวาพระพรหมเทยงแตพวกเราทพระพรหมสรางไมเทยง

(๒) เหนวาเทวดาพวกอนเทยงพวกทมโทษเพราะเลนสนกสนาน(ขฑฑาปโทสกา)

ไมเทยง

(๓) เหนวาเทวดาพวกอนเทยง พวกทมโทษเพราะคดรายผอน (มโนปโทสกา)

ไมเทยง

(๔) นกเดา เดาตามความคดคาดคะเนวา ตวตนฝายกายไมเทยง ตวตนฝาย

จตเทยง

๓. หมวดเหนวามทสดและไมมทสด(อนตานนตกะ)๔

(๑) เหนวาโลกมทสด

(๒) เหนวาโลกไมมทสด

(๓) เหนวาโลกมทสดเฉพาะดานบนกบดานลางสวนดานกวางหรอดานขวางไมม

ทสด

(๔) นกเดาเดาตามความคดคาดคะเนวาโลกมทสดกไมใชไมมทสดกไมใช

๔. หมวดพดซดสายไมตายตวแบบปลาไหล(อมราวกเขปกะ)๔

(๑) เกรงวาจะพดปด จงพดปฏเสธวา อยางนกไมใช อยางนนกไมใช อยางอนก

ไมใชมใช(อะไร)กไมใช

(๒) เกรงวาจะยดถอจงพดปฏเสธแบบขอ๑

(๓) เกรงวาจะถกซกถามจงพดปฏเสธแบบขอ๑

(๔) เพราะโงเขลาจงพดปฏเสธแบบขอ๑และไมยอมรบหรอยนยนอะไรเลย

๕. หมวดเหนวาสงตางๆมขนเองไมมเหต(อธจจสมปปนนะ)๒

(๑) เหนวาสงตางๆมขนเองโดยไมมเหตเพราะเคยเกดเปนอสญญสตว

(๒) นกเดาเดาเอาตามความคดคาดคะเนวาสงตางๆมขนเองโดยไมมเหต



ความเหนปรารภเบองปลาย ๔๔ ทฏฐ หรอความเหนปรารภเบองปลาย (อปรนตกปปกะ) ทม ๔๔ นน แบงออกเปน

๕หมวดหมวดทเหนวามสญญาความจ�าไดหมายร(สญญวาทะ)๑๖หมวดทเหนวาไมมสญญา(อสญญวาทะ)๘หมวดทเหนวามสญญากไมใชไมมสญญากไมใช(เนวสญญนาสญญวาทะ)๘หมวดทเหนวาขาดสญ (อจเฉทวาทะ)๗ หมวดทเหนวาสภาพบางอยางเปนนพพานในปจจบน(ทฏฐธมมนพพานวาทะ)๕รวมเปน๔๔ดงรายละเอยดคอ

๑. หมวดเหนวามสญญา(สญญวาทะ)๑๖ (๑) ตนมรป (๒) ตนไมมรป (๓) ตนทงมรปทงไมมรป (๔) ตนมรปกมใชไมมรปกมใช (๕) ตนมทสด (๖) ตนไมมทสด (๗) ตนทงมทสดทงไมมทสด (๘) ตนมทสดกมใชไมมทสดกมใช (๙) ตนมสญญา(ความจ�าไดหมายร)เปนอนเดยวกน(๑๐) ตนมสญญาตางกน(๑๑) ตนมสญญาเลกนอย (๑๒) ตนมสญญาหาประมาณมได(๑๓) ตนมสขโดยสวนเดยว (๑๔) ตนมทกขโดยสวนเดยว(๑๕) ตนมทงสขทงทกข (๑๖) ตนไมมทกขไมมสข

ตนทง๑๖ประเภทนตายไปแลวกมสญญาคอความจ�าไดหมายรทงสน๒. หมวดเหนวาไมมสญญา(อสญญวาทะ)๘ เหนวาตงแตขอ๑ถงขอ๘ขางตน คอตนมรป จนถงตนมทสดกมใช ไมมทสด

กมใชทง๘ประเภทนตายไปแลวกไมมสญญาคอไมมความจ�าไดหมายร๓. หมวดเหนวามสญญากมใชไมมสญญากมใช(เนวสญญนาสญญวาทะ)๘ เหนวาตงแตขอ๑ถงขอ๘ขางตน คอตนมรป จนถงตนมทสดกมใช ไมมทสด

กมใชทง๘ประเภทนตายไปแลวมสญญากมใชไมมสญญากมใช


ทฆนก

าย


ทงสามหมวดน รวมเรยกวา อทธมาฆตนกา แปลวา พวกทมความเหนเกยวกบ สภาพเมอตายไปแลวจะเปนอยางไร

๔. หมวดเหนวาขาดสญ(อจเฉทวาทะ)๗ (๑) ตนทเปนของมนษยและสตว (๒) ตนทเปนของทพยมรปกนอาหารหยาบ (๓) ตนทเปนของทพยมรปส�าเรจจากใจ (๔) ตนทเปนอากาสานญจายตนะ๑ (๕) ตนทเปนวญญาณญจายตนะ (๖) ตนทเปนอากจจญญายตนะ (๗) ตนทเปนเนวสญญานาสญญายตนะ ทงเจดประเภทนเมอสนชพแลวกขาดสญไมเกดอก๕. หมวดเหนสภาพบางอยางเปนนพพานในปจจบน(ทฏฐธมมนพพานวาทะ)๕ (๑) เหนวาการเพยบพรอมดวยกามคณ๕เปนนพพานอยางยอดในปจจบน (๒)(๓)(๔)(๕)เหนวาการเพยบพรอมดวยฌานท๑ท๒ท๓ท๔เปนนพพาน

อยางยอดในปจจบน

สรป ในทสดไดตรสสรปวา สมณพราหมณทกพวกทมทฏฐความเหนตาง ๆ รวม ๖๒

ประการเหลาน ยอมไดเสวยอารมณ เพราะอาศยอายตนะส�าหรบถกตอง๖อยาง (คอตาห จมก ลน กาย ใจ) เพราะเหตทเสวยอารมณจงเกดตณหาความทะยานอยาก เพราะเหตทม ความทะยานอยาก จงมความยดมนถอมน เพราะเหตทมความยดมนถอมน จงมภพ คอ ความมความเปน เพราะเหตทมความมความเปน (ภพ) จงมชาต คอความเกด เพราะเหตทม ความเกด จงมความแก ความตายความเศราโศกคร�าครวญความไมสบายกายไมสบายใจ และความคบแคนใจ สมณพราหมณเหลานน ยอมตดอยในขายแหงความเหนทง ๖๒ น เหมอนปลาตดขายฉะนน

สวนตถาคตเปนผถอนตณหาอนจะน�าใหเวยนอยในภพไดแลว กายยงด�ารงอย ตราบใดกมผแลเหนเมอกายท�าลายไปแลวกไมมผแลเหน

๑ ไดอธบายศพทไวแลวหนา๑๙๓-๑๙๔ขอ๒๑๓หมายเลข(๗)ถง(๙)



๒. สามญญผลสตร

(สตรวาดวยผลของความเปนสมณะ)

พระผมพระภาคประทบณปามะมวงของหมอชวก ใกลกรงราชคฤห พรอมดวย

ภกษสงฆหมใหญ คนวนเพญ๑๕ค�า อนเปนวนอโบสถ เดอน๑๒พระเจาอชาตศตรเสดจ

ไปเฝา ทลถามถงผลดของความเปนสมณะทเหนไดในปจจบน และตรสเลาวา เคยไปถาม

คร๑ ทง ๖ มาแลว แตตอบไมตรงค�าถาม เปรยบเหมอนถามถงเรองมะมวง แตไปตอบ

เรองขนน๒จงตองกลบพระผมพระภาคตรสตอบเปนขอๆดงน

๑. ผเคยเปนทาสหรอกรรมกรของพระเจาอชาตศตร เมอออกบวชประพฤตตน

ดงามแลว จะทรงเรยกรองใหกลบไปเปนทาสหรอกรรมกรตามเดมหรอไม

พระเจาอชาตศตรตรสตอบวา ไมเรยกกลบ แตจะแสดงความเคารพถวาย

ปจจย ๔ และถวายความคมครองอนเปนธรรม ตรสสรปวา นเปนผลของ

ความเปนสมณะทเหนไดในปจจบน

๒. คนท�านาของพระเจาอชาตศตร เมอออกบวชประพฤตตนดงามแลว จะทรง

เรยกรองใหกลบไปท�านาใหตามเดมหรอไม ตรสตอบเหมอนขอแรก จงนบ

เปนผลของความเปนสมณะทเหนไดในปจจบน

๓. คฤหบดหรอบตรคฤหบด ฟงธรรมเลอมใสแลวออกบวชประพฤตพรหมจรรย

สมบรณดวยศล (พรรณนาศลอยางเลกนอย อยางกลาง อยางใหญ เหมอนใน

พรหมชาลสตร)ส�ารวมอนทรยคอตาหจมกลนกายใจมใหบาปอกศลเกดขน

ทวมทบจตมสตสมปชญญะมความสนโดษยนดดวยปจจย๔ตามมตามได

ออกปาบ�าเพญสมาธ ละกเลสทเรยกวานวรณ๕ เสยได จงไดบรรลฌานท ๑น

กเปนผลของความเปนสมณะทเหนไดในปจจบน

๑ ครทงหกคอ (๑)ปรณะกสสป (๒)มกขลโคสาละ (๓)อชตะเกสกมพล

(๔)ปกธะกจจายนะ (๕)นคณฐะนาฏบตร (๖)สญชยเวลฏฐบตร๒ ฝรงแปลวาสาเก(breadfruittree)ไทยแปลวาขนนบางขนนส�ามะลอบาง


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคสามญญผลสตร 415

๔. ไดบรรลฌานท๒

๕. ไดบรรลฌานท๓

๖. ไดบรรลฌานท๔

(ความเปนไปแหงฌานทงสมรายละเอยดอยางไร ไดแปลไวแลวในหนา ๑๙๑

ขอ๒๑๓หมายเลข๒ถง๕)

๗. นอมจตไปเพอเกดความรเหนดวยปญญา (ญาณทสสนะ) วา กายมความแตก

ท�าลายไปเปนธรรมดา วญญาณกอาศยและเนองในกายน (วปสสนาญาณญาณ

อนท�าใหเหนแจง)

๘. นรมตรางกายอนจากกายนได(มโนมยทธคอฤทธทางใจ)

๙. แสดงฤทธไดเชนนอยคนท�าใหเปนมากคนมากคนท�าใหเปนนอยคนเดนบนน�า

ด�าดนเปนตน(อทธวธ)

๑๐. มหทพยไดยนเสยงใกลไกลทเกนวสยหของมนษยธรรมดา(ทพยโสต)

๑๑. ก�าหนดรใจผอนได(เจโตปรยญาณ)

๑๒. ระลกชาตในอดตได(ปพเพนวาสานสสตญาณ)

๑๓. เหนสตวอนตายเกดดวยตาทพย (เรยกวาทพยจกษ หรอจตปปาตญาณ คอ

ญาณรความตายและความเกดของสตว)

๑๔. รจกท�าอาสวะคอกเลสทหมกหมมหรอหมกดองในสนดานใหสนไป (อาสวกขย

ญาณ) แลวตรสสรปในทสดแหงทกขอวา เปนผลแหงความเปนสมณะทเหนได

ในปจจบนสงกวากนเปนล�าดบ

(เมอจะยอผลแหงความเปนสมณะทเหนไดในปจจบนทง๑๔ขอนเปนหมวดๆกอาจ

ยอได๓หมวดคอ

หมวดท๑ ท�าใหพนจากฐานะเดมคอพนจากความเปนทาส เปนกรรมกรพนจาก

ความเปนชาวนา ไดรบการปฏบตดวยด แมจากพระมหากษตรย คอ

ผลขอ๑กบขอ๒

หมวดท๒ เมออบรมจตใจจนเปนสมาธ กเปนเหตใหไดฌานท ๑ ถง๔อนท�าให

ละกเลสอยางกลางไดคอผลขอ๓๔๕และ๖

หมวดท๓ ท�าใหไดวชชา๘อนเรมแตขอ๗ ไดวปสสนาญาณจนถงขอ๑๔ ได

อาสวกขยญาณ)



พระเจาอชาตศตรทรงเลอมใส ปฏญญาพระองคเปนอบาสกถงพระรตนตรย

เปนสรณะตลอดชวต แลวกราบทลขอขมาในการทปลงพระชนมชพพระราชบดา (คอ

พระเจาพมพสาร)ซงพระผมพระภาคกตรสรบขมา

เมอพระเจาอชาตศตรเสดจกลบแลว พระผ มพระภาคตรสกบภกษทงหลายวา

ถาพระเจาอชาตศตรไมปลงพระชนมพระราชบดากจะไดดวงตาเหนธรรม(เปนพระโสดาบน)

๓. อมพฏฐสตร

(สตรวาดวยการโตตอบกบอมพฏฐมาณพ)

พระผมพระภาคเสดจจารกไปในแควนโกศลพรอมดวยภกษสงฆหมใหญ เสดจ

แวะพกณ หมบานพราหมณชออจฉานงคละ ใกลเมองอกกฏฐา ซงโปกขรสาตพราหมณ

ไดรบมอบหมายจากพระเจาปเสนทใหเปนผครอบครอง

โปกขรสาตพราหมณไดยนกตตศพทสรรเสรญพระพทธเจา จงใชอมพฏฐมาณพ

ผเปนศษยใหไปเฝาเพอสงเกตดวาจะมมหาปรสลกษณะครบตามคมภรมนตของตนหรอไม

อมพฏฐมาณพไปแสดงอาการอวดดคอพระผมพระภาคประทบนง แตตนเดนบาง

ยนบาง สนทนาดวย เมอพระผมพระภาคตรสเตอน จงประกาศตนวาเปนพราหมณ ควร

แสดงอาการอยางนตอคนชนไพรศรษะโลน ซงเกดจากเทาของพระพรหม (เปนความนยม

ของพวกพราหมณวา ถาโกนศรษะจะถกเหยยดหยามเปนคนชนต�า) และเพมความโกรธเคอง

ยงขน เมอพระผ มพระภาคตรสวา ‘อมพฏฐมาณพยงไมจบพรหมจรรยของพราหมณ

แตส�าคญตนวาจบแลว’จงดาสกลศากยะวาเปนสกลทาสสกลไพรไมเคารพพราหมณ

เมอพระผมพระภาคตรสถามวา ศากยสกลเคยท�าผดอะไรไว จงเลาวา ครงหนงตน

เดนทางไปกรงกบลพสดดวยธระบางอยางของโปกขรสาตพราหมณ ไดเขาไปสอาคารโถง

ของเจาศากยะเจาศากยะและศากยกมารมากหลายนงบนอาสนะสงในอาคารโถงตางซกซจกน

ดวยนวมอ ชะรอยจะหวเราะตนกเปนได ไมมใครสกคนหนงกลาวเชญตนดวยอาสนะ

การไมเคารพนบถอ ไมออนนอมพราหมณ ของเจาศากยะไพร ๆ อยางนนเปนการไมสมควร

นเปนการประณามศากยสกลวาเปนไพรครงท๒

พระผมพระภาคตรสวา แมนกไส เมออยในรงของตนกยงสงเสยงรองตามชอบใจ

เจาศากยะเหลานนถอวากรงกบลพสด เปนของตน จงยงไมนาจะถอโทษดวยเหตเพยง

เลกนอยเทาน


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคอมพฏฐสตร 417

อมพฏฐมาณพอางเหตผลตอไปวา ในวรรณะทงสนน วรรณะทงสาม คอ กษตรย

แพศย (พอคา) และศทร (คนงาน) ยอมตกอยในฐานะเปนผบ�าเรอพวกพราหมณ การท

เจาศากยะไพร ๆ ไมเคารพนบถอไมออนนอมพราหมณ จงเปนการไมสมควร นเปน

การประณามศากยสกลวาเปนไพรครงท๓

พระผมพระภาคเหนอมพฏฐมาณพกลาวรกรานศากยสกลอยางหนกเชนนนจงตรส

ถามวา ทานสกล (โคตร) อะไร เมออมพฏฐมาณพกราบทลวา กณหายนโคตรพระองคจง

ตรสเตอนใหระลก (ประวตศาสตร) วา ตนสกลของศากยะ คอพระเจาโอกกากราช ซงเปน

กษตรย แตตนสกลของกณหายนะคอนางทาสของพระเจาโอกกากราชผมนามวาทสา กเมอ

ตนสกลศากยะเปนลกกษตรย ตนสกลกณหายนะ เปนลกนางทาสเชนนน กจงระลกถง

สกลดงเดมดเถด

มาณพทงหลายทตามมาดวยกพดอออง หามพระผมพระภาควา ขอพระโคดมอยา

ไดกลาวหาวาอมพฏฐมาณพเปนลกทาสเลย เพราะอมพฏฐมาณพมชาตอนด สดบตรบฟงมาก

มถอยค�าอนดงามและเปนบณฑต

พระผมพระภาคจงตรสถามอมพฏฐมาณพวาทพระองคตรสอยางน เปนความจรง

หรอไม อมพฏฐมาณพนงองพระผมพระภาคตรสย�าถามถงครงท ๓ จงยอมตอบรบวาเปน

ความจรง

มาณพทมาดวย จงอออง ประณามวา อมพฏฐมาณพเปนลกทาส มชาตไมด

พระสมณโคดมพดเปนธรรมเราหลงรกรานวาพดไมถก

พระผ มพระภาคทรงเหนมาณพเหลานนกลบไปรกรานอมพฏฐมาณพเชนนน

กตรสหาม และทรงเลาถงความยงใหญของกณหะ (บตรทาส) ผเดนทางไปเรยนพรหมมนต

ณชนบทภาคใต แลวกลบมาขอพระราชธดาของพระเจาโอกกากราชนามวา มททรป ครงแรก

พระเจาโอกกากราชไมพระราชทาน ในทสดกพระราชทาน เพราะเกรงฤทธของกณหะ

(เปนการตรสชวยแกหนาใหแกอมพฏฐมาณพ)

ตอจากนนตรสถามถงประเพณนยม เพอใหอมพฏฐมาณพตอบเปนขอ ๆ เกยวกบ

กษตรยกบพราหมณใครจะสงกวากน(เพอใหคลายความถอด)คอ

๑. บตรทเกดจากบดาเปนกษตรย มารดาเปนพราหมณ จะไดอาสนะ (ทนง)

และน�าในพวกพราหมณหรอไมตอบวาได



พวกพราหมณจะยอมใหบรโภคอาหารในพธสารท (อาหารอทศใหผตาย) ใน

พธถาลปากะ (อาหารเนองในงานมงคล) ในยญญพธ (อาหารในการบชายญ)

และในปาหนะ(อาหารตอนรบแขก)หรอไมตอบวายอมใหบรโภค

พวกพราหมณจะสอนมนตใหหรอไมตอบวาสอน

จะหามผนนแตงงานกบสตรพราหมณหรอไมตอบวาไมหาม

จะไดรบอภเษกเปนกษตรยหรอไมตอบวาไม

เพราะเหตไรตอบวาเพราะยงไมบรสทธฝายมารดา

๒. บตรทเกดจากบดาเปนพราหมณ มารดาเปนกษตรย จะไดทนง ไดน�า เปนตน

หรอไมตอบวาได

จะหามผนนแตงงานกบสตรพราหมณหรอไมตอบวาไมหาม

จะไดอภเษกเปนกษตรยหรอไมตอบวาไม

เพราะเหตไรตอบวาเพราะยงไมบรสทธฝายบดา

(ตรสสรปเพยงชนนกอนวา) นแหละเมอเปรยบหญงกบหญง เปรยบชายกบชาย

กนแลวกษตรยกประเสรฐกวาและพราหมณเลวกวา(เพราะอมพฏฐมาณพยอม

รบรองตามประเพณนยมวา กษตรยมาเกยวของกบพราหมณ ท�าใหกษตรยไม

บรสทธ)ครนแลวตรสถามตอไปอกวา

๓. พราหมณทถกลงโทษโกนศรษะ ถกเอาขเถาโรยศรษะ ถกเนรเทศจากรฏฐะ

หรอจากนครจะไดทนงและน�าในพวกพราหมณหรอไมตอบวาไมได

จะรวมบรโภคอาหารในพธกรรมตางๆหรอไมตอบวาไมได

พราหมณจะสอนมนตใหหรอไมตอบวาไม

จะถกหามแตงงานกบสตรพราหมณหรอไมตอบวาถกหาม

๔. กษตรยทถกลงโทษโกนศรษะ ถกเอาขเถาโรยบนศรษะ ถกเนรเทศจากรฏฐะ

หรอจากนครจะไดทนงและน�าในพวกพราหมณหรอไมตอบวาได

จะไดรวมบรโภคอาหารในพธกรรมตางๆหรอไมตอบวาได

พราหมณจะสอนมนตใหหรอไมตอบวาสอน

จะถกหามแตงงานกบสตรพราหมณหรอไมตอบวาไมหาม

จงตรสสรปใหเหนวากษตรยประเสรฐกวาพราหมณ แลวตรสรบรองภาษตของ

พรหมชอสนงกมารทวา


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคอมพฏฐสตร 419

”ในหมชนทถอโคตร กษตรยประเสรฐสด แตผ ใดสมบรณดวยวชชาและจรณะ

(ความรและความประพฤต) ผนนประเสรฐสดในเทวดาและมนษย„ (สภาษตน ถอวาความร

ความประพฤตส�าคญกวาชาตสกล)

เมออมพฏฐมาณพกราบทลถามวา ความประพฤตและความร นนเปนอยางไร

จงตรสตอบเปนใจความวา

”ใครกตามยงถอชาต ถอโคตร ถอตว ถออาวาหะ ววาหะ คนเหลานนยอมอย

หางไกลจากความรและความประพฤตอนยอดเยยมตอเมอละความถอชาต ถอโคตร ถอตว

ถออาวาหะววาหะไดจงจะท�าใหแจงไดซงความรและความประพฤตอนยอดเยยม„

ครนแลวตรสอธบายถงการทกลบตรออกบวชตงอยในศลธรรม บ�าเพญฌาน ๔

และวชชา๘(ดงทกลาวแลวในสามญญผลสตร)วา”ชอวาสมบรณดวยความรและความประพฤต

อยางยอดเยยมไมมความรความประพฤตอนยงกวา„

ครนแลวไดทรงแสดงปากทางแหงความเสอม ๔ ประการของความสมบรณดวย

ความรและความประพฤตนนคอสมณพราหมณผมไดบรรลความรและความประพฤตนน

๑. หาบบรขารของนกบวชออกปากนผลไมทตก

๒. ท�าอยางขอ๑ไมไดจงถอจอบและตะกราออกปากนเผอกมนผลไม

๓. ท�าอยางขอ๑ -๒ ไมได จงสรางโรงบชาไฟขนททายคามหรอนคมบ�าเรอไฟอย

(คอยหาเชอเพลงใสไฟมใหดบเปนการบ�าเรอไฟหรออคนเทพ)

๔. ท�าอยางขอ๑-๒-๓ไมไดกปลกบานมประต๔ดานในถนน๔แยกเพอคอย

บชาสมณพราหมณซงเดนทางมาแต ๔ทศ ตามก�าลงความสามารถ (อรรถกถา

อธบายวาเอาดทางคณธรรมชนสงไมไดกเอาดทางบวชเปนดาบส)

ครนแลวตรสถามอมพฏฐมาณพวาตวอมพฏฐมาณพพรอมทงอาจารยสมบรณดวย

ความรและความประพฤตดงกลาวแลวหรอเปลา เมอตอบวา เปลา และวายงหางไกลจาก

คณสมบตเชนนน จงตรสถามตอไปวา เพยงกระท�าแบบดาบส๔ประเภทนนท�าไดหรอเปลา

ตอบวา ท�าไมได จงตรสสรปใหฟงวา ตวอมพฏฐมาณพพรอมทงอาจารย เสอมจากความ

สมบรณดวยความรความประพฤต (วชชาจรณะ) อนยอดเยยม และเสอมจากปากทางแหง

ความเสอม๔อยางของความรและความประพฤตนน (เปนการเตอนใหเหนวาททนงตนมาแต

เดมนน ทแทกไมมอะไรเปนชนเปนอนเลย แมขนาดคณสมบตชนเลว ๆ ของผไมสามารถม

ความรความประพฤตอนยอดเยยมนนคอเพยงแคท�าอยางดาบสกท�าไมได)



ครนแลวทรงแสดงถงความผดพลาดของโปกขรสาตพราหมณผเปนอาจารยของอมพฏฐ

มาณพ(๒ประการ)คอ(๑)พดวา”สมณะศรษะโลนเปนไพรเปนพวกด�าเปนผเกดจากเทาพรหม

จะเจรจากบพราหมณ ผรวชชา๓ (รไตรเพท) ไดอยางไร„ แตตวเองกเสอมหรอไมมวชชานน

บรบรณอะไรเลย (๒)บรโภคของพระราชทานจากพระเจาปเสนทโกศลแตพระเจาปเสนทโกศล

กไมโปรดใหโปกขรสาตพราหมณนนอยในทเฉพาะพระพกตร เมอจะทรงปรกษาอะไรดวย

กทรงปรกษาโดยมมานกน โปกขรสาตพราหมณรบภกษาทเปนของพระราชทานโดยธรรม

แตท�าไมเลาพระเจาปเสนทโกศลจงไมทรงอนญาตใหพราหมณนนอยในทเฉพาะพระพกตร๑

แลวตรสถามอมพฏฐมาณพวา เพยงทคนวรรณะศทรหรอทาสของศทรยนในทซง

พระเจาปเสนทประทบบนคอชางหรอประทบยนบนเครองลาดเพอเสดจขนสรถหรอในทซง

ทรงปรกษาเรองอะไร ๆ กบมหาอ�ามาตยผใหญหรอกบเจานาย แลวคนวรรณะศทรหรอทาส

ของศทรเหลานนกลาวถอยค�าวา ”พระเจาปเสนทโกศลมพระราชด�ารสอยางน ๆ„ (พดเลยน

พระราชด�ารส) จะท�าใหศทรหรอทาสของศทรกลายเปนพระราชาหรอราชมหาอ�ามาตยไปได

หรอไมเมออมพฏฐมาณพตอบวาเปนไมไดจงตรสเปรยบเทยบใหฟงวา

พวกพราหมณสมยนพากนสวดหรอกลาวตามบทแหงมนตเกาแก ซงพวกฤษ

ร นกอน ๆ ไดเคยสวดมาแลว เชน ฤษอฏฐกะ วามกะ วามเทพ เวสสามตต (วศวามตร)

ยมตคค องครส ภารทวาชะ วาเสฏฐะ กสสปะ ภค ตวอมพฏฐมาณพพรอมดวยอาจารยก

เรยนมนตเหลานน เพยงเทานนจะท�าใหอมพฏฐมาณพเปนฤษหรอผ ปฏบตเพอเปนฤษ

ไดหรอไมอมพฏฐมาณพตอบวาเปนไมได

แลวตรสถามวาพวกฤษรนกอนๆเพยบพรอมไปดวยกามคณ๕บรโภคอาหารดๆ

มสตรผ ประดบดวยผาและสายรดเอวคอยบ�าเรอ ขรถเทยมดวยมา ใชปฏกยาว ๆ แทง

สตวพาหนะเทยวไปในทตางๆมบรษผกสอดดาบยาวคอยอารกขาในนครซงมเครองอปกรณ

พรอมสรรพมคอนขดไว มซเหลกอนยกขนไว (ทประต) เหมอนอยางตวทานพรอมดวย

อาจารยในสมยนหรอไม อมพฏฐมาณพตอบวา ฤษร นกอน ๆ ไมท�าอยางน จงตรสสรป

ใหเหนวาอมพฏฐมาณพพรอมทงอาจารยมไดเปนฤษหรอผปฏบตเพอเปนฤษ

๑ แสดงวาความจรงพระเจาปเสนทโกศลกทรงปฏบตตอพราหมณไมใชในฐานะสงศกดกวาพระองคอยางไรเลย แมเชนนนพราหมณนนกยงยกยองตวเองวาสงกวากษตรย


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคโสณทณฑสตร 421

อมพฏฐมาณพไดสงเกตพระพทธลกษณะ แตยงมอยบางขอทเหนไมได เชน พระคยหฐานตงอยในฝก และพระชวหา (ใหญยาว)พอจะปดพระพกตรและชองพระนาสก พระโสตไดพระผมพระภาคจงทรงแสดงอทธาภสงขาร (แสดงฤทธ) และทรงกระท�าใหเหนได

อมพฏฐมาณพกลบไปเลาใหโปกขรสาตพราหมณฟงทกประการ โปกขรสาตพราหมณโกรธทอมพฏฐมาณพไปรกรานพระผมพระภาค จงใชเทาเตะ และใครจะไปเฝา แตพวก พราหมณคานวาค�าแลวควรไปในวนรงขน

แตโปกขรสาตพราหมณคงไปจนได โดยใหจดคบเพลง เมอไปเฝากราบทลถามเรอง ทโตตอบกบอมพฏฐมาณพแลว จงกราบทลขอโทษแทนอมพฏฐมาณพซงพระผมพระภาค กมพระพทธด�ารสวาอมพฏฐมาณพจงเปนสขเถด

โปกขรสาตพราหมณพจารณาพระพทธลกษณะและไดเหนครบ ๓๒ (ตองตาม ลกษณะมนตของตน) แต๒ ขอเหนไมได พระผมพระภาคตองทรงแสดงฤทธและท�าใหเหน แลวจงอาราธนาพระผมพระภาคพรอมดวยภกษสงฆไปฉนในวนรงขน และเชาวนร งขน เมอถวายภตตาหารเสรจแลว ไดสดบพระธรรมเทศนาเรองอนบพพกถา๑ และอรยสจจ ๔ ไดดวงตาเหนธรรม จงประกาศตนพรอมทงบตร ภรยา บรษทและอ�ามาตย เปนอบาสกถง พระรตนตรยเปนสรณะตลอดชวต

๔. โสณทณฑสตร (สตรวาดวยพราหมณชอโสณทณฑะ)

พระผ มพระภาคเสดจจารกไปในแควนองคะ พรอมดวยภกษสงฆหม ใหญ เสดจแวะพกณกรงจมปาประทบทรมฝงสระน�าชอคคครา

ครงนนพราหมณชอโสณทณฑะไดรบพระราชทานจากพระเจาพมพสารใหครอง กรงจมปาพราหมณคฤหบดชาวกรงจมปาไดทราบวาพระผมพระภาคประทบณ รมสระน�า ชอคคครา และพระองคเปนผมกตตศพทขจรขจายไปวา เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา และอนๆอกจงชวนกนเดนทางไปเพอจะเฝาเปนกลมๆ

โสณฑณฑพราหมณซงเขานอนกลางวนชนบนปราสาท มองเหนพราหมณคฤหบด ชาวกรงจมปาเดนทางไปเปนกลมๆ เชนนน จงเรยกมหาอ�ามาตย สนองโอฐ (ขตตะ)๒มาถามทราบความแลวจงสงใหคนเหลานนคอยเพอตนจะไดรวมเดนทางไปดวย

๑ การสอนเรองทานศลสวรรคโทษของกามและอานสงสในการออกบวช

๒ ฝรงแปลวาคนเฝาประตแตอรรถกถาอธบายวาเปนมหาอ�ามาตยผสามารถในการตอบค�าถาม



พวกพราหมณชาวตางแดนประมาณ๕๐๐คนทมาพกในกรงจมปาดวยกรณยกจ บางอยาง ทราบวาโสณทณฑพราหมณจะไปเฝาพระผมพระภาค กเขาไปหามไว อางความ ยงใหญของโสณทณฑพราหมณโดยชาตโดยทรพย โดยความรในไตรเพท โดยความเปนผม รปงาม โดยศล โดยมวาจาไพเราะ โดยเปนอาจารยของคนมาก โดยมมาณพเปนอนมาก มาจากตางทศ ตางชนบท เพอเรยนมนต โดยเปนผแกกวาพระสมณโคดม โดยเปนผไดรบ ความเคารพนบถอจากพระเจาพมพสารและโปกขรสาตพราหมณ โดยเปนผครองกรงจมปา จงไมควรไปหาพระสมณโคดมควรทพระสมณโคดมจะมาหามากกวา

โสณทณฑพราหมณตอบอางความยงใหญของพระผมพระภาคโดยพระชาต โดย ละทรพยสมบตออกผนวช โดยมพระรปงดงาม โดยมศล มถอยค�าไพเราะ โดยเปนอาจารย ของคนมาก โดยเปนผสนกามราคะ โดยเปนกมมวาท กรยวาท (กลาววา ท�าดไดด ท�าชว ไดชว) โดยออกบวชจากสกลกษตรยอนสง ไมเจอปน (สกลอน) โดยออกบวชจากสกลมงคง มทรพยมากมคนจากรฐอน จากชนบทอนมากราบทลถามปญหา มเทพดาอเนกนบหลายพน พากนถงพระสมณโคดมเปนสรณะ มกตตศพทขจรขจายไปวา เปนพระอรหนตสมมา สมพทธเจาเปนตนโดยประกอบดวยมหาปรสลกษณะ๓๒ประการโดยทรงตอนรบปราศรย ใหบนเทงมบรษท๔ เคารพนบถอมเทวาและมนษยทงหลายเลอมใสยงประทบในคามนคม ใด ๆ อมนษยกไมเบยดเบยนในทนน โดยมผกลาววา ทรงเปนคณาจารยเลศกวาเจาลทธ เปนอนมาก มพระยศเฟองฟงไปเพราะความร ความประพฤต (วชชา จรณะ) ไมเหมอน สมณพราหมณเหลานนพระเจาพมพสารพรอมทงโอรสมเหส บรษทและอ�ามาตย พระเจา ปเสนทโกศลพรอมทงโอรสฯ ล ฯ โปกขรสาตพราหมณพรอมทงบตรภรยา ฯ ล ฯ กถง พระสมณโคดมเปนสรณะ เมอเสดจมา จงชอวาเปนแขกทเราจะพงถวายความเคารพสกการะเพราะเหตน จงไมควรทจะใหพระองคเสดจมาหาเรา ควรทเราจะไปเฝาพระองค เมอ โสณทณฑพราหมณกลาวพรรณนาพระพทธคณอยางน พราหมณทคดคานกกลาววา ถา พระสมณโคดมเปนเชนททานกลาวนแมอยไกลรอยโยชนกควรจะสะพายเสบยงเดนทางไปเฝา

ขณะทไปเฝานน โสณทณฑพราหมณเกดความปรวตกวา ตนจะถามปญหาไมไดดบางจะตอบปญหาไมไดดบางครนจะไปพอใกลแลวกลบเสยกจะถกหาวาเปนคนโงจงกลวไมกลาเขาใกลบาง ความผดพลาดแตละขอนจะท�าใหบรษทจบผด เปนเหตใหเสอมยศ เสอมทรพย

แต พระผ มพระภาคทรงร วาระจตของพราหมณ จงทรงเลอกถามปญหาท โสณทณฑพราหมณเชยวชาญโดยเฉพาะ คอปญหาไตรเพท ซงท�าใหโสณทณฑพราหมณ ดใจมากคอตรสถามวาผประกอบดวยคณสมบตกอยางจงบญญตวาเปนพราหมณไดและ ควรเรยกตวเองไดวาเปนพราหมณ


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคโสณทณฑสตร 423

โสณทณฑพราหมณตอบวา๑. มชาตดคอเกดจากมารดาบดาเปนพราหมณสบสายมา๗ชวบรรพบรษ๒. ทองจ�ามนตในพระเวทได๓. มรปงาม๔. มศล๕. เปนผฉลาดมปญญาตรสถามวา ใน ๕ อยางน ถาลดลงเสย ๑ เหลอ ๔พอจะก�าหนดคณสมบตของ

ผควรเปนพราหมณไดหรอไมโสณทณฑพราหมณตอบวาตดขอมผวพรรณดออกตรสถามวา ถาลดลงเสยอก ๑ เหลอ ๓ จะลดอะไร โสณทณฑพราหมณลดขอ

ทองจ�ามนตตรสถามวา ถาลดลงเสยอก ๑ เหลอ๒ จะลดอะไร โสณทณฑพราหมณลดขอท

เกยวกบชาตคอก�าเนดจากมารดาบดาเปณพราหมณพอลดขอน พวกพราหมณทมาดวย กชวยกนขอรองวา อยากลาวอยางนน เพราะ

เปนการกลาวกระทบผวพรรณกระทบมนตกระทบชาตจะเสยทแกพระสมณโคดมโสณทณฑพราหมณกโตตอบวา หลานของตนคอองคกะมาณพทนงอยในทประชมน

มผวพรรณด ทองจ�ามนตไดด เกดดจากมารดาบดาทงสองฝาย ซงเปนพราหมณสบตอมา ๗ชวบรรพบรษ แตกฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกามพดเทจ ดมน�าเมา ผวพรรณ มนต ชาต จะท�าอะไรได เมอใดพราหมณเปนผมศลมปญญา รวม๒คณสมบตน จงควร บญญตวาเปนพราหมณและควรเรยกตวเองวาเปนพราหมณ

พระผมพระภาคตรสถามวา ถาลดเสย ๑ เหลอ ๑ พอจะก�าหนดคณสมบตของ ผควรเปนพราหมณไดหรอไม โสณทณฑพราหมณกราบทลวา ลดไมได เพราะศลช�าระปญญาปญญาช�าระศล ในทใดมศลในทนนมปญญา ในทใดมปญญาในทนนมศล ศลกบปญญา กลาวไดวาเปนยอดในโลก เปรยบเหมอนใชมอลางมอใชเทาลางเทา ศลกบปญญากช�าระกน และกนฉนนน

พระผมพระภาคตรสรบรองภาษตของโสณทณฑพราหมณวาถกตอง และตรสถาม ตอไปวาศลเปนอยางไรปญญาเปนอยางไร โสณทณฑพราหมณจงกราบทลใหพระผมพระภาคตรสอธบาย

พระผมพระภาคจงตรสถงการทบคคลเลอมใสในพระองค ออกบวชประพฤต พรหมจรรย ตงอยในศล๓ ชน (ดงในสามญญผลสตร) บ�าเพญสมาธจนไดบรรลฌานท ๑



ท๒ท๓ท๔และไดวชชา๘มวปสสนาญาณเปนตนมอาสวกขยญาณเปนทสด(ดงไดกลาว

ไวแลวในสามญญผลสตร) เปนอนตรสอธบายถงศลและอธบายถงปญญา (รวบยอดทปญญา

อนท�าใหสนอาสวะคอกเลสทหมกดองในสนดาน)

เมอพระผ มพระภาคแสดงธรรมจบ โสณทณฑพราหมณกราบทลสรรเสรญ

พระธรรมเทศนา แสดงตนเปนอบาสกถงพระรตนตรยเปนสรณะตลอดชวต แลวอาราธนา

พระผมพระภาคพรอมดวยภกษสงฆฉนในวนรงขน

ครนรงขนถวายภตตาหารเสรจแลว จงกราบทลวา ถาตนอยในบรษท ลกขนจาก

อาสนะกราบถวายบงคมกตาม ถาไปในยาน ลงจากยานกราบถวายบงคมกตาม พวกบรษท

กจะจบผดได เปนเหตใหเสอมยศ เมอยศเสอมกจะท�าใหเสอมทรพย เพราะไดทรพยมา

เพราะยศถาตนไปในบรษทประคองอญชล ขอใหทรงถอวาตนลกขนจากอาสนะ ถาไปในยาน

ยกปฏกขน ขอใหทรงถอวาตนลงจากยาน ถาเบยงรม๑ ขอใหทรงถอวาตนกราบถวายบงคม

ดวยเศยรเกลา

(หมายเหต:พระสตรนแสดงวาโสณทณฑพราหมณยอมตดความส�าคญเรองผวพรรณ

เรองมนตเรองชาตก�าเนดของพราหมณทงใหเหลอแตศลกบปญญากท�าใหคนเปนพราหมณได

อนเขากบหลกธรรมทางพระพทธศาสนาพระผมพระภาคจงประทานสาธการรบรองภาษตของ

พราหมณนน ศาสตราจารย รดส เดวดส เหนวา แมทางพระพทธศาสนาจะเสนอหลกการ

แบบน กท�าการเลกลมความคดเหนของพราหมณไมส�าเรจพราหมณยงคงถอชาตเปนส�าคญ

ตลอดมา แตผเขยนเหนวาพระพทธเจามไดทรงแทรกแซงความเชอถอของพราหมณ ใครจะ

ถอกถอไป แตหลกธรรมมอยอยางน กทรงแสดงใหฟง ผลทปรากฏกมอยคอพราหมณท

เขามานบถอพระพทธศาสนามาใชนอยพากนถอตามหลกธรรมพระพทธศาสนา เขาท�านองวา

เมอเราไมสามารถจะเกยวหญามามงทงทงทงได อยางนอยเอามามงหลงคาเฉพาะของเราเอง

กยงดกวาตากแดดตากฝนไปตามคนอน ยงในสมยน รฐธรรมนญอนเดยไมยอมรบรอง

สทธพเศษของชาตชนวรรณะ ผน�าอนเดยพากนสดดหลกธรรมเรองนของพระพทธเจา กยง

เหนกนขนวาหลกธรรมนประเสรฐอยางไร)

๑ ตรงนฉบบแปลภาษาองกฤษของศาสตราจารย รดส เดวดส ผดไปอกอยางหนงวา ถานอมปฏกลง ใหถอวาลง

จากยานถาโบกมอใหถอวากมลงถวายบงคมโปรดดฉบบองกฤษหนา๑๕๘และ๑๕๙


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคกฏทนตสตร 425

๕. กฏทนตสตร (สตรวาดวยพราหมณฟนเขยน)

พระผมพระภาคเสดจจารกไปในแควนมคธ พรอมดวยภกษสงฆหมใหญ เสดจ แวะพกณบานพราหมณชอขานมตตะประทบณอมพลฏฐกา(สวนมะมวงหนม)

สมยนน กฏทนตพราหมณ๑ ครอบครองหมบานพราหมณชอขานมตตะซงพระเจา พมพสารพระราชทานให อนง กฏทนตพราหมณเตรยมประกอบยญญพธ เอาโคผ ๗๐๐ ลกโคผ๗๐๐ลกโคเมย๗๐๐แพะ๗๐๐แกะ๗๐๐๒ผกตดไวกบเสาเพอเตรยมบชายญ

พราหมณคฤหบดชาวขานมตตะไดทราบเรองวา พระผมพระภาคเสดจมา และเปน ผมกตตศพทขจรขจายไปวา เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา เปนตน กเดนไปเปนหม ๆ เพอเฝา กฏทนตพราหมณเหนเขา (เชนเดยวกบเรองโสณทณฑพราหมณ) ถามทราบเรอง กสงใหรอตนจะรวมไปเฝาดวย แตถกพราหมณทเดนทางมา (เพอรบของถวาย) ในมหายญ คดคาน และกฏทนตพราหมณโตตอบ (เชนเดยวกบเรองโสณทณฑพราหมณ) ในทสดจง รวมกนไปเฝาทงหมด

กฏทนตพราหมณจงกราบทลถามใหทรงอธบายถงยญญสมปทา (ความถงพรอมคอสมบรณแหงยญ๓ประการอนมสวนประกอบ(บรขาร)๑๖อยาง)

พระผมพระภาคตรสเลาถงพระเจามหาวชตะในอดตกาลผ สมบรณดวยทรพย ไดชยชนะปฐพมณฑลอนยงใหญ ใครจะบชามหายญ เพอประโยชนและความสข จงตรส เรยกพราหมณปโรหตมาใหชวยสอนวธบชามหายญนน

พราหมณปโรหตแนะใหปราบโจรผรายกอน แตไมใชดวยวธฆาหรอจองจ�า เพราะ พวกทเหลอจากถกฆากจะเบยดเบยนชนบทในภายหลง (ตวตายตวแทน) โดยทแทควร ถอนรากโจรผราย (ดวยวธจดการทางเศรษฐกจใหด) คอแจกพชแกกสกรในชนบททอตสาหะประกอบอาชพ ใหทนแกพอคาทอตสาหะในการคา ใหอาหารและคาจางแกขาราชการ (ใหทกคนมอาชพมรายได) พระราชทรพยกจะเพมพน ชนบทกจะไมมเสยนหนาม มนษย ทงหลายกจะรนเรงอมบตรใหฟอนอยทอกไมตองปดประตเรอน

เมอพระเจามหาวชตะทรงท�าตามค�าแนะน�านนกไดผลด จงตรสเรยกพราหมณปโรหต มา ขอใหสอนเรองการบชามหายญพราหมณปโรหตจงแนะใหขออนญาตบชามหายญ โดย

๑ กฏทนตแปลวาฟนเขยน-ม.พ.ป.

๒ ค�าแปลตวเลขของฝรงผดเปนอยางละ๑๐๐ทกประเภททงๆทพระไตรปฎกฉบบอกษรโรมนกวา๗๐๐



แจงใหกษตรยผ นอยกวาทอย ในนคมชนบท อ�ามาตย ขาราชบรพารทอยในนคมชนบท

พราหมณมหาศาลทอยในนคมชนบท คฤหบดทอยในนคมชนบทไดทราบเรอง และอนญาต

ใหบชามหายญ เมอทรงปฏบตตามนนกไดรบอนญาตจากบคคลทงสประเภทเหลานน

นนบเปนฝายอนมต๔ซงเปนเครองประกอบของยญนน

องคพระเจามหาวชตะเอง ประกอบดวยคณสมบต ๘ ประการ คอ (๑) มชาตด

(๒)มรปงาม (๓)มทรพยมาก (๔)มก�าลงรบ (๕)มศรทธาบรจาคทาน (๖) สดบตรบฟงมาก

(มการศกษาด) (๗) รความหมายของภาษตนน ๆ (อธบายความหมายได) (๘) เปนผฉลาด

มปญญาคณสมบต๘ประการนเปนเครองประกอบของยญนน

คณสมบตของพราหมณปโรหตอก๔คอ (๑)มชาตด (๒)ทองจ�ามนตได (๓)มศล

(๔) เปนผฉลาดมปญญาคณสมบต๔ประการนเปนเครองประกอบของยญนน (รวมเปน๑๖

คอฝายอนมต๔คณสมบตของพระราชา๘คณสมบตของปโรหต๔)

ตอไปพราหมณปโรหตจงแสดงถงยญ๓ประการคอตองไมมความเดอดรอนใจวา

โภคทรพยเปนอนมาก(๑)จกหมดไป(๒)ก�าลงหมดไป(๓)หมดไปแลว

แลวพราหมณปโรหตไดแสดงถงการบรรเทาความเดอดรอนใจของผบชายญทจะพงม

ในฝายผรบทาน๑๐ประการคอผฆาสตว ผลกทรพย ผประพฤตผดในกามผพดปดผพด

สอเสยด ผพดค�าหยาบ ผพดเพอเจอ ผละโมบอยากไดของคนอน ผพยาบาทปองรายผอน

ผเหนผดท�านองคลองธรรม อาจมาสยญญพธ โดยตงใจวายญนอทศผทปฏบตด ตรงกนขาม

กบฝายชว๑๐ประการ

เมอมเครองประกอบยญ๑๖ประการดงนกจะไมมผใดกลาวตเตยนไดโดยธรรม

ครนแลวไดแสดงวธบชายญตอไปวา ในยญนน ไมมการฆาโค แพะ แกะ ไก สกร

และสตวตาง ๆ กไมตองถงความพนาศ ไมมการตดตนไม เพอสรางปราสาท (ตอนรบผมา

ดพธ) ไมตองเกยวหญาคามาเพอแวดวงประดบโรงพธ หรอเพอปลาดกบพน พวกทาส

กรรมกรกไมตองถกขเขญลงโทษ มหนานองดวยน�าตาท�าการงาน ใครปรารถนาจะท�ากท�า

ไมปรารถนากไมตองท�าเพราะยญนนส�าเรจดวยเนยใสน�ามนเนยขนนมสมน�าผงน�าออย

ผทเดนทางมาในการน น�าเครองบรรณาการมาถวายพระเจามหาวชตะกไมทรงรบ

กลบตรสใหน�าของพระองคเพมใหกลบไป แตบคคลเหลานนไมน�ากลบ กลบสละตาม

(คอแจกทานตามพระเจามหาวชตะ) ตางตงยญศาลาขน ๔ ทศ (กษตรยทศบรพา อ�ามาตย

ทศทกษณพราหมณมหาศาลทศประจมคฤหบดทศอดร)แจกทานรวมในการน


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคมหาลสตร 427

กฏทนตพราหมณกราบทลถามวา ยงมยญอนทมการรเรมนอยกวา แตมผลมากกวายญ๓ บรขาร ๑๖ ทกลาวแลวหรอไม เมอพระผมพระภาคตรสตอบวา ม กถามตอไปอก ถงยญทมการรเรมนอยกวา แตมผลมากกวา เปนการถามตอบหลายวาระ สงทมการรเรม นอยกวาแตมผลมากกวากนโดยล�าดบซงผมพระภาคตรสตอบมดงน

๑. การใหทานเปนนตยอทศผมศล๒. การสรางวหาร(ทอย)อทศสงฆทมาจาก๔ทศ๓. การถงพระพทธพระธรรมพระสงฆเปนสรณะ๔. การสมาทานศล๕คอเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกามพดปด

และดมสราเมรย๕. การออกบวชประพฤตพรหมจรรย ตงอยในศล๓ประเภทบ�าเพญสมาธจนได

ฌาน๔บ�าเพญปญญาจนไดวชชา๘(ดงกลาวไวแลวในสามญญผลสตร)กฏทนตพราหมณมความเลอมใสในพระธรรมเทศนา ประกาศตนเปนอบาสกถง

พระรตนตรยเปนสรณะตลอดชวตปลอยสตวอยางละ๗๐๐หลายประเภทนนใหเปนอสระ และเมอไดฟงธรรมเทศนาตอไป (อนบพพกถาและอรยสจจ ๔) กไดดวงตาเหนธรรม (เปนพระโสดาบน)

(พระสตรนท�าใหเหนวา เพยงการถงพระรตนตรยเปนสรณะหรอการรกษาศล ๕ กยง มผลมากกวาการบ�าเพญมหายญใหญโตจงนาจะเปนเครองเตอนใจผคดท�าบญซงมกจะบนวาไมมทนจะท�าบญ ใหทราบวาบญนนไมจ�าเปนตองลงทนเอาทรพยแลกเสมอไป เพยงการรกษาศล๕กเปนบญอนสงกวานน)

๖. มหาลสตร (สตรวาดวยการโตตอบกบเจาลจฉวชอมหาล)

พระผมพระภาคประทบณศาลาเรอนยอดปามหาวน กรงไพศาล พวกพราหมณ ทเปนทตชาวโกศลและชาวมคธมากหลาย๑ มธระไปพกอยในกรงไพศาล ไดทราบขาวจงจะ พากนไปเฝาเจาลจฉวชอโอฏฐทธะ(ปากแหวง)๒พรอมดวยบรษทกไปเฝาดวย

๑ แสดงวากรงไพศาลนครหลวงของแควนในขณะนนเปนศนยกลางการทตทฝายมคธและโกศลตดตอดวย

๒ การตงชอคนตามลกษณะรางกายดจะนยมกนมาก เชน กฏทนตะ (ฟนเขยน) ลกณฏกภททยะ (ภททยะคอม)

กาฬทาย(อทายด�า)



สมยนน พระนาคตะ เปนพทธอปฐาก ไมยอมใหเขาเฝา อางวาพระผมพระภาค

ก�าลงทรงหลกเรน (ท�าความสงบ) อย สามเณรสหะจงเจรจากบพระนาคตะใหบคคลเหลานน

เขาเฝาพระนาคตะเกยงใหสามเณรสหะไปกราบทลเอง

เมอสามเณรสหะไปกราบทล จงตรสสงใหปอาสนะทรมเงาดานหลงวหาร เสดจไป

ตอนรบบคคลเหลานน

เมอตรสปราศรยกบบคคลทกเหลาทเขาเฝาแลว โอฏฐทธะ ลจฉว กกราบทลถาม

เรองตาทพย หทพย วามหรอไม ตรสตอบวาม แลวทรงแสดงเหตผลวาสดแตก�าลงสมาธท

เจรญใหมาก เพอใหมตาทพยหรอหทพย และตรสวาภกษทงหลายมไดประพฤตพราหมจรรย

ในส�านกของพระองคเพอเจรญสมาธ (ทเปนเหตใหไดตาทพยหทพยเหลานน) เพราะยงมธรรม

ทสงกวานนทควรท�าใหแจงคอ

๑. การท�าสญโญชน(กเลสทผกมด)ใหสนไป๓ประการอนท�าใหเปนพระโสดาบน

๒. ท�าสญโญชน๓ประการนนใหสนท�าระคะ โทสะ โมหะใหนอยลง อนท�าใหเปน

สกทาคาม

๓. ท�าสญโญชนเบองต�า๕ประการใหสนอนท�าใหเปนพระอนาคาม

๔. ท�าอาสวะใหสน ท�าใหแจงความหลดพนเพราะสมาธ (เจโตวมต) และความ

หลดพนเพราะปญญา(ปญญาวมต๑)

เมอโอฏฐทธะ ลจฉว กราบทลถามถงขอปฏบตทท�าใหแจง (บรรล) ธรรมเหลานน

กตรสแสดงมรรคมองค๘ มสมมาทฏฐ (ความเหนชอบ) เปนตน มสมมาสมาธ (ความตงใจ

มนชอบ)เปนทสด

ครนแลวตรสเลาเรองมณฑยปรพพาชก กบชาลยปรพพาชกไปทลถามพระองค

เรองชวะ กบ สรระ มขอความอยางเดยวกบขอความในชาลยสตรซงจะกลาวตอจากสตรน

เมอจบพระธรรมเทศนาโอฏฐทธะลจฉวกชนชมภาษตของพระผมพระภาค

(หมายเหต : โอฏฐทธะลจฉว มชอเดมวา มหาล เวลาพระผมพระภาคโตตอบดวย

กทรงใชชอมหาล)

๑ ในทนเปนอนพระผมพระภาคทรงชใหเหนวาสงทสงกวาหทพยตาทพยคอการท�ากเลสใหหมดเปนขนๆไดเปน พระอรยบคคล ตงแตอยางต�าถงสงสด คอเปนพระอรหนต อนแสดงวาฤทธ เดชมใชจดประสงคทาง พระพทธศาสนา


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคมหาสหนาทสตร 429

๗. ชาลยสตร

(สตรวาดวยขอความทตรสโตตอบชาลยปรพพาชก)

พระผมพระภาคประทบณ โฆษตาราม กรงโกสมพ นกบวช๒ คน คอ มณฑย

ปรพพาชกกบชาลยะ ผเปนศษยของอาจารยผใชบาตรไม (ชาลยะ ทารปตตกะ) ไดมาเฝา

พระผมพระภาคเจา กราบทลถามปญหาวา ชวะ (สภาพทเปนอย หรอกลาวอกอยางหนงกคอ

สภาพทครองสรระ ในบางลทธเรยกจตบาง อตตาบาง) กบสรระ (รางกาย) เปนอนเดยวกน

หรอเปนคนละอน

พระผมพระภาคตรสตอบบรรยายคณลกษณะของผออกบวชตงอยในศลบ�าเพญ

สมาธจนไดฌาน ตงแตท ๑ ถง ๔ และไดวชชา ๘ (ตามทกลาวไวแลวในสามญญผลสตร)

แลวตรสวา ภกษผรเหนอยางนไมควรกลาววา ชวะ กบสรระ เปนอนเดยวกนหรอกลาววา

ชวะ กบสรระ เปนคนละอน พระองคเองทรงรทรงเหนอยางน จงไมตรสวา ชวะ กบสรระ

เปนอนเดยวกนหรอตางกน

(มค�าอธบายวา การยนยนวา ชวะ กบสรระ เปนอนเดยวกนยอมตกไปในสวนสด

ขางสสสตทฏฐ ความเหนวา สงทงปวงเทยง การยนยนวา ชวะ กบสรระ เปนคนละอน

ยอมตกไปในฝายทวาชวะเทยงสรระไมเทยงทงสองขอนรวมอยในทฏฐ๖๒)

เมอจบพระธรรมเทศนานกบวช๒คนชนชมภาษตของพระผมพระภาค

๘. มหาสหนาทสตร

(สตรวาดวยการบรรลอสหนาท)

พระผมพระภาคประทบณปาทใหอภยแกเนอ ชอกณณกถละ ใกลเมองอชญญา

นกบวชชเปลอย ชอกสสปไดเขาไปเฝา กราบทลถามวา ไดยนเขาพดกนวา พระสมณโคดม

ทรงตการบ�าเพญตบะทกชนดทรงกลาวโทษผบ�าเพญตบะมชวตอยอยางปอนๆใชหรอไม

พระผมพระะภาคตรสตอบปฏเสธ และทรงชแจงตามททรงเหนดวยทพยจกษวา

ผบ�าเพญตบะมชวตอยอยางปอน ๆ บาง อยอยางมทกขนอยบาง บางพวกตายไปแลวเกด

ในนรกกม บางพวกตายไปแลวเขาถงสคตโลกสวรรคกม เมอทรงรเหนตามเปนจรงอยางน

จะตรสตการบ�าเพญตบะทกชนดและกลาวโทษผบ�าเพญตบะทมชวตอยอยางปอนๆท�าไมกน

แลวตรสวา สมณพราหมณบางคนทเปนบณฑตละเอยดออนแตกฉานดวยปญญา

ยอมกลาวตรงกนกบพระองคในบางฐานะไมตรงกนในบางฐานะ



๑. บางขอทสมณพราหมณเหลานนกลาววาด เรากลาววาด บางขอทสมณพราหมณ เหลานนกลาววาไมดเรากลาววาไมดกม

๒. บางขอทสมณะพราหมณเหลานนกลาววาดเรากลาววาไมดบางขอทสมณพราหมณ เหลานนกลาววาไมดเรากลาววาดกม

๓. บางขอทเรากลาววาดพวกอนกลาววาดบางขอทเรากลาววาไมดพวกอนกลาววา ไมดกม

๔. บางขอเรากลาววาดพวกอนกลาววาไมดบางขอเรากลาววาไมดพวกอนกลาววา ดกม

เราเคยเขาไปหาสมณพราหมณเหลานนแลวกลาววา ในฐานะทกลาวไมตรงกน จงยกไวแตในขอใดทกลาวตรงกนขอใหวญญชนสอบสวนเปรยบเทยบระหวางศาสดากบศาสดาสงฆกบสงฆดเถดวา ธรรมเหลาใดทเปนอกศลมโทษ ไมควรสองเสพ ไมควรแกอรยบคคล เปนธรรมฝายด�าใครเลาละธรรมเหลานไมใหมเหลอมากกวากนพระสมณโคดมหรอคณาจารยเหลาอนมฐานะอยทวญญชนสอบสวนแลวกสรรเสรญเรา(พระผมพระภาค)ในขอนนโดยมากแมในธรรมทเปนกศลทวาใครจะประพฤตปฏบตมากกวากนกเปนเชนนนแมระหวางสาวกกบสาวกในสวนทเกยวกบละอกศลประพฤตกศลกเปนเชนนนคอวญญชนยอมสรรเสรญสาวกของเราโดยมาก๑แลวทรงแสดงมรรคมองค๘วาเปนขอประพฤตปฏบตทจะท�าใหรเองเหนเอง

ชเปลอยชอกสสปกราบทลถงขอวตรปฏบตตาง ๆ ของสมณพราหมณเหลานน ทจดเปนความเปนสมณะความเปนผประเสรฐ๒เชนการเปลอยกายยนถายอจจาระปสสาวะ และกนอาหารเลยมอทเลอะอาหาร(แทนการลาง)เปนตน

พระผมพระภาคตรสตอบวา ผประพฤตเชนนน ถาไมเจรญ ไมท�าใหแจงซงความ สมบรณดวยศล ความสมบรณดวยสมาธ และความสมบรณดวยปญญา กชอวาไกลจาก ความเปนสมณะ ไกลจากความเปนผประเสรฐตอเมอเจรญเมตตาจต อนไมมเวร ไมมความพยาบาทและท�าใหแจงเจโตวมต (ความหลดพนเพราะสมาธ)และปญญาวมต (ความหลดพนเพราะปญญา)อนปราศจากอาสวะไดในปจจบนนบเปนสมณะเปนพราหมณได

๑ เปนพระด�ารสทแนใจในความประพฤตปฏบตทวา ถาสอบสวนกนจรง ๆ วาจะปฏบตตามทพดหรอไม พระองค

ทรงทาใหสอบสวนทเดยว๒ อรรถกถาแกวาจดเปนกรรมคอการกระท�าของสมณะของพราหมณ


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคโปฏฐปาทสตร 431

ชเปลอยชอกสสปกลาวตอไปวา การประพฤตตบะ (แบบเปลอยกาย เปนตน) นน เปนความเปนสมณะความเปนผประเสรฐทท�าไดยากพระผมพระภาคตรสตอบวา เปนปกต หรอธรรมดาในโลกทท�าไดยาก สวนการท�าแบบนน คฤหบด บตรแหงคฤหบด หรอแม นางกมภทาส (นางทาสทแบกหมอน�า) กท�าได สวนการเจรญเมตตาจต อนไมมเวร ไมม พยาบาท และท�าใหแจงเจโตวมต ปญญาวมต อนปราศจากอาสวะไดในปจจบน เปน ความเปนสมณะและความเปนผประเสรฐทท�าไดยากกวา

ชเปลอยชอกสสปกลาวตอไปวาสมณะและพราหมณเปนผทรไดยาก๑พระผมพระภาคตรสตอบวา เปนปกตหรอธรรมดาในโลก ทสมณะและพราหมณเปนผร ไดยาก แตการ เจรญเมตตาจตแบบทกลาวและท�าใหแจงเจโตวมต ปญญาวมต อนปราศจากอาสวะ รไดยาก ยงกวาบ�าเพญตบะแบบเปลอยกายเปนตน

เมอชเปลอยชอกสสปกราบทลถามถงความสมบรณดวยศล สมาธ ปญญา วาเปนอยางไร กตรสอธบายถงศล๓ ชนฌาน๔ และวชชา๘ (อยางทตรสในสามญญผลสตร) วาเปนความถงพรอมดวยศลสมาธปญญาโดยล�าดบ

ครนแลวตรสสรปใหเหนวาพระองคกลาบนลอสหนาทในทามกลางบรษทกลาตอบปญหา และท�าใหผเลอมใสปฏบตตามได (เพราะทรงประพฤตปฏบตไดผลมาเองในเรอง ศลสมาธปญญาขางบนนน)

ชเปลอยชนชมธรรมภาษตของพระผมพระภาค และขอบวช เมอพระผมพระภาค ตรสตอบวา จะตองอบรมกอน ๔ เดอนในฐานะทเคยเปนเดยรถยมากอน กกลบตอบวา แมจะอบรมถง๔ปกจะยอมในทสดเมอบวชแลวไมนานกไดบรรลอรหตตผล๒

๙. โปฏฐปาทสตร (สตรวาดวยการโตตอบกบโปฏฐปาทปรพพาชก)

พระผมพระภาคประทบณ เชตวนาราม ใกลกรงสาวตถ เชาวนหนงพระผมพระภาคเสดจสกรงสาวตถเพอบณฑบาตทรงเหนวา ยงเชานก จงเสดจแวะไปทมลลการาม อนเปน ทอย ของโปฏฐปาทปรพพาชก พร อมด วยบรษทปรพพาชกประมาณ ๓,๐๐๐ คน โปฏฐปาทปรพพาชกไดกลาวตอนรบและนมนตใหนงบนอาสนะตนเองนงเหนออาสนะทต�ากวา

๑ เปนผทเขาใจไดยาก-ม.พ.ป.

๒ พระสตรนเหนไดวา สาระส�าคญอยทประพฤตปฏบตไดจรงอยางพด จงท�าใหพระผมพระภาคทรงกลาบนลอสหนาท

โดยทาใหสอบสวนเปรยบเทยบดวยซ�า



ครนแลวโปฏฐปาทปรพพาชกไดตงค�าถามเกยวกบอภสญญานโรธ การดบความจ�าไดหมายรอนยงใหญ (โปรดดหนา ๑๘๐ หมายเลข๒๐๐ ประกอบดวย) ซงเคยเปนปญหา ถกเถยงกนในหมสมณพราหมณเจาลทธตางๆมาแลวรวม๔ประเดนคอ

๑. สมณพราหมณบางพวกเหนวา สญญา (ความจ�าไดหมายร - ในทนพงสงเกตวา ในสมยนนบญญตเรยกสภาพทครองชวตรางกายตางๆกนเรยกวาอตตาตวตน บาง ชวะ สภาพทเปนอยบาง สตตะ สภาพทมทเปนบาง สญญา ความจ�าได หมายรหรอสภาพทจ�าไดหมายรบาง)ของคนเกดขนบางดบไปบางโดยไมมเหต ปจจยเมอเกดขนคนกมสญญาเมอดบไปคนกไมมสญญา

๒. พวกอนกลาวคดคานวาไมเปนเชนนน สญญานนแหละเปนอตตาตวตนของคน อตตานนเขามาบางออกไปบางเมอเขามาคนกมสญญาเมอออกไปคนกไมมสญญา

๓. พวกอนคดคานวาไมเปนเชนนน ทแทมสมณพราหมณทมฤทธมาก มอานภาพ มากสมณพราหมณเหลานนน�าเขาไดน�าออกไดซงสญญาของคน เมอน�าเขาคน กมสญญาเมอน�าออกคนกไมมสญญา

๔. พวกอนคดคานวาไมเปนเชนนน ทแทมเทพผ มฤทธมาก มอานภาพมาก เทพเหลานนน�าเขาได น�าออกไดซงสญญาของคน เมอน�าเขาคนกมสญญา เมอน�าออกคนกไมมสญญา

โปฏฐปาทปรพพาชกกลาวตอไปวา (ระหวางทฟงเขาโตเถยงกนนน) ขาพระองคระลกถงพระผมพระภาควา เปนผฉลาดในธรรมเหลาน เปนผรปกตของอภสญญานโรธ อภสญญานโรธเปนอยางไร

พระผมพระภาคตรสตอบวา สมณพราหมณทกลาววาสญญาของคนเกดขนดบไป โดยไมมเหตปจจยนน นบวามความผดพลาดแตเบองตน เพราะสญญาของคนเกดขนดบไป โดยมเหตปจจย คอสญญาอนหนงยอมเกดขนเพราะสกขา (การศกษา หรอส�าเหนยก ทาง พระพทธศาสนาแบงออกเปน๓คอสลสกขาการศกษาในศลจตตสกขาการศกษาในสมาธและปญญาสกขาการศกษาในปญญา)สญญาอนหนงยอมดบไปเพราะสกขา

๑. ครนแลวตรสพรรณนาถงการทกลบตรออกบวช ตงอย ในศล (๓ ชนตามท กลาวแลวในสามญญผลสตร)บ�าเพญสมาธจนไดฌานท๑เมอไดฌานท๑แลว กามสญญา (ความจ�าไดหมายรในกามคออารมณทนาใคร) ทเคยมกยอมดบไป สญญาอนละเอยดอนเปนจรงในปต (ความอมใจ) และสขอนเกดแตความสงด ยอมมในสมยนนนคอสญญาอนหนงเกดขนเพราะสกขาสญญาอนหนงยอมดบ เพราะสกขา


ทฆนก

าย


๒. ในฌานท ๒ สญญาอนสขม อนเปนสจจ (อนละเอยดเปนจรง) ในปตและสข

ยอมดบไป สญญาอนสขม อนเปนสจจในปตและสข อนเกดแตสมาธ ยอมมใน

สมยนน

๓. ในฌานท ๓ สญญาอนสขม อนเปนสจจ ในปตและสขอนเกดแตสมาธ ยอม

ดบไป สญญาอนสขม อนเปนสจจในอเบกขา (ความวางเฉย) และสขยอมมใน

สมยนน

๔. ในฌานท ๔ สญญาอนสขม อนเปนสจจในอเบกขา และสข ยอมดบไปสญญา

อนสขมอนเปนสจจในความไมทกขไมสขยอมมในสมยนน

๕. ในอรปฌานท ๑ (อากาสานญจายตนะ) รปสญญา (ความจ�าไดหมายรในรป)

ยอมดบไปสญญาอนสขมอนเปนสจจในอากาสานญจายตนะ(อรปฌานทมอากาศ

ไมมทสนสดเปนอารมณ)ยอมมในสมยนน

๖. ในอรปฌานท ๒ (วญญาณญจายตนะ) สญญาอนสขม อนเปนสจจในอากาสา

นญจายตนะยอมดบไป สญญาอนสขม อนเปนสจจในวญญาณญจายตนะ

(อรปฌานทมวญญาณไมสนสดเปนอารมณ)ยอมมในสมยนน

๗. ในอรปฌานท ๓ (อากญจญญายตนะ) สญญาอนสขม อนเป นสจจ ใน

วญญาณญจายตนะยอมดบไปสญญาอนสขมอนเปนสจจในอากญจญญายตนะ

(อรปฌานทมความคดวาไมมอะไรแมเลกนอยเปนอารมณ)ยอมมในสมยนน

๘. ภกษทมสญญาของตนพนจากสญญานน ๆแลวกถกตองสญญาอนเลศ (ขนไป)

โดยล�าดบเมอตงอยในสญญาอนเลศแลวกคดวาการคดไมดไมคดดกวาเพราะ

เมอคดปรงแตงสญญาอนเลศกจะดบไปสญญาอนหยาบกจะเกดขน เธอจงไม

คดไมปรงแตงเมอไมคดไมปรงแตงสญญานน(หมายถงสญญาอนเลศ)กดบ

ไปสญญาหยาบอนอนกไมเกดขนเธอจงชอวาถกตอง(ไดบรรล)นโรธ(ความดบ)

(หมายเหต : ขอความเปนล�าดบมาแตขอ๑ ถง๘แสดงการทสญญาอนหนงดบไป

สญญาอนหนงเกดขนแทนดขนกวาสญญาเดมเรอยๆ จนในทสด เมอเลกคด เลกปรงแตง

สญญากดบไป เปนอนตอบปญหาของโปฏฐปาทปรพพาชกทอยากรความดบอภสญญาคอ

สญญาใหญ หมายถงสญญาชนสง อยางชดเจน ตามหลกวชาปฏบตทางรปฌาน และ

อรปฌาน)



เมอตรสอธบายอยางนแลวจงตรสถามโปฏฐปาทปรพพาชกวาทานเคยไดยนไดฟง

มากอนหรอไมถงการเขาสมาบต ทง ๆ ทมความรตว ในการดบอภสญญาตามล�าดบชนดน

ซงปรพพาชกตอบวา ไมเคยไดยนไดฟงมากอน เพงมาไดทราบตามทพระผ มพระภาค

ทรงแสดงอยางน

ขอซกถามเพมเตมเรองอนตตา สญญา

โปฏฐปาทปรพพาชกกราบทลถามเพมเตม และพระผมพระภาคตรสตอบเปนขอ ๆ

ดงตอไปน

๑. ทลถามวา ทรงบญญตสญญาอนเลศ อนเดยวหรอมากตรสตอบวา บญญตทง

อนเดยวทงมากตาม(ความจรง)ทจะถกตอง(บรรล)นโรธได

๒. ทลถามวา สญญา (ความจ�าไดหมายร) เกดกอนญาณ (ความร) เกดทหลง

หรอวาญาณเกดกอนสญญาเกดทหลง หรอวาสญญากบญาณเกดพรอมกน

ตรสตอบวาสญญาเกดกอนญาณเกดทหลง

๓. ทลถามวา สญญาเปนอตตา (ตวตน) ของคน หรอวาสญญากบอตตาเปน

คนละอน(ไมใชอนเดยวกน)ตรสซกวาอตตาตามททานเขาใจเปนอยางไรทลตอบ

วาอตตาตามทตนเขาใจคอมรปประกอบดวยธาต๔กนอาหารเปนค�าๆตรสวา

อตตาของทานเปนอตตาอยางหยาบถาเปนเชนนนสญญากเปนอยางหนงอตตา

กเปนอกอยางหนง เพราะอตตายงตงอยนนแหละสญญาอนหนงเกดขน อกอน

หนงดบไป (ในขอนปรพพาชกชอตตาไปทรางกาย จงตรสตอบตามทเขาชวา ถา

เปนอยางนนสญญากบอตตากคนละอน)

๔. ทลตอไปวา ตนเขาใจวาสญญาส�าเรจขนจากใจ มอวยวะนอยใหญทงปวง ม

อนทรย๑ อนไมบกพรองตรสตอบวาถาอยางนนสญญากเปนอยางอนอตตาก

เปนอยางอน เพราะอตตาทส�าเรจดวยใจยงตงอย นนแหละ สญญาอนหนง

เกดขน อกอนหนงกดบไป (ในขอนปรพพาชกพดอธบายเพมเตม ลกษณะ

ของอตตาตามความเขาใจของตนวาอตตาเกดจากใจ)

๑ อนทรยในทนคอตาหจมกลนกายใจแตละอยางเปนใหญในหนาทของตน


ทฆนก

าย


๕. ทลตอไปวา ตนเขาใจวาอตตาไมมรป เปนของเกดแตสญญา ตรสตอบวา ถา

อยางนนสญญากเปนอยางอนอตตากเปนอยางอน เพราะอตตาไมมรป เปนของ

เกดแตสญญายงตงอยนนแหละสญญาอนหนงเกดขนอกอนหนงกดบไป

๖. ทลถามวาตน(ผถาม)อาจหรอไมทจะรวาสญญาเปนอตตาของคนหรอสญญา

เปนอยางอน อตตาเปนอยางอน ตรสตอบวา โปฏฐปาทปรพพาชกมความเหน

อยางอนมความชอบใจอยางอน(คนละศาสนา)จงยากทจะรไดทลถามตอไปตาม

แนวทฏฐ๑๐ทเกยวดวยสวนสดวาถาอยางนนโลกเทยงหรอไมเทยงโลกมทสด

หรอไมมทสดชวะกบสรระ เปนอนเดยวกนหรอเปนคนละอนสตว๑ตายแลว

เกดหรอไมเกดสตวตายแลวทงเกดทงไมเกดหรอวาเกดกไมใช ไมเกดกไมใช

(แบงออกเปน๕หมวดหมวดละ๒ขอจงเปน๑๐)ตรสตอบเปนขอๆวาพระองค

ไมทรงพยากรณ๒ปญหานนเพราะไมมประโยชนไมเปนไปเพอนพพาน

๗. ทลถามวา ถาอยางนน ทรงพยากรณอะไร ตรสตอบวา ทรงพยากรณเรองทกข

เหตใหทกขเกด ความดบทกข ขอปฏบตใหถงความดบทกข เพราะมประโยชน

และเปนไปเพอนพพาน

แลวพระผมพระภาคกเสดจลกจากอาสนะไป

ตอมาอก๒-๓วนจตตะผเปนบตรแหงนายควาญชางกบโปฏฐปาทปรพพาชกได

ไปเฝาพระผมพระภาค โปฏฐปาทปรพพาชกกราบทลเลาวา เมอพระองคเสดจกลบ (ในวนท

เสดจไปณมลลการามนน)พวกปรพพาชกพากนกลาวแดกดนขาพระองควา ไมวาพระองค

ตรสอะไร ขาพระองคกราบทลรบรองไปหมดวาอยางนน พระเจาขา อยางน พระเจาขา

พวกเขาไมเหนเลยวาพระองคทรงแสดงธรรมแงเดยว (บอกยนยนใหแนลงไปในแงเดยว)

วาโลกเทยงหรอไมเทยง เปนตน ขาพระองคตอบไปวา เมอพระสมณโคดมแสดงปฏปทา

อนจรงแท ถกตองตามท�านองคลองธรรม วญญบรษเชนขาพเจา จะไมรบรองสภาษต โดย

ความเปนสภาษตไดอยางไร

๑ ค�าวา สตว ในทน แปลจากค�าวา ตถาคตตามค�าอธบายของอรรถกถาทกลาวถงทฏฐ ๑๐ แตในทอน ค�าวา ตถาคตใชเปนพระนามเรยกพระพทธเจา๒

ค�าวาพยากรณแปลวาท�าใหแจงคอตอบหรออธบายไมใชท�านายอยางทใชในความหมายบางอยางในภาษาไทย



ทรงชแจงเรองแสดงธรรมแงเดยว หลายแง ตรสตอบวา ทรงแสดงธรรมแงเดยว (เอกงสกะ) กม ทรงแสดงธรรมหลายเเง

(อเนกงสกะ) กม ททรงแสดงธรรมหลายแงกคอ เรองโลกเทยง ไมเทยง โลกมทสด ไมมทสดเปนตน ททรงแสดงธรรมแงเดยวคอเรองทกข เหตใหทกขเกด ความดบทกข ขอปฏบต ใหถงความดบทกข

ตรสเลาตอไปวา พระองคเคยเสดจเขาไปหาสมณพราหมณพวกทมความเหนมวาทะ วา เมอตายไปแลว อตตาจะมความสขโดยสวนเดยว ไมมโรค แลวซกถามวา ทานรเหนโลก ซงมความสขโดยสวนเดยวหรอเปลา กตอบวา เปลา ถามวา ทานร สกอตตาทมความสข โดยสวนเดยวสกคนหนง วนหนง หรอครงคนครงวนหรอกตอบวา เปลา ถามวา ทานรจกหนทางหรอขอปฏบตดทจะบรรลถงโลกทมความสขโดยสวนเดยวหรอเปลา กตอบวา เปลาถามตอไปอกวา ทานไดปฏบตดปฏบตชอบ เพอใหบรรลโลกทมความสขโดยสวนเดยว หรอเปลา กตอบวา เปลาอก ค�าพดของสมณพราหมณเหลานน จงชอวาไมมปาฏหารย๑

มใชหรอโปฏฐปาทปรพพาชกรบวาไมมปาฏหารยเลอนลอยครนแลวทรงเปรยบพวกทกลาววา เมอตายไปแลว อตตาจะมความสขโดยสวนเดยว

ไมมโรค แตไมรอะไรจรงจงเลยเกยวกบขอทตนกลาวนน วาเปรยบเหมอนคนทรกหญงงาม ชาวชนบทแตไมรวาเปนใครชอไรสกลอะไรอยทไหนหรอเปรยบเหมอนคนตงบนไดขนบน ทางสแพรงเพอจะขนปราสาทแตไมรวาปราสาทอยในทศไหนสงต�าหรอปานกลางอยางไร

ตอจากนนทรงแสดงการไดอตตา๓ประเภทคอการไดอตตาหยาบซงมรปประกอบ ดวยธาต๔กนอาหารเปนค�าๆการไดอตตามรปซงเกดจากใจการไดอตตาทไมมรปซงเกด จากสญญา (โดยใจความคอทรงแสดงการไดอตตภาพในกามภพ เชน มนษยและสตวทวไป รวมทงเทพชนกามาวจร เปนประเภทอตตาหยาบ ทรงแสดงการไดอตตภาพในรปภพ คอ อตตาของรปพรหม และทรงแสดงการไดอตตภาพในอรปภพคออตตา๒ ของอรปพรหม พรหมไมมรป)แลวทรงชใหเหนวาทรงแสดงธรรม เพอใหละอตตา๓ประเภทนน เมอปฏบตแลว กจะละธรรมทท�าใหเศราหมองและมธรรมอนผองแผวเจรญยง ท�าใหบรรลความเปน ผสมบรณไพบลดวยปญญาในปจจบน และแมจะมใครกลาววา การไดบรรลสภาพเชนนน

๑ ไมมปาฏหารยหมายถงเลอนลอยไมมหลกฐาน-ม.พ.ป.

๒ ทรงใชค�าวา อตตาตามชาวโลกแตถอเพยงวาเปนโวหารหรอค�าพดของชาวโลกแตไมทรงยดถอตามขอความ

ทายพระสตรน


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคสภสตร 437

ท�าใหเปนทกขกทรงแสดงไดวา มความปราโมทย ความอมใจ ความสงบ มสตสมปชญญะ และความอยเปนสข (ประเดนส�าคญในตอนนมอย วา มสมณพราหมณบางพวกกลาววา เมอตายแลวอตตาจะเปนสข แตตวเองไมร ไม เหน และไมทราบขอปฏบต ส วนทาง พระพทธศาสนาแทนทจะสอนใหบรรลอตตากลบสอนใหประพฤตปฏบตเพอละอตตาแลว ชไดดวยวาอตตาม๓ประเภทถาละไดกจะมสข)

ทรงเปรยบใหฟงวา การสอนอยางชขอปฏบตเพอละอตตาไดน เปรยบเหมอน ตงบนไดขนสปราสาทซงมปราสาทอยจรงๆไมใชชไมได

ตอจากนนทรงอธบายรบรองความเหนของจตตะ บตรแหงนายควาญชาง (ซงไป เฝาพรอมกบโปฏฐปาทปรพพาชก)ทวา เมออยในสภาพใดสภาพหนง อตตากไมอยในสภาพอนเชน เมอไดอตตาหยาบกไมอยในสภาพอตตา (ละเอยด) มรปเกดจากใจหรอไมมรปเกดจากสญญา เมออย ในตอนไหนกจรงในตอนนน ตอนอนไมจรง เปรยบเหมอนน�านม นมสม เนยขนเนยใสกอนเนยใสตอนไหนเปนอะไรกไมเปนอยางอน

ทรงสรปในทสดวา ถอยค�าเรองอตตาเหลานเปนเพยงโลกสมญญา (ชอทางโลก) โลกนรต (ค�าพดของโลก) โลกโวหาร (โวหารทางโลก) และโลกบญญต (บญญตทางโลก) ซงตถาคตกพดดวยถอยค�าเหลานนแตไมยดถอ

เมอจบพระธรรมเทศนา โปฏฐปาทปรพพาชกสรรเสรญพระธรรมเทศนา แสดงตน เปนอบาสกถงพระรตนตรยเปนสรณะตลอดชวต สวนจตตะ บตรแหงนายควาญชางขอบวช แลวไดส�าเรจเปนพระอรหนตในกาลตอมาไมนาน

๑๐. สภสตร (สตรวาดวยการโตตอบกบสภมาณพ โตเทยยบตร)

สตรนเปนภาษตของพระอานนท เลาเรองวา พระอานนทอยในเชตวนารามของ อนาถปณฑกคฤหบดใกลกรงสาวตถเมอพระผมพระภาคนพพานแลวไมนาน

ครนนน สภมาณพผเปนบตรโตเทยยพราหมณพกอาศยอยในกรงสาวตถดวยธระบางอยางและไดสงมาณพคนหนงไปนมนตพระอานนทใหสงเคราะหไปเยยมตนถงทอย พระอานนทอางวาวนนทานดมยาตอวนรงขนจงจะไป

ครนวนรงขนพระอานนทไปเยยมสภมาณพจงถามวา ทานอปฐากพระโคดมผเจรญ มานานพระโคดมสรรเสรญธรรมอะไรและชกชวนประชมชนใหตงอยในธรรมอะไรพระอานนทตอบวา พระผมพระภาคทรงสรรเสรญกองศล สมาธ ปญญา อนเปนอรยะ และทรงชกชวน



ประชมชนใหตงอย ในกองศล สมาธ ปญญา อนเปนอรยะน สภมาณพถามใหอธบายถง กองศล(สลขนธ)กองสมาธ(สมาธขนธ)และกองปญญา(ปญญาขนธ)อนเปนอรยะโดยล�าดบ

พระอานนทอธบายกองศล โดยใจความวา บคคลมศรทธา ออกบวชแลว เวนจาก ทางแหงอกศล ๑๐ ประการ และศล ๓ ประเภท (ดงกลาวแลวในพรหมชาลสตรและ สามญญผลสตร)สวนกองสมาธอธบายถงการส�ารวมตาหจมกลนกายใจ(ส�ารวมอนทรย)ประกอบดวยสตสมปชญญะ มความสนโดษดวยปจจย คอ จวร บณฑบาต ช�าระจตจาก นวรณ(ธรรมอนกนจตมใหบรรลคณความด)๕ประการไดฌานท๑ท๒ท๓ท๔สวนกองปญญาอธบายถงวชชา๘มวปสสนาญาณ (ญาณเหนแจงสภาวธรรมตามเปนจรง) เปนตน จนถงอาสวกขยญาณ (ญาณอนท�าอาสวะคอกเลสทดองสนดานใหสนไป) เชนเดยวกบท ปรากฏในสามญญผลสตร

เมอแสดงธรรมจบ สภมาณพ โตเทยยบตร สรรเสรญธรรมเทศนา แสดงตน เปนอบาสกถงพระรตนตรยเปนสรณะตลอดชวต

๑๑. เกวฏฏสตร (สตรวาดวยการแสดงธรรมแกบตรคฤหบดชอเกวฏฏะ)

พระผมพระภาคประทบณ ปามะมวงของปาวารกะ ใกลเมองนาฬนทาณ ทนน บตรคฤหบดชอเกวฏฏะเขาไปเฝา ขอใหทรงชวนภกษผแสดงอทธปาฏหารยไดใหแสดงกจะ มคนเลอมใสในพระผมพระภาคยงขน

พระผ มพระภาคตรสว า พระองคมได แสดงธรรมวา ภกษทงหลาย ทานจง แสดงอทธปาฏหารยแกคฤหสถผนงผาขาว

แมครงท ๒ ครงท ๓ บตรคฤหบดชอเกวฏฏะ กยงยนยนจะใหทรงชวนภกษ ผแสดงอทธปาฏหารยไดใหแสดงกจะมคนเลอมใสในพระผมพระภาคยงขน

พระผมพระภาคจงทรงชแจงวาปาฏหารยททรงท�าใหแจงดวยความรยงดวยพระองคเองและประกาศแลวมอย๓อยางคอ

๑. อทธปาฏหารยแสดงฤทธไดเปนอศจรรย๒. อาเทสนาปาฏหารยดกใจทายใจไดเปนอศจรรย๓. อนสาสนปาฏหารยสงสอน(มเหตผลด)เปนอศจรรยแลวทรงอธบายวธแสดงฤทธไดเปนอศจรรยและสรปในทสดวาคนทไมมความเชอ

ความเลอมใสกอาจกลาวไดวาภกษทแสดงฤทธไดนนเพราะมคนธารวชา(วชาของชาวคนธาระ)


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคโลหจจสตร 439

อาเทสนาปาฏหารย ดกใจทายใจของคนได คนทไมมความเชอ ความเลอมใส ก อาจกลาวไดวาภกษทดกใจทายใจไดนนกเพราะมมณกาวชา

ครนแลวทรงแสดงถงอนสาสนปาฏหารย คอการสงสอนเปนอศจรรย วาควร ประพฤตปฏบตอยางไร ตลอดจนการปฏบตไดผลในศล๓ประเภท ในฌาน๔ ในวชชา๘ (ดงกลาวไวแลวในพรหมชาลสตรและสามญญผลสตร)

แลวทรงเลาถงภกษรปหนงของใจในปญหาทวา ธาต ๔ เปนตน จะดบโดยไมเหลอ ในทไหนภกษรปนนเทยวตระเวนถามเทวดาตางๆ จนกระทงถงทาวมหาพรหมกตอบไมได ในทสดทาวมหาพรหมขอใหมาถามพระพทธเจาซงตรสสอนเปนใจความรวบยอดวาดบวญญาณเสยได ธาต ๔ เปนตน กดบไมเหลอในทนน (เปนการแสดงวาฤทธชวยแกปญหาไมได แต ค�าสงสอนส�าคญกวา)

๑๒. โลหจจสตร (สตรวาดวยการโตตอบกบโลหจจพราหมณ)

พระผมพระภาคเสดจจารกไปในแควนโกศลพรอมดวยภกษสงฆหมใหญ ไดเสดจ แวะพกณต�าบลบานชอสาลวตกา ซงพระเจาปเสนทโกศลพระราชทานใหโลหจจพราหมณ ครอบครอง

ทรงแกความเหนผด สมยนน โลหจจพราหมณมความเหนผดเกดขนวา สมณะหรอพราหมณผบรรล

กศลธรรมแลวไมพงบอกแกผอน เพราะคนอนจะท�าอะไรแกอกคนหนงได การบอกแกคนอนจดวาเปนความโลภ (ความอยากได)ทเปนบาปอนหนง เปรยบเหมอนคนตดเครองพนธนาการเกาออกแลวกลบท�าเครองพนธนาการใหม(ใหแกตวเอง)อก

โลหจจพราหมณไดขาววาพระผมพระภาคเสดจมาถงต�าบลบานชอสาลวตกาจงใช ชางกลบก ชอโรสกะ ใหไปกราบทลอาราธนาพระผมพระภาคพรอมดวยภกษสงฆมาฉน ในวนรงขน

รงขนเมอเสดจไปฉนเสรจแลว กไดทรงโตตอบกบโลหจจพราหมณถงเรองความ เหนผดนน ทรงเปรยบเทยบใหเหนวา โลหจจพราหมณซงครอบครองต�าบลบานสาลวตกา กตามพระเจาปเสนทโกศล ซงทรงครอบครองแควนโกศลกตาม ถาบรโภคผลประโยชนท เกดขนในดนแดนทปกครองแตผเดยว ไมยอมแบงปนใหผใดเลยดงน คนทจะแสดงความ คดเหนไมใหแบงปนแกผอนอยางน จะชอวาท�าอนตรายแกผท (เปนขาทาสบรวาร) อาศยอย



หรอไม โลหจจพราหมณยอมรบวาเปนการท�าอนตรายแกคนเหลานน (เพราะเมอไมไดรบ สวนแบง เชนอาหาร เปนตนคนเหลานนกอยไมได)ตรสถามตอไปวา จะเปนการตงเมตตาจต คดอนเคราะหคนเหลานนหรอวาเปนศตร กราบทลตอบวา เปนศตร ตรสถามตอไปวา เมอ ตงจตเปนศตรจะชอวามความเหนผดหรอเหนชอบ พราหมณกราบทลวา เปนการเหนผด (อนนเปนการตอนใหพราหมณนนยอมรบวาตนมความเหนผดเพราะจ�านนตอเหตผล)

จงทรงเปรยบเทยบใหฟงตอไปวาการกลาววา ผครอบครองบรโภคผลประโยชนท เกดขนแตผเดยวไมแบงปนแกใครเลย กเชนเดยวกบการกลาววาผบรรลกศลธรรมไมควร บอกแกใคร ๆ ซงเปนการท�าอนตราย เปนการตงจตเปนศตรตอผทควรจะไดรบ และเปน การมความเหนผด

ศาสดา ๓ ประเภท แลวทรงแสดงถงศาสดา (ผสอนศาสนา)๓ประเภททควรโจททวง๑ และค�าโจททวง

กถกตองตามธรรมคอ๑. ศาสดาทออกบวชแลว ไมไดบรรลประโยชนของความเปนสมณะดวยตนเอง

ไดแตแสดงธรรมสอนผอน (ดแตสอนผอน ตนเองปฏบตไมได หรอไมไดผล) สาวกจงไมตงใจฟงพากนเลยงหน

๒. ศาสดาทออกบวชแลว ไมไดบรรลประโยชนของความเปนสมณะดวยตนเอง ไดแตแสดงธรรมสอนผอนแตสาวกตงใจฟงค�าสอนไมพากนเลยงหน

๓. ศาสดาทออกบวชแลว ไดบรรลประโยชนของความเปนสมณะและแสดงธรรม สงสอนแตสาวกไมตงใจฟงค�าสอนพากนเลยงหน

ศาสดาทไมควรต โลหจจพราหมณกราบทลถามวา ศาสดาทไมควรตมในโลกหรอไม ตรสตอบวา ม

คอศาสดามคณสมบตสมบรณในตวเองทงมสาวกทออกบวชแลวตงอยในศล ไดบรรลฌาน ท ๑ ถง ๔ และไดวชชา๘ประการ (ตามทกลาวแลวในสามญญผลสตร) ศาสดาประเภทน ไมควรถกต (เพราะสงสอนไดผลสมบรณ คอ ตนเองกไดบรรลคณธรรม สาวกกไดบรรล คณธรรม)

โลหจจพราหมณกราบทลสรรเสรญพระธรรมเทศนา แสดงตนเปนอบาสกถง

พระรตนตรยเปนสรณะตลอดชวต

๑ ทวงตงหรอคดคาน-ม.พ.ป.


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคเตวชชสตร 441

๑๓. เตวชชสตร

(สตรวาดวยไตรเวท)

พระผมพระภาคเสดจจารกไปในแควนโกศลพรอมดวยภกษสงฆหมใหญ ไดเสดจ

แวะพกณ ต�าบลบานพราหมณชอมนสากตะ ประทบณ ปามะมวง รมฝงแมน�าอจรวด

ดานเหนอของต�าบลบานพราหมณชอมนสากตะ

สมยนน พราหมณมหาศาล (พราหมณทเปนเศรษฐ) มชอเสยงหลายคนพกอาศย

อยในต�าบลบานนน เชน วงกสพราหมณ ตารกขพราหมณ โปกขรสาตพราหมณ ชาณสโสน

พราหมณโตเทยยพราหมณและพราหมณทมชอเสยงอนๆ

ค�าสนทนาของมาณพ ๒ คน

มาณพ๒ คน คนหนงชอวาเสฏฐะ (ผสบสกลวสษฐะ) อกคนหนงชอภารทวาชะ

(ผสบสกลภารทวาชะ) เดนสนทนากนถงเรองทางตรงทจะไปสความเปนผรวมกบพระพรหม

มาณพชอวาเสฏฐะ อางถอยค�าของโปกขรสาตพราหมณ มาณพชอภารทวาชะ อางถอยค�า

ของตารกขพราหมณ เมอไมสามารถตกลงกนได จงไปเฝาพระผมพระภาคกราบทลเลาความ

ทตนโตเถยงกน เพอใหทรงชแจงและในการกราบทลเพมเตมไดกลาววาแมพราหมณตางๆ

จะบญญตหนทางไวตาง ๆ กน แตกน�าผกระท�าตามไปสความเปนผรวมกบพระพรหมได

เปรยบเหมอนทางตางๆหลายสายซงอยไมไกลคามนคมกไปรวมกนทคาม(หมบาน)

พระผมพระภาคตรสถามใหวาเสฏฐมาณพ ยนยนถง๓ครงวา ทางตางๆ เหลานน

น�าไปสความเปนผรวมกบพระพรหมได

ขอตรสชกถาม

๑. พระผมพระภาคตรสถามวา มพราหมณผร ไตรเวทสกคนหนงไหม ทเคยเหน

พระพรหมกราบทลวาไมม

๒. ตรสถามวา อาจารยของพราหมณผ ร ไตรเวทมสกคนหนงไหม ทเคยเหน


๓. ตรสถามวา อาจารยของอาจารยของพราหมณพวกนนมสกคนหนงไหมทเคย

เหนพระพรหมกราบทลวาไมม

๔. ตรสถามวา ใครคนใดคนหนง๗ชวยคอาจารยของพราหมณ มไหมทเคยเหน




๕. ตรสถามวา ฤษรนกอนๆทแตงมนต รายมนต ซงพวกพราหมณผรไตรเวทใน

สมยนเลาเรยนทองบนตามบทเเหงมนตนนเชนอฏฐกะวามกะเปนตนมใครบางเคยกลาววา

ตนรเหนวาพระพรหมอยในทใดอยอยางไรอยทไหนกราบทลวาไมม

จงตรสสรปวา เปรยบเหมอนคนตาบอดจงคนตาบอด ทงคนตน คนกลาง และ

คนสดทายตางกมองไมเหนพราหมณผรไตรเวททงคนตนคนกลางและคนสดทายกไมเคย

เหนพระพรหมค�ากลาวของพราหมณเหลานนจงวางเปลา

๖. ตรสถามตอไปวาพราหมณผรไตรเวทและคนอนๆตางเหนดวงจนทรดวงอาทตย

ขนและตกจงพากนสรรเสรญ ประคองอญชล กราบไหว เพยงเทานจะเพยงพอหรอไม

ทพราหมณผรไตรเวทนนจะชทางทจะไปสความเปนอนหนงอนเดยวกบดวงจนทรดวงอาทตย

กราบทลวาไมพอ

จงตรสสรปในตอนนวา แมเพยงมองเหนกยงไมพอทจะชทาง กพราหมณผรไตรเวท

พรอมทงอาจารย อาจารยของอาจารย เปนตน ไมเคยเหนพระพรหมเลย กยงแสดงทาง

ตรงไปสความเปนผรวมกบพระพรหมได

๗. จงตรสถามวา เมอเปนเชนน ถอยค�าของพราหมณผร ไตรเวท จงชอวาไมม

ปาฏหารย (เลอนลอยไมมหลกฐาน) ใชหรอไม กราบทลวา ใช จงตรสตอไปวา เมอไมรไมเหน

แตแสดงทางตรงเพอไปสความอยรวมกบพระพรหมจงมใชฐานะทจะเปนจรงได

อปมา ๕ ขอ

๑. ตรสเปรยบการทพราหมณผรไตรเวท ไมเคยเหนพระพรหม แตแสดงทางไปส

ความอยรวมกบพระพรหมวาเหมอนชายผรกหญงงามชาวชนบท แตไมร วาเปนใคร ชอไร

รปรางเปนอยางไรอยทไหน

๒. หรอเปรยบเหมอนคนทตงบนไดขนสปราสาท ในทางสแพรง แตไมรวาปราสาท

นนอยทไหน

๓. การทพราหมณผร ไตรเวท ละธรรมะทท�าใหเปนพราหมณ สมาทาน (ยดถอ)

ธรรมทไมท�าใหเปนพราหมณ แลวพากนออกนามพระอนทรพระโสมะพระวรณพระอสาน

พระปชาบด พระพรหมพระมหนทร การออกนาม การออนวอน การปรารถนา การยนด

กไมท�าใหไปอยรวมกบพระพรหมไดเมอตายไป เปรยบเหมอนคนออนวอนฝงน�าใหเขามาหา

กยอมเขามาไมได


ทฆนก

าย

สตตนตปฎกเลม๙ทฆนกายสลขนธวคคเตวชชสตร 443

๔. การทพราหมณผรไตรเวทยงหมกมนสยบอยบรโภคกามคณ๕ (คอรป เสยงกลน รส สมผส อนนาปรารถนารกใครชอบใจ) ซงนบเปนเครองจองจ�าผกมดในอรยวนย จะไปสความเปนผรวมกบพระพรหมยอมเปนไปไมได เปรยบเหมอนคนตองการขามแมน�า แตเอาเชอกมดมอไพลหลงตวเองอยางแนนหนาอยทฝงนจะขามไปสฝงโนนไมได

๕. การทพราหมณผรไตรเวทถกนวรณ ๕ (กเลสทกนจตมใหบรรลความด อนเปนกเลสชนกลางคอความพอใจในกามความพยาบาท เปนตน) รดรงไว จะเขาสความเปนผรวมกบพระพรหม ยอมเปนไปไมได เปรยบเหมอนคนทตองการขามแมน�า แตเอาผาคลมศรษะ นอนเสยทางฝงนกจะขามไปสฝงโนนไมได

คณสมบตของพระพรหมกบพราหมณ ตรสถามวา พราหมณผ ใหญผ สงอายทเปนชนอาจารยของอาจารยเคยกลาวถง

พระพรหมวา๑. มสงหวงแหน(เชนสตร)หรอไม๒. มจตผกเวรหรอไม๓. มจตพยาบาทหรอไม๔. มจตเศราหมอง(ดวยกเลส)หรอไม๕. ท�าจตใหเปนไปในอ�านาจไดหรอไมมาณพกราบทลตอบวา พระพรหมตามค�ากลาวของพราหมณผใหญไมเปนเชนนน

๔ขอ ขอท๕ เปนเชนนน (คอมคณสมบตในทางดงาม)แลวตรสถามวาพราหมณผรไตรเวท เปนอยางพระพรหมหรอไม กตอบในทางตรงกนขาม คอยงมสงหวงแหน มจตผกเวร มจตพยาบาทมจตเศราหมองไมสามารถคมจตไวในอ�านาจได

ตรสถามตอไปวา เมอเปนเชนน พราหมณผร ไตรเวทจะเปรยบเทยบเขากนไดกบ พระพรหมหรอไม ตอบวา ไมได จงตรสสรปวา เมอเปนเชนน เมอตายแลว พราหมณผร ไตรเวทจะเขาถงความเปนผรวมกบพระพรหมนนจงมใชฐานะทเปนไปได

ตรสตอไปวาพราหมณผรไตรเวท เขาไปใกล จมลงไป ถงความวบต (ในทางทผด) แตกส�าคญวาขามไปสแดนทมความสขยงกวา๑ เพราะฉะนน เราจงเรยกวาเปนปาไตรเวท ทไมมบานเปนปาไตรเวททไมมน�าเปนความเสอมแหงไตรเวท

๑ เปรยบเหมอนคนทถกภาพลวงเหนทะเลทรายเปนน�า



มาณพถามถงทางไปสพระพรหม วาเสฏฐมาณพกราบทลถามถงทางทจะไปสความเปนผรวมกบพระพรหม พระผม

พระภาคตรสตอบวาพระองคทรงรจกพระพรหมพรหมโลกขอปฏบตเพอใหไปสพรหมโลกตลอดจนพระพรหมผปฏบตอยางไรจงจะเขาถงพรหมโลกได

เมอมาณพขอใหทรงแสดง จงตรสถงการทพระพทธเจาเกดขนในโลกบคคลฟง ธรรมออกประพฤตพรหมจรรย ตงอยในศล (รายละเอยดดงทกลาวในพรหมชาลสตรและ สามญญผลสตร) ละนวรณ๕ ได แผเมตตาจตไปส ๔ทศนเปนทางไปสความเปนผรวมกบ พระพรหม เมอปฏบตไดอยางน กชอวามคณสมบตเปรยบเทยบเขากนไดกบพระพรหม (เปนการถามตอบคณสมบตของภกษผประพฤตตนดเจรญเมตตาเจโตวมตเทยบกบคณสมบต ของพระพรหมตามต�ารบโบราณทละขอซงมาณพกกราบทลรบรองวาเขากนได)

จงตรสสรปในทสดวา ภกษเชนนนเมอตายไป ยอมมฐานะทจะเขาส ความเปนผ รวมกบพระพรหมได

มาณพ ๒ คนกราบทลสรรเสรญพระธรรมเทศนา แสดงตนเปนอบาสกถง พระรตนตรยตลอดชวต

(หมายเหต : พระสตรน หรอหลาย ๆ สตรทแลวมาแสดงวา การถอศาสนา ตามต�ารา เชน เรองพระพรหมนนยงไมพอ ควรเอาความร ความประพฤตเขาจบดวย หมายความวา ตองร ตองเขาใจปฏบตใหเหนผลไดจรง ๆ ไมใชท�าอะไรตามๆ กน โดยไมร อะไรจรง)

จบความยอแหงพระไตรปฎกเลม๙


Documents

สุตตันตปิฎก · 2020. 7. 8. · สุตตันตปิฎก. PTF-MRF new09. PART 4 p.403-964 OK.indd 403 2/8/2562 BE 15:06