การประเมินค าความส องสว างในอาคาร พิพิธภัณฑ ศิลปะไทยร วมสม ัย€¦ · การประเมินค

103

รองศาสตราจารย พรรณชลท สรโยธน / วรากล ตนทนะเทวนทร

การประเมนคาความสองสวางในอาคารพพธภณฑศลปะไทยรวมสมย

รองศาสตราจารย พรรณชลท สรโยธน ภาควชาสถาปตยกรรมศาสตร คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

[email protected]

วรากล ตนทนะเทวนทร หลกสตรสถาปตยกรรมศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรม

คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

บทคดยอ

พพธภณฑศลปะไทยรวมสมย (Museum of Contemporary Art, MoCA) เปนหอศลปชนนาทรวบรวมผลงานศลปะอน

ทรงคณคาไวจานวนมาก โดยมรปแบบและแนวความคดในการจดแสดงงานศลปะทหลากหลายและนาสนใจ ตงแตแนวคด

ในการออกแบบ องคประกอบทางสถาปตยกรรม ลกษณะและประเภทชนงานจดแสดง ตลอดจนรายละเอยดดานเทคนค

การใหแสงธรรมชาตและแสงไฟฟา ททาใหเกดความรสกแตกตางกนไปในแตละชวงเวลาและฤดกาล

ในระหวางการดาเนนการกอสรางหอศลปแหงน ผวจยไดทาการศกษาประสทธภาพการใหแสงสวางภายในอาคารในสวน

หองจดแสดงจานวน 4 หอง ไดแก โถงประตมากรรม อาจารยศลป พระศร หองจดเเสดงชน 3 หองไตรภมและหอง

รชารด กรน โดยการจาลองสภาพแสงสวางตามแบบตดตงดวยโปรแกรมคอมพวเตอร DIALux 4.8 ทาใหทราบถงสภาพ

แสงสวาง คาความสองสวาง เมอนามาเปรยบเทยบกบเกณฑการสองสวางสาหรบหอศลป ผวจยจงพบขอบกพรอง และ

ไดเสนอแนะแนวทางเพมประสทธภาพแสงสวางในหองจดแสดงแตละหองทบกพรองดวย

ตอมา เมออาคารกอสรางแลวเสรจและเปดทาการ ผวจยจงไดทาการศกษาสภาพแสงสวางและคาความสองสวางภายใน

หองจดแสดงดงกลาวในขางตนอกครงพบวา คาความสองสวางทวดดวยเครองมอวดแสง (lux meter) ในสภาพจรงกบคาจากการจาลองสภาพดวยโปรแกรมคอมพวเตอร มคาใกลเคยงกนเปนสวนใหญ และมแนวโนมของลกษณะการ

กระจายแสงคลายคลงกน แมวาจะเปนการวดเพยงวนเดยว เมอคาจากการจาลองสภาพแสงสวางมความนาเชอถอ ดงนนจงสามารถเลอกใชแนวทางการเพมประสทธภาพแสงสวางในหองจดแสดงจากงานวจยกอนหนาได

คาสาคญ: การใหแสงสวางในหอศลป การจาลองสภาพแสงสวาง การออกแบบแสงธรรมชาต คาความสองสวาง

104


Evaluation of Illuminance for Museum of Contemporary Art

Asst. Prof. Phanchalath SuriyothinDepartment of Architecture, Faculty of Architecture, Chulalongkorn University

[email protected]

Warakul TantanatewinArch. Ph.D. Program in Architecture, Faculty of Architecture, Chulalongkorn University

ABSTRACT

Museum of Contemporary Art (MoCA) is a top-class art gallery in Bangkok that collects many valuable art pieces.

Various concepts of interesting architecture and art exhibitions are arranged such as the architectural element

design, categories of the exhibits, and lighting design techniques both daylighting and electric lighting that brought

different moods in different times of the day and seasons.

During the construction, the researchers studied the efficiency of interior lighting in four different exhibition rooms;

the main entrance hall (Silpa Bhirasri statue hall), a third floor exhibition room, the Trai Bhum (earth, heaven

and hell) room, and the Richard Green room (international collection). Illumination and light distribution were

simulated by DIALux 4.8 computer simulation program to study the lighting environment, illuminance level including

the disadvantages of both lighting and daylighting effects in the exhibition rooms. The illuminance levels from the

simulation were compared to the recommended levels for the art gallery. Furthermore, the researchers proposed

an approach to increase the efficiency of interior lighting of each exhibition room.

After the museum was opened to the public, the researchers returned to study the actual lighting environment

and illuminance levels in the interior of the same four exhibition rooms. The study shows that Illuminance levels

from the actual measurement and the previous lighting simulation are not very much different, while the trend

lines of lighting distribution curve are similar. If the results from the DIALux simulation program are reliable, it

indicates that the approach to increase lighting efficiency in the exhibition rooms in the previous research can

be accepted and implemented.

Key words: gallery lighting, lighting simulation, daylighting design, illuminance level

105


บทนา

การออกแบบแสงสวางในอาคารจดแสดงงานศลปะหรอหอศลปนน มปจจยสาคญทตองคานงถงในการออกแบบแสงสวางหลายประการ ไดแก ประเภทของแหลงกาเนดแสง เทคนคการใหแสง การใหแสงทชนงาน การประสานแสงสวางกบงานสถาปตยกรรม การอนรกษวตถจดแสดง คาความสองสวางสะสมตลอดทงป การใชพลงงานของแสงไฟฟา ความรอนจากแหลงกาเนดแสง งบประมาณ

และการดแลรกษา ดงนนแสงสวางในอาคารประเภทนจง

มความสาคญและจาเปนตองมการออกแบบใหเหมาะสม

ทงกบสถาปตยกรรมและชนงานแตละประเภท เพอจะได

แสดงสหรอพนผวจรงของชนงาน ตลอดจนองคประกอบ

แสงเงา ความสวยงามและความดงดดใจ (Flynn, 1992;

CIBSE, 1994)

จากการศกษาพบวา ปจจยสาคญในการออกแบบแสง

สวาง ประกอบดวย คาความสองสวางทชนงานและบรเวณ

โดยรอบ ความเปรยบตางระหวางชนงานและพนภาพ

ความถกตองของสของแสง ความเหมาะสมในการใหแสง

สวางทวไป แสงจาหรอแสงบาดตา ชนดของชนงานทจด

แสดง และความปลอดภยจากการเสอมสภาพเมอไดรบ

แสงสวาง ตามลาดบ (CIBSE, 1994; IESNA, 2000;

SLL, 2009) การศกษานจงมสวนชวยทาใหผออกแบบ

มนใจไดวา การจาลองสภาพแสงสวางใหผลใกลเคยงกบ

สภาพจรง ซงเปนประโยชนยงตอการออกแบบและ

ปรบปรงคาความสองสวางภายในสวนจดแสดง

ในการศกษาวจยกอนหนาน ผวจยไดทาการศกษาและประเมนประสทธภาพแสงสวางภายในอาคารพพธภณฑศลปะไทยรวมสมย ทรวบรวมผลงานศลปะรวมสมยอน

ทรงคณคาของศลปนไทยไวเปนจานวนมาก และเชดช

เกยรตของศาสตราจารย ศลป พระศร รวมถงเผยแพรผล

งานศลปะใหแกบคคลทศกษาและสนใจ จนทาใหหอศลปแหงนมศกยภาพในการเปนหอศลปชนนา อกทงรปแบบ

และแนวความคดในการจดแสดงงานทหลากหลายและนาสนใจ ซงงานวจยดงกลาวไดทาการศกษาในชวงทกาลงดาเนนการกอสราง จงไดอางองขอมลดานแสงสวางตามแบบตดตง เพอจาลองสภาพแสงสวางและคาความสองสวาง เปรยบเทยบกบเกณฑและขอกาหนดในการออกแบบแสงสวางจากหนวยงานในระดบสากล

ผวจยไดทาการศกษาประสทธภาพแสงสวางภายในหองจดแสดงจานวน 4 หอง ไดแก โถงประตมากรรม อาจารย

ศลป พระศร หองจดเเสดงชน 3 หองไตรภม (เดมชอ

หองเเสดงภาพเขยนชนเดนของ อาจารยถวลย ดชน) และ

หองรชารด กรน (เดมชอหองวคตอเรยน) โดยการจาลอง

สภาพแสงสวางตามแบบตดตงดวยโปรแกรมคอมพวเตอร

DIALux4.8 ทาใหทราบสภาพแสงสวาง ขอบกพรองจาก

การใหแสงสวาง ทงแสงธรรมชาตและและแสงไฟฟา โดย

เฉพาะจากคาความสองสวางทสงเกนกวาทเกณฑกาหนด

และไดเสนอแนะแนวทางเพมประสทธภาพแสงสวางใน

หองจดแสดงดงกลาว เพอปรบใหคาความสองสวางม

ความเหมาะสม ตามประเภทวสดชนงานทแสงสวางสง

ผลกระทบสง ปานกลางและตา คอ 50 ลกซ 200 ลกซ

และไมระบคา ตามลาดบ (CIBSE, 1994; IESNA, 2000;

SLL, 2009) เพอเปนการอนรกษผลงานศลปะ

เมออาคารกอสรางแลวเสรจและเปดทาการ ผวจยไดเขา

เยยมชมและสารวจสภาพแสงสวางภายในอาคาร พบวา

สภาพแสงสวางมลกษณะใกลเคยงกบการศกษาวจยกอน

หนา ดงนนผวจยจงเกดแนวคดในการศกษาประสทธภาพ

การใหแสงสวางภายในหองจดแสดงในขางตนอกครง โดยศกษาเฉพาะสภาพแสงสวางและคาความสองสวางจากการวดดวยเครองมอวดแสงในสภาพแวดลอมจรง เปรยบ

เทยบกบการจาลองสภาพแสงสว างด วยโปรแกรม

คอมพวเตอร เพอประเมนคาความสองสวางในการจดแสดงหลงเปดใชงาน หากใกลเคยงกน จงสามารถเลอกใชแนวทางการปรบปรงจากการวจยกอนหนาไดเพอใหคา

ความสองสวางเหมาะสมตามเกณฑ

106


วตถประสงค

1. สารวจสภาพแสงสวางและคาความสองสวางภายในอาคารพพธภณทศลปะไทยรวมสมยหลงกอสรางแลวเสรจ

2. วเคราะหเปรยบเทยบคาความสองสวางภายในหองจดแสดง ระหวางการวดจรงและการจาลองดวยโปรแกรมคอมพวเตอร เพอเลอกแนวทางการ

ปรบปรงใหคาความสองสวางเหมาะสม โดยไมปรบ

เปลยนรปแบบสถาปตยกรรม

วธดาเนนการศกษา

การศกษานใชวธการสารวจสภาพทวไปภายในการ

ออกแบบอาคารพพธภณฑศลปะไทยรวมสมย กรงเทพฯ

ซงมวธการออกแบบผนงอาคารบรเวณหองโถงทนาสนใจ คอ การนาหนกอนมาแกะสลกและฉลเปนลายกานมะล

ตดตงเปนผนงอาคาร และใชหลงคาโปรงแสงใหแสง

ธรรมชาตสองผานฝาเพดานทมลวดลายเดยวกน แสงเงา

ทเกดขนเมอมแสงแดดสาดสองเกดเปนลวดลายบนพน

ผวภายในอาคาร ใหความรสกทเปลยนไปในแตละชวงเวลาและฤดกาล

ผ ออกแบบงานสถาปตยกรรมและการจดแสดง คอ

บรษท PIA Interior จากด และผออกแบบระบบแสงสวาง คอบรษท With Light จากด ชนงานทนามาจดแสดงสวนใหญเปนงานศลปะไทยรวมสมย ทแสดงแนวความคด

สงคมและศลปวฒนธรรมของชาต ทงงานจตรกรรมและประตมากรรม เชน งานวจตรศลป งานฝมอ งานพนบาน หวโขน จตรกรรมประเพณ งานลงรกปดทองลองชาด

ตลอดจนงานศลปะรวมสมยทนาสนใจของศลปนไทยหลายทาน เปนตน การจดแสดงชนงานภายในอาคารน

แบงเปน แบบถาวร กงถาวรและชวคราว โดยมหองนทรรศการถาวรสาคญ ไดแก หองผลงานชลด นมเสมอ หองผลงานไพฑรย เมองสมบรณ หองขนชางขนแผน หอง

ผลงานถวลย ดชน หองไตรภม และหองรชารด กรน ซง

ผสนใจสามารถเขาเยยมชมไดในเวลา 18.00–10.00 น. ทกวนองคาร-อาทตย

ปจจยทมผลตอสภาพแสงสวางภายในอาคารในการสารวจสภาพแสงสวาง ไดแก สภาพทองฟา สภาพแวดลอมและอาคารขางเคยง ลกษณะและวสดชองแสงของอาคาร ซงในการศกษานผวจยไดเขาสารวจและวดคาความสองสวางในชวงปลายเดอนสงหาคม พ.ศ. 2555 ซงเปนชวงเวลาเปดเทอม สะดวกทจะพากลมนสตไป

ทาการศกษาวจยรวมกนได

การสารวจสภาพแวดลอมภายในอาคารน มงเนนสารวจ

เฉพาะหองจดแสดงหลก 4 หอง ไดแก โถงประตมากรรม

อาจารยศลป พระศร หองจดเเสดงชน 3 หองไตรภม และ

หองรชารด กรน ซงมวธการใหแสงสวางทแตกตางกน สง

ผลตอสภาพแสงสวางภายในแตละสวนจดแสดง ในการ

ศกษาจาเปนตองพจารณาทงแสงธรรมชาตและแสงไฟฟา

ไดแก ประเภทชองแสง วสดชองแสง ประเภทของดวงโคม

ตาแหนง จานวน วธการตดตง เทคนคการใหแสงสวาง

วสดพนผวภายในหอง ลกษณะของฝาเพดาน รวมถง

ขอมลเกยวกบประเภทวสดและขนาดชนงานทนามา

จดแสดง โดยมรายละเอยดดง ตารางท 1

ผวจยไดทาการสารวจและวดคาความสองสวางภายใน

หองจดแสดงทงสหองในวนท 30 สงหาคม 2555 ชวง

เวลา 13.00-16.00 น. ณ ตาแหนงเดยวกบการจาลอง

สภาพแสงสวางดวยโปรแกรมคอมพวเตอร ดวยเครองมอ

วดแสง ในสภาพทองฟาโปรง ในวนท 21 กนยายน (equinox) เนองจากอยในฤดเดยวกนและมสภาพทองฟาใกลเคยงกน ซงไดกาหนดจดวดทแนวกงกลางหอง

จดแสดง ทระดบความสง 0.75 เมตร และระนาบตงทระดบความสงประมาณ 1.20 เมตร โดยเวลาอางองใน

การเกบขอมลแตละหอง มรายละเอยดดงน

โถงอาจารยศลป พระศร เวลา 13.00 น.

หองจดเเสดงชน 3 เวลา 14.00 น.

หองไตรภม เวลา 15.00 น.

หองรชารด กรน เวลา 16.00 น.

107


ตารางท 1: แสดงขอมลทวไปของหองจดแสดงในการศกษา

โถงประตมากรรม อาจารยศลป พระศร

รายละเอยดการจดแสดงและงานสถาปตยกรรม รายละเอยดการใหแสงสวาง

การจดแสดง

จดแสดงแบบถาวรและชนงานจดแสดง คอ ประตมากรรม อ.ศลป พระศร ซงเปนหนสดาบนแทนหนสขาว

รายละเอยดวสดในการงานสถาปตยกรรม

- พนหนขดสาเรจรปสขาว- ผนงหนขดสาเรจรปสขาว- ฝาเพดานยปซมบอรดสขาวเจาะลวดลายกานมะลเปนบาง

สวน- กระจกชองแสงดานขาง laminated heat strengthened glass

หนา 6+1.52+6 มม.- กระจกชองแสงดานบน laminated tempered glass

หนา 8+1.52+8 มม.

สภาพแวดลอมภายใน

ความสวางโดยรวมคอนขางสมาเสมอจากชองแสงธรรมชาตดานบนทอยในตาแหนงสงจากพนกวา 30 เมตร แสงเงาทเกดขนในแตละชวงเวลาแตกตางกนไป จากแสงแดดทสองเขาสอาคารโดยตรงผานชองแสงดานขางทางทศตะวนออกเฉยงใตและดานบน โดยเฉพาะในชวงเชาถงเทยงในชวงททาการสารวจ ดงแสดงในภาพท 1.1-1.3

มการใหแสงธรรมชาตรวมกบแสงไฟฟา แสงธรรมชาตเขาสอาคารโดยตรงจากชองแสงดานขาง ทางทศเหนอ ทศตะวนออกฉยงทศใตและชองแสงดานบน แสงไฟฟาใชเปนแสงสวางโดยทวไปและสองเนนชนงาน มรายละเอยดดงน

- Track light ของ ENDO รน GES9234w เปน spot light QT12 IRC 50W จานวน 8 ดวง

- Recessed low voltage downlight ของ ENDO รน GLED2232s 90W จานวน 2 ดวง

- Recessed track low voltage projector ของ ENDO รน GLES8225w spot light QT12 IRC 90W จานวน 2 ดวง

- Track light ของ WE-EF รน FLC A139-0690 250W จานวน 16 ดวง

- Surface mounted low voltage track light ของ ENDO รน GES9365w discharge lamp 150W จานวน 8 ดวง

ภาพท 1.1: บรรยากาศภายในและชองแสงดานบนฝาเพดาน

ภาพท 1.2: แบบฝาเพดานและชองแสงดานบน

ภาพท 1.3: รปตดสวนโถงประตมากรรม อาจารยศลป พระศร

108


หองจดเเสดงชน 3



การจดแสดงแบบกงถาวรมการหมนเวยนชนงานภายในอาคาร ทงงานจตรกรรมภาพเขยนสนามน และงานประตมากรรมตางๆ ซงมขนาดและวสดทหลากหลาย

รายละเอยดวสดในงานสถาปตยกรรม

- พนหนขดสาเรจรปสขาว- ผนงฉาบเรยบสขาว- ฝาเพดานยปซมบอรด และผาใบขงโปรงแสง (PVC sheet

stretch ceiling) เพอใชเปน luminous ceiling - ฝาเพดาน aluminum strip สนาตาลเขม


ความสวางโดยรอบหองคอนขางสมาเสมอจากแสงกระจายผาน luminous ceiling (ผาใบขงโปรงแสง) โดยไมมการใชไฟสองเนนทชนงานเหมอนในแบบตดตง และพบวามความสวางสงตรงบรเวณตาแหนงใต luminous ceiling ดงแสดงในภาพท 1.4-1.5

มการใหแสงไฟฟาเพยงอยางเดยว มรายละเอยดดงน

- Surface mounted T5 uorescent batten ของ LUSO รน LBS 54-121/128 28W จานวน 476 ดวง โดยสองผานผาใบขงโปรงแสงทใชเปน luminous ceiling(จานวนดวงโคมอางองตามแบบตดตงเนองจากนบไมได)

ภาพท 1.4: บรรยากาศภายในหองจดแสดงชน 3 ภาพท 1.5: รปตดภายในหองจดแสดงชน 3

109


หองไตรภม



จดแสดงแบบถาวรและชนงานจดแสดง คอ ชดภาพไตรภม 3 ภาพ เปนภาพเขยนสนามนขนาดใหญสง 7 เมตร


- พนหนขดสาเรจรปสขาว- ผนงหนขดสาเรจรปสขาวกระจก- ฝาเพดานยปซมบอรดสขาว- กระจกชองแสงดานบนเปน laminated tempered glass

หนา 8+1.52+8 มม.


ภายในหองจดแสดงนมความสวางแตกตางกนในแตละชวงเวลา ซงเกดจากแสงธรรมชาตทเขาสอาคารโดยตรง ผานชองแสงดานบนเหนอชนงานบนผนง ทาใหบรเวณหนาชนงานนนมความสวางคอนขางสง เมอเทยบกบความสวางสวนอนภายในหองจดแสดง ดงแสดงในภาพท 1.6-1.7

มการใหแสงธรรมชาตรวมกบแสงไฟฟา โดยแสงธรรมชาตเขาสอาคารจากชองแสงดานบน สวนการใหแสงไฟฟาเพอสองสวางบรเวณโดยรอบหองจดแสดง มรายละเอยด ดงน

- Surface mounted T5 uorescent battenของ LUSO รน LBS 54-121/128 28W จานวน 28 ดวง ในลกษณะของไฟหลบ (จานวนดวงโคมอางองตามแบบตดตงเนองจากนบไมได)

ภาพท 1.6: บรรยากาศภายในหองไตรภม ภาพท 1.7: รปตดสวนหองไตรภม

110


หองรชารด กรน



จดแสดงแบบถาวรและชนงานเปนศลปะวคตอเรยน แบงเปน 2 หอง หองใหญแสดงภาพเขยนสนามน หองเลกมทงภาพเขยนสนามน และงานประตมากรรมโลหะขนาดเลก


- พนไมปาเกสธรรมชาต- ผนงยปซมบอรดสเขยวออน- ฝาเพดานยปซมบอรด และผาใบขงโปรงแสง ทใชเปน

luminous ceiling- กระจกชองแสงดานบนเปน laminated tempered glass

หนา 8+1.52+8 มม.- สภาพแวดลอมภายใน

ภายในหองจดแสดงหองใหญมความสวางสงบรเวณชองแสงธรรมชาตกลางหอง และมการใชไฟสองเนนทชนงานบรเวณผนงแตละรป สวนหองเลกมความสวางนอยกวาและมไฟสองเนนทแตชนงานเชนกน ดงแสดงในภาพท 1.8-1.9

หองจดแสดงนมพนท 2 สวน คอ 1) หองจดแสดงใหญทมแสงธรรมชาตรวมกบแสงไฟฟา โดยแสงธรรมชาตเขามาโดยตรงจากชองเปดดานบนบรเวณกลางหอง 2) หองจดแสดงเลกทมการใหแสงไฟฟาเพยงอยางเดยว ซงการใหแสงไฟฟาทงหมด มรายละเอยดดงน

- Track light ของ ENDO รน GES9234w เปน spot light QT12 IRC 50W จานวน 29 ดวง (ตามทนบไดจรง)

- Surface mounted T5 uorescent batten ของ LUSO รนLBS 54-121/128 28W จานวน 476 ดวง(จานวนดวงโคมอางองตามแบบตดตงเนองจากนบไมได)

ภาพท 1.8: บรรยากาศภายในหองรชารด กรน ภาพท 1.9: รปตดสวนหองรชารด กรน

111


จากการสารวจสภาพแวดลอมภายในอาคารและวดคาในสวนจดแสดงแตละหองพบวา จานวนดวงโคม track light ทนบไดลดลงจากแบบตดตงบางในบางหอง จากนนจงนาคาความสองสวางทวดไดและคาจากการจาลองสภาพแสงสวางดวยโปรแกรมคอมพวเตอร DIALux 4.8 จากการวจยกอนหนา มาเปรยบเทยบกบเกณฑ และขอกาหนดในการออกแบบระบบแสงสวางจากหนวยงานนานาชาตในระดบ

สากล ไดแก Illuminating Engineering Society of North America (IESNA) Chartered Institution of Building Services Engineers (CIBSE) และ Society of Light and Lighting (SLL) โดยเนนเฉพาะการจดแสดงงานตามความเหมาะสมกบวสดชนงาน รายละเอยดคาความสองสวางทเกณฑกาหนดและคาตวแปรสาคญตางๆ แสดงในตารางท 2 และตารางท 3

ตารางท 2: แสดงรายละเอยดคาความสองสวางทเกณฑกาหนด

ตวแปร

เกณฑในการออกแบบระบบแสงสวาง

คาทใชอางองในการศกษาIESNA CIBSE SLL

คาความสองสวางเฉลยโดยรอบ (ลกซ) 50-300 และ100-300(สาหรบมองราย

ละเอยด)

100 100-300 โถงและทางเดนมความสวางโดยรอบ 50-300 ลกซ และความสวางสาหรบการมองรายละเอยด 100-300 ลกซ

คาความสองสวางทชนงานสงสด (ลกซ)

แบงตามประเภทวสดชนงาน ดงน

-วสดทแสงสวางสงผลกระทบสง เชน ภาพเขยนสนา ภาพพมพ ภาพวาดเสน สงทอ

-วสดทแสงสวางสงผลกระทบปานกลาง เชน ภาพเขยนสนามน สฝน

-วสดทแสงสวางสงผลกระทบนอย เชน หน โลหะ กระจก

50

200

-

50

200

-

50

200

-

50 ลกซ

200 ลกซ

ไมกาหนด(ขนกบการจดแสดง)

คาความสองสวางสะสมทชนงานตลอดทงป (ลกซ-ชวโมง/ป)

แบงตามประเภทวสดชนงาน ดงน

-วสดทแสงสวางสงผลกระทบสง

-วสดทแสงสวางสงผลกระทบปานกลาง

-วสดทแสงสวางสงผลกระทบนอย

50,000

480,000

-

150,000

600,000

-

150,000

600,000

-

50,000-150,000

480,000-600,000

ไมกาหนด(ขนกบการจดแสดง)

ทมา: CIBSE, 1994 ; IESNA, 2000 ; SLL, 2009

112


ตารางท 3: แสดงตวอยางคาตวแปร ทผศกษากาหนดในการจาลองดวยโปรแกรมคอมพวเตอร DIALux4.8

รายละเอยดของตวแปร คาของตวแปร

1 คาการดแลรกษา (maintenance factor) 0.80

2 คาการสะทอนแสงของวสด (reection factor)

วสดหนขดสาเรจรป สขาว

วสดฝาเพดานยปซมบอรดสขาว

วสดฝาเพดาน Aluminum strip สนาตาลเขม

วสดพนไมปารเก ไมสก สธรรมชาต (หองรชารด กรน)

วสดผนงสเขยวออน (หองรชารด กรน)

คาการสองผานแสงของชองแสงดานขาง วสดกระจกใส (หองอ.ศลป พระศร)

คาการสองผานแสงของชองแสงดานบน วสดกระจกฝา (หองรชารด กรน)

คาการสองผานแสงของชองแสงดานบน วสดกระจกกรองแสง (หองอ.ศลป และหองไตรภม)

0.68

0.70

0.12

0.68

0.50

0.70

0.40

0.50

3 การใชงานของแสงไฟฟาตามแบบตดตง (เปดไฟทกดวง = dimming values 100%) 1.00

4 การกาหนดวนและชวงเวลาในการจาลอง (light scenes) ทใกลเคยงกบวนทสารวจวนท 21 กนยายน (equinox) ในชวงเวลา 10.00-18.00 น. ในสภาพทองฟาโปรง

-

5 ระดบความสงของระนาบทางาน (workplane) 0.75 เมตร

ผลการวเคราะหและอภปรายผลการศกษา

จากการสารวจสภาพแวดลอมภายในอาคารกรณศกษา

นน ทาใหทราบสภาพแสงสวางและคาความสองสวางใน

หองจดแสดงทงสหอง ซงสามารถวเคราะหและอภปรายในเรอง 1) สภาพแสงสวางและระดบความสองสวางภายในอาคาร 2) การเปรยบเทยบระดบความสองสวาง

ภายในอาคาร เพอกาหนดการเลอกใชแนวทางปรบปรง

ขอบกพรองจากงานวจยกอนหนาอยางเหมาะสม โดยแบงรายละเอยดในการวเคราะหและอภปรายผลการศกษาออกเปน 4 สวน ตามพนทหองจดแสดง ดงน

1. โถง อาจารยศลป พระศร

จากการสารวจและเกบขอมลในหองจดแสดงนในวนท

ทองฟาโปรง เวลา 13.00 น. พบวา สภาพแสงสวางโดย

รอบหองคอนขางความสมาเสมอ มแสงเงาทอดลงบนพนผวผนงและพนในลกษณะทแตกตางกนในแตละตาแหนงและชวงเวลา ซงใกลเคยงกบการจาลองดวยโปรแกรม

คอมพวเตอร สภาพแสงสวางและรายละเอยดความสอง

สวางเปรยบเทยบกนระหวางคาทวดจรงกบคาทไดจาก

การจาลองสภาพแสงสวางในแตละตาแหนง ดงแสดงในภาพท 2-4

113


สาหรบคาความสองสวางในแนวกลางหองทวดได พบวาคอนขางเหมาะสมตามเกณฑทกาหนดใหมคา 50-300 ลกซ สาหรบโถงและทางเดน สวนคาความสองสวางสาหรบชนงานประตมากรรมหนสดา วดทหน าประตมากรรมในระนาบตงได 371 ลกซ ชนงานนเปนวสดทแสงสวางสงผลกระทบตา ซงเกณฑไมไดระบคาไว

ภายในหองมบางตาแหนงทแสงแดดสองถงโดยตรงตามการโคจรของดวงอาทตย โดยมคาความสองสวางสงสดทวดไดในแนวระนาบ 490 ลกซ และคาความสองสวางตาสดวดได 222 ลกซ โดยรวมสภาพแสงสวางภายในหองทาใหมองเหนชนงานไดอยางชดเจนและไมเปนอนตรายตอชนงาน

ภาพท 2: ภาพสภาพแสงสวางและชองแสงภายในโถงประตมากรรม อาจารยศลป พระศร

ภาพท 3: ภาพผงพนแสดงตาแหนงในการวดคาความสองสวางในโถงประตมากรรม อาจารยศลป พระศร

114


ภาพท 4: ภาพเปรยบเทยบความแตกตางของคาความสองสวางภายในโถงประตมากรรม อาจารยศลป พระศร ระหวางการวดคาในอาคารจรงและการจาลองดวยโปรแกรมคอมพวเตอร

จากภาพท 4 ในรปตดพบวา คาความสองสวางในการวด

จรง ทจดวด b และ c มคาตากวาคาจากการจาลอง

เนองจากในชวงเวลาทวดแสงธรรมชาต มสภาพทองฟาเปนฟาหลว (overcast sky) จงนาจะเปนสาเหตททาให

คาความสองสวางจาการวดจรงมคาตากวาคาจากการ

จาลองสภาพอยางเหนไดชด

2. หองจดเเสดงชน 3

ผลการสารวจสภาพแสงสวางภายในหองจดแสดงนซงมเฉพาะแสงไฟฟาพบวา สภาพแสงสวางมความสมาเสมอ

และมเงาสะทอนบนพนซงเปนวสดสขาวผวมน ใกลเคยงกบการจาลองดวยโปรแกรมคอมพวเตอร รายละเอยดคาความสองสวางเปรยบเทยบระหวางคาทวดจรงกบคาทได

จากการจาลองสภาพแสงสวางในแตละตาแหนง แสดงในภาพท 5-7

จากภาพท 6 และภาพท 7 จะเหนไดวา คาความสอง

สวางทหนาภาพเขยนในระนาบตง 4 ตาแหนง วดได 410

415 480 และ 545 ลกซ ซงสงเกนกวาทเกณฑกาหนดคาความสองสวางทชนงานสาหรบวตถทแสงสวางสงผลก

ระทบปานกลางทเปนภาพสนามนท 200 ลกซ ทกจด

สวนความสวางบรเวณกลางหองใตฝาเพดานโลหะส

นาตาลเขมวดคาได 360-400 ลกซ และบรเวณรมหอง

ตงแตใต luminous ceiling ถงหนาชนงานวดคาได 400-570 ลกซ คาความสองสวางสงสดวดได 594 ลกซ และ

คาตาสดวดได 390 ลกซ ซงจะเหนวา คาความสองสวางในตาแหนงหนาภาพทวดได ตากวาคาจากการจาลองดวยโปรแกรมคอมพวเตอรอยางเหนไดชด เนองจากไมมการ

ตดตงไฟสองเนนในอาคารตามสภาพจรง

ดงนนจงควรปรบลดคาความสองสวางใหไดตามทเกณฑ

กาหนด โดยปรบหรแสงไฟฟาลงเพอใหคาความสองสวางใกลเคยงกบเกณฑ

115


ภาพท 5: ภาพสภาพแสงสวางภายในหองจดเเสดงชน 3

ภาพท 6: ภาพผงพนแสดงตาแหนงในการวดคาความสองสวางหองจดเเสดงชน 3

116


ภาพท 7: ภาพเปรยบเทยบความแตกตางของคาความสองสวางภายในหองจดเเสดงชน 3ระหวางการวดคาในอาคารจรงและการจาลองดวยโปรแกรมคอมพวเตอร

3. หองไตรภม

ผลการสารวจสภาพแสงสวางภายในหองจดแสดงนเหนไดชดวาบรเวณหนาภาพเขยนมความสวางสงกวาบรเวณ

อนภายในหองอยางเหนไดชด แสงเงาทเกดขนมลกษณะใกลเคยงกบการจาลองดวยโปรแกรมคอมพวเตอร คา

ความสองสว างทวดได และคาจากการจาลองดวยโปรแกรมคอมพวเตอรมแนวโนมเปนไปในทศทางเดยวกน แตมคาสงกวาคาจากการจาลองคอนขางมากและสงเกนกวาทเกณฑกาหนด รายละเอยดคาความสอง

สวางเปรยบเทยบระหวางคาทวดจรงกบคาทไดจากการจาลองสภาพแสงสวางในแตละตาแหนง แสดงในภาพท

8-10

คาความสองสวางทเหมาะสมตามทเกณฑกาหนดสาหรบ

ชนงานซงเปนวตถทแสงสวางสงผลกระทบปานกลาง เชน ภาพเขยนสนามนนนอยท 200 ลกซ แตคาความสอง

สวางทหนาภาพเขยนในระนาบตงวดได 850 1,260 และ 3,000 ลกซ ซงมคาสงเกนกวา 200 ลกซ ประมาณ

4-15 เทา อกทงหนาภาพเขยนอยใตชองแสงธรรมชาต

ซงอาจทาใหชนงานเกดความเสยหายจากความรอนและรงสอลตราไวโอเลตได โดยคาความสองสวางสงสดในแนวระนาบทวดได คอ 3,000 ลกซ และคาความสอง

สวางตาสดทวดได คอ 712 ลกซ

117


ภาพท 8: ภาพสภาพแสงสวางและชองแสงภายในหองไตรภม

ภาพท 9: ภาพผงพนแสดงตาแหนงในการวดคาความสองสวางในหองไตรภม

118


ภาพท 10: ภาพเปรยบเทยบความแตกตางของคาความสองสวางภายในหองไตรภม ระหวางการวดคาในอาคารจรงและการจาลองดวยโปรแกรมคอมพวเตอร

ในกรณนจะเหนไดวาคาความสองสวางทชนงานสงเกน

กวาทเกณฑกาหนดคอนขางมาก ซงอาจเกดจากปจจย

ตางๆ ทผวจยกาหนดในโปรแกรมคอมพวเตอรซงแตกตาง

จากวสดทตดตงจรง เชน คาการสองผานของวสดกระจก

ชองแสงทตดตงจรงอาจจะสงกวาคาทใชในการจาลอง

สภาพ และ/หรอคาการสะทอนแสงของภาพทจดแสดง

อาจจะสงกวาทกาหนดในโปรแกรมคอมพวเตอร (เดม

กาหนดไวเปนภาพสดาของ อาจารยถวลย ดชน)

ผวจยจงเหนวา ควรปรบลดคาความสองสวางใหมความ

เหมาะสมเพอความปลอดภยของชนงาน โดยการปรบปรง

ชองแสง ซงอาจใชวธเพมการกรองแสงธรรมชาต โดยการ

ตดฟลมกรองแสงทชองแสงใหคาการสองผานแสงลดลงจากทเปนอย ใหเหลอเพยงรอยละ 30 หรอใหแสงธรรมชาตทเขามาเปนแสงทางออม (indirect light) เพอ

ใหแสงธรรมชาตทเขามามความสวาง ความจาและความ

รอนลดลง

4. หองรชารด กรน

ผลการสารวจสภาพแสงสวางภายในหองจดแสดงนพบวา ภายในหองใหญบรเวณกลางหองซงเปนทนงชมผลงานศลปะคอนขางสวางจากแสงธรรมชาตอยางเหนไดชด ใน

ขณะทพนทหนาผนงทตดตงภาพเขยนมความสวางนอย

กวา แตมแสงจาก spotlight สองเนนภาพเขยนแตละภาพ

ซงใกลเคยงกบการจาลองดวยโปรแกรมคอมพวเตอร และ

พบวาคาความสองสวางจากการวดจรงตากวาคาจากการ

จาลองสภาพแสงสวางในบางตาแหนง เนองจากมจานวน

ดวงโคมสองเนนนอยกวาในแบบตดตง สวนในหองเลกม

ความสวางใกลเคยงกบการจาลองสภาพแสงสวาง ราย

ละเอยดคาความสองสวางเปรยบเทยบระหวางคาทวดจรงกบคาทไดจากการจาลองสภาพแสงสวางในแตละ

ตาแหนง แสดงในภาพท 11-13

ในบรเวณหองใหญซงมชองแสงธรรมชาตดานบนอยกลาง

หอง คาความสองสวางภายในหองทเหมาะสมตามเกณฑสาหรบชนงานซงเปนวตถทแสงสวางสงผลกระทบปาน

กลางทเปนภาพเขยนสนามนอยท 200 ลกซ แตคาความ

สองสวางทวดไดมคาสงเกนกวาเกณฑ โดยผวจยวดคาในแนวระนาบได 830-1,630 ลกซ ซงสงกวาเกณฑ 4-8

เทา ในแนวตงหนาภาพได 350 ลกซ สวนในบรเวณหองเลกวดคาในแนวระนาบได 205-332 ลกซ ในแนวตง

หนาภาพเขยน 2 จด ได 215 และ 242 ลกซ ซงสงเกน

กวาเกณฑเลกนอย ดงแสดงในภาพท 12 จงควรปรบลดคาความสองสวางทงสองหองใหเหมาะสมเพอความปลอดภยของชนงาน โดยการปรบปรงชองแสงใหแสง

119


ภาพท 11: ภาพสภาพแสงสวางและชองแสงภายในหองรชารด กรน

ภาพท 12: ภาพผงพนแสดงตาแหนงในการวดคาความสองสวางในหองรชารด กรน

120


ภาพท 13: ภาพเปรยบเทยบความแตกตางของคาความสองสวางภายในหองรชารด กรนระหวางการวดคาในอาคารจรงและการจาลองดวยโปรแกรมคอมพวเตอร

ธรรมชาตมคาความสวางลดลงและปรบหรแสงไฟฟาลง

เพอใหคาความสองสวางทชนงานมคาใกลเคยงกบเกณฑ

มากยงขน

จากการสารวจและวดคาความสองสวางในสภาพแวดลอม

จรงในอาคารกรณศกษา ทาใหทราบวาคาความสองสวางในหองไตรภมนนสงเกนกวาทเกณฑกาหนดมากและเปนอนตรายตอภาพเขยนสนามนอยางยง สวนคาความสองสวางในหองจดเเสดงชน 3 และหองรชารด กรนนนมคาสงเกนกวาทเกณฑกาหนดเลกนอย ดงนนสามารถสรปขอบกพรองและแนวทางในการปรบปรงดานแสงสวางท

เหมาะสมในแตละหอง ซงไดเสนอแนะไวในงานวจยกอนหนา ดงตอไปน

โถงประตมากรรมเปนหองทมการจดแสดงชนงานทแสงสวางสงผลกระทบตา และผออกแบบมจดประสงคทจะให

ผเขาชมไดเหนถงความเปลยนแปลงของลวดลายจากแสง

เงาบนผนงและพนทเกดจากแสงธรรมชาต จงไมจาเปน

ตองมการปรบปรงการใหแสงสวาง

หองจดเเสดงชน 3 มคาความสองสวางสงเกนกวาทเกณฑ

กาหนดจากแสงไฟฟา ดงนนควรปรบหรแสงไฟฟาภายในหองจดแสดงทงหมดใหลดลงจากเดมเหลอรอยละ 50 ซงทาใหคาความสองสวางทชนงานลดลงและหมาะสมกบชนงานประเภทวสดทแสงสวางสงผลกระทบปานกลางและ

นอย

สวนหองไตรภม มคาความสองสวางทชนงานสงเกนกวาทเกณฑกาหนดมาก จากเแสงธรรมชาตทเขาสอาคารโดยตรง ดงนนในหองจดแสดงนจงมงเนนปรบปรงชอง

แสงธรรมชาตเพอลดคาความสองสวาง โดยปรบปรงวสดชองแสงดวยการตดฟลมกรองแสง ใหคาการสองผานแสง

121


ของกระจกลดลงจากเดมใหเหลอเพยงรอยละ 30 ของคาเดม หรอปรบปรงชองแสงใหแสงธรรมชาตสองเขามาโดยออมและปรบทศใหแสงเขาสอาคารทางทศเหนอหรอใต

และหองรชารด กรน มคาความสองสวางสงเกนกวาทเกณฑกาหนด จากการนาแสงธรรมชาตเขามาทกลางหองเชนกน หองจดแสดงนควรมงเนนปรบปรงชองแสงใหแสงธรรมชาตทเขามาเปนแสงทางออมหรอกรองแสง โดยตดตงหลงคาหรอแผงบงแดดเหนอชองแสงเดมประมาณ 1.50-2.00 เมตร

สรป

การออกแบบแสงสวางในหอศลปนน ควรคานงถงคาความสองสวางทเหมาะสมสอดคลองตามทเกณฑกาหนดซงเปนหนงในปจจยสาคญของการออกแบบ ซงอาจสงผลตอการเสอมสภาพของขนงานทจดแสดง ดงนน เมอกอสรางอาคารพพธภณฑศลปะไทยรวมสมยแลวเสรจและมการใชงานแลว ผวจยจงทาการวดคาความสองสวางเพอใหทราบคาความสองสวางจรง ทงทชนงานและพนทโดยรอบภายในหอง พบขอบกพรองทใกลเคยงกบการจาลองสภาพแสงสวางดวยโปรแกรมคอมพวเตอรในงานวจยกอนหนา ซงผวจยไดจาลองแนวทางในการปรบปรงคาความสองสวางทเหมาะสมตามเกณฑไวในแตละหองจดแสดงทงแสงธรรมชาตและแสงไฟฟา

ผลการศกษาพบวา คาความสองสวางและลกษณะของการกระจายแสงในสภาพจรงสวนใหญมแนวโนมทใกลเคยงกบแสงจากการจาลองสภาพ จงสามารถสรปไดวา โปรแกรมคอมพวเตอร DIALux เปนหนงในเครองมอทมประสทธภาพในการศกษาสภาพแสงสวางและคาความสองสวางภายในอาคาร แตทงนผทาการศกษาควรหาขอมลรายละเอยดในการออกแบบ เพอกาหนดคาของปจจยตางๆ ทปอนเขาโปรแกรมใหใกลเคยงกบคาจรงมากทสด เชน คาการสะทอนแสงของวสดพนผวตางๆ รวมถงคาการสะทอนแสงของชนงาน และคาการสองผานแสงของวสดกระจก เปนตน ทงยงตองคานงถงสงกดขวางชองแสงทอยภายนอกอาคารดวย

ขอเสนอแนะเพมเตมจากการศกษาน คอ ควรมการวดคาความสองสวางในชวงเดยวกนหลายๆ วน เพอนามาหาคาเฉลย เนองจากสภาพทองฟาในแตละวนมความแตกตางกน คาทไดนาจะใกลเคยงกบผลการจาลองสภาพมากยงขน และควรมการวดคาความสองสวางในวนทอยในชวง summer solstice (21 มถนายน) และชวง winter solstice (21 ธนวาคม) ดวย เพอใหการศกษาเปรยบเทยบคาความสองสวางโดยเฉพาะจากแสงธรรมชาตมความสมบรณยงขน

นอกจากน ในการศกษาสภาพแสงสวางในหอศลป ควร

มการสารวจและวดคาตวแปรสาคญทเกยวของกบแสง

สวางตอความปลอดภยของชนงานทผวจยไมไดทาการ

ศกษาในครงนดวย ซงไดแก ปรมาณรงสอลตราไวโอเลต

ความรอนและอณหภม เนองจากเปนตวแปรทศกษาดวย

โปรแกรมคอมพวเตอร DIALux ไมได

บรรณานกรม

วรากล ตนทนะเทวนทร. 2554. “การประเมนประสทธภาพการใชแสงสวางในหอศลป: กรณศกษา พพธภณฑศลปะไทยรวมสมย.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต ภาควชาสถาปตยกรรมศาสตร คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

CIBSE. 1994. CIBSE Lighting for Museum and Art

Galleries. London: CIBSE.

Cuttle, C. 2007. Lighting for Art’s Sake. Oxford: Elsevier.

Flynn, J. E., and Segil, A. W. 1970. Architectural Interior

Systems. New York: Van Nostrand Reinhold.

IESNA. 2000. The IESNA Lighting Handbook Reference

& Application. New York: Illuminating Engineering

Society of North America.

122


The Society of Light and Lighting. 2009. The SLL Lighting

Handbook. London: CIBSE.

________. 2012. The SLL Code for Lighting. London:

CIBSE.

Thomson, G. 1986. The Museum Environment. Oxford:

Butterworth-Heinemann.

Documents

การประเมินค าความส องสว างในอาคาร พิพิธภัณฑ ศิลปะไทยร วมสม ัย€¦ · การประเมินค