นางสาวสุภิชา มีนิล · people's knowledge on media. In addition, generally, users’ media literacy levels were found to correspond to the way users

ความรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก

นางสาวสภชา มนล

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญานเทศศาสตรมหาบณฑต สาขาวชานเทศศาสตร

คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปการศกษา 2558

ลขสทธของจฬาลงกรณมหาวทยาลย

MEDIA LITERACY AND FACEBOOK LITERACY BEHAVIOR

Miss Supicha Meenin

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts (Communication Arts) Program in Communication Arts

Faculty of Communication Arts Chulalongkorn University

Academic Year 2015 Copyright of Chulalongkorn University

หวขอวทยานพนธ ความรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก โดย นางสาวสภชา มนล สาขาวชา นเทศศาสตร อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก ผชวยศาสตราจารย ดร. ธาตร ใตฟาพล

คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย อนมตใหนบวทยานพนธฉบบนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญามหาบณฑต

คณบดคณะนเทศศาสตร

(ผชวยศาสตราจารย ดร. ดวงกมล ชาตประเสรฐ)

คณะกรรมการสอบวทยานพนธ

ประธานกรรมการ

(ผชวยศาสตราจารย ดร. พรงรอง รามสต)

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก

(ผชวยศาสตราจารย ดร. ธาตร ใตฟาพล)

กรรมการ

(รองศาสตราจารย รงนภา พตรปรชา)

กรรมการภายนอกมหาวทยาลย

(ผชวยศาสตราจารย ดร. วรชญ ครจต)

ง

บทค ดยอ ภาษาไทย

สภชา มนล : ความรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก (MEDIA LITERACY AND FACEBOOK LITERACY BEHAVIOR) อ.ทปรกษาวทยานพนธหลก: ผศ. ดร. ธาตร ใตฟาพล{, 191 หนา.

งานวจยนมวตถประสงค 1) เพอทราบถงระดบความรเทาทนสอของผใชเฟซบกทงกอนและหลงไดรบการอบรมเกยวกบการรเทาทนสอ 2) เพอทราบถงพฤตกรรมทเกดขนหลงจากไดรบการอบรมเกยวกบการรเทาทนสอแลว ในกลมผใชเฟซบกทมระดบความรแตกตางกน และ 3) เพอทราบชองวางระหวางการรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก โดยอาศยเทคนคการวจยกงทดลอง (Quasi-experimental Research) รวมกบการสมภาษณ (Interview) และการสงเกตโดยเปนสวนหนงของกลมผเขารบการทดลอง (Full Participant Observation) ซงเปนนสตนกศกษามหาวทยาลยในเขตกรงเทพมหานครทมบญชผใชเครอขายสงคมออนไลนเฟซบกเปนของตนเอง และใชงานเปนประจ าอยางนอยสปดาหละ 5 วน จ านวน 30 คน

ผลการวจยพบวา หลงการอบรมใหความรเกยวกบการรเทาทนสอ ผเขารวมการทดลองสวนใหญมคะแนนความรเทาทนสอมากกวากอนการอบรม แสดงวาการใหความรเรอง ความรเทาทนสอนนท าใหบคคลมความรเทาทนสอเพมขน นอกจากนยงพบวา เมอบคคลมความรเทาทนสอแลวกจะมพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกทสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ แตจะไมเกดขนอยางสอดคลองกนเสมอในทกกรณ เชน ในกรณของผเขารวมการทดลองทมความรเทาทนสออยในระดบสง แตมพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบกในลกษณะทไมรเทาทนสอ ซงในกรณของความไมสอดคลองกนเชนน แสดงใหเหนวามชองวางของความรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกเกดขน

สาขาวชา นเทศศาสตร

ปการศกษา 2558

ลายมอชอนสต

ลายมอชอ อ.ทปรกษาหลก

จ

บทค ดยอ ภาษาองกฤษ

# # 5784685828 : MAJOR COMMUNICATION ARTS KEYWORDS: MEDIA LITERACY / FACEBOOK / FACEBOOK LITERACY BEHAVIOR / THE GAP BETWEEN KNOWLEDGE AND BEHAVIOR

SUPICHA MEENIN: MEDIA LITERACY AND FACEBOOK LITERACY BEHAVIOR. ADVISOR: ASST. PROF. TATRI TAIPHAPOON {, 191 pp.

The objectives of this research were 1) to study media literacy levels of Facebook users prior and after media literacy training; 2) to investigate changes in behavior resulting from the training of Facebook users with different levels of media literacy; 3) to gain information about the gap between media literacy and Facebook literacy behavior of users. The study was quasi-experimental using interviews and full participant observations. The subjects were 30 university students in Bangkok who have Facebook accounts and regularly use Facebook at least five days a week.

The research findings reveal that the majority of subjects achieve a higher score on the questionnaire regarding media literacy after having been attended the training which points out the fact that the training can potentially help develop people's knowledge on media. In addition, generally, users’ media literacy levels were found to correspond to the way users interacted with Facebook. However, there is also a case where people who appear to have a great score from the questionnaire choose to respond to Facebook posts like they had not known better of it. In consequence, such conflict can lead to the concept that there is still the gap between media literacy and Facebook literacy behavior on people.

Field of Study: Communication Arts Academic Year: 2015

Student's Signature

Advisor's Signature

ฉ

กตตกรรมประกาศ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนคงไมอาจส าเรจลลวงไปได หากปราศจากความเมตตาจากผชวยศาสตราจารย ดร.ธาตร ใตฟาพล อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ผคอยชแนะแนวทาง ใหค าแนะน า และใหความชวยเหลอในทก ๆ ขนตอนการท าวจย ผวจยซาบซงเปนอยางยงส าหรบความกรณาและความเขาใจททานมให จากวนแรกในหองเรยนจนถงวนสดทายของการสอบวทยานพนธ ทานเปน “คร” ทศษยคนนจะเคารพและระลกถงตลอดไป

ขอกราบขอบพระคณคณะกรรมการสอบวทยานพนธทกทาน ผชวยศาสตราจารย ดร.พรงรอง รามสต ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ รองศาสตราจารย รงนภา พตรปรชา และ ผชวยศาสตราจารย ดร.วรชญ ครจต กรรมการสอบวทยานพนธ ส าหรบค าแนะน าอนเปนประโยชน และความกรณาในการชวยชแนะแนวทาง รวมถงชวยแกไขขอผดพลาดตาง ๆ ท าใหงานวจยนสมบรณมากยงขน

ขอขอบคณผเขารวมการทดลองทกทานทกรณาสละเวลาอนมคาของทาน มาเขารวมท าการทดลองในครงน

ขอบคณพปบปบ (รตมาส) และแอร (องคณา) ส าหรบความเปนพและความเปนเพอนทด คอยรบฟงปญหา ใหก าลงใจ ใหค าแนะน าในยามทงานตดขด ขอบคณทเปนเปนกลยาณมตรทดเสมอมา

ขอบคณเฟรน (ธญชนก) เพอนบดนทรเดชา ส าหรบน าใจและความชวยเหลอแมในยามรบเรง

ขอบคณเพอน ๆ สงหแดง 62 แหงคณะรฐศาสตร ธรรมศาสตร รวมไปถงพ ๆ เพอนๆ นเทศศาสตร จฬาฯ ทมารวมเปนสวนหนงในการทดลอง ชวยจดการทดลอง ถามไถความคบหนา และคอยใหก าลงใจ ตลอดระยะเวลาการท าวทยานพนธ

และทส าคญทสด ผวจยขอขอบคณครอบครว คณพอ คณแม ทใหโอกาสในการตดสนใจศกษาตอในคณะน ทานเปนก าลงใจหลกทคอยสนบสนนผวจยในทกๆ ดาน ขอบคณนองสาวทอดทนรบฟงทก ๆ ปญหาดวยความเขาใจ และเปนผฟงทดมาตลอด

ขอบคณทก ๆ แรงผลกดนและก าลงใจทมใหเสมอมา จนท าใหวทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงไปไดดวยด

สดทายน…ขอบคณ “ตวเอง” ทอดทนและเขมแขงมากพอ จนสามารถกาวผานปญหาและอปสรรคตาง ๆ มาถงวนน

สารบญ หนา

บทคดยอภาษาไทย ............................................................................................................................. ง

บทคดยอภาษาองกฤษ ....................................................................................................................... จ

กตตกรรมประกาศ............................................................................................................................. ฉ

สารบญ .............................................................................................................................................. ช

สารบญตาราง .................................................................................................................................... ฎ

สารบญแผนภาพ ............................................................................................................................... ฏ

สารบญภาพ ...................................................................................................................................... ฐ

บทท 1 บทน า ................................................................................................................................... 1

ทมาและความส าคญของปญหา .................................................................................................... 1

ปญหาน าวจย .............................................................................................................................. 14

วตถประสงคของการวจย ............................................................................................................ 14

ขอบเขตของการวจย ................................................................................................................... 14

ขอสนนษฐานการวจย ................................................................................................................. 14

นยามศพทเชงปฏบตการ ............................................................................................................ 15

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ .......................................................................................................... 16

บทท 2 แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ ............................................................................. 17

1. แนวคดการรเทาทนสอ (Media Literacy) ............................................................................. 19

1.1 นยามความรเทาทนสอ .................................................................................................. 19

1.2 หลกการพนฐานของการรเทาทนสอ .............................................................................. 20

1.3 องคประกอบส าคญของการรเทาทนสอ ......................................................................... 21

1.4 ระดบการรเทาทนสอและการวดตวแปรความรเทาทนสอ ............................................. 22

1.5 ปจจยของการรเทาทนสอ.............................................................................................. 25

ซ

หนา

1.6 แนวทางในการบรณาการความรเทาทนสอเขากบหลกสตรการเรยนการสอน................ 27

1.7 แนวคดทางพทธศาสนากบการรเทาทนสอ .................................................................... 35

2. ความรเทาทนสอดจทล (Digital Literacy) ............................................................................. 38

2.1 ความรเทาทนขอมลดจทล (Digital Information Literacy) ........................................ 40

3. แนวคดเรองสอโซเชยลมเดย (Social Media) ........................................................................ 46

3.1 คณลกษณะของ Web 2.0 ............................................................................................ 46

3.2 แนวคดเรองเฟซบก (Facebook) .................................................................................. 47

ขอมลพนฐานเกยวกบการใชงานเฟซบก .................................................................... 48

พฤตกรรมของกลมผใชงานเฟซบก ............................................................................ 53

ขอดและขอเสยของเฟซบก ........................................................................................ 54

3.3 อาการ Fear of Missing Out ...................................................................................... 60

4. แนวคดเรองความร ทศนคต และการยอมรบปฏบต (KAP) ..................................................... 60

4.1 ความร .......................................................................................................................... 61

4.2 ทศนคต ......................................................................................................................... 61

4.3 พฤตกรรม ..................................................................................................................... 61

4.4 ชองวางของความร ทศนคต และการยอมรบปฏบต (KAP-GAP) ................................... 62

5. ทฤษฏจตวเคราะห ................................................................................................................. 63

5.1 จตส านกและจตใตส านก ............................................................................................... 63

5.2 จตไรส านก .................................................................................................................... 64

5.3 โครงสรางจต ................................................................................................................. 65

5.4 แนวคดเรองการวเคราะหความฝนและผลงานของสอ ................................................... 66

5.5 แนวคดเรองระบบการตดสนใจของมนษย ..................................................................... 67

บทท 3 ระเบยบวธวจย .................................................................................................................. 68

ฌ

หนา

ประชากรและกลมตวอยาง ......................................................................................................... 68

การเลอกตวอยาง (Subject) และจ านวนตวอยาง....................................................................... 68

สถานทใชในการวจย ................................................................................................................... 69

ตวแปรทใชในการวจย................................................................................................................. 69

ขนตอนการทดลอง ..................................................................................................................... 69

เครองมอทใชในการวด ............................................................................................................... 70

เกณฑการใหคะแนนความรเทาทนสอ ......................................................................................... 71

การทดสอบเครองมอ .................................................................................................................. 71

การเกบรวบรวมและการวเคราะหขอมล ..................................................................................... 71

การน าเสนอผลการวเคราะหขอมล ............................................................................................. 72

บทท 4 ผลการวจย .......................................................................................................................... 73

1. ขอมลจากแบบวดระดบความรเทาทนสอ ............................................................................... 74

1.1 ขอมลลกษณะทางสงคมประชากร ................................................................................ 74

1.2 ขอมลดานความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล ........................................................................................................................ 78

1.3 ผลการวดระดบความรเทาทนสอ .................................................................................. 81

2. ผลการสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกและการสมภาษณ .......................................... 85

กลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และรเทาทนสอ ...... 87

กลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตไมรเทาทนสอ .. 118

กลมทไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตรเทาทนสอ .. 134

กลมทไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และไมรเทาทนสอ ........................................................................................................................... 138

บทท 5 สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ ................................................................. 141

สรปผลการวจย ......................................................................................................................... 142

ญ

หนา

อภปรายผลการวจย .................................................................................................................. 149

ขอจ ากดในการวจย ................................................................................................................... 154

ขอเสนอแนะส าหรบการน าผลการวจยไปประยกตใช ................................................................ 155

ขอเสนอแนะส าหรบการท าวจยในอนาคต ................................................................................. 156

รายการอางอง ............................................................................................................................... 157

ภาคผนวก...................................................................................................................................... 165

ภาคผนวก ก แบบวดระดบความรเทาทนสอ ............................................................................. 166

ภาคผนวก ข ขอเฉลยค าตอบ แบบวดระดบความรเทาทนสอ ................................................... 170

ภาคผนวก ค ภาพวนอบรมใหความรเทาทนสอ ในวนพฤหสบดท 12 พฤษภาคม 2559 ........... 174

ภาคผนวก ง ใบลงทะเบยนผเขารวมการอบรม ......................................................................... 177

ภาคผนวก จ ประเดนขาว Treatment ทผวจยใชในการทดลอง เพอสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก ............................................................................................................. 181

ประวตผเขยนวทยานพนธ ............................................................................................................. 191

สารบญตาราง

ตารางท 4.1 เพศ ............................................................................................................................ 74

ตารางท 4.2 อาย ............................................................................................................................ 75

ตารางท 4.3 ระดบการศกษา .......................................................................................................... 76

ตารางท 4.4 รายไดครอบครวเฉลยตอเดอน ................................................................................... 77

ตารางท 4.5 ประสบการณในการใชอนเทอรเนต ............................................................................ 78

ตารางท 4.6 ความถในการใชอนเทอรเนตตอสปดาห ..................................................................... 79

ตารางท 4.7 จ านวนชวโมงทใชอนเทอรเนตตอวน .......................................................................... 80

ตารางท 4.8 คะแนนเปรยบเทยบกอนและหลงการอบรมใหความร (แยกตามรายบคคล) ............... 81

ตารางท 4.9 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามระดบความรเทาทนสอ .................... 83

ตารางท 4.10 สรปผลการสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก ................................................. 86

สารบญแผนภาพ

แผนภาพท 1.1 จ านวนชวโมงการใชอนเทอรเนตเฉลยตอสปดาหจ าแนกตามลกษณะทวไปของผใชอนเทอรเนต ................................................................................................................................ 2

แผนภาพท 1.2 รอยละของผใชอนเทอรเนต เปรยบเทยบตามกจกรรมการใชงานผานอนเทอรเนตระหวางอปกรณเคลอนทกบคอมพวเตอร ....................................................................... 3

แผนภาพท 1.3 การจดอนดบ 25 ประเทศ ทมจ านวนผใชเฟซบกสงสดทวโลก ................................. 5

แผนภาพท 2.1 องคประกอบของความรเทาทนขอมล .................................................................... 41

สารบญภาพ

ภาพท 1.1 รอยละของผใชอนเทอรเนต เปรยบเทยบตามเครอขายสงคมออนไลนทใชบรการ เปนประจ า ........................................................................................................................................ 4

ภาพท 1.2 จ านวนผใช Facebook ในประเทศไทย .......................................................................... 6

ภาพท 1.3 การใชดารานกแสดงในการโฆษณาแฝงผานอนสตาแกรม ของเครองดมแอลกอฮอลลยหอหนง ......................................................................................................................................... 7

ภาพท 1.4 ขาวลอหลงจากเกดเหตการณระเบดราชประสงคเมอวนท 17 ส.ค. 2558.................... 11

ภาพท 1.5 การโพสตสถานะในเฟซบก เกยวกบเหตการณระเบดราชประสงค ............................... 12

ภาพท 2.1 การแสดงสถานะ (Status) ............................................................................................ 48

ภาพท 2.2 การแสดงความคดเหน (Comment) ........................................................................... 49

ภาพท 2.3 Reactions .................................................................................................................. 50

ภาพท 2.4 สญลกษณการกดไลค (Like) ........................................................................................ 50

ภาพท 2.5 การอพโหลดรปภาพและวดโอ ...................................................................................... 50

ภาพท 2.6 แสดงตวอยางเพจ (Page) ในหนาเฟซบก .................................................................. 51

ภาพท 4.1 การโพสตสถานะเฟซบก กรณการถายทอดสดการลอมจบ ดร.วนชย ............................ 88

ภาพท 4.2 การแสดงความคดเหน (Comment) กรณการถายทอดสดการลอมจบ ดร.วนชย (1) ... 88

ภาพท 4.3 การแสดงความคดเหน (Comment) กรณการถายทอดสดการลอมจบ ดร.วนชย (2) ... 89

ภาพท 4.4 การโพสตสถานะแสดงความตระหนกถงจรยธรรมสอ ในกรณการถายทอดสด การลอมจบ ดร.วนชย ....................................................................................................................... 90

ภาพท 4.5 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนในประเดนเรอง การท าขาวของสอมวลชน ในกรณการลอมจบ ดร.วนชย .......................................................................................................... 92

ภาพท 4.6 การโพสตสถานะและการแสดงความคดเหน (Comment) เกยวกบกรณ ภาพโอบามานงรบประทานอาหารในรานคาทเวยดนาม .................................................................. 94

ภาพท 4.7 การโพสตสถานะเกยวกบกรณคลปวดโอรานอาหารลอยฟาสลงขาด ............................. 97

ฑ

ภาพท 4.8 การโพสตสถานะแสดงความคดเหน ในประเดนกระแสการวพากษวจารณของสงคมเกยวกบกรณขอเรยกรองของแรงงานเมยนมา ตอนางออง ซาน ซจ (1) ........................................... 99

ภาพท 4.9 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนในประเดนกระแสการวพากษวจารณของสงคมเกยวกบกรณขอเรยกรองของแรงงานเมยนมา ตอนางออง ซาน ซจ (2) ........................................... 99

ภาพท 4.10 การโพสตสถานะแสดงความคดเหน ในประเดนกระแสการวพากษวจารณของสงคมเกยวกบกรณขอเรยกรองของแรงงานเมยนมา ตอนางออง ซาน ซจ (3) ......................................... 100

ภาพท 4.11 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนเกยวกบกรณภาพขาวงานเทศกาลอาหารไทยในประเทศญปน ................................................................................................................................ 101

ภาพท 4.12 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนในกรณการแอบถายภาพบคคลอนแลวน าไปโพสต (1) ................................................................................................................................................. 104




ภาพท 4.16 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนในกรณการแอบถายภาพบคคลอนแลวน าไปโพสต (5) ....................................................................................................................................... 109

ภาพท 4.17 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนเกยวกบกรณการแชรภาพศพครสาวทตกเปนเหยอถกฆาปาดคอ ......................................................................................................................... 111

ภาพท 4.18 การแสดงความคดเหน (Comment) ในกรณการแชรภาพศพครสาวทตกเปนเหยอถกฆาปาดคอ (1) ........................................................................................................................... 112

ภาพท 4.19 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนเกยวกบกรณการแชรภาพศพครสาวทตกเปนเหยอถกฆาปาดคอ (2) ................................................................................................................... 112

ภาพท 4.20 การแสดงความคดเหน (Comment) ในกรณ ขาวปลอมเรองหมอท าคลอดพลาด .... 114

ภาพท 4.21 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนเกยวกบกรณภาพขาวปลอมเรอง หมอท าคลอดพลาด ....................................................................................................................... 115

ฒ

ภาพท 4.22 ภาพตดตอเครองบนทไดรบรางวลชนะเลศภาพถาย Nikon ...................................... 116

ภาพท 4.23 การแสดงความคดเหน (Comment) ในกรณภาพตดตอเครองบน ทไดรบรางวลชนะเลศภาพถาย Nikon (1) .......................................................................................................... 117

ภาพท 4.24 ภาพตดตอเครองบนทไดรบรางวลชนะเลศภาพถาย Nikon (2) ................................ 119

ภาพท 4.25 การแสดงความคดเหน (Comment) ในกรณภาพตดตอเครองบน ทไดรบรางวลชนะเลศภาพถาย Nikon (2) .......................................................................................................... 119

ภาพท 4.26 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนในกรณกระแสขาว การถอดยาบาออกจากบญชยาเสพตด ...................................................................................................................................... 123

ภาพท 4.27 การโพสตสถานะในประเดนขาวลอเรอง การตงครรภของดารานกแสดงชอดง ชมพ อารยา (1) ................................................................................................................................................. 126

ภาพท 4.28 การโพสตสถานะในประเดนขาวลอเรอง การตงครรภของดารานกแสดงชอดง ชมพ อารยา (2) .............................................................................................................................. 128

ภาพท 4.29 ค าถามสอบเขาโรงเรยนสาธตจฬาฯ ระดบอนบาล .................................................... 129

ภาพท 4.30 การโพสตสถานะและการแสดงความคดเหน (Comment) ในกรณ ภาพเทศบาลจงหวดนครราชสมารดน าตนไมขณะทฝนตก ................................................................................. 132

บทท 1 บทน า

ทมาและความส าคญของปญหา

เมอภมทศนของสอเปลยนแปลงไป การกาวเขามาอยางรวดเรวของสอใหม (New Media) ท าใหสอเกาอยางหนงสอพมพ นตยสาร วทย โทรทศน ภาพยนตร เรมเกดภาวะถดถอยทงในแงลกคาและรายไดทางธรกจ สอเกา ๆ เรมลมหายตายจากไป การถายภาพแบบฟลมถกแทนทดวยระบบดจทล คนไมนยมสงจดหมายผานไปรษณยแตหนไปสงจดหมายอเลกทรอนกส (Email) โทรเลขมอนตองปดตวลงอยางถาวร โทรศพทบานถกแทนทดวยโทรศพทมอถอทสามารถเชอมตออนเทอรเนตได หนงสอพมพและนตยสารตกทนงล าบากเพราะรายไดจากการโฆษณาลดลง นอกจากน สอเพลงและดนตรในรปแบบของเทป ซด ตางกสญเสยยอดขายใหกบการดาวนโหลดฟรบนอนเทอรเนต เมอสอตาง ๆ ปรบตวไปสระบบดจทล การสอสารดวยอเลกทรอนกสหรอชองทางการสอสารใหม อนเกดจากเทคโนโลยทมคอมพวเตอรเปนพนฐานและเชอมตอกนดวยระบบอนเทอรเนต จงกลายเปนสอใหมททรงพลงอยางมหาศาล (สดารตน จนทราวฒนากล, 2554)

ผลจากพฒนาการและความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยดานการสอสาร ท าใหปจจบนประชาชนทวไปสามารถเขาถงสอไดมากขน ประกอบกบสอในขณะนมราคาถกลงมาก อกทงยงมขนาดเลกลง โดยเฉพาะเทคโนโลยทเปนอปกรณแบบพกพา (Compact Screen) ไมวาจะเปน โทรศพทมอถอ สมารทโฟน แทบเลต คอมพวเตอร แลปทอป อปกรณเหลานก าลงไดรบความนยมในกลมผรบสารยคใหม เนองจากสามารถพกพาไดสะดวก และมฟงกชนการใชงานทหลากหลาย สอดคลองกบไลฟสไตลของคนในยคปจจบน ในขณะทอนเทอรเนตเตบโตขนอยางรวดเรวและเขามาก าหนดบทบาท ปรบเปลยนวถชวตของบคคล คนสวนใหญกมแนวโนมจะใชชวตอยกบอนเทอรเนต ถขนและนานขน ส าหรบในประเทศไทย ในป พ.ศ. 2557 พบวา มจ านวนผใชงานอนเทอรเนตสงถง 21,729,382 คน เพมขนอยางมากหากเทยบกบป 2548 ซงมอยเพยง 7,084,201 คนเทานน (ส านกงานสถตแหงชาต, 2558)

นอกจากน ส านกงานพฒนาธรกรรมทางอเลกทรอนกส (Electronic Transactions Development Agency) ยงไดเปดเผยถง ผลการส ารวจพฤตกรรมผใชอนเทอรเนตในประเทศไทยใน ป พ.ศ. 2558 พบวากลม Gen Y ใชงานอนเทอรเนตสงถง 54.2 ชวโมงตอสปดาห

2

แผนภาพท 1.1 จ านวนชวโมงการใชอนเทอรเนตเฉลยตอสปดาหจ าแนกตามลกษณะทวไปของผใชอนเทอรเนต

ทมา : Electronic Transactions Development Agency. (2016). Thailand Internet User Profile 2015. Retrieved March 29, 2016, from https://www.etda.or.th/documents-for-download.html

3

จากผลการส ารวจสะทอนใหเหนถงพฤตกรรมของคนในยคปจจบนทใชสมารทโฟนเปนอปกรณเชอมตออนเทอรเนตมากทสดถงตลอด 24 ชวโมง โดยกจกรรมยอดนยมของผใชอนเทอรเนตผานอปกรณเคลอนท อนดบ 1 ไดแก การใชบรการโซเชยลเนตเวรค คดเปนสดสวน 82.7 % ซงโซเชยลเนตเวรคทถกใชงานบอยทสดเปนอนดบ 1 คอ “เฟซบก (Facebook)” คดเปนสดสวนสงถง 92.1 %

แผนภาพท 1.2 รอยละของผใชอนเทอรเนต เปรยบเทยบตามกจกรรมการใชงานผานอนเทอรเนต

ระหวางอปกรณเคลอนทกบคอมพวเตอร


4

ภาพท 1.1 รอยละของผใชอนเทอรเนต เปรยบเทยบตามเครอขายสงคมออนไลนทใชบรการเปนประจ า


สอดคลองกบขอมลของ Zocial inc. ซงเปนบรษทดานการวเคราะหขอมลเกยวกบโซเชยลเนตเวรค ทไดจดอนดบ 25 ประเทศทใชเฟซบกสงสดจากทวโลก โดยขอมลลาสดเมอเดอนมนาคม พ.ศ. 2558 พบวาประชากรของประเทศไทยใชเฟซบกมากเปนอนดบท 9 ของโลก

5

แผนภาพท 1.3 การจดอนดบ 25 ประเทศ ทมจ านวนผใชเฟซบกสงสดทวโลก

6

ภาพท 1.2 จ านวนผใช Facebook ในประเทศไทย

ทมา : Zocial inc. (2558). Thailand & Global Social Media Movement 2014-15. วนทเขาถงขอมล 12 มกราคม 2559, เขาถงไดจาก http://www.zocialinc.com/zocialawards2015/slides/thailandzocialawardsslide3.pdf

จากเดมทบคคลทวไปเปนเพยงผรบสารจากสอมวลชน แตดวยววฒนาการทางเทคโนโลย ท าใหทกวนนบคคลสามารถเปนทงผรบสารและผสงสารไดในเวลาเดยวกน ซงหมายถงการทบคคลสามารถสรางสรรคเนอหาไดดวยตนเอง (User - Generated Content) ในระยะเรมแรกมการใชอเมลล (E-mail) เปนชองทางในการสงตอขอมลขาวสาร และตอมาเมอสงคมเขาสยคโซเชยลมเดย บคคลกสามารถแชรขาวสารตาง ๆ สงตอขอมลถงกนไดอยางสะดวก รวดเรว และงายดายมากยงขน ผานเครอขายสงคมออนไลนหรอโซเชยลเนตเวรค ซงถอเปนสอทมความใกลชดกบชวตประจ าวนของคนรนใหมเปนอยางยง ถงแมวาโซเชยลมเดยในยคปจจบนจะเปนชองทางในการแพรกระจายขอมลขาวสารไดอยางสะดวกรวดเรวและมประสทธภาพ แตในขณะเดยวกนกมคณลกษณะทเปนดาบสองคมอยเชนกน บางครงจากประเดนเลก ๆ กกลายเปนประเดนใหญโตจนเกดขอถกเถยงวพากษวจารณในสงคมอยางกวางขวาง ผลกระทบในทางลบอนเกดจากการใชโซเชยลมเดยกมปรากฏใหเหนอยไมนอย เพราะเมอผรบสารไมมความสามารถในการรเทาทนสอ ไมรจกวเคราะหแยกแยะ พจารณาเลอกรบขาวสารทถกตอง กยอมเกดความผดพลาดและไดรบผลกระทบความเสยหายจากการไมรเทาทนสอได

7

ผลกระทบในมตทางเศรษฐกจ ในยคปจจบนทสภาวะเศรษฐกจมการแขงขนทางการคาคอนขางสง ท าใหบางครงผประกอบการอาจละเลยหรอไมไดค านงถงหลกคณธรรมจรยธรรมทควร มตอผบรโภค เชน การใชการโฆษณาโออวดผลตภณฑเกนจรง เพอดงดดความสนใจและกระตนใหประชาชนบรโภคสนคามากขน ซงในป 2556 พบโฆษณาแฝง โฆษณาเกนจรงของผลตภณฑสขภาพมากถง 9,008 รายการ (ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ , 2557) ในเวบไซตพบวา สวนใหญมการน าเสนอเนอหาเกยวกบวธการดแลสขภาพในรปแบบบทความ และมการสอดแทรกโฆษณาชวนเชอในตวสนคาและผลตภณฑ เชน ผลตภณฑเสรมความงาม โดยมการใหขอมลความรทนาเชอถอเกยวกบการดแลสขภาพ แลวเชอมโยงไปสสนคาและบรการ เพอโนมน าวใจใหผบรโภคหลงเชอ รวมทงมการใชภาพประกอบเพอสอวาเมอใชแลวจะไดผลตามภาพ เปนการหลกเลยงกฎหมายทบงคบใชในการเผยแพรโฆษณา (ไทยรฐออนไลน, 2557)

นอกจากน การโฆษณาแฝงผานสอสงคมออนไลนในปจจบนกถอเปนอกหนงกลยทธทางการตลาดทผประกอบการนยมเลอกใชกนมากขน ซงกลวธในการโฆษณาแฝงของสนคาแตละประเภทกมความหลากหลายแตกตางกนไป เชน การจางดารานกแสดงหรอบคคลผมชอเสยงใหถายภาพคกบสนคาและผลตภณฑ พรอมทงโพสตลงโซเชยลมเดย ตวอยางเชน ประเดนทกลายเปนขาวดงเมอเดอนตลาคม 2558 ในกรณการใชดาราในการโฆษณาแฝงผานสออนสตาแกรมของธรกจเครองดมแอลกอฮอลยหอหน ง พรอมเขยนขอความคลายเชญชวนใหดม หลงจากนนก เกดกระแสวพากษวจารณถงความไมเหมาะสมของการโฆษณาแฝงเชนน อกทงยงเปนการกระท าการโฆษณา ทผดพระราชบญญตเครองดมแอลกอฮอล

ภาพท 1.3 การใชดารานกแสดงในการโฆษณาแฝงผานอนสตาแกรม

ของเครองดมแอลกอฮอลลยหอหนง

ทมา : สคล.จอยนสอบ ดรามาดาราโพสตไอจโฆษณาแฝงเครองดนแอลกอฮออล. (2558, 8 ตลาคม). วนทเขาถงขอมล 5 ธนวาคม 2558, แหลงทมา http://m.thairath.co.th/content/530869

8

อกตวอยางหนงเชน ในกรณไวรลคลปดารานกแสดงหญงวยรนคนหนงทแสดงพฤตกรรมโมโหหงดหงดใสแฟนคลบ โดยอางเหตผลวาเปนเพราะตนเองรสกหว ซงเปนไวรลมารเกตตงของแบรนดชอกโกแลตยหอหนงทนกการตลาดใชเรยกกระแสความดงของผลตภณฑผานเฟซบก และ YouTube เมอไวรลคลปนถกปลอยออกมา กถกแชรสงตอ ๆ กนไปอยางรวดเรวภายในชวขามคนและกลายเปนกระแสวพากษวจารณอยางกวางขวางในโลกออนไลน จนกระทงมการออกมาเฉลยวาเปนโฆษณาขนมชอกโกแลตแทง “สนกเกอรส” (Snickers) หลงจากนนกเกดกระแสตอตานอยางหนกจากผบรโภคถงความไมเหมาะสมททางแบรนดเลอกท าการตลาดในรปแบบทเลนกบอารมณความโกรธของผบรโภค ท าใหผบรโภคไมพอใจและรสกเหมอนวาตนเองถกหลอก จนในทสดทางแบรนดตองออกมาท าคลป ขอโทษแสดงความเสยใจผานเฟซบก แตสาเหตทท าใหผบรโภคโกรธนนอาจไมใชเพราะกรณถกหลอกจากโฆษณาไวรลของสนกเกอรสเพยงชนเดยว เพราะกอนหนานนกมโฆษณาในลกษณะเดยวกนออกมาใหเหนอยเปนระยะ ๆ เชน คลปหญงสาวเปนลมกลางหางสรรพสนคาแหงหนง แตแฟนหนมกลบไมชวยอะไร และยงมการเขวยงถงชอปปงใสผหญงแลวเดนหน กลายเปนคลปทถกพดถงในโซเชยลมเดยภายในชวขามคน แตสดทายกมาเฉลยภายหลงวาเปนแคมเปญลดทงหางของหางสรรพสนคาเซนทรลในแคมเปญ “ไมหมดแรง ไมเลกชอป”

หรออกตวอยางหนงทกลายเปนขาวดง เชน กรณคลปวดโอทครปาโทรศพทมอถอ Blackberry ของแคมเปญ Burger King: Angry Whopper ซงภายหลงกออกมาเฉลยวาเปนกลยทธททางแบรนดตงใจจะโปรโมทสนคาใหม (Positioningmag, 2556)

นอกจากน ผลกระทบแงลบในมตทางสงคม คอ การทโซเชยลมเดยถกใชเปนเครองมอของคนรายหรอแกงคขบวนการลอลวงในรปแบบตาง ๆ ท าใหเกดอาชญากรรมหรอภยตาง ๆ ตามทปรากฏเปนขาวในหนาหนงสอพมพอยบอยครง ซงเปนอนตรายเนองมาจากพฤตกรรมการใชโซเชยลมเดยอยางไมระมดระวง ขอมลจากศนยปฏบตการส านกงานต ารวจแหงชาตพบวา ทผานมาศนยรบเรองราวรองทกขหรอสายดวน 1599 ไดรบการรองเรยนเกยวกบขบวนการหลอกลวงทางอนเทอรเนต มประชาชนแจงเบาะแสและรองเรยนเกยวกบการหลอกลวงผหญงไทยผานทางเวบไซตหาคและโซเชยลเนตเวรค เชน เฟซบก ในรปแบบของการใหผเสยหายโอนเงนหรอทรพยสนไปยงผไมหวงดผานชองทางตาง ๆ ซงกอใหเกดความเสยหายเปนจ านวนมาก (เดลนวส, 2557)

ยงไปกวานน อนตรายอกรปแบบหนงของโซเชยลมเดยในมตเชงสงคมและวฒนธรรม คอ การทโซเชยลมเดยถกใชเปนเครองมอของผทอาศยชองทางนในการสรางกระแสเพอหวงผลทางการเมอง เชน การปลอยขาวทมเปาหมายแอบแฝงมงท าลายตวบคคลในเรองสวนตว การอาศยโซเชยลมเดยท าลายหรอโจมตสถาบนเบองสงของประเทศ การปลอยขาวลอ ขอมลเทจ เพอสราง

9

ความแตกแยก ท าใหเกดความขดแยงและความวนวายในบานเมอง โดยอางแหลงขาวแบบไมชดเจน หรอเปนขาวสารแบบลอย ๆ ซงไมมทมาทไป โดยสอกระแสหลกบางครงกขาดความรอบคอบจน ตกเปนเครองมอของการปลอยขาวเทจดวยการน าไปเผยแพรตอ ท าใหขาวซงไมมทมาอยางชดเจนเหลานยงถกแพรกระจายไปอยางกวางขวาง และดนาเชอถอมากยงขน จนประชาชนในสงคมเกดความตนตระหนก (แนวหนา, 2557) ปญหาและผลกระทบทเกดขนเหลาน สวนหนงเปนผลมาจากการทผบรโภคนนไมมความรเทาทนสอหรอไมมความสามารถในการใชสอไดอยางเทาทน จงท าให ตกเปนเหยอของสอ

ในสงคมสารสนเทศ โดยเฉพาะอยางยงในยคโซเชยลมเดยในปจจบนเราพบวา ขอมลขาวสารมปรมาณมากมายมหาศาล และสามารถสงตอถงกนไดอยางสะดวกรวดเรวทวโลก เมอบคคลเปนทงผรบสาร ผสรางสาร และผสงสารไดในเวลาเดยวกน นนหมายความวาทกคนสามารถเปนนกขาวพลเมองได เมอเปนเชนนจงยากตอการตรวจสอบความถกตองของเนอหา เพราะใน 1 วนาท อาจม เนอหาเกดขนเปนลาน ๆ และถกแพรกระจายโดยการแชรสงตอกนไปเรอย ๆ ซงไมมหนวยงานใดทสามารถควบคมและตรวจสอบขอมลทงหมดไดอยางละเอยดถถวน ส าหรบในประเทศไทย กระทรวงไอซทไมมความรความเชยวชาญในทกดานทจะสามารถตรวจสอบขอมลไดทงหมด โดยบทบาทหนาทของกระทรวงไอซทกจะรบเรองรองทกขและสงตอหรอประสานไปยงผเชยวชาญในแตละสวน หรอหากเปนขอมลทกอใหเกดความเสยหายในวงกวาง กระทรวงไอซทกจะเขาไปด าเนนการตรวจสอบในทนท (เดลนวส, 2557) ดงนน เมอไมมหนวยงานหรอองคกรทรบผดชอบดแลตรวจสอบเรองนไดอยางครอบคลมทงหมด ความตระหนกและส านกในความรบผดชอบจงขนอยกบปจเจกบคคลโดยตรง

ในโลกของโซเชยลเนตเวรค ผใชสามารถโพสตหรอแชรขอมลขาวสารไปยงกลมเพอนไดโดยปราศจากการตรวจสอบ ดงนนขอมลทถกสงออกไปอาจเปนขอมลทไมถกตอง มความคลาดเคลอน เกนจรง ท าใหการสอสารเกดความผดพลาด และเมอขอมลเหลานถกสงตอไปเรอย ๆ มากขน ๆ ประชาชนในสงคมกอาจเกดการตนตระหนกหรอเขาใจผดได ซงบอยครงมกพบวาคนจ านวนไมนอย สงตอขอมล ขาวสาร ความรสก ความคดเหนตาง ๆ ผานโซเชยลมเดยดวย “ความรสก” ไมใช “ความร” (จกรกฤษ เพมพล, 2553)

นอกจากนยงมพฤตกรรมการใชสอโดยไมไดกลนกรอง เชน อานแตพาดหวขาวทตรงกบความชอบหรอทศนคตของตนเอง แลวกดไลค หรอกดแชรทนท นนอาจเปนเพราะขอมลหรอเนอหาสารนนไปกระทบอารมณหรอความรสกบางอยางของผรบสาร ท าใหเกดความตองการทอยากจะบอกตอไปยงเพอนหรอคนรอบขาง จากผลการส ารวจของ IPSOS เปดเผยถงเหตผลหลก ๆ ทคนมกจะแชรคอนเทนตตาง ๆ เชน แชรเพราะตนเองคดวาเรองนนมความส าคญ เปนเทรนดทก าลงถกพดถง

10

เปนเรองทตนเองเชอวาเปนความจรงและตองการแนะน าใหคนอนร ขอมลนนแสดงถงความรของ คนแชร และแชรเพอเปดประเดนหรอเรมตนบทสนทนาพดคยกบเพอน (Marketingoops, 2558)

ทกวนนมสอแบบใหมเกดขนมากมาย และเปนสอทมอทธพลทางการสอสารดวยภาพ (Visual Communication) ซงไมจ าเปนตองฝกฝนหรอใชทกษะเปนพเศษเหมอนการเปดรบสอสงพมพ ทจ าเปนตองอาศยทกษะการอานออกเขยนได ผคนจงพากนใหความเชอถอภาพขาวจากสอตาง ๆ แตอาจหลงลมไปวาภาพทปรากฏในสอนนลวนเปนภาพทประกอบสร าง (construct) ขนทงสน สงส าคญคอควรตระหนกวา ขาวสารจากสอไมไดท าหนาทเพยง “แจงเพอทราบ” ( inform) อยางเดยวเทานน หากแตยงสอดแทรกการหลอหลอมอดมการณและสรางจตส านกบางอยางของ ผรบสารไดอยางแนบเนยนและไรรองรอยอกดวย (อษา บกกนส, 2554)

ปจจบนขอบเขตขาวสารของโลกไดขยายออกไปอยางกวางขวางทงในระดบชาตและระดบโลก เปนกระบวนการขามผานแบบไรพรมแดน ไรกาลเวลา ท าใหผรบสารมขอจ ากดในการตรวจสอบ ความถกตองของขอมลขาวสาร ผรบสารท าไดเพยงเปดรบผลผลตสอทปลายทางเทานน แตไมสามารถตรวจสอบยอนไปถงตนทางของกระบวนการผลตขาวสารไดเลย อกทงการบรหารจดการและกระบวนการในการสรางขอมลขาวสารกมพฒนาการและมประสทธภาพมากขนเรอย ๆ จนกระทงผรบสารอาจไมสามารถรบมอได (อษา บกกนส, 2554) เหลานลวนเปนเหตผลส าคญทควรมการศกษาและใหความรเรองการรเทาทนสอ เพราะองคความรเทาทนสอจะชวยใหผรบสารอานสอไดอยางเทาทน มวจารณญาณและความระมดระวงในการเสพสอ มความสามารถในการตงค าถาม คดวเคราะห วาสอนนถกสรางขนจากขอมลขาวสารและความคดเหนของบคคลหรอคนกลมหนง อาจมการใชเทคนคตาง ๆ เพอใหกระทบอารมณผรบสาร ซงคนทรเทาทนสอจะรวาควรปฏบตตนอยางไร เชน หาขอมลอน ๆ มาพจารณาประกอบ เปนตน

คงปฏเสธไมไดวาในโลกของโซเชยลมเดยมทงขอมลทเปนขอเทจจรง ความคดเหน ขาวลอ ขอมลปลอม ขอมลทยงไมไดรบการตรวจสอบปะปนกนอยมากมาย ซงโซเชยลมเดยถอเปนพนทสาธารณะ ไมใชพนทสวนตวทผใชนนโพสตหรอแชรขอมลอะไรไปแลวจะไมมใครเหน แตในเมอบคคลมสทธและเสรภาพในการแสดงความคดเหนไดตามทรฐธรรมนญรบรองไว จงไมอาจหามมใหบคคลโพสตหรอแสดงความคดเหนได อกทงเทคโนโลยในยคปจจบนกมความสะดวกและเออตอการสรางเนอหาตาง ๆ รวมทงยงสามารถโตตอบกนไดแบบฉบพลนทนท (Real Time) ดงนนความผดพลาดในโซเชยลมเดย ไมวาจะเปนขอมลเทจหรอการสรางขาวลอจงเกดขนไดงาย เมอเกดขนแลวกจะกระจายไปไดอยางรวดเรว และยากตอการควบคมตรวจสอบ ทงนหากผใชสอมเจตนาไมด ประกอบกบผรบสารเองกไมมความรเทาทนสอ หรอไมไดกลนกรองขอมลขาวสารอยางถถวน กอาจเกดผลกระทบในวงกวางได

11

จากผลกระทบและปญหาดงกลาวทเกดขน การท าใหผรบสารมความรเทาทนสอ จงเปนวธการทจะชวยปองกนและสรางภมคมกนใหผรบสารนนสามารถรบมอกบสอตาง ๆ ไดโดยไมตกเปนเหยอของขอมล

อยางไรกตาม แมวาปจจบนในตางประเทศรวมถงประเทศไทยเราเองนน จะมการเรยน การสอนและการใหความรเรองการรเทาทนสอ แตทกวนนกยงมคนทตกเปนเหยอของขอมลใหเหนกนอยมากมายในโลกโซเชยลมเดย หากคนทตกเปนเหยอเหลานนเปนบคคลทไมมความรเทาทนสอกคงไมใชเรองผดปกตแตอยางใด แตสงทนาสนใจกคอ บางครงเราพบวาผทตกเปนเหยอของขอมลทยงไมไดรบการตรวจสอบนน เปนบคคลทมความรเทาทนสออยในระดบสง หรอแมแตเปนสอมวลชนเองกตาม ยกตวอยางเชน ในกรณเหตการณระเบดทบรเวณศาลทาวมหาพรหม ใกลสแยกราชประสงค ซงเกดขนเมอค าวนจนทรท 17 สงหาคม 2558 โดยหลงจากเกดเหตระเบดขนเพยงไมนานกปรากฏขาวลอตาง ๆ ตามมามากมาย และขอมลผด ๆ เหลานนกถกแพรกระจายสงตอ ๆ กนไปในโลกโซเชยลมเดยอยางรวดเรวโดยปราศจากการตรวจสอบ หลายขาวทไมเปนความจรงและกอใหเกดความสบสนแกประชาชนจ านวนมาก เชน ขาวลอเรองการประกาศปดเรยนโรงเรยนในสงกดกรงเทพมหานคร รวมถงสถาบนการเงน ธนาคารตาง ๆ

12

ภาพท 1.4 ขาวลอหลงจากเกดเหตการณระเบดราชประสงคเมอวนท 17 ส.ค. 2558

ทมา : คสช. ยนยน ยงไมประกาศภาวะฉกเฉน-ไมสงหยดธนาคาร. (2558). วนทเขาถงขอมล 11 ธนวาคม 2558, แหลงทมา http://hilight.kapook.com/view/124993

อกกรณศกษาหนงทนาสนใจ คอ หลงจากเกดเหตการณระเบดราชประสงคขนเพยงไมกวน และทางเจาหนาทต ารวจเองกยงไมไดใหขอสรปใด ๆ ในหลกฐานและขอเทจจรง มนกวชาการดานสอสารมวลชนทานหนง ซงเปนบคคลทใหการอบรมดานความรเทาทนสอโดยตรง ไดแสดงความคดเหนสวนตวผานชองทางโซเชยลมเดย โดยโพสตขอความผานทางเฟซบกสวนตวของตน ในขอความนนมเนอหาวพากษวจารณเกยวกบเหตการณความรนแรงทเกดขน และมการคาดเดาไปถงตวการผอยเบองหลงการลอบวางระเบดครงนวาอาจมความเชอมโยงเกยวพนกบอดตนายกรฐมนตรทานหนงของประเทศไทย แตเมอเหตการณผานไป หลงจากทต ารวจไดท าการพสจนหลกฐานขอเทจจรง ปรากฏวาเปนการลอบวางระเบดของคนรายชาวตางชาต สดทายแลวกพบวาค ากลาวในขอความนนไมเปนความจรงแตอยางใด นอาจเปนหนงในกรณศกษาทนาสนใจทแสดงถงความไมสอดคลองระหวางระดบความรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอของบคคลทมความรเทาทนสออยในระดบสง

13

ภาพท 1.5 การโพสตสถานะในเฟซบก เกยวกบเหตการณระเบดราชประสงค

ทมา: www.facebook.com, วนทเขาถงขอมล 22 สงหาคม 2558.

จากกรณขางตน น าไปสการตงขอสงสยวา เหตใดนกวชาการทศกษาดานนโดยตรงซงนาจะมความรเทาทนสอมากกวาบคคลทวไป จงไมสามารถประยกตใชความรนนไดในสถานการณจรง หรอแททจรงแลว วธการเรยนการสอนเรองการรเทาทนสอโดยการใหความรนนอาจไมไดเปนทางออกของปญหาทเกดขน และไมไดเปนหลกประกนวาเมอบคคลมความรเทาทนสอแลวจะสามารถใชสอได อยางรเทาทน จงเปนทมาของการศกษาเรอง “ความรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก” เพอทดสอบขอสนนษฐานทวา ความรเทาทนสอสามารถชวยใหบคคลมวจารณญาณในการเสพสอไดอยางรเทาทนจรงหรอไมเพยงใด และมชองวางของความรเกดขนหรอไม อยางไร

14

ปญหาน าวจย

1. การใหความรเกยวกบการรเทาทนสอ จะท าใหบคคลมความรเทาทนสอเฟซบกเพมขนหรอไม?

2. เมอบคคลมความรเทาทนสอแลว จะมพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกหรอไม? 3. มชองวางระหวางความรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกเกดขนหรอไม

อยางไร?

วตถประสงคของการวจย

1. เพอทราบถงระดบความรเทาทนสอของผใชเฟซบก ทงกอนและหลงไดรบการอบรมเกยวกบการรเทาทนสอ

2. เพอทราบถงพฤตกรรมทเกดขนหลงจากไดรบการอบรมเกยวกบการรเทาทนสอแลว ในกลมผใชเฟซบกทมระดบความรแตกตางกน

3. เพอทราบถงชองวางระหวางความรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก

ขอบเขตของการวจย

ขอบเขตของการวจยครงน คอ การศกษาความรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก โดยมงศกษาจากกลมตวอยางนสต/นกศกษามหาวทยาลยในเขตกรงเทพมหานครทมบญชผใชเครอขายสงคมออนไลนประเภทเฟซบก และใชเปนประจ าอยางนอยสปดาหละ 5 วน จ านวน 30 คน ซงในการศกษาครงนจะใชระยะเวลาในการเกบขอมลตงแตเดอนพฤษภาคม 2559 – มถนายน 2559

ขอสนนษฐานการวจย

แมวาบคคลจะมความรเทาทนสอ แตเมออยในสถานการณและสภาพแวดลอมจรง บคคลนนอาจจะไมสามารถใชสอไดอยางรเทาทน หรอไมสามารถน าองคความรนนไปประยกตใชในชวตจรงได

15

นยามศพทเชงปฏบตการ

เฟซบก (Facebook) คอ เครอขายสงคมทอนญาตใหผใชงานสามารถสรางประวตสวนตวของตนเอง อพโหลดรปภาพและวดโอ สงขอความ แบงปนขอมลขาวสาร และตดตอกบเพอนในโลกออนไลน โดยก าหนดเงอนไขผใชงานทมอายตงแต 13 ปขนไป และมอเมลทสามารถใชงานได

ความรเทาทนสอเฟซบก หมายถง ความสามารถของปจเจกบคคลในการใชเฟซบกอยางเหมาะสม โดยสามารถใชเครองมอในการสอสารเพอเขาถง วเคราะห ประเมนขอมลขาวสาร และสรางการสอสารกบผอนไดอยางมประสทธภาพ ตลอดจนความสามารถในการตงคาความปลอดภยในการแชรขอมลแบบสาธารณะ และการตงคาแบบจ ากดการเขาถงขอมลสวนตว

พฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก หมายถง การตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก ในลกษณะการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) และการแชร (Share) อยางถกตอง เหมาะสม และมประสทธภาพ ซงสามารถวดไดจาก ความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล และความสามารถในการประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล ความสามารถในการตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตอง เหมาะสม มคณภาพ และ/หรอ ความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ มประสทธภาพ มจรยธรรม และถกตองตามกฎหมาย

ชองวางของความรเทาทนสอ หมายถง ความไมสอดคลองระหวางระดบความรเทาทนสอ และพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก

16

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. องคความรทไดจากการวจยสามารถน าไปใชปรบปรงและพฒนาแนวทางการเรยนการสอน เรองความรเทาทนสอในประเทศไทย

2. ขอมลทไดจากการวจยสามารถน าไปใชเปนแนวทางเพอลดอนตรายและบรรเทาความเสยหายจากการใชสอโซเชยลมเดย และเปนขอมลประกอบการพจารณาเพอวางแผนแนวทางในการแกปญหาการรเทาทนสอของประเทศไทยในอนาคต

17

บทท 2 แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

1. แนวคดเรองความรเทาทนสอ (Media Literacy) 1.1 นยามของความรเทาทนสอ 1.2 หลกการพนฐานของการรเทาทนสอ 1.3 องคประกอบส าคญของการรเทาทนสอ 1.4 ระดบความรเทาทนสอและการวดตวแปรความรเทาทนสอ 1.5 ปจจยของการรเทาทนสอ 1.6 แนวทางในการบรณาการความรเทาทนสอเขากบหลกสตรการเรยนการสอน 1.7 แนวคดทางพทธศาสนากบการรเทาทนสอ

2. แนวคดเรองความรเทาทนสอดจทล (Digital Literacy) - ความรเทาทนขอมลดจทล (Digital Information Literacy)

3. แนวคดเรองสอโซเชยลมเดย (Social Media) 3.1 คณลกษณะของ Web 2.0 3.2 แนวคดเรองเฟซบก (Facebook)

- ขอมลพนฐานเกยวกบการใชงานเฟซบก - พฤตกรรมของกลมผใชงานเฟซบก - ขอดและขอเสยของเฟซบก - แนวทางในการใชเฟซบคใหปลอดภย

4. แนวคดเรองความร ทศนคต และการยอมรบปฏบต (KAP) 4.1 ความร 4.2 ทศนคต 4.3 พฤตกรรม 4.4 ชองวางของความร ทศนคต และการยอมรบปฏบต (KAP-GAP)

18

5. ทฤษฎจตวเคราะห 5.1 จตส านกและจตใตส านก 5.2 จตไรส านก 5.3 โครงสรางจต 5.4 แนวคดเรองการวเคราะหความฝนและผลงานของสอ 5.5 แนวคดเรองระบบการตดสนใจของมนษย

19

1. แนวคดการรเทาทนสอ (Media Literacy)

1.1 นยามความรเทาทนสอ

ความหมายของค าวา “ความรเทาทนสอ” มผใหค านยามไวมากมายแตกตางกนไป ทงในมมมองของนกวชาการ นกการศกษาทงในประเทศและตางประเทศ รวมไปถงสมาคมและองคกรระหวางประเทศ อาท National Association for Media Literacy Education (NAMLE) หรอ สมาคมเพอการศกษาการรเทาทนสอแหงชาตของประเทศสหรฐอเมรกา ทไดระบนยามอยางกวางของค าวา “ความรเทาทนสอ” วาหมายถง ความสามารถในการเขาถง วเคราะห ประเมน และสอสารขอมลไดในหลากหลายรปแบบ ซงมความเปนสหวทยาการโดยธรรมชาต การรเทาทนสอมความจ าเปนและไมสามารถหลกเลยงไดในสภาพแวดลอมทางอเลกทรอนกสทมความซบซอนและเปลยนแปลงอยตลอดเวลา รวมถงการสอสารอยางไมมทสนสดทรายลอมอยรอบตวเรา (National Association for Media Literacy Education, 2015) องคการการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) หรอ UNESCO ระบวา ความรเทาทนสอ หมายถง ความเขาใจและการใชงานสอมวลชน ทงการแสดงออกตอสอโดยตรงและการไมแสดงออก รวมถงความเขาใจเกยวกบสอ เทคนคทสอใช ตลอดจนผลกระทบของสอ นอกจากน ยงรวมถงความสามารถในการอาน วเคราะห ประเมน และสรางการสอสารผานสอในรปแบบทหลากหลายอกดวย (เชน โทรทศน สอสงพมพ วทย คอมพวเตอร) สวนความเขาใจในระยะยาวกคอ ความสามารถในการถอดรหส วเคราะห ประเมน และสรางการสอสารในรปแบบทหลากหลาย (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, 2011, p. 188) สวนในทศนะของนกวชาการดานสอสารมวลชนในตางประเทศ เชน W. James Potter ไดอธบายวา ความรเทาทนสอ หมายถง ชดของมมมองทเราใชเพอแสดงตวตนของเราไปยงสอมวลชน และใชเพอแปลความหมายสารทเราพบ โดยชดของมมมองนถกสรางขนจากโครงสรางความร ซงในการสรางโครงสรางความรนจ าเปนตองมเครองมอ วตถดบ และความตงใจ เครองมอในทนกคอทกษะทงหลายของเรา สวนวตถดบคอขอมลขาวสารทมาจากสอและโลกแหงความเปนจรง และความตงใจกมาจากความเชอสวนบคคล (Potter, 2014) ส าหรบในประเทศไทย กฤษณา ชาวไทย (2556) กลาววา “การรเทาทนสอ หมายถง การมความรเกยวกบการสอสารจากสอ และสภาพแวดลอมรอบตว มความเขาใจบทบาทและหนาทของสอ กระบวนการสอสาร และผลกระทบของสอ มความตระหนกถงผลกระทบของสอทมตอบคคลและสงคม และมทกษะเกยวกบสอ ไดแก การเขาถงสอทเหมาะสมและตอบสนองตอความจ าเปนและ

20

ความตองการของตนเองได วเคราะหสารและสอ ประเมนคณคาของการสรางสารใหมในรปแบบของตนเอง และสอสารหรอโตตอบไปยงสอหรอผรบสารอนผานสอ” โดยสรปแลว “ความรเทาทนสอ” จงหมายถง ความรความเขาใจเกยวกบสอ การสอสารจากสอ และการใชงานสอมวลชน ความสามารถในการอาน วเคราะหสอ ประเมนคณคาของสาร และ แปลความหมายของสารได ตลอดจนสามารถสรางการสอสารผานสอในรปแบบหลากหลาย เพอสอสารหรอตอบโตไปยงผรบสารอนไดอยางเหมาะสมและมประสทธภาพ

1.2 หลกการพนฐานของการรเทาทนสอ

สมาคมเพอการศกษาการร เทาทนสอแหงชาตของประเทศสหรฐอเมรกา (National Association for Media Literacy Education: NAMLE) ไดก าหนดหลกการส าคญ 6 ประการของการรเทาทนสอไวดงน (National Association for Media Literacy Education, 2007)

1. เนอหาของสอทกประเภทลวนเกดขนจากการถก “ประกอบสราง” (All media messages are “constructed”.)

2. สอแตละประเภทมคณลกษณะ จดเดน และการใชภาษาในการประกอบสรางทแตกตางกนไป (Each medium has different characteristics, strengths and a unique “language” of construction.)

3. เนอหาของสอถกสรางขนเพอวตถประสงคเฉพาะบางอยาง (Media messages are produced for particular purposes.)

4. เนอหาของสอลวนประกอบดวยคณคาและความคดเหนของสอ (Media messages contain embedded values and points of view.)

5. ผคนใชทกษะ ความเชอ และประสบการณสวนบคคลในการสรางความหมายจากเนอหา ของสอ (People use their individual skills, beliefs and experiences to construct their own meaning from media messages.)

6. สอและเนอหาของสอสามารถมอทธพลตอความเชอ ทศนคต คานยม และกระบวนการประชาธปไตยได (Media and media messages can influence beliefs, attitude, values, behaviors and the democratic process.)

21

1.3 องคประกอบส าคญของการรเทาทนสอ

เบองตนของการท าความเขาใจในภาพรวมเกยวกบการรเทาทนสอนน Center for Media Literacy (2005) ไดก าหนดแนวค าถามซงเปนองคประกอบส าคญทใชในการศกษาเรองการรเทาทนสอ โดยอยในรปแบบของแนวคดหลก (Key concept) มทงหมด 5 ประการ ดงน

1. ใครเปนผสรางสารนนขนมา? 2. สอนนมการใชเทคนคอะไรเพอดงดดความสนใจผรบสาร? 3. ผรบสารเขาใจสารในสอนนวาอยางไร? 4. สอน าเสนอคานยม วถชวต และความคดเหนอะไรในสาร? 5. สารนนถกสงออกมาเพอจดประสงคใด?

สอดคลองกบ กฤษณา ชาวไทย (2556) ทไดท าการรวบรวมแนวคดและนยามการรเทาทนสอและศกษาพฒนาการและการขบเคลอนแนวคดการรเทาทนสอในประเทศไทย ตงแต พ .ศ. 2523 - มกราคม 2556 ไวในงานวจยเรอง “พฒนาการและการขบเคลอนแนวคดการรเทาทนสอในประเทศไทย” ซงเปนการวจยเชงคณภาพ โดยใชการวจยเอกสารและการสมภาษณเชงลก จากผลการศกษาในสวนองคประกอบส าคญของการรเทาทนสอ สามารถสรปไดวา องคประกอบส าคญของการรเทาทนสอ หมายถง หลกการเบองตนในการท าความเขาใจสอและเนอหาสารทสอผลตขน เพอเปนแนวทาง ในการวเคราะหสออยางมประสทธภาพ โดยการตงค าถามกบสอบนพนฐานของหลกการการรเทาทนสอใน 5 องคประกอบ ดงน

1. การเปนเจาของสอ (Authorship) 2. รปแบบสอ (Format) 3. ผชม ผใช หรอผบรโภคสอ (Audience) 4. เนอหาหรอสารจากสอ (Content) 5. วตถประสงคของผผลตเนอหาหรอสาร (Purpose)

ทงน การตงค าถามกบสอและเนอหาสารทมาจากสอ มจดประสงคเพอใหผรบสารเกดการตระหนกวา “ใครเปนผสงสาร” “สารนนถกสงออกมาอยางไร ดวยขอความ ภาพ หรอเสยง” “สารนนมนยอยางไร” “ผสงสารนนสงสารออกมาดวยจดประสงคอะไร” ซงเปนทกษะการคดอยางมวจารณญาณ หรอการคดดวยปญญาทสามารถวเคราะหและวพากษดวยเหตผลทถกตองได (กฤษณา ชาวไทย, 2556)

22

1.4 ระดบการรเทาทนสอและการวดตวแปรความรเทาทนสอ

Potter กลาววา คนทมความรเทาทนสอดจะควบคมสอไดมากกวา เพราะรวาจะจดการกบสารตาง ๆ ทประดงเขามาจากมมมองใด เชน มมมองจากความรความเขาใจ (cognition) อารมณ (emotional) ศลธรรม (moral) หรอสนทรยศาสตร (aesthetics) และในทางตรงกนขาม คนทมความรจ ากดเกยวกบสอ การพฒนาโครงสรางความรจงต า และไมเพยงพอทจะรบมอกบการแปลความหมายสออยางเทาทน ดงนนจงเปนไปไมไดทคนทมการรเทาทนสอต าจะสรางความหมายทหลากหลายจากสอได นอกจากนยงมแนวโนมทจะยอมรบความหมายผวเผนทมอยในสออ กดวย ฉะนน หากบคคลใดมความรเทาทนสอในระดบด กเทากบวาบคคลนนจะมทางเลอกมากขนในการตความสารตาง ๆ และจะน าไปสอ านาจในการควบคมความเชอ และพฤตกรรมสวนตวไดดวย ตรงขามกบบคคลทมความรเทาทนสอนอย เปรยบเสมอนกบการอยในโลกทปด ถกบงคบใหยอมรบแกนคานยม ทถกครอบง าในสงคม โดยไมเคยตงค าถามเกยวกบคานยม ความเชอ และการตความผานสอเลย (Potter อางถงใน อมรรตน ทพยเลศ, 2549) นอกจากน Potter ยงมความเหนเพมเตมอกวา คนทมทกษะในการอานออกเขยนไดสง จะมความสามารถในการเรยนรและท าความเขาใจสอไดด และท าใหมระดบความรเทาทนสอสง ตามไปดวย คนเหลานจะมความเขาใจในเนอหาของสอไดด มความสามารถในการตดสนใจเลอกวา จะเชอหรอไมเชอเนอหาจากสอ หรอเนอหาเหลานนมความนาเชอถอไดมากนอยเพยงใด ตลอดจน มความสามารถในการใชสอใหส าเรจผล และบรรลตามวตถประสงคของตนเองได (Potter อางถงใน พรทพย เยนจะบก, 2547) ส าหรบเรองของการวดระดบความรเทาทนสอนน ยงไมพบเครองมอมาตรฐานทใชประเมนความรเทาทนสอ แตโดยสวนใหญแลวจะวดจากโครงสรางความร (Knowledge Structure) และ ทกษะในการใชสอ (Skills) นอกจากนนกมงานวจยบางสวนทวดความรเทาทนสอจากการผลตสอดวย แตในงานวจยทศกษาบคคลทวไปนนไมนยมวดความรเทาทนสอจากทกษะในการผลตสอ เนองจากทกษะดานนมกจะมอยในเฉพาะบคคลทไดรบการสอนใหผลตสอเทานน (ฟารดา เตชะวรนทรเลศ , 2548) Potter (2014) กลาววา โครงสรางความร คอ ชดของขอมลทถกจดไวอยางเปนระบบในความทรงจ าของบคคล เปนสงทไมไดเกดขนเองโดยธรรมชาต แตเปนสงทถกสรางขนอยางระมดระวงและเปนระบบ

23

สวนทกษะในการร เทาทนสอทส าคญ ไดแก การวเคราะห (Analysis) การประเมน (Evaluation) การแบ งกล ม (Grouping) การสรป ( Induction) การอนมาน (Deduction) การสงเคราะห (Synthesis) และการกลนกรอง (Abstraction) (Potter, 2014, p. 15-18)

สอดคลองกบงานวจยของ อดลย เพยรรงโรจน (2543) ทท าการศกษาเรอง “การศกษาแนวคดเพอก าหนดตวแปรความรเทาทนสอส าหรบการวจยสอสารมวลชน” ซงผลการศกษาในสวนของการวดตวแปรความรเทาทนสอพบวา ความรเทาทนสอนนสามารถวดไดจากความรความเขาใจเกยวกบสอและทกษะในการใชสอ โดยแบงระดบความรเทาทนสอออกเปน 2 ระดบคอ

1. ความรเทาทนสอขนพนฐานทสามารถแยกประเภทเนอหาของสอได มทกษะในการใชสอประเภทตาง ๆ ตลอดจนสามารถเขาใจความหมายตรงทสอน าเสนอได

2. ความรเทาทนสอขนสง หมายถง การมความรความเขาใจสอ บรบทของสอ ผลของสอ สามารถวเคราะหวตถประสงคของผสงสารและความหมายแฝง ประเมนความถกตองและความนาเชอถอของสาร ตลอดจนมทกษะในการคดแบบวพากษและสามารถวพากษสอได

นอกจากน อดลย เพยรรงโรจน (2543) ยงมความเหนเพมเตมอกวา ในการวดความรเทาทนสอควรพจารณาโดยวดตามแนวคดของ Potter ใน 4 มต คอ มตการรบรและความเขาใจ (cognition) มตอารมณ (emotional) มตดานสนทรยศาสตร (aesthetics) และมตดานคานยมหรอศลธรรม (moral)

มตของการรบรและความเขาใจ หมายถง ความสามารถในการตระหนกรในสาระตาง ๆ ตงแตขนงายสดไปถงเรองทซบซอน เชน รวาสอถกผลตขนมาไดอยางไร และท าไมสงนจงไดรบ ความนยม มตดานอารมณ คอ การตระหนกถงสญลกษณ (the symbols) ซงผสรางตองการสรางอารมณ หรอความรสกตาง ๆ ขนในสอเชน รก กลว เกลยด โกรธ แคน ไมเพยงแตเฉพาะอารมณทเดนชดเทานน แตผผลตสอยงสามารถสรางอารมณทคลมเครอ เชน สบสน หรอวตกกงวลไดอกดวย มตดานสนทรยศาสตร หมายถง ความสามารถทจะเพลดเพลน เขาใจ เหนคณคาของสารในเชงศลปะ และมความสามารถในการแยกแยะ ตรวจสอบระหวางสงทเปนศลปะ และของปลอมทถกสรางเลยนแบบขนมา

24

มตดานคานยม หรอศลธรรม หมายถง ความสามารถทจะเหนคานยมตาง ๆ ทปรากฏในสอ ส าหรบบคคลทมความรเทาทนสอในระดบสง กจะตระหนกถงรปแบบทางศลธรรมทสงผานมาทางสอไดเปนอยางด และสามารถจดบทบาทตนเองไดดวยวา ควรจะยนอยจดไหนของคานยมและศลธรรมนน ๆ (อณาโลม จนทรรงมณกล, 2549) เออจต วโรจนไตรรตน (2540) ท าการศกษาเรอง “การวเคราะหระดบมเดยลตเตอเรซของนกศกษาระดบอดมศกษาในประเทศไทย” เพอน าเสนอองคความรเกยวกบแนวคด ลกษณะมเดย ลตเตอเรซ และกระบวนการสรางเครองมอ เพอใชศกษาสภาพมเดยลตเตอเรซของนกศกษาระดบปรญญาตรในสถาบนอดมศกษาของรฐ โดยไดแบงระดบการรเทาทนสอ ตามระดบของการคด (Cognitive level) ไว 4 ระดบ ดงน ระดบท 1 ความตระหนก (Awareness) คอระดบทผรบสารรบรในความมอยของสอตามการรบสาร รบรเนอความสอตามทเหน ทไดยน รบสอเพอสนองอารมณ ความพอใจ เชอและยอมรบในสงทสอน าเสนอ

ระดบท 2 ความเขาใจ (Comprehension) คอ ระดบทผรบสารสามารถเชอมโยงเนอหากบองคกรสอ และการท างานของสอในแบบแผนทางวชาชพ เขาใจรหส สญลกษณ และความหมายของเนอความสอ ระดบท 3 การวเคราะห (Analyze) การตความ (Interpret) คอ ระดบทผรบสารวเคราะหความเปนวชาชพและความเปนธรกจของสอได สามารถตความรหส สญลกษณ และความหมายของเนอความสอในระดบนามธรรมและความหมายแฝงได ระดบท 4 การประเมน (Evaluate) การตดสน (Judgment) คอ ระดบทผรบสารประเมนจดยนของสอมวลชนได ตดสนไดวาสอมวลชนมความเชอมโยงกบอ านาจทางธรกจ สามารถตความรหส สญลกษณ และความหมายของสอไดอยางเชอมโยงกบแนวคด อดมการณของสอ หากจะจดระดบการรเทาทนสอใหครอบคลมและเหมาะสม ทงในระดบการคดและทกษะในการใชสอ กฤษณา ชาวไทย (2556) มความเหนวา ควรแบงออกเปน 4 ระดบ ดงน

1. ไมรเทาทนสอ คอ มความสามารถในการใชสอ แตไมมความตระหนกถงการใชสอของตนเอง และผลกระทบจากการใชสอทมตอตนเอง มความรเกยวกบสอ เขาใจความหมายตรงของสารทสอน าเสนอ แตไมมความเขาใจในบทบาทหนาทของสอ ไมรและไมสนใจกระบวนการผลตและการสอสาร มความยนดในการปฏสมพนธกบสอตามชองทางทสอเสนอและคาดหวง

2. รเทาทนสอระดบพนฐาน คอ มความสามารถในการใชสอ มความตระหนกถงการใชสอของตนเองวาใชสอใดเพออะไร มสวนรวมกบสอและสามารถโตตอบสอโดยการวพากษวจารณสารและการ

25

ท างานของสอกบคนใกลชด มความรความเขาใจในบทบาทหนาทของสอ มความเขาใจและสามารถวเคราะหสารทสอน าเสนอได แตไมสนใจกระบวนการผลตและการสอสาร

3. รเทาทนสอระดบปานกลาง คอ มความสามารถในการใชสอคอนขางหลากหลายเพอตอบสนองตอความตองการและความพงพอใจของตนเอง มความรความเขาใจในบทบาทหนาทของสอในดานวชาชพและดานธรกจ เขาใจความหมายตรงและสามารถวเคราะหความหมายแฝงจากสารทสอน าเสนอ มสวนรวมกบสอ สามารถโตตอบสอโดยการวพากษวจารณสารและการท างานของสอตามชองทางทสอเสนอ

4. รเทาทนสอระดบสง คอ มความสามารถในการใชสออยางหลากหลายและมจดมงหมายในการใชสอเพอตอบสนองตอความตองการและความพงพอใจของตนเอง มความรความเขาใจในบทบาทหนาทของสอในดานวชาชพ ธรกจ และการเมอง เขาใจความหมายตรงและความหมายแฝงของสาร เขาใจและตระหนกถงผลกระทบของสอทมตอบคคลและสงคม มความรและสนใจกระบวนการผลตและการสอสาร มความสามารถในการผลตสารและสอสาร รวมทงมความตระหนก สนใจ และสนบสนนบรบททางสงคมทมผลในการพฒนาผรบสาร ทงดานการศกษา กฎหมาย และการท างานของสอ

1.5 ปจจยของการรเทาทนสอ

ในงานวจยของ เพญพกตร เตยวสมบรณกจ (2557) ทท าการศกษาเรอง“ความรเทาทนสอของผใชสอโทรทศนไทยภายใตภมทศนสอโทรทศนทเปลยนแปลงไป” โดยมวตถประสงคเพอทราบถงระดบความรเทาทนสอ มตของของการรเทาทนสอ และปจจยทสงผลตอความรเทาทนสอของคนไทยภายใตภมทศนสอโทรทศนของประเทศไทย ซงผลการศกษาในดานปจจยทสงผลตอการรเทาทนสอของผใชสอโทรทศนในประเทศไทยพบวา ลกษณะทางประชากรเปนปจจยหนงทมผลตอความร เทาทนสอ ยกเวนลกษณะทางเพศ คอความเปนเพศชายและหญง ทพบวาไมมผลตอความรเทาทนสอ แตในสวนปจจยลกษณะของประชากรดานรายได อาย และการศกษา ลวนมความสมพนธกบระดบความรเทาทนสออยางมนยส าคญทางสถตทกกรณ โดยผทมอายมากมระดบความรเทาทนสอสงกวาผทมอายนอย ผทมรายไดสงมระดบความรเทาทนสอสงกวาผทมรายไดต า ผทมระดบการศกษาสงมระดบความรเทาทนสอสงกวาผทมระดบการศกษาต า สวนลกษณะประชากรในดานอาชพกมผลตอความรเทาทนสอ คอ ผทประกอบอาชพขาราชการมระดบความรเทาทนสอมากทสด รองลงมาคอกลมพนกงาน/ลกจางบรษท และเจาของกจการ/อาชพอสระตามล าดบ สวนกลมทประกอบอาชพเกษตร/ประมง มระดบความรเทาทนสอนอยทสด นอกจากนยงพบวา ปจจยดานความสามารถในการ

26

เขาถงเทคโนโลยสอโทรทศนและจ านวนเวลาทใชสอ กมผลตอความรเทาทนสออยางมนยส าคญ โดยกลมผทใชโทรทศนมาก จะมระดบความรเทาทนสอสงกวากลมผใชโทรทศนนอย

สอดคลองกบงานวจยของ จนดารตน บวรบรหาร (2548) ทท าการศกษาเรอง “ความรเทาทนสออนเตอรเนต การประเมนความเสยงและพฤตกรรมการปองกนตวเองของนกเรยนชนมธยมศกษา ตอนปลายในเขตกรงเทพมหานคร” โดยมวตถประสงคเพอศกษาวา นกเรยนชนมธยมศกษาตอนปลายในเขตกรงเทพมหานครมความรเทาทนสออนเตอรเนต การประเมนความเสยงบนอนเตอรเนต และพฤตกรรมการปองกนตนเองจากความเสยงนนหรอไม อยางไร และมงตอบค าถามวาปจจยดานลกษณะทางสงคมของประชากร และปจจยดานลกษณะการใชอนเตอรเนตมความสมพนธกบตวแปรดงกลาวหรอไมอยางไร ซงผลการวจยพบวา ลกษณะทางเพศไมมความสมพนธกบความรเทาทนสอ โดยเพศหญงและชายมระดบความรเทาทนสออนเตอรเนตไมตางกน สวนปจจยดานลกษณะทาง สงคมประชากร อนไดแก เกรดเฉลย รายไดของครอบครว ระดบการศกษาของผปกครอง และปจจยดานลกษณะการใชอนเตอรเนต คอ ระยะเวลา และประสบการณในการใชอนเตอรเนต ลวนมความสมพนธกบการรเทาทนสออนเตอรเนต โดยนกเรยนทมผลสมฤทธทางการเรยนหรอเกรดเฉลยสงจะมระดบความรเทาทนสออนเตอรเนตสง นกเรยนทอย ในครอบครวทมรายไดครอบครวตอเดอนมากกวา 5,000-20,000 บาท และผปกครองของนกเรยนทจบการศกษาระดบปรญญาตร-ปรญญาเอก จะมความรเทาทนสออนเตอรเนตสงกวา

นอกจากน ในงานวจยของ ฟารดา เตชะวรนทรเลศ (2548) ทท าการศกษาเรอง “ความสมพนธระหวางความรเทาทนสอกบการไดรบอทธพลดานการก าหนดความส าคญแกวาระขาวสาร และการเลอกกรอบในการตความขาวสาร” โดยมวตถประสงคเพอทดสอบวาความรเทาทนสอจะเปนภมคมกนจากการไดรบผลกระทบและอทธพลของสอหรอไม ซงผลการวจยกสนบสนนความเชอทวา การมความรเทาทนสอนนจะชวยปองกนและลดอทธพลในการก าหนดกรอบการตความขาวสารของสอได โดยกลมตวอยางทมความรเทาทนสอมากจะตความนอกเหนอจากกรอบการตความของสอมากกวากลมตวอยางทมความรเทาทนสอนอยกวา และพบวากลมตวอยางทมความรเทาทนสอนอยยงคงไดรบอทธพลจากการก าหนดกรอบการตความขาวสารของสอ นอกจากน ยงมขอเสนอแนะเพมเตมอกดวยวา ในการวดระดบความรเทาทนสอส าหรบการท าวจยครงตอไปนน ควรจะวดทกษะควบคไปกบความร ความเขาใจ เพอใหมความชดเจนมากยงขน และอาจขยายกลมตวอยางใหกวางขน โดยใหมความแตกตางทางอาย อาชพ ฯลฯ เพอจะไดทดสอบตวแปรใหม ๆ ซงอาจมความสมพนธกบระดบความรเทาทนสอและการไดรบอทธพลจากสอ

27

1.6 แนวทางในการบรณาการความรเทาทนสอเขากบหลกสตรการเรยนการสอน

วรชญ ครจต (2554) กลาววา โครงการ Project Look Sharp ซงเปนโครงการเพอสนบสนนการเรยนการสอนเกยวกบความรเทาทนสอของ Ithaca College ในสหรฐอเมรกา ไดเสนอแนวคดวา การบรณาการเรองความรเทาทนสอเขากบวชาทมการเรยนการสอนอยแลวอยางเปนประจ าสม าเสมอ จะชวยใหมประสทธภาพและผลลพธทดกวาการสอนในลกษณะทก าหนดใหวชาความรเทาทนสอเปนวชาพเศษและแยกออกมาสอนเปนรายวชาตางหาก และไดสรปแนวทางในการบรณาการเรยนการสอนความรเทาทนสอไว 10 แนวทาง จากทงหมด 12 แนวทาง ตามทโครงการ Project Look Sharp เสนอไว

สวน Scheibe & Rogow (2008) ไดรวบรวมแนวทางในการบรณาการเรยนการสอน ตามทโครงการ Project Look Sharp เสนอไว ทงหมด 12 แนวทาง ดงน

1. ฝกการสงเกตทวไป การคดเชงวพากษ การวเคราะห การเปลยนมมมอง และทกษะในการสอสารใหแกนกเรยน โดย 1.1 สอนใหนกเรยนตงค าถามเกยวกบขอมลทไดรบในแตละวน ทงขอมลทมาจากต ารา

เรยนและขอมลทไดรบจากสอตาง ๆ ในชวตประจ าวน เพอชวยใหเกดการคดวเคราะหเชงว พากษอยางมวจารณญาณ อธบายถงเหตผลในการใชสอประกอบการสอนแตละครงวาเหตใดอาจารยจงเลอกสอชนดนนมาสอน รวมถงประเมนความนาเชอถอของแหลงทมาของสอนน ๆ ดวย

1.2 ชใหนกเรยนเหนวา เนอหาทมาจากสอชนดเดยวกนนนสามารถถกตความไดหลากหลายความหมาย จากผรบสารทมความแตกตางกนตามลกษณะสวนบคคล

1.3 เรมตนการอภปรายเกยวกบเนอหาของสอ (ไมใชเฉพาะเนอหาทเปนตวอกษร แตรวมไปถงเนอหาทเปนรปภาพและเสยง) ดวยการตงค าถามวา นกเรยนสงเกตเหนอะไรบาง

1.4 ใหนกเรยนสรางสอขนมาเองโดยมเนอหาเกยวของกบหวขอตาง ๆ ทเรยน เพอเปนการฝกทกษะการในสอสารและความคดสรางสรรค

1.5 ในงานทมอบหมายแตละชนนน โจทยทใหตองมความยดหยน โดยอนญาตใหนกเรยนสามารถเลอกตดสนใจเองไดวาสอรปแบบใดจะมประสทธภาพและเหมาะกบการสอส ารเพอใหบรรลตามวตถประสงคนน ๆ

2. กระตนใหนกเรยนเกดความสนใจในหวขอใหม ๆ โดย 2.1 ใหนกเรยนใชสอเพอคนหาขอมลเกยวกบหวขอตาง ๆ ทจะเรยน 2.2 ใชสอทมความนาตนเตนและนาสนใจประกอบการสอนในหวขอตาง ๆ เชน เปด

คลปวดโอ เพลงทเปนทนยม หรออานบทกลอน นทาน เรองสนทเกยวของกบหวขอทจะเรยน

28

2.3 แบงนกเรยนออกเปนกลมยอยเพออาน วเคราะห และอภปรายบทความจากหนงสอพมพ นตยสาร หรอบทความออนไลนจากอนเทอรเนตทเกยวของกบเนอหาทจะเรยน

2.4 ใชคลปวดโอสน ๆ ภาพจากนตยสาร หรอบทความสน ๆ เพอชวยกระตนใหเกดการอภปราย และสนบสนนใหนกเรยนแสดงความคดเหนเกยวกบหวขอนน ๆ

2.5 ในการเรมตนบทใหมของแตละรายวชา อาจารยผสอนควรท าการตกลงรวมกนกบนกเรยนเกยวกบสอทจะใชในการเรยนการสอน และอธบายวาสอแตละประเภทมขอดขอเสยอยางไร แสดงใหนกเรยนเหนถงการคนควาหาขอมลจากอนเทอรเนตเกยวกบเนอหาทจะเรยน และวเคราะหเปรยบเทยบผลลพธการใชสอทมาจากแหลงขอมลทตางกน

3. อภปรายความคดทศนคตของนกเรยนทอาจไดรบอทธพลจากสอ โดย 3.1 ยกตวอยางจากสอทก าลงเปนทนยมหรอทนกเรยนรจกเปนอยางด เชน ภาพยนตร

เพลง หรอโฆษณา แลวอภปรายขอมลเหลานนวาถกตองหรอไมอยางไร 3.2 แสดงใหเหนถงความแตกตางทางบรบทของการใชภาษาในเชงวชาการและภาษาท

ใชในสอมวลชน เชน การใชค าวา Organic ในความหมายทางเคมกบการใชเพอโฆษณาสนคาอาหารนนกมความหมายแตกตางกน

4. ใชสอเปนเครองมอประจ าในการสอน โดย 4.1 ออกแบบการบานในรปแบบทนกเรยนจ าเปนตองใชสอมากกวา 1 ประเภทในการ

ท างานสง 4.2 คนควาขอมลจากสอหลาย ๆ ประเภท เชน หนงสอ หนงสอพมพ บทความใน

นตยสาร วดโอ เวบไซตตาง ๆ พรอมทงเปรยบเทยบขอดของสอทมความแตกตางกน และชใหเหนถงความไมสอดคลองของขอมลทมาจากแหลงขอมลทแตกเตางกน

4.3 ใชสอการสอนหลากหลายรปแบบ 4.4 สนบสนนใหนกเรยนแลกเปลยนขอมลขาวสารกนในชนเรยน โดยขอมลขาวสารท

นกเรยนไดรบนนอาจมาจากสอหลากหลายประเภท ทงสอในหองเรยนและนอกหองเรยน ฝกใหนกเรยนรจกคดและสามารถอธบายไดวา เพราะเหตใดขอมลทมาจากสอนน ๆ จงมความนาเชอถอ

4.5 ส าหรบการบานทเปนรายงาน ฝกใหนกเรยนเขยนงานสงในรปแบบเหมอนการเขยนบทความเรองหนงในหนงสอ มพาดหวใหญ พาดหวรอง ภาพประกอบ แผนภม และอน ๆ พรอมทงใหนกเรยนฝกทกษะในการคดวาขอมลหรอเนอหาสวนใดมความส าคญมากพอทจะตองเนน และสามารถใหเหตผลหรออธบายไดวาเพราะเหตใดขอมลนนจงมความส าคญ

5. สรางความตระหนกใหนกเรยนเหนความส าคญของทมาของแหลงขอมลตาง ๆ ซงอาจน าไปสความเชอทไมถกตองหรอความเขาใจผดได โดย

29

5.1 สอนใหนกเรยนวเคราะหเนอหาของสอทแสดงถงความผดพลาดหรอน าไปสความเขาใจทผด

5.2 ชใหเหนถงโครงสรางทางภาษา หรอ ค าศพททมกถกใชในทางทผดและน าไปสการเขาใจผด

5.3 ใหนกเรยนออกแบบเนอหาสารทมความผดพลาดหรอเนอหาซงอาจน าไปสความเขาใจผด หลงจากนนใหนกเรยนน าเสนอสารเหลานนใหเพอนรวมชนเรยนฟง พรอมทงแกไขใหถกตอง

5.4 ฝกใหนกเรยนเปดรบขอมลขาวสารจากหลาย ๆ แหลงทมา และวเคราะหเปรยบเทยบขอมลเหลานนวาแหลงขอมลใดมความนาเชอถอมากทสด

6. สรางความตระหนกถงความนาเชอถอของแหลงทมาและวตถประสงคของเนอหา โดย 6.1 สอนใหนกเรยนตระหนกถงความส าคญของทมาของแหลงขอมล ผทอยเบองหล ง

ผผลตสอหรอเนอหานน (ซงกคอผทออกเงนทนใหผลตเนอหานน ๆ) วาอาจจะมอทธพลตอการผลตขอมลหรอเนอหานนหรอไม อยางไร รวมถงวตถประสงคในการผลตเนอหาและการเผยแพรขอมล นน ๆ

6.2 ฝกใหนกเรยนรจกแยกแยะระหวางเรองทเปนความจรงกบเรองทถกแตงขน 6.3 ฝกใหนกเรยนรจกการตดสนใจเลอกวา ในหวขอหนง ๆ นน ขอมลทมาจาก

แหลงขอมลใดจะมความนาเชอถอมากกวากน เชน ขอมลทมาจากนตยสาร วารสารเชงวชาการ สารานกรม และอธบายถงปจจยทจะชวยในการตดสนใจเลอกขอมลซงมาจากแหลงขอมลทแตกตางกน เชน ขอมลทมงานวจยรองรบ กบขอมลทเปนความคดเหนสวนบคคล

6.4 ฝกใหนกเรยนรจกคดวเคราะหวา ใครจะเปนผไดประโยชนหรอเสยประโยชนจากการเผยแพรขอมลหรอเนอหานน ๆ

7. เปรยบเทยบรปแบบในการน าเสนอขอมลเกยวกบเรองหนง ๆ โดยสอมวลชน โดย 7.1 ยกตวอยางขอมลทเปนเรองเดยวกน แตถกน าเสนอตางกนในสอชนดตาง ๆ เชน ใน

การรายงานขาวทางโทรทศน บทความในหนงสอพมพ รวมถงอธบายวาขอมลเรองเดยวกนทถกน าเสนอในสอตางชนดกนนนมการใชเทคนคใดในการน าเสนอขอมลบาง เนอหาใดทถกเนนย า เนอหาใดทถกตดออก รวมถงปรมาณเวลาและพนทในการน าเสนอขอมล

7.2 อภปรายการตความเนอหาซงอาจถกตความแตกตางกน เนองมาจากผรบสอทตางประเภทกน

7.3 อภปรายถงจดแขง จดออน ของการใชสอตางชนดกนเพอเขาถงกลมเปาหมายทตางกน

30

7.4 ใหนกเรยนท ารายงานเรองใดเรองหนง โดยผลตจากสอหลากหลายประเภท เชน ในขาวเรองเดยวกนสามารถท าใหเปนเรองสนกหรอนาเบอไดดวยเทคนคทตางกน

8. วเคราะหผลกระทบทสอมตอประเดนตาง ๆ ตอผคนตางวฒนธรรมหรอตางประวตศาสตร โดย

8.1 อภปรายบทบาทของสอทมผลกระทบในทางประวตศาสตรหรอการสรางกรอบในประเดนตาง ๆ

8.2 ใหนกเรยนลองวเคราะหประเมนความถกตองของการรายงานขาวในเหตการณตาง ๆ เชน การรายงานขาวเรองเดยวกนของส านกขาวในประเทศและส านกขาวตางประเทศ

8.3 อภปรายเปรยบเทยบการใชสอของคนในยคกอนและคนในยคปจจบนวามแหลงขอมลและวธในการเขาถงขอมลแตกตางกนอยางไร

8.4 ใหนกเรยนรายงานสรปขอมลเกยวกบสอและการเปนเจาของสอในตางประเทศหรอตางวฒนธรรม

9. สรางและฝกทกษะการเรยนรเฉพาะในหลกสตร โดย

9.1 ใชสอสงพมพหรอสอทมขอความ (เชน หนงสอ นตยสาร หนงสอพมพ เวบไซต) เพอฝกทกษะการอานและการท าความเขาใจ และชวยใหนกเรยนสามารถแยกแยะประเภทตาง ๆ ของการเขยน รวมถงวตถประสงคของการเขยน

9.2 ยกตวอยางปญหาในเนอหาจากสอเพอฝกทกษะตาง ๆ เชน การแกไขไวยากรณ การสะกดค า การวเคราะหหนาทของค า

9.3 ใหนกเรยนใชสอทหลากหลาย และสนบสนนใหนกเรยนคนควาหาขอมลในอนเทอรเนตและน าเสนอขอมลผานคอมพวเตอร เพอฝกทกษะการใชงานคอมพวเตอร

9.4 ใหนกเรยนไดมโอกาสแสดงผลงานการผลตสอทดออกไปสสาธารณชน 10. ใชสอตาง ๆ เปนชองทางใหนกเรยนไดแสดงออกซงความคดเหนและความเขาใจตอโลก โดย

10.1 ใหนกเรยนวเคราะหเนอหาของสอในประเดนทตนเองสนใจ 10.2 ใหนกเรยนออกแบบและผลตสอในรปแบบตาง ๆ เชน วดโอเกมส หนงสอพมพ

เวบไซต เพอแสดงถงความเขาใจในการเรยนเกยวกบหวขอนน ๆ และเปดโอกาสใหเพอนรวมชนเรยนคนอนไดอภปรายถงการผลตสอนน ๆ วามความคดเหนหรอมมมองทแตกตางไปอยางไร

10.3 ในการใชวดโอเปนสอการสอนเกยวกบการรเทาทนสอ ควรมแนวทางในการสอนดงน

31

10.3.1 ไมควรเปดวดโอใหชมทงหมดในครงเดยว แตควรเปดใหชมครงละสน ๆ แลวใหท าการวเคราะหและอภปรายถงสงทไดรบชมไป ทงนเพอจะไดสามารถยกตวอยางไดอยางเฉพาะเจาะจง

10.3.2 ไมควรปดไฟขณะเปดใหชม เพอใหนกเรยนเกดความตงใจในขณะรบชม อกทงยงสามารถมปฏสมพนธระหวางการฉายวดโอได

10.3.3 ควรแจงใหนกเรยนทราบลวงหนาถงภาพหรอขอความทควรตงใจชมและตงใจฟง

10.3.4 หยดฉายวดโอเปนระยะ ๆ และท าการชใหเหนถงภาพหรอขอความทส าคญ 11. ใชสอเปนเครองมอในการประเมนการเรยนร โดย

11.1 หลงจากเรยนจบหวขอหนง ๆ แลว อาจแสดงตวอยางสอทเกยวของกบหวขอทไดเรยนไป แตเปนเนอหาขอมลทมขอผดพลาด และดวานกเรยนสามารถระบไดหรอไมวาเนอหาสวนใดผดและเนอหาสวนใดถกตอง

11.2 ใหนกเรยนใชสอในการท ารายงานสรปเนอหาความรทไดจากการเรยนในหวขอนน ๆ 11.3 ประเมนทกษะในการสงเกตและทกษะการจดจ าโดยการใหนกเรยนดสอ เชน วดโอ

หรอสอสงพมพ เมอดเสรจแลวอาจารยผสอนจงทดสอบโดยการตงค าถามเกยวกบสงทนกเรยนเหนในสอนน ๆ

12. เชอมนกเรยนเขากบชมชน และน าไปสการเปลยนแปลงในเชงบวก โดย 12.1 หาโครงการทนกเรยนสามารถเขาไปมสวนรวมในการวเคราะหหรอผลตสอใหกบ

องคกรตาง ๆ ในชมชน เชน หองสมด พพธภณฑ 12.2 ใหนกเรยนรนพชวยสอนเทคนคในการผลตสอและทกษะในการรเทาทนสอใหกบ

นกเรยนรนนอง 12.3 จดการประชมแลกเปลยนเรยนรผานสอตาง ๆ เชน เคเบลทว หนงสอพมพ

เครอขายสงคมออนไลน 12.4 ใหนกเรยนไดตระหนกถงพลงของสอ ดวยการสนบสนนใหนกเรยนมสวนรวมในการ

ใชสอเพอเปนปากเปนเสยงใหกบชมชน

ส าหรบการเรยนการสอนเรองความรเทาทนสอในประเทศไทยนน วรชญ ครจต และ ฉตรฉว คงด (2554) ไดท าการวจยเรอง “การส ารวจการเรยนการสอนความรเทาทนสอในสถาบนอดมศกษาในประเทศไทย” ซงผลการวจยพบวา จากจ านวน 112 สถาบนทสามารถเขาถงเขาถงขอมลรายวชาไดนน มการเรยนการสอนวชาเทาทนสอโดยตรง จ านวนทงสน 8 วชา ใน 6 สถาบน โดยเปนสถาบนของรฐ 3 สถาบน และสถาบนของเอกชน 3 สถาบน และผลการส ารวจยงพบอกวา มการเรยนการ

32

สอยรายวชารเทาทนสอผสมกบผสมกบความรดานอนเปนจ านวนทงสน 68 สถาบน จาก 112 สถาบน ซงทง 68 สถาบนนน ลวนแตเปนสถาบนทมคณะนเทศศาสตรทงสน สวนผลการส ารวจจากคณะครศาสตรหรอศกษาศาสตร พบวาไมมการเปดสอนรายวชาทเกยวของกบความรเทาทนสอโดยตรง แตมรายวชาทเกยวของ จ านวน 41 สถาบน

นอกจากน ปฐมาภรณ ปนอนทร (2555) ไดท าการศกษาเรอง “กระบวนการเรยนรเพอเสรมสรางการรเทาทนสอส าหรบเยาวชนไทยตามแนวจตตปญญาศกษา” โดยค าวา “จตตปญญาศกษา” นน เปนค าแปลมาจากค าวา “Contemplative Education” ทแปลโดย สมน อมรววฒน (2549) ซงผทรงคณวฒหลายทานพจารณารวมกนวา หมายถง “กระบวนการเรยนรดวยใจอยางใครครวญ การศกษาทเนนการพฒนาดานในอยางแทจรง เพอใหเกดความตระหนกรถงคณคาของสงตาง ๆ โดยปราศจากอคต…” ซงผลการศกษาในงานวจยนพบวา การเรยนรของกรณศกษาทท าใหเกดการรเทาทนสอนน มองคประกอบส าคญทปรากฏอยในกระบวนการเรยนรคอ กรณศกษาเปนผมคณลกษณะตาง ๆ ดงน

1. มความตระหนกรตอสภาพทแทจรงของตนเอง รจกแยกแยะผดชอบไดดวยตนเอง เชน รวาในสถานการณปจจบนนนตนมอาการหมกมน ครนคด กระท ากจกรรมใดกจกรรมหนงซ า ๆ และพบวากจกรรมซ า ๆ เหลานนคอย ๆ น าไปสสภาพชวตทแยลง จงเรมมการน าเอาหลกการของเหตและผลเขามาประเมนตนเอง มการเปรยบเทยบระหวางสงทดและสงทเสอม และเรมวางต าแหนงของตนเองวาอยในสภาพทแทจรงอยางไร

2. มความปรารถนาดตอตนเองและผอน ผลการวจยพบวา กรณศกษาทมความสามารถในการเรยนรเทาทนสอนน โดยมากมกมคณสมบตของผทมความสามารถทจะรกในตนเองหรอมความปรารถนาดตอตนเอง อกทงยงแผ ขยายสงด ๆ เหลานนออกไปยงบคคลอน เชน กรณศกษารวาผลกระทบทเกดขนจากการตดสอหรอการเสพสอเปนเวลานานหลายชวโมงท าใหเกดการพกผอนไมเพยงพอและสงผลกระทบตอการเรยนและสขภาพ จงเกดการทบทวนพฤตกรรมดงกลาว มการพจารณาเปรยบเทยบสภาพของตนเองกอนและหลงการตดสอ เกดการเตอนตนเองวาสภาพเชนนเปนสงทแยลง และน ามาสการเปลยนแปลงตนเองในทสด

3. มการผสานตนเองเขากบสงตาง ๆ ในชวต การทบคคลมความสามารถทจะเชอมโยงหรอผสานตนเองเขากบสภาพแวดลอมทเกยวของ

อยางเปนเครอขายไดนน ยอมจะไดเรยนรสภาพการพงพงซงกนและกนของหนวยหนงกบหนวยอน ๆ

33

เมอเปนเชนนนกจะท าใหมความระมดระวงในสงทก าลงกระท าอย เพราะเชอวาการกระท านน ๆ ของตน จะสงผลตอทงตนเองและผอน ทงในปจจบนและอนาคต

4. มความกลาในการละทงความเชอเดมของตนเพอเขาถงความจรงใหม ในระดบของการเปลยนแปลงในตวบคคลจ าเปนตองเขาถงจดทกลาเปลยนความเคยชนหรอ

ละทงความเชอทเปนอปสรรคตอการพฒนาตนเอง บคคลตองมความสามารถในการมองเหนจดบกพรองนน ๆ และกลาทจะเปลยนแปลงหรอยอมรบความจรงใหม ๆ เขามาพจารณา

5. มพฒนาการการเรยนร ในกระบวนการเรยนรเพอเทาทนสอนนจะตองมวธการและการเรยนรอยางตอเนอง ผเรยนจะตองรวมอยในกระบวนการเรยนรตลอดทงกระบวนการ เพอใหเกดการพฒนาจากขนตอนหนงไปสอกขนตอนหนงในมตทกาวหนา

6. มเจตจ านงอนแนวแน การกาวออกจากปญหาจ าเปนตองใชเจตจ านงอนแนวแน ไมละทงความปรารถนาทจะเปน ผปลดปลอยตนเองใหหลดพนจากการตกเปนทาสของสอ

7. มการรวมเรยนรกบเครอขาย เชน การแลกเปลยนเรยนรระหวางเพอนในหองเรยน เพอนในชมชน ผสานตนเองเขาไปอยในกระบวนการเรยนร การแลกเปลยนขอมลระหวางกน จะน ามาซงการพฒนาและการปรบเปลยนตนเองไปในทางทสรางสรรคขนหรอมพฒนาการไปสสภาวะทดกวาเดม

อยางไรกตาม ผลการวจยจากกรณศกษาพบวา กระบวนการเรยนรตาง ๆ ทจะท าใหเยาวชนกลายเปนผทรเทาทนสอไดนน เกดจากวธการทมหลายปจจยประกอบกน ซงในบางครงไมไดเกดขนอยางเปนขนตอน หรอกลาวอกนยหนงคอ ในกระบวนการเรยนรเพอเสรมสร างการรเทาทนสอนน ไมไดมล าดบกอนหลงทแนนอนในการเรยนร โดยผเรยนสามารถเรยนรจากวธการใดวธการหนงเปนหลกกได ซงไมจ าเปนตองครบตามลกษณะ 7 ประการทงหมดขางตน

เมสรณ ขวญใจ (2551) ไดท าการศกษาวจยเชงคณภาพ เรอง “เดกกบการร เทาทนสอโทรทศน” โดยใชวธการเกบขอมลจากการสมภาษณเดกในชวงอาย 7-9 ป ทก าลงศกษาอยในระดบชนประถมศกษาปท 1 ถง ชนประถมศกษาปท 3 และอาศยอยในกรงเทพมหานคร เพอส ารวจแบบแผนพฤตกรรมการเขาถงสอโทรทศนและการเปดรบเนอหารายการโทรทศนของเดก และใชวธวธการสมภาษณเจาะเฉพาะกลม เพอวเคราะหทกษะและความสามารถในการรเทาทนสอโทรทศนของเดก ซงผลการวจยพบวา เดกมปรมาณจ านวนชวโมงในการเขาถงสอโทรทศนทคอนขางมากใน แตละวน และสามารถเลอกเปดรบเนอหารายการโทรทศนตามความตองการของตนเองไดอยางอสระ

34

พอสมควร โดยมการเลอกเปดรบเนอหาหลากหลายประเภท นอกจากน เดกยงมทกษะและความสามารถในการวเคราะห ตความหมาย และประเมนคณคาเนอหารายการโทรทศนทกประเภทได รวมถงตระหนกรขอเทจจรงทปรากฏในขาวโทรทศน โดยไดรบแรงเสรมทรรศนะจากมมมองของ พอแม มการตดสนใจเลอกดเนอหารายการสารคดทจะสามารถตอบสนองประโยชนตามความตองการของตนเองได ตลอดจนสามารถแยกแยะการกระท าและค าพดทเหมาะสม/ไมเหมาะสมในละครและวาไรตทไมไดมงผลตส าหรบเดกได ส าหรบรายการประเภทการตน เดกมอารมณเพลดเพลนและ สนกไปกบเนอหา แตกสามารถแยกแยะไดวาเปนเรองราวสมมตทถกแตงขนตามจนตนาการ มความเพอฝน เพอใหเกดความสนกสนานและความเพลดเพลน

ส าหรบในขนตอนของการจดระดบความรเทาทนสอ ผวจยจะน าแนวคดการจดระดบ การรเทาทนสอของ กฤษณา ชาวไทย (2556) มาใชในการแบงกลมเพอจดระดบความรเทาทนสอของผเขารวมการทดลอง และน าไปวเคราะหถงความสามารถและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก โดยแบงออกเปน 4 ระดบ ดงน

1. ไมรเทาทนสอ คอ มความสามารถในการใชสอ แตไมมความตระหนกถงการใชสอของตนเองและผลกระทบจากการใชสอ มความรเกยวกบสอ เขาใจความหมายตรงของสารทสอน าเสนอ แตไมมความเขาใจในบทบาทหนาทของสอ ไมรและไมสนใจกระบวนการผลตและการสอสาร มความยนดในการปฏสมพนธกบสอตามชองทางทสอเสนอและคาดหวง

2. รเทาทนสอระดบพนฐาน คอ มความสามารถในการใชสอ มสวนรวมกบสอและสามารถโตตอบสอโดยการวพากษวจารณสาร มความรความเขาใจในบทบาทหนาทของสอ ตลอดจนมความเขาใจและสามารถวเคราะหสารทสอน าเสนอได

3. รเทาทนสอระดบปานกลาง คอ มความรความเขาใจในบทบาทหนาทของสอในดานวชาชพและดานธรกจ เขาใจความหมายตรงและสามารถวเคราะหความหมายแฝงจากสารทสอน าเสนอ มสวนรวมกบสอ และสามารถโตตอบสอโดยการวพากษวจารณสารและการท างานของสอ ตามชองทางทสอน าเสนอ

4. รเทาทนสอระดบสง คอ มความรความเขาใจในบทบาทหนาทของสอในดานวชาชพ ธรกจ และการเมอง เขาใจความหมายตรงและความหมายแฝงของสาร เขาใจและตระหนกถงผลกระทบของสอทมตอบคคลและสงคม มความรและสนใจกระบวนการผลตและการส อสาร มความสามารถในการผลตสารและสอสาร รวมทงมความตระหนกและสนใจบรบททางสงคมทมผลในการพฒนาผรบสาร

35

1.7 แนวคดทางพทธศาสนากบการรเทาทนสอ

หลกกาลามสตร

“หลกกาลามสตร” เปนหลกทพระพทธเจาไดตรสเอาไวใหแกพทธบรษททงหลายไดศกษา เนองจากพระองคทรงเหนวาในทกยคทกสมย มนษยยอมมความเชอตามความเหนและความเขาใจของตนเอง ซงความเชอนจะมอยในหมมนษยตลอดไป พระพทธเจาจงไดเสดจไปแสดงธรรมโปรด กลมกาลามชน เพอใหพวกเขาเหลานนไดเปลยนความเชอถอใหเปนไปตามเหตผลทถกตอง เพราะ ชนกลมกาลามชนเหลานมความเชอถอไปตามความเขาใจของตนเอง พากนเชอโดยไมมเหตผลมารองรบในความถกผด ซงหลกกาลามสตรทพระพทธเจาไดตรสไวมดวยกนทงหมด 10 ประการ ตามทพระอาจารยทล ขปปปญโญ (2547) ไดท าการรวบรวมไว ดงน

1. อยาไดเชอเพยงสกวา ไดฟงตาม ๆ กนมา เนองจากการฟงตาม ๆ กนมา หรอ ทเรยกวาขาวลอนน สามารถเปนไปไดทงเรองผดและ

เรองถก เปนไดทงเรองจรงและเรองไมจรง เปนเรองทพดตอ ๆ กนมา ดงนน เมอไดฟงมาในเรองใด อยาไดตดสนใจเชอในเรองอะไรเรวเกนไป อยาเพงเชอเพยงสกวาฟงตาม ๆ กนมา ตองฟงโดยมสตปญญา ใหพจารณาโดยใชเหตผลในการตดสนใจวาเรองนมเหตผลพอจะเชอถอไดหรอไม

2. อยาไดเชอเพยงสกวา เปนของเกาทเคยท าสบตอ ๆ กนมา ไมใชวาของเกาจะถกตองและดไปเสยทงหมด การท าตามประเพณเกา ๆ เราควรเลอก

พจารณาดวาสงใดควรท าตามกควรอนรกษรกษาเอาไว แตสงใดทไมควรท าตามกควรละในสงนนเสย 3. อยาไดเชอเพยงสกวา กตตศพทอนเปนขาวลอ

เนองจากขาวลอมากมายทเกดขนในโลกน มทงขาวดและขาวไมด ดงนนเราควรใชปญญาพจารณาใหรเหนในเหตในผล ใหรเหนในความจรงกอนจงตดสนใจเชอ อยาเปนคนนสยเชอในสงใดงาย อยาเอาคนอนเปนผชแนะความเชอใหแกตวเรา หากมใครมาเลาเรองตาง ๆ ใหเราฟง เรากฟงได แตอยาเพงเชอวาจะเปนจรงเหมอนทเขาพด

4. อยาไดเชอเพยงสกวา อางมาจากต าราหรอคมภร พระพทธองคไมตองการใหเราเชอโดยผกขาดในต าราเพยงฝายเดยว แตตองการใหเรามความ

มนใจในเหตผลทรจรง เหนจรง ตามความเปนจรงดวยปญญาของเราเอง ไมใชวาในต าราวาอยางไรกเชอกนไปอยางนน หรอครอาจารยสอนอยางไรกเชอไปตามนน

5. อยาไดเชอเพยงสกวา ตรรก คดค านวณดวยการสมเดาเอา เปนพทธพจนอกขอหนงทพระพทธเจาไดเตอนสตมนษยเราไว เพราะการสมเดานนมความ

เสยงตอการผดพลาดไดงาย และหากจะแกไขใหถกตองตามเดมกยากทจะแกไขได

36

6. อยาไดเชอเพยงสกวา คาดคะเนไปตามเหตผลของปรชญาเพยงอยางเดยว ตามหลกวธของปรชญานน เราควรวเคราะหพจารณาใหดวาควรเชอถอไดเพยงใด เนองจาก

ปรชญาเปนเพยงหลกวชาการของคนอนทเขาคาดคะเนเอาไววาสงนนควรเปนอยางนน สงนควรเปนอยางน เพราะฉะนน การคาดคะเนอาจผดหรอถกกได หากคาดการณโดยการตความหมายเขาขางตวเอง หรอหาเหตผลมาประกอบเพอเขาขางตวเอง เชนนแลวอาจกลายเปน “มจฉาทฏฐ” หรอความเหนผดได

7. อยาไดเชอเพยงสกวา ตรกตามอาการ ค าวา “ตรก” หมายถง การนกขนได สวนค าวา “ตรอง” หมายความวา การคดพจารณาไป

ตามอาการ เมอมการตรกหรอนกขนไดในเรองอะไร กจงอยาเพงปกใจเชอวาการนกขนไดในสงนนจะถกตองไปเสยทงหมด เพราะเมอตรกถกเปนได ตรกผดกเปนไดเชนกน ดงนนเราควรใชวธการตรอง นนคอการน าตรกมาพจารณาดวยปญญาใหรเหนในเหตผลทเปนจรง เรากจะเกดความเขา ใจไดอยางชดเจนวา ตรกอยางไรเชอถอได และตรกอยางไรเชอถอไมได

8. อยาไดเชอเพยงสกวา ชอบใจทเขากนไดกบทฏฐของเรา โดยปกตมนษยเรามทฏฐหรอความเหนอยในใจเราอยแลว แตเราตองมสตปญญาตความหมายใหชดเจนวา ทฏฐทอยในใจเรานนเปนความเหนผดหรอเหนถก หากผอนมความเหนผดไปในทศทางเดยวกนกบเรา ตรงกบความเชอมนของเรา เรากจะเกดความเชอมนอยางเตมท และไมวาใครจะมาพดวาความเหนนผดอยางไร กจะเกดตอตานและโตแยงวาถกตองแลว จากมจฉาทฏฐหรอความเหนผด กจะกลายเปนความเขาใจวาเปนสมมาทฏฐหรอความถกตองชอบธรรมในทสด

9. อยาไดเชอเพยงสกวา ผพดเปนทนาเชอถอได เปนอบายหนงทเราควรน ามาฝกตนเอง เพอเปนการฝกนสยไมใหเชออะไรเรวเกนไป แมวา

ผพดนนจะเปนทนาเชอถอไดกตาม แตเราควรน าเรองทไดฟงนนมาพจารณาดวยปญญาเพอใหเขาใจในเหตผลเสยกอนวาเรองนนมเหตพลเพยงพอทจะเชอถอไดหรอไม ผานการพจารณาดวยปญญาให รรอบตามความเปนจรงในสงนนจนเกดความแยบคาย หรอตามหลกธรรมทเรยกวา “โยนโสมนสการ” แลวจงตดสนใจวาจะเชอหรอไมเชอในภายหลง

10. อยาไดเชอเพยงสกวา สมณะนนเคยเปนครของเรา พทธพจนอกขอหนงทพระพทธเจาไดเตอนสตมนษยเอาไว คอ เมอเรายงไมเขาใจใน

ความเหนและความรของครบาอาจารยทานอยางถกตอง เรากอยาเพงตดสนใจเชอวาทานจะแนะน าอบรมสงสอนใหเราไดรบความถกตองได แมวาทานจะมสมณะเปนผสอนหรอนกบวชกตาม เมอไดฟงสงใดจากทานแลว เราควรน ามาพจารณากอนวาเรองททานพดนนมเหตผลพอเชอถอไดเพยงใด ไมใชวาเปนครของเราแลวกจะเชอทานไปเสยทงหมด

37

จากหลกธรรมกาลามสตรทง 10 ประการน อาจเปนประโยชนอยางยงหากน ามาประยกตใชเพอเสรมสรางทกษะการรเทาทนสอ เพอไมใหคนเราตดสนใจเชอสงใดเรวเกนไปโดยปราศจากการวเคราะหดวยหลกเหตผลและการพจารณาดวยปญญาอยางใครครวญ

สอดคลองกบ งานวจยของ สายน าผง รตนงาม (2557) ทไดท าการศกษาเรอง “พทธวธกบ

การรเทาทนสอ” โดยมวตถประสงคเพอศกษาพทธวธการรเทาทนสอเพอพฒนาชวตส าหรบ สอโทรทศนและสอสงคมออนไลนประเภทเฟซบกในสงคมไทย ตามรปแบบการวจยเชงคณภาพ มการศกษากลมตวอยางทเปนผทรงคณวฒจ านวน 15 ทาน ดวยการสมภาษณเชงลกและศกษาเนอหาสอโทรทศนกระแสหลก 6 ชอง รวมทงสอสงคมออนไลนประเภทเฟซบก และมขอคนพบ ทส าคญวา สตและสมปชญญะเปนองคประกอบส าคญและเปนเครองมอทจ าเปนในการรเทาทนสอ คอ สตเปนการระลกรเมอรบสอ โดยระลกรตอสงทปรากฎผานตา ห และรสกถงความคดในใจ สวนในขนสมปชญญะนนเปนความรสกตวตอการมปฏสมพนธกบสอ เมอไดรบชม รบฟง พดคย ตลอดจนความรสกเมอไดท าการสอสารโตตอบกน ตวอยางเชน ในการใชเฟซบก จะเกดการสอสารเชงโตตอบกน ซงผรบสอตองสรางความรสกในขณะทพดคยกน เปนความรสกตวเมอตนเองเกดความรสกทางอารมณ เชน รสกเปนสข เปนทกข ไมสข ไมทกข รสกชอบ เกลยดชง หรอเฉย ๆ โดยใหรบรถงการปรากฏขนของเวทนา การตงอยและดบไป โดยปกตในชวงทคนเรารบสอ เรามกจะไมทนกบความรสก และไมรวาความรสกทางอารมณนนก าลงเกดขน ด ารงอย และเปลยนแปลง ซงถอเปนเรองธรรมดา ดงนน ทงสตและสมปชญญะจงมบทบาทส าคญในการชวยกลนกรองและเปน เครองปองกนใหผรบสารมความปลอดภยในขณะทรบสอ

38

2. ความรเทาทนสอดจทล (Digital Literacy)

British Columbia Department of Education (n.d.) ระบวา ความรเทาทนสอดจทล หมายถง ความสนใจ ทศนคต และความสามารถของปจเจกบคคลในการใชเทคโนโลยดจทลอยางเหมาะสม ตลอดจนการใชเครองมอในการสอสารเพอเขาถง จดการ ผสมผสาน วเคราะห ประเมนขอมลขาวสาร และสรางการสอสารกบผอน เพอการมสวนรวมในสงคมไดอยางมประสทธภาพ

ในขณะท Media Smarts (n.d.) ระบวา ความสามารถในการรเทาทนสอดจทล สามารถแบงไดตาม 3 หลกการตอไปน คอ ความสามารถในการใช (Use), เขาใจ (Understand) และสรางสรรค (Create)

ความสามารถในการใช (Use) หมายถง ความคลองแคลวทางเทคนคทจ าเปนในการใช

คอมพวเตอรและอนเทอรเนต

ความสามารถในการเขาใจ (Understand) ในทนคอ ชดของทกษะทชวยท าใหเขาใจ

พจารณา วเคราะหบรบท และประเมนสอดจทลได นอกจากนยงรวมถงการระลกไดวาเทคโนโลยนนม

ผลกระทบตอพฤตกรรมและการรบรของเราอยางไร ตลอดจนความเชอ และความรสกเกยวกบโลกท

อยรอบตวเราอกดวย

ความสามารถในการสรางสรรค (Create) หมายถง ความสามารถในการผลตเนอหา และ

สอสารผานเครองมอทางสอดจทลทมความหลากหลายไดอยางมประสทธภาพ

Llywodraeth Cymru Welsh Government (2015) ไดก าหนดคณลกษณะทส าคญของทกษะความรเทาทนสอดจทลไว 6 ประการ ดงน

1. ความรบผดชอบทางดจทล (Digital Responsibility)

2. ความสามารถในการผลตทางดจทล (Digital Productivity)

3. ความรเทาทนขอมลขาวสารทางดจทล (Digital Information Literacy)

4. ความรวมมอทางดจทล (Digital Collaboration)

5. ความสามารถในการสรางสรรคทางดจทล (Digital Creativity)

6. การเรยนรทางดจทล (Digital Learning)

39

ในงานวจยเรอง “รปแบบของการสอสารในสอดจทลทสงผลกระทบในแงลบตอเดกและเยาวชน และแนวทางการดแล ปองกน และเสรมสรางความรเทาทนสอดจทลส าหรบเดกและเยาวชน: กรณศกษาจากประเทศไทยและตางประเทศ” ของวรชญ ครจต (ม.ป.ป.) ไดสรปทกษะทส าคญของความรเทาทนสอดจทลไวทงหมด 8 ดาน ตามทองคกร Common Sense แหงสหรฐอเมรกา ก าหนดไว ดงน

1. การใชอนเทอรเนตอยางปลอดภย (Internet Safety) เชน ความสามารถในการรจกแยกแยะระหวางบคคลทนาเชอถอและบคคลทมความเสยงในโลกออนไลน

2. การปกปองความเปนสวนตวและขอมล (Privacy & Security) คอ ทกษะในการปกปองขอมลสวนตวของตนใหปลอดภยจากความเสยงตาง ๆ ซงอาจเกดในโลกออนไลน เชน สามารถตงรหสผานทเหมาะสมเพอปองกนการถกขโมยตวตน และสามารถปกปองตนเองหรอหลกเลยงจากการถกลอลวงในโลกออนไลนได

3. การรกษาความสมพนธและการสอสาร (Relationships & Communication) คอ ความสามารถในการมความสมพนธกบผอนเพอสรางการสอสารในเชงบวก และการรจกหนาทของการเปนสมาชกชมชนออนไลนทด เชน การเรยนรเรองมารยาทและจรยธรรมในการใชสอดจทล

4. การปองกนและการแกไขปญหาการถกกลนแกลงทางออนไลน (Cyber-Bullying) คอความสามารถในการเรยนรและแกไขปญหาได เมอตกอยในสถานการณทถกกลนแกลงทางออนไลน รวมถงการเรยนรผลกระทบทงทางบวกและลบทเกดขนจากโลกออนไลน เพอทจะไมมพฤตกรรมในทางลบ

5. การปกปองขอมลและชอเสยงทางออนไลน (Digital Footprint & Reputation) คอ การเรยนรทจะพจารณาไตรตรองใหถถวนกอนเปดเผยตวตนในโลกออนไลน เนองจากการโพสตในแตละครง ยอมเปนการทง Digital Footprint ไวตลอดไป ซงอาจสงผลกระทบตอตนเองไดในอนาคต

6. การสรางอตลกษณสวนตวในโลกออนไลน (Self-Image & Identity) คอ ความสามารถในการตระหนกถงอตลกษณทตนสรางขนในโลกออนไลน และรวาอตลกษณทสรางขนนนมความแตกตางกบตวตนในโลกแหงความเปนจรง (offline) หรอไม อยางไร รวมถงสงผลกระทบตอการเคารพตนเอง การยอมรบจากผอน ตลอดจนการมความสมพนธกบผอนในโลกแหงความเปนจรงอยางไร

7. ความรเทาทนขอมลดจทล (Information Literacy) คอ ความสามารถในการร ระบ คนหา วเคราะห ประเมนคณภาพ ความนาเชอถอ ความเปนกลางของเนอหาและเวบไซตทพบ ตลอดจนสามารถใชขอมลดจทลไดอยางมประสทธภาพ

40

8. การใชขอมลดจทลอยางสรางสรรคและไมละเมดลขสทธ (Creative Credit & Copyright) คอ ความสามารถในการตระหนกถงความรบผดชอบและสทธของผสรางสรรคเนอหาในโลกออนไลนรวมทงมความเขาใจเกยวกบเรองลขสทธ ทรพยสนทางปญญา การใชงานลขสทธอยางเปนธรรม การละเมดลขสทธ การแอบอางความเปนเจาของ (plagiarism) และสามารถอางองขอมลไดอยางถกตองเหมาะสม

ส าหรบงานวจยน ผวจยจะน าแนวคดเรองความรเทาทนสอดจทล มาประยกตใชในการก าหนดนยามศพทของค าวา “ความรเทาทนสอเฟซบก” ดงน

ความรเทาทนสอเฟซบก หมายถง ความสามารถของปจเจกบคคลในการใชเฟซบกอยางเหมาะสม โดยสามารถใชเครองมอในการสอสารเพอเขาถง วเคราะห ประเมนขอมลขาวสาร และสรางการสอสารกบผอนไดอยางมประสทธภาพ ตลอดจนความสามารถในการตงคาความปลอดภยในการแชรขอมลแบบสาธารณะ และการตงคาแบบจ ากดการเขาถงขอมลสวนตว 2.1 ความรเทาทนขอมลดจทล (Digital Information Literacy)

Maharana, Bulu & Mishra, Champeswar (2007) กลาววา ความรเทาทนขอมลดจทล เปนองคประกอบหลกของความรเทาทนขอมล (Information Literacy) เนองจากความร เทาทนขอมลดจทลจะชวยใหผใชงานนนสามารถจดการกบขอมลขาวสารทางอเลกทรอนกสทมาจากหลากหลายรปแบบได ตลอดจนสรางความตระหนกตอประเดนตาง ๆ ใหกบผใช เชน การปกปองลขสทธ สทธในทรพยสนทางปญญาในสภาพแวดลอมทางอเลกทรอนกส เปนตน

องคการการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) หรอ UNESCO (2011) ไดก าหนดองคประกอบทส าคญของความรเทาทนขอมล (Information Literacy) ไวดงน

1. ระบความตองการขอมลขาวสาร

2. ก าหนดแหลงและเขาถงขอมลขาวสาร

3. ประเมนขอมลขาวสาร

4. จดระบบขอมลขาวสาร

5. ใชขอมลขาวสารอยางมจรยธรรม

6. สอสารขอมลขาวสาร

41

7. ใชทกษะทางเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารเพอการประมวลผลขอมลขาวสาร

แผนภาพท 2.1 องคประกอบของความรเทาทนขอมล

ทมา : United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. (2011). Glossary of terms. In Grizzle, A., & Wilson, C. (Eds.), Media and information literacy: Curriculum for teachers. (p. 18). Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.

Online Information Literacy (n.d.) ระบถงบรบททกวางขนของความรเทาทนขอมลทางดจทลวาประกอบดวย

1. ความสามารถในการเขาถง (คนหา) ขอมลทางดจทล 2. ความสามารถในการตความ (ประเมน) ขอมลทางดจทล 3. ความสามารถในการสราง (ใช) ขอมลทางดจทล ทงน ความสามารถในการเขาถง ตความ และสรางขอมลดจทล เรมมความส าคญมากขน

เนองจากการใชคอมพวเตอร อนเทอรเนต และเวลดไวดเวบ (World Wide Web) ไดกลายมาเปนรปแบบส าคญของการเขาถงขอมล การสอสาร และความร ในการเปลยนแปลงนสงผลตอความเขาใจรวมกนในขอมลขาวสาร การสอสาร และความร ซงกอใหเกดการตงค าถามพนฐานทวา

- ขอมลประเภทใดทเราตองการ? - เราจะคนหาขอมลนนไดอยางไรและในรปแบบใด? - ขอมลใดมความนาเชอถอ? - เราจะสอสารอยางไรใหมประสทธภาพ? - เราจะพฒนาและรกษาความรนนไวไดอยางไร?

Llywodraeth Cymru Welsh Government (2015) ไดออกแบบหลกการเพอพฒนาทกษะการเรยนรเกยวกบความรเทาทนสอดจทล โดยในทกษะดานความรเทาทนขอมลดจทล ระบวา ผเรยนจะตองสามารถท าการสบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทลได และตองตระหนกถงความถกตอง เทยงตรง และค านงถงประเดนเรองลขสทธของขอมล สามารถใชขอมลดจทลดวยการคดอยาง

42

ไตรตรองและรอบคอบ ตลอดจนสามารถท าการสงเคราะหขอมลเพอแกไขปญหาและท าใหงานบรรลผลส าเรจได นอกจากน ยงไดก าหนดคณสมบตทส าคญของทกษะความรเทาทนขอมลดจทลไว ดงน

1. ระบวตถประสงคของขอมลขาวสารทางดจทลทตองการได 2. ตระหนกถงกลยทธในการสบคนขอมล 3. ก าหนดขอบเขตในการสบคนขอมลไดอยางชดเจนและใชภาษาทเหมาะสม 4. สบคนขอมล ตรวจสอบความนาเชอถอของแหลงทมา ประเมนความถกตอง

ความสมพนธ และวตถประสงคของขอมลได 5. สามารถจดการขอมลทสบคนและใชงานฟงกชนตาง ๆ เชน bookmarks, search

history, tags, folder เพอจดเกบขอมลได 6. เผยแพร/สอสารขอมลขาวสารในรปแบบทเหมาะสม โดยอยบนพนฐานของหลกการและ

บรบทของงาน/ปญหา 7. น าเสนอขอมลและสะทอนผลตอบรบ 8. ตระหนกถงประเดนเรองลขสทธ การลอกเลยนผลงาน การโจรกรรมทางความคด 9. ใชวธการอางองขอมลอยางถกตอง

นอกจากน Heine & O'Conner, n.d. (as cited in Jeffrey, Hegarty, Kelly, Penman, Coburn, & McDonald, 2011, p. 385) ยงไดระบความหมายของค าวา ความคลองแคลวในขอมล ทางดจทล (Digital Information Fluency) วาหมายถง ความสามารถในการคนหา ประเมน และใชขอมลขาวสารไดอยางมประสทธภาพ ประสทธผล และมจรยธรรม นอกจากนยงรวมถงทกษะในการใชอนเทอรเนต สามารถเขาใจความแตกตางระหวางขอมลทางดจทลและขอมลสงพมพ และรวธการใชเครองมอเฉพาะเพอคนหาขอมลขาวสารทางดจทลได

Association of College & Research Libraries (2000) ไดก าหนดคณลกษณะส าคญของบคคลทรเทาทนขอมลไว โดยระบวา บคคลทรเทาทนขอมลควรมความสามารถ ดงน

1. ก าหนดขอบเขตขอมลขาวสารทตองการได

2. เขาถงขอมลขาวสารทตองการไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล

3. ประเมนขอมลขาวสารและแหลงทมาของขอมลนนได

4. ผสานขอมลทคดเลอกแลวเขากบฐานความรของตนเองได

5. ใชขอมลขาวสารอยางมประสทธผลเพอบรรลตามวตถประสงค

43

6. เขาใจในประเดนทางเศรษฐกจ กฎหมาย และประเดนทางสงคมซงแวดลอมขอมลขาวสาร

ตลอดจนสามารถเขาถง และใชขอมลขาวสารไดอยางมจรยธรรมและถกตองตามกฎหมาย

นอกจากน London School of Economics and Political Science ยงไดก าหนดกรอบแนวคดเกยวกบความรเทาทนขอมลดจทลไวทงหมด 8 ขอ ตามท Secker, J. & Bell, M. (2013) ไดรวบรวมไว ดงน

1. ความสามารถในการเขาใจและมสวนรวมในทางวชาการ - ตระหนกและใชทกษะการอานและเขยนในแบบฉบบของตนเอง - วจารณเครองมอและกลยทธทตนใชในการคนหาขอมลทางวชาการ - สะทอนความพงพอใจของตนเองและความตองการเรยนรในเรองทเฉพาะเจาะจง

2. ความสามารถในการระบ ก าหนดขอบเขต และคนหาขอมลขาวสาร - ประเมนความแตกตางของรปแบบและแหลงทมาของขอมล - ระบเครองมอในการคนหาขอมลอยางมคณภาพ - วเคราะหประเภทของขอมล เชน ชดขอมล สถต หลกฐาน จดหมายเหต เปนตน - ก าหนดคยเวรด (keyword) ทเหมาะสมในการคนหาขอมล - ประเมนขอบเขตของขอมลทตองการ

3. ความสามารถในการประเมนขอมล ขาวสาร และเครองมอออนไลน - ประเมนแหลงทมาของขอมลดวยความเหมาะสม ความถกตอง คณภาพ เชอถอได - มหลกเกณฑในการประเมนและเลอกแหลงทมาของขอมลทไวใจได นาเชอถอใน

คณภาพทางวชาการ - ประเมนจดแขงของการทผใชสอออนไลนสามารถสรางสรรคเนอหาไดดวยตนเอง

ในฐานะแหลงทมาของขอมล 4. ความสามารถในการจดการขอมลและขาวสาร

- ใชเครองมอทเหมาะสมในการจดการขอมล เชน Reference management, Social bookmarking, Note making tools เปนตน

- จดเกบไฟลและก าหนดชอขอมล 5. ความสามารถในการใชขอมลและขาวสารอยางมจรยธรรม

- ใชรปแบบการอางองแหลงทมาของขอมลอยางเหมาะสม - ตระหนกวาประเดนทางสงคมและกฎหมายมความเกยวของกบการใชขอมลและ

ขาวสาร เชน ประเดนเรองลขสทธ และทรพยสนทางปญญา

44

- นยามการคดลอกผลงาน หรอการโจรกรรมทางความคด และแยกแยะระหวางตวอยางผลงานวชาการทดและไมด

6. ความสามารถในการน าเสนอและสอสารขอมลไดอยางเหมาะสม - เลอกระดบขอมลทเหมาะสมในการสอสารไปยงผรบสารทมความแตกตางกน - เลอกใชเครองมอทเหมาะสมในการน าเสนอขอมลและชาวสาร

7. ความสามารถในการแชรขอมลขาวสาร - แชรขอมลขาวอยางเหมาะสม และใหความรวมมอเมอพบขอมลและขาวสารท

ไมถกตอง ไมเหมาะสมทางจรยธรรม และผดกฎหมาย - ระบและประเมนเครองมอทเหมาะสมในการแชรขอมลออนไลน - เขารวมเปนสวนหนงในชมชนออนไลนเพอการเขาถงและการแชรขอมลขาวสารอยาง

เหมาะสม 8. ความสามารถในการประยกตใชขอมลขาวสารทางดจทลในบรบทใหม

- ว เ คราะหข อม ลและข า วสารด วยความเข า ใจ ในประเด นท ก ว า งข น เช น ในเชงวฒนธรรม จรยธรรม หรอเศรษฐกจ

- ถายทอดทกษะในการคนหา การประเมน และการพฒนาขอมลขาวสารใหมในสถานทท างาน

- ถายทอดทกษะในการคนหา การประเมน และการพฒนาขอมลขาวสารใหมในชวตประจ าวน

กลาวโดยสรป ความรเทาทนขอมลดจทล (Digital Information Literacy) หมายถง ความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล และความสามารถในการประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล โดยสามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตอง เหมาะสม และ/หรอ ความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ มประสทธภาพ มจรยธรรม และถกตองตามกฎหมาย

ส าหรบในงานวจยน ผวจยจะน าแนวคดเรองความรเทาทนขอมลดจทล มาประยกตใชในการก าหนดนยามศพทของค าวา “พฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก” ดงน

พฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก หมายถง การตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก ในลกษณะการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) และการแชร (Share) อยางถกตอง เหมาะสม และมประสทธภาพ โดยมตวชวด คอ ความรเทาทนขอมลดจทล

45

(Digital Information Literacy) ซงหมายถง ความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล และความสามารถในการประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล ความสามารถในการตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตอง เหมาะสม มคณภาพ และ/หรอ ความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ มประสทธภาพ มจรยธรรม และถกตองตามกฎหมาย

นอกจากน ผวจยจะน าแนวคดเรองความรเทาทนขอมลดจทล (Digital Information Literacy) ซงเปนหนงในทกษะทส าคญของความรเทาทนสอดจทล (Digital Literacy) ไปใชเปนเนอหาส าหรบการอบรมใหความรเทาทนสอในขนตอนการทดลอง และน าไปประยกตใชเปนกรอบในการสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยางตอไป

ในงานวจยของ ฑตยา ปยภณฑ (2556) ทท าการศกษาเรอง “คานยมดจทลกบพฤตกรรมดานการสอสารออนไลนของเดกและเยาวชนไทย” โดยเกบขอมลจากแบบสอบถามจ านวน 547 ชด การสมภาษณเชงลกนกเรยนนกศกษาทใชสอสงคมออนไลน จ านวน 20 คน และการสมภาษณผเชยวชาญในประเดนเดกและเยาวชนกบพฤตกรรมการใชสอออนไลน จ านวน 5 คน เพอศกษาถงพฤตกรรมการใชสอออนไลนของเดกและเยาวชนไทย ลกษณะคานยมของเดกและเยาวชนไทยใน ยคดจทล และความสมพนธระหวางคานยมของเยาวชนยคดจทลกบพฤตกรรมเชงประเดนทางการสอสารผานสอสงคมออนไลน ซงผลการวจยพบวา กลมตวอยางรอยละ 31.7 มสมารทโฟน (31.7%) โดยสอออนไลนทกลมตวอยางใชเปนหลกคอ เฟซบก (27.8%) กลมตวอยางสวนใหญมความถในการใชสอสงคมออนไลนคอ ใชทกวน (81.9%) และระยะเวลาทใชโดยรวมในแตละวน คอ มากกวา 3 ชวโมง (47.7%) และกลมตวอยางสวนใหญมวตถประสงคหลกในการใชสอสงคมออนไลน คอ เพอสอสารพดคยกบเครอขาย คนรจก (19.2%) นอกจากนยงพบวา กลมตวอยางมคานยมดจทลดานเสรภาพ ความซอสตยโปรงใส การประสานความรวมมอ ความบนเทง และนวตกรรมในระดบมาก แตมคานยมดจทลดานการค านงถงตวเองเปนหลกในระดบปานกลาง ผลการวจยในสวนของการสมภาษณเชงลกจากตวแทนของเดกและเยาวชน และผเชยวชาญ สามารถวเคราะหไดวา การใชสอออนไลนอยางเขมขนตอเนอง ไดเปดพนทการเรยนรของเดกและเยาวชน จากการแสดงออก การมปฏสมพนธกบผอน การรวมมอรวมใจ และการสรางสรรคสงใหม ๆ ผานการสอสารเครอขาย ท าใหสามารถบมเพาะคานยมใหม ๆ ทคลายคลงกบเดกและเยาวชนในตะวนตก แตอยางไรกตาม ดวยสภาพแวดลอมทางวฒนธรรมไทย ประกอบกบการเลยงดในครอบครวของสงคมไทย กมสวนทสงผลใหเดกและเยาวชนไทยยงคงรกษาลกษณะเชงคณคาบางประการไวได และไมไดถกผสมกลมกลนไปโดยสมบรณ

46

3. แนวคดเรองสอโซเชยลมเดย (Social Media)

Shirky (2008) กลาววา โซเชยลมเดย คอ เครองมอทชวยเพมขดความสามารถในการแชร ประสานงาน รวมมอกบผอน ตลอดจนการท างานขบเคลอนรวมกนเปนหมคณะ ภายนอกกรอบแนวคดแบบดงเดมของสถาบนและองคกร ซง Mandiberg (2012, as cited in Fuchs, 2014) มความเหนเพมเตมวา แนวคดเรองโซเชยลมเดยนนมความสมพนธกบอกหลายแนวคด เชน แนวค ดเรอง User - Generated Content, Convergence Culture, Parcitipatory Media, Peer - Production และ Web 2.0

McFarlane (2015) ระบวา การเกดขนของ Web 2.0 นน ท าใหทกคนมศกยภาพทจะเปนทงผรบสารและสามารถผสรางสรรคเนอหาไดดวยตนเอง ซงทกคนทเขาถงอนเทอรเนตไดกจะสามารถแชรและสรางสรรคผลงานไปยงผรบสารอน ๆ ไดเชนกน

3.1 คณลกษณะของ Web 2.0

ธฤตวน ไชยวส (2553) ไดรวบรวมคณลกษณะทส าคญของ Web 2.0 ไว โดยเสนอวา ลกษณะทางเทคโนโลยของ Web 2.0 โดยสวนใหญจะประกอบไปดวย

1. การคนหา ผใชสามารถคนหาขอมลทตนเองสนใจไดอยางสะดวกและงายดาย โดยพมพค าท

ตองการคนหาลงไป

2. การเชอมตอไปยงเวบไซตอน ผใชสามารถเชอมตอไปยงเวบไซตดงเดมทผานการอางองขอมล

จากเวบไซตทมผน ามาลงไว ซงจะท าใหผใชสามารถเขาไปศกษาเพมเตม หรอท าความเขาใจใน

ประเดนทตนสนใจได

3. การเขยนบทความ ผใชสามารถเขยน แกไข หรอเพมเตมบทความไดเอง ซงคณลกษณะเชนน

ท าใหผใชเปลยนแปลงบทบาทกลายเปนผสงสาร ท าใหเกดการสงตอ และการไหลเวยนขอมลขาวสาร

ภายในเครอขาย นอกจากน ยงมสวนทใหผใชคนอน ๆ ไดแสดงความคดเหนเกยวกบผลงานของผใช

อกดวย ท าใหเกดปฏสมพนธกนระหวางผสงสารและผรบสารภายในเครอขายมากยงขน

4. Tag Cloud เปนการจดหมวดหม หรอประเภทของเรองตาง ๆ โดยใชค าส าคญ เพอใหงาย

ตอผใชในการสบคนเรองทตนเองสนใจ

47

5. Feed RSS หรอ Really Simple Syndication เปนเทคโนโลยทชวยในการอพเดทรายการ

หรอหวขอขาวทผใชตดตามอย เมอมการเปลยนแปลงหรอเพมเตม ทงนเพอเปนการอ านวยความ

สะดวกในการตดตามเวบทผใชสนใจโดยทไมจ าเปนตองเขาไปดบอย ๆ

ส าหรบเวบไซตในยคของ Web 2.0 นน มลกษณะเดนในเรองของเนอหาทสรางโดยผใช (User-Generated Content: UGC) และเรองของเครอขายสงคมออนไลน (Social Network) ซงเปนสงส าคญในการเปลยนแปลงววฒนาการของวธการคนหาขอมลตาง ๆ ในอนเทอรเนตไปจากเดมโดยสนเชง หรออาจกลาวไดวา Web 2.0 นนเปนยคของการเปลยนแปลงเวบไซตจากแบบเดมไปสเวบไซตแบบใหมทเนนการสรางชมชนหรอสงคมออนไลน นอกจากน ยงมคณลกษณะทส าคญอกหลายประการ ไมวาจะเปนการแบงปนขอมล การแลกเปลยนขอมลทท าไดงายและรวดเรว การทผใชมสวนรวมในการสรางสรรคเนอหาตาง ๆ รวมไปถงการเปนสวนหนงของเครอขายโดยไรขดจ ากด อกทงยงเปนระบบทมการโตตอบระหวางผใชงานอยางตอเนอง ในดานความเปนสวนตวของผใชจะลดลง ทงน ผใชงานสามารถแสดงความคดเหนทงในรปแบบทเหนดวยและไมเหนดวยไดอยางอสระ เชน เวบไซต Facebook เปนตน (ระววรรณ แกววทย, 2553)

3.2 แนวคดเรองเฟซบก (Facebook)

เฟซบก (Facebook) คอ เวบไซตเครอขายสงคมทอนญาตใหผใชงานสามารถสรางประวตสวนตวของตนเอง อพโหลดรปภาพและวดโอ สงขอความ แบงปนขอมลขาวสาร และตดตอกบเพอนในโลกออนไลน (GcfLearnFree.org, 2015) ซงจดเรมตนของเฟซบกเกดขนเมอวนท 4 กมภาพนธ พ.ศ. 2547 มารค ซคเคอรเบรก (Mark Zuckerburg) ไดเปดตวเฟซบกโดยมารคเรมตนพฒนาเฟซบกในขณะทเขายงเปนเพยงนกศกษาชนปท 2 ของมหาวทยาลยฮารวารด แมในตอนแรกเฟซบกจะเปดใหบรการเฉพาะนกศกษาฮารวารด แตเพยงแคหนงเดอนหลงจากทเปดตว มารคกไดขยายเครอขายการใหบรการไปสสถาบนการศกษาแหงอนบาง เชน Stanford, Yale, Colombia รวมไปถง ทกมหาวทยาลยในสหรฐอเมรกาและแคนาดา และในทสด ในป พ.ศ. 2549 เฟซบกกไดเปดใหบรการเตมรปแบบ ดวยการอนญาตใหบคคลทวไปทมอายตงแต 13 ปขนไป และม Email Address สามารถเขาไปใชงานไดอยางเสร นบเปนการกาวเขาสโลกเครอขายสงคมออนไลนอยางเตมตว (ไบรอน คารเตอร และ จสตน เลฟว, 2555)

48

ขอมลพนฐานเกยวกบการใชงานเฟซบก

ภาพประจ าตว

การอพโหลดภาพประจ าตวเขาไปในเฟซบก จะท าใหเพอน ๆ จดจ าผใชงานนนได โดยภาพทเลอกใชควรเปนภาพของตวผใชงานนนเอง หรอภาพทบงบอกถงความเปนตวตนของผใช เพราะเมอท าการคนหาใครสกคนในเฟซบก ระบบจะแสดงผลลพธทมขอมลครบทงชอ รปภาพ และเครอขายทสงกดอย ดงนนการใสภาพประจ าตวเขาไปจะชวยใหการคนหาท าไดงายขน

ขอมลสวนตว

เปนอกสวนส าคญทจะท าใหคนอนคนหาผใชงานนนพบ และท าใหคนอนรจกตวตนของผใชงานไดในระยะเวลาอนสนหลงจากทผใชตอบรบการขอเปนเพอนของพวกเขาแลว ซงขอมลสวนตวนนประกอบไปดวย เพศ วนเกด บานเกด สถาบนการศกษา ประวตการท างาน สถานะความสมพนธ ความสนใจ ดนตรทชอบ และอน ๆ ทเกยวกบผใชงานนน ๆ โดยผใชไมจ าเปนตองกรอกขอมลทงหมด ขอมลบางอยางผใชอาจเลอกทจะกรอกหรอไมกรอกกได

แสดงสถานะ (Status)

การพมพขอมลบอกสถานะ หรอทเรยกกนวา สเตตส (Status) ในเฟซบก จะท าใหเพอน คนอน ๆ รวาผใชงานนนก าลงคดหรอสนใจอะไรอย โดยผใชสามารถแชรสงเหลานนใหคนอนรบรไดหลายรปแบบ เชน ความคดเหน ลงก ภาพ วดโอ เปนตน โดยการอพเดทสถานะของผใชแตละคน จะเขาไปอยในหนา News Feed ซงเพอน ๆ ในเฟซบกจะสามารถแสดงความคดเหน กดไลค (Like - ถกใจ) หรอแชร (Share - แบงปน) สงทผใชงานอพเดทได

ภาพท 2.1 การแสดงสถานะ (Status)

49

แสดงความคดเหน (Comment)

กอนหนาน การแสดงความคดเหนในเฟซบกนนเปนเพยงการพมพขอความในรปแบบตวอกษรเทานน แตในปจจบนเฟซบกไดเพมความสามารถใหมทจะท าใหการแสดงความเหนหรอ Comment ไมใชเปนเพยงแคตวอกษรอกตอไป โดยเพมคณสมบตใหผใชงานสามารถใสรปพรอมขอความทตองการลงไปในชองแสดงความคดเหนไดแลว โดยจะมสญลกษณกลองถายรปอยทายชองการแสดงความคดเหน ซงแนวคดนถอเปนหนงแนวคดทไดมาจากงานแขง Facebook Hackathon

ภาพท 2.2 การแสดงความคดเหน (Comment)

นอกจากน เฟซบกยงไดปรบปรงปม Like โดยเพมรายละเอยดในการแสดงการตอบโตโพสตทเรยกวา Reactions เขาไปในปม Like เพอแสดงอารมณตาง ๆ กบโพสตนน วธการใชงาน Reactions เพยงกดปม Like คางไวบนสมารทโฟน หรอเอาเมาสชคางไวทปม Like บน Desktop กจะแสดงภาพของอารมณตาง ๆ ขนมา ทงน ผ ใชงานสามารถกดเลอกแสดงอารมณไดอยางหลากหลาย โดยมทงหมด 6 แบบดวยกน คอ Like, Love, Haha, Wow, Sad และ Angry (Blognone, 2559)

50

ภาพท 2.3 Reactions

กดไลค (Like)

การกดไลค เปนการแสดงออกวาผใชงานชนชอบในโพสตนน ๆ หรอเมอผใชงานพบเหนโพสตใดทนาสนใจ แตไมรจะแสดงความคดเหนอะไร อาจจะกดไลคเพยงอยางเดยวกได เพอเปนการบอกใหเจาของโพสตนนรกลาย ๆ วาตนเองชนชอบสงนน

ภาพท 2.4 สญลกษณการกดไลค (Like)

อพโหลดรปภาพ

โดยธรรมชาตแลว คนสวนใหญมกจะเขาไปดอลบมภาพกอนเปนอนดบแรก ๆ เพอจะไดท าความรจกกบเจาของเฟซบกคนนนไดงายขน อาจจะเปนภาพจากการเดนทางไปทองเทยวไปยงสถานทตาง ๆ ภาพกบคนในครอบครว ภาพกบเพอนรวมงาน หรอภาพอะไรกไดทบอกเลาเรองราวทเกดขนในชวต โดยผใชงานสามารถอพโหลดภาพในเฟซบกไดจ านวนหลาย ๆ ภาพในครงเดยวกน ทงจากโทรศพทมอถอและคอมพวเตอรไดโดยตรง นอกจากนยงสามารถแทก (Tag) ภาพไปถงเพอนทอยในภาพทแชรอยไดอกดวย

51

ภาพท 2.5 การอพโหลดรปภาพและวดโอ

อพโหลดวดโอ

นอกจากการอพโหลดรปถายทเปนภาพนงแลว ผใชยงสามารถอพโหลดคลปวดโอในเฟซบกไดอกดวย และกสามารถแทกวดโอไปยงเพอน ๆ ไดเชนเดยวกน

ขอความ (Messages)

เชนเดยวกบเครอขายสงคมอน ๆ คอ เฟซบก ม Inbox ซงเปนระบบสงขอความสวนตวอยตรงดานบนของหนาจอ โดยผใชงานสามารถสงขอความหาเพอนคนใดกได และนอกจากการสงขอความธรรมดา ๆ แลว ยงสามารถสงลงก (Link) ภาพถาย วดโอ ไดอกดวย

Facebook Chat

Facebook Chat คอ เครองมอสงขอความแบบ Instant Message ซงชวยใหผใชสามารถสงขอความพดคยกบเพอนทลอกอนเขามาในเฟซบกได ซงหนาตางส าหรบพดคยจะอยตรงมมขวาลางของหนาจอ

เพจ (Page) และกลม (Group)

เฟซบกเสนอทางเลอกในการสราง คนหา และเขารวมเปนสวนหนงของชมชนออนไลนทเกยวกบหวขอใดหวขอหนง ไมวาจะเปนสนคา ผลตภณฑ บคคลทมชอเสยง ฯลฯ ใหผใชงานคนหางานอดเรก ดนตรทชอบ หรอองคกรทสนใจ ไมเพยงแตจะเปนการเปดโอกาสใหผใชไดตดตอกบผคนทมความชนชอบเหมอน ๆ กนแลว ยงเปนการบอกกลาวใหคนอน ๆ ไดรอกดวยวาคณสนใจอะไรบาง

52

ภาพท 2.6 แสดงตวอยางเพจ (Page) ในหนาเฟซบก

บนทก (Notes)

Notes บนเฟซบกชวยใหผใชงานสามารถแบงปนเรองราวในชวตผานบนทกน ซงอาจใชบนทกการเขยนเรองราวตาง ๆ เสมอนกบเปนบลอก (Blog) และเพอนรวม Facebook กสามารถมาแสดงความคดเหนลงในบนทกไดดวยเชนกน

News Feed

News Feed เปนหนาทใชแสดงเรองราวขาวสารใหม ๆ ทเพอน ๆ ปอนเขามาในเฟซบก ไมวาจะเปนการอพเดทสถานะ หรอการเผยแพรภาพ คลปวดโอ ขาวตาง ๆ ฯลฯ News Feed เปนการผสมผสานกนระหวาง Top Story และ Recent Story โดยเฟซบกใชอลกอรทมทเรยกวา EdgeRank ในการระบ Top Story ซงเปนผลมาจากเพอนหรอเพจทผใชเขาไปมสวนรวมบอยทสด และประเภทของโพสตกจะคละกน เชน สถานะ รปภาพ วดโอ เปนตน

วธการเขาสหนาน คอ เมอผใชท าการลอกอนเขาสเฟซบกครงแรก จะพบกบ Home page (หนาแรก) หรอผใชสามารถเขามายงหนานไดโดยการคลกค าวา Home บนแถบเครองมอ หนานม

53

ความส าคญมาก เพราะเปรยบเสมอนแผงควบคมเฟซบกของผใชงานแตละคน โดยทกอยางทท าใน เฟซบกจะปรากฏในหนานทงหมด หรอหากผใชงานทไมคอยมเวลา กสามารถเขาไปดการสรปรวบรวมเหตการณตาง ๆ ทเกดขนไดในหนาน รวมถงสามารถกดไลค แสดงความคดเหน ตอบรบค าขอเปนเพอน หรอสงค าอวยพรวนเกดใหเพอนไดอกดวย ซงผลลพธจะแสดงใหเหนทนทแบบเรยลไทม (Real-time) ท าใหเกดการสอสาร 2 ทางไปโดยปรยาย

Facebook Live

Facebook Live คอ การผลตคอนเทนตวดโอแบบถายทอดสด ซงความพเศษของฟงกชนน คอ เปนการผลตคอนเทนตแบบเรยลไทม และยงเปนการสอสารแบบสองทางอกดวย โดยในระหวางทมการถายทอดสดอยนน ผชมสามารถแสดงความรสกไดแบบเรยลไทม ซงมลกษณะเดยวกบการแสดงความคดเหน (Comment) ตามปกต นอกจากนยงม Live Reactions เพอใชส าหรบการแสดงอารมณ โดยมทง Love, Haha, Wow, Sad และ Angry ซงจะปรากฎทนทบนวดโอระยะเวลาสน ๆ เ พอใหผ ชมคนอน รวมถงเจาของวด โอ ได เหนปฏกรยาของผชมโดยรวมไปพรอม ๆ กน (Marketingoops.com, 2559) พฤตกรรมของกลมผใชงานเฟซบก

เวบไซต Opify.net (2556) ไดท าการส ารวจพฤตกรรมของกลมผใชงานเฟซบก และสรปพฤตกรรมของกลมผใชงานไวทงหมด 9 กลม ดงน

1. กลมนกสะกดรอย (The Stalker) ผใชงานกลมนมพฤตกรรมทชนชอบการตดตามและสงเกตความเคลอนไหวของเพอนหรอผใชงานคนอน ๆ ซงสวนใหญคนกลมนมเวลาเฉลยในการใชงานเฟซบก มากกวาผใชงานทวไปถง 14 เทา

2. กลมผสงอาย (The Baby Boomer) นบวาเปนอกหนงกลมผใชทเรมใหความสนใจและหนมาใชงานเฟซบกเพมมากขนเรอย ๆ โดยเปนกลมทมอายเฉลยระหวาง 55 - 65 ปขนไป ซงการใชงานสวนใหญเปนการตดตอสอสารกบลกหลาน

3. กลมผเลนหนาใหม (The Newbie) ผใชงานกลมนสวนใหญเปนกลมเดกวยรนทเพงหดใชงาน โดยสวนใหญนยมถายรปตวเอง รวมถงชอบกด Like และ Comment ทกอยางอยเปนประจ า ซงจากผลส ารวจพบวาผเลนหนาใหมกลมนมการกด Like สงถง 5 แสนครงภายในระยะเวลาเพยงแค 2 นาท

54

4. กลมทรกการโพสตและการแชรเปนชวตจตใจ (The Over-Sharer) ลกษณะของผใชงานในกลมนจะเปนกลมทชนชอบการเชคอนเปนชวตจตใจ

5. กลมนกประชาสมพนธ (The Brand Promoter) ผใชงานกลมนสวนใหญเปนพนกงานของแบรนดหรอบรษทซงมหนาทในการใชงานเฟซบกเพอโปรโมท ประชาสมพนธ และจะแชรเฉพาะสนคาขององคกรเทานน

6. กลมทกลวสญเสยความเปนสวนตว (The Fearful User) พฤตกรรมของผใชงานกลมนคอนขางมความลกลบและไมคอยมการเปดเผยขอมลสวนตวสสาธารณะมากนก เพราะกลววาอาจจะมกลมมจฉาชพแอบน าภาพถายหรอขอมลสวนตวไปใชโดยไมไดรบอนญาต โดยสวนใหญมกใชชอสมมตในการใชงานรวมถงยงไมคอยตอบรบการขอเปนเพอนจากคนแปลกหนาอกดวย

7. กลมทชอบโพสตและแชรเพอสรางกระแส (The Curator) ผใชงานกลมนชอบโพสตรปภาพหรอวดโอตาง ๆ รวมถงมขตลกและค าคมทไดรบความนยมเพอสรางกระแสและไดยอดกด ไลค โดยการโพสตในรปแบบนพบวาเปนรปแบบทคนสวนใหญชนชอบมากทสด

8. กลมนกเลนเกม (The Gamer) หากพจารณาจากชอกลมแลวกคอนขางชดเจนวาสวนใหญจะเนนการใชงานเฟซบกเพอการเลนเกมเทานน ซงบนหนาโปรไฟลของผใชงานกลมนมกมเพยงแคการอพเดทคะแนนและสถตในการเลนเกมตาง ๆ

9. กลมทมเฟซบกไวเฉย ๆ (The Non-User) ผใชงานกลมนเปนกลมทมบญชแตไมเคยใชงานหรอมสวนรวมกบกจกรรมอะไรเลย และบางสวนยงใชเปนบญชส าหรบสตวเลยงอยาง เชน สนข หรอแมวอกดวย

ขอดและขอเสยของเฟซบก

แมวาเฟซบกจะถกสรางขนเพอผลลพธในทางบวก คอ เออประโยชนใหคนเราสามารถท าการตดตอสอสารกนไดจากทวโลก แตในทางกลบกน เฟซบกกอาจเปนสอทกอใหเกดอนตรายไดเชนกน โดย วรศรา ภาณวฒน (2557) ไดท าการวเคราะหและสรปถงขอดและขอเสยของเฟซบกไวอยางนาสนใจ ดงน

55

ขอด

1. เฟซบกเปนการสรางเครอขายและการจดประกายดานการศกษาไดอยางกวางขวาง หากผใชงานนนรจกใชประโยชนไดอยางถกวธ

2. ท าใหไมพลาดขาวสาร ความคบหนา และเหตการณส าคญของบคคลตาง ๆ ไมวาจะเปนญาตพนอง เพอน และผทใกลชด

3. ผใชสามารถสรางเครอขายทางสงคม แฟนคลบ หรอผทมเปาหมายเหมอนกน และท างานใหส าเรจลลวงไปได

4. เฟซบกเปนซอฟทแวรทมประโยชนตอผทมปญหาในการปรบตวทางสงคม ผทขาดเพอน อยอยางโดดเดยว หรอผทไมสามารถออกไปพบปะผคนภายนอกได ใหมเครอขายทางสงคม

5. ชวยสรางเครอขายทด สรางมตรและเพอนทรใจ สรางความเหนอกเหนใจ และการใหก าลงใจทดแกผอนได

ขอเสย

1. เนองจากเฟซบกเปนการขยายเครอขายทางสงคมในโลกอนเตอรเนต ดงนน การเปนเพอนกนในเครอขายทยงไมรจกกนดพอ อาจท าใหเกดการลกลอบขโมยขอมล หรอการแฝงต วของมจฉาชพและขบวนการหลอกลวงตาง ๆ ได

2. เนองจากเพอนทกคนในเครอขายสามารถพมพขอความตาง ๆ ลงในเฟซบกได ดงนน หากเปนการโพสตขอความทเปนขอความลบ การใสรายกน หรอขอความทแฝงไวดวยการยวยตาง ๆ อาจท าใหผอานทไมมความรเทาทนสอหลงเชอ จนเกดความขดแยงและปญหาตาง ๆ ตามมาได

3. การเปดเผยขอมลสวนตวทงหมดใหกบบคคลภายนอกทยงไมรจกกนดพอ เชน การโพสตรปภาพครอบครวหรอลก อาจเปนชองทางใหกบมจฉาชพหรอผไมหวงดน ามาใชแสวงหาผลประโยชน เชน การสวมรอย การปลอมแปลง หรอการหลอกลวงตาง ๆ ได

4. ในการสรางความผกพนและการปรบตวทางสงคมนน เปนการพบปะกนในโลกของความเปนจรงมากกวาในโลกของอนเทอรเนต ดงนน ผทอยในโลกออนไลนหรอโลกไซเบอรมากเกนไป อาจท าใหมปญหาทางจต ขาดการปรบตวทางสงคมทดในโลกแหงความเปนจรง

56

5. เฟซบกอาจเปนแรงขบใหเกดการพบปะทางสงคมในโลกแหงความเปนจรงทนอยลงได เนองจากทราบความเคลอนไหวของผทอยในเครอขายตลอดเวลา

6. เฟซบกอาจเปนชองทางในการสรางสงคมแหงการนนทา หรอการยงเรองสวนตวของผอน โดยใชเหต

แนวทางในการใชเฟซบกใหปลอดภย

Dhaliwal, J. (2013) ไดเสนอ 10 แนวทางในการใชเฟซบกใหปลอดภย ไวดงน

1. คดใหดเมอจะเปนเพอนกบใครในเฟซบก (Think about who you add)

ผ ใชควรตระหนกวา เมอตอบรบค าขอเปนเพอนกบใครในเฟซบกแลว นนหมายถง การยนยอมใหเพอนใหมเหลานน สามารถเขาถงขอมลตาง ๆ ของผใชได ไมวาจะเปน การโพสต การแสดงสถานะ รปภาพ ขอความ รวมถงขอมลสวนตวเกยวกบผใช แตอยางไรกตาม ผใชสามารถเลกเปนเพอนโดยการลบรายชอเพอนออกเมอไรกไดเชนกน ดงนน ในบางครงผใชอาจตองทบทวนรายชอเพอนในเฟซบคและพจารณาใหดวาตองการใหเพอนคนใดบางทสามารถเขาถงขอมลสวนตวของผใชได

2. ตรวจสอบการตงคา (Check your settings)

เชน ตรวจสอบการตงคาความปลอดภยในการแชรขอมลแบบสาธารณะ ในกรณมบคคลทผใชไมตองการใหเขาถงขอมลสวนตว ผใชสามารถเลอกตงคาจ ากดการเขาถงขอมลได

3. ถามตวเองวา ท าไมถงใชเฟซบก? (Why are you on Facebook?)

ผใชตงค าถามกบตนเองวาตองการใชเฟซบกเพอจดประสงคใด เชน เพอแชรรปภาพตาง ๆ เพอตดตอกบบคคลอน ๆ เพอแชรลงคขอมลตาง ๆ หรอเพออพเดทกจกรรมตาง ๆ ทไดกระท า

4. ฉลาดในการตงรหสผาน (Be smart about your password)

พยายามไมใชรหสผานเดยวกบบญชใชงานประเภทอนๆ

5. ระมดระวงในการลงชอเขาสระบบ (Be aware of where you sign in from)

57

ตงคาความปลอดภยใหเหมาะสม และตรวจสอบใหดวาเครองคอมพวเตอรทใชในการลงชอเขาสระบบนน มการเกบบนทกขอมลอเมลลและรหสผานของผใชไวดวยหรอไม และไมควรเลอกตงคา Remember me

6. ระมดระวงในการโพสตในเฟซบก (Be careful what you say)

เมอผใชไดท าการโพสตหรอแสดงความคดเหนใดในเฟซบกแลว ควรระลกไวเสมอวาผทพบเหนขอความเหลานนสามารถคดลอกขอความเหลานนและน าไปโพสตตอในทอนไดเชนกน

7. ระวงการถกโจรกรรมขอมล (Watch out for Phishing Attacks)

เชน กรณทผใชเฟซบกถกขโมยลอคอนและรหสผาน ถกหลอกลวงโดยใชอเมลลปลอมจากเฟซบก

8. ด าเนนการอยางทนทวงท (Take immediate action)

เชน หากเพอนในเฟซบกไดรบสแปม (spam) ทผใชไมไดเปนผโพสต นนหมายถง บญชผใชงานนนอาจก าลงมปญหา ดงนนเพอความปลอดภย ผใชควรรบด าเนนการเปลยนรหสผานทนท

9. ปองกนการเขาถงขอมลในอปกรณโทรศพทมอถอ (Protect your mobile device)

โทรศพทมอถอในปจจบนมแอพพลเคชนทสามาถเชอมตอกบโซเชยลเนตเวรคไดหลายชนด เชน เฟซบก ดงนน เมอไมไดใชงานแอพพลเคชนเหลานแลว ควรลงชอออกจากระบบดวยทกครง

10. จบตาดกจกรรมทไมนาไววางใจ (Monitor suspicious activity)

ระวงกจกรรมทนาสงสย ทงทปรากฏบนกระดาน (Wall) ของผใช หรอในหนา News Feed หรอในกลองขอความ (Inbox) ไมควรคลกเขาไปดลงคทไมนาไวใจ แมวาจะมขอความโนมนาวใจเพอเชญชวนใหกดเขาไปดกตาม

ในงานวจยของ บญอย ขอพรประเสรฐ (2557) ทท าการศกษาเรอง “พฤตกรรมการใช เฟซบก (Facebook) ของนกศกษาในเขตกรงเทพมหานคร” โดยมวตถประสงคเพอศกษาพฤตกรรมการใช ประโยชนทไดรบ และผลกระทบจากการใชเฟซบกของนกศกษาระดบอดมศกษาในเขตกรงเทพมหานคร ผลการวจยพบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง มอายระหวาง 18-19 ป สวนใหญมคะแนนเฉลยสะสม ระหวาง 2.51-3.00 ทงน กลมตวอยางรอยละ 70.1 ใชเฟซบกทกวน โดยใชมากกวา 2 ชวโมงตอครง มกใชเมอมเวลาวาง และนยมใชผานอปกรณมอถอรอยละ 67.6

58

ในดานรปแบบการใชพบวา ใชสนทนา (Chat) กบเพอน และใชเขยนแสดงความยนดกบเพอนในโอกาสตาง ๆ อยในระดบบอยมาก สวนการกดไลค (Like) เพอเอาใจเพอน, การอพโหลดภาพตาง ๆ ในชวตประจ าวน, การโพสตขอความเลาเรองตาง ๆ , การตดตามขาวประจ าวน, การตดตอสอสารกบเพอนเกา, การแสดงความคดเหนตอเหตการณตาง ๆ (Comment) และการสรางอลบมรป พบวามการใชอยในระดบบอย สวนในดานประโยชนทไดรบมากทสด ไดแก การไดรบขอมลขาวสารทเปนปจจบน นอกจากนในดานผลกระทบทเคยเกดขนกบกลมตวอยางจากการเลนเฟซบกมากทสด 3 อนดบแรก ไดแก การทะเลาะหรอโตเถยงหรอขดแยงกบแฟน/คนรก, การทะเลาะหรอโตเถยงหรอขดแยงกบเพอน และผลการเรยนลดลงหรอแยลง ผลกระทบในดานการเรยนยงพบอกวา กลมตวอยางรอยละ 42.1 เคยไดรบผลกระทบท าใหผลการเรยนลดลงในระดบเปนบางครงจนถงบอยครง รอยละ 36.2 เคยสงการบานไมทน รอยละ 28.0 เคยโดนคร/อาจารยวากลาวเพราะเลน เฟซบกในหองเรยน นอกจากน กลมตวอยางรอยละ 23.7 เคยไดรบอบตเหตทางรางกาย เชน การเดนชนกบคนอน ๆ หรอหกลมเพราะมวแตเลนเฟซบกอกดวย

งานวจยเรอง “พฤตกรรมการใช Social Network ของกลมคน Generation X และ Generation Y ในกรงเทพมหานคร” ซงท าการศกษาโดย สนตภาพ เพชรแผนดน (2553) มวตถประสงคเพอเปรยบเทยบพฤตกรรมการใช Social Network ของ กลมคน Generation X (Gen X) และ Generation Y (Gen Y) ในกรงเทพมหานคร และเพอใหองคกรตาง ๆ สามารถน าขอมลการวจยไปใชประโยชนในทางการตลาด โดยการวจยเชงส ารวจนมการใชแบบสอบถามจ านวน 800 ชด เปนเครองมอในการรวบรวมขอมลจากประชากร ไดแก กลมคน GenX (อายระหวาง 31 – 45 ป) และ Gen Y (อายระหวาง 20 – 30 ป) จ านวนประชากรกลมละ 400 คน ซงผลการวจยในสวนพฤตกรรมการใชเฟซบกพบวาทง Gen X และ Gen Y สวนใหญเลนเฟซบกทกวน เฉลยครงละ 1 - 2 ชวโมง โดยชวงเวลาทเลนบอยทสดคอชวง 21.01 - 24.00 น. เชนกน แตในดานพฤตกรรมการแสดงความคดเหน การปรบปรงขอมลสถานะ/ขอมลสวนตว/รปภาพ และการตดตามความเคลอนไหวของสมาชกในกลมเพอน/แฟนมความแตกตางกน โดยกลม Gen Y นนมคาเฉลยทใหความสนใจมากกวา สวน Gen X จะมคาเฉลยในการคนหาเพอนเกามากกวา Gen Y นอกจากน Gen Y ยงใชประโยชนจากเฟซบกในการนดหมายเพอนมากกวา Gen X

อสรยา หมเงน (2557) ไดท าการศกษาเรอง “การตระหนกรจรยธรรมสารสนเทศในการใช เฟซบกของนสตปรญญาตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย” โดยศกษาในดานสทธความเปนสวนตว ความถกตองของสารสนเทศ สทธความเปนเจาของสารสนเทศ และการเขาถงสารสนเทศตามสทธ ใชแบบสอบถามเปนเครองมอในการเกบรวบรวมขอมลจากนสตปรญญาตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

59

จ านวน 393 คน ซงผลการวจยพบวา นสตตระหนกรจรยธรรมสารสนเทศดานสทธความเปนสวนตวในระดบมาก ปานกลาง และนอย โดยเรองทมคาเฉลยสงสดทนสตตระหนกร คอ การตงรหสผานเฟซบกทคาดเดางายและมความเสยงตอการถกเจาะระบบ ส าหรบในดานความถกตองของสารสนเทศ นสตตระหนกรในระดบมาก และปานกลาง ซงเรองทมคาเฉลยสงสดทนสตตระหนกร คอ การแชรขอมลควรพจารณาความนาเชอถอของแหลงทมา สวนดานสทธความเปนเจาของสารสนเทศ นสตตระหนกรในระดบมาก ปานกลาง และนอย โดยเรองทมคาเฉลยสงสดทนสตตระหนกร คอ การโพสตผลงานทลอกเลยนจากผอน ท าใหเขาใจผดวาเปนความคดของตนเอง ถอเปนการละเมดสทธความเปนเจาของ และดานการเขาถงสารสนเทศตามสทธ นสตตระหนกรในระดบมาก และปานกลาง โดยเรองทมคาเฉลยสงสดทนสตตระหนกร คอ การสงขอความหลอกลวงเพอขโมยขอมลบนเฟซบก ซงเปนการเขาถงทกอใหเกดความเสยหาย

นอกจากน ในงานวจยของ จารรนทร ปตานพงศ และ กนตธร อนนตพงศ (2557) ทไดท าการศกษาเรอง “สขภาพจตในนกศกษามหาวทยาลยทใช Facebook” โดยมวตถประสงคเพอตองการศกษาสขภาพจตของผใชเฟซบก และความสมพนธระหวางสขภาพจตกบพฤตกรรม และผลกระทบจากการใชเฟซบก ผวจยท าการเกบขอมลโดยใชแบบสอบถามซงประกอบดวย ขอมลทวไป พฤตกรรมและผลกระทบจากการใชเฟซบก และแบบสอบถามทเกยวกบสภาวะสขภาพทวไป ซงผลการวจยพบวา สภาวะสขภาพจตมความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตกบความถในการใช การตดเฟซบก และพฤตกรรมการใชเฟซบกของนกศกษา โดยในจ านวนนกศกษาทใชเฟซบกทง 416 ราย เปนเพศหญง 222 ราย (รอยละ 53.4) เวลาเฉลยทใช คอ 3.0 ชวโมงตอวน มนกศกษาประเมนตนเองวาตดเฟซบกจ านวน 187 ราย (รอยละ 45.0) และมคะแนนอยในเกณฑผดปกต 79 ราย (รอยละ 19.0) ผลการวจยแสดงใหเหนวา สภาวะสขภาพจตมความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตกบความถในการใชงาน และการประเมนตนเองวาตดเฟซบก โดยนกศกษาทใชเฟซบกตลอดเวลาหรอทกครงทมโอกาส มคะแนนความผดปกตเปน 2.5 เทาของนกศกษาทใชเฉพาะนอกเวลาเรยน และนกศกษาทประเมนตนเองวาตดเฟซบก มคะแนนความผดปกตเปน 2.1 เทาของนกศกษาทประเมนตนเองวา ไมตดเฟซบก นอกจากนยงพบวา นกศกษาผใชเฟซบกทมพฤตกรรมการใชในลกษณะอยากเปนสวนหนงของสงคมและขาดความยบยงไตรตรองในระดบมาก มโอกาสทจะมปญหาสขภาพจตเปน 3.9 เทา และ 2.9 เทา เมอเทยบกบผทมพฤตกรรมเหลานนในระดบนอย

ผวจยจะน าแนวคดเรองเฟซบกของ ไบรอน คารเตอร และ จสตน เลฟว (2555) มาใชเพอสรางกรอบในการสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก โดยสงเกตจากการแสดงสถานะ (Status), การแสดงความคดเหน (Comment), การกดไลค (Like) และการแชร (Share)

60

3.3 อาการ Fear of Missing Out

อาการ “Fear Of Missing Out” หรอ FOMO เปนกลมอาการ “หลง” ชนดหนง ซงเปนผลจากการเสพตดอนเตอรเนต โดยผลกระทบทตามมา คอ คนกลมนมกมสมาธสน อารมณแปรปรวนไดงาย โดยเฉพาะถาไมไดเลนอนเตอรเนตกจะเกดความหงดหงดไดงาย หลายคนมความวตกกงวล กลววาตนจะสญเสยการไดรบขาวสารและการตดตอกบผอน บางรายอาจกลายเปนโรคซมเศรา โกรธงาย และขาดความคดสรางสรรค หลายคนมกระทบไปถงการท างาน คอ ท างานไมไดผลด ไมสามารถ เขากบผคนรอบตวไดด เนองจากขาด “ความสมพนธ” ทดกบเพอนมนษยจรง ๆ ทอยรอบตว แตรอคอยทจะหาทางตดตอกบ เพอนมนษยในอากาศจ านวนมากผานทางเครองมอสอสารสมยใหม (Marketingoops, 2557)

เวบไซต Infographic.in.th (2557) ไดสรปอาการทเขาขายโรค Fear Of Missing Out หรอ FOMO ไวดงน

1. อารมณแปรปรวนงาย หงดหงดใจ กระวนกระวายใจ เมอไมไดเลนอนเตอรเนต

2. หมดเวลาไปกบการใชสมารทโฟน มากกวา 6 ชวโมงตอวน

3. ตดการใชงานโซเชยลมเดย เชน เฟซบก ตองอพเดทขาวสารทกวน หรอเกอบตลอดเวลา

4. กลววาตนเองจะตกกระแสและรขาวชากวาเพอนคนอน ๆ

5. เวลามคนมาแสดงความคดเหน (Comment) หรอพดถงตนเอง จะเกดอาการกงวล เมอถก

ต าหนบนโซเชยลมเดย

6. อารมณเสยกบการพลาดสงทวางแผนไว

7. เมอเปรยบเทยบตนเองกบคนอนบนโลกออนไลน จะรสกวาตนเองดอยกวาผอน

ผวจยจะน าแนวคดเรอง Fear Of Missing Out หรอ FOMO มาใชในการอธบายพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยาง ในสวนของการอภปรายผลตอไป 4. แนวคดเรองความร ทศนคต และการยอมรบปฏบต (KAP)

แนวคดนใหความส าคญกบความสมพนธของ 3 ตวแปร คอ ความร (Knowledge) ทศนคต (Attitude) และการยอมรบปฏบต (Practice) หรอเรยกวาแบบจ าลอง KAP โดยในกระบวนการสอสารเพอโนมนาวใจมองแบบจ าลองนวาเปนการใหความรแกผรบสาร เพอเปลยนแปลงทศนคต ซงจะน าไปสพฤตกรรมหรอการปฏบต

61

4.1 ความร

อรวรรณ ปลนธนโอวาท (2554, น. 35-36) กลาววา นยามของความร หมายถง “การไดขอมลเกยวกบขอเทจจรง รปแบบ วธการ กฎเกณฑ แนวปฏบต สงของ เหตการณ หรอบคคล ซงไดจากการสงเกต ประสบการณ หรอจากสอตาง ๆ ประกอบกน ความรจงเปนความสามารถในการใชขอเทจจรง (Facts) หรอความคด ( Idea) ความหยงรหยงเหน ( Insight) หรอสามารถเชอมโยงความคดเขากบเหตการณ”

4.2 ทศนคต

ซมบารโด และ ลปเป (Zimbardo & Leippe อางถงใน อรวรรณ ปลนธนโอวาท, 2554) มความเหนวา ระบบของทศนคตมองคประกอบหลก 5 ประการ ซงจะแสดงใหเหนวาเรามปฏกรยาตอบสนองตอสงใดสงหนง หรอแนวคดใดแนวคดหนงอยางไร

1. องคประกอบดานความร ความนกคด (Cognition) คอ สวนทเปนความเชอของบคคลเกยวกบสงตาง ๆ ทวไป ไมวาจะเปนสงทชอบหรอสงทไมชอบกตาม หากบคคลมความรหรอความคดวาสงใดดกมกจะมทศนคตทดตอสงนน และหากมความรหรอความคดวาสงใดไมดกมกจะมทศนคต ทไมดตอสงนนดวยเชนกน

2. องคประกอบดานความรสก (The Affective Responses) คอ สวนทเกยวของกบอารมณทมตอสงตาง ๆ ซงจะแตกตางกนไปตามบคลกภาพ เปนคานยมเฉพาะของแตละคน

3. ความตงใจทางดานพฤตกรรม (Behavior Intentions) คอ ความตงใจของบคคลทจะแสดงออกตอสงใดสงหนง หรอแนวคดใดแนวคดหนง ซงเปนผลมาจากองคประกอบดานความร ความคด และความรสก

4. พฤตกรรม (Behaviors) คอ การทบคคลแสดงออกตอสงใดสงหนง หรอแนวคดใดแนวคดหนง ซงเปนผลมาจากองคประกอบดานความร ความคด และความรสก

5. ทศนคต (Attitude) ไมไดเปนสงทตดตวมาแตก าเนด หากแตเปนสงทเกดจากการเรยนรหรอประสบการณของแตละคน เปนสภาพทางจตใจทมอทธพลตอความคดและการกระท าของบคคล ซงอาจมการเปลยนแปลงได เนองมาจากอทธพลของสภาพแวดลอมตาง ๆ

4.3 พฤตกรรม

ค าวา “พฤตกรรม” ตามความหมายของ สรพงษ โสธนะเสถยร (2533) หมายถง การกระท า การแสดงออกของบคคล โดยมพนฐานมาจากความรและทศนคตทแตกตางกนไปในแตละคน การทบคคลมพฤตกรรมแตกตางกนไปนนเปนผลมาจากความรและทศนคตทแตกตางกน ซงเกดขนจากการ

62

เปดรบสอและการแปลความสารทตนไดรบไมเหมอนกน ท าใหแตละคนสงสมประสบการณตางกนไป อนมผลกระทบตอพฤตกรรมของบคคล

4.4 ชองวางของความร ทศนคต และการยอมรบปฏบต (KAP-GAP)

Everett M. Rogers (1983) เรยกชองวางของความร ทศนคต และการยอมรบปฏบตวา KAP-GAP โดยกลาววา ทศนคตกบพฤตกรรมของบคคลนนไมไดมความสมพนธกนอยางตอเนอง เสมอไป เนองจากในบางกรณอาจเกด KAP-GAP ขนได ซงในผลงานเรอง Diffusion of Innovations Rogers ไดอธบายเกยวกบกระบวนการตดสนใจรบเอานวตกรรมวา ในบางครงการสรางทศนคตทางบวกหรอทางลบตอนวตกรรมนนอาจจะไมไดน าไปสการตดสนใจยอมรบหรอปฏเสธนวตกรรมอยางเสมอไป โดยในขนการยอมรบปฏบตอาจมผลในทางตรงกนขามได ถงแมวาโดยสวนใหญบคคลเมอมทศนคตอยางไรแลวจะมแนวโนมทจะมพฤตกรรมปฏบตตามทศนคตของตนกตาม สอดคลองกบแนวคดของ อรวรรณ ปลนธนโอวาท (2554) ทไดท าการสรปแนวคดเกยวกบชองวางของความร ทศนคต และการยอมรบปฏบต (KAP-GAP) วา โดยปกตทวไปเมอบคคลมความร และทศนคตเชนไร กจะแสดงพฤตกรรมไปตามความรและทศนคตทตนมอย นนหมายความวา K (Knowledge) A (Attitude) P (Practice) จะเกดขนอยางสอดคลองหรอสมพนธกน แตจะ ไมเกดขนเสมอในทกกรณ อยางไรกตาม Rogers (อางถงใน อรวรรณ ปลนธนโอวาท, 2554) ไดเสนอแนวทางแกไขเพอปดชองวางของความร ทศนคต และพฤตกรรมไว 4 วธการดวยกน คอ

1. การใหความรแกกลมเปาหมายเกยวกบวธการใชใหมากขน เพอใหกลมเปาหมายเขาใจถงวธการใชหรอการปฏบตตอสงทเผยแพรอยางแทจรง

2. ใชผน าทางความคดเขาไปใหค าแนะน าในการปฏบตอยางใกลชด 3. ใชรางวลเปนแรงจงใจ โดยใหรางวลแกผทยอมรบปฏบต เพอเปนการจงใจแกสมาชกคนอน ๆ

ทยงไมยอมรบ 4. ใชสอบคคลทเปนผน าทางความคดเขาไปโนมนาวใจสมาชกหรอกลมเพอนฝง เพอใหเกดการ

ยอมรบปฏบตอกตอหนง

63

ส าหรบงานวจยน ผวจยจะน าแนวคดเกยวกบชองวางของความร ทศนคต และการยอมรบปฏบต (KAP-GAP) ของ อรวรรณ ปลนธนโอวาท (2554) ทเสนอวา “K (Knowledge) A (Attitude) P (Practice) จะเกดขนอยางสอดคลองหรอสมพนธกน แตจะไมเกดขนเสมอในทกกรณ” ไปใชในการอภปรายผล

5. ทฤษฏจตวเคราะห

Sigmund Freud เปนผรเรมใชค าวา “จตวเคราะห” ขนในป ค.ศ. 1896 เพออธบายทฤษฎและเทคนคในการคนหาและบ าบดผปวยทมปญหาทางจต Freud ไมเพยงแตสนใจความผดปกตของมนษยเทานน หากเขายงพยายามคนหาทฤษฏทจะชวยอธบายพฤตกรรมทงหมดของมนษยอกด วย (ไนเจล ซ เบนสน, 2550) ดงนน โดยภาพรวมของทฤษฎจตวเคราะห จงเปนการพยายามอธบายและศกษาพฤตกรรมของมนษยในแงทวา บคคลนนไดรบผลกระทบจากสงแวดลอมทเปนกายภาพ สงคม วฒนธรรม อยางไร และประสบการณในอดตทผานมาของคนเรานนมอทธพลตอพฤตกรรมตาง ๆ ไมวาจะเปนในแงบวกหรอแงลบ ทงในปจจบนและอนาคตอยางไร รวมไปถงการพยายามอธบายเกยวกบประสบการณจตใตส านกวามการควบคมและบงการพฤตกรรมมนษยในรปแบบใด นอกจากนยงใหค าอธบายในพฤตกรรมทไรเหตผลและพฤตกรรมทเบยงเบนจากปกตของมนษย ไดคอนขางชดเจน (ศรเรอน แกวกงวาล, 2547) 5.1 จตส านกและจตใตส านก

Freud เปรยบจตใจของมนษยเราวามสภาพคลายกบภเขาน าแขงทลอยอยในมหาสมทร สวนของน าแขงทเปนสวนนอยและลอยอยเหนอผวน า ตองแสงสวางและอากาศ ปรากฏแกสายตาโลก คอ “ภาวะของจตส านก” ซงหมายถงจตหรอพฤตกรรมทอยในความควบคมของความส านกร พลงของจตส านกจะควบคมพฤตกรรมตาง ๆ ของคนเราใหเปนไปตามทถกตองสมควร ท าโดยเคารพกฎหมายและระเบยบของสงคม อกสวนหนงทจมอยใตผวน า อยในความมดกวา มปรมาณมากกวา และไมปรากฏแกสายตาโลก นนคอ “ภาวะของจตใตส านก” อนเปนภาคสะสมองคประกอบของจตและประสบการณในอดตไวมากมาย ถกบบอด เกบกดไว หรอรอคอยเพอใหไดจงหวะทเหมาะส าหรบการตอบสนองตอสงเราทยงไมไดท า ยงไมสมความปรารถนา หรอไมสามารถท าไดในภาวะปกต เชน มกฎหมายหามไว ไมถกตองตามระเบยบของสงคมประเพณ หรอไมเปนทนยมในสงคม

64

Frued อธบายวา ในระดบจตใตส านกมกลไกทางจตหลายประเภท เชน แรงจงใจ อารมณ ทถกเกบกด ความรสกนกคด ความฝน ความจ า ฯลฯ ซงพลงของจตใตส านกนนจะมอทธพลเหนอจตส านก และจะกระตนใหคนเรามพฤตกรรมในชวตประจ าวนทว ๆ ไป รวมถงเปนแรงจงใจใหเกดพฤตกรรมไรเหตผลและผดปกตในลกษณะตาง ๆ โดยพลงของจตใตส านกทไมมโอกาสไดแสดงพฤตกรรมออกมานน มกจะแปรรปเปนพฤตกรรมผดปกตอยางใดอยางหนงหรอหลายอยาง เชน รสกหวาดกลวตลอดเวลา หวเราะและรองไหสลบกน ซมเศรานอนไมหลบเปนเวลานาน (ศรเรอน แกวกงวาล, 2547) 5.2 จตไรส านก

Freud เชอวา มโนทศนเรองจตไรส านกเปนพนฐานส าคญของทฤษฎจตวเคราะห มโนทศนนท าใหทฤษฎจตวเคราะหมลกษณะโดดเดน เปนเอกลกษณ และแตกตางไปจากแนวทางการศกษา อน ๆ ทมงอธบายพฤตกรรมมนษยเชนเดยวกน โดยจตไรส านกตามทศนะของ Freud นนเปนกระบวนการทมนษยขจดความทรงจ าอนเจบปวดและประสบการณทเลวรายออกจากจตส านกของตน (ยศ สนตสมบต, 2550)

Freud (อางถงใน กาญจนา แกวเทพ, 2552) กลาววา จตไรส านกเปนสงทมความหมายและมการด ารงอย ซงในสวนของจตไรส านกนเองทเปนแหลงทอยของบรรดาสญชาตญาณตาง ๆ ของมนษย แตมนษยจะไมรตวถงการด ารงอยของมน ดงนนจงไมอาจควบคมมนได และปลอยใหจตส านกท างานควบคมมนษยไปตามแรงผลกดนของสญชาตญาณ และ Freud ยงกลาวเพมเตมวา สงทสามารถยนยนไดถงการด ารงอยของจตไรส านก เชน การพลงเผลอพดออกไป หรอทเรยกวาการหลดปาก ความคดสรางสรรค ความกลาหาญ เปนตน เหลานลวนเปนสภาวะการแสดงตวของสงทอยใน จตไรส านกทงสน

นอกจากน Freud ยงคนพบอกวา ความทรงจ าของคนเราอาจถกเกบกดไวในจตไรส านก ซง Freud เนนวา ความไมมเหตผลของมนษยเรานนจะเดนชดอยในจตไรส านก ดงนน ไรส านกของมนษยจงไมไดท างานภายใตหลกเหตผลหรอกฎเกณฑทางตรรกวทยา โดยจตในสวนไรส านกนจะเปนสวนทถกเกบกดไว ความปรารถนาในวยเดกทฝงแนนอยในจตไรส านกนนกสามารถมอทธพลตอ วยผใหญ ตลอดจนมผลกระทบตอชวตของบคคลนนในอนาคตขางหนาไดดวยเชนกน แมวาบคคลนนจะไมสามารถจดจ าเหตการณเหลานนไดในจตส านกกตาม (เฉลมเกยรต ผวนวล , 2544 และ ยศ สนตสมบต, 2550)

65

จตวเคราะหคดคานความเชอทวา มนษยเราเปนสตวทมเหตผล แตเสนอวามนษยมจดออนตรงทกระท าการดวยแรงผลกดนของอารมณและสญชาตญาณมากกวาการใชเหตผลพจารณาเปนสวนใหญ โดย Freud มทศนะตอมนษยวา “โดยพนฐานแลวมนษยเปนสตวทไรเหตผล (Irrational)” และมองวาเดกเลก ๆ ทเกดมากมแตความไรเหตผล เอาแตใจตวเอง สวนนเองคอโฉมหนาและธาตแทของมนษยทเรยกวา “ID” ทท างานตอบสนองความตองการตามหลก Pleasure Principle (ความพงพอใจ) และตองการการตอบสนองอยางฉบพลนทนท โดยไมสนใจผอน (กาญจนา แกวเทพ, 2552)

5.3 โครงสรางจต

Freud วเคราะหจตมนษย โดยแบงโครงสรางจตออกเปน 3 สวน คอ อด (ID) อโก (Ego) ซเปอรอโก (Super Ego) (เฉลมเกยรต ผวนวล, 2544 และ สรอร วชชาวธ, 2547)

อด (ID) เปนพลงงานทตดตวมาตงแตก าเนด พลงงานนอยในจตไรส านก และเปนบอเกดของพลงดบ อารมณปรารถนา และสญชาตญาณซ งแสวงหาความพงพอใจในทนททตองการ ID มธรรมชาตทไรกฏเกณฑและไมค านงถงความถกผด ดงนน ภายใน ID จะไมสามารถใชหลกการเหตผลใด ๆ ไดเลย โดยเปาหมายหลกของพลงงานน คอ การแสวงหา และการไดรบการตอบสนองความพอใจทางกาย ซงหากไมควบคมไว กจะเรยกรองหาการตอบสนองทนทอย เรอยไปโดย ไมค านงถงผลลพธ หรออาจกลาวไดวา “ID คอหลกการแหงความพอใจ” โดยไมค านงถงขอเทจจรงหรอความชอบธรรมใด ๆ เชน จตใจแบบเดกทารก หรอเดกทถกตามใจจนเสยเดก มกถอความพอใจของตนเปนความชอบธรรมและความถกตอง (ศรเรอน แกวกงวาล , สรอร วชชาวธ, 2547 และ เฉลมเกยรต ผวนวล, 2544)

อโก (Ego) คอ จตส านก เปนสวนของความมเหตมผลและความปกตในจตซงตางไปจาก ID เปนพลงทพฒนาจากการเรยนรโลกตามความเปนจรง และมขดจ ากดความสามารถในการสนองความตองการของ ID พลงของอโกจะรบรโลกตามขอเทจจรง หรออาจกลาวไดวา “Ego คอหลกการแหงความเปนจรง” โดยพฤตกรรมใด ๆ ทถกเราโดย Ego จะเปนพฤตกรรมทมเหตผลและเปนทยอมรบในสงคม ซง Ego นนจะอยภายใตการควบคมของ Super Ego (ศรเรอน แกวกงวาล, สรอร วชชาวธ, 2547 และ เฉลมเกยรต ผวนวล, 2544)

ซเปอรอโก (Super Ego) คอ มโนธรรมประจ าใจหรอจตส านกแหงคณธรรม ความดงาม ความรจกผดชอบชวด เปนบรรทดฐานตาง ๆ ของสงคม ซงพฒนามาจากกระบวนการเรยนรของบคคลโดยเรมตงแตในวยเดก (ศรเรอน แกวกงวาล และ สรอร วชชาวธ, 2547) Super Ego มกอยในรปแบบของค าส งตาง ๆ และค าส งนนมกออกมาในรปปฏเสธ การหาม การคดคาน เชน

66

“หามท าอยางน” “ตองไมท าอยางนน” ในดานบคคลกภาพนน Super Ego มบางสวนทส านกได แตสวนใหญจะไรส านกมากกวา ทงนขนอยกบวามาจากประสบการณใหม ๆ ทยงจ าได หรอจากประสบการณในอดตซงลมไปแลว เชน อทธพลจากครอบครวในวยเดก (เฉลมเกยรต ผวนวล, 2544)

โดยสรปแลว พลงของ ID, Ego และ Super Ego จะท างานรวมกนโดยไมแยกจากกนเลย พลงใดมอทธพลมากทสด บคคลกจะมบคลกลกษณะโนมเอยงไปในทศทางนน (ศรเรอน แกวกงวาล , 2547) แตอยางไรกตาม เราควรตระหนกวา โครงสรางทงสามสวนนไมใชสวนตาง ๆ ของสร ระในสมองของเราจรง ๆ แตเปนเพยงแคแนวคดทางจตวทยา ซงกเปนเพยงสมมตฐานอยางหนงทในทางจตวทยาใชเพอพยายามอธบายถง “จต” และ “พฤตกรรม” ของมนษยเทานน (เฉลมเกยรต ผวนวล, 2544)

5.4 แนวคดเรองการวเคราะหความฝนและผลงานของสอ

Freud เสนอแนวความคดวา เราสามารถแปลและวเคราะหความฝนไดอยางเปนระบบ อกทงความฝนยงเปนกญแจส าคญทจะไขเขาไปสความลบของจตไรส านกทแฝงอยในตวมนษยอกดวย โดย Freud เชอวา ความฝนของมนษยเรานนเปนเรองของประสบการณในอดตและมความหมายทสะทอนใหเหนถงประสบการณเหลานน โดยเรองราวหรอเนอหาของความฝนตามทศนะของ Freud จะชวยชใหเหนถงกระบวนการของจตไรส านกได ซงการทมนษยเรามความฝนนนกเปนหลกฐานทแสดงใหเหนอยางชดเจนวา จตไรส านกของมนษยมอยจรง และท างานอยตลอดเวลาท งในยามหลบและยามตน (ยศ สนตสมบต, 2550)

ดงนน แงมมส าคญทจตวเคราะหน ามาใชเพอศกษาจตไรส านกของมนษยและผลงานสอมวลชน จงเปนเรองของ “ความฝน” โดยสามารถน ามาวเคราะหเปรยบเทยบกนไดราวกบเปนเรองเดยวกน เพราะทงผลงานสอและความฝนตางกลวนเปนการตอเตมความตองการของมนษยใหสมความปรารถนา ทงในรปแบบของภาพ เสยง ตลอดจนการเลาเรอง อกทงยงเปนระบบและวธการคดทตองใชสญลกษณอกดวย อยางไรกตาม แมวาความฝนกบผลงานของสอจะมความแตกตางกนอยบ าง คอเรองราวของความฝนนนเกดขนในชวงเวลานอนหลบ ซงเปนชวงทจตส านกของเราจะออนแอ ท าใหสญชาตญาณทแอบซอนเรนอยในจตไรส านกของเราเลดลอดผานออกมาได ดวยเหตนจงท าใหเราไมสามารถควบคมเรองราวในความฝนได แตกตางจากผลงานดานสอทเกดมาจากความรสกรตวของผสรางสรรคผลงาน แตวธการใชสญลกษณทแฝงอยในผลงานเพอกระตนใหจตไรส านกรบรได ตางกเปนกระบวนการเดยวกบการท างานของความฝนเชนกน ดงนน วธการวเคราะหความฝนและ

67

ผลงานของสอมวลชน เราจงสามารถใชค าถามชดเดยวกนได เชน มเหตการณอะไรเกดขน มอะไร ซอนเรนอยเบองหลง สงทเกดขนตอบสนองความตองการอะไรของเรา สญลกษณตาง ๆ ทปรากฏนนบอกอะไรเกยวกบตวเราสงคมของเราบาง (กาญจนา แกวเทพ, 2552) 5.5 แนวคดเรองระบบการตดสนใจของมนษย

Daniel Kahneman (2011) มความเหนวา มนษยเรานนมระบบในการตดสนใจ 2 ระบบ ไดแก 1. ระบบการตดสนใจแบบอตโนมต โดยระบบนเปนระบบทท าใหเราสามารถตดสนใจไดอยาง

รวดเรว เนองจากเราใชประสบการณความรทสงสมมา เพอใชในการตดสนใจแบบทนททนใด 2. ระบบทไดรบการควบคม ในระบบน เราจะใชการไตรตรองอยางถถวนเพอพยายามหาค าตอบ

ทดทสด ซงบางครงจ าเปนตองใชเวลา จงท าใหการตดสนใจในรปแบบนจะเปนไปไดคอนขางชา

นอกจากน Kahneman ยงชใหเหนถงขอจ ากดของความคดมนษย โดยเฉพาะอยางยงการทคนเรามกจะมความมนใจในการตดสนใจมากเกนไป โดยบางครงอาจไมค านงถงความไมแนนอนทอาจจะเกดขน และยงชใหเหนวา คนสวนใหญคดวาความคดของตนเองนนเปนความคดทถกตองและมกจะละเลยการประมาณการโดยใชหลกความนาจะเปน หลายครงทเราตดสนใจโดยปราศจากเหตผล หรอไมมความสมเหตสมผล

ส าหรบงานวจยน ผวจยจะน าแนวคดเรองโครงสรางจตและจตไรส านกของ Freud มาใชเพอท าความเขาใจถงพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยาง และน าไปใชในการอภปรายผลการวจยในสวนพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกตอไป

แมวาทผานมาองคกรและหนวยงานตาง ๆ จะมความพยายามในการแกปญหาการรเทาทนสอ แตปจจบนพบวา ประชาชนผใชสอกยงคงตกเปนเหยอขาวสารจากสออยอกเปนจ านวนมาก ซงจากการศกษาทผานมาสวนใหญเปนการศกษาเกยวกบพฤตกรรมการใชสอและการสะทอนให เหนถงความส าคญของการรเทาทนสอ แตกยงไมมงานวจยใดทศกษาประเดนเกยวกบชองวางระหวางความรและพฤตกรรมการรเทาทนสอของประชาชนในสงคมไทย จงเปนทมาของการวจยในครงนทตองการจะทดสอบวา เมอผรบสารมความรเทาทนสอแลวจะท าใหสามารถใชสอไดอยางรเทาทนหรอไม ซงหากภาครฐและหนวยงานตาง ๆ ตองการจะแกไขปญหาการรเทาทนสอใหบรรลผลส าเรจ กมความจ าเปนอยางยงทจะตองทราบถงปญหาชองวางของความรและพฤตกรรมการรเทาทนสอน เพอน าไปก าหนดแนวทางในการแกไขปญหาการรเทาทนสออยางมประสทธภาพตอไปในอนาคต

68

บทท 3 ระเบยบวธวจย

ในการวจยครงนใชระเบยบวธวจยกงทดลอง (Quasi-experimental Research) โดยเกบขอมลจากการทดลองในสภาพแวดลอมจรง เพอตองการไดผลการทดลองพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยางทเกดขนอยางเปนธรรมชาตโดยแทจรง และใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ในรปแบบการสงเกตโดยเปนสวนหนงของผ เขารบการทดลอง (Full Participant Observation) เพอตดตามพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก รวมกบการสมภาษณ (Interview) และท าการวเคราะหเปรยบเทยบระดบความรเทาทนสอกบพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยางเปนรายบคคล

ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากรในงานวจยนคอ นสต/นกศกษามหาวทยาลยในเขตกรงเทพมหานครทมบญชผใชเครอขายสงคมออนไลนประเภทเฟซบก การเลอกตวอยาง (Subject) และจ านวนตวอยาง

เนองจากงานวจยนเปนการวจยแบบกงทดลอง ผวจยจงใชเกณฑในการสมกลมตวอยางแบบไมอาศยความนาจะเปน (Non-probability Sampling) โดยวธการคดเลอกแบบอาสาสมคร(Voluntary Selection) ซงเปนการคดเลอกกลมตวอยางจากสมาชกทอาสาเขามามสวนรวมเปนหนวยตวอยางดวยความเตมใจ สวมล วองวาณช และ นงลกษณ วรชชย (2546) กลาววา “การวจยเชงทดลองควรมขนาดกลมตวอยางอยางนอยกลมละ 20 คน” ดงนน ผวจยจงท าการคดเลอกกลมตวอยางจากนสต/นกศกษามหาวทยาลยในเขตกรงเทพมหานคร จ านวน 30 คน โดยก าหนดคณสมบตเบองตน คอ ผทใชเฟซบกเปนประจ าอยางนอยสปดาหละ 5 วน

69

สถานทใชในการวจย

ผวจยเลอกคณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนสถานทใชในการทดลองเพออบรมใหความรและวดระดบความรเทาทนสอ หลงจากนนในขนตอนการสงเกตแบบมสวนรวม ผวจยท าการ Add Friend กบผเขารวมการทดลองทง 30 คน เพอท าการสงเกตพฤตกรรมและให Treatment ภายในกลม โดยจะตดตามพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยางเปนรายบคคล

ตวแปรทใชในการวจย

ตวแปรอสระ ระดบความรเทาทนสอ

ตวแปรตาม พฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก

ขนตอนการทดลอง

ขนตอนท 1 กอนเรมการทดลอง ผวจยด าเนนการวดทกษะความรเทาทนสอ (Pretest) ของกลมตวอยางอาสาสมครทเขารวมการทดลองทง 30 คน โดยใชแบบวดระดบความรเทาทนสอ ทดดแปลงมาจากงานวจยของ ผศ . ดร .ธาตร ใตฟาพล ซงใชวดระดบความร เทาทนสอของ กลมผเขารบการอบรมในโครงการ “ปนความร สอสรางสรรค สโรงเรยน” ของบรษท อสมท จ ากด (มหาชน)

ขนตอนท 2 กลมตวอยางทอาสาเขารบการทดลองเขากระบวนการทดลอง ซงในทน คอ การเขารบการอบรมเรอง ความรเทาทนสอ จากวทยากร ขนตอนท 3 ผวจยด าเนนการวดทกษะความรเทาทนสอ (Posttest) ของกลมตวอยางผเขารวมการทดลองทง 30 คน อกครง โดยใชแบบวดระดบความรเทาทนสอชดเดม เพอเปรยบเทยบการเรยนรกอนและหลง ขนตอนท 4 สรปผลโดยน าขอมลทไดรบกอนและหลงการอบรมมาเปรยบเทยบกน และน าผลคะแนนจากแบบวดระดบความรเทาทนสอซงวดภายหลงจากทกลมตวอยางไดรบการอบรมเกยวกบความรเทาทนสอแลว มาจดระดบความรเทาทนสอเปนรายบคคล

70

ขนตอนท 5 สงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอจากการตอบสนองตอประเดนในเครอขายสงคมออนไลนประเภทเฟซบก ซงเกดจาก Treatment ทเกดขนจรง และ/หรอ จาก Treatment ทผวจยใชในการทดลอง โดยสงเกตจากพฤตกรรมในการแสดงสถานะ (Status), การแสดงความคดเหน (Comment), การกดไลค (Like) และการแชร (Share) ขนตอนท 6 ท าการสมภาษณ (Interview) เพอสอบถามถงสาเหตและปจจยทท าใหเกดความไมสอดคลองระหวางระดบความรเทาทนสอและพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก ขนตอนท 7 สรปผลพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกและชองวางของความรเทาทนสอ

เครองมอทใชในการวด

เครองมอท ใชในการวดระดบความร เทาทนสอ คอ แบบวดระดบความร เทาทนสอ ประกอบดวยค าถามซงแบงออกเปน 3 สวนหลก ดงน

สวนท 1 ขอมลลกษณะทางประชากร

ค าถามเกยวกบขอมลลกษณะประชากรของกลมตวอยาง ม 5 ขอ ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา ระดบผลการศกษาเฉลย ระดบรายไดครอบครวเฉลยตอเดอน

สวนท 2 ความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล

ค าถามเกยวกบการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล ม 3 ขอ ไดแก ประสบการณในการใชอนเทอรเนต ความถในการใชอนเทอรเนตตอสปดาห และจ านวนชวโมงทใชอนเทอรเนตตอวน

สวนท 3 ความเขาใจเกยวกบความรเทาทนสอ

ค าถามทใชวดความเขาใจเกยวกบการรเทาทนสอ มทงหมด 12 ขอ โดยค าถามเหลานดดแปลงมาจากแบบทดสอบความรเทาทนสอ ในงานวจยของ ผศ . ดร.ธาตร ใตฟาพล ซงใชวดระดบความรเทาทนสอของกลมผเขารบการอบรมในโครงการ “ปนความร สอสรางสรรค สโรงเรยน” ของบรษท อสมท จ ากด (มหาชน)

71

เกณฑการใหคะแนนความรเทาทนสอ

คะแนน 0 – 3 4 – 6 7 – 9 10 – 12

ระดบ

ความรเทาทนสอ ไมรเทาทนสอ

รเทาทนสอ

ระดบพนฐาน


ระดบปานกลาง


ระดบสง

การทดสอบเครองมอ

1. ความเทยงตรง (Validity) กอนท าการทดลอง ผวจยไดท าการตรวจสอบความถกตองของเนอหา (Content Validity)

ของค าถามทใชในการวดระดบความรเทาทนสอ และน าเสนอตออาจารยทปรกษา เพอพจารณาความเทยงตรงของเนอหา และตรวจสอบค าถามวาครอบคลมตามวตถประสงคหรอไม แลวจงน ามาปรบปรงตามค าแนะน าของอาจารยทปรกษา

2. ความเชอมน (Reliability) ในการทดลองน พจารณาจากแบบวดระดบความรเทาทนสอ รวมกบการสงเกตพฤตกรรม

การรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยางเปนรายบคคล และการสมภาษณ

การเกบรวบรวมและการวเคราะหขอมล

ส าหรบการวจยกงทดลองนน ผวจยใชวธเกบรวบรวมขอมลโดยการบนทกผลการทดลอง ซงภายหลงจากทกลมตวอยางทอาสาเขารบการทดลองเขารบการอบรมเกยวกบความรเทาทนสอและท าแบบวดระดบความรเทาทนสอแลว ผวจยไดน าผลคะแนนจากแบบวดระดบความรเทาทนสอ ทงกอนและหลงการอบรมของผเขารวมการทดลองแตละคนมาจดระดบความรเทาทนสอ และน าไปวเคราะหรวมกบพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกทไดจากการสงเกตแบบมสวนรวม เพอตอบค าถามตามวตถประสงคทตงไว

72

การน าเสนอผลการวเคราะหขอมล

ผวจยน าเสนอผลการวเคราะหขอมลตามระเบยบวธวจยเชงคณภาพในลกษณะการพรรณาวเคราะห (Descriptive Analysis) โดยน าเสนอขอมลจากการสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก ประกอบกบขอมลจากการสมภาษณ และวเคราะหวากลมตวอยางมพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอหรอไม อยางไร

73

บทท 4 ผลการวจย

การศกษาเรอง “ความรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก” ผวจยไดใชระเบยบวธวจยกงทดลองและระเบยบวธวจยเชงคณภาพประกอบกน โดยเกบขอมลจากการทดลองในสภาพแวดลอมจรง ในรปแบบการสงเกตโดยเปนสวนหนงของผเขารบการทดลอง (Full Participant Observation) เพอตดตามพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก รวมกบการสมภาษณ แลวจงท าการวเคราะหเปรยบเทยบวาระดบความรเทาทนสอกบพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยางนน มความสอดคลองกนหรอไม อยางไร

ผวจยน าเสนอผลการวเคราะหขอมลเบองตน โดยแบงออกเปน 2 สวน ดงน

1. ขอมลจากแบบวดระดบความรเทาทนสอ 1.1 ขอมลลกษณะทางประชากร 1.2 ขอมลดานความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอม ทางดจทล 1.3 ผลการวดระดบความรเทาทนสอ

2. ผลการสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกและขอมลจากการสมภาษณ

74

1. ขอมลจากแบบวดระดบความรเทาทนสอ

1.1 ขอมลลกษณะทางสงคมประชากร

ตารางท 4.1 เพศ

เพศ จ านวน รอยละ

ชาย 8 26.7 หญง 22 73.3

รวม 30 100.0 ผลจากตารางท 4.1 พบวา จากผเขารวมการทดลองจ านวน 30 คน แบงเปนเพศชาย 8 คน และเพศหญง 22 คน คดเปนรอยละ 26.7 และ 73.3 ตามล าดบ

75

ตารางท 4.2 อาย

อาย จ านวน รอยละ 20 9 30.0 21 1 3.3 22 3 10.0 23 1 3.3 24 5 16.7 25 2 6.7 26 2 6.7 27 3 10.0 30 1 3.3 31 2 6.7 37 1 3.3 รวม 30 100.0

ผลจากตารางท 4.2 พบวา ผเขารวมการทดลองสวนใหญอาย 20 ป มจ านวน 9 คน ซงคด

เปนรอยละ 30.0 รองลงมา คอ อาย 24 ป จ านวน 5 คน คดเปนรอยละ 16.7 อาย 22 ป จ านวน 3 คน คดเปนรอยละ 10.0 และอาย 27 ป จ านวน 3 คน คดเปนรอยละ10.0 ตามล าดบ ในขณะทมผเขารวมการทดลองทอาย 25 ป จ านวน 2 คน คดเปนรอยละ 6.7 อาย 26 ป จ านวน 2 คน คดเปนรอยละ 6.7 อาย 31 ป จ านวน 2 คน คดเปนรอยละ 6.7 อาย 21 ป จ านวน 1 คน คดเปนรอยละ 3.3 อาย 23 ป จ านวน 1 คน คดเปนรอยละ 3.3 อาย 30 ป จ านวน 1 คน คดเปนรอยละ 3.3 และ อาย 37 ป จ านวน 1 คน คดเปนรอยละ 3.3

76

ตารางท 4.3 ระดบการศกษา

ระดบชน จ านวน รอยละ

ปรญญาตรชนปท 1 0 0 ปรญญาตรชนปท 2 9 30.0 ปรญญาตรชนปท 3 1 3.3 ปรญญาตรชนปท 4 3 10.0

ปรญญาโท 16 53.3 ปรญญาเอก 1 3.3

รวม 30 100.0

ผลจากตารางท 4.3 พบวา ผเขารวมการทดลองสวนใหญศกษาอยในระดบปรญญาโท จ านวน 16 คน ซงคดเปนรอยละ 53.3 รองลงมา คอ ศกษาอยระดบปรญญาตรชนปท 2 จ านวน 9 คน คดเปนรอยละ 30.0 และระดบปรญญาตรชนปท 4 จ านวน 3 คน คดเปนรอยละ 10.0 ตามล าดบ ในขณะทมผเขารวมการทดลองศกษาอยในระดบปรญญาตรชนปท 3 จ านวน 1 คน คดเปนรอยละ 3.3 ศกษาอยในระดบปรญญาเอก จ านวน 1 คน คดเปนรอยละ 3.3 และไมมผเขารวมการทดลองคนใดศกษาอยระดบปรญญาตรชนปท 1

77

ตารางท 4.4 รายไดครอบครวเฉลยตอเดอน

รายไดตอเดอน จ านวน รอยละ นอยกวา 12,500 บาท 2 6.7 12,500 – 42,000 บาท 7 23.3 42,001 – 84,000 บาท 11 36.7 มากกวา 84,000 บาท 10 33.3 รวม 30 100.0

ผลจากตารางท 4.4 พบวา ผเขารวมการทดลองมรายไดครอบครวเฉลยตอเดอนอยในชวง

42,001 - 84,000 บาทมากทสด จ านวน 11 คน ซงคดเปนรอยละ 36.7 รองลงมา คอ มรายไดมากกวา 84,000 บาท จ านวน 10 คน คดเปนรอยละ 33.3 และ 12,500 - 42,000 บาท จ านวน 7 คน คดเปนรอยละ 23.3 ตามล าดบ ในขณะทมเพยงรอยละ 6.7 ทมรายไดนอยกวา 12,500 บาท จ านวน 2 คน

78

1.2 ขอมลดานความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล

ตารางท 4.5 ประสบการณในการใชอนเทอรเนต

ประสบการณในการใชอนเทอรเนต จ านวน รอยละ

นอยกวา 1 ป 0 0 1 – 2 ป 0 0 3 – 4 ป 0 0 5 – 6 ป 2 6.7 มากกวา 6 ป 28 93.3 รวม 30 100.0

ผลจากตารางท 4.5 พบวา ผเขารวมการทดลองสวนใหญมประสบการณในการใช

อนเทอรเนตนานมากกวา 6 ปขนไป จ านวน 28 คน ซงคดเปนรอยละ 93.3 รองลงมา คอ 5 – 6 ป จ านวน 2 คน คดเปนรอยละ 6.7 ในขณะทไมมผเขารวมการทดลองคนใดทมประสบการณในการใชอนเทอรเนตนอยกวา 1 ป และ 1 – 2 ป และ 3 – 4 ป

79

ตารางท 4.6 ความถในการใชอนเทอรเนตตอสปดาห

ความถในการใชอนเทอรเนต/สปดาห จ านวน รอยละ

1 – 3 วน 0 0 4 – 6 วน 0 0 ทกวน 30 100.0 รวม 30 100.0

ผลจากตารางท 4.6 พบวา ผเขารวมการทดลองทงหมดจ านวน 30 คน ใชอนเทอรเนตเปน

ประจ าทกวน (100%) และไมมผเขารวมการทดลองคนใดทใชอนเทอรเนต 1 – 3 วน และ 4 – 6 วน ตอสปดาห

80

ตารางท 4.7 จ านวนชวโมงทใชอนเทอรเนตตอวน

จ านวนชวโมงทใชอนเทอรเนต/วน จ านวน รอยละ

1 – 3 ชวโมง 3 10.0 4 – 6 ชวโมง 11 36.7 7 – 9 ชวโมง 8 26.7 10 – 12 ชวโมง 6 20.0 มากกวา 12 ชวโมงขนไป 2 6.7 รวม 30 100.0

ผลจากตารางท 4.7 พบวา ผเขารวมการทดลองใชอนเทอรเนต จ านวน 4 – 6 ชวโมงตอวน มากทสด จ านวน 11 คน ซงคดเปนรอยละ 36.7 รองลงมาคอ 7 – 9 ชวโมง จ านวน 8 คน คดเปนรอยละ 26.7 และ 10 – 12 ชวโมง จ านวน 6 คน คดเปนรอยละ 20.0 ตามล าดบ สวนผเขารวมการทดลองทใชอนเทอรเนต 1 – 3 ชวโมงตอวน มจ านวน 3 คน ซงคดเปนรอยละ 10.0 ในขณะทมผเขารวมการทดลองเพยงรอยละ 6.7 ทใชอนเทอรเนตมากกวา 12 ชวโมงขนไปตอวน จ านวน 2 คน

81

1.3 ผลการวดระดบความรเทาทนสอ

ตารางท 4.8 คะแนนเปรยบเทยบกอนและหลงการอบรมใหความร (แยกตามรายบคคล)

ล าดบท Pre-test Post-test

คะแนน ระดบความรเทาทนสอ คะแนน ระดบความรเทาทนสอ

1 4 พนฐาน 12 สง 2 7 ปานกลาง 12 สง

3 7 ปานกลาง 11 สง

4 2 ไมรเทาทนสอ 9 ปานกลาง 5 4 พนฐาน 11 สง

6 11 สง 10 สง

7 7 ปานกลาง 12 สง 8 8 ปานกลาง 11 สง

9 6 พนฐาน 12 สง

10 4 พนฐาน 9 ปานกลาง 11 11 สง 11 สง

12 3 ไมรเทาทนสอ 8 ปานกลาง 13 5 พนฐาน 11 สง

14 9 ปานกลาง 12 สง

15 6 พนฐาน 10 สง 16 1 ไมรเทาทนสอ 9 ปานกลาง

17 3 ไมรเทาทนสอ 6 พนฐาน

18 3 ไมรเทาทนสอ 12 สง 19 2 ไมรเทาทนสอ 10 สง

20 6 พนฐาน 11 สง 21 6 พนฐาน 9 ปานกลาง


23 7 ปานกลาง 10 สง 24 7 ปานกลาง 12 สง

25 10 สง 11 สง

82

ล าดบท Pre-test Post-test

คะแนน ระดบความรเทาทนสอ คะแนน ระดบความรเทาทนสอ 26 9 ปานกลาง 11 สง

27 2 ไมรเทาทนสอ 5 พนฐาน

28 8 สง 10 สง 29 7 ปานกลาง 11 สง


ผลจากตารางท 4.8 พบวา หลงจากการอบรม ผเขารวมการทดลองสวนใหญมคะแนนความร เทาทนสอเพมขน โดยมเพยง 1 คนทมคะแนนลดลง คอผเขารวมการทดลองในล าดบท 6 ทมคะแนนกอนการอบรม 11 คะแนน และหลงการอบรม 10 คะแนน ในขณะทมผเขารวมการทดลอง 1 คนทมคะแนนเทาเดม คอ ผเขารวมการทดลองในล าดบท 11 ทมคะแนนกอนการอบรมและหลงการอบรม 11 คะแนน

83

ตารางท 4.9 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามระดบความรเทาทนสอ

ระดบความรเทาทนสอ ชวงคะแนน Pre-test Post-test

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ไมรเทาทนสอ 0 – 3 คะแนน 7 23.33 0 0

รเทาทนสอระดบพนฐาน 4 – 6 คะแนน 10 33.33 2 6.7

รเทาทนสอระดบปานกลาง 7 – 9 คะแนน 9 30.0 5 16.7

รเทาทนสอระดบสง 10 – 12 คะแนน 4 13.33 23 76.7

รวม 30 100.0 30 100.0

กลม Pre-test : คะแนนเฉลย = 5.87 (รเทาทนสอระดบพนฐาน)

คะแนนต าสด = 1

คะแนนสงสด = 11

กลม Post-test : คะแนนเฉลย = 10.33 (รเทาทนสอระดบสง)

คะแนนต าสด = 5

คะแนนสงสด =12

ผลจากตารางท 4.9 พบวา กอนเขารบการอบรม ผเขารวมการทดลองมความรเทาทนสออยในระดบพนฐานมากทสด จ านวน 10 คน ซงคดเปนรอยละ 33.33 รองลงมา คอ มความรเทาทนสอระดบปานกลาง จ านวน 9 คน คดเปนรอยละ 30.0 และไมมความรทนสอ จ านวน 7 คน คดเปน รอยละ 23.33 ตามล าดบ ในขณะทมผเขารวมการทดลองทมความรเทาทนสออยระดบสง จ านวน 4 คน คดเปนรอยละ 13.33 โดยภาพรวมมคะแนนเฉลยเทากบ 5.87 คะแนน มคะแนนต าสดเทากบ 1 คะแนน และมคะแนนสงสดเทากบ 11 คะแนน กลาวคอ โดยเฉลยแลวผเขารวมการทดลองมความรเทาทนสออยในระดบพนฐาน

84

หลงจากเขารบการอบรมเกยวกบความรเทาทนสอแลว ผเขารวมการทดลองสวนใหญม ความรเทาทนสออยในระดบสง จ านวน 23 คน คดเปนรอยละ 76.7 รองลงมา คอ มความรเทาทนสออยในระดบปานกลาง จ านวน 5 คน คดเปนรอยละ 16.7 มความรเทาทนสอระดบพนฐาน จ านวน 2 คน คดเปนรอยละ 6.7 ตามล าดบ และไมมผเขารวมการทดลองคนใดทไมรเทาทนสอ ซงโดยภาพรวมมคะแนนเฉลยเทากบ 10.33 คะแนน มคะแนนต าสดเทากบ 5 คะแนน และมคะแนนสงสดเทากบ 12 คะแนน กลาวคอ โดยเฉลยแลวผเขารวมการทดลองมความรเทาทนสออยในระดบสง จากการทดสอบความรเทาทนสอกอนและหลงการอบรมของผเขารวมการทดลองทง 30 คน โดยใชแบบวดระดบความรเทาทนสอจ านวน 12 ขอ ขอละ 1 คะแนน คะแนนเตม 12 คะแนน ผลปรากฏวา หลงการอบรมผเขารวมการทดลองสวนใหญมคะแนนความร เทาทนสอมากกวา กอนการอบรม แสดงวาผเขารวมการทดลองมความรเทาทนสอเพมขน

85

2. ผลการสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกและการสมภาษณ

พฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก หมายถง การตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก ในลกษณะการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) และการแชร (Share) อยางถกตอง เหมาะสม และมประสทธภาพ โดยมตวชวด คอ ความรเทาทนขอมลดจทล (Digital Information Literacy) ซงหมายถง ความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล และความสามารถในการประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอม ลขาวสารทางดจทล สามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตอง เหมาะสม มคณภาพ และ/หรอ ความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ มประสทธภาพ มจรยธรรม และถกตองตามกฎหมาย

ผลจากการสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของผเขารวมการทดลองทง 30 คน สามารถจ าแนกไดเปน 4 กลม ดงน

1. กลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และรเทาทนสอ 2. กลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตไมรเทาทนสอ 3. กลมทไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตรเทาทนสอ 4. กลมทไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และไมรเทาทนสอ

86

ตารางท 4.10 สรปผลการสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก

แสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสาร

ทเผยแพรในเฟซบก

ไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสาร

ทเผยแพรในเฟซบก

ร เทาทนสอ

ไมร เทาทนสอ

จ านวน

12 6

9

5 รวม 32

หมายเหต: ผเขารวมการทดลอง 1 คน อาจถกจดใหอยไดมากกวา 1 กลม คอกลมทแสดงพฤตกรรม ตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และรเทาทนสอ และกลมทแสดง พฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารท เผยแพร ในเฟซบก แตไมร เทาทนสอ โดยขนอยกบแตละ Treatment ทใชในการทดลอง ผลการศกษาในครงนพบวา จากผเขารวมการทดลองทงหมดจ านวน 30 คนนน ถกจดอยในกลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และรเทาทนสอ จ านวน 12 คน อยในกลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตไมรเทาทนสอ จ านวน 9 คน อยในกลมทไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตรเทาทนสอ จ านวน 6 คน และอยในกลมทไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และไมรเทาทนสอ จ านวน 5 คน โดยมผเขารวมการทดลองจ านวน 2 คน ทถกจดใหอยในทง 2 กลม คอ กลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และรเทาทนสอ และกลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตไมรเทาทนสอ

87

กลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และรเทาทนสอ

มพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกทสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ

ผเขารวมการทดลองในกลมน มพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบกสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอหลงจากการอบรม โดยแสดงใหเหนถงความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล ความสามารถในการประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล สามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตอง เหมาะสม ตลอดจนมความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ และมจรยธรรม กรณ: การถายทอดสดการลอมจบ ดร.วนชย

จากกรณสอตาง ๆ ไมวาจะเปนโทรทศน สอออนไลน เฟซบก ไดท าการถายทอดสดการลอมจบ ดร.วนชย ดนยตโมนท อาจารยประจ าวทยาลยการฝกหดคร มหาวทยาลยราชภฏพระนคร ผตองหาท ลงมอยงอาจารย 2 คนเสยชวต และขบรถยนตหนไป จนกระทงเจาหนาทต ารวจไปพบ แตไมยอมมอบตว และไดใชปนจอศรษะตนเอง เมอวนท 19 พฤษภาคม 2559 นน

ผเขารวมการทดลองรายหนง มคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 6 คะแนน หลงการอบรม 11 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง ไดมการโพสตขอความและแสดงความคดเหนเกยวกบกรณการถายทอดสดการลอมจบดร.วนชย ทมถายทอดสดผานสอเปนเวลานานเกอบ 6 ชวโมง และเผยใหเหนภาพการเอาปนจอศรษะโดยปราศจากการเซนเซอร ใด ๆ ดงภาพ

88

ภาพท 4.1 การโพสตสถานะเฟซบก กรณการถายทอดสดการลอมจบ ดร.วนชย

ภาพท 4.2 การแสดงความคดเหน (Comment) กรณการถายทอดสดการลอมจบ ดร.วนชย (1)

89

ภาพท 4.3 การแสดงความคดเหน (Comment) กรณการถายทอดสดการลอมจบ ดร.วนชย (2)

ในกรณน ผวจยไดท าการสมภาษณเพอสอบถามความคดเหนเพมเตมเกยวกบประเดนการใชสอ โดยผเขารวมการทดลองรายนมความคดเหนวา ไมเหนดวยอยางยงกบการทสอละเมดความเปนสวนตวของผ อนโดยการถายทอดสดเพอเรยกเรตตง ซงแสดงใหเหนถงความสามารถในการประเมนวตถประสงคของการน าเสนอขอมลขาวสารทางดจทล และความสามารถในการเผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ และม จรยธรรม สอดคลองกบคะแนนหลงการอบรมและระดบความรเทาทนสอทจดอยในระดบสง “คดวาไมเหมาะสมครบ ในการถายทอดสดหรอเฟซบกไลฟ ถงแมวาในตางประเทศ จะมถายทอดสดจบผรายเหมอนกน แบบใชเฮลคอปเตอรไลตามถายเหมอนในหนง แตเขาจะไมไดมาดกซมในระยะประชดแบบน ยงคงมระยะหาง ไมไดเหนปนจอหว แบบน”

90

จากกรณเดยวกนน ผเขารวมการทดลองอกรายหนง ซงมความรเทาทนสออยในระดบสง โดยมคะแนนกอนการอบรม 2 คะแนน และหลงการอบรม 10 คะแนน ไดมการแชรโพสตเกยวกบเหตการณน พรอมแสดงขอความประกอบ ดงภาพ แสดงใหเหนถงความสามารถในการตระหนกรถงความเหมาะสมของการสอสารขอมลทางดจทล ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ และมจรยธรรม ซ งสอดคล องกบคะแนนหล งการอบรมและระดบความร เท าท นส อท จ ดอย ในระดบส ง

ภาพท 4.4 การโพสตสถานะแสดงความตระหนกถงจรยธรรมสอ ในกรณการถายทอดสดการลอมจบ ดร.วนชย

91

หลงจากนน มผเขารวมการทดลองอกรายหนง ซงมความรเทาทนสออยในระดบปานกลาง โดยมคะแนนกอนการอบรม 6 คะแนน หลงการอบรม 9 คะแนน ไดเขามากดไลคโพสตดงกลาว ผวจยจงไดท าการสมภาษณเพมเตม เพอสอบถามความคดเหนเกยวกบประเดนการใชสอในกรณน โดยขอมลจากการสมภาษณ แสดงใหเหนวาผเขารวมการทดลองรายนมความสามารถในการตระหนกรถงความเหมาะสมของการสอสารขอมลทางดจทล ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ และมจรยธรรม “เรามองวาสอท าไมถกนะ มนเปนการใชความสะดวกของเทคโนโลยไปในทางทผด ไมมจรยธรรม ไมมจรรยาบรรณในการใชสอ สกแตวาจะหาเรตตงใหส านกขาว ทส าคญ มนคอการละเมดสทธของผตองหา ครอบครวผตองหา แลวกยงปลกฝงท าใหคนใน สงคมมองวาความรนแรงเปนเรองปกตอก” ในประเดนเดยวกนน ยงมหนงในผเขารวมการทดลองอกราย ทมคะแนนกอนการอบรม 9 คะแนน และหลงการอบรม 12 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง ไดมการแชรโพสตเกยวกบการน าเสนอขาวของหนงสอพมพไทยรฐ ทแสดงให เหนภาพการถอปนจอขมบของ ดร .วนชย โดยปราศจากการเซนเซอรใด ๆ ดงภาพ เมอท าการสมภาษณเพมเตมจงพบวา ผเขารวมการทดลองมความตระหนกถงประเดนเรองการละเมดสทธมนษยชนกบความเปนสวนตว และไมเหนดวยกบการน าเสนอขาวของสอ แสดงใหเหนถงความสามารถในการตระหนกรถงความเหมาะสมของการสอสารขอมล ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ และมจรยธรรม ซงสอดคลองกบคะแนนหลงการอบรมและระดบความรเทาทนสอทจดอยในระดบสง “สอดละเมดสทธมนษยชนกบความเปนสวนตวมากเกนไป ดกระหายขาวจนลมไป แลววาจรรยาบรรณสอเปนยงไง”

92

ภาพท 4.5 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนในประเดนเรอง การท าขาวของสอมวลชน ในกรณการลอมจบ ดร.วนชย

93

กรณ: ภาพโอบามานงรบประทานอาหารในรานคาแหงหนงทเวยดนาม

ในสงคมออนไลนไดมการแชรภาพของประธานาธบดบารค โอบามา แหงสหรฐอเมรกา ในไลฟสไตลแบบสบาย ๆ ขณะก าลงนงรบประทานอาหารรวมกบ แอนโธน บอรเดน เชฟขอดงชาวอเมรกน ในรานอาหารรมถนนแหงหนงในกรงฮานอย ระหวางเดนทางไปเยอนเวยดนามอยางเปนทางการ เมอวนท 23 พฤษภาคม 2559

ส าหรบในประเดนน หนงในผเขารวมการทดลองซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง โดยมคะแนนกอนการอบรม 6 คะแนน หลงการอบรม 11 คะแนน ไดมการแชรรปภาพของ นาย Anthony Bourdain พรอมกบมการตงค าถามโดยเขยนค าบรรยายประกอบภาพวา “Extra ขางหลงควละเทาไหรนะ”

94

ภาพท 4.6 การโพสตสถานะและการแสดงความคดเหน (Comment) เกยวกบกรณภาพโอบามานงรบประทานอาหารในรานคาทเวยดนาม

95

เมอผวจยท าการสมภาษณเพอสอบถามความคดเหนเพมเตมเกยวกบกรณดงกลาว จงพบวา ผเขารวมการทดลองรายนคอนขางระมดระวงในการตดสนใจเชอขอมลตาง ๆ ทปรากฏในสอ อกทงยงมการประเมน/สงเกตบรบทในภาพอยางละเอยด และวเคราะหถงความเปนไปไดในกรณน

“อนนดแลวจะรเลยวาผดปกต ตางกบการไปเยอนสถานทอนทตองมบอดการด มากมาย ถ า พจารณาบน พนฐานความ เป นจร ง นะ เป น ไป ไม ได ท ผ น า ประเทศ มหาอ านาจจะมานงกนขาวรานแบบนโดยทไมมใครสนใจ กชดเจนวา จดฉากครบ แตพวกขางหลงแสดงดนะ”

หลงจากนน มผเขารวมการทดลองอก 2 ราย ทไดเขามามสวนรวมและมการตอบสนองตอ

ประเดนในโพสตดงกลาว คอ ผเขารวมการทดลองทมคะแนนกอนการอบรม 7 คะแนน หลงการอบรม 12 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง ไดกดไลคโพสตดงกลาว ผวจยจงไดท าการสมภาษณเพมเตม เพอสอบถามความคดเหนเกยวกบประเดนน

“เราคดวาไมคอยจรง ตอบแบบโลกไมสวยนะ ทนงอยรอบ ๆ เนย เราวาจางมามง

เขาเปนถงประธานาธบด ไมนาจะเอาตวเองมาเสยงไดขนาดน มนนาจะเปน การจดฉากใหตวเองดตดดน สรางภาพลกษณใหตวเอง และถามองภาพนด ๆ ถาเรา เปนคนธรรมดาทก าลงนงกนอาหารอยในราน มนกอดทจะเหลอบมองเขาคยกน ไมไดหรอก แตนผคนดไมสนใจเลยสกนด ทง ๆ ทขางนอกมบอดการดอยเปนสบ ๆ”

สวนผเขารวมการทดลองอกรายทมคะแนนกอนการอบรม 7 คะแนน และหลงการอบรม

12 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง ไดกดไลคโพสตนเชนกน และยงแสดงความคดเหนเพมเตมดวยวา

“อาจจะไมเยอะ เพราะเลยงขาวดวย” จากกรณน แสดงใหเหนวาผเขารวมการทดลองทง 3 ราย คอนขางมความระมดระวงในการ

เสพสอ โดยมการตงค าถามและขอสงสยเกยวกบเนอหาของสารทไดรบ และไมไดตดสนใจเชอทนท แสดงใหเหนถงการมความสามารถในการประเมนวตถประสงคของขอมลขาวสารทางดจทล และความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทล ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ ซงสอดคลองกบคะแนนหลงการอบรมและระดบความรเทาทนสอทจดอยในระดบสง

96

กรณ: คลปวดโอรานอาหารลอยฟาสลงขาด

ในสงคมออนไลนมการแชรคลปวดโอทนาหวาดเสยว โดยเปนภาพรานอาหารลอยฟาแหงหนงในตางประเทศ ในขณะทก าลงใหบรการลกคาอยนน กเกดอบตเหตสลงขาด ท าใหโตะอาหารและลกคาทก าลงรบประทานอาหารอยตกลงมาสพนดานลาง ซงภายหลงจากทศนยชวรกอนแชร ส านกขาวไทย อสมท. ไดท าการตรวจสอบแลวจงพบวา คลปดงกลาวนนถกตดตอขนโดยใชเทคนคทางคอมพวเตอร พรอมยนยนวาเหตการณดงกลาวไมเคยเกดขนและไมเปนความจรงแตอยางใด

ส าหรบในกรณน หนงในผเขารวมการทดลองซงมความรเทาทนสออยในระดบสง โดยมคะแนนกอนการอบรม 7 คะแนน หลงการอบรม 10 คะแนน ไดท าการแชรคลปวดโอดงกลาว และแสดงความคดเหนโดยเขยนค าบรรยายประกอบไว ดงภาพ ผวจยจงไดท าการสมภาษณเพมเตมเพอสอบถามความคดเหนเกยวกบประเดนน โดยผเขารวมการทดลองรายนไมเชอวาเหตการณในคลปดงกลาวนนเกดขนจรง และมความคดเหนวา

“ตอนแรกทดกรสกวานากลวนะ แตพอชวงทาย ๆ คลป กคดวานาจะตดตอแน ๆ เพราะทงเสยงและภาพ มนดเฟคมาก”

97

ภาพท 4.7 การโพสตสถานะเกยวกบกรณคลปวดโอรานอาหารลอยฟาสลงขาด

จากกรณน สามารถวเคราะหไดวา ผเขารวมการทดลองรายนมพฤตกรรมการรเทาทนสอ เฟซบกสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอทอยในระดบรเทาทนสอสง โดยมความสามารถในการประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล สามารถตรวจสอบความนาเชอถอของขอมลไดอยางถกตอง เหมาะสม และมความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ มประสทธภาพ

98

กรณ: ขอเรยกรองของแรงงานเมยนมา ตอนางออง ซาน ซจ

จากกรณทนางออง ซาน ซจ เดนทางมาเยอนประเทศไทย ระหวางวนท 23 – 25 มถนายน 2559 เพอพบปะแรงงานชาวเมยนมานน ในเฟซบกแฟนเพจการเมองชอดงหลายเพจไดน าขอเรยกรองของแรงงานเมยนมาทยนใหนางออง ซาน ซจ มาสรางกระแสปลกปนใหเกดความเกลยดชงตอประชาชนชาวเมยนมา ท าใหในสงคมออนไลนเกดกระแสวพากษวจารณ รวมถงมการใชถอยค าทหยาบคาย และไมเหมาะสมมากมายเพอตอวานาง ออง ซาน ซจ

ส าหรบในกรณน ผเขารวมการทดลองรายหนงซงมความรเทาทนสออยในระดบปานกลาง โดยมคะแนนกอนการอบรม 6 คะแนน หลงการอบรม 9 คะแนน ไดโพสตสถานะเพอแสดงความคดเหนเกยวกบประเดนน โดยมความคดเหนวา ในการโพสตหรอแสดงความคดเหนใด ๆ ในสงคมออนไลนนน ควรเปนเรองทสรางสรรคหรอกอใหเกดประโยชน และเรองนนควรผานการคด วเคราะห แยกแยะ ดวยการใชเหตผลมากกวาการเอาอารมณของตนเองเปนทตง ซงจากขอความในสถานะดงกลาว สามารถวเคราะหไดวา ผเขารวมการทดลองรายนรเทาทนสอเปนอยางด โดยมความสามารถในการประเมนวตถประสงคของขอมลขาวสารทางดจทล อกทงยงมความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ มประสทธภาพ และมจรยธรรม

99

ภาพท 4.8 การโพสตสถานะแสดงความคดเหน ในประเดนกระแสการวพากษวจารณของสงคมเกยวกบกรณขอเรยกรองของแรงงานเมยนมา ตอนางออง ซาน ซจ (1)

100

ภาพท 4.9 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนในประเดนกระแสการวพากษวจารณของสงคมเกยวกบกรณขอเรยกรองของแรงงานเมยนมา ตอนางออง ซาน ซจ (2)

ภาพท 4.10 การโพสตสถานะแสดงความคดเหน ในประเดนกระแสการวพากษวจารณของสงคมเกยวกบกรณขอเรยกรองของแรงงานเมยนมา ตอนางออง ซาน ซจ (3)

101

กรณ: งานเทศกาลอาหารไทยในประเทศญปน

จากกรณการน าเสนอขาวของเวบไซต Manager.co.th เกยวกบเทศกาล “Thai Festival” ซงเปนเทศกาลแนะน าประเทศไทยทจดขนในประเทศญปนเปนประจ าทกป โดยเนอหาขาวระบวา ปกตแลวเทศกาลนจะไดรบความนยมเปนอยางมาก ชาวญปนจ านวนมากตอควเขาแถวนานนบชวโมงเพอตองการชมอาหารไทย แตในชวงปหลง ๆ มาน มความคกคกลดลงอยางชดเจน พรอมแสดงภาพประกอบขาวทมผเขารวมงานบางตาอยางเหนไดชด

ภาพท 4.11 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนเกยวกบกรณภาพขาวงานเทศกาลอาหารไทยใน

ประเทศญปน

102

ผเขารวมการทดลองรายหนง ซงมความรเทาทนสออยในระดบสง โดยมคะแนนกอนการอบรม 10 คะแนน หลงการอบรม 11 คะแนน ไดท าการแชรขาวน พรอมทงมการแสดงความคดเหนและตงค าถามเกยวกบภาพประกอบขาวน ดงภาพ เมอผวจยไดท าการสมภาษณเพมเตมเพอสอบถามความคดเหนและเหตผลในการตงค าถามเกยวกบประเดนน ผเขารวมการทดลองรายนไดใหเหตผล ทนาสนใจวา

“ทเราตงค าถาม เพราะเดยวนดรามามนเยอะ แตละคนเหมอนม Agenda กนไปหมด

แลวเราเองกผานประสบการณโดนหลอกมาเยอะ แบบทเขาเรยก ดกควาย” จากกรณนแสดงใหเหนวา ผเขารวมการทดลองรายนคอนขางมความระมดระวงในการเสพสอ

โดยมการตงค าถามเกยวกบเนอหาของสารทไดรบ และไมไดตดสนใจเชอทนท แสดงถงการ มความสามารถในการประเมนวตถประสงคของขอมลขาวสารทางดจทล และมความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทล ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ มประสทธภาพ ซงสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอทอยในระดบสง

103

กรณ: การแอบถายภาพบคคลอนแลวน าไปโพสต 1

จากกรณทสมาชกคนหนงในเวบไซต Pantip.com ไดออกมาตงกระทเลาวา เธอถกรนพใน ทท างานเดยวกน แอบถายภาพของเธอขณะสวมชดวายน า แลวน าไปโพสตลงในสอเฟซบก พรอมทงมการวพากษวจารณอยางเสยหาย และยงมเพอนรวมเฟซบกของรนพคนดงกลาว ไดเขามารวมแสดงความคดเหนโดยใชถอยค าทไมเหมาะสม ท าใหเธอเสยหาย ซงเธอกไดขอรองใหท าการลบภาพดงกลาว แตอกฝายกลบไมยอมลบ ประเดนนจงกลายเปนกระแสวพากษวจารณอยางมาก ในเรองการละเมดสทธสวนบคคล ขณะทผใชโซเชยลมเดยจ านวนมาก ตางกสนบสนนใหมการรวบรวมหลกฐานเพอด าเนนการเอาผดอยางถงทสด

ส าหรบในกรณน มผเขารวมการทดลองจ านวน 3 ราย ไดท าการแชรขาวน โดยทงหมด ตางกไมเหนดวยกบการกระท าดงกลาว โดยใหเหตผลเดยวกนวา การถายภาพบคคลอนแลวน ามาโพสตประจานดวยถอยค าทไมเหมาะสมในเฟซบกเชนน ถอเปนการละเมดสทธสวนบคคล ซงถอวา ไมเหมาะสมอยางยง โดยผเขารวมการทดลองรายแรก ซงมความรเทาทนสออยในระดบสง มคะแนนกอนการอบรม 2 คะแนน หลงการอบรม 11 คะแนน ไดท าการแชรขาวน พรอมทงมการแสดงความคดเหน ดงภาพ

104

ภาพท 4.12 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนในกรณการแอบถายภาพบคคลอนแลวน าไปโพสต (1)

สวนผเขารวมการทดลองอกรายทท าการแชรโพสตน มความรเทาทนสออยในระดบปานกลาง มคะแนนกอนการอบรม 6 คะแนน หลงการอบรม 9 คะแนน ไดแสดงความคดเหนวาไมเหนดวยกบการกระท าดงกลาวเชนกน และไดใหสมภาษณเพมเตมอกวา

“การเอารปมาประจานลงเฟซบกมนไมเหมาะสม การโพสตรปคนอนแลวใหคนมา

วจารณเสย ๆ หาย ๆ มนเปนการละเมดความเปนสวนตว ซงเรามองวาเปน เรองใหญนะ”

105


จากกรณเดยวกนน ผเขารวมการทดลองอกราย ซงมความรเทาทนสออยในระดบสง โดยม

คะแนนกอนการอบรม 10 คะแนน หลงการอบรม 11 คะแนน ไดท าการแชรโพสตนเชนกน และไดใหสมภาษณเพมเตมวา

“กรณนเปนบทเรยนในเรอง Privacy กบ Cyber-Bullying ไดเลยนะ ถาเปนใน

ญปนเขาจะเครงเรองนมาก เราไมสามารถถายรปคนอนในทสาธารณะ แลวเอามาลง เฟซบกเรา เขาฟองเราได แตบานเรามนไมมวฒนธรรมตรงนไง”

106


จากกรณน แสดงใหเหนวาผเขารวมการทดลองทง 3 ราย มพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก

ทสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ โดยมความตระหนกและใหความส าคญกบประเดนเรอง Privacy และ Cyber-Bullying ในการใชสอและขอมลขาวสารทางดจทล ตลอดจนมความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทล ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ และมจรยธรรม

107


ส าหรบประเดนเกยวกบการละเมดสทธความเปนสวนตว ในกรณการแอบถายภาพบคคลอนในทสาธารณะแลวน าไปโพสตในสอสงคมออนไลนน หนงในผเขารวมการทดลอง ซงมความรเทาทนสออยในระดบสง โดยมคะแนนกอนการอบรม 10 คะแนน หลงการอบรม 11 คะแนน ไดแสดงสถานะในเฟซบกทแสดงถงความตระหนกในประเดนเกยวกบการทสอออนไลนนนถกใชไปในทศทางทละเมดสทธความเปนสวนตวของผอน ดงภาพ แสดงใหเหนถงพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกทสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอซงจดอยในระดบรเทาทนสอสง


108


จากกรณทมผปกครองถายรปกลมนกเรยน ขณะทก าลงเดนอยในหางสรรพสนคาแหงหนง ในเวลา 11.30 น. และไดมการแสดงความคดเหนถงความไมเหมาะสมและตงค าถามวาโรงเรยนแหงนปลอยนกเรยนออกจากโรงเรยนกอนเวลาเลกเรยนหรอไม หลงจากนน ประธานนกเรยนของโรงเรยนแหงน กไดออกมาชแจงวา โดยปกตแลวในวนจนทร นกเรยนมธยมปลายทกคนของโรงเรยนแหงน จะเลกเรยนพรอมกนในเวลา 10.40 น.

ผเขารวมการทดลองรายหนง ซงมความรเทาทนสออยในระดบสง มคะแนนกอนการอบรม 5 คะแนน หลงการอบรม 11 คะแนน ไดท าการแชรโพสตน ดงภาพ และไดใหสมภาษณเพมเตมเกยวกบประเดนนวา ไมเหนดวยกบการกระท าเชนน เนองจากเจาของภาพเองกยงไมไดท าการตรวจสอบความจรงใหชดเจนเสยกอน

“คดวาไมควรท าแบบนคะ เพราะคนทถายกยงไมรความจรง การทโพสตลงไปแบบน คนทเหนแครปผาน ๆ มความเปนไปไดสงมากทจะเขาใจผด และท าใหโรงเรยน เสอมเสยชอเสยงคะ”

109


ส าหรบในกรณน สามารถวเคราะหไดวา ผเขารวมการทดลองรายนมพฤตกรรมการรเทาทนสอ เฟซบกทสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอซงอยในระดบสง โดยมความสามารถในการประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล สามารถตรวจสอบความนาเชอถอของขอมลไดอยางถกตอง เหมาะสม และมความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ และมประสทธภาพ

110

กรณ: การแชรภาพศพครสาวทตกเปนเหยอถกฆาปาดคอ

ในสงคมออนไลนไดมการแชรภาพศพของครสาววย 27 ป ผเสยชวตทตกเปนเหยอถกคนรายฆาปาดคอในหองพก ซงเปนการแสดงภาพศพในลกษณะทเหนหนาตาชดเจน เตมไปดวยคราบเลอด โดยปราศจากการเซนเซอรใด ๆ สรางความสลดใจแกผพบเหน อกทงยงเปนการสรางความเศราใจใหแกครอบครวของผเสยชวตเพมขนอกดวย

ส าหรบกรณน ผเขารวมการทดลองรายหนงทมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 8 คะแนน หลงการอบรม 11 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง ไดมการโพสตสถานะแสดงความคดเหนเกยวกบกรณดงกลาว โดยไมเหนดวยตอการแชรภาพขาวทมความรนแรงและละเมดสทธของผ อน อกทงยงมมมมองตอประเดนนวา ผใชสอไมควรสนบสนนการกระท าท ไรจรยธรรมของสอมวลชนดวยการน าขาวนน ๆ มาแชรหรอเผยแพรตอ แสดงใหเหนวา ผเขารวมการทดลองรายน มความสามารถในการประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล สามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตอง เหมาะสม และมความสามารถในการใช/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ มจรยธรรม และถกตองตามกฎหมาย ซงสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอทจดอยในระดบรเทาทนสอสง

111

ภาพท 4.17 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนเกยวกบกรณการแชรภาพศพครสาวทตกเปนเหยอถกฆาปาดคอ

112

ภาพท 4.18 การแสดงความคดเหน (Comment) ในกรณการแชรภาพศพครสาวทตกเปนเหยอถกฆาปาดคอ (1)

ภาพท 4.19 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนเกยวกบกรณการแชรภาพศพครสาวทตกเปนเหยอถกฆาปาดคอ (2)

113

กรณ: ขาวปลอมเรองหมอท าคลอดพลาด (Treatment ทเกดจากผวจย)

ผวจยไดท าการใส Treatment เพอดการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบกของผเขารวมการทดลอง โดยการแชรลงกขาวปลอมเกยวกบความผดพลาดในการท าคลอดของโรงพยาบาล ซงเปน ขาวเกาทเคยเปนกระแสดงในสงคมออนไลนในชวงทผานมา

ผลจากการใส Treatment ในครงน ปรากฏวามหนงในผเขารวมการทดลองทมความรเทาทนสออยในระดบสง มคะแนนกอนการอบรม 6 คะแนน หลงการอบรม 12 คะแนน ไดเขามาแสดงความคดเหนตอโพสตดงกลาว โดยมขอความทแสดงใหเหนวาผเขารวมการทดลองรายนมความสามารถในการตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมล และสามารถประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทลไดอยางเหมาะสม ซงสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอทจดอยในระดบรเทาทนสอสง

114

ภาพท 4.20 การแสดงความคดเหน (Comment) ในกรณ ขาวปลอมเรองหมอท าคลอดพลาด

หลงจากนน ผ เขารวมการทดลองรายหนงทมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 8 คะแนน หลงการอบรม 11 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง กไดมการตอบสนองตอ Treatment ทผวจยใชในการทดลอง โดยไดมการโพสตสถานะแสดงความคดเหน และมการ ตงค าถามตอกรณดงกลาว แตในขณะเดยวกนกเลอกทจะไมแชรรปภาพทไมเหมาะสม เมอพจารณาจากขอความทแสดงในสถานะแลว สามารถวเคราะหไดวา ผเขารวมการทดลองรายน มความสามารถในการประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล สามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตอง เหมาะสม และมความสามารถในการใช/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ มจรยธรรม และถกตองตามกฎหมาย ซงสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอทจดอยในระดบรเทาทนสอสง

115

ภาพท 4.21 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนเกยวกบกรณภาพขาวปลอมเรองหมอท าคลอดพลาด

116

กรณ: ภาพตดตอเครองบนไดรบรางวลชนะเลศภาพถาย Nikon (Treatment ซงเกดจากผวจย)

ผวจยไดท าการใส Treatment โดยการแชรภาพเครองบน ซงผลงานภาพนเปนของชางภาพชาวสงคโปรคนหนงทไดรบรางวลชนะเลศการประกวดภาพถาย Nikon ของประเทศสงคโปร โดยภาพนท าใหเกดกระแสวพากษวจารณในโลกออนไลนอยางกวางขวาง หลงจากมการตรวจสอบแลวพบวา ภาพดงกลาวไมใชภาพถาย แตเปนภาพตดตอ โดยน าภาพเครองบนมาใสในภาพตก ซงส านกขาว BBC รายงานวา กอนทจะมการประกาศผลรางวล เจาของภาพนไดโพสตรปนลงในอนสตาแกรมของตวเอง และมผใชรายหนงโพสตถามวา “รอนานไหมกวาทเครองบนจะบนผาน” ซงตอนนนเจาของภาพ ตอบกลบวา “รอไมนาน เผอญโชคด” และภายหลงจากทถกจบไดวาเปนภาพตดตอ ทาง Nikon กได ปลดรางวลผชนะการประกวดภาพถายน

ภาพท 4.22 ภาพตดตอเครองบนทไดรบรางวลชนะเลศภาพถาย Nikon

117

ภาพท 4.23 การแสดงความคดเหน (Comment) ในกรณภาพตดตอเครองบน ทไดรบรางวลชนะเลศภาพถาย Nikon (1)

ส าหรบในกรณน ผเขารวมการทดลองรายหนงซงมความรเทาทนสออยในระดบสง มคะแนนกอนการอบรม 7 คะแนน หลงการอบรม 11 คะแนน ไดท าการแสดงความคดเหนตอภาพดงกลาว โดยมขอความทแสดงใหเหนวา ผเขารวมการทดลองมความสามารถในการประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทลไดอยางเหมาะสม จงสามารถสรปไดวา ผเขารวมการทดลองรายนมพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอทจดอยในระดบรเทาทนสอสง

118

กลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตไมรเทาทนสอ

มพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกทไมสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ

ผเขารวมการทดลองในกลมนมการแสดงพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตไมรเทาทนสอ โดยมความสามารถในการเขาถงขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล แตขาดคณสมบตในดานความสามารถในการประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล ความสามารถในการตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมล ตลอดจน ความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ มประสทธภาพ และมจรยธรรม เนองจากผเขารวมการทดลองกลมน มการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) และการแชร (Share) ขอมลขาวสารทไมเปนความจรง และมความเชอวาขอมลขาวสารดงกลาวซง เปน Treatment ทเกดขนตามสภาพแวดลอมจรงนนเปนเรองจรง หรอเชอวา Treatment ทเกดจากผวจยนนเปน เรองจรง แสดงใหเหนถงชองวางของความรเทาทนสอ ซงหมายถงความไมสอดคลองระหวางระดบความรเทาทนสอและพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก

119

กรณ: ภาพตดตอเครองบนไดรบรางวลชนะเลศภาพถาย Nikon (Treatment ซงเกดจากผวจย)

ภาพท 4.24 ภาพตดตอเครองบนทไดรบรางวลชนะเลศภาพถาย Nikon (2)

120

ภาพท 4.25 การแสดงความคดเหน (Comment) ในกรณภาพตดตอเครองบนทไดรบรางวลชนะเลศภาพถาย Nikon (2)

ผลจากการใส Treatment น ปรากฏวามผเขารวมการทดลอง 2 ราย ทเขามาตอบสนองตอโพสตดงกลาว โดยผเขารวมการทดลองรายแรก มคะแนนกอนการอบรม 6 คะแนน หลงการอบรม 12 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง ไดเขามากดไลคแสดง Reactions ในรปอารมณ Wow และยงแสดงความคดเหนตอภาพดงกลาว ดงภาพ เมอผวจยท าการสมภาษณจงพบวา ผเขารวมการทดลองรายนไมทราบวาภาพนเกดจากการตดตอ และเชอวาภาพดงกลาวเปนภาพถายจรง อกทงยงไดกลาวชนชมผทถายภาพน โดยกลาววา “ไดรางวลชนะเลศดวย ตองชมคนถาย เกงมาก ๆ เลย บงเอญมาก ถายรปแบบนได ตองไมใชแคเกงอยางเดยวนะ ตองโชคดดวย” สวนผเขารวมการทดลองอกราย ซงมคะแนนกอนการอบรม 6 คะแนน หลงการอบรม 10 คะแนน และจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง กไดเขามากดไลคภาพนเชนกน และไดใหสมภาษณเพมเตมวา “เปนภาพถายทสวย และนาจะหาดไดยาก”

121

ส าหรบในกรณน ขอมลทไดจากการสมภาษณเปนการยนยนวา ผเขารวมการทดลองทง 2 รายเชอวาภาพดงกลาวเปนภาพถายจรง ซงสามารถวเคราะหไดวา ผเขารวมการทดลองขาดคณสมบตดานความสามารถในการประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล และความสามารถในการตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมล ตลอดจนความสามารถในการใช/สอสารขอมล ทางดจทล ดวยการคดอยางไตรตรองและรอบคอบ ซงแสดงใหเหนถงความไมสอดคลองระหวางพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบกและระดบความรเทาทนสอทจดอยในระดบ รเทาทนสอสง

122

กรณ: กระแสขาวการถอดยาบาออกจากบญชยาเสพตด

จากกรณทมเฟซบกแฟนเพจหนงน าเสนอขาววา “คนขายยาบาเตรยมเฮ คสช. เตรยมถอดยาบาออกจากบญชยาเสพตด” เปนผลใหเกดกระแสวพากษวจารณและในสงคมออนไลนกมการแชรขาวนเปนจ านวนมาก หลงจากการตรวจสอบขอมลเกยวกบกรณนพบวา ในประเดนท “คนขายยาบาเตรยมเฮ” นน ไมเปนความจรงแตอยางใด โดยในเวบไซตกรงเทพธรกจออนไลน ไดรายงานค าใหสมภาษณของ นายแพทยอภนนท อรามรตน ผอ านวยการศนยวชาการสารเสพตดภาคเหนอ คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม วาในประเดนการแกกฎหมายในสวนของกลมผคายานน ยงคงให ใชมาตรการทางกฎหมายอยางเขมขน และมการปราบปรามใหหมดเหมอนเดม ไมเปลยนแปลง

123

ภาพท 4.26 การโพสตสถานะแสดงความคดเหนในกรณกระแสขาว การถอดยาบาออกจากบญช ยาเสพตด

ผเขารวมการทดลองรายหนง ซงมความรเทาทนสออยในระดบปานกลาง มคะแนนกอนการอบรม 3 คะแนน หลงการอบรม 8 คะแนน ไดแชรขาวนจากเฟซบกแฟนเพจทมชอวา “หยดดดจรต ประเทศไทย” พรอมแสดงขอความประกอบ ดงภาพ และไดใหสมภาษณเพมเตมเกยวกบประเดนนวา “คดวาบาอะ ประเทศไทยก าลงเปนอะไรอย ท าไมถงคดกนแบบน

124

ส าหรบในกรณน ขอมลจากการสมภาษณสามารถวเคราะหไดวา ผเขารวมการทดลองรายนเชอวาขอมลดงกลาวเปนความจรง ซงแสดงใหเหนวาขาดคณสมบตดานความสามารถในการประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล และขาดความสามารถในการตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมล ตลอดจนความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ และมประสทธภาพ

125

กรณ: ขาวลอเรองการตงครรภของดารานกแสดงชอดง ชมพ อารยา

จากกรณทมกระแสขาวลอวานางเอกชอดงคนหนงก าลงมขาวด คอ ก าลงตงครรภได 2 สปดาหกบสามหนมไฮโซ เมอวนท 15 มถนายน 2559 เฟซบกแฟนเพจทใชชอวา “ใตเตยงดารา” ไดมการโพสต รปภาพและขอความแสดงความยนดกบดารานกแสดงสาวชอดง ชมพ อารยา เอ ฮารเกต ซงมขอความวา

“ชมพ อารยา ทองแลวววววคะ คอนเฟรมจากคมชดลก โดยจะตองถอนตวจากละครระเรงไฟ ยนดกบแมมากกกกก ลกตองนารกแน ๆ ปง ๆๆๆ/เสยงพล #ใตความยนด”

แตหลงจากทมกระแสขาวนออกไปไมนาน ภายในวนเดยวกนนนเอง นกแสดงสาว ชมพ อารยา กไดออกมาใหสมภาษณปฏเสธวา ขณะนตนไมไดก าลงตงครรภ แตก าลงเตรยมตวส าหรบการตงครรภเทานน

126

ภาพท 4.27 การโพสตสถานะในประเดนขาวลอเรอง การตงครรภของดารานกแสดงชอดง ชมพ อารยา (1)

ส าหรบกรณน มผเขารวมการทดลองจ านวน 2 ราย ทไดแชรขาวนจากเฟซบกแฟนเพจ

“ใตเตยงดารา” โดยผเขารวมการทดลองรายแรกมความรเทาทนสออยในระดบสง มคะแนนกอนการอบรม 7 คะแนน หลงการอบรม 12 คะแนน ท าการแชรขาวนและมขอความแสดงความดใจประกอบ ดงภาพ และไดใหสมภาษณเพมเตมวา

“ตอนแรกทเหนกดใจเลย แบบเชอเลยคะ พอเขามาบอกวาไมไดทองกงงเลย”

127

ขอมลจากการสมภาษณเปนการยนยนวา ผเขารวมการทดลองเชอวาขาวการตงครรภของนกแสดงสาวจากเฟซบกแฟนเพจดงกลาวเปนความจรง เนองจากตนเปนแฟนคลบและชนชอบเปนการสวนตวอยแลว แสดงใหเหนวาผเขารวมการทดลองขาดคณสมบตดานการประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล และความสามารถในการตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมล ตลอดจนขาดความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทล ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ และมประสทธภาพ กรณนแสดงถงความไมสอดคลองระหวางพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบกและระดบความรเทาทนสอ ทจดอยในระดบรเทาทนสอสง

ในขณะทผเขารวมการทดลองอกราย ซงมความรเทาทนสออยในระดบปานกลาง มคะแนนกอนการอบรม 3 คะแนน หลงการอบรม 8 คะแนน กไดแชรขาวนจากแฟนเพจใตเตยงดาราเชนกน พรอมแสดงขอความดใจประกอบ ดงภาพ ซงขอมลจากการสมภาษณกเปนการยนยนอกเชนกนวา ผเขารวมการทดลองรายนเชอวาขาวการตงครรภของนกแสดงสาวจากเฟซบกแฟนเพจดงกลาวเปนความจรง ซงสามารถวเคราะหไดวา ผเขารวมการทดลองรายนขาดคณสมบตดานการประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล และความสามารถในการตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมล ตลอดจนขาดความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทล ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ และมประสทธภาพ

“ตอนแรกดใจมากเพราะวาเราตดตามชมพอยแลว พอเหนขาววาทองเรากเชอเลย”

128

ภาพท 4.28 การโพสตสถานะในประเดนขาวลอเรอง การตงครรภของดารานกแสดงชอดง ชมพ อารยา (2)

129

กรณ: ค าถามสอบเขาโรงเรยนสาธตจฬาฯ ระดบอนบาล (Treatment ทเกดจากผวจย)

ในสงคมออนไลนไดมการแชรขอความหนงซงถกกลาวอางวาเปนขอสอบส าหรบการสอบเขาโรงเรยนสาธตจฬาฯ ระดบอนบาล แตหลงจากนน รองผอ านวยการฝายวชาการประถมศกษา โรงเรยนสาธตจฬา กไดออกมาชแจงวาไมเปนความจรงแตอยางใด และยนยนวาไมมค าถามดงกลาวในขอสอบ

ภาพท 4.29 ค าถามสอบเขาโรงเรยนสาธตจฬาฯ ระดบอนบาล

ส าหรบในกรณน ผเขารวมการทดลองรายหนงไดมการตอบสนองตอ Treatment ดงกลาว ทผวจยใชในการทดลอง โดยการกดไลคโพสตน ซงผเขารวมการทดลองรายนมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 3 คะแนน หลงการอบรม 12 คะแนน และจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง เมอผวจยท าการสมภาษณเพมเตมจงพบวา ผเขารวมการทดลองรายนเชอวาขอมลดงกลาวเปน ความจรง และยงมความคดเหนเพมเตมอกวา

“คดวาค าถามยากไปและก ากวมมากเกนไปส าหรบเดกอนบาลคะ”

130

ผลจากการสมภาษณเปนการยนยนวา ผเขารวมการทดลองรายนเชอวาขอมลดงกลาวเปนความจรง โดยไมมการตรวจสอบความถกตองหรอคนหาขอมลเพมเตม ซงสามารถวเคราะหไดวาไมมคณสมบตในดานความสามารถในการประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล และความสามารถในการตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมล ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ และมประสทธภาพ ซงแสดงถงความไมสอดคลองระหวางพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบกและระดบความรเทาทนสอ ทจดอยในระดบรเทาทนสอสง

131

กรณ: ภาพเทศบาลจงหวดนครราชสมารดน าตนไมขณะทฝนตก

จากกรณทมการแชรภาพรถขนน าของเทศบาลนครนครราชสมาทก าลงรดน าตนไมบรเวณเกาะกลางถนนในขณะทฝนตก ท าใหเกดเปนกระแสวพากษวจารณถงความไมเหมาะสมและยงถกน าไปโยงกบปญหาภยแลงนน เมอวนท 15 พฤษภาคม 2559 รายการเรองเลาเสาร - อาทตย ทางชอง 3 รายงานวา จากการสอบถามขอมลกบเจาหนาทเทศบาลนครนครราชสมา ไดมการชแจงวา สวนใหญฝนทตกในนครราชสมาจะตกในระยะเวลาเพยงไมนาน เจาหนาทจงตองท าการรดน าตนไมไวกอน เนองจากไมสามารถคาดการณปรมาณน าฝนได และเกรงวาฝนทตกอาจไมเพยงพอตอความตองการของตนไม สวนในกรณทประชาชนมองวาเปนการใชน าอยางสนเปลองนน ทางเจาหนาทชแจงวา น าทน ามาใชรดตนไม เปนน าจากบอททางเทศบาลไดท าการขดขนมาเพอใชส าหรบรดน าตนไมของทางเทศบาลโดยเฉพาะ และยนยนวาไมไดมการใชน าจากแหลงน าธรรมชาตแตอยางใด

132

ภาพท 4.30 การโพสตสถานะและการแสดงความคดเหน (Comment) ในกรณ ภาพเทศบาลจงหวดนครราชสมารดน าตนไมขณะทฝนตก

133

จากกรณดงกลาวพบวา มหนงในผเขารวมการทดลอง ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง มคะแนนกอนการอบรม 7 คะแนน หลงการอบรม 10 คะแนน ไดท าการแชรภาพน พรอมขอความประกอบวา “เปลองน ามากกก” รวมทงยงมการแสดงความคดเหนเพมเตม ดงภาพ ซงขอมลจากการสมภาษณพบวา ผเขารวมการทดลองรายนเคยพบเหนเหตการณในลกษณะเดยวกนนมากอน จงมอคตตอการกระท าดงกลาว และเมอพบเหนขาวในลกษณะเดยวกนน จงไดท าการแชรตอ โดยไมไดตรวจสอบขอมลใหแนชดเสยกอน

“ทเราแชรเพราะเหมอนเปนเหตการณทเราเคยเจอกบตวมากอน เราเลยคอนขางม

อคตกบการกระท าแบบน”

ส าหรบกรณน สามารถวเคราะหไดวา ผเขารวมการทดลองขาดคณสมบตดานความสามารถในการประเมนวตถประสงคและความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล โดยไมสามารถใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทล ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ และมประสทธภาพ ซงแสดงถงความไมสอดคลองระหวางพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบกและระดบความรเทาทนสอ ทจดวาอยในระดบรเทาทนสอสง

134

กลมทไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตรเทาทนสอ

เพราะไมเชอ จงไมแชร

ผเขารวมการทดลองในกลมนไมไดแสดงพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก ในลกษณะการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) หรอการแชร (Share) ไมวาจะเปนประเดนขอมลขาวสารจาก Treatment ทเกดขนตามสภาพแวดลอมจรง หรอ Treatment ทเกดขนโดยผวจย แตอยางไรกตาม หลงจากทผวจยไดท าการสมภาษณ จงพบวา แมวาผเขารวมการทดลองในกลมนจะไมไดแสดงพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก แตกรเทาทนสอ เนองจากผเขารวมการทดลองมความสามารถในการเขาถงขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล และมความสามารถในการประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล โดยสามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตอง และเหมาะสม ซงขอมลจากการสมภาษณแสดงใหเหนวา ผเขารวมการทดลองกลมนไมเชอวาประเดนขอมลขาวสารจาก Treatment ทผวจยใชในการทดลองนนเปนเรองจรง และเพราะไมเชอจงไมไดท าการแชรตอ โดยสวนใหญใหเหตผล ดงน

- มแหลงขอมลทไมนาเชอถอ - ไมมขอมลทเปนขอเทจจรง (Fact) - ขอมลนนไมสมเหตสมผล มเนอหาเกนความเปนจรง ขดกบหลกการและเหตผล - ไมสอดคลองกบประสบการณความรเดมในอดต - ยงไมมหลกฐานยนยน หรอยงไมไดรบการพสจนอยางชดเจน ตองการหาขอมลเพมเตมกอน

- พจารณาจากกระแสสงคม หากเปนเรองจรง สอโทรทศนตองน าเสนอขาว

ผเขารวมการทดลองรายหนงมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 7 คะแนน หลงการ

อบรมมคะแนน 11 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง มความคดเหนตอTreatment

ทผวจยใชในการทดลอง โดยพจารณาจากหลกการและเหตผล พนฐานความรเดมของตนเอง รวมทง

มการวเคราะหถงแนวโนมและความเปนไปไดทประเดนเหลานนจะเปนความจรง

“มนดฝนธรรมชาต ขดกบหลกการและเหตผลอะคะ ตามทเคยรเคยเรยนมา เชน เอดส ตดตอกนทางกลวยไมไดอยแลว สวนเหลากบมะกรด ถารกษาโรคไดจรง ปานนโรงพยาบาลเจงกนหมดแลว และสอคงฮอฮาออกขาวกนใหญโต”

135

ผเขารวมการทดลองอกรายหนงมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 6 คะแนน

หลงการอบรมมคะแนน 11 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง มความคดเหนตอ

Treatment ทผวจยใชในการทดลอง ดงน

“ไดเขาไปอานนะครบ แตมนกไมม Fact ทท าใหเราสามารถเชอได บางเรองเราไมร แหลงทมาทชดเจน เรากอาจตความผด หรออาจโดนหลอกจากรปทน ามาลงได”

ในขณะท ผ เขารวมการทดลองอกรายหนงมคะแนนความร เทาทนสอกอนการอบรม

3 คะแนน หลงการอบรมมคะแนน 6 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบพนฐาน มความ

คดเหนตอ Treatment ทผวจยใชในการทดลอง ดงน

“เขาไปอานนะคะ แตไมเชอทนท ตองหาขอมลเพมเตมกอน และกไมคอยอยาก

แชรตอ เพราะไมมอะไรยนยนวาจรงหรอไมจรง”

นอกจากน ผเขารวมการทดลองอกรายหนง ซงมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม

4 คะแนน หลงการอบรมมคะแนน 11 คะแนน และจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง กลาววา

โดยปกตแลว กอนทตนเองจะตดสนใจเชอขาวใด ๆ จะมการตรวจสอบหรอคนหาขอมลเพมเตมกอน

เปนประจ าอยแลว

“ไมเชอนะคะ มนไมคอย Make sense ถาเรองไหนทเราสงสยหรอไมแนใจ

เรากจะตามไป Search ขอมลเองอยแลว แตปกตกไมคอยแชรอะไร เพราะ

มนไมชวรวา Content จะถกตอง 100%...ส าหรบเรา สงทแขรกนบนอนเทอรเนต

คอเชอไดแค 50/50 เดยวนมขาวเยอะเเยะทเรยกไลค ประเดนแปลก ๆ แคเราอาน

หวขอกคดวาไมนาจะจรงแลว แหลงทมามนดไมนาเชอถอ”

136

สวนผเขารวมการทดลองอกรายหนง มคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 9 คะแนน

หลงการอบรมมคะแนน 11 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง แสดงความคดเหน

เพมเตมวา

“บางประเดนมมลหรออาจจะเปนไปได แตผมกไมไดปกใจเชอวาจรงอะครบ เอนเอยงไปทางไมเชอดวยซ า จนกวาจะพสจนไดวาจรงหรอไมจรง” ผเขารวมการทดลองอกรายหนง ซงมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 7 คะแนน

หลงการอบรม 11 คะแนน และจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง ระบวา

“ไมอยากแชรตอนะคะ เพราะเราเองกยงไมเชอเลย อยากใหมขอมลยนยนทแนนอนกอน ถงจะแชรตอใหเพอน ๆ และครอบครว”

คอนขางระมดระวงในการเสพขาว และปกตไมคอยแชรขาวอยแลว

ขอมลจากการสมภาษณพบวา โดยปกตแลว ผเขารวมการทดลองทจดอยในกลมนมกจะมความระมดระวงกบประเดนขาวตาง ๆ ในสอเฟซบกอยแลว ประกอบกบพฤตกรรมสวนบคคลในการใช เฟซบกท ไมคอยมการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) หรอการแชร (Share) ขาวใด ๆ ผเขารวมการทดลองรายหนง มคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 11 คะแนน หลงการอบรม 11 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง ไดใหสมภาษณและแสดงความคดเหนตอประเดนขาวใน Treatment ทผวจยใชในการทดลอง ดงน “เราไมเชอนะ ไมนาจะจรง แลวกไมแชรดวย เราดเวบตนทางเปนหลก แลวอกอยาง คอเปนนสยสวนตว เราไมคอยเชออะไรทเปนแนวเกรดเลกเกรดนอย หรอเรองเตอนภย ท านองสรางความแตกตนแกมวลชนอยแลว”

137

ในขณะทผ เขารวมการทดลองอกรายหนง มคะแนนความร เทาทนสอกอนการอบรม 11 คะแนน และหลงจากการอบรมมคะแนน 10 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง มความคดเหนตอประเดนขาวใน Treatment ทผวจยใชในการทดลอง ดงน

“คอนขางไมเชอและไมอยากแชรตอครบ ปกตเปนคนเหนขาวในเฟซบกกจะไมเชอ ไปกอน แลวถาไมใชประเดนทตวเองสนใจจรง ๆ กจะไมพยายามหาค าตอบ และ ปลอยผานประเดนนนไป เพราะคดวาประเดนทเปนปญหาหรอนาเชอถอจรง ๆ ควร จะมาจากเวบไซตทม Authority กวาน เชน ถาเปนขาวสขภาพ แหลงทมากควร ไดมาจากกรมอนามยหรอกระทรวงสาธารณสข” ตรวจสอบแหลงขอมลและคนหาขอมลเพมเตมแลวจงทราบวาไมใชเรองจรง

ขอมลจากการสมภาษณพบวา แมวาผเขารวมการทดลองในกลมนจะไมไดแสดงพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก แตกร เทาทนสอ เนองจากผ เขารวมการทดลอง มความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล และมความสามารถในการประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล ตลอดจนสามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตอง และเหมาะสม

โดยผเขารวมการทดลองรายหนง ซงมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 1 คะแนน หลงการอบรม 9 คะแนน และจดวามความรเทาทนสออยในระดบปานกลาง ไดใหสมภาษณตอประเดนขาวใน Treatment ทผวจยใชในการทดลอง เกยวกบกรณขาวลอเรองการพบเหบในโพรงจมกและขนสนขในปอดของพระสงฆ โดยระบวาหลงจากทตนเองไดท าการตรวจสอบแหลงทมาของขอมลและคนหาขอมลเพมเตมแลวจงทราบวาประเดนดงกลาวไมเปนความจรง “ตอนแรกเกอบเชอละ เรายงยอนไปอานขาวอกครงเลยวาเวบปลอมรปาว แตพอมา นงไลเรยงถงเพงนกออกวาไมจรง มนคอขาวเกา แลวจ าไดวาหมอรายงานมาแลววา ขนหมาเขาปอดไมได แลวปกตเรากไมคอยแชรขาวอะไรทอยในโซเชยลอยแลวนะ กลวไมจรง””

138

กลมทไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และไมรเทาทนสอ

เชอวาเปนเรองจรง แตไมแชรตอ

ผเขารวมการทดลองในกลมนไมไดแสดงพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก ในลกษณะการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) หรอการแชร (Share) ไมวาจะเปนประเดนขอมลขาวสารจาก Treatment ทเกดขนตามสภาพแวดลอมจรง หรอ Treatment ทเกดขนโดยผวจย แตอยางไรกตาม หลงจากทผวจยไดท าการสมภาษณจงพบวา ผเขารวมการทดลองในกลมนเชอวาประเดนขอมลขาวสารจาก Treatment ทผวจยใชในการทดลองนนเปนเรองจรง ซงสามารถวเคราะหไดวาไมรเทาทนสอ เนองจากไมสามารถประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทลได อกทงยงไมสามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตองและเหมาะสม

แมวาผเขารวมการทดลองในกลมนจะเชอวาประเดนขอมลขาวสารจาก Treatment ทผวจยใชในการทดลองนนเปนเรองจรง แตกไมไดท าการแชรตอ โดยใหเหตผลไว ดงน

เพราะประเดนนนไมไดอยในกระแส ผเขารวมการทดลองรายหนงซงมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 2 คะแนน หลงการ

อบรม 9 คะแนน และมความรเทาทนสออยในระดบปานกลาง ใหสมภาษณวา ตนเองเชอวาขอมลใน Treatment ทผวจยใชในการทดลองนนเปนเรองจรง แตเนองจากประเดนนนไมไดอยในกระแสสงคมในขณะนน จงไมไดท าการแชรตอ แตหากมเพอนในเฟซบกคนอน ๆ แชรประเดนนนเปนจ านวนมาก ตนเองกมแนวโนมทจะแชรตามดวยเชนกน

“หนกเชออะคะ แบบหนเปนคนเชอคนงาย แลวถาเหนคนแชรเยอะ ๆ

หนถงจะแชรตาม”

139

เพราะประเดนนนไมใชเรองใกลตว และไมใชประเดนทตนเองสนใจ จงรสกวาไมมประโยชน ทจะบอกตอ

ผเขารวมการทดลองรายหนง ซงมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 8 คะแนน หลงการอบรม 10 คะแนน และจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง ระบวา ตนเองเชอวาขอมลใน Treatment ทผวจยใชในการทดลองนนเปนเรองจรง แตรสกวาไมมประโยชนทจะบอกตอ จงไมไดแชรตอ ซงในกรณนแสดงถงความไมสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ ทจดอยในระดบรเทาทนสอสง “(เรองเหบ) นาจะจรงนะครบ เพราะ แหลงขาวดนาเชอถอ (เรองกลวยฉดเลอดเอดส) เชอวาจรงเพราะดเปนไปได แตกไมแชรตอนะ เพราะไมรจะแชรท าไม รสกวามนไมมประโยชนทจะบอกตอ” สวนผเขารวมการทดลองอกรายหนงซงมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 5 คะแนน หลงการอบรม 11 คะแนน และจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง กลาววา ตนเองเชอวาขอมลใน Treatment ทผวจยใชในการทดลองนนเปนเรองจรง แตไมไดท าการแชรตอ เนองจากไมใชประเดนทตนเองสนใจ ซงในกรณนแสดงถงความไมสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ ทจดอยในระดบ รเทาทนสอสง “ประเดนทแชร เรองเครองตรวจการต งครรภกบหอยแครง คอเราเชอวา เปนเรองจรงนะ แตมนหางไกลจาก Field of Experience เรามาก เลยไมคอย ไดสนใจ และอกอยาง สงทเราแชรสวนใหญมกจะเปนเรองทเราอนมากกวา”

นอกจากน ผเขารวมการทดลองอกรายหนงซงมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 4 คะแนน หลงการอบรม 9 คะแนน ซงจดวามความรเทาทนสออยในระดบปานกลาง ไดใหสมภาษณโดยระบวา ตนเองเชอวาขอมลใน Treatment ทผวจยใชในการทดลองนนเปนเรองจรง แตกไมไดท าการแชรตอ เนองจากรสกวาไมใชเรองใกลตว และปกตกไมคอยไดแชรอะไรในเฟซบกอยแลว “เชอนะคะ แตกไมไดใสใจมาก เพราะรสกวาไมใชเรองใกลตว แลวกไมแชรคะ ปกตกไมไดแชรอะไรแบบนในเฟซบกอยแลวอะคะ มนรก”

140

สวนผเขารวมการทดลองอกราย ซงมคะแนนความรเทาทนสอกอนการอบรม 4 คะแนน หลงการอบรม 12 คะแนน และจดวามความรเทาทนสออยในระดบสง มความเหนวา

“เรองดมน าเยนหลงอาหารแลวจะเปนมะเรง หนเชอนะคะ แตไมแชร เพราะปกต หนกไมคอยแชรเรองอะไรแบบนอยแลว”

141

บทท 5 สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การวจยเรอง “ความรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก” มวตถประสงค คอ 1) เพอทราบถงระดบความรเทาทนสอของผใชเฟซบกทงกอนและหลงไดรบการอบรมเกยวกบ การรเทาทนสอ 2) เพอทราบถงพฤตกรรมทเกดขนหลงจากไดรบการอบรมเกยวกบการรเทาทนสอแลว ในกลมผใชเฟซบกทมระดบความรแตกตางกน และ 3) เพอทราบชองวางระหวางการรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก ซงผวจยใชระเบยบวธวจยกงทดลอง (Quasi-Experimental Research) โดยเกบขอมลจากการทดลองในสภาพแวดลอมจรง และใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ในรปแบบการสงเกตโดยเปนสวนหนงของผเขารบการทดลอง (Full Participant Observation) เพอตดตามพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก รวมกบการสมภาษณประกอบกน แลวจงท าการวเคราะหเปรยบเทยบระดบความรเทาทนสอกบพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยางเปนรายบคคล ผวจยไดท าการเกบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยางทเปนนสต/นกศกษามหาวทยาลยในเขตกรงเทพมหานครทมบญชผใชเครอขายสงคมออนไลนประเภทเฟซบก และใชเปนประจ าอยางนอยสปดาหละ 5 วน จ านวน 30 คน

ส าหรบการวจยกงทดลองนน ผวจยใชวธเกบรวบรวมขอมลโดยการบนทกผลการทดลอง ซงภายหลงจากทกลมตวอยางทอาสาเขารบการทดลองเขารบการอบรมเกยวกบความรเทาทนสอและท าแบบวดระดบความรเทาทนสอแลว ผวจยไดน าผลคะแนนจากแบบวดระดบความรเทาทนสอ ทงกอนและหลงการอบรมของผเขารวมการทดลองแตละคนมาจดระดบความรเทาทนสอ และน าไปวเคราะหรวมกบพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกทไดจากการสงเกตแบบมสวนรวม เพอตอบค าถามตามวตถประสงคทตงไว และน าเสนอผลการวเคราะหขอมลตามระเบยบวธวจยเชงคณภาพ ในลกษณะการพรรณาวเคราะห (Descriptive Analysis) โดยพจารณาวากลมตวอยางมพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอหรอไม อยางไร

142

สรปผลการวจย

ผวจยน าเสนอสรปผลการวจยโดยแบงออกเปน 4 สวน ตามล าดบ ดงน

ตอนท 1 ขอมลลกษณะทางประชากร ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา และรายไดครอบครว เฉลยตอเดอน

ตอนท 2 ขอมลดานความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล ไดแก ประสบการณในการใชอนเทอรเนต ความถในการใชอนเทอรเนตตอสปดาห และจ านวนชวโมงทใชอนเทอรเนตตอวน

ตอนท 3 ผลการวดระดบความรเทาทนสอ

ตอนท 4 ผลการสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก

ขอมลจากแบบวดระดบความรเทาทนสอ

ตอนท 1 ขอมลลกษณะทางประชากร

การวจยครงนมผเขารวมการทดลองจ านวน 30 คน เปนเพศชายรอยละ 26.7 (8 คน) และเพศหญงรอยละ 73.3 (22 คน) โดยผเขารวมการทดลองมอาย 20 ปมากทสด คดเปนรอยละ 30.0 (9 คน) รองลงมา คอ อาย 24 ป คดเปนรอยละ 16.7 (5 คน) อาย 22 ป คดเปนรอยละ 10.0 (3 คน) และอาย 27 ป คดเปนรอยละ10.0 (3 คน) ตามล าดบ

ผเขารวมการทดลองสวนใหญศกษาอยในระดบปรญญาโท คดเปนรอยละ 53.3 (16 คน) รองลงมา ศกษาอยระดบปรญญาตรชนปท 2 คดเปนรอยละ 30.0 (9 คน) และระดบปรญญาตรชนปท 4 คดเปนรอยละ 10.0 (3 คน) ตามล าดบ

ดานรายไดครอบครวเฉลยตอเดอนพบวา มรายไดอยในชวง 42,001 - 84,000 บาทมากทสด คดเปนรอยละ 36.7 (11 คน) รองลงมา คอ มรายไดมากกวา 84,000 บาท คดเปนรอยละ 33.3 (10 คน) และ 12,500 - 42,000 บาท คดเปนรอยละ 23.3 (7 คน) ตามล าดบ

143

ตอนท 2 ขอมลดานความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล

ผเขารวมการทดลองสวนใหญมประสบการณในการใชอนเทอรเนตนานมากกวา 6 ปขนไป ซงคดเปนรอยละ 93.3 (28 คน) รองลงมา คอ 5 – 6 ป คดเปนรอยละ 6.7 (2 คน) ในขณะทไมมผเขารวมการทดลองคนใดทมประสบการณในการใชอนเทอรเนตนอยกวา 1 ป 1 – 2 ป และ 3 – 4 ปโดยทกคนใชอนเทอรเนตเปนประจ าทกวน (100%) และใชอนเทอรเนต จ านวน 4 – 6 ชวโมงตอวนมากทสด คดเปนรอยละ 36.7 (11 คน) รองลงมาคอ 7 – 9 ชวโมง คดเปนรอยละ 26.7 (8 คน) และ 10 – 12 ชวโมง คดเปนรอยละ 20.0 (6 คน) ตามล าดบ

ตอนท 3 ผลการวดระดบความรเทาทนสอ

จากการทดสอบความรเทาทนสอกอนและหลงการอบรมของผเขารวมการทดลองทง 30 คน โดยใชแบบวดระดบความรเทาทนสอจ านวน 12 ขอ ขอละ 1 คะแนน คะแนนเตม 12 คะแนน ผลปรากฏวา กอนการอบรมผเขารวมการทดลองมคะแนนสงสด 11 คะแนน และมคะแนนต าสด 1 คะแนน ซงโดยภาพรวมมคะแนนเฉลยเทากบ 5.87 คะแนน กลาวคอ โดยเฉลยแลวกอนการอบรมผเขารวมการทดลองมความรเทาทนสออยในระดบพนฐาน

หลงจากการอบรม ผลปรากฏวา ผเขารวมการทดลองมคะแนนสงสด 12 คะแนน และมคะแนนต าสด 5 คะแนน ซงโดยภาพรวมมคะแนนเฉลยเทากบ 10.33 คะแนน กลาวคอ โดยเฉลยแลวหลงการอบรมผเขารวมการทดลองมความรเทาทนสออยในระดบสง

เมอเปรยบเทยบคะแนนกอนและหลงการอบรม พบวา ผเขารวมการทดลองสวนใหญมคะแนนเพมขน โดยมเพยง 1 คนทมคะแนนลดลง 1 คะแนน และม 1 คนทมคะแนนเทาเดม แสดงวา หลงจากการอบรม ผเขารวมการทดลองสวนใหญมความรเทาทนสอเพมขน ซงสามารถสรปไดวา การอบรมใหความรเกยวกบความรเทาทนสอนน ท าใหบคคลมความรเทาทนสอเพมขน

144

ตอนท 4 ผลการสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก

ผลจากการสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของผเขารวมการทดลองทง 30 คน สามารถจ าแนกไดเปน 4 กลม ดงน

1. กลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และรเทาทนสอ

จ านวน 12 คน

2. กลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตไมรเทาทนสอ


3. กลมทไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตรเทาทนสอ


4. กลมทไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และไมรเทาทนสอ


ในการจ าแนกกลมเชนน ผเขารวมการทดลอง 1 คน อาจถกจดใหอยไดมากกวา 1 กลม คอกลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และรเทาทนสอ และกลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตไมรเทาทนสอ ทงนขนอยกบแตละ Treatment ทใชในการทดลอง ซงในการทดลองครงน มผเขารวมการทดลองจ านวน 2 คน ทถกจดใหอยในทง 2 กลม ดงกลาว คอกลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และร เทาทนสอ และกลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตไมรเทาทนสอ

1. กลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และรเทาทนสอ

มพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกทสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ

ผลการสงเกตพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก พบวา มผเขารวมการทดลองทถกจดอยในกลมนจ านวน 12 คน โดยมความรเทาทนสออยในระดบสงจ านวน 11 คน และอยในระดบปานกลางจ านวน 1 คน ซงโดยภาพรวม สามารถสรปพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของผเขารวมการทดลองในกลมนได ดงน

145

- สามารถวเคราะหแยกแยะระหวางขอมลทเปนความจรงกบขอมลเทจไดอยางถกตอง

- คอนขางระมดระวงในการเสพสอ คอ มความระมดระวงในการวเคราะหเนอหาสารทไดรบ

และไมไดตดสนใจเชอทนท

- มการตงค าถามหรอขอสงสยตอประเดนขอมลขาวสารตาง ๆ ทไดรบ

- มการวเคราะห/ตความ/ประเมนความเปนไปไดของขอมลขาวสารทปรากฏ เชน สงเกต

บรบทแวดลอมในภาพขาว และวเคราะหถงความเปนไปไดทจะเกดขน

- ตระหนกไดวา ในการโพสต แสดงความคดเหน หรอแชรขอมลตาง ๆ ในสงคมออนไลนนน

ควรผานการคดไตรตรองอยางรอบคอบ ดวยการใชเหตผลมากกวาอารมณของตนเปนทตง

- ตระหนกไดวา ในการโพสต แสดงความคดเหน หรอแชรขอมลตาง ๆ ในสงคมออนไลนนน

ควรเปนประเดนทสรางสรรค หรอกอใหเกดประโยชน

- ตระหนกถงจรรยาบรรณและจรยธรรมของสอ

- ตระหนกถงความส าคญของการใชสออยางเหมาะสม เชน ในประเดนเรอง Privacy และ

Cyber-Bullying โดยไมเหนดวยกบประเดนการน าเสนอขอมลขาวสารของสอทไปกระทบ

หรอละเมดความเปนสวนตวของผอน

จากพฤตกรรมดงกลาว แสดงใหเหนวาผเขารวมการทดลองในกลมน มพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบกทสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอหลงจากการอบรม โดยมความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล มความสามารถในการประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล สามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตอง เหมาะสม ตลอดจนมความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการค ดอยางไตรตรอง รอบคอบ และมจรยธรรม จงสามารถสรปไดวา ผเขารวมการทดลองในกลมนมพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกทสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ

146

2. กลมทแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตไมรเทาทนสอ

มพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกทไมสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ

ผเขารวมการทดลองในกลมนมการแสดงพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตไมรเทาทนสอ โดยมความสามารถในการเขาถงขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล แตขาดคณสมบตในดานความสามารถในการประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล ขาดความสามารถในการตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมล ตลอดจน ความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ มประสทธภาพ และมจรยธรรม ซงโดยภาพรวม พฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของผเขารวมการทดลองในกลมน จะมการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดง ความคดเหน (Comment) หรอการแชร (Share) ขอมลขาวสารทไมเปนความจรง และมความเชอวาประเดนขอมลขาวสารซงเปน Treatment ทเกดขนตามสภาพแวดลอมจรง หรอเชอวา Treatment ทเกดจากผวจยนนเปนเรองจรง โดยไมไดตรวจสอบความนาเชอถอของแหลงทมาและความถกตองของขอมล

ผลจากการสงเกตพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก ประกอบกบขอมลจากการสมภาษณพบวา มผเขารวมการทดลองจ านวน 6 คน ทถกจดอยในกลมน โดยม ความรเทาทนสออยในระดบสงจ านวน 5 คน และอยในระดบปานกลาง จ านวน 1 คน แสดงใหเหนถงชองวางของความรเทาทนสอ ซงหมายถงความไมสอดคลองระหวางระดบความรเทาทนสอและพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก

3. กลมทไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตรเทาทนสอ

เพราะไมเชอ จงไมแชร

ผเขารวมการทดลองในกลมนไมไดแสดงพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก ในลกษณะการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) หรอการแชร (Share) ไมวาจะเปนประเดนขอมลขาวสารจาก Treatment ทเกดขนตามสภาพแวดลอมจรง หรอ Treatment ทเกดขนโดยผวจย แตอยางไรกตาม ขอมลจากการสมภาษณพบวา ถงแมวาผเขารวมการทดลองในกลมนจะไมไดแสดงพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก แตกรเทาทนสอ โดยผเขารวมการทดลองมความสามารถในการเขาถงขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล และมความสามารถในการประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล อกทงยงสามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตองและเหมาะสม ซงผลจากการ

147

สมภาษณแสดงใหเหนวา ผเขารวมการทดลองกลมนไมเชอวาประเดนขอมลขาวสารจาก Treatment ทผวจยใชในการทดลองนนเปนเรองจรง และเพราะไมเชอ จงไมไดแสดงพฤตกรรมการตอบสนองในเฟซบกตอประเดนนน ๆ ไมวาจะเปนในลกษณะการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) หรอการแชร (Share)

คอนขางระมดระวงในการเสพขาว และปกตไมคอยแชรขาวอยแลว

ขอมลจากการสมภาษณพบวา โดยปกตผเขารวมการทดลองในกลมนมกจะมความระมดระวงกบประเดนขาวสารตาง ๆ ทปรากฏในเฟซบกเปนประจ าอยแลว ประกอบกบพฤตกรรมสวนบคคลในการใชเฟซบก ทโดยปกตมกจะไมมการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) หรอการแชร (Share) ขาวใด ๆ อยแลว

ตรวจสอบแหลงขอมลและคนหาขอมลเพมเตมแลวจงทราบวาไมใชเรองจรง

ผลการสมภาษณพบวา ผเขารวมการทดลองกลมนมความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล และมความสามารถในการประเมนความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล ตลอดจนสามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตอง และเหมาะสม โดยมการตรวจสอบแหลงทมาของขอมล และคนหาขอมลเพมเตม กอนทจะตดสนใจเชอขอมลขาวสารใด ๆ แสดงใหเหนถงความสามารถในการรเทาทนสอ

โดยภาพรวม การตดสนใจเชอ/ไมเชอขอมลขาวสารประเดนใดประเดนหนงในเฟซบกของผเขารวมการทดลองทจดอยในกลมไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก แตรเทาทนสอนน พบวามการวเคราะหโดยพจารณาจากปจจยตาง ๆ ประกอบกน ซงสามารถสรปไดดงน

- มแหลงขอมลทไมนาเชอถอ

- ขาวนนไมปรากฏขอมลทเปนขอเทจจรง (Fact)

- ขอมลนนไมสมเหตสมผล มเนอหาเกนความเปนจรง ขดกบหลกการและเหตผล

- ยงไมมหลกฐานยนยน หรอยงไมไดรบการพสจนอยางชดเจน จงตองการหาขอมลเพมเตมกอน

- ขอมลนนไมสอดคลองกบประสบการณความรเดมในอดต

- พจารณาจากกระแสสงคม หากเปนเรองจรง สอโทรทศนตองน าเสนอขาว

148

จากผลการทดลองพบวา มผเขารวมการทดลองทถกจดอยในกลมนจ านวน 9 คน โดยมความรเทาทนสออยในระดบสงจ านวน 6 คน ระดบปานกลางจ านวน 1 คน และระดบพนฐานจ านวน 2 คน สามารถสรปไดวา ผเขารวมการทดลองสวนใหญในกลมน มพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกทสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ

4. กลมทไมแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก และไมรเทาทนสอ

ผเขารวมการทดลองในกลมนไมไดแสดงพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก ในลกษณะการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) หรอการแชร (Share) ไมวาจะเปนประเดนขอมลขาวสารจาก Treatment ทเกดขนตามสภาพแวดลอมจรง หรอ Treatment ทเกดขนโดยผวจย โดยสวนใหญใหเหตผลวา เนองจากประเดนนนไมไดอยในกระแสสงคมในขณะนน แตหากมคนแชรประเดนนนเปนจ านวนมาก ตนเองกมแนวโนมทจะแชรตามดวยเชนกน และเพราะประเดนนนไมใชเรองใกลตว และไมใชประเดนทตนเองสนใจ จงรสกวาไมมประโยชนทจะบอกตอ

เมอพจารณาขอมลจากการสมภาษณพบวา ผเขารวมการทดลองในกลมน เชอวาประเดนขอมลขาวสารจาก Treatment ทผวจยใชในการทดลองนนเปนเรองจรง ซงสามารถวเคราะหไดวา ไมรเทาทนสอ เนองจากไมสามารถประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทลได อกทงยงไมสามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตองและเหมาะสม

ผลจากการสงเกตพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบก ประกอบกบขอมลจากการสมภาษณพบวา มผเขารวมการทดลองจ านวน 5 คน ทถกจดอยในกลมน โดยม ความรเทาทนสออยในระดบสงจ านวน 3 คน อยในระดบปานกลาง จ านวน 2 คน แสดงใหเหนถงชองวางของความรเทาทนสอ ซงหมายถงความไมสอดคลองระหวางระดบความรเทาทนสอและพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก

149

อภปรายผลการวจย

ขอคนพบจากการวจยครงน นอกจากจะท าใหทราบวาการใหความรเรองความรเทาทนสอนน ท าใหบคคลมความรเทาทนสอเพมขนแลว ยงท าใหทราบวาเมอบคคลมความรเทาทนสอ กจะมพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกทสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ แตจะไมเกดขนอยางสอดคลองกนเสมอในทกกรณ เชน ในผเขารวมการทดลองทมความรเทาทนสออยในระดบสง แตมพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบกในลกษณะทไมรเทาทนสอ ซงในกรณของความ ไมสอดคลองกนเชนน แสดงใหเหนวามชองวางของความรเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกเกดขน และเปนไปตามขอสนนษฐานทวา แมบคคลจะมความรเทาทนสอ แตเมออยในสถานการณและสภาพแวดลอมจรง บคคลนนอาจจะไมสามารถใชสอไดอยางรเทาทน หรอไมสามารถน า องคความรนนไปประยกตใชในชวตจรงได ทงน มประเดนส าคญในการอภปรายผลการวจย ดงตอไปน

พฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกไมไดสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอเสมอไป

โดยสามารถแบงไดเปน 2 กลม ดงน

1. พฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยางมความสอดคลองกบระดบความร

เทาทนสอ

โดยภาพรวมพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยางทจดอยในกลมน จะมการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) หรอการแชร (Share) ขอมลขาวสารอยางถกตอง เหมาะสม และสามารถวเคราะหแยกแยะระหวางขอมลทเปนความจรงกบขอมลเทจไดอยางถกตอง แสดงใหเหนถงความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล และความสามารถในการประเมนวตถประสงค ความถกตองของขอมลขาวสารทางดจทล สามารถตรวจสอบความนาเชอถอแหลงทมาของขอมลไดอยางถกตอง เหมาะสม มคณภาพ ตลอดจนความสามารถในการใช/แชร/เผยแพร/สอสารขอมลทางดจทลในรปแบบทเหมาะสม ดวยการคดอยางไตรตรอง รอบคอบ มประสทธภาพ และมจรยธรรม จงสามารถสรปไดวา หลงจากการอบรมใหความรเรองการรเทาทนสอแลว ผเขารวมการทดลองสวนใหญในกลมน มพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบกทสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ ทจดอยในระดบรเทาทนสอสง ซงเปนไปตามแนวคดของ ซมบารโด และ ลปเป (Zimbardo & Leippe อางถงใน อรวรรณ ปลนธนโอวาท, 2554) ทอธบายวา การทบคคลมพฤตกรรมแสดงออกตอสงใดสงหนงหรอแนวคดใดแนวคดหนง เปนผลมาจากองคประกอบดานความร

150

เฉลมเกยรต ผวนวล (2544) กลาววา สมมตฐานหนงทในทางจตวทยาใชเพอพยายามอธบายถง “จต” และ “พฤตกรรม” ของมนษย คอ แนวคดเรองโครงสรางจต ของ Freud ส าหรบงานวจยน ในสวนพฤตกรรมของกลมตวอยางทมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบกในลกษณะทรเทาทนสอ เชน การตระหนกถงจรรยาบรรณและจรยธรรมของสอ การตระหนกถงความส าคญของการใชสออยางเหมาะสม การตระหนกในประเดนเรอง Privacy และ Cyber-Bullying หรอการตระหนกไดวาในการโพสต แสดงความคดเหน หรอแชรขอมลตาง ๆ ในสงคมออนไลนนน ควรเปนประเดนทสรางสรรคหรอกอใหเกดประโยชน พฤตกรรมการรเทาทนสอเชนน สามารถอธบายไดดวยหลกการของซเปอรอโก (Super Ego) ซงเปนหนงในแนวคดเรองโครงสรางจต ของ Freud โดยซเปอรอโก นนหมายถง มโนธรรมประจ าใจหรอจตส านกแหงคณธรรม ความดงาม ความรจกผดชอบชวด เปนบรรทดฐานตาง ๆ ของสงคม โดยพฒนามาจากกระบวนการเรยนรของบคคล (ศรเรอน แกวกงวาล และ สรอร วชชาวธ, 2547)

พฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยางทรเทาทนสอ จะมการตงค าถามตอประเดนขอมลขาวสารทไดรบ และมการวเคราะห/ตความ/ประเมนความเปนไปไดของขอมลนน ๆ

โดยภาพรวม พฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบกในลกษณะทรเทาทนสอของกลมตวอยางทมความรเทาทนสออยในระดบสง จะมการตงค าถามหรอขอสงสยตอประเดนขอมลขาวสารตาง ๆ ทไดรบ รวมถงมการวเคราะห/ตความ/ประเมนความเปนไปไดของขอมลขาวสาร โดยไมไดตดสนใจเชอขอมลนน ๆ ทนท ซงพฤตกรรมของกลมตวอยางทมลกษณะเชนน สอดคลองกบแนวคดของ อษา บกกนส (2554) ทระบวา องคความรเทาทนสอนนชวยใหบคคลสามารถอานสอไดอยางรเทาทน มวจารณญาณและความระมดระวงในการเสพสอ มความสามารถในการตงค าถาม คดวเคราะหวาสอนนถกสรางขนจากขอมลขาวสารและความคดเหนของบคคลหรอคนกลมหนง ซงอาจมการใชเทคนคตาง ๆ เพอใหกระทบอารมณผรบสาร และคนทรเทาทนสอจะรวาควรปฏบตตนอยางไร เชน หาขอมลอน ๆ มาพจารณาประกอบ ทงน เพราะขาวสารจากสอไมไดท าหนาท “แจงเพอทราบ” (inform) เพยงอยางเดยวเทานน หากแตยงสอดแทรกการหลอหลอมอดมการณและสรางจตส านกบางอยางใหแกผรบสารไดอยางแนบเนยนและไรรองรอยอกดวย

เชนเดยวกบงานวจยของ ฟารดา เตชะวรนทรเลศ (2548) ทศกษาความสมพนธระหวางความรเทาทนสอกบการไดรบอทธพลดานการก าหนดความส าคญแกวาระขาวสาร และการเลอกกรอบในการตความขาวสาร และมขอคนพบวา ความรเทาทนสอนนเปนภมคมกนจากการไดรบผลกระทบและอทธพลของสอ โดยสนบสนนความเชอทวา การมความรเทาทนสอนนจะชวยปองกนและลดอทธพลในการก าหนดกรอบการตความขาวสารของสอได ซงกลมตวอยางทมความรเทาทนสอมาก

151

จะตความนอกเหนอจากกรอบการตความของสอมากกวากลมตวอยางทมความรเทาทนสอนอยกวา ในขณะทกลมตวอยางทมความรเทาทนสอนอยยงคงไดรบอทธพลจากการก าหนดกรอบการตความขาวสารของสอ และเปนไปตามทฤษฎความรเทาทนสอของ Potter (อางถงใน อมรรตน ทพยเลศ, 2549) ซงอธบายวา คนทมความรเทาทนสอดจะควบคมสอไดมากกวา เพราะรวาจะจดการกบสารตาง ๆ ทประดงเขามาจากมมมองใด เชน มมมองจากความรความเขาใจ (cognition) อารมณ (emotional) ศลธรรม (moral) หรอสนทรยศาสตร (aesthetics) และในทางตรงกนขาม คนทมความรจ ากดเกยวกบสอ การพฒนาโครงสรางความรจะต า และไมเพยงพอทจะรบมอกบการแปลความหมายสออยางเทาทน ซงคนทมความรเทาทนสอต าจะไมสามารถสรางความหมายทหลากหลายจากสอได นอกจากนยงมแนวโนมทจะยอมรบความหมายผวเผนทมอยในสออกดวย ดงนน หากบคคลใดมความรเทาทนสอในระดบสง กเทากบวามทางเลอกมากขนในการตความสารตาง ๆ ตรงขามกบบคคลทมความรเทาทนสอนอย เปรยบเสมอนกบการอยในโลกทปด ถกบงคบใหยอมรบแกนคานยมทครอบง าในสงคม โดยไมเคยตงค าถามเกยวกบคานยม ความเชอ และการตความผานสอเลย

แมวาขอสรปในงานวจยน สวนหนงจะเปนไปตามแนวคดทไดกลาวไปขางตน แตอยางไรกตาม ผลการวจยอกสวนหนงกมขอบงชวา พฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยางนนไมไดสอดคลองกบระดบความรเทาทนสออนเปนผลมาจากองคประกอบดานความรเสมอไปในทกกรณ

2. พฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกของกลมตวอยาง ไมสอดคลองกบระดบความร

เทาทนสอ

ชองวางของความรเทาทนสอ

ผเขารวมการทดลองทถกจดอยในกลมทมพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบกไมสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ จะมการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน (Comment) และการแชร (Share) ขอมลขาวสารทไมเปนความจรง และมความเชอวาขอมลขาวสารดงกลาวซงเปน Treatment ทเกดขนตามสภาพแวดลอมจรงนนเปนเรองจรง หรอเชอวา Treatment ทเกดจากผวจยนนเปนเรองจรง โดยไมไดท าการตรวจสอบแหลงทมาหรอความถกตองของขอมลขาวสารกอนทจะตดสนใจเชอขอมลนน ๆ แสดงใหเหนถงชองวางของความรเทาทนสอ ซงหมายถงความไมสอดคลองระหวางระดบความรเทาทนสอและพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารใน เฟซบก สอดคลองกบแนวคดของ อรวรรณ ปลนธนโอวาท (2554, น. 45) ทอธบายแนวคดเกยวกบชองวางของความร ทศนคต และการยอมรบปฏบต (KAP-GAP) โดยระบวา โดยปกตทวไปเมอบคคลมความร ทศนคตเชนไร กจะแสดงพฤตกรรมไปตามความรและทศนคตทตนมอย นนหมายความวา

152

K (Knowledge) A (Attitude) P (Practice) จะเกดขนอยางสอดคลองหรอสมพนธกน แตจะ ไมเกดขนเสมอในทกกรณ อยางไรกตาม อษา บกกนส (2554) มความเหนวา ในปจจบนนขอบเขตขาวสารของโลกไดขยายออกไปอยางกวางขวางทงในระดบชาตและระดบโลก เปนกระบวนการขามผานแบบไรพรมแดน ไรกาลเวลา ท าใหผรบสารมขอจ ากดในการตรวจสอบความถกตองของขอมลขาวสาร ผรบสารจงท าไดเพยงเปดรบผลผลตสอทปลายทางเทานน แตไมสามารถตรวจสอบยอนไปถงตนทางของกระบวนการผลตขาวสารไดเลย ดงนน ผลการวจยในสวนทพบวา กลมตวอยางมพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบกในลกษณะทไมรเทาทนสอ และมความเชอวาขอมลขาวสาร ซงเปน Treatment ทเกดขนตามสภาพแวดลอมจรง หรอ Treatment ทเกดจากผวจยนนเปนเรองจรง โดยไมไดท าการตรวจสอบแหลงทมาหรอความถกตองของขอมลขาวสารกอนทจะตดสนใจเชอขอมลนน ๆ สวนหนงอาจเปนผลมาจากปจจยและขอจ ากดดงกลาวขางตน

นอกจากน อดลย เพยรรงโรจน (2543) ยงมความเหนวา ในการวดความรเทาทนสอนน ควรพจารณาวดตามแนวคดของ Potter ใน 4 มต คอ มตการรบรและความเขาใจ (cognition) มตอารมณ (emotional) มตดานสนทรยศาสตร (aesthetics) และมตดานคานยมหรอศลธรรม (moral) แตเนองจากการทดลองในงานวจยน เปนการวดระดบความรเทาทนสอในมตความรความเขาใจเปนหลก โดยไมไดวดมตดานอารมณ สนทรยศาสตร และคานยมหรอศลธรรม ดงนนจงอาจมความเปนไปไดวา พฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบกทไมสอดคลองกบระดบความรเทาทนสอ ทจดอยในระดบสงของกลมตวอยางนนอาจเปนผลมาจากปจจยในมตดานอารมณ สนทรยศาสตร และคานยมหรอศลธรรม

อคตและประสบการณทไมดในอดต ท าใหมองไมเหนความจรง

ผลจากการทดลองพบวา มผเขารวมการทดลองบางสวนทเคยมประสบการณไมดเกยวกบประเดนขอมลขาวสารใน Treatment นน ๆ มากอน จงมอคตตอการกระท านน และเมอพบเหนขาวในลกษณะเดยวกน จงไดท าการแชรขอมลนนตอโดยไมไดตรวจสอบขอเทจจรง หรอตดสนใจเชอขอมลนน ๆ ทนท ซงในพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบกในลกษณะทไมรเทาทนสอเชนน สอดคลองกบทฤษฎจตวเคราะหทพยายามอธบายพฤตกรรมของมนษยวา บคคลยอมไดรบผลกระทบจากสงแวดลอมทเปนกายภาพ สงคม และวฒนธรรม อกทงประสบการณในอดตทผานมาของคนเรานน ลวนสงผลหรอมอทธพลตอพฤตกรรมตาง ๆ ไมวาจะเปนในแงบวกหรอแงลบ (ศรเรอน แกวกงวาล, 2547)

153

แชรไวกอน เพราะกลวตกเทรนด

ผลจากการทดลองพบวา มผเขารวมการทดลองบางสวนทเชอวาประเดนขาวใน Treatment ทผวจยใชในการทดลองเปนเรองจรง แตไมแชรตอเพราะประเดนนนไมไดอยในกระแส แตถาหากวาเพอนรวมเฟซบกคนอน ๆ แชรประเดนนนเปนจ านวนมาก ตนเองกมแนวโนมทจะแชรตามดวยเชนกน พฤตกรรมเชนนสามารถวเคราะหไดวาอาจเขาขายกลมอาการ FOMO หรอ “Fear Of Missing Out” คอกลววาตนเองจะตกกระแสและรขาวชากวาเพอนคนอน ๆ จนบางครงขาดความยงคด หรอไมไดท าการตรวจสอบขอเทจจรง และความถกตองของขอมลใหดเสยกอน

154

ขอจ ากดในการวจย

1. การวจยในครงน ผวจยเลอกใชกลมตวอยางทเปนนสต/นกศกษามหาวทยาลยในเขต

กรงเทพมหานคร เนองจากนสต/นกศกษามหาวทยาลยทอาย 18 ปขนไปในขณะน

ก าลงอยใน Generation Y ซงเปน Generation ทมผใชอนเทอรเนตมากทสด อกทง

กรงเทพมหานครยงเปนแหลงทมผ ใชอนเทอรเนตมากทสดอกดวย แตการเลอกกลม

ตวอยางเชนนกท าใหเกดขอจ ากดและขาดความหลากหลายดานลกษณะทางประชากรของ

กลมตวอยาง ประกอบกบงานวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ ผลการวจยจงไมสามารถอางอง

ประชากรสวนใหญในประเทศได

2. ในขอมลจากการสมภาษณกลมตวอยางทไมแสดงพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสาร

ในเฟซบก ทงในกลมทรเทาทนสอและไมรเทาทนสอ เมอผวจยท าการสอบถามขอมลจาก

ผเขารวมการทดลองในกลมน ค าตอบทไดจากการสมภาษณนนจะถกตอบออกมาผาน

จตส านกในขณะทรตว ซงอาจท าใหเกดความคลาดเคลอนในการวดผลได แตกตางจากขอมล

ทไดจากการสงเกตพฤตกรรมของกลมตวอยางทมการตอบสนองตอขอมลขาวสารในเฟซบก

ไมวาจะเปนในลกษณะการแสดงสถานะ (Status) การกดไลค (Like) การแสดงความคดเหน

(Comment) หรอการแชร (Share) ซงค าตอบหรอขอมลทไดจากการสงเกตพฤตกรรมของ

กลมตวอยางในลกษณะทมการตอบสนองตอขอมลขาวสารเชนน อาจถกประมวลผลมาจาก

สวนของจตใตส านกหรอจตไรส านก

155

ขอเสนอแนะส าหรบการน าผลการวจยไปประยกตใช

ผลการวจยยงคงสนบสนนขอเสนอทวา การใหความร เกยวกบความร เทาทนสอนน มความส าคญและมความจ าเปนตอผรบสาร เนองจากผลการทดลองชใหเหนวาเปนแนวทางหนงท ท าใหผรบสารมความรเทาทนสอเพมขน นอกจากน ผลการวจยบางสวนยงชใหเหนวา ในบคคลทมระดบความรเทาทนสอสง แตมพฤตกรรมการตอบสนองตอขอมลขาวสารทเผยแพรในเฟซบกในลกษณะทไมรเทาทนสอ แสดงใหเหนวาผรบสารหรอผใชสอนนไมไดใชความรและเหตผลในการตดสนใจตลอดเวลา ดงนน แนวทางในการพฒนาการเรยนการสอนเรองความรเทาทนสอ หรอการวางแผนเพอก าหนดแนวทางในการแกปญหาการรเทาทนสอของประเทศไทย จงควรเนนพฒนาในทกษะดานความสามารถในการตอบสนองตอขอมลขาวสารอยางรเทาทน ดวยการใชสออยางมสตรตว และปองกนไมใหมการตดสนใจเชอสงใดเรวเกนไปโดยปราศจากการวเคราะหดวยหลกเหตผลและการพจารณาดวยสตปญญาอยางใครครวญ ทงน อาจใชหลกธรรมทางพทธศาสนาควบคไปกบการสอนเรองความรเทาทนสอ เชน ในหลกกาลามสตร ของพระอาจารยทล ขปปปญโญ (2547) ทอธบายวา โดยปกตมนษยเรามทฏฐหรอความเหนในใจเรา อยแลว แตเราตองมสตปญญาตความหมายใหชดเจนวา ทฏฐทอยในใจเรานนเปนความเหนผดหรอเหนถก มฉะนน จากมจฉาทฏฐหรอความเหนผดกอาจจะกลายเปนความเขาใจวาเปนสมมาทฏฐหรอความถกตองชอบธรรมได หรอในหลกธรรมขอทกลาววา อยาไดเชอเพยงสกวา ไดฟงตาม ๆ กนมา เนองจากการฟงตาม ๆ กนมา หรอ ทเรยกวาขาวลอนนสามารถเปนไปไดทงเรองผดและเรองถก เปนไดทงเรองจรงและเรองไมจรง เปนเรองทพดตอ ๆ กนมา ดงนน เมอไดฟงมาในเรองใด อยาไดตดสนใจเชอในเรองอะไรเรวเกนไป อยาเพงเชอเพยงสกวาฟงตาม ๆ กนมา ตองฟงโดยมสตปญญา และใหพจารณาโดยใชเหตผลในการตดสนใจวาเรองนมเหตผลพอจะเชอถอไดหรอไม

156

ขอเสนอแนะส าหรบการท าวจยในอนาคต

1. ในการวจยเชงทดลองครงตอไป ควรมการวดระดบความรเทาทนสอโดยพจารณาใหครอบคลม

ครบทง 4 มต ตามแนวคดของ Potter คอ มตดานการรบรและความเขาใจ (cognition)

มตดานอารมณ (emotional) มตดานสนทรยศาสตร (aesthetics) และมตดานคานยมหรอ

ศลธรรม (moral)

2. ควรมการวจยโดยเกบขอมลจากประชากรทมความหลากหลายทางดานอาย อาชพ และ

ประชากรทอาศยอยตางจงหวด เพอสามารถน าผลการทดลองมาเปรยบเทยบระดบความ

รเทาทนสอและพฤตกรรมการรเทาทนสอของประชากรในเขตกรงเทพมหานครและ

ตางจงหวด

3. การวจยในเชงจตวเคราะหโดยศกษาขอมลเชงลกของกลมผรบสารทมความรเทาทนสออยใน

ระดบสง หรอนกวชาการ/ผเชยวชาญดานความรเทาทนสอโดยตรง แตมพฤตกรรมการใชสอ

ในลกษณะทรไมเทาทนสอหรอตกเปนเหยอของสอ นบวาเปนประเดนทนาสนใจ และอาจ

เปนประโยชนตอการวางแผนเพอก าหนดแนวทางในการแกปญหาการรเทาทนสอของ

ประเทศไทยในอนาคตได

รายการอางอง

หนงสอและบทความในหนงสอ กาญจนา แกวเทพ. (2552). การวเคราะหสอ แนวคดและเทคนค. กรงเทพมหานคร: หางหนสวน จ ากดภาพพมพ. จกรกฤษ เพมพล. (2553). รายงานประจ าป 2553 สมาคมนกขาววทยและโทรทศนไทย. ม.ป.ท. : ม.ป.พ. เฉลมเกยรต ผวนวล, แปลและเรยบเรยง. (2544). จตวเคราะหของฟรอยด. พมพครงท 6. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพสมต. ไนเจล ซ เบนสน. (2550). เจาะจตวทยา. แปลโดย กลยา พสษฐสงฆการ และ สมบญ จารเกษมทว. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมลนธเดก. ไบรอน คารเตอร และ จสตน เลฟว. (2555). Facebook Marketing: ฉกกฎการตลาด สรางสรรค แบรนดใหโดดเดน. แปลจาก Facebook Marketing: Leveraging Facebook’s Features for Your Marketing Campaigns โดย รชตา ซงสนทร. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพทรไลฟ. ปวตน เลาหะวร. (2553). ชนะคแขงดวยการตลาดกบ Facebook + Twitter Marketing. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: วตตกรป. พรทพย เยนจะบก. (2547). การพฒนาองคความร การรเทาทนสอเพอสขภาพ สหลกสตรในระบบ และนอกระบบการศกษาของไทย. กรงเทพมหานคร: สถาบนวจยและพฒนาแหง มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. พรทพย เยนจะบก. (2547). ใน คณะท างานโครงการพฒนาชดความร การรเทาทนสอเพอสขภาพ, การพฒนาองคความร การรเทาทนสอ แนวคด หลกการ และกรณศกษาการรเทาทนสอเพอ สขภาพ. กรงเทพมหานคร: สถาบนวจยและพฒนาแหงมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. ทล ขปปปญโญ. (2547). กาลามสตร. ซานฟรานซสโก: วดซานฟรานธมมาราม. ยศ สนตสมบต. (2550). จตวเคราะหและทฤษฎสงคม. พมพครงท 4. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร. วรศรา ภาณวฒน. (2557). Facebook อยหรอไป ใครตอบได. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแสงดาว. วรชญ ครจต. (2554). 10 แนวทาง “รเทาทนสอ” ประยกตใชในหองเรยน. ใน ธาม เชอสถาปนศร (บรรณาธการ), รทนสอ : รวมบทความ แนวคด ทฤษฎ เทคนค และประสบการณดานการ รเทาทนสอ (หนา 89-105). กรงเทพฯ : มลนธเพอการพฒนาเดก.

158

ศรเรอน แกวกงวาล. (2547). ใน สรอร วชชาวธ, จตวทยาทวไป. พมพครงท 4. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร. สรอร วชชาวธ และคณะ. (2547). จตวทยาทวไป. พมพครงท 4. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร. สดารตน ดษยวรรธนะ จนทราวฒนากล. (2554). โซเชยลมเดย ใชอยางไรใหรเทาทน? ใน ธาม เชอสถาปนศร, รเทาทนสอ: รวมบทความ แนวคด ทฤษฎ เทคนค และประสบการณ ดานการรเทาทนสอ. (หนา 232 - 233). กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ ปนโต พบลชชง. สรพงษ โสธนะเสถยร. (2533). การสอสารกบสงคม. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย. สวมล วองวาณช และ นงลกษณ วรชชย. (2546). แนวทางการใหค าปรกษาวทยานพนธ. กรงเทพมหานคร: ศนยต าราและเอกสารทางวชาการ คณะครศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย. อรวรรณ ปลนธนโอวาท. (2554). การสอสารเพอการโนมนาวใจ. พมพครงท 6. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. อณาโลม จนทรรงมณกล. (2549). เปดมานการรเทาทนสอ. ใน อมรรตน ทพยเลศ, เปดประตสการ รเทาทนสอ. (หนา 4-25). นนทบร: โครงการสอสรางสรรคสขภาพ. อษา บกกนส. (2554). มองฝรง สรางหลกสตรรเทาทนสอแบบไทย. ใน ธาม เชอสถาปนศร, รเทาทนสอ: รวมบทความ แนวคด ทฤษฎ เทคนค และประสบการณดานการรเทาทนสอ. (หนา 143). กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ ปนโต พบลชชง. วารสาร จารรนทร ปตานพงศ และ กนตธร อนนตพงศ. (2557). สขภาพจตในนกศกษามหาวทยาลยทใช Facebook. วารสารสมาคมจตแพทยแหงประเทศไทย 2557, 59(3), 257-266. บญอย ขอพรประเสรฐ. (2557). พฤตกรรมการใชเฟสบค (Facebook) ของนกศกษาในเขต กรงเทพมหานคร. วารสารรมพฤกษ มหาวทยาลยเกรก, 32(2), 1-24. สายน าผง รตนงาม. (2557). พทธวธการรเทาทนสอเพอพฒนาชวต: ศกษากรณสอโทรทศน และสอ สงคมออนไลนประเภทเฟซบค. วารสารศลปศาสตรปรทศน, 9(18), 69.

159

รายงานการวจย วรชญ ครจต. (ม.ป.ป.). รปแบบของการสอสารในสอดจทลทสงผลกระทบในแงลบตอเดกและเยาวชน และแนวทางการดแล ปองกน และเสรมสรางความรเทาทนสอดจทลส าหรบเดกและเยาวชน: กรณศกษาจากประเทศไทยและตางประเทศ. สมาคมวทยและสอเพอเดกและเยาวชน

(สสดย.) และส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.). วรชญ ครจต และ ฉตรฉว คงด. (2554). การส ารวจการเรยนการสอนความรเทาทนสอใน สถาบนอดมศกษาใน ประเทศไทย. คณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยศรปทม แผนงานสอสราง สขภาวะเยาวชน (สสย.). สออเลกทรอนกส ระววรรณ แกววทย. (2553, 8 ตลาคม). จาก Web 2.0 และ World 2.0 ส Business 2.0. วนทเขาถงขอมล 30 มนาคม 2559. แหลงทมา http://www.bu.ac.th/knowledgecenter/executive_journal/30_2/pdf/aw31.pdf เดลนวส. (2557, 2 ตลาคม). การโพสต - แชร บนสอโซเชยลมเดย เสยงละเมดสทธ ผดตามกฎหมาย พรบ.คอมพ. วนทเขาถงขอมล 5 ธนวาคม 2558, แหลงทมา http://www.dailynews.co.th/article/270939 เดลนวส. (2557, 23 เมษายน). ตร. เตอนประชาชน อยาเชอขบวนการหลอกลวงทางอนเทอรเนต หากพบใหแจง 1599 ตลอด 24 ชม. วนทเขาถงขอมล 7 ธนวาคม 2558, แหลงทมา http://www.dailynews.co.th/crime/232456 ไทยรฐ. (2557, 3 กนยายน). ภยโฆษณาเกนจรง ถงคราวตองจดการ. วนทเขาถงขอมล 5 ธนวาคม 2558, แหลงทมา http://www.thairath.co.th/content/447330 ไทยรฐ. (2558, 8 ตลาคม). สคล.จอยนสอบ ดรามาดาราโพสตไอจโฆษณาแฝงเครองดนแอลกอฮออล. วนทเขาถงขอมล 5 ธนวาคม 2558, แหลงทมา http://m.thairath.co.th/content/530869 แนวหนา. (2557, 6 พฤศจกายน). ภยโซเชยลมเดยตองมสตรเทาทน. วนทเขาถงขอมล 3 ธนวาคม 2558, แหลงทมา http://m.naewna.com/view/columntoday/15293

160

ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. (2557, 26 มนาคม). เตอนโฆษณาแฝง โออวดสรรพคณเกนจรง. วนทเขาถงขอมล 10 ธนวาคม 2558, แหลงทมา http://www.thaihealth.or.th/Content/23607 ส านกงานสถตแหงชาต. (2558). จ านวนผใชอนเทอรเนต จ าแนกตามกลมอาย ทวราชอาณาจกร พ.ศ. 2548 – 2557. วนทเขาถงขอมล 10 ธนวาคม 2558, แหลงทมา http://service.nso.go.th/nso/web/statseries/statseries22.html Blognone.com. (2559, 24 กมภาพนธ). Facebook ปรบปรงปม Like ใหม เพมการแสดงอารมณให มากขน. วนทเขาถงขอมล 30 มนาคม 2559, แหลงทมา https://www.blognone.com/node/78308 Infographic.in.th. (2557). FOMO ภยรายโรคกลวตกกระแส. วนทเขาถงขอมล 14 กรกฎาคม 2559, แหลงทมา http://infographic.in.th/infographic/fomo Kapook.com. (2558). คสช. ยนยน ยงไมประกาศภาวะฉกเฉน-ไมสงหยดธนาคาร. วนทเขาถงขอมล 11 ธนวาคม 2558, แหลงทมา http://hilight.kapook.com/view/124993 Marketingoops.com. (2558, 24 มถนายน). ท าไมถงตอง Like, Comment และ Share บน Facebook. วนทเขาถงขอมล 7 ธนวาคม 2558, แหลงทมา http://www.marketingoops.com/reports/infographic-reports/why-we-like- comment-and-share-on-facebook Marketingoops.com. (2559, 7 เมษายน). Facebook Live เปดตวอยางเปนทางการทวโลก ผใชทกคน Live กนไดแลว. วนทเขาถงขอมล 29 มถนายน 2559, แหลงทมา http://www.marketingoops.com/media-ads/digital-media-media-ads/facebook- live-official-launch Marketingoops.com. (2557, 5 ตลาคม). FOMO อย ! กลวตกเทรนด. วนทเขาถงขอมล 14 กรกฎาคม 2559, แหลงทมา http://www.marketingoops.com/reports/behaviors/fomo-fear-of-missing-out Opify.net. (2556). เอกซเรยพฤตกรรม 9 ประเภทของกลมผใชงาน Facebook. วนทเขาถงขอมล 16 ธนวาคม 2558. แหลงทมา http://thumbsup.in.th/2013/08/types-of-facebook-user Positioningmag.com. (2556, 17 กรกฎาคม). คมมย ไวรลโกหก เลนกบความโกรธของผบรโภค. วนทเขาถงขอมล 5 ธนวาคม 2558, แหลงทมา http://www.positioningmag.com/content

https://www.google.co.th/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjJqayDqdfJAhVX1I4KHUMoCXEQFggbMAA&url=http%3A%2F%2Fwww.thaihealth.or.th%2F&usg=AFQjCNGBoY93Yvf8M5LcXdoyTTGCDaH02g&bvm=bv.109910813,d.c2E

http://www.thaihealth.or.th/Content/23607

http://service.nso.go.th/nso/web/statseries/statseries22.html

https://www.blognone.com/node/78308

https://www.blognone.com/node/78308

161

Zocial inc. (2558, มนาคม). Facebook Global User Ranking by ZocialRank.com. วนทเขาถงขอมล 12 มกราคม 2559, แหลงทมา http://www.zocialinc.com/zocialawards2015/slides/thailandzocialawardsslide3.pdf Zocial inc. (2558). Thailand & Global Social Media Movement 2014-15. วนทเขาถง ขอมล 12 มกราคม 2559. แหลงทมา http://www.zocialinc.com/zocialawards2015/slides/thailandzocialawardsslide3.pdf วทยานพนธ กฤษณา ชาวไทย. (2556). พฒนาการและการขบเคลอนแนวคดการรเทาทนสอในประเทศไทย. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาสอสารมวลชน คณะวารสารศาสตรและ สอสารมวลชน มหาวทยาลยธรรมศาสตร. จนดารตน บวรบรหาร. (2548). ความรเทาทนสออนเตอรเนต การประเมนความเสยงและพฤตกรรม การปองกนตวเองของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนปลายในเขตกรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาวารสารสนเทศ คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย. ฑตยา ปยภณฑ. (2556). คานยมดจทลกบพฤตกรรมดานการสอสารออนไลนของเดกและเยาวชนไทย. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชานเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ธฤตวน ไชยวส. (2553). การสอสารผาน เวบ 2.0 เพอสงเสรมทนสรางสรรคใน http://www.exteen.com และ http://www.bloggang.com. วทยานพนธปรญญา มหาบณฑต สาขาวชาวารสารสนเทศ คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ปฐมาภรณ ปนอนทร. (2555). กระบวนการเรยนรเพอเสรมสรางการรเทาทนสอส าหรบเยาวชนไทย ตามแนวจตตปญญาศกษา. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาวชาพฒนศกษา ภาควชา นโยบายการจดการและความเปนผน าทางการศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. เพญพกตร เตยวสมบรณกจ. (2557). ความรเทาทนสอของผใชสอโทรทศนไทยภายใตภมทศนสอ โทรทศนทเปลยนแปลงไป. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาวชานเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ฟารดา เตชะวรนทรเลศ. (2548). ความสมพนธระหวางความรเทาทนสอกบการไดรบอทธพลดานการ ก าหนดความส าคญแกวาระขาวสารและการเลอกกรอบในการตความขาวสาร. วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาวารสารสนเทศ คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

https://vpn.chula.ac.th/+CSCO+1h756767633A2F2F706876652E706E652E707568796E2E6E702E6775++/browse?type=author&value=%E0%B8%91%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%A2%E0%B8%B2+%E0%B8%9B%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%A0%E0%B8%B1%E0%B8%93%E0%B8%91%E0%B9%8C

162

เมสรณ ขวญใจ. (2551). เดกกบการรเทาทนสอโทรทศน. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชา การสอสารมวลชน คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สนตภาพ เพชรแผนดน. (2553). พฤตกรรมการใช Social Network ของกลมคน Generation X และ Generation Y. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต คณะพาณชยศาสตรและการบญช จฬาลงกรณมหาวทยาลย. อดลย เพยรรงโรจน. (2543). การศกษาแนวคดเพอก าหนดตวแปรความรเทาทนสอส าหรบการวจย สอสารมวลชน. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาสอสารมวลชน คณะวารสารศาสตร และสอสารมวลชน มหาวทยาลยธรรมศาสตร. อสรยา หมเงน. (2557). การตระหนกรจรยธรรมสารสนเทศในการใช เฟซบกของนสตปรญญาตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาบรรณารกษศาสตรและ สารนเทศศาสตร ภาควชาบรรณารกษศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. เออจต วโรจนไตรรตน. (2540). การวเคราะหระดบมเดยลตเตอเรซของนกศกษาระดบอดมศกษาใน ประเทศไทย. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยและสอสารการศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. Books Fuchs, Christian. 2014. Social Media: A Critical Introduction. London: Sage. McFarlane, Angela. (2015). Learning for the Digital Generation: Realising the potential of technology in the classroom. New York: Routledge. Potter, W. J. (2014). Media Literacy. (7th ed.). University of California, Santa Barbara, US: Sage Publications. Rogers, E. M. (1983). Diffusion of Innovations. (3rd ed.). New York: The Free Press. Shirky, Clay. (2008). Here comes everybody. London: Penguin. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. (2011). Glossary of terms. In Grizzle, A., & Wilson, C. (Eds.), Media and information literacy: Curriculum for teachers. Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.

163

Electronic Medias Association of College & Research Libraries. (2000). Information Literacy Competency Standards for Higher Education. Retrieved April 8, 2016, from http://www.ala.org/acrl/sites/ala.org.acrl/files/content/standards/standards.pdf British Columbia Department of Education. (n.d.). Digital Literacy. Retrieved March 3, 2016, from http://www.bced.gov.bc.ca/dist_learning/dig_lit_standards.htm Center for Media Literacy. (2005). Five Key Questions That Can Change the World. Retrieved February 8, 2016, from http://www.medialit.org/sites/default/files/14B_CCKQPoster+5essays.pdf Dhaliwal, J. (2013). Top 10 Tips To Stay Safe on Facebook. Retrieved April 10, 2016, from http://now.avg.com/top-10-tips-stay-safe-facebook-avg Electronic Transactions Development Agency. (2016). Thailand Internet User Profile 2015. Retrieved March 29, 2016, from https://www.etda.or.th/documents-for-download.html Freud.org. (n.d.). Freud's Proof of The Unconscious. Retrieved February 10, 2016, from http://www.freud.org.uk/education/topic/10567/subtopic/10568/ GcfLearnFree.org. (2015). Facebook 101. Retrieved February 11, 2016, from http://www.gcflearnfree.org/facebook101/2 Jeffrey, L., Hegarty, B., Kelly, O., Penman, M., Coburn, D., & McDonald, J. (2011). Developing Digital Information Literacy in Higher Education: Obstacles and Supports [Electronic version]. Journal of Information Technology Education, 10, p. 385. Retrieved March 30, 2016, from http://www.jite.org/documents/Vol10/JITEv10p383-413Jeffrey1019.pdf Kahneman, D. (2011). Thinking, Fast and Slow. Retrieved December 6, 2015, from https://vk.com/doc23267904_175119602 Llywodraeth Cymru Welsh Government. (2015). Design principles for the Essential Digital Literacy Skills Qualification. Retrieved April 10, 2016, from http://dera.ioe.ac.uk/22223/1/150205-design-principles-for-the-essential- digital-literacy-skills-qualification-en.pdf

https://www.etda.or.th/documents-for-%09download.html

http://www.gcflearnfree.org/facebook101/2

https://vk.com/doc23267904_175119602

164

Maharana, Bulu & Mishra, Champeswar. (2007). A Survey of Digital Information Literacy of Faculty at Sambalpur University. Retrieved April 13, 2016, from http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent Media Smarts. (n.d.). What is Digital Literacy?. Retrieve March 3, 2016, from http://mediasmarts.ca/digital-media-literacy-fundamentals/digital-literacy- fundamentals#what National Association for Media Literacy Education. (2015). Media Literacy Defined. Retrieved 17 December, 2015, from http://namle.net/publications/media-literacy-definitions National Association for Media Literacy Education. (2007). Core Principles of Media Literacy Education in the United States. Retrieved December 17, 2015, from http://namle.net/publications/core-principles Online Information Literacy. (n.d.). Digital information literacy. Retrieved April 16, 2016, from http://oil.otago.ac.nz/oil/module9.html Scheibe, C. & Rogow, F. (2008). 12 Basic Ways to Integrate Media Literacy and Critical Thinking into Any Curriculum (3rd ed.). New York : Ithaca College. Retrieved December 17, 2015, from http://www.projectlooksharp.org/12BasicWays.pdf Secker, J. & Bell, M. (2013). LSE Digital and Information Literacy Framework. Retrieved April 1, 2016, from http://lti.lse.ac.uk/digital-and-information- literacy/LSE%20Information%20and%20Digital%20Literacy%20Framework_final.pdf

http://mediasmarts.ca/digital-media-literacy-fundamentals/digital-literacy-

http://mediasmarts.ca/digital-media-literacy-fundamentals/digital-literacy-

ภาคผนวก

166

ภาคผนวก ก แบบวดระดบความรเทาทนสอ

ค าชแจง: แบบวดระดบความรเทาทนสอน จดท าขนเพอประโยชนในการท าวทยานพนธของ นสตปรญญาโท คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ซงขอมลตาง ๆ ทไดจากการเกบรวบรวม ในครงน จะไมถกน าไปใชเผยแพรในทางอน นอกเหนอจากการจดท าวทยานพนธ

กรณาเตมขอความลงในชองวาง และท าเครองหมาย ลงในชอง ทตรงกบความเปนจรง ของทานมากทสด

สวนท 1: ขอมลสวนบคคล

1. ชอ ……………………..……..…………… นามสกล ………………………………………………

2. FACEBOOK ………………………………………………………………………………………

3. อาย …………….…… ป

4. เพศ

1) ชาย 2) หญง

3) อน ๆ (โปรดระบ).....................................................

5. ระดบการศกษา

1) ปรญญาตร ชนปท 1 2) ปรญญาตร ชนปท 2

3) ปรญญาตร ชนปท 3 4) ปรญญาตร ชนปท 4

5) ปรญญาโท 6) ปรญญาเอก

6. ระดบรายไดครอบครวเฉลยตอเดอน

1) นอยกวา 12,500 บาท 2) 12,500 – 42,000 บาท

3) 42,001 – 84,000 บาท 4) มากกวา 84,000 บาท

167

สวนท 2: ความสามารถในการเขาถง/คนหา/สบคนขอมลในสภาพแวดลอมทางดจทล

1. ทานใชอนเทอรเนตมาเปนระยะเวลานานเทาใด

1) นอยกวา 1 ป 2) 1 - 2 ป

3) 3 - 4 ป 4) 5 - 6 ป

5) มากกวา 6 ป

2. ทานใชอนเทอรเนตบอยเพยงใดใน 1 สปดาห

1) 1 - 3 วน 2) 4 - 6 วน

3) ทกวน

3. ทานใชอนเทอรเนตโดยเฉลยตอวนเปนเวลาเทาใด

1) 1 - 3 ชวโมง 2) 4 - 6 ชวโมง

3) 7 – 9 ชวโมง 4) 10 – 12 ชวโมง

5) มากกวา 12 ชวโมงขนไป

168

สวนท 3: ความเขาใจเกยวกบความรเทาทนสอ ขอใหทานพจารณาขอความตอไปนตามความคดเหนของทาน หากทานมความคดวาถกตอง หรอเหนดวย โปรดท าเครองหมาย ลงในชอง “ถก” และหากทานมความคดวาไมถกตองหรอไมเหนดวย โปรดท าเครองหมาย ลงในชอง “ผด”

ขอความ ถก ผด

1. โลกเสมอน คอ โลกทถกสรางขนมาในอปกรณอเลกทรอนกส คอมพวเตอร อนเทอรเนต และเครอขายสงคมออนไลน ซงจะไมพบ โลกเสมอนปรากฏอยในโลกแหงความเปนจรง หรอ โลกออฟไลน

2. ดวยเทคโนโลยแบบเรยลไทม (Real Time) ทไดรบการพฒนาอยางรวดเรว ท าใหการพดคยกบเพอนใหมผานเครอขายสงคมออนไลน เชน เฟซบกในทกวนน จงไมแตกตางจากการคยแบบเหนหนาคาตากน

3. การแสดงคอนเสรตเปนเหตการณทเกดขนตามความจรง ซงตางจากภาพยนตรหรอละครทเกดจากการแสดง

4. ศลปนทเกดจากเวทการประกวดโดยการโหวตจากคนด คอ คนธรรมดาทไดรบโอกาสกลายเปนศลปนในเวลาตอมา

5. ศลปนทเกดจากการอพโหลดคลปตวเองเลนดนตรและรองเพลง ลงยทป (YouTube) จนท าใหมยอดคนดเปนจ านวนมาก และไดรบโอกาสจากคายเพลงตดตอใหเซนตสญญาเปนศลปนในสงกด แสดงถงโอกาสทคนธรรมดาหากมความสามารถแทจรงกสามารถกลายเปนศลปนได

6. เสยงรองของนกรองทออกอลบมหรอซงเกลเพลงนน เปนเสยงรองจรง ๆ ของนกรองในหองบนทกเสยง ซงอาจตองรองหลายครงมากจนกวาจะไดคณภาพตามทตองการ

7. การจะตดสนใจเชอขอมลขาวสารในเครอขายสงคมออนไลนไดนน จะตองมภาพของบคคลหรอสถานท หรอเหตการณตาง ๆ มายนยนประกอบจงจะมความนาเชอถอ

8. การไดรบขอมลวาบคคลหนง ๆ กระท าผดจรยธรรมหรอกระท าผดกฎหมาย ชาวโซเชยลมเดยควรรวมกนประนาม หรอกดดนใหผกระท าผดนน ๆ ถกลงโทษ เพอธ ารงไวซงความถกตองและความดงามในสงคม

169


9. เฟซบกไลฟ (Facebook Live) คอ การสอสารความจรงในเครอขายสงคมออนไลนรปแบบใหมทชวยใหเหนความจรงไดดกวาเดม

10. วธตรวจสอบความจรงในเครอขายสงคมออนไลน คอ เมอไดรบขอมลใดๆ แลว ควรน าไปโพสตถามจากเพอนคนอน ๆ ในเครอขายเพอใหขวยกนตรวจสอบ

11. การใชเครอขายสงคมออนไลนมาก ๆ อาจท าใหกลายเปนคน ใชอารมณมากกวาเหตผล

12. แมวาการใชเครอขายสงคมออนไลนอยางไมเหมาะสมจะเปนอนตรายตอผใชงานหรอสงคมอยบาง แตถงอยางไรกมอนตรายนอยกวาอาวธปนหรอยาเสพตด

..........................................................................

170

ภาคผนวก ข ขอเฉลยค าตอบ แบบวดระดบความรเทาทนสอ

สวนท 3 : ความเขาใจเกยวกบความรเทาทนสอ


1. โลกเสมอน คอ โลกทถกสรางขนมาในอปกรณอเลกทรอนกส คอมพวเตอร อนเทอรเนต และเครอขายสงคมออนไลน ซงจะไมพบ โลกเสมอนปรากฏอยในโลกแหงความเปนจรง หรอ โลกออฟไลน ค าอธบาย : ตอบผด เพราะโลกเสมอนกถกสรางอยในโลกออฟไลนเชนเดยวกน เชน นวนยาย การท า Product Placement ในชวตจรง หรอแมแตการท าศลยกรรมกเปนการสรางโลกเสมอนในออฟไลน

ตอบผด

1 คะแนน

2. ดวยเทคโนโลยแบบเรยลไทม (Real Time) ทไดรบการพฒนาอยางรวดเรว ท าใหการพดคยกบเพอนใหมผานเครอขายสงคมออนไลน เชน เฟซบกในทกวนน จงไมแตกตางจากการคยแบบเหนหนาคาดตากน ค าอธบาย : ตอบผด เพราะการพดคยผานเครอขายสงคมออนไลนมการปกปดเอกลกษณสวนบคคลได หรอแมแตการเหนเอกลกษณ แตกถกตกแตงไดโดยน าเสนอขอมลเพยงบางสวน โดยเฉพาะการแสดงออกทางอารมณกมความแตกตางจากการคยแบบเหนหนาคาดตากน

ตอบผด

1 คะแนน

3. การแสดงคอนเสรตเปนเหตการณทเกดขนตามความจรง ซงตางจากภาพยนตรหรอละครทเกดจากการแสดง ค าอธบาย : ตอบผด เพราะคอนเสรตเปนความบนเทงรปแบบหนงทมการจดเตรยม ทงผแสดงบนเวท สครปต มมกลอง การตดตอ หรอแมแตผเขารบชมคอนเสรตกมหนามาอยปะปนกบผเขาชมทวไป เพอสรางสสนและอารมณรวมในการแสดงใหตนตาตนใจ หรอสรางความประทบใจ

ตอบผด

1 คะแนน

4. ศลปนทเกดจากเวทการประกวดโดยการโหวตจากคนด คอ คนธรรมดาทไดรบโอกาสกลายเปนศลปนในเวลาตอมา ค าอธบาย : ตอบผด เพราะศลปนบางรายทเปนศลปนฝกหดของ คายเพลง บางรายเปนศลปนเซนตสญญาในสงกดคายเพลงอยกอนแลว แตใชวธการสรางตวตนหรอทดสอบกระแสความนยมทางการตลาด โดยท าใหเหมอนบคคลธรรมดาๆ ทวไป แลวไดรบโอกาสใหเปนศลปน

ตอบผด

1 คะแนน

171


5. ศลปนทเกดจากการอพโหลดคลปตวเองเลนดนตรและรองเพลง ลงยทป (YouTube) จนท าใหมยอดคนดเปนจ านวนมาก และไดรบโอกาสจากคายเพลงตดตอใหเซนตสญญาเปนศลปนในสงกด แสดงถงโอกาสทคนธรรมดาหากมความสามารถแทจรงกสามารถกลายเปนศลปนได ค าอธบาย : ตอบผด เพราะศลปนหลายรายทเปนนกรองมสงกดแลว แตใชวธการโปรโมทโดยท าใหเหมอนบคคลธรรมดา ๆ ทวไป แลวไดรบโอกาสจากคายเพลงใหเซนตสญญาเปนศลปน

ตอบผด 1 คะแนน

6. เสยงรองของนกรองทออกอลบมหรอซงเกลเพลงนน เปนเสยงรองจรง ๆ ของนกรองในหองบนทกเสยง ซงอาจตองรองหลายครงมากจนกวาจะไดคณภาพตามทตองการ ค าอธบาย : ตอบผด เพราะเสยงรองของนกรองบางราย อาศยการตกแตงเสยงรองในหองบนทกเสยง รวมถงใชอปกรณเทคนคทางเสยงชวย เชน ไมคโครโฟน เพอใหไดเสยงตามทตองการ

ตอบผด

1 คะแนน

7. การจะตดสนใจเชอขอมลขาวสารในเครอขายสงคมออนไลนไดนน จะตองมภาพของบคคลหรอสถานท หรอเหตการณตาง ๆ มายนยนประกอบจงจะมความนาเชอถอ ค าอธบาย : ตอบผด เพราะแมแตมภาพของบคคล สถานท หรอเหตการณตาง ๆ กยงไมสามารถยนยนความจรงได เพราะสามารถเลอกตดตอ หรอน าขอมลเพยงบางสวนมาน าเสนอ ท าใหเกดความเขาใจคลาดเคลอนจากความจรง

ตอบผด

1 คะแนน

8. การไดรบขอมลวาบคคลหนง ๆ กระท าผดจรยธรรมหรอกระท าผดกฎหมาย ชาวโซเชยลมเดยควรรวมกนประนาม หรอกดดนใหผกระท าผดนน ๆ ถกลงโทษ เพอธ ารงไวซงความถกตองและความดงามในสงคม ค าอธบาย : ตอบผด เพราะขอมลทไดรบอาจเปนความจรงบางสวน หรอขอเทจจรงอาจตรงกนขาม นอกจากน ยงมใชหนาทของชาวโซเซยลมเดยทจะไดตดสนการกระท าของผอน ควรใชมาตรการทางกฎหมายด าเนนการจงจะเหมาะสมกวา

ตอบผด

1 คะแนน

172


9. เฟซบกไลฟ (Facebook Live) คอ การสอสารความจรงในเครอขายสงคมออนไลนรปแบบใหมทชวยใหเหนความจรงไดดกวาเดม ค าอธบาย : ตอบผด เพราะแมจะถายทอดสด แตกมการจดเตรยมไวลวงหนา หรอเลอกทจะน าเสนอขอมลเพยงบางสวนตามทผโพสตตองการใหผชมเขาใจตามทตนตองการได

ตอบผด

1 คะแนน

10. วธตรวจสอบความจรงในเครอขายสงคมออนไลน คอ เมอไดรบขอมลใดๆ แลว ควรน าไปโพสตถามจากเพอนคนอน ๆ ในเครอขายเพอใหขวยกนตรวจสอบ ค าอธบาย : ตอบผด เพราะการโพสตจากคนอน ๆ จะไดเพยง ความคดเหน แตไมสามารถไดขอสรปทเปนความจรงเสมอไป

ตอบผด

1 คะแนน

11. การใชเครอขายสงคมออนไลนมาก ๆ อาจท าใหกลายเปนคน ใชอารมณมากกวาเหตผล ค าอธบาย : ตอบถก เพราะเครอขายสงคมออนไลน เปนสอทผใชมกจะตอบสนองตอสงทเหนอยตรงหนา โดยไมไดยงคดหรอตรวจสอบ ความจรงกอน จงท าใหเมอใชงานไปเปนเวลานานๆ จะท าใหเกด ความเคยชนในการตอบสนองเชงอารมณมากกวาเหตผล นอกจากน ดวยเทคโนโลยเครอขายสงคมออนไลนในปจจบนทดเสมอนจรงมาก จงท าใหผใชหลายรายเชอในสงทเหนมากกวาจะตงค าถามหาเหตผลกอนจะตอบโตตอสงทเหนตรงหนา

ตอบถก 1

คะแนน

173


12. แมวาการใชเครอขายสงคมออนไลนอยางไมเหมาะสมจะเปนอนตรายตอผใชงานหรอสงคมอยบาง แตถงอยางไรกมอนตรายนอยกวาอาวธปนหรอยาเสพตด ค าอธบาย : ตอบผด เพราะเครอขายสงคมออนไลนสามารถท าใหบคคลถกประนาม ไดรบผลกระทบทางรางกาย และ/หรอจตใจในการด าเนนชวตประจ าวน จงเหมอนกนการใชอาวธปนท ารายผอน นอกจากน ผทใชเครอขายสงคมออนไลนมาก ๆ มกจะเปดใชงานตลอดเวลา บางคนแมแตเวลานอนกเปดการใชงานทงไว เมอลมอปกรณเชอมตอกบเครอขายสงคมออนไลน เชน สมารทโฟน กจะมความรสกหงดหงด ตงเครยด ตองกลบไปเอาอปกรณในทนท หรอเมอถกหามไมใหใชงาน กจะกระวนกระวายใจ เหมอลอย คลายกบอาการอยากเสพยาเสพตด เชนเดยวกน

ตอบผด

1 คะแนน

174

ภาคผนวก ค ภาพวนอบรมใหความรเทาทนสอ ในวนพฤหสบดท 12 พฤษภาคม 2559

ณ ศนยประชม ศ. บ ารงสข สหอ าไพ ชน 10 หอง 1004 คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

บรรยายโดย ผชวยศาสตราจารย ดร.ธาตร ใตฟาพล

175

176

177

ภาคผนวก ง ใบลงทะเบยนผเขารวมการอบรม

178

179

180

181

ภาคผนวก จ ประเดนขาว Treatment ทผวจยใชในการทดลอง เพอสงเกตพฤตกรรมการรเทาทนสอเฟซบก

กรณ: ขาวปลอมเรอง กลวยฉดเลอดเอดส

ทมา: http://www.livinglifehealthyhome.com/2016/01/warning-infected-with-aids-

bananas-were.html

182

กรณ: ขาวปลอมเรอง หมอท าคลอดพลาด

ทมา: http://khaosod.co.th.today/@/dek4/win.html

183

กรณ: ภาพตดตอเครองบนไดรบรางวลชนะเลศภาพถาย Nikon

ทมา: http://www.bbc.com/news/world-asia-35457135

184

กรณ: ขาวปลอมเรอง ค าถามสอบเขาโรงเรยนสาธตจฬาฯ ระดบอนบาล

ทมา: http://talk.mthai.com/topic/419821

185

กรณ: ขอมลเทจเรอง เหลาขาวกบมะกรดรกษาโรค

ทมา: http://www.kanomjeeb.com/news-details.php?item=2652

186

กรณ: ขอมลเทจเรอง ดมน าเยนหลงอาหาร ระวงเปนมะเรงล าไส

ทมา: https://www.gotoknow.org/posts/135426

187

กรณ: ขอมลเทจเรอง ไมหนบผารกษาโรค

ทมา:

https://www.facebook.com/suntheicon/photos/pcb.1037081506315331/10370814363

15338/?type=3

188

กรณ: ขาวลอเรอง พบเหบในโพรงจมกและขนสนขในปอดของพระสงฆ

ทมา: http://www.komchadluek.net/news/lifestyle/155812

189

กรณ: ขอมลเทจเรอง การตรวจโรคมะเรงอณฑะดวยทตรวจครรภ

ทมา:

https://www.facebook.com/Rhudeebyannteam/photos/a.382572865273770.10737418

27.382572141940509/493797987484590/?type=3&theater

190

กรณ: ขอมลเทจเรอง การรบประทานหอยแครงกอใหเกดโรคมะเรง

ทมา: http://pantip.com/topic/35177421

191

ประวตผเขยนวทยา นพนธ

ประวตผเขยนวทยานพนธ

นางสาวสภชา มนล เกดวนท 4 มกราคม พ.ศ. 2535 ส าเรจการศกษาระดบมธยมศกษาจากโรงเรยนบดนทรเดชา (สงห สงหเสน) และส าเรจการศกษาปรญญารฐศาสตรบณฑต (เกยรตนยมอนดบสอง) จากคณะรฐศาสตร สาขาการเมองการปกครอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร เมอปการศกษา 2556 จากนนจงไดเขาศกษาตอในระดบปรญญาโท หลกสตรนเทศศาสตรมหาบณฑต สาขาสอมวลชนศกษาและการสอสารเชงสงคมกบวฒนธรรม คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เมอปการศกษา 2557

Documents

นางสาวสุภิชา มีนิล · people's knowledge on media. In addition, generally, users’ media literacy levels were found to correspond to the way users