คมอสอมวลชนงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตร

วนท ๒๕-๒๙ ตลาคม พทธศกราช ๒๕๖๐

คำานำา พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร เสดจสวรรคตเมอวนพฤหสบดท ๑๓ ตลาคม พทธศกราช ๒๕๕๙ เวลา ๑๕ นาฬกา ๕๒ นาท สรพระชนมพรรษาปท ๘๙ ทรงครองสรราชสมบตได ๗๐ ป การเสดจสวรรคตของพระบาทสมเดจ พระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร นบเปน ความสญเสยครงยงใหญส�าหรบพสกนกรชาวไทย และประชาคมโลก พระราชกรณยกจนานปการตลอดรชสมย ของพระองคสะทอนใหเหนถงพระมหากรณาธคณ พระอจฉรยภาพ และความมงมนพระราชหฤทยทจะทรงครองแผนดนเพอประโยชนสขของประชาชน ทรงอทศพระองคเพอสงเสรมคณภาพชวตและความเปนอยของประชาชนชาวไทยใหพฒนาไปอยางยงยนจนเปนทประจกษแกสาธารณชน เปนทยอมรบและสดดของนานาชาต คณะกรรมการฝายประชาสมพนธการจดงาน พระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร จดพมพหนงสอคมอสอมวลชนเลมนขน เพอใหขอมล พนฐานทส�าคญและจ�าเปนในการปฏบตงาน ไดแก ความรเรองพระราชประวต พระราชกรณยกจ โบราณราชประเพณ การถวายพระเพลงพระบรมศพ หมายก�าหนดการพระราชพธ

ถวายพระเพลงพระบรมศพ ระหวางวนท ๒๕-๒๙ ตลาคม พทธศกราช ๒๕๖๐ การเชญพระโกศพระบรมศพ เพอถวายพระเพลง ณ พระเมรมาศ ทองสนามหลวง การเชญพระบรมอฐ และพระบรมราชสรรางคารกลบ สพระบรมมหาราชวง ซงลวนมแนวทางปฏบตสบตอกน มาเปนงานมรดกทางวฒนธรรมของชาต คมอสอมวลชนเลมนยงไดใหรายละเอยดเรองสถานทปฏบตงานของสอมวลชน การใหบรการตาง ๆ ในศนยสอมวลชน เพอใหการปฏบตงานเปนไป อยางสะดวกรวดเรว เพอแสดงความจงรกภกดและ เฉลมพระเกยรตอยางสงสดแดพระบาทสมเดจ พระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร

คณะกรรมการฝายประชาสมพนธงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร

คำานำาพระราชประวตพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร • พระราชประวต • พระราชกรณยกจ • เสดจสวรรคต

การจดงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร • โบราณราชประเพณการถวายพระเพลงพระบรมศพ • หมายก�าหนดการงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ • การจดขบวนพระบรมราชอสรยยศ

พระเมรมาศและสงกอสรางภายในมณฑลพธทองสนามหลวง • มณฑลพธ • พระเมรมาศ • พระเบญจา • พระจตกาธาน • ฉากบงเพลง • ซาง หรอ ส�าสาง • หอเปลอง • ชาลา • พระทนงทรงธรรม

สารบญ

๑๓๒๕๕๗

๖๓๗๓๗๗

๙๓๙๗๑๐๑๑๐๑๑๐๓๑๐๙๑๐๙๑๑๑๑๑๑

๑๑๒

๖๑

๙๓

• ศาลาลกขน • คด • ทบเกษตร • ทม • พลบพลายก • ราชวต • สตวหมพานต

สงกอสรางภายนอกมณฑลพธทองสนามหลวง • เกยลา • พลบพลายก

เครองสงสำาคญสำาหรบพระบรมราชอสรยยศ • ฉตร • ฉตรแขวนหรอปก • ฉตรทใชประดบบนยอดพระโกศพระบรมอฐ • ฉตรปกพระเบญจา • ฉตรส�าหรบตงในพธ • นพปฎลมหาเศวตฉตร

พระโกศ • พระโกศจนทน • พระโกศทองใหญ • พระโกศพระบรมอฐ • ชอไมจนทน

๑๑๕๑๑๕๑๑๕๑๑๗๑๑๗๑๑๙๑๑๙

๑๒๗๑๒๗๑๒๗๑๒๘๑๒๘๑๒๘

๑๓๑๑๓๔๑๓๕๑๓๙

๑๒๒๑๒๓

๑๒๒

๑๒๔

๑๓๑

ราชรถ ราชยาน • ความหมายของราชรถ ราชยาน • พระมหาพชยราชรถ • เวชยนตราชรถ • ราชรถนอย • ราชรถปนใหญ/ราชรถรางปน • พระทนงราเชนทรยาน • พระทนงราเชนทรยานนอย • พระยานมาศสามล�าคาน • พระเสลยงกลบบว • พระเสลยงแวนฟา • เกรนบนไดนาค • เครองแตงกายส�าหรบรวขบวนพระบรมราชอสรยยศ

ดอกไมจนทนและจดถวายดอกไมจนทน

การเกบพระบรมอฐและพระบรมราชสรรางคาร

เครองสงเคด

การแสดงมหรสพสมโภช

หนงสอทระลกและจดหมายเหต

ศนยสอมวลชน • ศนยถายทอดวทยกระจายเสยงและ ศนยถายทอดวทยโทรทศน

๑๔๑๑๔๕๑๔๗๑๔๙๑๕๑๑๕๓๑๕๕๑๕๕๑๕๙๑๕๙๑๖๑๑๖๒

๒๑๗

๑๔๑

๑๗๗

๑๘๒

๑๘๗

๑๙๑

๑๙๖

๒๐๑

เราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสข

แหงมหาชนชาวสยาม

พระปฐมบรมราชโองการของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช มหตลาธเบศรรามาธบด

จกรนฤบดนทร สยามนทราธราช บรมนาถบพตรในพระราชพธบรมราชาภเษก

วนท ๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๙๓

”“

10

11

พระราชประวต พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช

บรมนาถบพตร

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช มหตลาธเบศรรามาธบด จกรนฤบดนทร สยามนทราธราช บรมนาถบพตร เสดจพระราชสมภพเมอวนจนทร ขน ๑๒ ค�า เดอนอาย ปเถาะ จลศกราช ๑๒๘๙ ตรงกบวนท ๕ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๗๐ เวลา ๐๘.๔๕ น. (ตรงกบเวลา ๒๐.๔๕ น. ในประเทศไทย) ณ โรงพยาบาลเคมบรดจ (ภายหลงเปลยนชอเปนโรงพยาบาลเมานท ออเบอรน) เมองเคมบรดจ รฐแมสซาชเสตต ประเทศสหรฐอเมรกา เปนพระโอรสพระองคเลก ในสมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก และสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน พระบาทสมเดจ พระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท ๗ พระราชทานพระนามวา พระวรวงศเธอ พระองคเจาภมพลอดลเดช มความหมายวา “พลงของแผนดน” มสมเดจพระบรมเชษฐาธราชและสมเดจพระโสทรเชษฐภคนคอ ๑. สมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากลยาณวฒนา กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร ประสตเมอวนท ๖ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๖๖ ๒. พระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหาอานนทมหดล พระอฐมรามาธบดนทร รชกาลท ๘ เสดจพระราชสมภพ เมอวนท ๒๐ กนยายน พ.ศ. ๒๔๖๘ พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร โดยเสดจสมเดจพระบรมราชชนก สมเดจพระบรมราชชนน สมเดจพระบรมเชษฐาธราช และสมเดจ

พระราชประวต

13

14

พระโสทรเชษฐภคนนวตประเทศไทยเมอพ.ศ. ๒๔๗๑ ในขณะมพระชนมาย ๑ พรรษาเศษ สมเดจพระบรม ราชชนกเสดจสวรรคตวนท ๒๔ กนยายน พ.ศ. ๒๔๗๒

การศกษา

ทรงศกษาระดบอนบาลกบครมสซสเดวส ซงเปดสอน ทบาน เมอพระชนมาย ๕ พรรษา ทรงเขารบการศกษา ชนตน ณ โรงเรยนมาแตรเดอ ตอมาเมอ พ.ศ. ๒๔๗๖ เสดจพระราชด�าเนนพรอมดวยสมเดจพระบรมราชชนน สมเดจพระบรมเชษฐาธราช และสมเดจพระโสทรเชษฐภคน ไปประทบ ณ เมอง โลซานน (Lausanne) ประเทศ สวตเซอรแลนด ทรงศกษาชนประถมศกษา ณ โรงเรยน เมยรมองต (Ecole Miremont) ทรงศกษาวชาภาษาฝรงเศส ภาษาองกฤษ และภาษาเยอรมน จากนนทรงยายมาศกษา ตอชนประถมศกษาและชนมธยมศกษา ณ เอกอล นแวล เดอลา สวส โรมองด (Ecole Nouvelle de la Suisse Romande) เมองไชย ซร โลซานน (Chailly-sur-Lausanne) หลงทรงไดรบประกาศนยบตรทางอกษรศาสตร (Diplome de Bachelier es Lettres) จากยมนาส กลาซค กงโตนาล เมองโลซานน (Gymnase Classique Cantonal Lausanne) แลว ทรงเลอกศกษาตอทมหาวทยาลยโลซานนในแขนงวชาวทยาศาสตร

15

ในวนท ๒ มนาคม พ.ศ. ๒๔๗๗ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท ๗ ทรงสละราชสมบต คณะรฐบาลไทยไดกราบบงคมทลเชญพระโอรสพระองคใหญในสมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก คอพระวรวงศเธอ พระองคเจาอานนทมหดล พระชนมาย ๙ พรรษา เสดจขนครองราชยเปนพระมหากษตรยรชกาลท ๘ แหงพระบรมราชจกรวงศ เมอสมเดจพระบรมเชษฐาธราช เสดจเถลงถวลยราชสมบตเปนพระมหากษตรยรชกาลท ๘ ทรงไดรบการสถาปนาเปนสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟา ภมพลอดลยเดช เมอวนท ๑๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๗๘

เสดจนวตประเทศไทยเปนการชวคราว

ในพ.ศ. ๒๔๘๑ โดยเสดจสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท ๘ (พระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหาอานนทมหดล พระอฐมรามา ธบดนทร) นวตประเทศไทย พรอมดวยสมเดจพระบรมราชชนน ประทบอยราว ๒ เดอน จงเสดจพระราชด�าเนนกลบ สวตเซอรแลนด ชวงเวลาระหวาง พ.ศ. ๒๔๘๓-๒๔๙๒ เกดสงครามแผขยายออกไปทวโลก หลงสงครามในทวปเอเชยสนสดลงเมอ พ.ศ. ๒๔๘๘ จงโดยเสดจพระบาทสมเดจ พระปรเมนทรมหาอานนทมหดล นวตประเทศไทยเปนครงทสอง

16

เสดจขนครองราชย

วนท ๙ มถนายน พ.ศ. ๒๔๘๙ พระบาทสมเดจ พระปรเมนทรมหาอานนทมหดล เสดจสวรรคต ณ พระทนงบรมพมาน คณะรฐบาลจงไดกราบบงคมทลเชญสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาภมพลอดลยเดช เสดจขน ครองราชสมบต สบราชสนตตวงศเปนพระมหากษตรย รชกาลท ๙ แหงพระบรมราชจกรวงศ ขณะนนมพระชนมาย ๑๘ พรรษาเศษ เฉลมพระนามวาสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช และรฐบาลไดแตงตงคณะผส�าเรจราชการเพอบรหารราชการแผนดนแทนพระองค เนองจากยงทรง พระเยาวและยงทรงมพระราชภารกจดานการศกษา สมเดจพระเจาอย หวภมพลอดลยเดชเสดจพระราชด�าเนนกลบไปทรงศกษาตอเมอวนท ๑๙ สงหาคม พ.ศ. ๒๔๘๙ ณ มหาวทยาลยโลซานน ประเทศ สวตเซอรแลนดเชนเดม แตครงนทรงเลอกศกษาวชา รฐศาสตรและนตศาสตร แทนวชาวทยาศาสตรและวศวกรรมศาสตรททรงศกษาอย

17

ทรงหมน

ระหวางประทบอยทเมองโลซานน ทรงพบกบ หมอมราชวงศสรกต กตยากร ธดาในหมอมเจา นกขตรมงคล กตยากร และหมอมหลวงบว กตยากร ในวนท ๑๒ สงหาคม พ.ศ. ๒๔๙๒ ทรงพระกรณา โปรดเกลาฯ ใหประกาศขาวทรงหมนกบหมอมราชวงศ สรกต กตยากร เมอวนท ๑๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๙๒ ณ เมองโลซานน ประเทศสวตเซอรแลนด

ทรงอภเษกสมรส

พ.ศ. ๒๔๙๓ เสดจนวตประเทศไทย ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหมพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ พระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหาอานนทมหดล เมอวนท ๒๙ มนาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ ตอมาในวนท ๒๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๓ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดการพระราชพธราชาภเษกสมรสกบหมอมราชวงศสรกต กตยากร ณ พระต�าหนกสมเดจพระศรสวรนทราบรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา ณ วงสระปทม ทรงจดทะเบยนสมรส ตามกฎหมายเชนเดยวกบประชาชนทวไป มพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหสถาปนาหมอมราชวงศสรกต กตยากร เปนสมเดจพระราชนสรกต

18

19

พระราชพธบรมราชาภเษก

วนท ๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหมพระราชพธบรมราชาภเษกตามโบราณราชประเพณ ณ พระทนงไพศาลทกษณ ในพระบรมมหาราชวง เฉลมพระปรมาภไธยตามจารกในพระสพรรณบฏวา “พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช มหตลาธเบศรรามาธบด จกรนฤบดนทร สยามนทราธราช บรมนาถบพตร” และพระราชทานพระปฐมบรมราชโองการวา “เราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสข แหงมหาชนชาวสยาม” ทรงหลงทกษโณทก ตงพระราช สตยาธษฐานจะทรงปฏบตพระราชกรณยกจปกครอง ราชอาณาจกรโดยทศพธราชธรรม ขณะประทบเหนอพระทนงภทรบฐภายใตนพปฎลมหาเศวตฉตร ในโอกาสนทรงสถาปนาสมเดจพระราชนสรกต เปน “สมเดจพระนางเจา สรกต พระบรมราชน”

20

วนท ๕ มถนายน พ.ศ. ๒๔๙๓ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช เสดจพระราชด�าเนนพรอมดวยสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชน กลบไป สวตเซอรแลนดอกครงเพอรกษาพระพลานนามยตามท คณะแพทยถวายค�าแนะน�า และเสดจนวตประเทศไทย เปนการถาวรเมอวนท ๒ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๙๔ ประทบ ณ พระต�าหนกจตรลดารโหฐาน และพระทนงอมพรสถาน

21

พระราชโอรส พระราชธดา

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร และสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ มพระราชโอรสและพระราชธดา ๔ พระองคคอ ๑. ทลกระหมอมหญงอบลรตนราชกญญา สรวฒนา พรรณวด ประสตเมอวนท ๕ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๔ ณ เมองโลซานน ประเทศสวตเซอรแลนด ๒. สมเดจพระเจาอยหวมหาวชราลงกรณ บดนทรเทพยวรางกร เสดจพระราชสมภพเมอวนท ๒๘ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๙๕ ณ พระทนงอมพรสถาน พระราชวงดสต ๓. สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจพระราชสมภพเมอวนท ๒ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๘ ณ พระทนงอมพรสถาน พระราชวงดสต ๔. สมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟาจฬาภรณวลยลกษณ อครราชกมาร ประสตเมอวนท ๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๐๐ ณ พระทนงอมพรสถาน พระราชวงดสต

22

23

ทรงพระผนวช

วนท ๒๒ ตลาคม-๕ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๙ พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงพระผนวช ณ วดพระศรรตนศาสดาราม ทรงจ�าพรรษา ณ พระต�าหนกปนหยา วดบวรนเวศวหารและปฏบตพระศาสนกจเปนเวลา ๑๕ วน ระหวางนนสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชน ทรงปฏบต พระราชกรณยกจแทนพระองคเปนทเรยบรอยสมกบท ทรงไววางพระราชหฤทย จงทรงมพระบรมราชโองการ โปรดเกลาฯ สถาปนาพระราชอสรยศกดสมเดจพระนางเจา สรกต พระบรมราชน เปนสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ นบเปนพระองคท ๒ ในพระบรม ราชจกรวงศ

24

25

พระราชกรณยกจ

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงใชเวลาสวนใหญตลอดรชสมยของพระองค เสดจพระราชด�าเนนไปยงทองถนตาง ๆ ทกภมภาคของประเทศ โดยเฉพาะในพนทชนบททรกนดาร เพอทรงเยยมเยยนและซกถามเรองความเปนอยของประชาชน ดวยน�าพระราชหฤทยมงหวงใหประชาชนของพระองคพนจากความทกขยากในการด�าเนนชวต กลาวกนวาไมมแหงหนต�าบลใดในประเทศไทยทพระองคไมเคยยางพระบาท ไปถง การทรงงานในแตละพนทกอใหเกดโครงการอนเนองมาจากพระราชด�ารกวา ๔,๐๐๐ โครงการ ครอบคลม การพฒนาชวตความเปนอยของคนไทยทกดาน

ดานการเกษตร การชลประทาน และการพฒนาคณภาพชวต

พ.ศ. ๒๔๙๖ เสดจพระราชด�าเนนไปทรงเยยมราษฎรในเขตทราบภาคกลางเปนครงแรก และเสดจพระราชด�าเนนขนไปยงภาคตะวนออกเฉยงเหนอซงถกทอดทงและไมไดรบการพฒนา พนทเตมไปดวยความแหงแลงเมอ พ.ศ. ๒๔๙๘ การเกษตรถอเปนรากฐานชวตของคนไทย น�าคอชวต ของประชาชนชาวไทยสวนใหญซงประกอบอาชพเกษตรกรรม พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร จงทรงใหความสนพระราชหฤหย

26

ในโครงการพฒนาทรพยากรน�าเปนพเศษ ดงพระราชด�ารส ณ พระต�าหนกจตรลดารโหฐานเมอวนท ๑๗ มนาคม พ.ศ. ๒๕๒๙ ความตอนหนงวา “หลกส�าคญตองมน�าบรโภค น�าใชเพอการเพาะปลก เพราะวาชวตอยทนน ถามน�า คนอยได ถาไมมน�าคนอย ไมได ไมมไฟฟา คนอยได แตถามไฟฟา ไมมน�า คนอยไมได” โครงการอนเนองมาจากพระราชด�ารเกยวกบแหลงน�าโครงการแรกเกดขนใน พ.ศ. ๒๔๙๖ เมอเสดจพระราชด�าเนนไปทรงเยยมราษฎรหมบานเขาเตา ต�าบล หนองแก อ�าเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ เกดเหตการณรถยนตพระทนงตดหลม ทรงเหนชาวบานหาบน�าดวยความเหนอยยาก จงพระราชทานพระราชด�ารใหสรางอางเกบน�าเขาเตา เพอบรรเทาความแหงแลงและความเดอดรอนของราษฎรจากการขาดแคลนน�าอปโภคบรโภค อางเกบน�าแหงน สรางเสรจเมอ พ.ศ. ๒๕๐๖ ตอมามโครงการอนเนองมาจากพระราชด�ารเกยวกบน�าเกดขนเปนจ�านวนมากเพอแกไขปญหาภยแลง อทกภย และเพอบ�าบดน�าเสย โครงการพฒนาแหลงน�ามทงโครงการขนาดใหญ เพอชวยแกไขปญหาทงภยแลงและน�าทวม ไปจนถงโครงการขนาดกลางและขนาดเลก ขนอยกบสภาพภมประเทศ สภาพเศรษฐกจ และประโยชนทประชาชนจะไดรบ โครงการอนเนองมาจากพระราชด�ารเกยวกบน�า ยงรวมถงโครงการพฒนาพนทลมน�าส�าคญ โครงการแกมลง และโครงการฝนหลวง

27

สภาพแวดลอมในพนทหลายสวนของประเทศไทย ถกท�าลาย เนองมาจากการตดไม หรอการปลกพชชนดเดยว ซ�า ๆ บนทดนเดม พนทนบลานไรในภมภาคตาง ๆ มปญหา เรองดนขาดความอดมสมบรณ ราษฎรเพาะปลกไดผลผลตต�าจงมฐานะยากจน พระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดตงศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชด�าร ขน ในพนททมปญหาสภาพดนเสอมโทรม เพอเผยแพรความร ดานการพฒนาการเกษตร และเปนศนยกลางสงตอเทคโนโลยดานการเกษตรและฝกอบรมอาชพเพอเกษตรกร ศนยศกษา การพฒนาเขาหนซอนอนเนองมาจากพระราชด�าร จงหวดฉะเชงเทรา ไดรบการจดตงขนเปนแหงแรก เมอ พ.ศ. ๒๕๒๒ จากนนจงมการจดตงศนยศกษาการพฒนา อน ๆ ตามมา ไดแก ศนยศกษาการพฒนาอาวคงกระเบนอนเนอง มาจากพระราชด�าร จงหวดจนทบร ศนยศกษาการพฒนา พกลทอง อนเนองมาจากพระราชด�าร จงหวดนราธวาส ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไครอนเนองมาจากพระราชด�าร จงหวดเชยงใหม ศนยศกษาการพฒนาภพานอนเนองมาจาก พระราชด�าร จงหวดสกลนคร และศนยศกษาการพฒนาหวยทรายอนเนองมาจากพระราชด�าร จงหวดเพชรบร พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร มพระราชประสงคใหศนยศกษาการพฒนาทง ๖ แหง ท�าหนาทเปน “พพธภณฑธรรมชาตทมชวต”

28

เพอใหบทเรยนดานการพฒนาทประชาชนสามารถมาศกษา และน�าไปประยกตใชกบชวตและงานของตนเองได พระองคมพระราชด�ารใหทดลองแกปญหาดนเปรยว ในแนวทางททรงเรยกวา “แกลงดน” และโครงการหญาแฝก เพอปองกนการเสอมโทรมและการพงทลายของหนาดน เมอครงเสดจพระราชด�าเนนไปทรงเยยมราษฎร ชาวไทยภเขาบนดอยสงในพนทจงหวดเชยงใหมเปนครงแรกเมอพ.ศ. ๒๕๑๒ ไดทอดพระเนตรเหนคณภาพชวตของราษฎรชาวไทยภเขาทล�าบากยากจน ด�ารงชวตดวยการ ท�าไรเลอนลอยและปลกฝน จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดตงโครงการหลวงเพอพฒนาชวตชาวไทยภเขา โดยใหหนมาปลกพชอนทดแทนฝน ละทงการท�าไรเลอนลอยและการถางปา ซงเปนการท�าลายสงแวดลอม ในชวง เรมแรกจะไมบงคบใหชาวไทยภเขาเลกปลกฝน แตจะน�าพชเมองหนาวไปใหทดลองปลก หากเหนวาด กคอยใหขยายพนทปลกตอ ๆ ไป สงผลใหชาวไทยภเขามคณภาพชวต ทดขน ปาทเคยถกบกรกกลบมาสมบรณเขยวขจอกครง ตอมาทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตงมลนธโครงการหลวงเพอรวบรวมหนวยงานตาง ๆ กลายเปนศนยพฒนาโครงการหลวง โครงการสวนพระองคสวนจตรลดา เกดขนในบรเวณพระต�าหนกจตรลดารโหฐาน ซงทรงใชเปนททดลอง วจยโครงการตามพระราชด�ารทางการเกษตร เพอน�าผล

29

การศกษาพระราชทานแกประชาชน บรเวณพระต�าหนก จะมโครงการตาง ๆ เชน ปาไมสาธต (พ.ศ. ๒๕๐๓-๒๕๐๔) นาขาวทดลอง (พ.ศ. ๒๕๐๔) โรงโคนมสวนจตรลดา (พ.ศ. ๒๕๐๕) บอเพาะพนธปลานล (พ.ศ.๒๕๐๘) โรงนมผงสวนดสต (พ.ศ.๒๕๑๒) โรงสขาวตวอยางสวนจตรลดา (พ.ศ. ๒๕๑๔) โรงบดแกลบ (พ.ศ. ๒๕๑๘) งานผลตภณฑบรรจกระปอง (พ.ศ. ๒๕๓๕) โครงการไบโอดเซล (พ.ศ. ๒๕๔๖) การสาธตการใชประโยชนจากพลงงานลม เพอผลตพลงงานไฟฟา (พ.ศ. ๒๕๕๐) ฯลฯ เปนแหลงเรยนร ทเขาถงไดงาย สามารถน�าความรไปประยกตใชไดจรง พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ไดพระราชทานแนวทางรปแบบการจดการทดนและน�าเพอการเกษตรในทดนขนาดเลกใหเกดประโยชนสงสด ทเรยกวา ทฤษฎใหม ซงจะชวยใหประชาชนมกนตามอตภาพ คออาจไมรวยมาก แตกพอกน ไมอดอยาก ทฤษฎนคอการแบงทดนออกเปนอตราสวน ๓๐, ๖๐ และ ๑๐ ทดน ๓๐ เปอรเซนตแรกขดสระเกบกกน�าไวใชและ เลยงปลา ๖๐ เปอรเซนต ตอมาแบงเปนพนทท�านาขาว และปลกผกสวนครวและเลยงสตวอยางละครง ทเหลอ อก ๑๐ เปอรเซนต เปนทอยอาศย ลานบานและถนน ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหใชพนทวดมงคลชยพฒนา ต�าบลหวยบง อ�าเภอเมอง จงหวดสระบร เปนแปลงสาธตถายทอดทฤษฎใหมนอยางเปนรปธรรม

30

พระราชด�ารสพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร

พระราชทานเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย สวนจตรลดา พระราชวงดสต

วนท ๔ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๔๑

เศรษฐกจพอเพยงเปนเสมอนรากฐานของชวต รากฐานความมนคงของชวต

รากฐานความมนคงของแผนดน เปรยบเสมอนเสาเขมทถกตอกรองรบ

บานเรอนตวอาคารไวนนเอง สงกอสรางจะมนคงไดกอยทเสาเขมแตคนสวนมากมองไมเหนเสาเขม

และลมเสาเขมเสยดวยซำาไป ”

“

31

หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง (Sufficiency Economy) เปนปรชญาทพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงชแนะแนวทางในการด�าเนนชวตใหแกพสกนกรชาวไทยมาโดยตลอดนานกวา ๒๕ ป เมอเกดวกฤตเศรษฐกจ พ.ศ. ๒๕๔๐ พระราชด�าร “เศรษฐกจพอเพยง” ไดรบความสนใจจากประชาชน ทรงเนนย�าวาเศรษฐกจพอเพยงจะเปนแนวทางแกไขเพอใหประเทศไทยรอดพนและสามารถด�ารงอยไดอยางมนคงและยงยนภายใตกระแสโลกาภวตน และการเปลยนแปลงดานตาง ๆ ของโลก หลกใหญของทฤษฎน อยทการใหเดนทางสายกลาง การค�านงถงความพอประมาณ ความมเหตผล การสรางภมค มกนทด ตลอดจนใหม ความรความรอบคอบ และคณธรรมประกอบการวางแผน การตดสนใจ และการกระท�า

ดานการแพทยและสาธารณสข

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงมความหวงใยเรองสขภาพอนามย ของประชาชน เมอแรกเสดจขนเถลงถวลยราชสมบตระบบสาธารณสขของประเทศไทยอยในสภาพย�าแย การเขาถงสาธารณสขเกอบจะเปนไปไมไดในแถบ ชนบทหางไกล และยงมโรคระบาดเกดขน พระองค ทรงพฒนาการสาธารณสข โดยทรงรเรมโครงการทมงเนน

32

การควบคมและรกษาโรคตดตอ ไดพระราชทานพระราชทรพย สวนพระองคแกหองทดลองผลตและจดเกบวคซนเพอยบยง การระบาดของวณโรคในประเทศไทย พระราชทานทนทรพย แกโครงการขจดโรคเรอน ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดตง สถาบนราชประชาสมาสยเพอดแลผปวยโรคเรอน และทรงเปนพลงส�าคญในการเปลยนแปลงทศนคตตอผปวย โรคเรอน พระราชทานความชวยเหลอจดตงกองทนสงเคราะหผปวยโรคโปลโอ การผลตน�าเกลอเพอผปวยอหวาตกโรค เมอเสดจพระราชด�าเนนไปทรงเยยมราษฎรตามทองทตาง ๆ จะทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหมหนวยแพทยตามเสดจพระราชด�าเนนเพอใหการรกษาพยาบาลราษฎร ผปวยไข พระราชทานกลองยาแกวดทเสดจพระราชด�าเนน ไปทรงเยยมเพอภกษอาพาธ ในเดอนมกราคม พ.ศ. ๒๔๙๘ พระราชทานเรอเวชพาหน เปนหนวยแพทยเคลอนทออกรกษาพยาบาลประชาชนทอาศยอยตามรมฝงแมน�าโดยไมคดมลคา ทรงรเรมโครงการหนวยแพทยพระราชทาน โครงการแพทยหลวงเคลอนทพระราชทาน หนวยทนตกรรม เคลอนทพระราชทาน โครงการฝกอบรมหมอหมบานในพระราชประสงค โครงการน�ารองเพอปองกนภาวะขาดสารไอโอดน ทรงสงเสรมสขภาพประชาชนใหมอาหารทมคณคาทางโภชนาการรบประทานมากขน ผานโครงการตาม พระราชด�ารเรองเลยงโคนมและผสมพนธปลา พระราชทานทนการศกษาและรางวลตาง ๆ เพอสนบสนนการศกษาทางการแพทยชนสง

33

พระราชกรณยกจดานการแพทยและสาธารณสขของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ไดรบการยกยองจากนานาประเทศ องคกร ตางประเทศหลายแหงทลเกลาฯ ถวายรางวล เชน รางวลเหรยญทองสาธารณสขเพอมวลชนจากองคการอนามยโลก เมอวนท ๒๔ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๓๕ รางวล Partnering for World Health จากวทยาลยแพทยโรคทรวงอก แหงสหรฐอเมรกาส�าหรบพระราชกรณยกจดานการ ตอตานวณโรคเมอวนท ๑๓ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๓๙ รางวลเหรยญทองจากองคการสภานานาชาตเพอการควบคมโรคขาดสารไอโอดน (International Council for Control of Iodine Deficiency Disorder: ICCIDD) เมอวนท ๒๕ มถนายน พ.ศ. ๒๕๔๐ ในฐานะททรงเปนผน�าทาง แกสภานานาชาตในการเผยแพรเกลอเสรมไอโอดนและ การกอตงกระบวนการขจดการขาดสารไอโอดน รางวล เหรยญทองจากสหพนธองคกรตอตานวณโรคและโรคปอดนานาชาต (International Union Against Tuberculosis and Lung Disease: IUATLD) เมอวนท ๒๔ มถนายน พ.ศ. ๒๕๔๑ ในฐานะททรงอทศพระองค เพอรณรงคเกยวกบปญหาสขภาพปอดระดบโลก

34

ดานการศกษา

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงเปนครแหงแผนดน สมดงทกระทรวงศกษาธการไดถวายพระราชสมญญาน เพอเฉลมพระเกยรตเนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๗ รอบ เมอวนท ๕ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ ทรงมพระวสยทศนดานการศกษาแบบการเรยนรตลอดชวต ซงการแสวงหาความรสามารถเกดขนไดในสภาพแวดลอมทหลากหลาย ทงในระบบและนอกระบบโรงเรยน มไดถกจ�ากดดวยเวลาและสถานท ในรชสมยของพระองค การศกษาของไทยพฒนากาวหนาครอบคลมทงการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตงโรงเรยนจตรลดา ส�าหรบพระราชโอรส พระราชธดา บตรขาราชบรพารในพระราชวง ตลอดจนเปดโอกาสใหบคคลทวไปไดเขาศกษาดวย เมอเสดจพระราชด�าเนนไป ทรงเยยมราษฎรบรเวณชายแดนทรกนดาร ทรงไดรบทราบปญหาการขาดแคลนสถานศกษาของเดกและเยาวชน จงมพระราชด�ารใหจดสรางโรงเรยนแกเดกและเยาวชนทขาดโอกาสทางการศกษา นอกจากน ยงมโรงเรยนทจดตงตามพระราชประสงค พระราชด�าร และททรงรบไวในพระบรมราชปถมภ โดยพระราชทานพระราชทรพย ชวยเหลอ ทรงอปถมภ หรอทรงใหค�าแนะน�า เชน โรงเรยน

35

จตรลดา โรงเรยนราชวนต โรงเรยนวงไกลกงวล โรงเรยนราชประชานเคราะห โรงเรยนราชประชาสมาสย โรงเรยน ภ.ป.ร. ราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ โรงเรยนสงเคราะหเดกยากจนในพระบรมราชานเคราะห รวมทงโรงเรยนทจดตงขนเพอเฉลมพระเกยรตตาง ๆ แมแตใน สมยทยงมความรนแรงจากการตอสกบผกอการราย คอมมวนสต กทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดตงโรงเรยนในพนทสรบ พระราชทานนามวา โรงเรยนรมเกลา ดานการศกษานอกระบบ ทรงพระราชด�ารใหจดตง โครงการพระดาบส เพอใหผตองการแสวงหาความร แตขาดโอกาสในการศกษาเรยนร ไดศกษาวชาแขนงตาง ๆ จนสามารถไปประกอบอาชพได สวนการศกษาตามอธยาศย ไดพระราชทานความร ผานศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชด�าร ททรงตงขนใหเปนแหลงรวมสรรพวชา การคนควา การทดลอง และการสาธตดานเกษตรกรรม เพอเผยแพรความรส�าหรบน�าไปสการปฏบตจรงของเกษตรกร นอกจากน ไดทรงรเรมโครงการสงเสรมการศกษา เชน โครงการสารานกรมไทยส�าหรบเยาวชน และการจดการศกษาระดบมธยมดวยระบบทางไกลผานดาวเทยม เพอเปนประโยชนส�าหรบนกเรยนในชนบทหางไกลใหมความร และประสบการณทมคณภาพ ไมดอยกวาโรงเรยนทได

36

มาตรฐานอน ๆ ทรงสละพระราชทรพยจดตงกองทนตาง ๆ เพอสงเสรมการศกษาของชาต เชน ทนมลนธอานนทมหดล ทนเลาเรยนหลวง ทนพระราชทานแกนกเรยนชาวเขา ทนปรญญาเอกกาญจนาภเษก เสดจพระราชด�าเนน ไปพระราชทานปรญญาบตรและมพระบรมราโชวาท แกบณฑต

37

ดานศาสนา

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงพระราชศรทธาในพทธศาสนาโดยทรง พระผนวชเปนเวลา ๑๕ วน ระหวางวนท ๒๒ ตลาคม- ๕ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๙ นบเปนครงท ๒ ในสมย กรงรตนโกสนทรทพระมหากษตรยทรงพระผนวชระหวาง ทรงครองราชย นบแตชวงตนรชกาลพระองคใสพระราชหฤทย สบทอดพระราชพธอนเกยวเนองกบพทธศาสนา เชน พระราชพธทรงบ�าเพญพระราชกศลมาฆบชา พระราชพธทรงบ�าเพญพระราชกศลวสาขบชา เมอพ.ศ. ๒๕๐๑ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดการพระราชพธ ทรงบ�าเพญพระราชกศลอาสาฬหบชารวมเขาไวกบการ พระราชกศลเขาพรรษา เรยกวา พระราชพธทรงบ�าเพญ พระราชกศลอาสาฬหบชาและเทศกาลเขาพรรษา ในพ.ศ. ๒๕๐๒ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหฟนฟการเสดจ พระราชด�าเนนไปทรงถวายผาพระกฐนโดยขบวน พยหยาตราชลมารค ทรงสรางพระพทธรปขนในโอกาสส�าคญ และพระราชทานใหกบวดในจงหวดตาง ๆ ในโอกาสครบ ๒๕ พทธศตวรรษเมอ พ.ศ. ๒๕๐๐ ไดมพระมหากรณาธคณในการจดสรางพทธมณฑล จงหวดนครปฐม จนส�าเรจลลวงและพระราชทานนามพระพทธรปลลา ประธานพทธมณฑลว า

38

พระศรศากยะทศพลญาณ ประธานพทธมณฑล สทรรศน ในโอกาสสมโภชกรงรตนโกสนทรครบ ๒๐๐ ป เมอ พ.ศ. ๒๕๒๕ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหบรณปฏสงขรณ วดพระศรรตนศาสดาราม และพระบรมมหาราชวง เปนงานส�าคญของแผนดน ตอมาในพ.ศ. ๒๕๓๘ ม พระราชด�ารใหสรางวดพระราม ๙ กาญจนาภเษก ขนใน บรเวณชมชนบงพระราม ๙ กรงเทพมหานคร เพอเปน ศนยรวมจตใจและศรทธา เปนแหลงเผยแพรความร ทางศาสนา ศลธรรมจรรยาแกเยาวชนและประชาชน ตามแนวคดเรอง “บวร” (บาน วด โรงเรยน) อนเปนความสมพนธ ตามวถไทยมาแตอดต ทรงสบสานพระพทธศาสนาดวยการสงเสรม การศกษาของพระสงฆ พระราชทานพระบรมราชปถมภ แกสามเณรทสอบไลไดเปรยญธรรม ๙ ประโยค เพออปสมบทนาคหลวง ทรงสถาปนาพระราชาคณะ พระราชทาน สมณศกดและพดยศแกพระภกษ ทรงโปรดสนทนา และศกษาธรรมกบพระเถระผ ใหญ พระราชทาน พระราชทรพยปฏสงขรณวดวาอาราม และปชนยสถาน ตาง ๆ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดตงโครงการแปลง พระไตรปฎก เปนไฟลดจทลขนทศนยคอมพวเตอร มหาวทยาลยมหดล ในฐานะททรงเปนองคเอกอครศาสนปถมภก ทรงอปถมภบ�ารงศาสนาทกศาสนาทประชาชนนบถออยาง

39

ทวถง เสดจพระราชด�าเนนไปทรงเยยมผน�าศาสนาอสลาม ในจงหวดภาคใต ณ มสยดกลาง จงหวดปตตาน เมอวนท ๒๑ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๓๖ พระราชทานพระราชทรพยสวน พระองคจดตงและปรบปรงมสยด เมอ พ.ศ. ๒๕๐๕ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจฬาราชมนตรในขณะนน แปลพระมหาคมภรอลกรอานจากภาษาอาหรบเปนภาษาไทย เพอใหอสลามกชนในประเทศไทยทไมร ภาษาอาหรบศกษาเลาเรยนไดสะดวก และจดพมพพระราชทานไปยง มสยดตาง ๆ ทวราชอาณาจกร วนท ๑๐-๑๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๒๗ สมเดจพระสนตะปาปาจอหน ปอลท ๒ ประมขแหงครสตจกรโรมนคาทอลกเสดจเยอนประเทศไทย อยางเปนทางการในฐานะพระราชอาคนตกะ แสดงถง ความชนชมของประมขแหงครสตจกรโรมนคาทอลก ตอพระประมขของประเทศไทยททรงพระกรณาท�านบ�ารง ครสตศาสนาตลอดมา ทรงสงเสรมใหทกศาสนา ด�าเนนกจกรรมเพอประโยชนตอสงคม

40

41

ดานการตางประเทศ

ในระหวาง พ.ศ. ๒๕๐๒-๒๕๑๐ พระบาทสมเดจ พระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร พรอม ดวยสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ไดเสดจพระราชด�าเนนไปเยอนประเทศตาง ๆ ทงในทวปเอเชย ยโรป และอเมรกาเหนอ รวม ๒๗ ประเทศ เพอเจรญทางพระราชไมตร กบบรรดามตรประเทศเหลานนใหมความสมพนธแนนแฟน และเพอน�าความปรารถนาดของประชาชนชาวไทยไปมอบให กบประชาชนในประเทศตาง ๆ โดยทรงเยอนสาธารณรฐเวยดนาม อยางเปนทางการเปนประเทศแรกและภายหลงจากการเสดจ พระราชด�าเนนไปเยอนประเทศแคนาดาในพ.ศ. ๒๕๑๐ แลว

42

กมไดเสดจพระราชด�าเนนไปเยอนประเทศใดอก ดวยทรง เหนวาพระราชกรณยกจภายในประเทศนนยงมอกมาก จนกระทงระหวางวนท ๘-๙ มนาคม พ.ศ. ๒๕๓๗ จงได เสดจพระราชด�าเนนไปเยอนสาธารณรฐประชาธปไตย ประชาชนลาว นบเปนการเสดจพระราชด�าเนนไปเยอน ตางประเทศครงสดทาย พระองคไดมพระราชด�ารสตอนหนง เกยวกบพระราชกรณยกจในการเสดจพระราชด�าเนน ไปเยอนตางประเทศวา “....... การไปตางประเทศคราวนกไปเปนทางราชการแผนดน เปนการท�าตามหนาทของขาพเจาในฐานะประมขของประเทศ เปนททราบกนอยแลววา ในสมยนประเทศตาง ๆ ไมวาใหญหรอเลก ตองพงพาอาศยกนอยเสมอ จะวาชนทกชาตเปนญาตพนองกนกวาได จงควรพยายามใหรนสยใจคอกน ทงตองผกน�าใจกนไวใหดดวย การผกน�าใจกนไวนน ธรรมดาญาตพนองกไปเยยมเยยนถามทกขสขซงกนและกน แตส�าหรบประเทศไทยนน ประชาชนนบแสนนบลานจะไปเยยมเยยนกนกยาก เขาจงยกใหเปนหนาทของประมขของประเทศในการเยยมเยยนประเทศตาง ๆ ขาพเจากจะแสดงตอประชาชนของประเทศเหลานนวา ประชาชนชาวไทย มมตรจตมตรใจตอเขา และขาพเจาจะพยายามเตมท เพอใหฝายเขารจกเมองไทย และเกดมน�าใจทดตอชาวไทย” พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงตอนรบพระราชอาคนตกะจาก

43

ประเทศตาง ๆ ทเดนทางมาเยอนประเทศไทยหลายครง พระราชทานพระบรมราชวโรกาสใหบรรดาทตานทต เขาเฝาฯ ถวายสาสนตราตงในการเขามารบต�าแหนง ในประเทศไทย และกราบถวายบงคมทลลาเมอครบวาระ รวมทง มพระราชสาสนถงผน�าประเทศตาง ๆ ทงแสดงความยนด และแสดงความเสยพระราชหฤทย ส�าหรบการกราบบงคม ทลเชญเสดจพระราชด�าเนนไปเยอนตางประเทศ หลงจากนน ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระราชโอรสหรอพระราชธดา เสดจพระราชด�าเนนแทนพระองค ในพระราชพธฉลองสรราชสมบตครบ ๖๐ ป วนท ๑๒ มถนายน พ.ศ. ๒๕๔๙ พระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร เสดจพระราชด�าเนนไปทรงรบการถวายพระพรชยมงคลจากพระราชอาคนตกะ ไดแก สมเดจพระราชาธบด สมเดจพระราชน และผแทนพระองคจาก ๒๕ ประเทศ ทเสดจพระราชด�าเนนมารวม พระราชพธเฉลมฉลอง ณ พระทนงอนนตสมาคม การท พระราชวงศทวโลกเสดจพระราชพระราชด�าเนนมารวมกน ลวนเปนผลจากพระราชไมตรทมตอกนมาชานาน

44

ดานการทหาร

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงปฏบตพระราชกรณยกจดานการทหาร มาอยางตอเนอง เสดจพระราชด�าเนนไปทรงเยยมทหาร ทปฏบตหนาทในพนทตาง ๆ แมในระหวางทมเหตการณสรบ เพอทรงเปนมงขวญและพระราชทานก�าลงใจ ทรงเยยมทหาร ทบาดเจบจากการปฏบตหนาทพรอมทงพระราชทานพระบรมราชานเคราะหแกครอบครวผบาดเจบหรอเสยชวต เสดจพระราชด�าเนนไปพระราชทานเพลงศพทหาร ต�ารวจ พลเรอน และอาสาสมครทเสยชวตในการสรบ พระราชทาน พระราชด�ารและพระบรมราชวนจฉยเกยวกบกจการทหาร เชน การตอเรอตรวจการณใกลฝงเพอการพงพาตนเองของ กองทพเรอ และทอดพระเนตรการฝกของกองทพ ในระหวาง พ.ศ. ๒๕๐๓-๒๕๑๒ ประเทศไทยประสบปญหาภยจากการกอการรายของฝายคอมมวนสตในเขตชนบทหลายแหง ประกอบกบประเทศไทยไดสง ทหารไปชวยสหรฐอเมรการบในสงครามเวยดนาม เปนเหตให ตองสญเสยทหาร ต�ารวจ และพลเรอนจากความขดแยง ดงกลาว ใน พ.ศ. ๒๕๒๐ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดตง ศนยฝกอาชพส�าหรบทหารผานศกทพการในสงคราม ขนทโรงพยาบาลพระมงกฎเกลาเพอเปนศนยกลาง การสงเคราะหและฟนฟทหารผานศกทพพลภาพมาตงแต

45

พ.ศ. ๒๔๙๓-๒๕๐๒ เมอสงครามในคาบสมทรอนโดจน และการกอความไมสงบในประเทศไทยทวความรนแรงขน ทรงรเรมโครงการชวยเหลอผบาดเจบ เปนจดเรมตน ของมลนธสายใจไทย ซงกอตงขนเมอวนท ๒ เมษายน พ.ศ. ๒๕๑๘ เพอชวยเหลอและฝกสอนอาชพแกทหาร ต�ารวจ พลเรอน และอาสาสมคร ผบาดเจบ หรอพการ จากการสรบ รวมทงครอบครว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ทรงด�ารงต�าแหนงประธานกรรมการบรหารมลนธ พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ในฐานะทรงเปนจอมทพไทย ทรงเปน ผบงคบบญชาสงสดของทหารทงปวง ทรงประกอบพธ ตรงหมดธงชยเฉลมพลในพระอโบสถวดพระศรรตนศาสดารามเพอพระราชทานแกหนวยทหารทงกองทพบก กองทพเรอ และกองทพอากาศ พระราชทานกระบแกผส�าเรจการศกษา จากโรงเรยนนายรอยพระจลจอมเกลา โรงเรยนนายเรอ โรงเรยนนายเรออากาศ ทรงตรวจพลสวนสนามและ รบการถวายสตยปฏญาณของทหารรกษาพระองค เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ๕ ธนวาคม ณ ลานพระราชวงดสต

46

47

ดานสวสดการสงคม

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดตงมลนธหลายแหงเพอชวยเหลอบรรเทาทกขของราษฎรเมอเกดมหนตภยทางธรรมชาต อบตเหตหรอเกดโรคระบาด รายแรง เชน มลนธราชประชาสมาสย เพอชวยเหลอบตรของผปวยโรคเรอนไมใหตดเชอจากพอแม ใหไดรบการศกษาและสามารถประกอบอาชพไดโดยไมเปนภาระแกสงคม และทรงรบมลนธนไวในพระบรมราชปถมภเมอวนท ๑๐ เมษายน พ.ศ. ๒๕๐๔ ในพ.ศ. ๒๕๐๕ เมอเกดวาตภยและอทกภย ในจงหวดภาคใต ทรงชกชวนประชาชนใหชวยเหลอพนอง รวมชาตผประสบเคราะหภย มผโดยเสดจพระราชกศล จ�านวนมาก เมอพระราชทานความชวยเหลอแลว ยงม เงนเหลออยอก จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดตงมลนธราชประชานเคราะห พรอมพระราชทานทนประเดม เพอชวยเหลอผประสบสาธารณภยโดยฉบพลน นอกจาก การชวยเหลอผประสบสาธารณภยทเกดขนทวประเทศแลว มลนธราชประชานเคราะหในพระบรมราชปถมภ ยงใหทนการศกษาแกเดกก�าพรา อนาถาทครอบครว ประสบภยอกดวย

48

ในพ.ศ. ๒๕๐๔ ทรงรบสมาคมสงเคราะห แหงประเทศไทยไวในพระบรมราชปถมภ พระราชทาน พระราชทรพยสวนพระองคเปนทนประเดมสรางตก ทท�าการและเปนคาเชาทดนของสมาคมฯ พระราชทาน พระราชทรพยสวนพระองคใหแกโรงพยาบาลเพอ คนพการและเพอจดตงศนยฝกอาชพคนพการ พระราชทาน เพลงพระราชนพนธ “ยมส” เพอเปนขวญและก�าลงใจ แกผพการทางสายตา พระราชทานพระบรมราชวโรกาส ใหคนพการเขาเฝาฯ อยางใกลชด ทรงฝกใหพระราชโอรส และพระราชธดาคนเคยกบคนพการประเภทตาง ๆ มาตงแต ยงทรงพระเยาวดวยการพระราชทานเลยงอาหารคนพการ อยเสมอ

ดานการจราจรและคมนาคมขนสง

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงสนบสนนการสรางเสนทางคมนาคม สาธารณปโภคพนฐานแกราษฎรในชนบทหางไกลทเสดจ พระราชด�าเนนไปทรงเยยม ในพ.ศ. ๒๔๙๕ ม พระราชด�ารใหสรางถนนบานหวยมงคล อ�าเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ เปนโครงการแรกทท�าใหราษฎรสามารถสญจรไปมาไดสะดวก โครงการสรางถนนในทองถนชนบท เรมตงแต พ.ศ. ๒๕๒๑ เปนตนมา ลกษณะของถนนในโครงการอนเนอง

49

มาจากพระราชด�ารแบงไดเปน ๔ ประเภท คอ ถนนทปรบปรง จากเสนทางเดม ถนนทสรางใหม เพอชวยใหมการน�า ทรพยากรในทองถนทเกยวของมาใชประโยชน ถนนท สรางเพอรองรบการจราจรทเพมขนเนองจากการขยายตว ทางเศรษฐกจ การเพมของประชากรและกจกรรมในชนบท และถนนทสรางเพอเชอมตอชมชนทอยในระหวางพฒนา ไปบางแลวกบชมชนทยงไมไดรบการพฒนาเทาทควร พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงศกษาและวางแผนปรบปรง การคมนาคมและขนสงในชนบท โดยพจารณาประโยชน ทจะเกดแกทองถนเปนหลก เสดจพระราชด�าเนนไป ทรงเกบขอมลในพนทเพอประกอบการพจารณาลกษณะเชอมตอและแนวของถนน จากนนพระราชทานให หนวยงานทเหมาะสมรบไปด�าเนนการตอไป ในพ.ศ. ๒๕๑๔ มพระราชด�ารใหสรางถนนใน เขตกรงเทพฯ - ธนบร เปนครงแรก โดยสรางถนนรชดาภเษกเปนถนนวงแหวน เพอพระราชทานเปนของขวญแกประชาชนแทนการสรางพระบรมราชานสาวรย เนองในพระราชพธรชดาภเษก ตอมาระหวางพ.ศ. ๒๕๓๔ - ๒๕๓๘ เมอครงเสดจพระราชด�าเนนไปทรงเยยมสมเดจ พระศรนครนทราบรมราชชนน ซงประทบรกษา พระอาการประชวรทโรงพยาบาลศรราช ไดทอดพระเนตร เหนปญหาการจราจรทตดขดครงละนาน ๆ ในบรเวณ

50

ดงกลาว จงมพระราชด�ารใหจดท�าโครงการจตรทศ ตะวนตก-ตะวนออก เพอบรรเทาปญหาจราจรและเชอมโยง พนทชานเมองฝงตะวนตกกบชานเมองฝงตะวนออกของ กรงเทพมหานคร นอกจากน ยงมโครงการขยายถนนคอขวด ตามจดตาง ๆ อกหลายแหง พระองคทรงหวงใยพสกนกรทไดรบความเดอดรอนจากปญหาจราจรในเขตกรงเทพมหานคร ในพ.ศ. ๒๕๓๖ ไดพระราชทานพระราชทรพยสวนพระองคใหกรมต�ารวจน�าไปซอรถจกรยานยนตเปนหนวยเคลอนทเรวในโครงการ “ต�ารวจจราจรในโครงการพระราชด�าร” เพอท�าหนาท ชวยแกปญหาจราจรตดขด และบรการประชาชนทไดรบผลกระทบจากปญหาจราจร

ดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตรสนพระราชหฤทยดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยตงแตทรงศกษาอยในตางประเทศ และ ทรงน�าความรนมาประยกตใชพฒนาประเทศผานโครงการอนเนองมาจากพระราชด�ารตาง ๆ เชน โครงการฝนหลวง โครงการแกมลง สงประดษฐกงหนน�าชยพฒนา โครงการพฒนาน�ามนปาลมเพอใชกบเครองยนตดเซล ทรงตงสถานวทย อ.ส. เพอเปนสอประชาสมพนธเผยแพรขาวสาร

51

สประชาชน ทรงศกษาและทดลองรบ-สงวทยทางไกล พระราชทานพระราชด�ารเกยวกบสายสงสญญาณและ สายอากาศวทยแบบตาง ๆ ใหผทเกยวของไปพจารณาศกษา สงผลใหมการปรบปรงระบบการสอสารของทางราชการ จนไดสมรรถนะสง ทรงศกษาคดคนสรางโปรแกรมคอมพวเตอรเพอการประมวลผลขอมลตาง ๆ ทรงสรางโปรแกรมคอมพวเตอรส�าหรบพมพตวอกษรเทวนาคร ทรงประดษฐรปแบบ ตวอกษรไทยหลายแบบ เชน ฟอนตจตรลดา ฟอนตภพงค ทรงประดษฐ ส.ค.ส. ดวยคอมพวเตอรเพอทรงอวยพรปวงชนชาวไทย และทรงใชเครองคอมพวเตอรในงานสวนพระองคดานดนตร ทรงเชยวชาญการแปลความหมายของภาพถาย ทางอากาศ และใชขอมลทางอตนยมวทยาคาดคะเนแนวเคลอนตวของพายไตฝนและพายโซนรอนไดอยาง ถกตองใกลเคยง ภายในหองทรงงานจะมเครองมออปกรณ ตาง ๆ ตดตงทงเครองรบ-สงวทยแรงสงทกเครอขาย โทรสาร โทรศพท คอมพวเตอร แผนทและภาพถายทางอากาศ เพอทรงใชบ�าบดทกขบ�ารงสขของราษฎร

52

53

ประชาคมโลกยกยอง

ตลอดระยะเวลาหลายทศวรรษทผานมาพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงปฏบตพระราชกรณยกจดานการพฒนาโดยมประชาชนเปนศนยกลาง จงทรงไดรบการยกยองจากหนวยงาน และองคกรตาง ๆ ทวโลก และทรงไดรบการทลเกลาฯ ถวายรางวลตาง ๆ เปนจ�านวนมาก รางวลททรงไดรบการทลเกลาฯ ถวายเปนพระองคแรก รางวลเหรยญทอง International Rice Award เมอพ.ศ. ๒๕๓๙ จากสถาบนวจยขาวระหวางประเทศ (The International Rice Research Institute) ซงม ส�านกงานอยทฟลปปนส เพอสดดการททรงพฒนาชวต ความเปนอยของเกษตรกรดวยการสงเสรมการศกษา และวจยการปลกขาว รางวลความส�าเรจสงสดดานการ พฒนามนษยของโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP Human Development Lifetime Achievement Award) เมอพ.ศ. ๒๕๔๙ จากการทไดทรงพระวรย อตสาหะปฏบตพระราชกรณยกจกวา ๔,๐๐๐ โครงการ เพอประโยชนและความเจรญยงยนของประเทศไทย เหรยญรางวล Dr. Norman E. Borlaug Medallion จากมลนธ World Food Prize เมอพ.ศ. ๒๕๔๙ ดวยพระราชกรณยกจอนโดดเดนดานมนษยชนในการบรรเทา ความอดอยากของประชาชน รางวลพระอจฉรยภาพทาง

54

การประดษฐ (Glory to the Greatest Inventor Award) ซงสมาพนธนกประดษฐนานาชาต (The International Federation of Inventors’ Associations: IFIA) ทลเกลาฯ ถวายเมอพ.ศ. ๒๕๕๑ ในฐานะทรงมผลงานประดษฐคดคนกวา ๑,๐๐๐ ชน ถอเปนรางวลแรกและรางวลเดยวของโลก ทรงไดรบการทลเกลาฯ ถวายรางวลนกวทยาศาสตรดนเพอมนษยชาต (The Human Soil Scientist) จากสหภาพวทยาศาสตรทางดนนานาชาต ประเทศฝรงเศส เมอพ.ศ. ๒๕๕๕ เพอสดดททรงใหความส�าคญกบการบรหาร จดการทรพยากรดนอยางตอเนองจนเปนทประจกษและ ยอมรบทงในประเทศและนานาประเทศ และเมอวนท ๒๐ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ สหประชาชาตไดมมตใหวนท ๕ ธนวาคมของทกป ซงตรงกบวนคลายวนพระบรมราชสมภพ ของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร เปนวนดนโลก (World Soil Day) เพอเฉลมพระเกยรตททรงปฏบตพระราชกรณยกจเกยวกบ การพฒนาดนอยางตอเนอง เชน สงเสรมการปลกหญาแฝก และทรงรเรมทฤษฎแกลงดน โครงการหลวงไดรบรางวลแมกไซไซเมอพ.ศ. ๒๕๓๐ และรางวลจากโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต เมอพ.ศ. ๒๕๔๙ ขณะทมลนธโครงการหลวงไดรบรางวล Colombo Plan Award เมอพ.ศ. ๒๕๔๖

55

พ.ศ. ๒๕๓๖ สมาคมควบคมการกดเซาะผวดน นานาชาต (The International Erosion Control Association) ทลเกลาฯ ถวายรางวล International Merit Award เพอสดดพระเกยรตคณในการสงเสรมการใชหญาแฝก องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาตทลเกลาฯ ถวายเหรยญ Agricola Medal เมอพ.ศ. ๒๕๓๘ เพอสดด พระเกยรตคณททรงเปนผน�าการพฒนาการเกษตรและ อนรกษสงแวดลอม และเหรยญ Telefood Medal เมอ พ.ศ. ๒๕๔๒ จากพระราชกรณยกจเพอตอสกบความอดอยาก และความยากจน สมาคมสงเสรมและคมครองนกประดษฐของ ราชอาณาจกรเบลเยยม ทลเกลาฯ ถวายรางวล Brussels Eureka ส�าหรบสงประดษฐกงหนน�าชยพฒนา เมอพ.ศ. ๒๕๔๓ และ รางวลสงประดษฐดเดนรวม ๕ รางวลในงานนทรรศการ Brussels Eureka 2001 ตอมาเมอพ.ศ. ๒๕๔๗ ทรงไดรบ การทลเกลาฯ ถวายรางวล Habitat Scroll of Honour Award เพอสดดพระราชกรณยกจดานโครงการการพฒนา อนเนองมาจากพระราชด�ารตาง ๆ วนท ๒๘ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๙ สมชชาสหประชาชาตทนครนวยอรกไดจดประชมวาระพเศษ เพอสดดถวาย พระเกยรต และยนไวอาลยตอการเสดจสวรรคต ซงเปนเหตการณพเศษทเกดขนไมบอยนก

56

57

เสดจสวรรคต

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล อดลยเดช บรมนาถบพตร เสดจพระราชด�าเนนจากพระต�าหนกจตรลดารโหฐานไปประทบ ณ โรงพยาบาลศรราช เพอรกษา พระอาการประชวรอนเนองมาจากพระโรคไขหวด และ พระปปผาสะ (ปอด) อกเสบในเดอนกนยายน พ.ศ. ๒๕๕๒ ตอมาในเดอนสงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ ไดเสดจพระราชด�าเนนแปรพระราชฐานไปประทบ ณ พระต�าหนกเปยมสข วงไกลกงวล อ�าเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ เพอเปลยน พระอรยาบถ ในระหวางทเสดจประทบทวงไกลกงวล ราว ๑ ป ระหวางนนไดเสดจพระราชด�าเนนทอดพระเนตรโครงการตาง ๆ เปนครงคราว วนท ๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๗ เสดจพระราชด�าเนนมาประทบ ณ โรงพยาบาลศรราชเนองจากมพระอาการไข คณะแพทยไดถวายการรกษาจนพระอาการทวไปดขน ตามล�าดบ ตลอดระยะเวลาทประทบ ณ โรงพยาบาลศรราช ส�านกพระราชวงไดออกแถลงการณเกยวกบพระอาการประชวรใหทราบเปนระยะมาโดยตลอด วนท ๑๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๙ ส�านกพระราชวง ออกแถลงการณเรอง พระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร สวรรคต ความวา “พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช มหตลาธเบศรรามาธบด จกรนฤบดนทร สยามนทราธราช

58

บรมนาถบพตร เสดจพระราชด�าเนนไปประทบรกษาพระอาการประชวร ณ โรงพยาบาลศรราชตงแตวนศกร ท ๓ ตลาคม พทธศกราช ๒๕๕๗ ตามทส�านกพระราชวงไดแถลงใหทราบเปนระยะแลวนน แมคณะแพทยไดถวายการรกษาอยางใกลชดจนสด ความสามารถแตพระอาการประชวรหาคลายไม ไดทรด หนกลงตามล�าดบ ถงวนพฤหสบดท ๑๓ ตลาคม พทธศกราช ๒๕๕๙ เวลา ๑๕ นาฬกา ๕๒ นาท เสดจสวรรคต ณ โรงพยาบาลศรราชดวยพระอาการสงบ สรพระชนมพรรษา ปท ๘๙ ทรงครองราชยสมบตได ๗๐ ป” วนศกรท ๑๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๙ สมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร เสดจพระราชด�าเนนพรอมดวยพระบรมวงศานวงศไปโรงพยาบาลศรราช เพอเคลอนพระบรมศพไปยงพระบรมมหาราชวง มพระราช พธสรงน�าพระบรมศพ ณ พระทนงพมานรตยา อญเชญพระบรมโกศประดษฐาน ณ พระทนงดสตมหาปราสาท รฐบาลประกาศใหสถานทราชการ รฐวสาหกจ หนวยงานของรฐและสถานศกษาทกแหงลดธงครงเสา ๓๐ วน และใหขาราชการ พนกงานรฐวสาหกจ เจาหนาทรฐ ไวทกข ๑ ป ตงแตวนท ๑๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๙

59

หลงเสรจสนพระราชพธทรงบ�าเพญพระราชกศล สตมวาร (๑๐๐ วน) ถวายพระบรมศพ สมเดจพระเจาอยหว มหาวชราลงกรณ บดนทรเทพยวรางกร ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพระราชานญาตใหราชสกล องคมนตร คณะรฐมนตร กระทรวง ทบวง กรม องคกรอสระ รฐวสาหกจ และภาคเอกชน รวมเปนเจาภาพในการบ�าเพญ กศลสวดพระอภธรรมพระบรมศพ นอกจากนประชาชน จากจงหวดตาง ๆ ทวประเทศ พรอมใจกนเดนทางมา กราบสกการะพระบรมศพดวยความจงรกภกด และระลกในพระมหากรณาธคณอยางหาทสดมได

60

61

การจดงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช

บรมนาถบพตร

62

พระเมรมาศพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พ.ศ. ๒๔๕๓

63

โบราณราชประเพณการถวายพระเพลงพระบรมศพ ประวตศาสตรชาตไทยตงแตสมยสโขทยเปนตนมานน พระมหากษตรยนอกจากจะทรงเปนผน�าในการกอตงพระราชอาณาจกรแลว ยงทรงท�านบ�ารงสรางศลปวฒนธรรมและระเบยบประเพณตาง ๆ ในการด�ารงชวตใหเปนมรดกของชาตสบทอดมา หลกฐานทกลาวถงการจดพระราชพธ พระบรมศพทเกาแกทสดปรากฏอยในหนงสอไตรภมกถาหรอไตรภมพระรวง หนงสอวรรณคดทางพระพทธศาสนาเลมแรกของชาตไทย ซงพระมหาธรรมราชาท ๑ หรอพญาลไท แหงกรงสโขทย ทรงพระราชนพนธไวเมอประกา พทธศกราช ๑๘๘๘ พรรณนาการจดการพระศพพระยามหาจกรพรรดราชไว ครนถงสมยอยธยาตอนตนไมปรากฏหลกฐานเรองการพระบรมศพ เชนเดยวกบสมยรปแบบของอยธยาตอนกลาง ในพระราชพงศาวดารกลาวถงเฉพาะลกษณะพระเมร มไดกลาวถงรายละเอยดพระราชพธ ตอมาในสมยอยธยา ตอนปลายปรากฎหลกฐานในจดหมายเหตพระบรมศพ สมเดจ พระเจาอยหวทายสระ พรรณนาเฉพาะการถวายพระเพลง และการแหพระบรมอฐ และพระบรมราชสรรางคารไปประดษฐาน ณ พระอารามหลวง และงานพระบรมศพสมเดจเจาฟาสดาวด กรมหลวงโยธาเทพ พระราชธดาสมเดจพระนารายณมหาราชา พรรณนารายละเอยดการพระราชพธพระบรมศพไว คอนขางละเอยด

64

พระมหากษตรยผทรงทศพธราชธรรมมพระมหา กรณาธคณอยางใหญหลวงตอประเทศชาตและประชาชนชาวไทย ทรงไดรบการเทดทนเสมอดวยสมมตเทพ ตามคตพราหมณเมอเสดจพระราชสมภพ ถอเปนเทพอวตาร คอ เทวดาจตลงมาอบตบนโลกมนษย ครนเมอเสดจสวรรคตจงถอเปนการเสดจกลบสสวรรค พระราชพธอนเกยวเนองกบพระบรมศพจงถอเปนพระราชพธทจดขนเพอเฉลมพระเกยรตอยางสงสด การพระราชพธพระบรมศพของพระมหากษตรยในสมยรตนโกสนทรเปนโบราณราชประเพณทมแบบแผนธรรมเนยมมาแตครงสมยอยธยาตอนปลาย มความส�าคญทดเทยมกบพระราชพธบรมราชาภเษก แมวาจะมการปรบเปลยนในรายละเอยดปลกยอยของพระราชพธตาง ๆ อยบาง ตามยคสมยและสภาวะของสงคม แตยงคงยดถอคตตามทกลาวในไตรภมกถาอยอยางมนคง มการประดษฐานพระบรมศพ บนพระเมรมาศซงเปรยบเสมอนเขาพระสเมรลอมรอบดวยเขาสตตบรภณฑ เพอเปนการสงดวงพระวญญาณกลบสสรวงสวรรคอนเปนทสถตของเทพยดาทงหลาย มการประกอบพระราชพธอยางยงใหญอลงการ เรมตงแตการ สรงน�าพระบรมศพ การเชญพระบรมศพประดษฐานในพระบรมโกศ การบ�าเพญพระราชกศล การเชญพระบรมศพจาก พระบรมมหาราชวงมาประดษฐาน ณ พระเมรมาศ ทองสนามหลวง การถวายพระเพลงพระบรมศพการเชญพระบรมอฐและ พระบรมราชสรรางคารกลบสพระบรมหาราชวง ล�าดบพระราชพธ เหลานมแบบแผนท�าเนยมปฏบตสบทอดมาแตโบราณ และการเตรยมการตองใชเวลานานหลายเดอน

65

หลงจากเชญพระบรมโกศขนประดษฐานบนพระทนงดสตมหาปราสาทแลว จงจดใหมการพระราชพธบ�าเพญพระราชกศลเปนประจ�าทกวน และพระราชพธบ�าเพญพระราชกศล ครบ ๗ วน (สตตมวาร) ครบ ๑๕ วน (ปณรสมวาร) ครบ ๕๐ วน (ปญญาสมวาร) และครบ ๑๐๐ วน (สตมวาร) การบ�าเพญพระราชกศล ณ พระทนงดสตมหาปราสาทภายใน พระบรมมหาราชวงในแตละวน จะม พระบรมวงศานวงศเสดจมาบ�าเพญพระกศล จนครบ ๑๐๐ วน แตละวนมการสวดพระอภธรรมโดยพระพธธรรมจาก พระอารามหลวง ๑๐ แหง ไดแก วดมหาธาตยวราชรงสฤษฏ วดพระเชตพนวมลมงคลาราม วดสทศนเทพวราราม วดจกรวรรดราชาวาส วดสระเกศ วดระฆงโฆสตาราม วดประยรวงศาวาส วดอนงคาราม วดราชสทธาราม และวดบวรนเวศวหาร โดยสบเปลยนหมนเวยนกนไป พระพธธรรมแตละพระอารามจะใชท�านองสวดแตกตางกน ปจจบนม ๔ ท�านอง คอ ท�านองกะ ท�านองเลอน ท�านองลากซง และท�านองสรภญญะ นอกจากน ยงมการประโคมย�ายามในงานพระบรมศพ หรอพระศพ ซงเปนราชประเพณโบราณ เพอเปนสญญาณใหขาราชการรก�าหนดเวลาในการปฏบตหนาท การประโคมย�ายามนใชในงานมพระบรมศพ และพระศพพระราชวงศ ขนนางผใหญ แตเดมดนตรทใชประโคมย�ายามมเฉพาะวงแตรสงข และวงปไฉน กลองชนะ โดยก�าหนดประโคม ย�ายามทกสามชวโมง คอ เวลา ๐๖.๐๐ น. ๑๒.๐๐ น. ๑๘.๐๐ น. ๒๑.๐๐ น. และ ๒๔.๐๐ น. การประโคมนจะท�าทกวนจนครบก�าหนดไวทกข ๑๐๐ วน ๒ เดอน ๑ เดอน ๑๕ วน ๗ วน

66

ตามพระเกยรตยศพระบรมศพ หรอพระศพ การประโคมย�ายามพระบรมศพพระมหากษตรย เครองประโคมจะประกอบดวยมโหระทก - สงข - แตรงอน - เปง - และกลองชนะ - หากเปนพระศพ ไมมมโหระทก เมอถงกาลอนควรคอสรางพระเมรมาศ หรอพระเมร ททองสนามหลวงเสรจพรอมทจะถวายพระเพลงได กจะเชญพระบรมศพ พระศพจากพระบรมมหาราชวงไปยงทองสนามหลวงเพอถวายพระเพลง ณ พระเมรมาศ ซงสรางเปนพเศษดงกลาวแลว เรยกวา “งานออกพระเมร” การเชญพระบรมศพ พระศพ ส พระโกศ การบ�าเพญพระราชกศล ตลอดจนการสรางพระเมรมาศ พระเมร ณ ทองสนามหลวง การเคลอนพระบรมศพ พระศพจากพระบรมมหาราชวงสพระเมร ททองสนามหลวง การตกแตงพระจตกาธาน การเชญพระบรมอฐ พระอฐ พระบรมราชสรรางคาร และพระสรรางคารกลบเขาสพระบรมมหาราชวงลวนมแบบแผนก�าหนดไวเปนแนวทางใหปฏบต ขนตอนพระราชพธในแตละขนตอนดงกลาวตองใชเวลาเตรยมการเปนแรมเดอน นบตงแตการสรางพระเมรมาศ หรอพระเมร การดแลและตกแตงราชรถ ราชยาน คานหามส�าหรบเชญพระโกศพระบรมศพ พระศพ พระบรมอฐ พระอฐ ตลอดทงเครองประกอบอน ๆ ในการออกพระเมร เชน พระโกศไมจนทน เครองฟนไมจนทน พระโกศบรรจพระบรมอฐ พระอฐ ผอบบรรจพระสรรางคาร หรอ พระราชสรรางคาร ทงนไมรวมเครองสดทประดบพระเมรมาศ และงานแทงหยวกเปนลวดลายประดบพระจตกาธาน ซงตองท�าใหแลว

67

เสรจกอนการถวายพระเพลงเพยงไมกชวโมง นอกจากนน ยงตองมการซอมรวขบวนในแตละจด แตละพธการดวย ตามโบราณราชประเพณ พระราชพธถวายพระเพลง พระบรมศพ หรอเรยกวา “งานออกพระเมร” มขนตอนการปฏบตทถกก�าหนดไวอยางมแบบแผน การเตรยม การแตละขนตอนใชเวลาหลายเดอนหรอนานนบป เพอใหสงางามสมพระเกยรต โดยเฉพาะศนยกลางของพระราชพธถวายพระเพลงคอการกอสรางพระเมรมาศ และเครองประกอบอน ๆ ในการออกพระเมรตองมการออกแบบใหเหมาะสม หากพระเจาอยหวในพระบรมโกศเคยมรบสงไว เชนไร จะตองถอปฏบตตามนน ดงเชนพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหวไดพระราชทานกระแสพระราชด�าร และมพระบรมราชโองการใหจดการพระเมรพระบรมศพ ของพระองคไววา “แตกอนมา ถาพระเจาแผนดนสวรรคต ลงกตองปลกเมรใหญ ซงคนไมเคยเหนแลวจะนกเดา ไมถกวาใหญโตเพยงใด เปลองทงแรงคน และเปลองทง พระราชทรพย ถาจะท�าในเวลานกดไมสมควรกบการ ทเปลยนแปลงของบานเมอง ไมเปนเกยรตยศยนยาว ไปไดเทาใด ไมเปนประโยชนแกคนทงปวง กลบเปนความเดอดรอน ถาเปนการศพทานผทมพระคณ หรอมบรรดาศกดใหญอนควรจะไดเปนเกยรตยศ ฉนกไมอาจจะลดทอน ดวยเกรงวาคนจะเขาใจวาเพราะผนนประพฤต ไมดอยางหนงอยางใด จงไมท�าการศพใหสมเกยรตยศซงควรจะได แตเมอถงตวฉนเองแลว เหนวาไมมขอขดขวางอนใด เปนขอค�าทจะพดไดถนด จงขอใหยกเลกงานพระเมรใหญ

68

นนเสย ปลกแตทเผาพอสมควรในทองสนามหลวง แลวแตจะเหนสมควรกนตอไป” พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงอนวตตามรบสงของสมเดจพระบรมชนกนาถ งานพระเมรพระบรมศพในครงนนจงตางจากธรรมเนยมทเคยมมา พระองคทรงใหประกาศการพระราชพธพระเมรพระบรมศพในราชกจจานเบกษาเพอใหประชาชนทราบการเปลยนแปลงนโดยทวกน โดยอญเชญพระราชด�ารสพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมาประกอบดวย ทงนงานพระเมรพระบรมศพในครงนนนบเปนตนแบบ ของการสรางพระเมรมาศในสมยตอมา พระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพเรมจาก งานพระราชกศลออกพระเมร สมเดจพระเจาอยหวพระองคใหมจะเสดจพระราชด�าเนนไปทรงบ�าเพญพระราชกศลในเวลาเยน วนรงขนเจาพนกงานเปลองพระบรมโกศออกแลว ถวายตาด (ผาตาดทอง) คลมพระลองเงนทรงพระบรมศพ แลวเชญลงจากพระแทนแวนฟาทอง ออกพระทวาร ดานทศตะวนตกลงจากพระทนงดสตมหาปราสาทไปประดษฐานเหนอพระยานมาศสามล�าคานทหนาประตก�าแพงแกวดานตะวนตก เจาพนกงานประกอบพระบรมโกศ ภายใตนพปฎลมหาเศวตฉตร แลวเชญพระบรมโกศ ออกจากพระบรมมหาราชวงทางประตเทวาภรมย ยาตรากระบวนพระบรมราชอสรยยศไปตามถนนมหาราช ถนนพระเชตพน ถนนสนามไชย เมอกระบวนถงหนาพลบพลายก วดพระเชตพนวมลมงคลาราม อญเชญพระบรมโกศขน

69

ประดษฐานบนพระมหาพชยราชรถ เคลอนสทองสนามหลวง โดยยาตราไปตามถนนสนามไชย ถนนราชด�าเนนเลยวเขาถนนพระจนทรเทยบพระมหาพชยราชรถตรงถนนดาน ทศเหนอประตราชวตรของพระเมรมาศ แลวอญเชญ พระบรมโกศลงจากพระมหาพชยราชรถประดษฐานบนราชรถ ปนใหญเวยนอตตราวฏรอบพระเมรมาศ จากนนอญเชญ พระบรมโกศขนสพระเมรมาศเปลองพระโกศทองใหญ แลวอญเชญพระลองทรงพระบรมศพประดษฐาน ณ พระจตกาธานยอดพระมหาเศวตฉตร ประกอบพระโกศจนทน จากนนสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชด�าเนนไป ถวายพระเพลงในชวงเยน วนรงขนอญเชญพระโกศพระบรมอฐประดษฐานบนพระทนงราเชนทรยานและพระบรมราชสรรางคารประดษฐานบนพระทนงราเชนทรยานนอย ยาตราดวยกระบวนพระบรมราชอสรยยศจากพระเมรมาศไปประดษฐานในพระบรมมหาราชวง คนไทยแตเดมยดถอไตรภมตามคตทางพระพทธศาสนาทกลาวถงจกรวาล ซงมเขาพระสเมรเปนศนยกลางของภมทงสามทรายลอมดวยสรรพสงนานาตงแตวมานทาวจตโลกบาล เขาสตตบรภณฑจงน�าคตดงกลาวมาเปนแนวทางประกอบพธถวายพระเพลง เพอใหไดถง ภพแหงความดงามอนมแดนอยทเขาพระสเมรนนเอง ดวย เหตน สงกอสรางในการพระราชพธถวายพระเพลง จงมสวนจ�าลองใหคลายกบดนแดนเขาพระสเมร เชน การสราง

70

พระเมรมาศในสมยโบราณนบแตสมยอยธยาเปนตนมา จะมรปสตวหมพานตนานาชนด บนหลงตงสงเคด ผาไตร ถวายพระสงฆอย ในขบวนอสรยยศเชญพระบรมศพ สพระเมรมาศ การสราง “พระเมรมาศ” จะมขนาดและแบบงดงามวจตรแตกตางกนตามยคสมยและตามความบนดาลใจ ของชางทมปรชญาในการออกแบบวาเปนพระเมรของกษตรย นกรบ หรอฝายสตร ซงจะประกอบขนเปน พระเมรมาศและปรมณฑลโดยยดคตโบราณทสบทอด กนมา สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยา นรศรานวดตวงศ ทรงสนนษฐานคตการสรางพระเมรมาศหรอพระเมรวา ไดชอมาจากการปลกสรางปราสาทอนสงใหญทามกลางปราสาทนอยทสรางขนตามมมทศ มโขลนทวาร (โคประ) ชกระเบยงเชอมถงกน ปกราชวต เปนชน ๆ ลกษณะเหมอนเขาพระสเมรตงอยทามกลางมเขา สตตบรภณฑลอม จงเรยกเลยนชอวา “พระเมร” ภายหลงท�า ยอลง แมไมมอะไรลอม เหลอแคยอดแหลม ๆ กยงคงเรยกเมรดวย แผนผงพระเมรมาศเปนรปสเหลยมจตรส พระ เมรมาศอย กลาง แวดลอมดวยอาคารรายรอบเปนปรมณฑล ประดจโบสถหรอวหารซงมระเบยงลอมรอบ คอ ทบเกษตร เปนทพก ซางหรอส�าสาง คอมมคด ของทบเกษตร ทง ๔ มม เปนทพระสวดพระอภธรรม ตรงขามพระเมรมาศจะเปนพระทนงทรงธรรมส�าหรบ พระมหากษตรยประทบในการถวายพระเพลง บรเวณองค

71

พระเมรมาศจะประดบตกแตงดวยราชวตฉตรธง เสาดอกไมพม สรรพสตวตกแตงใหประดจเขาพระสเมรราช ในเรองไตรภม กลาวกนวาในสมยโบราณพระเมร มขนาดสงใหญโอฬารมาก เชน พระเมรมาศของสมเดจ พระนารายณมหาราชในสมยอยธยา การถวายพระเพลง หรอ “ออกพระเมร” ในสมยโบราณจะท�าเปนงานใหญแลวแตก�าหนดตงแต ๓ วน ๕ วน ๙ วน ถง ๑๕ วน สดแตสะดวก ซงในปจจบนพระราชพธ จะมขอบเขต คอ วนแรก เชญพระบรมศพออกสพระเมร ดวยขบวนพระบรมราชอสรยยศขน ประดษฐานบนพระเมรมาศ วนทสอง ถวายพระเพลงพระบรมศพ มเครองประกอบพระราชพธและวธ ปฏบตเฉลมพระเกยรตยงใหญ วนทสาม สมโภชพระบรมอฐ

เมอถวายพระเพลงแลวจะประกอบพระราช พธสามหาบตามหลกพระพทธศาสนาแลวเชญ พระบรมอฐ พระอฐ ดวยขบวนพระบรมราชอสรยยศ พระอสรยยศสมโภชภายในพระบรมมหาราชวง พระบรมอฐ พระอฐจะบรรจในพระโกศทองค�า แลวประดษฐานไว บนพระมหาปราสาท จดใหมการบ�าเพญพระราชกศล สวนพระบรมราชสรรางคาร พระสรรางคารจะน�าไปประดษฐาน ไวยงพทธสถาน พระอารามหลวงตามราชประเพณ

72

73

หมายกำาหนดการงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตรระหวางวนท ๒๕-๒๙ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๖๐

วนพธท ๒๕ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๖๐เวลา ๑๗.๓๐ น. พระราชกศลออกพระเมรสถานท พระทนงดสตมหาปราสาทการแตงกาย เตมยศ ไวทกข มงกฎไทย

วนพฤหสบดท ๒๖ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๖๐เวลา ๐๗.๐๐ น. เชญพระบรมศพไปพระเมรมาศสถานท พระทนงดสตมหาปราสาท พลบพลายก วดพระเชตพนฯ ถนนสนามไชย ถนนราชด�าเนนใน พระเมรมาศ ทองสนามหลวง ถนนตดกลางสนามหลวง หนาพลบพลายก พระเมรมาศการแตงกาย เตมยศ ไวทกข สายสะพายจกร หรอชางเผอก

74

เวลา ๑๗.๓๐ น. ถวายพระเพลงพระบรมศพสถานท พระทนงทรงธรรม พระเมรมาศการแตงกาย เตมยศ ไวทกข สายสะพายจกรเวลา ๒๒.๐๐ น. ถวายพระเพลงพระบรมศพสถานท พระทนงทรงธรรม พระเมรมาศการแตงกาย ปกตขาว ไวทกข

วนศกรท ๒๗ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๖๐เวลา ๐๘.๐๐ น. พระราชกศลพระบรมอฐสถานท ตกถาวรวตถ (ตกแดง) พระจตกาธาน พระทนงทรงธรรม วดพระศรรตนศาสดาราม (พระศรรตนเจดย) พระทนงดสตมหาปราสาท การแตงกาย เตมยศ ไวทกข สายสะพายจลจอมเกลา

75

วนเสารท ๒๘ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๖๐เวลา ๑๗.๓๐ น. พระราชกศลพระบรมอฐสถานท พระทนงดสตมหาปราสาทการแตงกาย เตมยศ สายสะพายจกร

วนอาทตยท ๒๙ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๖๐เวลา ๑๐.๓๐ น. เลยงพระและอญเชญพระโกศพระบรมอฐ ขนประดษฐานพระวมานสถานท พระทนงดสตมหาปราสาท พระทนงจกรมหาปราสาทการแตงกาย เตมยศ จลจอมเกลาเวลา ๑๗.๓๐ น. บรรจพระบรมราชสรรางคารสถานท วดราชบพธสถตมหาสมาราม วดบวรนเวศวหารการแตงกาย เตมยศ จลจอมเกลา

76

การจดซอมขบวนพระบรมราชอสรยยศ

77

การจดขบวนพระบรมราชอสรยยศ

การเชญพระบรมศพจากพระมหาปราสาทไปสพระเมรมาศหรอเชญพระบรมอฐจากพระเมรมาศมาสพระบรมมหาราชวง พระบรมราชสรรางคารไปบรรจหรอลอยพระองคาร ตามโบราณกาลจะเชญไปดวยขบวนพระราชอสรยยศ ซงเรยกวา “รวขบวน” ซงในแตละรวขบวนมคนหาม คนฉดชกจ�านวนมาก พรอมดวยเครองประกอบพระบรมราชอสรยยศ ไดแก เครองสง พระกลด บงสรยพดโบก บงแทรก พมเงน พมทอง จามร พระอภรมชมสาย แวดลอมตามพระราชฐานนดรศกดแหงพระบรมศพ หรอพระศพนน ๆ พรงพรอมดวยเครองประโคม เชน สงขแตร ป กลองชนะพรอมสรรพดวยโขลนพลโยธาแหน�าตามแซงเสดจ ทงคแห คเคยง เปนจ�านวนมาก ซงจะเขาขบวนและเคลอนขบวนไปอยางมระเบยบและสงางาม การจดรวขบวนเครองประกอบพระบรมราชอสรยยศในพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพเปนสงส�าคญ จงตองบรณะและตกแตงราชรถ รวมทงราชยาน คานหาม ใหพรอมส�าหรบการเชญพระบรมศพ พระบรมอฐ และพระบรมราชสรรางคาร รวมทงซกซอมการเคลอนขบวนใหงดงามประหนงราชรถเคลอนบนหมเมฆสงเสดจสสรวงสวรรค การจดขบวนพระบรมราชอสรยยศงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ม ๖ รวขบวน ก�าลงพล จ�านวน ๕,๖๑๓ นาย ดงน

78

วนพฤหสบดท ๒๖ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๖๐ เวลา ๐๗.๐๐ น. รวขบวนท ๑ เชญพระบรมโกศโดยพระยานมาศสามล�าคานจากพระทนงดสตมหาปราสาทไปยงพระมหาพชยราชรถ หนาวดพระเชตพนวมลมงคลาราม เสนทางจากประตเทวาภรมย - ถนนมหาราช - ถนนทายวง - ถนนสนามไชย ระยะทาง ๘๑๗ เมตร ใชเวลา ๓๐ นาท เดนตามจงหวะเสยงกลอง โดยการเดนปกต จดก�าลงพล จ�านวน ๙๖๕ นาย รวขบวนท ๒ เชญพระบรมโกศโดยพระมหาพชยราชรถจากหนาวดพระเชตพนวมลมงคลารามไปยงพระเมรมาศ เสนทางจากหนาวดพระเชตพนวมลมงคลาราม - ถนนสนามไชย - ถนนราชด�าเนนใน - ถนนเสนกลางสนามหลวง ระยะทาง ๘๙๐ เมตร ใชเวลา ๒ ชวโมง เดนแบบเปลยนเทา ประกอบเพลงพญาโศก จดก�าลงพลจ�านวน ๒,๔๐๖ นาย รวขบวนท ๓ เชญพระบรมโกศโดยราชรถปนใหญเวยนรอบพระเมรมาศ โดยอตราวฏ (เวยนซาย) ๓ รอบ แลวเชญพระบรมโกศประดษฐานบนพระเมรมาศ ระยะทาง ๒๖๐ เมตร ตอรอบ ใชเวลา ๓๐ นาท เดนตามจงหวะเสยงกลอง โดยการเดนปกต จดก�าลงพลจ�านวน ๗๘๑ นาย

วนศกรท ๒๗ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๖๐ เวลา ๐๘.๐๐ น. รวขบวนท ๔ เชญพระบรมอฐโดยพระทนงราเชนทรยาน และเชญพระบรมราชสรรางคารโดยพระทนงราเชนทรยานนอย

79

จากพระเมรมาศเขาสพระบรมมหาราชวง เสนทางจากถนนกลางสนามหลวง - ถนนราชด�าเนนใน - ถนนหนาพระลาน - เขาประตวเศษไชยศรพระบรมมหาราชวง ระยะทาง ๑,๐๗๔ เมตร ใชเวลา ๓๐ นาท เดนตามจงหวะเสยงกลอง โดยการเดนปกต จดก�าลงพลจ�านวน ๘๓๔ นาย

วนอาทตยท ๒๙ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๖๐ เวลา ๑๐.๓๐ น. และเวลา ๑๗.๓๐ น. ตามลำาดบ รวขบวนท ๕ เชญพระบรมอฐโดยพระทนงราเชนทร ยานจากพระทนงดสตมหาปราสาทขนประดษฐานทพระวมานบนพระทนงจกรมหาปราสาท เสนทางจากพระทนงดสตมหาปราสาท - พระทนงจกรมหาปราสาท ระยะทาง ๖๓ เมตร ใชเวลา ๑๐ นาท เดนตามจงหวะเสยงกลอง โดยการเดนปกต จดก�าลงพลจ�านวน ๕๕๐ นาย รวขบวนท ๖ เชญพระบรมราชสรรางคารจากพระศรรตนเจดย วดพระศรรตนศาสดาราม ไปบรรจ ณ วดราชบพธสถตมหาสมาราม และวดบวรนเวศวหาร โดยรถยนตพระทนง เสนทางจากวดพระศรรตนศาสดาราม - ประตวเศษไชยศร - ถนนหนาพระลาน - ถนนสนามไชย - วดราชบพธสถตมหาสมาราม และจากวดราชบพธสถตมหาสมาราม - ถนนอษฎางค - ถนนสนามไชย - ถนนราชด�าเนนกลาง - ถนนพระสเมร - วดบวรนเวศวหาร จดขบวนมาจ�านวน ๗๗ มา

80

พระทนงดสตมหาปราสาท

81

พระทนงดสตมหาปราสาท

พระทนงดสตมหาปราสาทสรางขนในรชสมย พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช เปน หมพระทนงประธานคกบหมพระมหามณเฑยรทไดรบ การยกยองวาเปนอาคารสถาปตยกรรมไทยชนเอก ของกรงรตนโกสนทรและเปนพระทนงทรงไทยแทเพยง องคเดยวในพระบรมมหาราชวง สราง ณ บรเวณเดมท เปนพระทนงอนทราภเษกทถกฟาผาไฟไหมเสยหายทงหมด ตงอยทางทศตะวนตกของพระราชฐานชนกลาง ดานหนาสด ทางตะวนตกของพระทนงดสตมหาปราสาทมพระทนง พมานรตยา พระปรศวซาย พระปรศวขวา เรอนบรวาร หรอเรอนจนทรตอเนอง ถดเขาไปทางดานหลงในเขต พระราชฐานชนในมมขเดจเปนมขคดอกชน รวมดานหนาเปน ๕ ชน แตละชนมงดวยกระเบองเคลอบสพนเขยวอมสม ประดบดวยชอฟาใบระกาและนาคเบอนแทนหางหงส พระบญชรและพระทวารมซมยอดมณฑปทกองค สวนหนาบน ทมขทง ๔ ทศ เปนไมจ�าหลกลายลงรกปดทองรปพระนารายณ ทรงสบรรณบนพนกระจกสน�าเงนลอมรอบดวยลายกนก กานเทพนม มขดานใตของพระทนงดสตมหาปราสาทเชอม ตอกบพระทนงพมานรตยาดวยมขกระสน สวนมขดาน ทศตะวนออกมทางเดนเชอมกบพระทนงอาภรณพโมกขปราสาท และมขดานทศตะวนตกมทางเดนเชอมกบศาลา

82

เปลองเครอง มอฒจนทรทางขนพระทนงสองขางมขเดจ และทางขนดานทศตะวนออกและทศตะวนตกดานละ ๑ แหง ซงสรางเพมเตมในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระทนงดสตมหาปราสาทใชเปนสถานทประกอบพระราชพธส�าคญ ๆ ตาง ๆ มาโดยตลอด เชน ใชเปนทเสดจออกวาราชการของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ตอมาเมอพระบรมวงศฝายในชนสงสนพระชนมจงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหน�าพระศพมาประดษฐานไวบนพระทนงดสตมหาปราสาทเพอบ�าเพญพระราชกศล เชน สมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากรมพระยาเทพสดาวด สมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากรมพระศรสดารกษ และสมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟากรมหลวงศรสนทรเทพ เปนตน ครนเมอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชเสดจสวรรคตเมอพ.ศ. ๒๓๕๓ ไดเชญพระบรมศพมาประดษฐานบนพระมหาปราสาทแหงน ภายหลงจงเปนธรรมเนยมในการประดษฐานพระบรมศพพระมหากษตรยพระองคตอ ๆ มา รวมทงพระอครมเหส และบางโอกาสกทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานใหตงพระบรมศพ พระศพพระบรมวงศชนสงบางพระองคดวย พระทนงดสตมหาปราสาทเคยใชเปนสถานทประกอบพระราชพธบรมราชาภเษกสมโภชของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ในรชกาลพระบาทสมเดจ

83

พระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตรเคยใช เปนทประกอบพระราชพธพระราชทานเครองราชอสรยาภรณจลจอมเกลาเนองในวนฉตรมงคล เปนทประดษฐานพระบรมศพ สมเดจพระศรสวรนทราบรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา สมเดจพระนางเจาร�าไพพรรณ พระบรมราชนในรชกาลท ๗ สมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน และสมเดจพระเจา พนางเธอ เจาฟากลยาณวฒนา กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร และสมเดจพระเจาภคนเธอ เจาฟาเพชรรตนราชสดา สรโสภาพณณวด จงเปนธรรมเนยมประดษฐานพระบรมศพ พระมหากษตรย พระมเหสและพระศพพระบรมวงศานวงศ ชนสงสบมา

84

วดราชบพธสถตมหาสมาราม

85

วดราชบพธสถตมหาสมาราม

วดราชบพธสถตมหาสมาราม เปนพระอารามหลวงชนเอกชนดราชวรวหาร พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณา โปรดเกลาฯ ใหสรางขนเพอเปนวดประจ�ารชกาล และเปนทบรรจพระอฐและพระสรรางคารของเจานายใน ราชตระกล ภายในวดแบงออกเปน ๓ สวน คอเขตพทธาวาส เขตสงฆาวาส และเขตสสานหลวง พระอโบสถภายนอกเปนสถาปตยกรรมไทยแท ประกอบดวยกระเบองเคลอบเบญจรงครปเทพประนม ภายในเปนสถาปตยกรรมแบบโกธค พระประธานคอพระพทธ องครส ซงฐานบลลงกบรรจพระบรมอฐพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย พระบาทสมเดจพระนงเกลา เจาอยหว พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระบรม ราชสรรางคารพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาร�าไพพรรณ พระบรมราชนในรชกาลท ๗ วดราชบพธสถตมหาสมารามนบเปนพระอารามหลวงสดทายทพระมหากษตรยทรงสรางตามโบราณราชประเพณทมการสรางวดประจ�ารชกาล ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานนามวา วดราชบพธสถตมหาสมาราม หมายถงวดทพระมหากษตรยทรงสราง และมมหาสมาคอเสาศลาจ�าหลกยอดเปนรปเสมาธรรมจกร ๘ เสา ตงเปนสมาทก�าแพง ๘ ทศ ลอมรอบอาณาเขตของวด

86

พระพทธชนสหและพระศรศาสดา ในพระอโบสถวดบวรนเวศวหาร

87

วดราชบพธสถตมหาสมารามมสสานหลวงตงอยนอกเขตก�าแพงมหาสมาธรรมจกรของวดดานตดกบถนนอษฎางค รมคลองคเมองเดม พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสรางขนเปนทบรรจพระอฐและพระสรรางคารของ พระบรมราชเทว พระราชเทว เจาจอมมารดา พระราชโอรสและพระราชธดาในพระองค รปแบบสถาปตยกรรมตาง ๆ ทงพระเจดย พระปรางค วหารแบบไทย แบบขอม และแบบโกธค โดยตงในสวนทมพรรณไมตาง ๆ งดงาม

วดบวรนเวศวหาร

วดบวรนเวศวหารทบรรจพระบรมราชสรรางคาร ของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร เปนพระอารามหลวงชนเอกชนดราชวรวหาร ฝายธรรมยต สมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพ กรมพระราชวงบวรสถานมงคล ในรชกาลท ๓ ทรงสรางขนเพอปลงศพเจาจอมมารดา (นอย) ของพระองคเจาดาราวด พระราชชายา ระหวาง พ.ศ. ๒๓๖๗ และ พ.ศ. ๒๓๗๕ วดบวรนเวศวหาร อยใกลกบวดรงษสทธาวาสทสมเดจ เจาฟากรมขนอศรานรกษทรงสถาปนาขนเมอ พ.ศ. ๒๓๖๖ เมอ พ.ศ. ๒๓๗๙ พระบาทสมเดจพระนงเกลา เจาอยหวทรงอาราธนาสมเดจพระอนชาธราช เจาฟามงกฎฯ

88

มาครองวดนขณะทรงผนวชอยทวดสมอราย (วดราชาธวาส ปจจบน) เจาฟามงกฎฯ ทรงปรบปรงวางหลกเกณฑความ ประพฤตปฏบตพระสงฆใหเปนไปโดยถกตองตามพระธรรมวนย โดยมพระสงฆประพฤตปฏบตตามอยางพระองคเปนอนมาก ในคราวทพระองคเสดจมาครองวดกไดน�าการประพฤต ปฏบตนนมาใชในการปกครองพระสงฆ ณ วดบวรนเวศวหาร ดวย ซงในครงเดมเรยกพระสงฆคณะนวา “บวรนเวศาทคณะ” อนเปนชอส�านกวดบวรนเวศวหาร ตอมาจงไดชอวา “คณะธรรม ยตกนกาย” ซงแปลวาคณะสงฆผซงปฏบตตามพระธรรมวนย จงถอวาวดบวรนเวศวหารเปนส�านกเอกเทศแหงคณะสงฆ ธรรมยตกนกายเปนวดแรก ในรชกาลพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงพระราชด�ารวาวดรงษสทธาวาสซงอยตดกบวดบวรนเวศวหารนนมสภาพทรดโทรมมาก จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหยบรวมเขาเปนวดเดยวกบวดบวรนเวศวหาร เรยกวา คณะรงษ และหลงจากถวายพระเพลงพระบรมศพ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวแลว พระบาทสมเดจ พระปกเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหอญเชญ พระบรมราชสรรางคารมาบรรจไว ณ ใตบลลงกพระพทธชนสห ในพระอโบสถ เมอวนท ๒๕ มนาคม พ.ศ. ๒๕๖๘ วดบวรนเวศวหาร นบเปนพระอารามทมความ ส�าคญทงในทางคณะสงฆและในทางบานเมอง กลาวคอ ในทางคณะสงฆ วดบวรนเวศวหารเปนจดก�าเนดของ

89

คณะสงฆธรรมยตกนกาย เพราะเปนทเสดจสถตของ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวขณะทรงผนวชอย และขณะทรงด�ารรเรมปรบปรงวตรปฏบตของพระสงฆ อนเปนเหตใหเกดเปนพระสงฆคณะธรรมยตขนในเวลาตอมา วดบวรนเวศวหารเป นทสถตของสมเดจ พระสงฆราช องคประมขของคณะสงฆไทยถง ๔ พระองคคอ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาปวเรศวรยาลงกรณ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส สมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ สมเดจ พระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช วดบวรนเวศวหารเปนแหลงก�าเนดการศกษาของคณะสงฆคอ เปนทก�าเนดมหามกฏราชวทยาลย สถานศกษาส�าหรบพระภกษสามเณร ซงไดพฒนามาเปนมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย มหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงแรกของไทยในปจจบน เปนทก�าเนดการศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรมทเรยกกนสน ๆ วา “นกธรรม” อนเปนการศกษาขนพนฐานของคณะสงฆไทย วดบวรนเวศวหาร เปนทประดษฐานพระพทธรปส�าคญคอพระพทธชนสหและพระศรศาสดา ซงสรางโดยพระมหาธรรมราชาลไทย สมยกรงสโขทย สมยเดยวกบพระพทธชนราช พระพทธรปทง ๓ องคเคยประดษฐานอยดวยกน ณ วดพระศรรตนมหาธาต จงหวด

90

พษณโลก นอกจากนยงเปนทประดษฐานพระพทธบาท คบนศลาแผนใหญสมยสโขทยและพระไสยา (คอพระนอน) ทงดงามสมยสโขทยดวย ในทางบานเมอง วดบวรนเวศวหารไดเคยเปนทตงกองบญชาการศกษาหวเมองเมอครงพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดใหมการจดการศกษาหวเมองทวพระราชอาณาจกรเมอ พ.ศ. ๒๕๔๑ โดยทรงอาราธนาสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรสขณะทรงด�ารงพระอสรยยศเปนพระเจานองยาเธอ กรมหมนวชรญาณวโรรส ใหทรงอ�านวยการในการจดการศกษาในหวเมอง อนเปนการวางรากฐานการ ประถมศกษาของไทย วดบวรนเวศวหาร เปนทประทบของพระมหากษตรยทเสดจออกทรงผนวชทกพระองค ไดแกพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา เจาอยหว พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และพระบาทสมเดจ พระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ตลอดถงพระบรมวงศชนสงททรงพระผนวชเกอบทกพระองคตงแตรชกาลท ๔ ตอเนองมาจนถงปจจบน วดบวรนเวศวหารมพระพทธรปส�าคญ ๒ องคทสรางขนในรชกาลพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ไดแก พระพทธสยามาภวฒนบพตร

91

ภมพลนรศทสสหส สทวสรชการ ปณณาสวรรษศรอภยมหามงคล ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหหลอในลลาปางหามแกนจนทนขนาดเทาพระองค (๑๗๒ เซนตเมตร) เมอวนท ๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๒๐ และทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหอญเชญขนประดษฐานไวบนฐานชกชเบองพระหตถขวาพระพทธชนสหภายในพระอโบสถ และพระพทธ วโลกนญาณบพตร สรกตธรรมโสตถมงคล ซงสมเดจพระ นางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ในรชกาลท ๙ ทรงพระกรณา โปรดเกลาฯ ใหหลอพระพทธรปประจ�าพระชนมวาร (ปางร�าพง) ขนาดเทาพระองคขน เมอวนท ๒๔ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๒๐ และทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหอญเชญขนประดษฐานไวบนฐานชกชเบองพระหตถซายพระพทธชนสหภาย ในพระอโบสถ

92

พระเมรมาศ

93

พระเมรมาศและสงกอสรางภายในมณฑลพธทองสนามหลวง

มณฑลพธ

หมายถงบรเวณทใชประกอบพระราชพธ พธ ซงมสญลกษณหรอสงกอสรางเปนเครองหมายแสดงอาณาบรเวณหรอขอบเขตทแนชด เชน มณฑลพธทองสนามหลวงใชในการประกอบพระราชพธตาง ๆ รวมทงพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพและพระราชทานเพลงพระศพมาตงแตครงรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช จงเรยกวา “ทงพระเมร” โดยองคประกอบของสถาปตยกรรมและสงปลกสรางภายในมณฑลพธพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ และพระราชทานเพลงพระศพมดงน องคพระเมรมาศหรอพระเมรสรางขนตรงกลางของ

94

มณฑลพธตามคตการเปนศนยกลางของโลกและจกรวาล รายลอมดวยพระทนงทรงธรรม ศาลาลกขน พลบพลายก หอเปลอง ซาง ทบเกษตร ทม คด และประดบดวยสตวหมพานต กนนร กนร รอบพระเมรมาศ ชนนอกสดลอมรอบดวยราชวตซงเปนแนวรวก�าหนดขอบเขตมณฑลพธ ประดบตกแตงดวยฉตรและธงเปนระยะ คตความเชอเรองโลกและจกรวาลตามทกลาวถงใน เตภมกถา หรอไตรภมพระรวง ซงเปนทรจกกนอยางแพรหลาย ในสงคมไทยไดบรรยายไววา โลกและจกรวาลมลกษณะเปนวงกลม มเขาพระสเมรเปนศนยกลางของจกรวาล ใตเขาพระสเมรเปนเมองอสร บนเขาพระสเมรเปนทตงของสวรรคชนดาวดงส มไพชยนตปราสาทอยกลางเมอง เขาพระสเมรลอมรอบดวยทะเล ๗ ชน เรยกวา ทะเลสทนดร สลบดวยภเขา ๗ ลก เรยกวา สตตบรภณฑ หรอสตตภณฑ คอ ยคนธร อสนธร กรวก สทสสนะ เนมนธร วนนตกะ และอสสกณณะ ถดออกมาเปนมหาสมทรทง ๔ และทวปทง ๔ กลางทะเลนนมเกาะอย ๒,๐๐๐ เกาะ มนษยเรานอาศย อยในชมพทวปอนเปนทตงของปาหมพานต ชนนอกสดเปนก�าแพงจกรวาลลอมรอบเปนเขตสดขอบจกรวาล คตความเชอเรองโลกและจกรวาลในเตภมกถาดงกลาว ขางตนเปนทมาในการสรางพระเมรมาศอนมปรมณฑล รายลอมดวยสงกอสรางตาง ๆ พระเมรมาศจงเปนการจ�าลอง โลกและจกรวาล มองคพระเมรมาศเปนเสมอนเขาพระสเมร

95

อนเปนศนยกลางของจกรวาล สวนอาคารรายลอมองค พระเมรมาศเปรยบเสมอนสงตาง ๆ ทอยรายลอมจกรวาล เชน สตตบรภณฑ ทวปทง ๔ ปาหมพานต และก�าแพงจกรวาล อยางไรกตาม เปนเรองยากทจะระบความหมายอยางแนชดในแบบแผนของพระเมรมาศทงหมด เพราะสงกอสรางบางอยาง สรางขนตามประโยชนใชสอย เชน ศาลาทรงธรรม เปนพระทนงโถงส�าหรบพระมหากษตรยประทบเมอเสดจฯ ไปงานถวายพระเพลง และอกประการหนง คอ ในสมยหลงลงมานน พระเมรมาศสรางยอใหเลกลงและเปนไปโดยประหยด ซงเปนแบบแผนของงานพระเมรในสมยตอมา อยางไรกตาม กยงคงไวซงโบราณราชประเพณอนยงใหญสมพระเกยรตตามพระราชอสรยยศของพระบรมศพหรอพระศพ

96

พระเมรมาศ

พระเมรมาศ

97

พระเมรมาศ

พระเมรมาศเปนสถาปตยกรรมชวคราวส�าหรบประกอบพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระมหากษตรยหรอพระราชทานเพลงพระบรมศพพระบรมวงศ เชน พระบรมราชน พระบรมราชชนน พระบวรราชเจา (วงหนา) เปนตน ตามรปศพท “พระเมรมาศ” แปลวา พระเมรทประดบตกแตงดวยทองหรอวสดอนทใหสเรองอรามดจดงทอง สวนของพระบรมวงศานวงศเรยก “พระเมร” และของสามญชนเรยก “เมร” นอกจากน ยงเปนเครองประกอบพระราชอสรยยศส�าหรบการถวายพระเพลงพระบรมศพพระเจาแผนดน โดยเปนโบราณราชประเพณทท�าสบตอกนมาตงแตสมยอยธยา การสรางพระเมรมาศในพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ คอ การแสดงความเคารพอยางสงสดทสมเดจพระเจาอยหวพระองคใหมทรงถวายแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในพระบรมโกศ โครงสรางพระเมรมาศของพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร มขนาดสง ๕๐.๔๙ เมตร ประกอบดวย อาคารทรงบษบกจ�านวน ๙ องค ตงอยบนฐานชาลารปสเหลยมจตรส ๓ ชน มบนไดทางขนทง ๔ ทศ ทศตะวนตกหนหนาเขาพระทนงทรงธรรม ทศตะวนออกตดตงลฟต ทศเหนอตดตงสะพานเกรนส�าหรบเชญพระ บรมโกศจากราชรถปนใหญขนบนพระเมรมาศ

98

บษบกองคประธานตงอยทจดกงกลางฐานชาลาชน บนสด เปนอาคารทรงบษบกยอดมณฑป ชนเชงกลอน ๗ ชน ทยอดบนสด ประดษฐานนพปฎลมหาเศวตฉตร ผนงโดยรอบเปดโลง ตดตงพระวสตร และฉากบงเพลงเขยนภาพพระนารายณอวตารตอนบน และภาพโครงการอนเนองมาจากพระราชด�ารตอนลาง ฐานบษบกประธานประดบประตมากรรมเทพชมนมโดยรอบ รองรบดวยฐานสงหซงประดบประตมากรรมครฑยดนาคโดยรอบอกชนหนง มมทงสของฐานชนท ๓ น เปนทตงของซางทรงบษบกยอดมณฑปชนเชงกลอน ๕ ชน ใชเปนทส�าหรบพระพธธรรม ๔ ส�ารบ นงสวดพระอภธรรมสลบกนไปตลอดนบตงแตพระบรมศพประดษฐานบน พระจตกาธาน จนกระทงถวายพระเพลงพระบรมศพเสรจ ฐานชาลาชนท ๑ ซงเปนชนลางสด ลอมดวยรวราชวต มเทวดาเชญฉตรและบงแทรก มองคมหาเทพ ๕ พระองค คอ พระพฆเนศวร พระอนทร พระพรหม พระศวะ และพระนารายณ ทมมทงสของฐาน มประตมากรรมทาว จตโลกบาลประทบยนหนหนาเขาสบษบกประธาน รายรอบพระเมรมาศชนลานอตราวรรตมสระอโนดาตทงสทศ ม น�าไหลจากสตวมงคลประจ�าทศสสระอโนดาต มเขาจ�าลองประดบดวยประตมากรรมสตวหมพานตตระกลตาง ๆ ฐานชาลาชนท ๒ มหอเปลองทรงบษบกรปแบบเดยวกนตงอยทมมทงส ใชส�าหรบจดเกบพระโกศทองใหญและ พระโกศไมจนทนรวมถงอปกรณส�าหรบงานพระราชพธ

99

สวนประดบตกแตงราวบนไดทางขนของฐานไพทแตละขนประดบเปนรปพญานาค ซงเปนแบบเดยวกบทางขนอาคารซางและหอเปลองเครอง การกอสรางพระเมรมาศรวมถงอาคารหรอสงปลกสรางประกอบในพระราชพธจะอาศยกรรมวธและเทคนคของงานสถาปตยกรรมแบบล�าลอง (ชวคราว) กลาวคอ เปนการสรางโดยใชโครงเหลกรปพรรณ ทสามารถประกอบไดงายและรวดเรว ตงแตหลงคาของบษบกซงใชโครงเหลกถก (Truss) ถายน�าหนกลงสเสาเหลกประกอบ ๔ ชด รองรบดวยโครงเหลกถกขนาดใหญ (Super truss) โครงสรางทงหมดนจะตงอยบนฐานรากแผคอนกรตหลอในทซงรบน�าหนกบษบกแยกกนทง ๙ องค สวนชาลาและบนไดจะวางบนฐานรากคอนกรตส�าเรจรป โครงเหลกทงหมดจะกรดวยแผนวสดส�าเรจรปและไมอด ตกแตงดวยผาทองยนฉลลายสอดแววซงเปนวสดชวคราว รวมทงงานประตมากรรมทประดบโดยรอบพระเมรมาศกขนรปดวยการถอดพมพตนแบบและหลอเรซนแลวตกแตงสใหเหมอนโลหะ

พระจตกาธาน

พระเบญจา

เปนพระแทนท�าเปนฐานซอนขนไป ๕ ชน บางครงท�าเปน ๒ ชน ๓ ชน หรอ ๔ ชน ขนอยกบขนาดทตง โดยทวไปมกท�าขน ๔ ชน เมอนบรวมทงฐานหรอทตงดวยจงเปน ๕ ชน ใชวางพระบรมโกศ หรอวางเครองประกอบ พระราชอสรยยศเจานายชนสง และพระสงคทรงสมณศกด หรอส�าหรบประดษฐานบษบกพระพทธรป

พระจตกาธาน

หมายถง เชงตะกอน หรอฐานทท�าขนส�าหรบเผาศพ เปนค�าทใชส�าหรบพระเจาแผนดนและพระบรมวงศานวงศ ประกอบดวยแทนฐานส�าหรบเผาทรงสเหลยม ภายในใสดนเสมอปากฐานส�าหรบวางฟน เรยกวา เรอนไฟ สวนทอยเหนอเรอนไฟเปนตารางเผา มเสาเหลกรองรบตารางเผาและชนเรอนยอด ประดบตกแตงดวยกระดาษสและ เครองสดส�าหรบเปนเครองกนไฟ ส�านกชางสบหม กรมศลปากร ออกแบบยอดพรหมพกตรประดบเหนอพระจตกาธาน ซงประดษฐานอยบนฐานชาลาชนบนสดภายในบษบกองคประธานพระเมรมาศ

101

ฉากบงเพลง

ฉากบงเพลง

ฉากบงเพลง หมายถง เครองกนในพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพหรอพระศพบนพระเมรมาศหรอพระเมรมาศ มลกษณะเปนฉากพบไดตดไวทเสาพระเมรทง ๔ ดาน เมอจะใชงานจงดงหรอคลฉากทพบไวเพอบงจตกาธาน ฉากบงเพลงนใชส�าหรบศพชนโกศเทานน ฉากบงเพลงพระเมร จะตองน�าฉากทสรางขนจดเขาคและน�ามาตอกนดานละ ๒ คเปน ๑ ฉาก จดท�าไวทงดานทศเหนอ ทศใต ทศตะวนออก และทศตะวนตก เมอนายชางก�าหนดขนาดใหเหมาะสมแกพระเมรมาศ หรอพระเมรทจดสรางแตละครงแลว ศลปนหรอจตรกรผสรางสรรคงานจตรกรรมกจะออกแบบลวดลายทเคยยดถอเปนประเพณตอ ๆ กนมาวา ถาเปนพระเมรธรรมดาหรอศพขาราชการกจะเขยนเปนลายไมเถา ถาเปนพระเมรมาศหรอพระเมรพระราชวงศจะเขยนฉากลายเทวดา สถาปนกหรอชางจะออกแบบลวดลายประดบสวนบนของฉาก แตละฉากเปนลวดลายคลายวมาน ส�านกชางสบหม กรมศลปากรด�าเนนการออกแบบฉากบงเพลงประกอบพระเมรมาศ รวม ๔ ทศ ดงน จตรกรรมฉากบงเพลง ดานทศเหนอ ประกอบดวย • นารายณอวตารปางท ๒ กรมาวตาร เปนเตาทอง • นารายณอวตารปางท ๑ มสยาวตาร เปนปลา กรายทอง

103

ฉากบงเพลง

• โครงการพระราชด�ารหมวดน�า ๖ โครงการ ไดแก ฝนหลวง ฝายตนน�า อางเกบน�าเขาเตา เขอนปาสกชลสทธ โครงการพฒนาพนทลมน�า ปากพนงอนเนองมาจากพระราชด�าร และ กงหนน�าชยพฒนา และเทวดาชมนม

จตรกรรมฉากบงเพลง ดานทศใต ประกอบดวย • นารายณอวตารปางท ๗ รามาวตาร เปนพระราม ในรามเกยรต • นารายณอวตารปางท ๖ ปรศรามาวตาร เปน พราหมณชอปรศราม (รามผถอขวาน) • โครงการพระราชด�ารหมวดไฟ ๖ โครงการ ไดแก สบด�า ซงปลกเพอสกดน�ามนสามารถใชแทนน�ามน ดเซล โรงงานผลตไบโอดเซล ศนยศกษาการ พฒนาพกลทอง เชอเพลงอดแทง แกลบอดแทง โครงการสวนพระองคสวนจตรลดา กาซชวภาพ โครงการสวนพระองคสวนจตรลดา พลงงาน เซลลแสงอาทตยผลตกระแสไฟฟา ใชไฟฟา ส�าหรบอปกรณรบสงสญญาณดาวเทยม ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร และกงหนน�า ผลตไฟฟาทประตน�าคลองลดโพธ และเทวดา ชมนม

105

106

จตรกรรมฉากบงเพลง ดานทศตะวนออก ประกอบดวย • นารายณอวตารปางท ๔ นรสงหาวตารเปน นรสงหครงคน • นารายณอวตารปางท ๓ วราหาวตาร เปน หมปาเอกเขยวเพชร • โครงการพระราชด�ารหมวดดน ๖ โครงการ ไดแก ดนกรวด ศนยศกษาการพฒนา หวยฮองไคร ดนเคม ศนยศกษาการพฒนาอาว คงกระเบน ดนทราย ศนยศกษาการพฒนา เขาหนซอน และโครงการหบกะพง-ดอน หวยขน ดนดานลกรง ศนยศกษาการพฒนา หวยทราย ดนพร ศนยศกษาการพฒนา พกลทอง และดนเปรยว ศนยศกษาการพฒนา พกลทอง และเทวดาชมนม

จตรกรรมฉากบงเพลง ดานทศตะวนตก ประกอบดวย • นารายณอวตารปางท ๑๐ กลยาวตาร เปนบรษ ขมาขาว • นารายณอวตารปางท ๘ กฤษณาวตาร เปน พระกฤษณะ • โครงการพระราชด�ารหมวดลม ๖ โครงการ ไดแก กงหนลม โครงการชงหวมนตาม พระราชด�าร บานหนองคอไก จงหวดเพชรบร

107

เพอการผนน�าจากทต�าชกน�าขนทสง กงหนลม โครงการสถานพฒนาเกษตรทสงตามพระราชด�ารดอยมอนลาน จงหวดเชยงใหม กงหนลม โครงการสวนพระองคสวนจตรลดา ศนยชวยเหลอผประสบวาตภยแหลมตะพก จงหวดนครศรธรรมราช และมลนธราชประชานเคราะห ปอดของกรงเทพฯ พระราชด�ารพนทบางกะเจา อ�าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ และเทวดาชมนม สวนดานหลงของฉากบงเพลงเขยนภาพอกษร พระปรมาภไธย ภ.ป.ร. ประดบตกแตงดวยดอกไมทพย และดอกดาวเรองสเหลอง ซงเปนสประจ�าวนพระบรมราชสมภพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร

108

พระเมรมาศ ซาง หรอ สำาสาง และหอเปลอง

109

ซาง หรอ ส�าสาง

ซาง สาง สามซาง หรอ ส�าสางเปนสงปลกสราง รปทรงบษบก สรางขนตามมมทง ๔ ของพระเมรมาศ พระเมรใชเปนทส�าหรบพระพธธรรมสวดพระอภธรรมตลอดงานพระเมร นบตงแตพระบรมศพ พระศพประดษฐานบน พระจตกาธาน จนกวาจะถวายพระเพลงพระบรมศพ พระราชทานเพลงพระศพแลวเสรจ โดยมพระพธธรรม ๔ ส�ารบ นงอยประจ�าซางและจะผลดกนสวดทละซางเวยนกนไป

หอเปลอง

หอเปลองทรงบษบก ๔ องค ตงอยรอบนอกสดขอบพระเมรมาศ ใชเปนทเกบพระโกศทองใหญ พระโกศจนทน และเครองอปกรณส�าหรบพระราชพธ เชน ฟน ดอกไมจนทน ขนน�า ซงจะตองตงน�าส�าหรบเลยงเพลงเมอเวลาถวาย พระเพลงพระบรมศพ พระราชทานเพลงพระศพบน พระจตกาธานและเปนหลงทเกบเครองใชเบดเตลดในชวงการถวายพระเพลงพระบรมศพ

110

พระทนงทรงธรรม

111

ชาลา

สวนของพนดนทยกระดบและปพนผวเรยบดวยวสดปพน ชาลามกท�าเปนบรเวณกวางและเชอมตอกบอาคาร หรออยระหวางหมอาคาร บางครงเรยกวา “ชาน”

พระทนงทรงธรรม

อาคารอยทางทศตะวนตกของพระเมรมาศส�าหรบสมเดจพระเจาอยหวและพระบรมวงศานวงศ ประทบทรงธรรมในพระราชพธบ�าเพญพระราชกศลออกพระเมรพระบรมศพ พระศพ และเปนทส�าหรบคณะองคมนตร คณะรฐมนตร ขาราชการชนผใหญทงฝายทหาร พลเรอน สมาชกรฐสภา ตลอดจนคณะทตานทต ผแทนศาสนาตางๆ ในประเทศไทย และขาราชบรพารผใหญ เฝาทลละอองธลพระบาท พระทนงองคนมขนาดโดยประมาณ กวาง ๔๔.๕๐ เมตร ยาว ๑๕๕ เมตร สง ๒๒ เมตร มลกษณะเปนอาคารโถง หลงคาจตรมข ยกพนสง หลงคาจวมกนสาดปกนกดานหนาและดานขางตอเปนหลงปะร�าเพอเพมพนทในการใชสอย มขดานทศตะวนตกและทศตะวนออกหรอมขหนาและหลง เปนมขประเจด

112

จตรกรรมฝาผนงในพระทนงทรงธรรม

113

ผนงภายในแตละดานของพระทนงทรงธรรมเปนภาพจตรกรรมโครงการอนเนองมาจากพระราชด�ารกลาวคอ ดานทศเหนอเปนโครงการอนเนองมาจากพระราชด�าร ในพนทภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอไดแก โครงการเขอนแควนอยบ�ารงแดน การอนรกษดน (การปลกหญาแฝก การแกลงดน การปลกพชหมนเวยน และพชตระกลถว) มลนธโครงการหลวง (สถานเกษตรหลวง การปลกปาอนรกษปาตนน�าล�าธาร การสงเสรมการผลต ผลตภณฑโครงการหลวง พชเมองหนาว) โครงการพฒนาลมน�าล�าพะยงตอนบน อ�าเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ ดานทศใตเปนโครงการอนเนองมาจากพระราชด�าร ในพนทภาคใตและพนทภาคกลาง ไดแก โครงการพฒนาพนทลมน�าปากพนง จงหวดนครศรธรรมราช พทลง และสงขลา โครงการฝนหลวง (ปฏบตการฝนหลวงดบไฟปาพรโตะแดง) โครงการศนยศกษาพฒนาเขาหนซอน อ�าเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา โครงการตามพระราชประสงคหบกะพง จงหวดเพชรบร ผนงกงกลางพระทนงทรงธรรมเปนโครงการสวนพระองคสวนจตรลดา และพนทกรงเทพมหานครและปรมณฑล โรงสขาว ผลตภณฑจากโคนมสวนจตรลดา การบรหารจดการน�าทวม มลนธพระดาบส

114

ศาลาลกขน

ทบเกษตร

115

ศาลาลกขน

เปนสงปลกสรางทตงอยรอบพระเมรมาศหรอ พระเมร ลกษณะเปนอาคารโถงทรงไทยชนเดยวตงอย ๔ ทศ ใชส�าหรบเปนทเฝาฯ ของบรรดาขาราชการ ซงในมณฑลพธม ๖ หลง และนอกมณฑลพธอก ๕ หลง

คด

สรางขนเพอแสดงขอบเขตมณฑลพธ มกสรางเปนระเบยงลอมรอบพระเมรมาศ พระเมร ใชเปนทนงของ เจาหนาทผมารวมงาน

ทบเกษตร

เปนอาคารโถงทรงไทย จ�านวน ๘ หลงมเครองยอดทรงมณฑป ๓ ชน ตงอย ๔ มมของพนทแสดงแนวอาณาเขตมณฑลพธ โดยสรางตดแนวรวราชวตเสมอนเปนระเบยงลอมรอบพระเมรมาศหรอพระเมร ประดบตกแตงลวดลายไทย ใชเปนทนงพกส�าหรบขาราชการทมาเฝารบเสดจ และรวมพระราชพธ สวนกลางทบเกษตรเปนอาคารยอดมณฑป ชนเชงกลอนประดบดวยซมบนแถลงและนาคปกทมมทงส บนหลงคาอาคารสวนทเปนปกทงสองดานประดบฉตรผาทองแผลวด

116

ทม

117

ทม

เปนทพกส�าหรบพระสงฆ แพทยหลวงและเจ าพนกงานและเปนทประโคมปพาทยประกอบพธ สรางตดแนวรวราชวต ลกษณะเปนอาคารชนเดยว หลงคาทรงจวภควม ซงเปนแบบลายมาตรฐานในอาคารประกอบพระเมร

พลบพลายก

เปนโถงใชส�าหรบพระมหากษตรยและพระบรมวงศ ทรงรอรบสงพระบรมศพ พระศพ ขนราชรถ ในอดตมการสรางพลบพลายกหนาวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ตงอยมมก�าแพงวดเยองกรมการรกษาดนแดน และพลบพลายก สนามหลวง ดานหนาทางเขามณฑลพธทองสนามหลวง พลบพลายกสนามหลวงเปนอาคารโถงส�าหรบ พระบาทสมเดจพระเจาอย หว และพระบรมวงศ ประทบขณะประกอบพธอญเชญพระโกศลงจากราชรถ เขาสมณฑลพธ ผงอาคารตรมข มมขลดชน บวซายขวา เปนหลงคารปทรงจวแบบเดยวกบทมและทบเกษตร

118

ราชวต

สตวหมพานต

119

ราชวต

เปนแนวรวก�าหนดขอบเขตปรมณฑลของ พระเมรมาศและพระเมรทง ๔ ดาน สรางตอเนอง ไปกบทมและทบเกษตร ตกแตงดวยฉตรและธง บางทเรยกรวมกนวา “ราชวตฉตรธง”

สตวหมพานต

เปนรปสตวทประดบตกแตงรายรอบพระเมรมาศ พระเมร ตามคตเรองโลกและจกรวาลซงมเขาพระสเมรเปนศนยกลาง ลอมรอบดวยเขาสตบรภณฑและดาษดนดวยสงสาราสตวนานาพนธ สมยกอนจงจดท�ารปสตว รายรอบพระเมรมาศและพระเมรรวมทงมการผกหนรปสตวเขาขวนแหพระบรมศพและพระศพไปสพระเมรมาศ พระเมรดวย สตวส�าคญประจ�าทศทส�านกชางสบหมจดสราง ขนเพอตดตงบรเวณบนไดทางขนของฐานไพทแตละชน ซงจะเรยงตามล�าดบเปรยบดงทางขนเขาพระสเมรท ลอมรอบดวยปาหมพานตจนถงชนระดบสงทเปนทอยของครฑ โดยเรมจากสตวมงคลสประเภท ไดแก ราชสห ชาง มา และโคอสภราช ซงอาศยอยทปากแมน�าส�าคญทง สสายทไหลหลอเลยงรอบนอกของปาหมพานต โดยจะ

120

สตวหมพานต

121

ตดตงทขางบนไดทางขนของฐานไพท ชนทหนงทกทศนอกจากรปเทวดาอญเชญบงแทรกและพม จ�านวน ๕๖ องค ทมประจ�าทกฐานไพท บรเวณพนดานขางของรปสตวส�าคญผานมม พระเมรมาศจะตกแตงเปนสระน�า เขามอ ประดบรปปนสตวส�าคญยอสวน สะทอนภาพปาหมพานต บนไดซาย ทางขนฐานไพทชนทสองของพระ เมรมาศทกทศ ประดบคชสห และราชสห ซงเปนสตวใหญททรงพลงอ�านาจอยเหนอกวาสตวทงปวงในปาหมพานตเปนสญลกษณของขาราชบรพารผจงรกภกดตอพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร คชสห เปนตราประจ�าเสนาบดทสมหกลาโหม สญลกษณผพทกษแผนดนและพระมหากษตรย แทนเหลาทหารและต�ารวจทกเหลาทพ ราชสห เปนตราประจ�าเสนาบดทสมหนายก เปนคณลกษณะทขาราชการพลเรอนพงมในการปกครองดแลทกขสขของราษฎรแทนขาราชการในทกภาคสวน บรเวณขางบนไดขวา ซาย ทางขนฐานไพทชนทสามของพระเมรมาศทกทศ ประดบรปครฑ ราชพาหนะของพระนารายณ ซงมทอาศยบรเวณเชงเขาพระสเมร

122

เกยลา

เกย หรอ เกยลา เปนแทนฐานยกพนสเหลยมยอมม มรางเลอนส�าหรบเชญพระโกศพระบรมศพหรอพระโกศ ขนประดษฐานบนพระยานมาศ ตงอยดานหนาประตก�าแพงแกว ดานทศตะวนตกของพระทนงดสตมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวง มบนไดขนลง ๓ ดาน คอ ดานตะวนออก เปนทเชญพระบรมโกศ พระโกศจากพระทนงดสตมหาปราสาทขนเกย ดานเหนอและดานใตส�าหรบเจาพนกงาน สวนดานตะวนตก เปนทเทยบพระยานมาศสามล�าคาน เพอเชญพระโกศพระบรมศพ หรอพระโกศขนประดษฐาน

สงกอสรางภายนอกมณฑลพธทองสนามหลวง

123

พลบพลายก

เปนโถงใชส�าหรบพระมหากษตรยและพระบรมวงศานวงศ ทรงรอรบสงพระบรมศพ พระศพ ขนราชรถ ในอดตมการสรางพลบพลายกหนาวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ตงอยมมก�าแพงวด เยองกรมการรกษาดนแดน พลบพลา หนาพระทนงสทไธสวรรยปราสาท และพลบพลายก สนามหลวง ดานหนาทางเขามณฑลพธทองสนามหลวง

124

นอกจากอาคารสงกอสรางทตงอยในเขตปรมณฑลของพระเมรมาศแลว ยงมเครองประกอบพระราชอสรยยศตามโบราณราชประเพณเปนสงของเครองใชตาง ๆ อาท เครองประกอบในการตงพระบรมศพ เพอการบ�าเพญ พระราชกศล เครองประกอบในการถวายพระเพลง เครองสง เครองราชปโภค เครองประโคม เครองประดบตกแตงพระเมรมาศ การประดษฐานพระบรมศพสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ณ พระทนงดสตมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวงนน ประดษฐานพระบรมโกศ เหนอพระแทนแวนฟาเบญจดล ภายใตนพปฎลมหาเศวตฉตร ๙ ชน พระบรมโกศทประกอบพระราชอสรยยศ คอ พระโกศทองใหญประดบพมเฟองดอกไมไหว และ ดอกไมเอว ทเอวพระบรมโกศเบองหนาตดพระภษาโยงทอดลงมายงพานพระมหากฐนบนเสาบวกลม ซงตงอยเบองหนา เมอมการสดบปกรณพระบรมศพเจาพนกงานจะคลภษาโยงนไปถงอาสนสงฆ

เครองสงส�าคญส�าหรบพระบรมราชอสรยยศ

125

พระบรมโกศประดษฐานเหนอพระแทนแวนฟา เบญจดลสลกลายดนประดบรตนชาตสขาว ตกแตงดวย พมแกว พมตาดทอง เทยนไฟฟาและแจกนปกดอกไมโลหะสทอง มมพระแทนแวนฟาทองทกชนปกสวรรณฉตรและสวรรณฉตรคนดาล คอฉตรทมรปเปนมมฉาก ๒ ทบ พระแทนแวนฟาทองทประดษฐานพระบรมโกศตงบนพระแทนทองทรายอกทหนง ตงพมตาดทองในคหาพระแทนทองทราย แวดลอมดวยเครองอภรมชมสายหกทองขวาง ประกอบดวยฉตรชมสาย ๓ ชน ฉตร ๕ ชน ฉตร ๗ ชน และบงแทรก ดานมขตะวนตกจดวางเครองราชอสรยยศราชปโภค เครองราชอสรยาภรณ และเครองอสรยาภรณ ดานมมขวาวางเครองราชอสรยาภรณ เครองอสรยาภรณ และเหรยญรางวลททอดถวาย ดานใตประดษฐานพระบรมฉายาลกษณ เบองหนาพระบรมโกศเปนเครองราชสกการะ กนราชวตทางมมขางเหนอและขางใต ถดมาวางเสาบวกลมปดทองประดบกระจกตงพมตาดเงนและตาดทอง ระหวางกลางราชวตวางพวงมาลาพรอมเชญพระพทธรปประจ�า พระชนมวาร

126

นพปฎลมหาเศวตฉตร

127

ฉตร

เปนเครองสง มรปรางคลายรมทซอนกนขนไปเปนชน ๆ โดยชนบนมขนาดเลกวาชนลาง มทงประเภทแขวน ปก ตง หรอเชญเขาขบวนแห เพอเปนพระเกยรตยศ ไดแก

ฉตรแขวนหรอปก แบงออกเปน ๔ ชนด คอ เศวตฉตร (นพปฎลมหาเศวตฉตร สปตปฎลเศวตฉตร เบญจปฎล เศวตฉตร และเศวตฉตร ๓ ชน) ฉตรผาขาวลายทอง ฉตรตาด (ฉตรผาตาดสขาว ๕ ชน ฉตรผาตาดสเหลอง ๕ ชน) ฉตรโหมด (ฉตรผาโหมดสขาว ๕ ชน ฉตรผาโหมดสเหลอง ๕ ชน ฉตรผาโหมด สทอง ๕ ชน ฉตรผาโหมดสเงน ๕ ชน ฉตรผาโหมดสทอง ๓ ชน)

ฉตรทใชประดบบนยอดพระโกศทบรรจพระบรมอฐ พระอฐ แบงเปน ๔ ชนด คอ ฉตรปรทองค�ากรผาขาว ๙ ชน ฉตรทองค�าลงยา ๗ ชน ฉตรทองค�าลายโปรง ๗ ชน ไมบผาขาวส�าหรบพระอฐสมเดจพระบวรราชเจา ฉตรทองค�าลายโปรง ๗ ชน ไมบผาขาวส�าหรบพระอฐ พระรชทายาทหรอสมเดจพระเจานองยาเธอทไดรบการ สถาปนาพระเกยรตยศขนเปนสมเดจพระอนชาธราช เทยบเทาสมเดจพระรชทายาท

128

ฉตรปกพระเบญจา หมายถงฉตรทองทรงกระบอกลายสลกโปรง ๕ ชน หนงส�ารบม ๘ องค ตงแตงมม พระเบญจาทง ๔ มม

ฉตรส�าหรบตงในพธ หรอเชญเขาขบวนแหเปนเกยรตยศ แบงเปน ๖ ชนด คอ พระมหาเศวตฉตรกรรภรมย (ม ๓ องค คอ พระเสนาธปตย พระฉตรชย พระเกาวพาห) พระอภรมชมสาย (พระอภรมชมสายปกหกทองขวาง พระอภรมชมสายทองแผลวด) ฉตรเครองสงวงหนา ฉตรเบญจา ฉตรราชวต

นพปฎลมหาเศวตฉตร

ส�าหรบพระมหากษตรยททรงรบพระบรมราชาภเษกตามโบราณราชประเพณแลว ลกษณะเปนฉตรผาขาว ๙ ชน แตละชนมระบายขลบทองแผลวดซอน ๓ ชน ฉตรชนลางสดหอยอบะจ�าปาทอง เศวตฉตรแบบนใชแขวนหรอปกในสถานทและโอกาสตาง ๆ คอ • ใชป กเหนอราชบลลงกในทองพระโรง ในพระทนง พระมหาปราสาทในพระมหามณเฑยร • ในรชกาลพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ใชปกเหนอพระทนงภทรบฐเมอครงทรงรบพระราชพธบรมราชาภเษก

129

• ใชแขวนเหนอพระแทนราชบรรจถรณภายในพระมหามณเฑยร • ใชแขวนเหนอพระโกศทรงพระบรมศพ ณ ทประดษฐานพระบรมศพ • ใชปกยอดพระเมรมาศ • ใชปกบนพระยานมาศสามล�าคาน หรอพระยานมาศสามล�าคานในการเชญพระบรมศพโดยขบวนพระบรมราชอสรยยศ • ใชปกเหนอเกรนขณะเชญพระโกศพระบรมศพขนสพระมหาพชยราชรถ และเชญขนประดษฐานบน พระเมรมาศ • ใชแขวนเหนอพระจตกาธานเมอสมเพลงและเกบพระบรมอฐ

130

พระโกศจนทน

131

พระโกศพระโกศจนทน

พระโกศเปนเครองประกอบพระราชอสรยยศของพระมหากษตรยและพระบรมวงศานวงศ ใชส�าหรบทรงพระบรมศพและพระศพกอนทจะถวายพระเพลง พระโกศม ๒ ชน ชนนอกเรยกวา “พระโกศ” ตกแตงสวยงามท�าดวยไมแกะสลกลงรกปดทองประดบกระจก มรปทรงเปนทรงกรวยยอดแหลม สวนชนในเรยกวา “พระลอง” พระโกศจนทนสรางจากไมจนทนเพอใชในการถวายพระเพลงพระบรมศพ พระศพ เพอเชญพระโกศพระบรมศพ พระศพ สวนนอกเปลองออกเหลอแตพระลองใน เจาพนกงานจะน�าพระโกศจนทนเขาประกอบพระลองซงประดษฐานบนตระแกรงเหลกชวงรดเอวของพระจตกาธานเพอถวายพระเพลง พระโกศจนทนมโครงภายในเปนเหลกไรสนมและกรดวยลวดตาขาย ใชไมจนทนฉลตกแตงลวดลายขนาดใหญนอยใหไดสดสวนทงดงาม ขดแตงผวลบคมและเสยนใหเรยบ น�าลายแตละชนมาจดดอกตามชด โดยแยกสเนอไมออนแกประกอบกนเพอใหเกดมตทสวยงาม พระโกศจนทนมลกษณะพเศษแตกตางจากพระโกศองคอน ๆ ทงหมด คอ องคพระโกศเปนทรงแปดเหลยมฐานเตย ฝาพระโกศเตยแจ คลายพระโกศลองในซงเปนทรงกระบอก ฐานพระโกศเปนบวคว�าตดเปนชนเดยวกบ

132

องคพระโกศและหบพระบรมศพ ฝาพระโกศมกเปนทรงบวถลา ทรงเกยว หรอทรงมงกฎ มลวดลาย เชน ลายบวถลา ลายดอกจอก ลายดอกไมทศ พระโกศจนทนมทมาจากฟนไมจนทน เมอจะถวายพระเพลงหรอพระราชทานเพลง พนกงานเจาหนาทจะเปลองพระโกศทองออกเหลอแตพระโกศลองในซงเปนโกศกลม ฝาปรกแลดไมงดงาม จงไดมการคดประดษฐฟนไมจนทนขนใหเปนรปลอทรงของพระโกศลองใน แตประดษฐลวดลายคลายพระโกศทองทเปลองออก ใชลวดลายขนาดตาง ๆ ผกเชอมตอกนเขาเปนโครงแลวน�าแผงลวดตาขายผกกรตามรปทรงของหนพระโกศ จากนนจงน�าลวดลายทเรยกวาลายซอนไมเขาผกประดบจนทวองคพระโกศเปนลายโปรงทะล มองเหนพระโกศลองในเปนสทองราง ๆ เกดความงดงาม เหตทมการสรางพระโกศไมจนทนใหมลกษณะดงกลาวกเนองมากจากเหตผลสองประการ คอ ประการทหนง พระโกศจนทนมทมาจากฟนไมจนทน ซงมหนาทเปนฟนหรอเชอเพลงส�าหรบพระบรมศพหรอพระศพ จงไมมการแกะสลกเพยงแตโกรกฉลแผนไมบาง ๆ เปนชนลายขนาดตาง ๆ แลวน�ามาซอนใหเปนชนเชงและรปทรงตามตองการ แลเหนสทองของพระโกศลองในทะลชองไฟลายฉลออกมางดงาม ประการทสอง พระโกศจนทนเปนพระโกศโครงตาขาย ประดบลายแบบฉลโปรงเปนชน ๆ ท�าใหมน�าหนก

133

เบา สะดวกแกการประกอบครอบองคพระโกศลองใน เมอถวายพระเพลงจะลกไหมไดสะดวก นบเปนภมปญญาของชางไทยในอดต เหตทใชไมจนทนเปนฟน หรอเชอเพลงในการถวายพระเพลงพระบรมศพหรอพระราชทานเพลงพระศพพระมหากษตรยและพระบรมราชวงศผใหญ เนองจากประเพณของชนชาตแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตและอกหลายภมภาคนยมวา ไมจนทนเปนไมศกดสทธมคณลกษณะพเศษ เชน มกลนหอม เพราะน�ามนในเนอไม แกน และเนอไมมสเหลองสวยงามคลายทองค�า เปนของมคา หายาก จงใชเปนฟนหรอเชอเพลงเผาศพผทเคารพรกอยางสงสด เปนการใหเกยรต และเปนการสกการะอยางสง เชน ในคราวถวายพระเพลง พระบรมศพพระพทธสรระ ณ เมองกสนารา กลาววาใชไมจนทนหอมลวน ซงถอเปนประเพณสบมาจนปจจบน การสรางหนโครงพระโกศจนทนใชเหลกเสนลกษณะตาง ๆ ตด ตอ เชอม ผก ใหไดรปทรงของโครงหนตามแบบทก�าหนด แลวน�าเสนลวดตาขายขนาดเลก ตาคอนขางถกรใหทวและขงใหตง เพอใหไดรปทรงของโครงหนทงดงาม จากนนจงน�าไมจนทนฉลลวดลายตาง ๆ เปนชน ๆ ประดบประกอบโดยรอบ ลวดลายทใชประกอบฐานรองพระโกศจนทนและพระโกศจนทนมมากกวา ๕๐ ลาย ไดแก ลายหนากระดาน ลายกดนดอกจอก กระจงฝา กระจงคว�า กระจงจวน ลายดอกไมไหว ชอไมไหวบวถลา ขอบควบวถลา อบะ

134

บวปากฐาน เปนตน จ�านวนชนไมฉลมมากกวาหมนชน เมอประกอบกนเขาเปนลายเสรจสมบรณแลวจะงดงามตามราชประเพณและสมพระเกยรตยศอยางยง

พระโกศทองใหญ

พระโกศและพระลอง คอ ภาชนะเครองสงทรงกรวย ยอดแหลมใชบรรจพระบรมศพ เรยกวา พระบรมโกศ พระโกศ โกศ พระลอง และลอง มสองชน ในสมยอยธยาเรยกชนนอกวา “ลอง” สมยรตนโกสนทร ถงรชกาลพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เรยกชนนอกวา “โกศ” และกลบมาเรยกวา “ลอง” อกชนหนง ภาชนะทบรรจพระบรมศพ พระศพ ศพ ชนนอกนท�าดวยโครงไมหมทองปดทอง ประดบกระจกและอญมณ สวนชนใน เรยกสลบไปมากบชนนอกดงกลาวขางตน ท�าดวยเหลก ทองแดง หรอเงนปดทอง อยางไรกดในบางครงเรยกรวมกนทงชนนอกและชนใน วา “โกศ” ซงมขนาดและรปทรงตางกนไปตามล�าดบของพระอสรยยศ เชน พระโกศทองใหญ พระโกศทองนอย พระโกศไมสบสอง โกศแปดเหลยม เปนตน ปจจบนเรยกชนนอกวา พระโกศ ชนในเรยกวา พระลอง พระลองใน พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชโปรดใหสรางพระโกศทองใหญขนเมอพทธศกราช ๒๓๕๑ ส�าหรบทรงพระบรมศพของพระองค เมอสรางเสรจโปรดเชญใหเขาไปตงถวายใหทอดพระเนตรในพระทนงไพศาล

135

ทกษณ เมอสมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟากรมหลวงศรสนทรเทพสนพระชนม พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงพระอาลยมากและใครจะทอดพระเนตรพระโกศทองใหญออกพระเมร จงโปรดใหเชญพระโกศทองใหญประกอบพระศพสมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟากรมหลวง ศรสนทรเทพ เปนครงแรก เลยเปนประเพณในรชกาลตอ ๆ มา ทพระราชทานพระโกศทองใหญใหทรงพระศพเจานายพระองคอนเปนพเศษ นอกจากพระบรมศพของพระมหากษตรยได พระโกศทองใหญองคนเรยกวา พระโกศทองใหญรชกาลท ๑ ดวยในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โปรดใหสรางพระโกศทองใหญขนอกองคหนง ทตอมาเรยกวา พระโกศทองใหญรชกาลท ๕ และในรชกาลพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร โปรดใหสรางพระโกศทองใหญอกองคหนง เรยกวา พระโกศทองใหญรชกาลท ๙

พระโกศพระบรมอฐ

พระโกศพระบรมอฐ คอ พระโกศส�าหรบบรรจพระบรมอฐของพระเจาแผนดน สมเดจพระราชนหรอพระประยรวงศมาแตอดตมกสรางดวยโลหะมคา เชน ทอง เงน หรอโลหะอนแลวกะไหลดวยทองประดบอญมณหรอรตนชาตเพอใหสวยงามสมพระเกยรต มลกษณะรปทรงกระบอก ประกอบดวยสวนฐาน สวนตวพระโกศทเปนทรงกระบอก

136

ปากผายและฝาส�าหรบปดสวนบน รปทรงโดยรวมอาจเปนแปดเหลยมหรอทรงกลมแลวแตความเหมาะสม ถาเปนระดบสงมกมยอดทรงมงกฎ ประดบดวยพม หรอฉตรตามฐานนดรศกด ประดบตกแตงใหงดงามสมพระเกยรตดวยดอกไมเอวทสวนฐาน ดอกไมเพชร หรอดอกไมไหวทสวนฝาและเฟองพระยาทปากฝาพระโกศ ภายในบรรจพระโกศศลาซงท�าดวยศลาสขาวเปนทรงกระบอกมฝาเชนเดยวกน เพอใชบรรจพระบรมอฐ โดยพระโกศศลาจะอยชนในรองจากพระโกศทองดานนอก ตามประเพณหลงจากเสรจสนงานถวายพระเพลงพระบรมศพ พระราชทานพระเพลงพระศพ หรอเผาศพแลว จะมการเกบพระบรมอฐ พระอฐ หรออฐ และพระบรมราชสรรางคาร พระสรรางคาร หรอเถากระดก น�าไปบ�าเพญกศลอกครงหนงกอนจะน�าไปเกบรกษาบชา ณ สถานทอนสมควร เพอแสดงความเคารพ ความอาลยและความกตญญ ส�าหรบพระบรมอฐ พระอฐ หรออฐ และพระบรมราชสรรางคาร พระสรรางคาร หรอเถากระดกสวนทเหลอมกน�าไปลอยในแมน�า ตามคตความเชอลทธฝายพราหมณซงเชอวาเปนการลางบาปแกผวายชนม และเพอใหไดไปสสรวงสวรรค ในสวนพระโกศพระบรมอฐ พระอฐ นน ขณะทเตรยมงานจะสรางพระโกศพระบรมอฐ พระอฐ ควบคไปตามโบราณราชประเพณ พระโกศพระบรมอฐ

137

พระมหากษตรย และสมเดจพระอครมเหสจะท�าดวยทองค�าลงยาราชาวด บางสวนประดบเพชร พลอย เชน ทเฟอง พมยอด และเครองประดบอน ๆ สวนพระโกศพระอฐของพระบรมวงศชนสมเดจเจาฟาลงมาถงพระองคเจาตางกรมชนสมเดจกรมพระยา ท�าดวยทองค�าลงยา ทงนในการสรางพระโกศพระบรมอฐ พระอฐ มกมการจ�าลองแบบตามอยางทเคยสรางกนสบมาตามพระราชประเพณโดยอาจแตกตางกนในสวนรายละเอยด งานสรางพระโกศพระบรมอฐของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ครงน แบงออกเปน ๔ รปแบบ คอ พระโกศพระบรมอฐทประดษฐาน ณ พระทนงจกรมหาปราสาท พระโกศพระบรมอฐทจะทลเกลาฯ ถวายสมเดจพระเจาอยหว มหาวชราลงกรณ บดนทรเทพยวรางกร พระโกศพระบรมอฐทจะทลเกลาฯ ถวายสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ และพระโกศพระบรมอฐทจะทลเกลาฯ ถวายสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร สมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟาจฬาภรณวลยลกษณ อครราชกมาร และทลกระหมอมหญงอบลรตนราชกญญา สรวฒนาพรรณวด

138

ชอไมจนทน

139

ชอไมจนทน

ส�านกชางสบหม กรมศลปากร ไดจดท�าชอไมจนทนส�าหรบในสวนของสมเดจพระเจาอยหวมหาวราลงกรณ บดนทรเทพยวรางกร และพระบรมวงศานวงศ เพอใชในพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ ชอไมจนทนทงหมดนนจดสรางโดยสถาบนสรกตจากไมจนทนหอมในพนทอทยานแหงชาตกยบร จงหวดประจวบครขนธ ทกรมอทยานสตวปาและพนธพชสงมอบให ชอไมจนทนจดท�าทงหมด ๗ แบบ ใชลายดอกไม เทศซอนไมฉลซอนกน พเศษตรงทการแกะสลกทเปน ลวดลายนนสงเพอเพมมต โดยทกขนตอนด�าเนนการอยางพถพถน

ราชรถ

ราชรถ ราชยาน ความหมายของราชรถ ราชยาน

ราชรถราชยานเปนหนงในเครองประกอบพระบรมราชอสรยยศพระราชอสรยยศพระอสรยยศของพระมหากษตรย และพระบรมวงศซงแสดงใหเหนถงฐานานศกดของผใชการใชราชรถราชยานในราชส�านกมมาแตครงโบราณกาลปรากฏหลกฐานชดเจนในสมยกรงศรอยธยาและเปนราชประเพณสบเนองตอมาจนถงสมยกรงรตนโกสนทร ราชรถหมายถงพาหนะแหงองคพระราชาในสมยโบราณนาจะพฒนามาจากเกวยนขนาดเลกทนงไดเพยง คนเดยวและเทยมดวยมาหรอสตวอนเชนววหรอลาหรอลอหรอแมแตคนตวรถท�าดวยไมทแกะสลกลวดลายอยางสวยงามเพอใหมความสงางามสมกบทจะใชเปนราชพาหนะแหงองคพระราชาอยางไรกตามไดมการตกแตงตวรถ เพมความอลงการขนมการปดทองประดบกระจกอญมณหรอหมดวยแผนทองดนลายดอกไมประดษฐในรปแบบตางๆ แทนการแกะสลกเนอไมโดยตรง ราชยานเปนเครองประกอบพระราชอสรยยศของพาหนะพระมหากษตรยและพระราชวงศสวนยานเปนเครองประกอบยศของบคคลชนสงในสงคมสมยโบราณ แสดงใหเหนถงฐานะและอ�านาจอนแตกตางจากสามญชน ทวไปจดก�าเนดของยานคานหามตางๆนนนาจะเกดในกลมสงคมทเจรญกาวหนาเปนวฒนธรรมเมองแลว

141

ตามโบราณราชประเพณพระมหากษตรยไทยทรงทศพธราชธรรมและมพระมหากรณาธคณใหญหลวงตอประเทศชาตทรงไดรบการยกยองเปนสมมตเทพ หรอเปนเทวดาจตลงมาอบตบนโลกมนษยครนเมอสวรรคตกเทากบเปนการเสดจกลบสสวรรคพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรณพระเมรมาศทองสนามหลวง ใชราชรถราชยานประกอบขบวนพระบรมราชอสรยยศ เชญพระบรมโกศลงจากพระแทนสวรรณเบญจดลจาก พระทนงดสตมหาปราสาททางประตมขดานตะวนตก ประดษฐานบนพระเสลยงแวนฟาแลวเชญพระบรมโกศ ขนประดษฐานบนพระยานมาศสามล�าคานทหนา ประตก�าแพงแกวดานตะวนตกเคลอนออกทางประต ศรสนทรและประตเทวาภรมยเขาประจ�าขบวนพระ บรมราชอสรยยศบนถนนมหาราชเคลอนไปยงถนน สนามไชยสมเดจพระราชาคณะนงบนราชรถนอยน�าหนา พระมหาพชยราชรถขบวนเคลอนส พระเมรมาศ ณทองสนามหลวงจากนนเชญพระบรมโกศลงจาก พระมหาพชยราชรถดวยเกรนบนไดนาคประดษฐานบน ราชรถปนใหญเวยนรอบพระเมรมาศ๓รอบแลวจง เชญพระบรมโกศประดษฐานบนพระเมรมาศ

142

หลงจากถวายพระเพลงพระบรมศพแลวจงเชญพระบรมอฐและพระบรมราชสรรางคารโดยพระทนง ราเชนทรยานจากพระเมรมาศกลบสพระบรมมหาราชวง การจดรวขบวนเครองประกอบพระบรมราช อสรยยศในพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตรเปนสงส�าคญจงตองบรณะและตกแตง ราชรถราชยานคานหามใหพรอมส�าหรบการอญเชญ พระบรมศพพระบรมอฐและพระบรมราชสรรางคาร รวมทงซกซอมการเคลอนขบวนใหงดงามประหนงราชรถเคลอนบนหมเมฆสงเสดจสสวรรค

143

พระมหาพชยราชรถ

พระมหาพชยราชรถ

พระมหาพชยราชรถมลกษณะเปนราชรถทรงบษบกท�าดวยไมแกะสลกลงรกปดทองประดบกระจกสรางขนในสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ใชเพอการเชญพระโกศพระบรมอฐสมเดจพระปฐมบรม มหาชนก(ทองด)ออกพระเมรเมอพทธศกราช๒๕๓๙ ตอมาใชเชญพระบรมโกศพระมหากษตรยและพระโกศพระบรมวงศจนถงปจจบน พระมหาพชยราชรถมขนาดกวาง๔.๘๘เมตรยาว๑๘เมตรสง๑๑.๒๐เมตรน�าหนก๑๓.๗ตนใชจ�านวน พลฉดชก๒๑๖นายคอดานหนา๑๗๒นายดานหลง๔๔นาย

145

146

เวชยนตราชรถ

147

เวชยนตราชรถ

เปนราชรถอกองคหนงทพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหสรางขนเพอเชญพระศพสมเดจพระพนางเธอเจาฟากรม พระศรสดารกษในงานพระเมรคกบสมเดจพระพนางเธอ เจาฟากรมพระเทพสดาวดซงทรงใชพระมหาพชยราชรถ เมอพ.ศ.๒๓๔๒ภายหลงงานพระเมรพ.ศ.๒๓๔๒แลว เวชยนตราชรถถกใชเปนราชรถรองในงานพระเมรพระเจา อยหวรชกาลตอมาจนถงงานพระเมรพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหวตอมาพระมหาพชยราชรถช�ารดงานพระเมรพระบาทสมเดจพระพระมงกฎเกลาเจาอยหวและพระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหาอานนทมหดล พระอฐมรามาธบดนทรจงไดใชเวชยนตราชรถเปนรถทรงพระบรมศพโดยออกหมายเรยกพระมหาพชยราชรถและไมมราชรถรองในรวขบวนแมในการพระเมรเชญพระบรมศพ สมเดจพระนางเจาร�าไพพรรณพระบรมราชนในพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวกไดใชเวชยนตราชรถเปนรถเชญพระบรมศพเมอวนท๙เมษายนพ.ศ.๒๕๒๘โดยกรมศลปากรไดซอมแซมเสรมความมนคงตกแตงความสวยงามดวยการลงรกปดทองประดบกระจกและไดออกหมาย เรยกวาพระมหาพชยราชรถ เวชยนตราชรถมขนาดกวาง๔.๙๐เมตรยาว๑๗.๕๐เมตรสง๑๑.๗๐เมตรน�าหนก๑๒.๒๕ตนใชจ�านวนพล ฉดชก๒๐๖นายคอดานหนา๑๖๐นายดานหลง๔๖นาย

148

ราชรถนอย

149

ราชรถนอย

ราชรถนอยทงสามองคมขนาดเลกกวาพระมหาพชยราชรถและเวชยนตราชรถมลกษณะคลายราชรถองคใหญทงสององคคอมสวนตวรถทแกะสลกลงรกปดทองประดบกระจกคานทยนออกมาเปนรปนาคราชบนราชรถมบษบกตงอยเชนเดยวกนเพยงแตมขนาดเลกกวามาก ราชรถนอยองคหนงใชเปนราชรถทสมเดจพระสงฆราชประทบทรงสวดน�าขบวนพระมหาพชยราชรถ ราชรถองคทสองเปนราชรถโยงผาจากพระบรมโกศจดเปนราชรถตามจากนนเปนราชรถนอยอกองคหนงใชเปนรถส�าหรบพระบรมวงศานวงศผใหญประทบเพอทรงโปรยทานพระราชทานแกประชาชนทมาเฝากราบพระบรมศพตามทางสพระเมรมาศ ตอจากนนตามดวยราชรถรองคอเวชยนตราชรถและรถประทบอนๆดงนนจะเหนไดวาราชรถทใชในการพระบรมศพม๕องคซงลวนสรางขนในสมยรชกาลท๑ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชแหงกรงรตนโกสนทรและไดน�าออกใชงานพระเมรมาศทกรชกาลจนปจจบน ราชรถนอยทงสามองคมขนาดและน�าหนกตางกนคอขนาดกวาง๓.๖๔เมตรยาว๑๒.๙๕เมตรสง๖.๓๐เมตรน�าหนก๓.๘๕ตนใชจ�านวนพลฉดชก๗๔นายคอดานหนา๕๖นายดานหลง๑๘นายองคทสองกวาง๓.๖๖เมตรยาว๑๒.๙๕เมตรสง๖.๓๐เมตรน�าหนก๓.๖๕ตน

150

ราชรถปนใหญ/ราชรถรางปน

151

ใชจ�านวนพลฉดชก๗๔นายคอดานหนา๕๖นาย ดานหลง๑๘นายองคทสามขนาดกวาง๓.๘๖เมตรยาว๑๒.๙๕เมตรสง๖.๘๔เมตรน�าหนก๓.๖๕ตนใชจ�านวนพลฉดชก๗๔นายคอดานหนา๕๖นายดานหลง๑๘นาย

ราชรถปนใหญ/ราชรถรางปน

ราชรถปนใหญหรอราชรถรางปนเปนราชรถเชญพระโกศพระบรมศพพระศพของพระมหากษตรยและพระบรมวงศททรงรบราชการทหารเมอครงด�ารงพระชนมชพแทนพระยานมาศสามล�าคานตามธรรมเนยมเดมจากพระบรมมหาราชวงหรอวงของพระบรมวงศพระองคนนๆ สพระเมรมาศหรอพระเมรและแหอตราวฏ(เวยนซาย)รอบพระเมรมาศพระเมร๓รอบธรรมเนยมใหมนเกดขนในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวในการพระราชพธพระราชทานเพลงพระศพจอมพลพระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงนครไชยศรสรเดชเมอพ.ศ.๒๔๕๙เปนครงแรก และครงหลงสดในการพระราชพธถวายพระเพลงพระ บรมศพพระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหาอานนทมหดล พระอฐมรามาธบดนทรเมอพ.ศ.๒๔๙๓ หมายก�าหนดการพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพเรยกราชรถนวา“ราชรถปนใหญรางเกวยน”สวนในพระราชพธพระราชทานเพลงพระศพเรยกวา“รถปนใหญ”“เกวยนรางปน”รถปนใหญรางเกวยน”และ“รางเกวยนปนใหญ”

152

พระทนงราเชนทรยาน

153

พระทนงราเชนทรยาน

พระทนงราเชนทรยานมลกษณะเปนทรงบษบกยอมมไมสบสองหลงคาซอน๕ชนสรางจากไมแกะสลกลงรกปดทองประดบกระจกพนกพงและกระจงปฏญาณแกะสลกเปนภาพเทพนมตรงกลางมครฑยดนาคประดบทฐาน๑๔ตวสรางในสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟา จฬาโลกมหาราชใชส�าหรบพระมหากษตรยทรงในเวลา เสดจพระราชด�าเนนโดยขบวนแหอยางใหญทเรยกวา ขบวนพยหยาตราสสายอาทเสดจพระราชด�าเนนจาก พระราชมณเฑยรไปถวายสกการะพระพทธมหามณรตนปฏมากรทวดพระศรรตนศาสดารามในงานพระราชพธพระบรมราชาภเษกเปนตนเนองจากพระราชยานองคนมขนาดใหญและน�าหนกมากจงไมนยมใชส�าหรบเสดจพระราชด�าเนนทางไกลไปนอกพระบรมมหาราชวงนอกจากนกใชในการเชญพระโกศพระบรมอฐพระมหากษตรยหรอพระโกศพระอฐพระบรมวงศจากพระเมรทองสนามหลวงเขาสพระบรมหาราชวง พระทนงราเชนทรยานมขนาดกวาง๑.๐๓เมตรยาว๕.๔๘เมตรพรอมคานหามสง๔.๒๓เมตรใชจ�านวนพลแบกหาม๕๖นาย

พระทนงราเชนทรยานนอย

พระทนงราเชนทรยานนอย

พระทนงราเชนทรยานนอยองคใหมไดด�าเนนการจดสรางขนใหมโดยศกษารปแบบวธการเขาไมและรปทรงจากพระทนงราเชนทรยานองคเดมทด�าเนนการซอมแซมโดยส�านกชางสบหมกรมศลปากรเพอใชเชญพระบรมราชสรรางคารพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรพระทนงราเชนทรยานนอยสรางดวยไมสกแกะสลกลงรกปดทองประดบกระจก ทงองคมคานหาม๔คานใชคนหาม๕๖คน

พระยานมาศสามล�าคาน

พระราชยานใชเพอเชญพระบรมโกศสรางขนในสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเพอใชเชญพระบรมโกศพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก มหาราชเปนครงแรก พระยานมาศสามล�าคานเปนพระราชยานทมคานหามขนาดใหญท�าดวยไมจ�าหลกลวดลายลงรกปดทอง มพนกโดยรอบ๓ดานและมคานหาม๓คานใชส�าหรบเชญพระโกศพระบรมศพจากพระทนงดสตมหาปราสาทในพระบรมหาราชวงไปประดษฐานบนพระมหาพชยราชรถทจอดเทยบรออยใกลพลบพลายกบรเวณทศตะวนออกของวดพระเชตพนวมลมงคลารามเมอพระมหาพชยราชรถ

155

156

พระยานมาศสามลำาคาน

157

เชญพระโกศพระบรมศพไปถงพระเมรมาศแลวกจะใชพระยานมาศสามล�าคานเชญพระโกศพระบรมศพ จากพระมหาพชยราชรถเวยนอตราวฏรอบพระเมรมาศณทองสนามหลวงอกครงหนงพระยานมาศสามล�าคานนใชครงลาสดในงานพระเมรสมเดจพระเจาภคนเธอ เจาฟาเพชรรตนราชสดาสรโสภาพณณวดเมอพ.ศ. ๒๕๕๕ พระยานมาศสามล�าคานนมสององคคอองคหนง มขนาดยาว๗.๗๓เมตรพรอมคานหามสง๑.๗๘เมตร น�าหนก๗๐๐กโลกรมใชจ�านวนพลแบกหาม๒ผลด ผลดละ๖๐นายสวนอกองคมขนาดยาว๘.๒๔เมตรพรอม คานหามสง๑.๑๐เมตรน�าหนก๕๕๐กโลกรมใชจ�านวนพลแบกหาม๒ผลดผลดละ๖๐นาย

158

พระเสลยงกลบบว

159

พระเสลยงกลบบว

เปนพระเสลยงส�าหรบสมเดจพระราชาคณะนงอานพระอภธรรมน�าขบวนพระราชอสรยยศเพอเชญ พระบรมศพจากพระทนงดสตมหาปราสาทภายใน พระบรมมหาราชวงไปยงพระมหาพชยราชรถณบรเวณวดพระเชตพนวมลมงคลารามครงหนงและทขบวนพระราชอสรยยศเชญพระบรมศพเวยนพระเมรมาศอกครงหนง

พระเสลยงแวนฟา

เปนพระราชยานขนาดเลกใชก�าลงพลหาม๘คนส�าหรบเชญพระโกศพระบรมศพจากพระทนงดสตมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวงไปยงเกยเทยบพระยานมาศสามล�าคานทนอกก�าแพงแกวดานทศตะวนตกมลกษณะเปนฐานแทนไมสเหลยมสลกลายปดทองประดบกระจกทงองคตวแทนฐานเปนฐานสงหปากบวหนากระดานลางลงรกปดทองประดบกระจกลายดอกประจ�ายามฐานสงหสลกลายปดทองประดบกระจกหวหลงสงหปดทองประดบกระจกเสนลวดเดนเสนทองพนพระเสลยงปดวยพรมสแดงทงสมม ตดหวงเหลกทาสแดงคานหามทงสองคานทาสแดงเขยวปลายคานเปนหวเมดทรงมณฑปดทองเรยบระหวางคาน ทงดานหนาและดานหลงคลองเชอกมนลาหมผาแดงส�าหรบเจาพนกงานใชคลองแขนขณะยกพระเสลยง

160

เกรนบนไดนาค

161

เกรนบนไดนาค

เกรนบนไดนาคคออปกรณทใชเชญพระโกศพระบรมศพขนหรอลงจากพระมหาพชยราชรถหรอเวชยนตราชรถและพระเมรมาศแทนการใชนงรานไมตอยกสงแบบสมยโบราณซงใชก�าลงคนยกขนลงซงมความยากล�าบากและไมสะดวกเกรนมลกษณะเปนรางเลอนขนลงดวยกวานหมน โดยมแทนทวางพระโกศเพอสะดวกในการเคลอนยายขนหรอลงลกษณะเปนแทนสเหลยมขอบฐานแกะสลกลายปดทองประดบกระจกทายเกรนเปนพนลดระดบลงมาซงเปนทส�าหรบเจาพนกงานภษามาลาขนนงประคองพระโกศพระบรมศพมลกษณะคลายทายส�าเภาดานขางบผาตาดทองมราวทงสองขางตกแตงเปนรปพญานาคจงเรยกวาเกรนบนไดนาคเปนอปกรณทคดคนขนโดยสมเดจพระสมพนธวงศเธอเจาฟากรมหลวงพทกษมนตร(จย)พระโอรสในสมเดจพระพนางเธอเจาฟากรมพระศรสดารกษกบเจาขรวเงนน�ามาใชงานเปนครงแรกในพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟา จฬาโลกมหาราชเมอพ.ศ.๒๓๕๕ เกรนบนไดนาคม๒ขนาดคอขนาดกวาง๑.๕๒๕เมตรยาว๒.๓๖๕เมตรสง๔.๔๐เมตรฐานกวาง๑.๗๘๖เมตรยาว๓.๐๖เมตรใชจ�านวนพล๒๐นายและขนาดกวาง๑.๕๒๕เมตรยาว๒.๓๖๕เมตรสง๔.๔๐เมตรฐานกวาง๑.๗๘๖เมตรยาว๓.๑๖เมตรใชจ�านวนพล๒๐นาย

162

เครองแตงกาย ส�าหรบรวขบวนพระบรมราชอสรยยศ

-หมวกทรงประพาส โหมดเทศยอดเกยว-เสอโหมดเทศสบานเยน-ผาเกยวลาย-รดประคดโหมดเทศ-ถงเทายาวสขาว-รองเทาหนงสด�า

-หมวกหกระตายแดง ขลบลกไมใบขาว-เสออตลดสแดง-ผาเกยวลาย-รดประคดโหมดเทศ-ถงเทายาวสขาว-รองเทาหนงสด�า

๑. น�ารว จ�านวน ๓ นาย

๒. ธงสามชาย จ�านวน ๘ นาย

163

- หมวกทรงประพาส โหมดเทศยอดเกยว- เสอเขมขาบไหม- กางเกงมสรไหม- เขมขดแถบทองหวครฑ- ถงเทาสด�า- รองเทาหนงสด�า

๓. มโหระทก จาป - จากลอง

-มโหระทก ๔นาย-จาป ๒นาย-จากลอง ๒นาย จ�านวน ๘ นาย

164

-หมวกกลบล�าดวนแดง ขลบเหลอง-เสอปสตแดงขลบเหลอง-กางเกงปสตแดง ขลบเหลอง-ถงเทาสด�า-รองเทาหนงสด�า

๔. กลองชนะ ฉดชก พนกงานลากเกรน

-กลองชนะแดงลายทอง ๑๖๐นาย (ผลด๑๖๐นาย) -กลองชนะเงน ๒๐นาย (ผลด๒๐นาย)-กลองชนะทอง ๒๐นาย (ผลด๒๐นาย) -ฉดชกราชรถพระน�า ๗๔นาย -ฉดชกพระมหาพชยราชรถ๒๑๖นาย -พนกงานลากเกรนหางนาค๗๐นาย จ�านวน ๗๖๐ นาย

165

๖. เครองสง ฉตรทองแผลวด ฉตรหกทองขวาง

จ�านวน ๒๒๔ นาย

-หมวกปสตแดงพขาว-เสอปสตแดงแขนบาน-กางเกงปสตแดงขลบเหลอง-ถงเทาสด�า-รองเทาหนงสด�า

- หมวกลอมพอกหาง เหยยวแดง- เสอเขมขาบไหม- กางเกงมสรไหม- รดประคดโหมดเทศ- ถงเทาสด�า- รองเทาหนงสด�า

๕. แตร สงข -แตรฝรง ๒๐นาย-แตรงอน ๒๘นาย-สงข ๔นาย

จ�านวน ๕๒ นาย

166

-หมวกทรงประพาสโหมด เทศยอดจก-เสอเขมขาบไหม-กางเกงมสรไหม-รดประคดโหมดเทศ-ถงเทาสด�า-รองเทาหนงสด�า

๗. พนกงานจงมา พนกงานหามเสลยง พนกงาน หามพระราชยาน พนกงานหามมโหระทกผบงคบราชรถพระน�า ผบงคบพระมหาพชยราชรถ ผบงคบราชรถปนใหญ

-พนกงานจงมาพระทนง ๑๖นาย -พนกงานหามเสลยงกลบบวพระน�า ๑๖นาย -พนกงานหามพระราชยานมาศสามล�าคาน๑๒๐นาย(๒ผลด) -พนกงานหามพระทนงราเชนทรยาน ๕๖ นาย -พนกงานหามราเชนทรยานนอย ๕๖ นาย -พนกงานหามมโหระทก ๑๖ นาย -ผบงคบราชรถพระน�า ๒ นาย -ผบงคบพระมหาพชยราชรถ ๒ นาย -ผบงคบราชรถปนใหญ ๔นาย

จ�านวน ๒๘๘ นาย

167

-หมวกลอมพอกขาว มดอกไมไหว-เสอนอกขาวแบบราชการ-เสอครยเทวดาแถบใหญ มดอก-ผาเกยวลาย-ถงเทายาวสขาว-รองเทาหนงสด�า

๘. พนกงานถอบงพระสรย พนกงานถอพระกลดพนกงานถอพดโบก พนกงานภษา ประคองพระบรมโกศพนกงานถอพระกลดถวายพระบรมโกศพนกงานถอพระสรย หกทองขวางสารถถอแพนหางนกยง

-พนกงานถอบงพระสรย๑นาย -พนกงานถอพระกลด๑นาย -พนกงานถอพดโบก๒นาย -พนกงานภษาประคองพระบรมโกศ๕ นาย -พนกงานถอพระกลดถวายพระบรมโกศ๒ นาย -พนกงานถอบงพระสรยหกทองขวาง๒ นาย -สารถถอแพนหางนกยงนงหนาราชรถพระน�า๑ นาย -สารถถอแพนหางนกยงนงหนา๑ นาย พระมหาพชยราชรถ จ�านวน ๑๕ นาย

168

-หมวกทรงประพาส โหมดเทศยอดเกยว-เสออตลดสแดง(สแดง)-กางเกงสนบเพลา-ผาเกยวลาย-รดประคดโหมดเทศ-ถงเทายาวสขาว-รองเทาหนงสด�า

-หมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดเกยว-เสออตลดสเขยว(อนทร)-กางเกงสนบเพลา-ผาเกยวลาย-รดประคดโหมดเทศ-ถงเทายาวสขาว-รองเทาหนงสด�า

๙. อนทร เชญจามร จ�านวน ๓๒ นาย

๑๐. พรหม เชญจามร จ�านวน ๓๒ นาย

169

-หมวกทรงประพาสเยยรบบ ยอดเกยว-เสอเยยรบบ-ผาเกยวลาย-รดประคดโหมดเทศ-ถงเทายาวสขาว-รองเทาหนงสด�า

๑๑. ผบอกกระบวน

จ�านวน ๑ นาย

170

๑๒. มหาดเลกหลวง

-มหาดเลกหลวงเชญคแห ๔๖นาย -มหาดเลกหลวงเชญพระแสงระหวาง เครอง(หนาพระน�า) ๔นาย -มหาดเลกหลวงเชญพระแสงระหวาง เครอง(หลงพระน�า) ๓นาย -มหาดเลกหลวงเชญพระแสงระหวาง เครอง(หนาพระบรมศพ) ๖นาย -มหาดเลกหลวงเชญพระแสงระหวาง เครอง(หลงพระบรมศพ) ๔นาย -มหาดเลกหลวงเชญพระแสงรายตตอง ๘นาย -มหาดเลกหลวงเชญเครอง๒๔นาย -มหาดเลกหลวงเชญเครองทองนอย๑นาย-ผก�ากบเชญพระแสง ๔นาย รวม ๑๐๐ นาย

-หมวกทรงประพาสก�ามะหย สน�าเงนยอดเกยว-เสอนอกขาวแบบราชการ ตดแขนทกข-ผามวงเชง-รดประคดน�าเงนดอกขาว-ถงเทายาวสขาว-รองเทาโบว

171

-หมวกทรงประพาส ก�ามะหยสแดง ทรงเทรด(พรหม)-เสอก�ามะหยสแดง คอบวตดขลบ(พรหม)-กางเกงสนบเพลา-ผาเกยวลาย-รดประคดโหมดเทศ-ถงเทายาวสขาว-รองเทาหนงสด�า

-หมวกทรงประพาส ก�ามะหยสเขยว ทรงเทรด(อนทร)-เสอก�ามะหยสเขยว คอบวตดขลบ(อนทร)-กางเกงสนบเพลา-ผาเกยวลาย-รดประคดโหมดเทศ-ถงเทายาวสขาว-รองเทาหนงสด�า

๑๓. อนทร เชญพมเงน จ�านวน ๔๐ นาย

๑๔. พรหม เชญพมทอง จ�านวน ๔๐ นาย

172

-หมวกทรงประพาส ก�ามะหยสด�ายอดเกยว-เสอสกหลาดสเทา-ผามวงเชง-เขมขดพไหมแดง-สายกระบแถบทองใหญ-ถงเทายาวสขาว-รองเทาโบว

๑๕. ต�ารวจหลวงคแห

จ�านวน ๔๖ นาย

173

๑๖. สารวตรกลอง สารวตรแตร พนกงานก�ากบเครองสง ผ ควบคมคนหามเสลยง พนกงานก�ากบเสลยง พนกงานคมฉตรเครองสง พนกงานก�ากบพระยานมาศ พนกงานก�ากบคนฉดชกราชรถ ผควบคมราชรถพระน�า ผควบคมพระมหาพชยราชรถ พนกงานฉดชกพระ มหาพชยราชรถ พนกงานก�ากบพระทนงราเชนทรยาน พนกงานคมพระทนงราเชนทรยาน พนกงานคมคนหามพระราเชนทรยาน พนกงานก�ากบพระราเชนทรยานนอย พนกงานคมคนหามพระราเชนทรยานนอยสนมพลเรอนเชญพดโบก ประตหนา-ประตหลง

-สารวตรกลอง ๕นาย -สารวตรมโหระทก ๑นาย -สาวตรแตร ๒นาย -พนกงานก�ากบฉตรเครองสงทองแผลวด (หนาพระน�า) ๒นาย -ผควบคมคนหามเสลยงกลบบวพระน�า ๑นาย -พนกงานก�ากบเสลยงกลบบวพระน�า ๑นาย -พนกงานคมฉตรเครองสงทองแผลวด (หลงพระน�า) ๒นาย -พนกงานคมฉตรเครองสงหกทองขวาง ๒นาย (หนา) -พนกงานก�ากบพระยานมาศสามล�าคาน๑นาย

174

-คนควบคมพระยานมาศสามล�าคาน ๔นาย -พนกงานควบคมคนหามพระยานมาศ สามล�าคาน ๑นาย -พนกงานคมฉตรเครองสงหกทองขวาง (หลง) ๒นาย -ผก�ากบคนฉดชกราชรถพระน�า ๒นาย -พนกงานควบคมราชรถพระน�า ๒นาย -พนกงานควบคมพระมหาพชยราชรถ ๔นาย -พนกงานก�ากบฉดชกพระมหาพชยราชรถ๒นาย -พนกงานก�ากบพระทนงราเชนทรยาน ๑นาย-พนกงานคมพระทนงราเชนทรยาน ๔นาย -พนกงานคมคนหามพระทนงราเชนทรยาน๑นาย -พนกงานก�ากบพระราเชนทรยานนอย ๑นาย -พนกงานคมคนหามพระราเชนทรยานนอย๑นาย -สนมพลเรอนเชญพระยศ ๑นาย -ประตหนา ๒นาย -ประตหลง ๒นาย จ�านวน ๔๘ นาย

175

-หมวกทรงประพาสก�ามะหย สด�ายอดเกยว-เสอนอกขาวแบบราชการ ตดแขนทกข-ผาเกยวลาย-รดประคดแดงดอกขาว-ถงเทายาวสขาว-รองเทาหนงสด�า

176

ดอกไมจนทน

177

สมเดจพระเจาอยหวมหาวชราลงกรณบดนทรเทพย วรางกรทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหจดกจกรรม“โครงการจตอาสาประดษฐดอกไมจนทนพระราชทาน”เพอทลเกลาฯถวายในพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรดวยทรงพระราชอนสรณถงสมเดจพระราชบดาทรงเขาพระทยถงความ รสกของประชาชนชาวไทยวายงคงร�าลกถงพระองคไมเสอมคลายและมความประสงคจะท�าสงทแสดงถงความจงรกภกดโดยไดเชญชวนพสกนกรทกหมเหลาเขารวมกจกรรมดงกลาวตงแตเดอนพฤษภาคมพ.ศ.๒๕๖๐ทอาคาร๖๐๖ สนามเสอปาส�านกพระราชวงและพระลานพระราชวงดสตโดยมเจาหนาทจากโรงเรยนชางฝมอในวง(หญง)และ เจาหนาทจากโรงเรยนชางฝมอในวง(ชาย)เจาหนาทฝายพระราชฐานชนในและพลอาสาสมครหญงทหารมหาดเลกรกษาพระองคฯเปนผอ�านวยการสอน ดอกไมจนทนทง๗แบบไดแกดอกดารารตนดอกกหลาบดอกพดตานดอกลลลดอกกลวยไมดอกชบาทพยและดอกชบาหน ความหมายของดอกไมตางๆมดงน ดอกดารารตน หรอดอกแดฟโฟดล เปนดอกไมทรงโปรดของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตรและพระราชทานใหกบสมเดจพระนางเจา สรกตพระบรมราชนนาถอยเสมอเมอครงยงทรงศกษาและ

ดอกไมจนทน และจดถวายดอกไมจนทน

178

ประทบอยทประเทศสวตเซอรแลนดดอกดารารตนนยมใชมอบใหแกบคคลอนเปนทรกเพอบอกวาไมเคยหวงสงใดตอบแทนและยงหมายถงเกยรตยศความกลาหาญสญลกษณของความหวงชอดอกดารารตนยงมความหมายทลกซง โดยค�าวาดาราหมายถงดวงดาวคอสงทอยสงสดค�าวารตนหมายถงแกวคอสงทมคา ดอกกหลาบเปนสญลกษณแหงความรกอนบรสทธดวยอานภาพแหงความจงรกภกดของทวยราษฎรทระลกถงพระมหากรณาธคณในองคพระประมขของชาตเพอถวายความอาลยเปนครงสดทายแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรผเปนกษตรยทรกยงของปวงชนชาวไทย ดอกพดตานเปนสญลกษณของความมนคงและความอดมสมบรณชาวจนเชอวาเปนไมมงคลเพราะดอกพดตานเปลยนสไดถงสามสภายในวนเดยวกนซงเปรยบเสมอนวฏจกรของชวตมนษยทเรมตนเปรยบเหมอนเดกทเปนผาขาวเตบโตขนพรอมกบสสนทแตงแตมขนมาจนกระทงสงอายมากขนพรอมกบสทเขมขนจนกระทงรวงโรยจากไปเพอเปนการระลกถงพระมหากรณาธคณและพระราชกศลอทศถวายครงสดทายแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตร ดอกลลลแสดงออกถงความรกทบรสทธเชนเดยวกบดอกกหลาบสขาวอกทงดอกลลลสขาวยงแสดงออกถงความซอสตยและเทดทนดวยอานภาพแหงความจงรกภกด

179

ของพสกนกรชาวไทยทมตอพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรและความส�านกใน พระมหากรณาธคณเปนลนพน ดอกกลวยไมเปนสญลกษณของความมนคงความรก และความสงางามสมดงพระมหากรณาธคณในการบ�าเพญพระราชกรณยกจนานปการของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรใหขจรขจายไปทงแผนดนไทยตลอดถงนานาประเทศทวโลก ดอกชบาทพยเปนดอกไมทสรางสรรคประดษฐขนเพอสอถงการดบสญและความเปนทพยและเพอเปนการถวายความอาลยเปนครงสดทายแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรพระผทรงสถตในดวงใจของประชาราษฎรชวนรนดร ดอกชบาหนเปรยบเสมอนความอาลยในการสญเสยของพสกนกรทกหมเหลาเปนสญลกษณทแทนดวงใจไทยทกดวงในการนอมสงเสดจพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรในการพระราชพธถวาย พระเพลงพระบรมศพ ในสวนภาคเอกชนและประชาชนเองกไดรวมมอรวมใจกนท�าดอกไมจนทนทวประเทศกรงเทพมหานครไดออกแบบดอกไมจนทนจ�านวน๓๖แบบดอกบานชนดอกจ�าปาดอกกลวยไมดอกดารารตนดอกบวสายกหลาบพดซอนฯลฯเพอเปนตนแบบใหประชาชนน�าไปประดษฐไดเองดวยวสดธรรมชาตในทองถนเชนใบตองแหงกาบกลวยผกตบชวาและเปลอกขาวโพดเปนตน

180

จดถวายดอกไมจนทน

คณะกรรมการฝายพธการงานพระราชพธถวาย พระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรใหด�าเนนการจดพธถวายดอกไมจนทนภาคประชาชนในพนทกรงเทพมหานครโดยจดท�าซมถวายดอกไมจนทนจ�านวน๑๐๑ซมประกอบดวยซมขนาดใหญ๑๖ซมซมขนาดกลาง๒๖ซมและซมส�าหรบวดตางๆ ในพนทเขตของกรงเทพมหานครรวม๕๙จดเพอความสะดวกของประชาชนในการรวมพธทงน ไดจด เตรยมดอกไมจนทนส�าหรบประชาชนจ�านวนทงสน ๓ลานดอกโดยโรงเรยนในสงกดกรงเทพมหานคร โรงเรยนฝกอาชพในสงกดกรงเทพมหานครรวมทงประชาชนบรษทหางรานตางๆอาสารวมกนจดท�าดอกไมจนทน การจดพธถวายดอกไมจนทนของประชาชนมทงใน สวนกลางสวนภมภาคและตางประเทศโดยในสวนกลางมกรงเทพมหานครเปนหนวยงานหลกในสวนภมภาคมกระทรวงมหาดไทยเปนหนวยงานหลกโดยแจงทก จงหวดและอ�าเภอด�าเนนงานและในตางประเทศมกระทรวงการตางประเทศเปนหนวยงานหลกโดยแจง สถานเอกอครราชทตไทยในตางประเทศด�าเนนงาน ซมถวายดอกไมจนทนของประชาชนทกรมศลปากรด�าเนนการออกแบบม๓ขนาดไดแกขนาดใหญขนาดกลาง และขนาดเลก

181

การจดพธถวายดอกไมจนทนในสวนภมภาคมอบใหกระทรวงมหาดไทยแจงทกจงหวดและอ�าเภอด�าเนนการ จดพธจ�านวน๘๗๘แหง นอกจากนสมเดจพระเจาอยหวมหาวชราลงกรณ บดนทรเทพยวรางกรยงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯให สรางพระเมรมาศจ�าลองรฐบาลจงไดด�าเนนการจดสรางพระเมรมาศจ�าลองทวประเทศรวม๘๕แหง โดยจดสรางในสวนภมภาค๗๖แหงสวนกรงเทพมหานครและปรมณฑลตงอยทตางๆรวม๙แหงไดแกส�านกงาน สลากกนแบงรฐบาลเดมลานคนเมองศาลาวาการ กรงเทพมหานครลานพระบรมราชานสาวรยพระบาท สมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชและในพนท สมมเมอง ไดแกทศเหนอทสนามกฬาธปะเตมย กองทพอากาศทศใตทศนยนทรรศการและการประชม ไบเทคบางนาทศตะวนออกทสถาบนเทคโนโลย พระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบงและทศตะวนตกทพทธมณฑลทงนเพอใหพสกนกรชาวไทย มสวนรวมถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจ พระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรโดย พรอมเพรยงกน

182

เปนพธทกระท�าขนหลงจากการถวายพระเพลงพระบรมศพเสรจสนแลวโดยประกอบพธณพระจตกาธานเมอเสดจขนพระเมรมาศเจาพนกงานภษามาลาเปดผาคลมพระบรมราชสรรางคารทรงสรงพระบรมอฐดวยน�า พระสคนธเจาพนกงานแจงพระบรมอฐโดยเชญพระบรมอฐ พระบรมราชสรรางคารเรยงเปนล�าดบใหมลกษณะเหมอนรปคนหนพระเศยรไปทางทศตะวนตกจากนน หนพระบรมอฐพระบรมราชสรรางคารทแจงไวมาทางทศตะวนออกเรยกวาแปรพระบรมอฐแลวจงถวายคลมดวยผาเชนพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวถวายคลมดวยผา๓ชนคอแพรขาวผาตาดและผากรองทองทรงจดเทยนเครองนมสการทองนอยทรงกราบถวายบงคม พระบรมอฐแลวเสดจลงมาประทบพระทนงทรงธรรมทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหเหลาราชนกลขาราชการเดนสามหาบตอมาเปลยนเปนการท�าส�ารบภตตาหารสามหาบตงถวายพระสงฆสดบปกรณพระบรมอฐทรงจดธปเทยนเครองนมสการทองนอยทรงทอดผาไตรสมเดจพระราชาคณะและพระราชาคณะสดบปกรณทรงโปรยเหรยญทองเหรยญเงนพระราชทานเจาพนกงานภษามาลาเปดผาคลมพระบรมอฐทรงเกบพระบรมอฐลงสรงในขนทรงพระ

การเกบพระบรมอฐและพระบรมราชสรรางคาร

183

สคนธการเกบพระบรมอฐจะเลอกเกบแตละสวนของพระสรระอยางละเลกนอยพรอมกนนนทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหพระบรมวงศานวงศฝายในทไดรบพระบรมราชานญาตขนรบพระราชทานพระบรมอฐไปสกการบชาแลวทรงประมวลพระบรมอฐบรรจพระโกศหลงจากนนเชญ พระโกศพระบรมอฐไปยงพระทนงทรงธรรมทรงประกอบพธบ�าเพญพระราชกศลถวายสวนพระบรมราชสรรางคาร เชญลงบรรจในพระผอบโลหะปดทองประดษฐานบน พานทองสองชนคลมผาตาดพกรอไวบนพระเมรมาศ ส�าหรบพระบรมอฐพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรนนจะเชญโดย พระทนงราเชนทรยานไปประดษฐานยงพระทนงจกร มหาปราสาท

พระบรมราชสรรางคาร

คอเถาถานทปะปนกบพระบรมอฐชนเลกชนนอยของพระบรมศพพระมหากษตรยสมเดจพระราชนและสมเดจพระบรมราชบพการทเผาแลวซงอาจเรยกวาพระสรรางคารตามล�าดบพระอสรยยศของพระบรมวงศและเรยกวาองคารส�าหรบสามญชน การบรรจพระบรมราชสรรางคารเปนขนตอน สดทายในพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพของ พระมหากษตรยสมเดจพระบรมราชบพการและสมเดจ

184

พระบรมราชนเกดขนครงแรกในคราวพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา เจาอยหวเมอพ.ศ.๒๔๕๔โดยพระบาทสมเดจพระมงกฎ เกลาเจาอยหวโปรดเกลาฯใหยกเลกธรรมเนยมการลอย พระบรมราชสรรางคารและโปรดใหเชญพระบรม ราชสรรางคารมาประดษฐานณรตนบลลงกพระพทธชนราช ภายในพระอโบสถวดเบญจมบพตรดสตวนารามจงกลายเปนธรรมเนยมในการเชญพระบรมราชสรรางคารพระ สรรางคารไปประดษฐานในสสานหลวงหรอสถานทอนควรแทนโดยเจาพนกงานจะเชญพระบรมราชสรรางคารจากสถานททพกไวแลวตงขบวนพระบรมราชอสรยยศไปยงสถานทบรรจอนเหมาะสม พระบรมราชสรรางคารพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรนนจะเชญไปบรรจ ณวดราชบพธสถตมหาสมารามและวดบวรนเวศวหาร ส�านกชางสบหมกรมศลปากรไดรบมอบหมายใหออกแบบผอบอญเชญพระบรมราชสรรางคารองคใหมเพอใชทรงพระบรมราชสรรางคารไปประดษฐานในพระ ถ�าศลาทฐานชกชพระประธานพระอโบสถวดราชบพธสถต มหาสมารามและทฐานองคพระพทธชนสหทวดบวรนเวศวหาร โดยไดศกษารปแบบจากผอบองคเดมทมอยแลวและน�ามา ประยกตออกแบบใหมใหมรปทรงและลวดลายชนเชง ตางๆงดงามสมพระเกยรตยงขนผอบองคนแบงสวน

185

ประกอบเปน๓สวนไดแกสวนทเปนฐานสวนตวผอบและสวนทเปนฝาซงสวนฐานจะมชนหนากระดานบวคว�ารองรบชนลกแกวมลวดและทองไมสลบคนระหวางชนลกแกวโดยลวดลายลกแกวหรอชนเกยวตามโบราณราชประเพณจะใชออกแบบเครองสงส�าหรบพระมหากษตรยและเปนหนงในลวดลายประดบพระมหาพชยมงกฎ ตวผอบเปนทรงดอกบวบานมลกษณะทรงกลมลกษณะพเศษของผอบองคใหมมกลบบวขนาดเลกรองรบสลบกนไปสวนกลบบวของผอบมจะขนาดเลกกวาองคเดมและมเสนเดนรอบกลบดานในกลบเพอใหเกดน�าหนก และมตของงานสลกดนตรงกลางกลบบวจะท�าเปนสนขนมาเมอเวลาแสงตกกระทบจะท�าใหเกดแสงเงาทสวยงามมขนาดเสนผาศนยกลาง๑๐นวสวนฝาเปนลกษณะยอดทรงมณฑมชนหนากระดานถดขนไปถดขนมาใชเปน ชนบวคว�า๓ชนลกษณะบวคว�าชนแรกจะมขนาดใหญชนถดไปจะลดหลนไปตามสดสวนและรปทรงโดยจะมการสลกดนเหมอนกบกลบบวทตวผอบเพอใหเกดมตของแสงเงาเพอใหเกดความสวยงามถดจากชนกลบบวจะเปนปลยอดและชนบนสดจะเปนลกแกวหรอเมดน�าคางโดยมรปแบบทรงกลมและสวนปลายจะเรยวแหลมเลกนอยลกษณะเปนดอกบวตม

186

การจดสรางผอบเชญพระบรมราชสรรางคารไดใชวสดโลหะเนอเงนมาท�าการขนรปเทคนควธการเกยวกบ การจดสรางพระโกศทองค�าเปนวธการแบบชางโบราณโดยการกลงหนแบงเปนสวนฐานสวนตวผอบและสวนฝาผอบหลงจากกลงเสรจเรยบรอยแลวกจะน�ามาถอดพมพดวยยางซลโคนเมอไดพมพยางซลโคนแลวจะน�า เรซนมาเทในพมพยางซลโคนเมอเสรจจากขนตอนนก จะไดหนเพอการเคาะขนรปโดยน�าโลหะเงนมาหลอมรด ใหเปนรปทรงสวนฐานตวผอบและฝาจากนนชางจะน�ามา สลกดนตามแบบและลวดลายทออกแบบไวจนส�าเรจออกมาแลวจงน�าแตละสวนประกอบเขาดวยกนจนส�าเรจเปนผอบเชญพระบรมราชสรรางคาร

187

เครองสงเคด สงเคดมากจากค�าวาสงคตแปลวาการสวดดงนนทซงพระสงฆขนไปนงสวดได๔รปจงเรยกวาเตยงสงคตอนเดยวกบเตยงสวดหรอรานสวดในการศพเวนแตท�าใหประณตขนมยอดดจปราสาทกมไมมยอดกมทงนเครองสงเคดอนหมายถงสงของทใชในการท�าบญศพมทมาจากแตเดมนยมน�าสงเคดอนเปนเตยงสวดของพระสงฆนนมาใสของหามเขาขบวนแหศพตอมาภายหลงของเหลานไมไดจดใสในสงเคดแลวแตผคนยงเรยกของท�าบญในการศพ วาเครองสงเคดอย เครองสงเคดมหลายชนดตามแตจะเหนวาสงใดจ�าเปนแกพระสงฆเชนตพระธรรมโตะหมเปนตนครนถง รชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงเปลยนธรรมเนยมการถวายเครองสงเคดโดยมงประโยชนแกสาธารณะมากขนจ�าแนกเปน๓ประเภทคอถวายพระภกษ มพดรองหรอพดสงเคดยามผากราบถวายวดมธรรมาสนตพระธรรมและส�าหรบโรงเรยนไดแกเครองใชตางๆในปจจบนยงคงยดธรรมเนยมการถวายเครองสงเคดดงกลาว อยแตไดมการถวายหนงสออนเปนแหลงเกดปญญา เพมเขามาดงในงานถวายพระเพลงพระบรมศพสมเดจพระนางเจาร�าไพพรรณพระบรมราชนในรชกาลท๗ไดสรางตสงเคดบรรจพระไตรปฎกฉบบสยามรฐซงเปน พระไตรปฎกทจดพมพขนในรชสมยพระบาทสมเดจ พระปกเกลาเจาอยหว

188

เครองสงเคด

189

ในงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรส�านกชางสบหมกรมศลปากรไดรบภารกจในการออกแบบเครองสงเคดสวนการจดสรางส�านกพระราชวงเปนผด�าเนนการโดยใหทางกรมศลปากรชวยควบคมดแลใหเปนไปตามรปแบบรายการเครองสงเคดทจดท�าขนไดแก •พดรองส�าหรบพระราชพธบ�าเพญพระราชกศลการออกพระเมร •พดรองส�าหรบพระราชพธทรงบ�าเพญกศลพระบรมอฐ •พดรองส�าหรบถวายพระจนนกายและอนมนกาย • ตสงเคดหรอตใสหนงสอประดบดวยภาพพระราชนพนธพระมหาชนก •ธรรมาสนปาตโมกข •หบพระปาตโมกขพรอมตาง

190

การแสดงมหรสพสมโภช

191

การแสดงมหรสพสมโภช การถวายพระเพลงพระบรมศพแตครงโบราณจดเปนงานใหญมมหรสพสมโภชงานออกพระเมรพระบรมอฐเปนแบบแผนประเพณสบทอดกนมาแตครงกรงศรอยธยาเปนราชธานมวตถประสงคเพอใหประชาชนไดชมและถอวาเปนงานออกทกขในเวลาเดยวกนทงยงถอเสมอนเปนการแสดงพระกฤดาธการของพระมหากษตรยในสมยกรงรตนโกสนทรไดมการจดมหรสพสมโภชงานออก พระเมรตามแบบแผนประเพณเปนครงแรกในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชในงานออกพระเมรพระบรมอฐสมเดจพระปฐมบรมมหาชนก พ.ศ.๒๓๓๙ครนถงรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวรชกาลท๖ไดมประกาศงดการแสดงมหรสพสมโภชในงานออกพระเมรตอมาในสมยรชกาลท๙ในการพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพสมเดจพระศรนครน ทราบรมราชชนนพ.ศ.๒๕๓๙สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมารทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหมการรอฟนการประโคมดนตรหรอการประโคมย�ายามและการมหรสพเนองจากทรงเหนวาเพอไมใหบรรยากาศเงยบเหงาเหมอนครงพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพสมเดจพระนางเจาร�าไพพรรณพระบรมราชนในรชกาลท๗เมอปพ.ศ.๒๕๒๘ทงยงเปนการรกษาโบราณราชประเพณไวดวย

192

การแสดงมหรสพสมโภชเนองในงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรประกอบดวย ๑.การแสดงโขนหนาพระทนงทรงธรรม(หนาพระเมรมาศ)ทเรยกกนวาโขนหนาไฟจดการแสดงโขนเรองรามเกยรตชดพระรามขามสมทร-ยกรบ-ร�าลกใน พระมหากรณาธคณผแสดงคอนาฏศลปนส�านกการสงคตนกเรยนนกศกษาวทยาลยนาฏศลปทวประเทศ๑๒แหงและสถาบนบณฑตพฒนศลปผแสดงผพากย-เจรจา ผบรรเลงขบรองและผปฏบตงานทเกยวของประมาณ๓๐๐คน ๒.การแสดงมหรสพณเวทกลางแจงบรเวณสนามหลวงดานทศเหนอม๓เวทประกอบดวย

เวทท๑เวทการแสดงหนงใหญเบกหนาพระและโขน เรองรามเกยรตโดยนาฏศลปนส�านกการสงคตกรมศลปากรรวมดวยครอาจารยนกเรยนนกศกษาวทยาลยนาฏศลป๑๒แหงและสถาบนบณฑตพฒนศลปจ�านวน๑,๐๒๐คนและผปฏบตงานทเกยวของประมาณ๑๐๐คนรวมทงสน๑,๑๒๐คนนอกจากนยงมการแสดงโขนพระราชทาน ของมลนธสงเสรมศลปาชพประมาณ๒๐๐-๓๐๐คน การแสดงม๓สวนไดแก

193

-การแสดงหนงใหญเบกหนาพระและการแสดงเบกโรงหนงใหญชดจบลงหวค�าผแสดงเปนครอาวโสส�านกการสงคตกรมศลปากรรวมกบครอาวโสสถาบนบณฑตพฒนศลป-การแสดงโขนหนาจอและโขนชกรอกเรองรามเกยรตชดพระรามขามสมทรชดศกทศกณฐครงแรกทพสบขนสบรถชดทาวมาลวราชวาความชดนางมณโฑ หงน�าทพยชดศกทศกณฐขาดเศยรขาดกรและชดสดา ลยไฟพระรามคนนครเปนการแสดงของกรมศลปากร -การแสดงโขนหนาจอและโขนชกรอกเรองรามเกยรตชดรามาวตารทศกณฐรบสดายหนมานถวายพลพเภกสวามภกดเปนการแสดงของโขนพระราชทาน(มลนธสงเสรมศลปาชพ)

เวทท๒เวทการแสดงละครหนหลวงและหนกระบอกประกอบดวยละครเรองพระมหาชนกการแสดงหนหลวงตอนหนมานเขาหองนางวานรนการแสดงหนกระบอกเรองพระอภยมณตอนก�าเนดสดสาครจนถงพระฤาษชวยสดสาครร�ากงไมเงนทองละครในเรองอเหนาตอนบษบาชมศาล-อเหนาตดดอกไม-ฉายกรช-ทาวดาหาบวงสรวงและละครเรองมโนหราผแสดงบรรเลงขบรองจากส�านกการสงคตกรมศลปากรและสถาบนบณฑตพฒนศลป ๓๒๒คนและผปฏบตงานทเกยวของประมาณ๑๐๐คนรวมทงสน๔๒๒คน

194

เวทท๓เวทการบรรเลงดนตรสากล“ธคอดวงใจไทยทวหลา”เปนการบรรเลงและขบรองเพลงพระราชนพนธ ในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตรเพลงเทดพระเกยรตบทเพลงทประพนธขน เพอถวายอาลยและบทเพลงทสอความหมายสอดคลองกบ การแสดงแตละองก๗องกไดแกองกท๑ดจหยาดทพยชโลมหลาองกท๒ใตฟารมเยนเพราะพระบารม องกท๓ทวยราษฎรนอมสดด องกท๔ถวายภกดองคราชน องกท๕สถตนรนดรในใจราษฎร องกท๖ปวงขาบาทบงคมถวาย องกท๗สสวรรคาลยในทพยวมาน

เวทการบรรเลงดนตรสากล “ธ คอ ดวงใจไทยทวหลา”

195

และการแสดงบลเลตเรองมโนหราผบรรเลงขบรองและผแสดงมาจากส�านกการสงคตกรมศลปากรสถาบนดนตรกลยาณวฒนาสถาบนบณฑตพฒนศลปวงดนตรอ.ส.วนศกรวงสหายพฒนาโรงเรยนราชนกรมดรยางคทหารบกกองดรยางคทหารเรอกองดรยางคทหารอากาศกองสวสดการส�านกงานต�ารวจแหงชาตกรมประชาสมพนธจฬาลงกรณมหาวทยาลยRoyalBangkokSymphonyOrchestraซงใชผบรรเลงขบรองและผแสดง๗๕๓คนผปฏบตงานทเกยวของ๑๘๙คนรวมทงสน๙๔๒คนการแสดงทกเวทก�าหนดเวลาเรมแสดง๑๘.๐๐น. ในวนพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรจนถงเวลา๐๖.๐๐น.ของวนรงขนโดยการแสดงของทกเวทจะหยดการแสดงเมอมพระราชพธในพระเมรมาศ

196

หนงสอทระลกและจดหมายเหต คณะกรรมการฝายจดท�าหนงสอทระลกและจดหมายเหตงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตรไดจดท�าหนงสอทระลกจ�านวน๔รายการไดแก •หนงสอ“พระเมรมาศสมยรตนโกสนทร” •หนงสอ“พระเมรในรชสมยพระบาทสมเดจ พระปรมทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตร” •หนงสอ“เครองประกอบพระราชอสรยยศงานพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล อดลยเดชบรมนาถบพตร” •หนงสอ“นวมนทราศรวาทราชสดดรอยกรองเทดพระเกยรตพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล อดลยเดชบรมนาถบพตร” หนงสอจดหมายเหตมจ�านวน๖รายการไดแก • หนงสอจดหมายเหต งานพระบรมศพ พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช มหตลาธเบศรรามาธบดจกรนฤบดนทรสยามนทราธราชบรมนาถบพตร(จดหมายเหตฉบบหลก) •หนงสอจดหมายเหตงานพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรฉบบประชาชน

197

•หนงสอจดหมายเหตงานพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรฉบบสอมวลชน •หนงสอ“พระเสดจสฟาราษฎรลวนอาลย”ในโครงการกานทกวคตการปวงประชานอมร�าลกในพระมหากรณาธคณพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตร •หนงสอและซดบทเพลงแสดงความอาลยแด พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร •หนงสอจดหมายเหตฉบบวดทศน“ทรงสถตในดวงใจไทยนรนดร”

198

199

ศนยสอมวลชน ศนยถายทอดวทยกระจายเสยง และศนยถายทอดวทยโทรทศน

200

ศนยสอมวลชน

201

คณะกรรมการฝายประชาสมพนธงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรไดจดตงศนยสอมวลชนขนเพออ�านวยความสะดวกแกสอมวลชนไทยและสอมวลชนตางประเทศณหอประชมใหญมหาวทยาลยธรรมศาสตรทาพระจนทร พนทดงกลาวสามารถรองรบสอมวลชนไดประมาณ๑,๑๘๐คนประกอบดวย๑)ศนยสอมวลชน(PressCenter) ๒)ศนยถายทอดโทรทศน(IBC)๓)ศนยถายทอดวทยกระจายเสยงภายในตดตงอปกรณอ�านวยความสะดวกในการปฏบตงานไดแกเครองคอมพวเตอรพรนเตอรจดเชอมตออนเทอรเนตความเรวสงพนทแถลงขาวและใหบรการอาหารวางพรอมเครองดมอาหารกลางวนและค�าส�าหรบผปฏบตงานถายทอดสดและสอมวลชน เวลาในการปฏบตงาน

ศนยสอมวลชนเปดใหบรการตงแตวนท๑๖ตลาคมพ.ศ.๒๕๖๐เวลา๐๘.๓๐-๑๗.๐๐น.ส�าหรบระหวางวนท๒๕–๒๙ตลาคมพ.ศ.๒๕๖๐จะเปดใหบรการแกสอมวลชนทปฏบตงานตามหมายก�าหนดการงานพระราชพธถวาย พระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตร

ศนยสอมวลชน และศนยถายทอดวทยกระจายเสยง ศนยถายทอดวทยโทรทศน

202

ศนยสอมวลชน แบงพนทเปน ๕ สวนดงน

๑.ศนยถายทอดวทยโทรทศนและศนยถายทอดวทยกระจายเสยง ๒.สวนปฏบตงานสอมวลชนซงแบงเปนสอมวลชนในประเทศสอมวลชนตางประเทศ ๓.สวนการแถลงขาวและตดตอสอบถาม ๔.สวนสถานทบรการอาหารและเครองดม ๕.สวนการปฏบตงานของเจาหนาทดานภาษาไทยและภาษาองกฤษ

การบรการภายในศนยสอมวลชน

๑.ศนยสอมวลชนสามารถรองรบสอมวลชนทงในประเทศและตางประเทศไดจ�านวน๑,๑๘๐คน ๒.บรการเครองคอมพวเตอรจ�านวน๔๖เครองพรอมอนเทอรเนตความเรวสง ๓.จดปลกอนส�าหรบบรการสอมวลชนทใชคอมพวเตอรโนตบค ๔.บรการอาหารและเครองดมระหวางปฏบตงาน ๕.การถายทอดงานพระราชพธผานระบบทวภายในศนยสอมวลชน ๖.การถายทอดงานพระราชพธผานwww.kingrama9.th และFacebookPageศนยขอมลขาวสารงานพระบรมศพ

203

หอประชมใหญมหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร

204

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตรทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ ๗.บรการดาวนโหลดภาพถายรวขบวนพระบรม ราชอสรยยศทางเวบไซตwww.kingrama9.th

การใหบรการอนเทอรเนตภายในศนยสอมวลชน

เนองจากประเทศไทยไดประกาศใช“พระราชบญญตวาดวยการกระท�าความผดเกยวกบคอมพวเตอรพ.ศ.๒๕๕๐”แกไขเพมเตมโดย“พระราชบญญตวาดวยการกระท�าความผดเกยวกบคอมพวเตอร(ฉบบท๒) พ.ศ.๒๕๖๐”มผลบงคบใชตงแตวนท๒๔พฤษภาคมพ.ศ.๒๕๖๐เปนตนไปเหตผลทตองมพ.ร.บ.วาดวยการ กระท�าความผดเกยวกบคอมพวเตอรเนองจากคอมพวเตอรไดเขามาเปนสวนหนงในชวตประจ�าวนของเรามากยงขนการใชงานคอมพวเตอรโดยมชอบโดยบคคลใดๆกตาม ทสงผลเสยตอบคคลอนรวมไปถงการใชงานคอมพวเตอรในการเผยแพรขอมลทเปนเทจหรอมลกษณะลามกอนาจารจงตองมมาตรการขนมาเพอเปนการควบคมนนเอง ศนยสอมวลชนในฐานะผใหบรการการเขาสอนเทอรเนตจ�าเปนตองเกบรกษาขอมลตามพระราชบญญตดงน ๑.“ขอมลการจราจรทางคอมพวเตอร”ซงเปนขอมลเกยวกบการตดตอสอสารทบอกถงแหลงก�าเนดตนทางปลายทางเสนทางวนทเวลาปรมาณระยะเวลา

205

ชนดของบรการหรออนๆ ทเกยวของจะตองเกบไวไมนอยกวา ๙๐วนนบแตวนทขอมลนนๆเขาสระบบคอมพวเตอรและในกรณจ�าเปนพนกงานเจาหนาทจะสงใหผใหบรการเกบขอมลไวเกน๙๐วนแตไมเกน๒ปเปนกรณพเศษเฉพาะรายและเฉพาะคราวกได ๒.ขอมลของผใชบรการไดแกชอนามสกล เลขประจ�าตวประชาชนUSERNAMEหรอPINCODEจะตองเกบรกษาไวไมนอยกวา๙๐วนนบตงแตการใชบรการสนสดลง จงขอความรวมมอจากสอมวลชนทกทานทใชบรการเขาสอนเทอรเนตหรอตดตอถงกนโดยประการอนผาน ระบบคอมพวเตอรณศนยสอมวลชนหอประชมใหญ มหาวทยาลยธรรมศาสตรในระหวางงานพระราชพธ ถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรกรณาปฏบตตามระเบยบทศนยสอมวลชนแจงใหทราบดวย

ขอปฏบตภายในศนย

๑.ผเขาใชบรการในศนยสอมวลชนตองเปนสอมวลชนทมบตรสอมวลชนพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพฯหรอบตรสอมวลชนทออกโดยกรมประชาสมพนธ ๒.หามถายภาพพนทปฏบตงานศนยถายทอดวทยโทรทศน

206

๓.แตงกายสภาพตามขอก�าหนดการแตงกายของสอมวลชน ๔.ตองตดบตรสอมวลชนตลอดเวลาทอยในบรเวณศนยสอมวลชน

บตรเขา-ออก ศนยสอมวลชนบตรประเภท DAY PASS

สอมวลชนทไมมบตรประจ�าตวพเศษสอมวลชนและไมไดปฏบตงานบนอฒจนทรสามารถเขามาใชบรการในศนยสอมวลชนหอประชมใหญมหาวทยาลยธรรมศาสตรโดยใชบตรประจ�าตวสอมวลชนทกรมประชาสมพนธออกใหแลกรบบตรประเภทรายวนณจดประชาสมพนธ

ภาพบตร Day Pass

207

ขอปฏบตการเขาบนทกภาพงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตรณ พระเมรมาศ มณฑลพธทองสนามหลวงระหวางวนท ๒๕ – ๒๙ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๖๐

๑.ชางภาพของหนงสอพมพ/นตยสาร/สถานโทรทศน/สถานโทรทศนดาวเทยม/สถานโทรทศนดจตอลทมบตรประจ�าตวสอมวลชนทออกโดยกรมประชาสมพนธเฉพาะงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพฯเทานน ๒.ชางภาพทไดรบอนญาตใหเขาบนทกภาพไดนนตองไปลงทะเบยนตามจดอฒจนทรทก�าหนดเพอรบปลอกแขนและรบการตรวจอปกรณกลองจากกองก�ากบการต�ารวจสนตบาลทงนจะตองตดปลอกแขนสอมวลชนของกรมประชาสมพนธทแขนขวาควบคกบการตดบตรประจ�าตวพเศษตลอดเวลาทปฏบตหนาท ๓.สอมวลชนจะตองบนทกภาพตามจดอฒจนทรทก�าหนดและยนประจ�าทจนกวารวขบวนจะสนสดหรอเสรจสนพระราชพธในแตละจดอฒจนทรเทานน๔.ขณะทรวขบวนซงประกอบดวยพระบรมวงศานวงศเสดจพระราชด�าเนนในรวขบวนผานจดอฒจนทรทปฏบตอยสอมวลชนทกทานตองถวายความเคารพและหามเคลอนยาย

208

๕.การแตงกายชาย-สทสากลสด�าไมมลวดลาย(ตดเยบดวยเนอผาเดยวกน)สวมเสอเชตดานในแขนยาวสขาวไมมลวดลายผกเนคไทสด�าสวมกางเกงสแลค(ไมใสกางเกงขาลบ)ตดปลอกแขนทกขสด�าดานซาย(น�ามาเอง)รองเทาหนงสด�าถงเทาสด�าเขมขดสด�า-ผมตดสน หญง-สทสากลสด�าไมมลวดลาย(ตดเยบดวยเนอผาเดยวกน)สวมเสอเชตดานในแขนยาวสขาวไมมลวดลายผกเนคไทสด�าสวมกระโปรงยาวคลมเขาตดปลอกแขนทกขสด�าดานซาย(น�ามาเอง)รองเทาคทชหมสนสด�ากรณใสถงนองใหใชสเนอ-ผมยาวตองเกลาผมใหเรยบรอย

ตวอยาง การแตงกายของสอมวลชนหมายเหตหามใสแวนตาด�า/หมวก/กางเกงยนส/รองเทาผาใบ/หามไวหนวดเครา/ผชายหามใสตมห

209

พนททสอมวลชนสามารถเขาปฏบตงานได

•MPC(MainPressCenter)คอศนยสอมวลชน •STANDคอจดอฒจนทรบนทกภาพส�าหรบสอมวลชน •IBC(InternationalBroadcastingCenter)คอศนยถายทอดวทยโทรทศน

การจดท�าบตรประจ�าตวพเศษสอมวลชน

คณะกรรมการฝายประชาสมพนธฯไดจดท�าบตรประจ�าตวพเศษสอมวลชนโดยเปดใหลงทะเบยนลวงหนาทางออนไลนทางเวบไซตwww.kingrama9.thหรอยนดวยตนเองณกรมประชาสมพนธระหวางวนท๑๕กรกฎาคม- ๓๑สงหาคมพ.ศ.๒๕๖๐โดยสอมวลชนสามารถมารบบตรประจ�าตวพเศษไดภายในวนท๓๐กนยายนพ.ศ.๒๕๖๐ แนวทางปฏบตงานของชางภาพสอมวลชนทม บตรประจ�าตวพเศษเพอปฏบตหนาทท�าขาวและบนทกภาพรวขบวนพระราชอสรยยศพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตรในวนท๒๖ตลาคมพ.ศ.๒๕๖๐ตองเลอกพนทปฏบตงานบนอฒจนทรทก�าหนดไว๑๒จดและปฏบตตามขอปฏบตการเขาบนทกภาพทไดแจงในคมอน

210

ภาพบตรประจำาตวพเศษสอมวลชน

ปลอกแขน

เพอความเปนระเบยบในการรกษาความปลอดภยส�าหรบสอมวลชนทปฏบตงานณจดอฒจนทรคณะกรรมการ ฝายประชาสมพนธฯไดจดท�าปลอกแขนเพอใชในงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจ พระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรโดยแบงเปน ๒ประเภทดงน

211

สอมวลชนประจ�าอฒจนทร:ปลอกแขนสขาวแถบสด�า ดานบนและลางปกโลโกกรมประชาสมพนธพรอมหมายเลขประจ�าอฒจนทรจดท๑-๑๓โดยเลขตวแรกคอหมายเลขอฒจนทรเลขตวท๒คอล�าดบของสอมวลชนทปฏบตงานบนอฒจนทร

ทมงานโทรทศนรวมการเฉพาะกจแหงประเทศไทย: ปลอกแขนสขาวแถบสด�าดานบนและลางปกโลโกทรทสธงชาต

212

ขอปฏบตสอมวลชนของกองก�ากบการ ๑ กองบงคบการต�ารวจสนตบาล ๓ กองบญชาการต�ารวจสนตบาล ในงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร มารยาทในการถายภาพ

๑.ตองอยในอาการสภาพเรยบรอยและตองถวายความเคารพทงกอนและหลงการถายภาพ ๒.การแตงกายชดสภาพบรษชดสทสากลสภาพสตรชดกระโปรงรองเทาหมสน ๓.กลองทจะน�ามาบนทกภาพตองผานการตรวจและตดTagทไดรบอนญาตจากต�ารวจสนตบาล ๔.จะอนญาตใหเฉพาะชางภาพทลงทะเบยนและตดปลอกแขนทไดรบอนญาตเทานน ๕.ไมแสดงกรยาวาจาหรอมารยาทอนไมสมควร ๖.ในการถายภาพควรอยหางจากพระองค๕เมตรเปนอยางนอย ๗.ไมควรเบยดเสยดกนถายภาพหรอถายภาพลกษณะยนค�าศรษะผอนหรอยนกลองถายภาพในลกษณะถายภาพขามพระองค

213

ขอควรปฏบตในการบนทกภาพ

๑.ตองไมถายภาพตรงพระพกตรขณะทพระองคทรงอยในทประทบ ๒.หามถายภาพขณะเสดจฯขนหรอลงจากทสงเชนบนไดฯลฯ ๓.หามถายภาพขณะเสวยเดดขาด ๔.หามออกนอกสถานททเจาหนาทจดไววงตดหนาวงลกลนหรอหอมลอมกดขวางทางเสดจฯ ๕.ใหบนทกไดในจดหรอสถานททเจาหนาทไดจดไวเพอความเปนระเบยบเรยบรอยและสมพระเกยรต ๖.การใชไฟฉายใชไดในทกโอกาสแตการฉายไฟไมควรเกน๑,๕๐๐วตตและควรอยหางจากทประทบประมาณ๑๐เมตรขนไป ๗.หากฝาฝนมารยาทขอควรปฏบตหรอไมเชอฟงค�าแนะน�าของเจาหนาทจะถกรบปลอกแขนและหามบนทกภาพ

214

ค�าอธบายอฒจนทรและจดปฏบตหนาทของสอมวลชน

215

ค�าอธบายอฒจนทรและจดปฏบตหนาทของสอมวลชน

216

ศนยถายทอดวทยโทรทศน (IBC) และศนยถายทอดวทยกระจายเสยง

217

ศนยถายทอดวทยโทรทศน (IBC) และศนยถายทอดวทยกระจายเสยง

ศนยถายทอดวทยโทรทศนเปนการปฏบตงานรวมกนระหวางสถานวทยโทรทศนแหงประเทศไทย(NBT)สถานโทรทศนไทยพบเอส(ThaiPBS)และโทรทศนรวมการเฉพาะกจแหงประเทศไทยเพอถายทอดภาพและเสยงงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตรและสงผานสญญาณ ดาวเทยมไปทวโลกทางเครอขายThaiTVGlobalNetwork ของสถานวทยโทรทศนกองทพบกและสถานโทรทศนภาคภาษาองกฤษNBTWorldของกรมประชาสมพนธโดยไดรบ ความรวมมอจากสถานวทยโทรทศนทกสถานรวมเผยแพรภาพและเสยงใหประชาชนชาวไทยและชาวตางประเทศทอยในประเทศและตางประเทศไดรบชมพระราชพธส�าคญโดย พรอมเพรยงกนตลอดจนการใหบรการส�าเนาเทปพระราชพธ ในครงนกบผสอขาวตางประเทศดวย ศนยถายทอดวทยกระจายเสยงเปนการปฏบตงานของสถานวทยกระจายเสยงแหงประเทศไทย กรมประชาสมพนธเปนแมขายใหสถานวทยกระจายเสยงทกสถานทงภาคภาษาไทยและภาคภาษาตางประเทศรวมถายทอดเสยงงานพระราชพธส�าคญนเชนเดยวกน

218

พระราชนพนธ เรอง “เมอขาพเจาจากสยามมาสสวทเซอรแลนด”

ในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร

ทของขาพเจาในโลกนคอการไดอย

ทามกลางประชาชนของขาพเจา

นนคอคนไทยทงปวง

“

”