เอกสารทางวชาการ

การเฝาระวงโรค Salmonellosis ในสนคาปศสตว

โดย

นายยทธนา ชยศกดานกล

นางสาวนดารตน ไพรคณะฮก

นางสาวอบลวรรณ จตรพาห

เลขทะเบยนผลงาน ๕๕(๒)-๐๑๐๕-๑๘๒

สถานทด าเนนการ ส านกควบคม ปองกนและบ าบดโรคสตว

ระยะเวลาด าเนนการ มกราคม ๒๕๕๕ – กรกฎาคม ๒๕๕๕

การเผยแพร เวบไซต ส านกควบคม ปองกนและบ าบดโรคสตว www.dld.go.th/dcontrol/th/

สารบญ (1)

หนา บทคดยอ (ภาษาไทย) 1 บทคดยอ (ภาษาองกฤษ) 2 ค าน า 3 บทท 1 บทน า ทมาและความส าคญของผลงาน 4 ความรทางวชาการ หรอแนวคดทใชในการด าเนนการ 5 บทท 2 ความรเรองโรค Salmonellosis คณลกษณะของซลโมเนลลา 7 การเรยกชอซลโมเนลลา 7 การวนจฉยโรค 10 พยาธก าเนด 12 กลไก Adhering และ Invading 13 อาการของโรค 14 ปจจยทมผลตอการเจรญและการอยรอด 15 การเกดโรคในคน 18 โรคซลโมเนลโลซสในสตว 19 การควบคมปองกน Salmonellosis ในสตว 20 ระบาดวทยาของเชอซลโมเนลลาในประเทศไทย 20 ประชากรกลมเสยง 23 โรคอาหารเปนพษ 23 หลกการควบคมและปองกน 25 บทท 3 แนวคด ทฤษฎ และผลงานวจยทเกยวของ การเฝาระวงการปนเปอนเชอซลโมเนลลาในสนคาปศสตว 27 เพอการสงออกและการบรโภคภายในประเทศ การศกษาการปนเปอนของ Salmonella spp. และ 27 Staphylococcus aureus ในเนอสตวจากตลาดในภาคเหนอ การตรวจหาเชอซลโมเนลลาปนเปอนในเนอสกร เนอไก 28 และเนอโคในภาคตะวนตกของประเทศไทย ความชกของการปนเปอนเชอซลโมเนลลา (Salmonella spp.) 28 ในฟารมสกร โรงฆาสตว และจ าหนายเนอสกรในพนทจงหวดรอยเอด

การศกษาการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาในเนอสกร 28 จากโรงฆาสตวในจงหวดนครสวรรค

สารบญ (2) หนา

การตรวจหาเชอซลโมเนลลาปนเปอนในเนอไกและเนอสกร 29 จงหวดสงขลาป 2548 ระบาดวทยาของการดอยาในเชอซลโมเนลลาทแยกไดจากเนอสกร 29 เนอไก และคน ในเขตจงหวดขอนแกน บทท 4 กฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบเกยวกบโรค Salmonellosis

ขอมลทวไป 30 บทท 5 การเกบตวอยางเพอตรวจวเคราะหเชอซลโมเนลลา วสดและอปกรณ 37 การฆาเชอวสดและอปกรณทใชในการเกบตวอยาง 37 วธการเกบตวอยาง 38

ขนตอนการตรวจสอบและเกบตวอยางการน าเขาสนคาปศสตวในราชอาณาจกร 39 รายละเอยดขนตอนการตรวจสนคาปศสตวน าเขา 40

การเกบรกษาและการขนสงตวอยางไปยงหองปฏบตการ 41 รายละเอยดทตองระบไวในแบบขอสงตวอยางตรวจวเคราะห 42

การแปรผลวเคราะห 42 บทท 6 การปนเปอนเชอซลโมเนลลา และยาตานจลชพของสนคาปศสตวน าเขา ทางดานกกสตวกรงเทพมหานคร ทางน า ระหวางป พ.ศ. 2550 – 2554 บทน า 45 วตถประสงคของการศกษา 45 อปกรณและวธด าเนนการ 46 ผลการศกษา และสรปวจารณ 47 ขอเสนอแนะ 48 กตตกรรมประกาศ 50เอกสารอางอง 51

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1.1 โรคทเกดจากเชอ Salmonella serovars ตางๆ 5 2.1 จ านวนซโรวารในแตละซบสปชส 8 2.2 การแบงซโรวาร ตามคณสมบตของ O และ H แอนตเจน 10 2.3 ชนดของอาหารเลยงเชอและลกษณะของโคโลน 11 2.4 ลกษณะทางชวเคมทเปนแบบฉบบของซลโมเนลลา 11 2.5 จ านวนผปวยทไดรบ Salmonella spp. ตอประชากรแสนคน ป พ.ศ. 2540 22 5.1 มาตรฐานเกยวกบเชอซลโมเนลลาส าหรบสนคาสงประเทศตางๆ 44 6.1 จ านวนตวอยางจากสนคาปศสตวน าเขา ดานกกสตวกรงเทพฯ ทางน า 47 จ าแนกตาม ประเภทของสนคาปศสตว และท าการตรวจวเคราะหระหวางป พ.ศ. 2550-2554

1

การเฝาระวงโรค Salmonellosis ในสนคาปศสตว ยทธนา ชยศกดานกล1 นดารตน ไพรคณะฮก2 และอบลวรรณ จตรพาห3

บทคดยอ

ประเทศไทยมการน าเขาสนคาปศสตวเปนจ านวนมากในแตละป ซงสนคาเหลานนจะตองมการผานการตรวจโรคเพอเปนการปองกน และความปลอดภยของอาหารตอผบรโภค เชอซลโมเนลลาเปนโรคหนงทกรมปศสตวไดวางมาตรการในการตรวจสอบ เนองจากเปนแบคทเรยทกอโรคอาหารเปนพษตอคน และมหลายซโรวาร กอโรคไดทงคนและสตว

การศกษานเพอเฝาระวงการปนเปอนเชอซลโมเนลลาทมากบสนคาปศสตวน าเขาทางดานกกสตวกรงเทพมหานครทางน า ระหวางป พ.ศ. 2550-2554 จ านวนสนคาทท าการเกบตวอยางทงสน 665 ตวอยาง จ าแนกเปนประเภทซากสตวและผลตภณฑจากสกร ( 440 ตวอยาง) โค (153 ตวอยาง) กระบอ (39 ตวอยาง) และสตวปก (33 ตวอยาง) นอกจากนยงไดตรวจยาตานจลชพตกคางในเนอสตวและผลตภณฑดงกลาวดวย คอ penicillin, sulfadimethoxine, streptomycin, erythromycin, oxytetracycline และ chlortetracycline ผลการศกษาไมพบการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาและการตกคางของยาตานจลชพในตวอยางของสนคาดงกลาว ดงนนการเฝาระวงโรคน โดยการเกบตวอยางควรจะมการปฏบตอยางตอเนอง เพอเพมความปลอดภยทางดานอาหารและปลอดจากโรคระบาดตอไป ค าส าคญ ซลโมเนลลา ยาตานจลชพตกคาง สนคาปศสตว การน าเขา และประเทศไทย 1 ส านกควบคม ปองกน และบ าบดโรคสตว 2 ส านกพฒนาระบบและรบรองมาตรฐานสนคาปศสตว 3 ดานกกสตวกรงเทพมหานคร ทางน า ส านกควบคม ปองกน และบ าบดโรคสตว

2

Surveillance of Salmonellosis in Livestock Products Imported into Thailand Yuthana Chaisakdanugull1 Nidarat Phrikanahok2 and Ubonwan Jaturapahu3

Abstracts

Thailand imports livestock products for consumption more each year. These

commodities have to be monitored for disease prevention and food safety reason. Salmonella spp. is one of such to be detected as a bacteria cause of food poisoning. Salmonella spp. has many serovars and is pathogenic in animal and human.

This study aims to monitor Salmonella spp. contamination in livestock goods imported via the Bangkok Seaport Animal Quarantine Station of the Department of Livestock Development (DLD), during 2007-2011. A total of 665 samples comprising edible products of swine (440), cattle (153), buffalo (39) and chicken (33) were randomly collected. Antibiotics i.e. penicillin, sulfadimethoxine, streptomycin, erythromycin, oxytetracycline and chlortetracycline were also detected for their residues. The study revealed no contamination of Salmonella spp. and the drug residues in all samples. Therefore, this measure should be routinely practiced to assure food safety as well as freedom from disease pathogen. Keyword: salmonellosis, drug residue, livestock products, importation, Thailand 1 Bureau of Disease Control and Veterinary Services 2 Bureau of Livestock Standards and Certification 3 Bangkok Seaport Animal Quarantine Station, Bureau of Disease Control and Veterinary Services

3

ค าน า

ดานกกสตว เปนหนวยงานในการปองกน และควบคมการแพรกระจายของโรคระบาดสตว ทอาจเกดจากการน าเขา น าออก หรอน าผานสนคาปศสตวเขามาในประเทศไทย มาตรการด าเนนการของดานกกสตว จงถอเปนมาตรการรกษาความปลอดภยทางดานสขอนามย ซงเปนไปตามนโยบายของกระทรวงเกษตรและสหกรณ เพอเปนการปกปอง คมครองเกษตรกร และผบรโภค จงควรมแนวทางการปฏบตงานส าหรบเจาหนาทดานกกสตว เพอใหมขนตอนในการปฏบตเปนมาตรฐาน เขาใจงายตอเจาหนาทผปฏบต และเปนไปในแนวทางเดยวกน อนจะท าใหการด าเนนการของดานกกสตวมประสทธภาพเปนทยอมรบ และสรางความเชอมนในสนคาปศสตวของประเทศไทย

เอกสารวชาการฉบบน ไดรวบรวมความรของโรค Salmonellosis ซงเปนแบคทเรยทกอโรคไดทงในคน และสตว และมความเสยงในการปนเปอนมากบสนคาปศสตวน าเขา เพอเปนการทราบสภาวะของโรคซลโมเนลลาในประเทศไทย และเปนการสรางความมนใจใหกบผบรโภค อกทงเพอเปนการยนยนถงความปลอดภยของแหลงทมาของสนคาปศสตว คณะผจดท าจงไดน าขอมลการน าเขาสนคาทางดานกกสตวกรงเทพมหานครทางน า (ทาเรอคลองเตย) เพอส ารวจการปนเปอนและโอกาสพบความเสยงของโรคดงกลาว นอกจากนยงไดแทรกมาตรการการปฏบตของเจาหนาทดานกกสตว ซงเปนดานฯ แรกทชวยปองกนความเสยงของโรค และลดอบตการณการเกดโรค

คณะผเขยน หวงเปนอยางยงวา การศกษา ในครงน จะเปนฐานขอมลในการส ารวจ วเคราะหสภาวะความเสยงการปนเปอนเชอซลโมเนลลาในประเทศไทย และไดรวบรวมขอมลทางวชาการของเชอซลโมเนลลา เพอเพมความเขาใจในตวโรคใหมากขน อกทงเปนแนวทางการปฏบตงานการเกบตวอยางแกเจาหนาททเกยวของตอไป

ยทธนา ชยศกดานกลและคณะ มกราคม ๒๕๕๖

4

การเฝาระวงโรค Salmonellosis ในสนคาปศสตว บทท 1 บทน า

ทมาและความส าคญของผลงาน

โรคซลโมเนลโลซส (Salmonellosis) เปนโรคอาหารเปนพษ (Foodborne disease) และจดเปนปญหาทางสาธารณสขทส าคญทพบไดในทกประเทศทวโลก รวมทงประเทศไทย มสาเหตจากเชอแบคทเรยชอในกลมซลโมเนลลา (Salmonella spp.) ซงเปนโรคตดตอจากสตวสคน (Zoonosis) พบไดในสตวหลายชนด โดยเฉพาะสตวทน ามาบรโภคเปนอาหาร เชน สกร โค และสตวปก เปนตน อยางไรกด เชอซลโมเนลลามกพบในระบบทางเดนอาหารของสตว โดยสตวทตดเชอมกไมแสดงอาการรนแรงใหเหนอยางชดเจน แตจะเปนพาหะของโรคในการแพรกระจายของเชอไปยงสตวตวอนๆ (Bell and Kyriakides, 2001) ผบรโภคทไดรบเชอโดยการรบประทานอาหารประเภทเนอสตวและผลตภณฑทมการปนเปอนเชอซลโมเนลลา หรอการปรงอาหารแบบสกๆ ดบๆ โดยระดบความรอนทไมสามารถท าลายเชอได (Van der Gaag., 2004) ส าหรบผบรโภคทไดรบเชอนเขาไป มกแสดงอาการทางระบบทางเดนอาหาร เชน ทองรวง ปวดทอง คลนไส อาเจยน และอาจรนแรงถงเสยชวตได หากเกดภาวะโลหตเปนพษ โดยทวไปอาจพบเชอในระบบทางเดนอาหารของผทมสขภาพแขงแรงได โดยไมแสดงอาการแตจะสามารถแพรกระจายเชอไปยงบคคลอนได

องคการอนามยโลก (World Health Organization, WHO) เปนองคกรทใหความส าคญเกยวกบสขอนามยของมนษย ระบวาปญหาโรคอาหารเปนพษจากการตดเชอซลโมเนลลาเปนปญหาของทกประเทศทวโลก ในประเทศสหรฐอเมรกาคาดวามผปวยโรคซลโมเนลโลซสประมาณ 1.4 ลานคนตอป หรอเทากบ 560 รายตอประชากรแสนคน (Mead et al., 1999) จากการส ารวจของกรมควบคมโรคในชวงป 2540 – 2546 พบวา ประเทศไทยมอบตการณตดเชอซลโมเนลลา 64 รายตอแสนประชากร และในป 2546 ยงไมมแนวโนมวาจะลดลง (กรมควบคมโรค, 2546)

โรคซลโมเนลโลซส ยงถกจดเปนโรคระบาดในปศสตวทส าคญ ตามพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2542 ซงก าหนดใหเปนโรคระบาด กรณในการน าเขา น าออก หรอน าผานราชอาณาจกร ซงสตวหรอซากสตว โดยเฉพาะอยางยง กลมประเทศสหภาพยโรป (อย) และญปน ซงเปนประเทศทมการน าเขาเนอไกจากประเทศไทยเปนจ านวนมาก ไดตระหนกถงความส าคญ และอนตรายจากเชอซลโมเนลลาทจะสงผลกระทบตอสขภาพของผบรโภค จงไดก าหนดมาตรการในการควบคม ปองกนการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาในเนอสตวและผลตภณฑทกประเภทอยางเขมงวด ดงนน ประเทศไทยในฐานะผผลต จงจ าเปนตองมการด าเนนการปองกนและควบคมตงแตฟารมเลยงสตว โรงฆาสตว และโรงแปรรปทตองไดมาตรฐาน ตลอดจนการเฝาระวงอยางตอเนอง เพอใหไดเนอสตวและผลตภณฑทสะอาด ปลอดภยตอสขภาพของผบรโภค (Bell and Kyriakides, 2001)

5

ความรทางวชาการ หรอแนวคดทใชในการด าเนนการ โรคอาหารเปนพษ ทมสาเหตจากเชอซลโมเนลลา นบเปนปญหาทส าคญทางสาธารณสขอยาง

หนงของประเทศไทย เนองจากเปนโรคตดตอระหวางสตวและคน เชอซลโมเนลลาเปนแบคทเรยแกรมลบ (gram negative) มรปรางเปนทอน ขนาด 0.7 – 1.5 x 2.5 ไมโครเมตร ไมสรางสปอรและแคปซล เคลอนทดวยแฟลกเจลลาทยาวและมอยรอบเซลล (peritrichous flagella) เจรญเตบโตไดดทงในสภาพทมออกซเจนและไมมออกซเจน (facultative anaerobe) ไมทนตอความรอน มขบวนการใชอาหารทงแบบ respiratory และ fermentative สามารถหมกน าตาลไดหลายชนด แตไมสามารถหมกน าตาลแลคโตสได

เชอซลโมเนลลาแบงออกเปน 2 species คอ S. enterica และ S. bongori แตทกอโรคและมความส าคญ คอ S. enterica ซงถกแบงยอยลงไปเปน 7 subgroup คอ I, II, IIIa, IIIb, IV, V, และ VI แตละ subgroup มชอเรยกส าหรบ subspecies เชน subsp. enterica, subsp. salamae, subsp. arizonae, subsp. diarizonae เปนตน ซงพบวาซลโมเนลลาทกอโรคในสตวเลยงลกดวยนมอยใน subgroup I มากทสด คอ S. enterica subsp. enterica และอาจพบใน subgroup IIIa และ IIIb ไดบาง ในปจจบนสามารถจ าแนกซลโมเนลลาไดมากกวา 2 ,541 serovar (serotype) ซงเปนการจ าแนกตามหลกการของ “Kauffmann-White schema” โดยอาศยความแตกตางกนทาง O (somatic) antigen, H (flagella) antigen, และ Vi (capsular) antigen ซงเชอชนดทพบสวนใหญเปนชนดทไมสรางแคปซล ซลโมเนลลาทพบในล าไสของสตวเลอดอนและสตวเลอดเยน มกมความคงทนในสงแวดลอมตางๆ ไดเปนเวลานาน โดยอาจ มชวตอยไดนานถง 9 เดอนในสงแวดลอมบางชนด เชน ดน น าอจจาระ และอาหารสตวบางชนด เชน กระดกปน ปลาปน เปนตน การตดเชอสวนใหญมกเกดจากการกนอาหารหรอน าทมการปนเปอนของเชอ สตวทไดรบเชออาจแสดงอาการทนทหรอไมแสดงอาการจนกวารางกายจะออนแอ ทงนขนอยกบสภาพ colonization resistance ของสตว ปรมาณทไดรบเชอ และความรนแรงของเชอ โดยเชอท าใหเกดโรคทเกยวของกบระบบทางเดนอาหารและอาจรนแรงถงตดเชอเขาในระบบไหลเวยนโลหต (septicemia) ชนดของเชอซลโมเนลลาทกอใหเกดโรคในสตวชนดตาง ๆ ดงแสดงในตารางท 1.1 ตารางท 1.1 โรคทเกดจากเชอ Salmonella serovars ตาง ๆ

Salmonella Serovars Host อาการทางคลนก S. Typhimurium มนษยและสตว ล าไสอกเสบ และการตดเชอในกระแสเลอด S. Dublin โค กระบอ ล าไสอกเสบ และการตดเชอในกระแสเลอด S. Choleraesuis สกร ล าไสอกเสบ และการตดเชอในกระแสเลอด S. Pullorum ไก โรคขขาว ท าใหเกดอาการทองเสย S. Gallinarum นก โรค Fowl typhoid ท าใหเกดอาการทองเสย S. Enteritidis สตวปก

สตวชนดอน ๆ มนษย

สตวปกมกไมแสดงอาการ ท าใหเกดอาการทองเสย อาหารเปนพษ

S. Brandenburg แกะ แทง (abortion) ทมา: Quinn et al., 2002

6

จากนโยบายดานความปลอดภยอาหาร (Food Safety) ตงแตป พ.ศ. 2547 รฐบาลไดมอบหมายใหกรมปศสตว สงกดกระทรวงเกษตรและสหกรณ ก ากบดแล และตรวจสอบเนอสตว และผลตภณฑปศสตวทงทผลตในประเทศ การน าเขาและการสงออกไปตางประเทศ ตลอดจน การเฝาระวงการปนเปอนเชอซลโมเนลลาในสนคาปศสตว เพอใหประชาชนผบรโภคภายในประเทศมความมนใจวาเนอสตวและผลตภณฑสตวทน าเขาจากตางประเทศมคณภาพด สะอาด ปลอดภยตอสขภาพของผบรโภคอยางแทจรง

7

บทท 2 ความรเรองโรค Salmonellosis

คณลกษณะของซลโมเนลลา (Characteriatic of Salmonella) ซลโมเนลลา (Salmonella spp.) เปนเชอแบคทเรยทจดอยใน family Enterobacteriaceae ตดสแกรมลบ (gram negative) มขนาดประมาณ 0.7 – 1.5 x 2 – 5 ไมครอน มรปรางเปนแทง (rod shape) สวนมากเคลอนไหวได (motile) ตามภาพท 2.1 ยกเวน Salmonella Pullorum และ Salmonella Galinarum เจรญเตบโตไดดทงในสภาพทมออกซเจนและไมมออกซเจน (facultative anaerobe) ไมสามารถหมกน าตาลแลคโตส (lactose) แตสรางไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) ได ซลโมเนลลาสามารถเจรญเตบโตไดในชวงอณหภมทกวางตงแต 8 – 45 องศาเซลเซยส แตสภาวะทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตทดจะอยในชวง 35 – 42 องศาเซลเซยส ความเปนกรดดางท 4.5 – 9.0 ปรมาณน าใชได (water activity) ไมต ากวา 0.93 ซลโมเนลลาไมทนตอความรอน โดยถกท าลายทอณหภม 55 องศาเซลเซยส นาน 1 ชวโมง หรอทอณหภม 60 องศาเซลเซยส นาน 15 - 20 นาท อยางไรกด ทอณหภมต ากวา 5 องศาเซลเซยส ซลโมเนลลาจะไมถกท าลาย แตจะไมมการเจรญเตบโต (Guthrie, 1992)

ภาพท 2.1 ลกษณะของซลโมเนลลา (Giannella, 1996)

การเรยกชอซลโมเนลลา (Nomenclature of Salmonella) ซลโมเนลลา ถกคนพบครงแรกในป ค.ศ. 1885 โดยนกวทยาศาสตรชาวอเมรกนชอ Daniel E. Salmon จดเปนจลนทรยทกอใหเกดโรคทงในคนและสตว ซงเปนปญหาส าคญทพบไดในทกประเทศทวโลก ปจจบน สามารถจ าแนกซลโมเนลลาไดมากกวา 2,541 ซโรวาร ดงนน การเรยกชอ (nomenclature) ของซลโมเนลลาคอนขางจะยงยาก ซบซอน จนกระทงป ค.ศ. 1955 นกวทยาศาสตรสามคน ไดแก Kauffmann, Edwards และ Ewing ไดรวมกนจดท า Kauffmann – White Scheme ขน เพอท าการจดกลมและตงชอซลโมเนลลา โดยใชลกษณะของแอนตเจนเปนหลก (Guthrie, 1992)

8

ซลโมเนลลาแบงไดเปน 2 สปชส (species) คอ Salmonella bongori และ Salmonella enterica ซง S. enterica ยงสามารถแบงเปนเชอสายยอยได 7 ซบสปชส (subspecies) ไดแก I, II, IIIa, IIIb, IV, V และ VI โดย S. enterica subspecies I พบไดในคน และสตวเลอดอน สวน S. enterica subspecies I, II, IIIa, IIIb และ IV พบไดในสตวเลอดเยน และสงแวดลอม (ตารางท 2.1) และในทางการแพทยพบวาซลโมเนลลาทกอใหเกดโรค สวนมากเปน S. enterica สงถงรอยละ 95 ตารางท 2.1 จ านวนซโรวารในแตละซบสปชส Salmonella enterica Salmonella enterica subsp. enterica (I) 1,504 Salmonella enterica subsp. salamae (II) 502 Salmonella enterica subsp. arizonae (IIIa) 95 Salmonella enterica subsp. diarizonae (IIIb) 333 Salmonella enterica subsp. houtenae (IV) 72 Salmonella enterica subsp. indica (VI) 13 Salmonella bongori (V) 22

Total 2,541 ทมา : Popoff et al., 2004

ดงนน ปจจบนจงนยมใชระบบการเรยกชอโดยก าหนดใหใช species เดมตอทาย serovar เชน

Salmonella typhimurium เปลยนเปน Salmonella enterica subsp. enterica serovar. typhimurium หรอยอเปน Salmonella Typhimurium โดยชอ Salmonella เทานน ทจะเปนตวเอน (italic) ส าหรบ Salmonella enteritidis เปลยนเปน Salmonella enterica subsp. enterica serovar. enteritidis หรอยอเปน Salmonella Enteritidis ความจ าเปนทจะตองแยก serovars ของซลโมเนลลากเพอประโยชนในการวเคราะหทางระบาดวทยา (epidemiology) ในการระบถงตนตอหรอสาเหตการระบาดของโรคในแตละครง

Kauffmann – White Scheme ท าการแบงยอยออกเปนซโรวารในแตละซบสปชสของซลโมเนลลา โดยใชความแตกตางทางคณสมบตของ O และ H แอนตเจน ซงใชหลกการตกตะกอน (agglutination) ของโปรตนจากแอนตเจน (antigens) บนเซลลของแบคทเรยดวยแอนตบอด (antibodies) ทมความสมพนธกน แอนตเจนบนเซลลของ Salmonella spp. สามารถจ าแนกออกไดเปน 3 ประเภท (Guthrie, 1992) คอ

(ก) แอนตเจนทผวเซลลของซลโมเนลลา เรยกวา Somatic antigen หรอ O antigen มสารประกอบชนด lipopolysaccharide (LPS) อยดานนอกของเยอหมเซล O antigen เปนโปรตนททนความรอน (heat stable) ทนกรดและแอลกอฮอล สามารถแบงเปนกลมตางๆ ไดคอ A – I

(ข) แอนตเจนทแสหรอหนวดของซลโมเนลลา เรยกวา Flagella antigen หรอ H antigen ประกอบดวย โปรตนทไมทนความรอน ไมทนกรดและแอกอฮอล แบงไดเปน 2 phage คอ phage 1 และ phage 2

9

(ค) แอนตเจนทเปลอกหมเซลหรอแคปซล เรยกวา capsular antigen หรอ Vi antigen ซงมอยในซลโมเนลลาบาง serovar เทานน ไดแก Salmonella Typhi, Salmonella Paratyphi C และ Salmonella Dublin เปนตน มสวนเกยวของกบความรนแรงของการกอโรค ท าใหแสดงอาการของโรคทรนแรงได

อยางไรกด การตรวจยนยนซลโมเนลลาดวยวธการทางชวเคม ยงคงเปนวธพนฐานในการระบ ซลโมเนลลาได (ตารางท 2.2)

10

ตารางท 2.2 การแบงซโรวาร ตามคณสมบตของ O และ H แอนตเจน Group / Serovars Antigen

O H Phase 1 Phase 2 Group A S. Paratyphi A 1, 2, 12 a - Group B S. Paratyphi B 1, 4, 12 b 1, 2 S. Typhimurium 1, 4, 12 i 1, 2 S. Derby 1, 4, 12 f, g (1, 2) S. Stanley 1, 4, 12, 27 d 1, 2 S. Agona 1, 4, 12 f, g, s - Group C S. Paratyphi C 6, 7 (Vi) c 1, 5 S. Choleraesuis 6, 7 ( c ) 1, 5 S. Bovismorbificans 6, 8 r 1, 5 S. Newport 6, 8 r, h 1, 2 Group D S. Typhi 9, 12 (Vi) d - S. Enteritidis 1, 9, 12 g, m - S. Dublin 1, 9, 12 (Vi) g, p - S. Panama 1, 9, 12 1, v 1, 5 S. Gallinarum 1, 9, 12 - - Group E S. Weltevreden 3, 10 r z6 S. Lexington 3, 10 z10 1, 5 S. Anatum 3, 10 e, h 1, 6 S. Krefeld 1, 3, 19 y 1, w หมายเหต ส าหรบ group ตอไป คอ F ถง Z และ 51 – 65 จะไมน ามากลาวในทน ทมา : Popoff et al., 2004 การวนจฉยโรค Salmonellosis การตรวจทางหองปฏบตการ สามารถชวยยนยนการวนจฉยโรค Salmonellosis ได โดยอาศยลกษณะอาการทางคลนกของระบบทางเดนอาหาร ไดแก คลนไส อาเจยน ปวดทอง ทองรวง ถายเหลวเปนน า วธการตรวจวนจฉยหาเชอซลโมเนลลา (Cimolai et al., 2001) ไดแก

1. การเพาะเชอ (virus isolation) การเพาะเชอจากตวอยางเลอด สามารถใชอาหารเลยงเชอทวไปส าหรบการเพาะเชอจลนทรย แตถาท าการเพาะเชอจากอจจาระ ควรเลอกใชอาหารเลยงเชอทม

11

ความจ าเพาะตอเชอ ( selective medium) มากขน ซงมสวนผสมของยาตานจลนทรยเพอยบยงการเจรญเตบโตของเชอประจ าถน (normal flora) ทมอยเปนจ านวนมากในอจจาระ เชน SS agar หรอ HE agar และอาศยคณสมบตในการสรางไฮโดรเจนซลไฟด เมอท าการเพาะเชอบน XLD agar จะพบจดสด าบนโคโลน ซงสามารถแยกออกจากเชอ Shigella ทไมมคณสมบตในการสรางไฮโดรเจนซลไฟด (ตารางท 2.3) ตารางท 2.3 ชนดของอาหารเลยงเชอและลกษณะของโคโลน

อาหารเลยงเชอ ลกษณะโคโลน MacConkey agar ขนาด 2-3 มลลเมตร ใส ไมมส ขอบเรยบ SS agar ใส ไมมส สวนใหญตรงกลางโคโลนมสด า HE agar สเขยวหรอน าเงนแกมเขยว สวนใหญตรงกลางโคโลนมสด า XLD สแดง สวนใหญตรงกลางโคโลนมสด า MSRV สขาวขน และแผออกเปนวง

ทมา: วชรนทรและคณะ, 2553

2. การทดสอบคณสมบตทางชวเคม (biochemistry) เปนการแยกซลโมเนลลาออกจากเชออนๆ ทอยในตระกล Enterobacteriaceae นอกจากคณสมบตในการสรางไฮโดรเจนซลไฟดแลว ยงมการใหผลลบในการทดสอบ indole และปฏกรยา Voges-Proskauer และใหผลบวกในการทดสอบปฏกรยา methy red และ citrate utilization รวมถงสามารถสรางกรดไดจากการสลายน าตาลหลายชนด เชน glucose, manitol, sorbitol, arabinose และ rhamnose แตไมสามารถสลายน าตาล lactose และ sucrose ได การทดสอบการสราง H2S ท าไดโดยการเพาะเชอใน TSI agar (ตารางท 2.4) ตารางท 2.4 ลกษณะทางชวเคมทเปนแบบฉบบของซลโมเนลลา

การทดสอบทางชวเคม ผลการทดสอบ Lactose and Sucrose Oxidase Catalase Citrate as sole carbon source Hydrogen sulfide generation Decarboxylate lysine and ornithine

Negative Negative Negative

Grow Positive Positive

ทมา : Ricke et al., 1998

3. การทดสอบทางซโรโลย (serology) เพอจ าแนกซลโมเนลลาออกเปนซโรวาร หรอซโรไทป ซงเชอทแยกไดจะตองท าการตรวจซโรกร๏ปกอน โดยท าการปฏกรยาการตกตะกอนกบแอนตบอดทจ าเพาะตอ O antigen เรยกวา agglutination test ซงสวนมากพบตงแต A - I อยางไรกด การตรวจ

12

จ าแนกซโรวารนน มกท าเฉพาะในหองปฏบตการอางอง (reference laboratory) เทานน โดยประเทศไทยสามารถสงตรวจไดทกรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข

4. การทดสอบระดบโมเลกล ปจจบนไดมการพฒนาเทคนคระดบโมเลกล เพอใชในการวนจฉยแยกเชอ ซงมความไวและความจ าเพาะสง ไดแก PCR และ DNA probe อยางไรกดการตรวจวนจฉยดวยวธนราคาคอนขางสง พยาธก าเนดของ Salmonellosis แมวาซลโมเนลลาจะไมใชจลนทรยประจ าถน (normal flora) ในระบบทางเดนอาหาร อยางไรกตาม มกตรวจพบจลนทรยชนดนอยในล าไสของสตวเลยงลกดวยน านม สตวปก และสตวเลอยคลาน ซงเปนแหลงทอาศยทส าคญ และสามารถแพรไปสมนษยได โดยผทตดเชอจะเปนพาหะของโรค สามารถแพรกระจายเชอผานทางอจจาระไปสผอนได นอกจากน ยงสามารถไดรบเชอจากการรบประทานอาหารทปนเปอน หรอปรงแบบสกๆ ดบๆ ในอาหารประเภทเนอสตวและผลตภณฑจากสตว ตลอดจนการไดรบเชอจากสงแวดลอมอกดวย การไดรบเชอซลโมเนลลาเขาสรางกาย มกเกดจากการกน โดยปรมาณเชอทสามารถกอโรคไดประมาณ 106 – 108 เซลล เมอเชอเขาสรางกาย ปรมาณเชอจะลดลงบางสวนเนองจากถกท าลายดวยกรดในกระเพาะอาหาร สวนเชออกสวนหนงทสามารถทนกรดไดเพราะมยน acid tolerance response (atr) เมอเชอผานเขาสล าไส จะเขาไปยดเกาะกบ M cell ทบรเวณ Peyer’s patch โดยอาศย fimbriae หลงจากนนเชอซลโมเนลลาจะสราง Salmnella invasion protein (Sip) สงเขาภายในเซลล โดยการกระตนใหมการโอบรบและน าซลโมเนลลาเขาในเซลลกอนทจะเพมจ านวนภายในกระเปาะทจ ากด ภายใน cytoplasm ซลโมเนลลาเรมตนดวยการเขามาใกลและจบเกาะเซลลเยอบผนงล าไส (adhering) อนเปนการกระตนใหเกดการจดเรยงตวของ actin ในลกษณะคลายกบ EPEC คอ เปนสวนยนคลายนวออกไปโอบรอบซลโมเนลลา ลกษณะการโอบรอบเปน 3 มตของเยอหมเซลล (cell membrane) น ท าใหเหนเปนลกษณะคลายขอบของหยดน าทกระทบกบพน เรยกวา ruffling จากนนซลโมเนลลาจะถกน าเขามาภายในเซลล เรยกวา internalization อยภายในกระเปาะ (vesicle หรอ vacuole) โดยทผวของเซลลดานทโอบรบซลโมเนลลากจะกลบไปสสภาพเดมกอนการจดเรยงตวของ actin ซลโมเนลลาจะเรมตนเจรญเตบโตและเพมจ านวนอยภายในกระเปาะ เซลลเยอบผนงล าไสอาจจะมมากกวาหนงกระเปาะ ตอมากระเปาะทขยายขนาดขนเหลานกจะเรมรวมตวกนเปนกระเปาะใหญขนกอนทจะปลดปลอยซลโมเนลลาจ านวนมากออกสทางเขาดานบน (apical surface) โดย M cell มหนาทน าเชอหรอสงแปลกปลอมสงตอไปยงเซลล macrophage และเนอเยอน าเหลองทอยในชนฐานของเซลล เยอบผว (transcytosis) ตอไป การกอโรคของเชอซลโมเนลลา จดเปน intracellular infection เนองจากเชอสามารถมชวตรอดอยไดภายในเซลล macrophage โดยยน atr ท าใหเชอทนตอกรด ซงเปนกระบวนการท าลายเชอภายใน phagosome นอกจากน เชอยงสามารถสรางเอนไซม catalase และ superoxidase dismutase เพอชวยตานฤทธอนมลอสระของออกซเจนซงเปนพษตอเซลล ท าใหเชอซลโมเนลลาสามารถเจรญเตบโต แบงตวเพมจ านวนไดภายในเซลล และท าใหเซลลทตดเชอตายในทสด รวมทงยงสามารถแพรกระจายจากเซลลทตดเชอไปยงเซลลขางเคยงได โดยไมตองผานออกนอกเซลลเลย ท าใหเชอแพรกระจายไปสเซลลเยอบผวและเนอเยอน าเหลองในบรเวณขางเคยงไดงาย และลกลามไปยงเนอเยอ

13

ชนลกผานทางเซลล macrophage แลวกระจายเขาสกระแสเลอดตอไป ซงท าใหเกดภาวะโลหตเปนพษทมความรนแรงมากขนได (Guthrie, 1992) แสดงตามภาพท 2.2

ภาพท 2.2 รปแบบการแพรกระจายของ Salmonella Typhi (Giannella, 1996)

กลไก Adhering และ Invading ของซลโมเนลลา โปรตนทมความเกยวของในการรกเขาเซลลของซลโมเนลลาซงพบใน Chromosomal DNA คอ โปรตน invasion (inv) พบวาม inv อยางนอย 8 ชนด (invA-invH) แตโปรตน invA, invB และ invE เปนโปรตนส าคญในการรกเขาเซลล นอกจาก invasion แลวยงม virulence factor อนทมบทบาท ท าใหซลโมเนลลามการรกเขาเซลล เชน โปรตน hil (hyperinvasion locus) ซงเกบรหสไวใน gene ใกลกบ invasion gene สวนโปรตนของ gene ทส าคญในการรกเซลลทอยใน plasmid เชน โปรตน Salmonella plasmid virulence (sprA-D) (Rhen et al., 2007) ความสามารถในการรกเขาเซลลใหส าเรจของซลโมเนลลายงตองอาศยการอยรอดภายในกระเปาะ (Phagocyte) จาก phogocytosis ซงซลโมเนลลาไดพฒนาจนกระทงสามารถสรางโปรตนจาก pag (phoPQ-activated genes) genes และ prg (phoPQ-repressed genes) genes ใหทนตอการท าลายโดย phagocytes ความส าคญของ phoPQ ไมเพยงแตเกยวของกบ phagocytosis แลว ยงมความสมพนธกบการทนตอระดบ pH ทเปนกรดดวยอนเปนสวนหนงของกระบวนการตอบสนองตอกรดทเรยกวา acid tolerance response (ATR) ซงความทนกรดกเปนอกคณสมบตหนงทส าคญทท าให ซลโมเนลลาสามารถทนตอกรดทอยในกระเพาะอาหารได (Rhen et al., 2007)

14

อาการของโรค Salmonellosis เปนโรคระบบทางเดนอาหารทไดทงในคนและสตว มกพบเปนเชอฉวยโอกาสในผปวยทมภาวะภมคมกนบกพรอง หรอผปวยโรคเอดส โดยจะท าใหมการตดเชอทรนแรงมากขน ทงนเนองจากระบบภมคมกนของรางกายชนดอาศยเซลลมบทบาทส าคญในการปองกนเชอน อาการของโรคแบงเปน 4 กลม (Cimolai et al., 2001) ดงน

1. โรค gastroenteritis มกเกดจากการกนอาหารทมการปนเปอนเชอ พบอตราการปวยมากทสด มสาเหตจากซลโมเนลลาทกซโรวาร โดยเฉพาะ S. Typhimurium และ S. Enteritidis มระยะฟกตวประมาณ 6 – 48 ชวโมง หลงจากเชอเขาสรางกายแลว จะแสดงอาการมไขต า หนาวสน ปวดศรษะ คลนไส อาเจยน ปวดทองเกรง และถายเหลวเปนน า มกไมมการลกลามเขาสกระแสเลอด ผปวยสามารถหายไดเองภายใน 2 – 7 วน แตจะยงคงเปนพาหะของโรค เนองจากสามารถตรวจพบเชอในอจจาระไดนานหลายสปดาห อยางไรกด ในผปวยทมภาวะภมคมกนบกพรอง เดกทารก หรอผสงอาย อาการจะรนแรงมากขน อาจพบการตดเชอในกระแสโลหตและเสยชวตได

2. โรค enteric fever เปนโรคทพบเฉพาะในคนเทานน มสาเหตจาก Salmonella Typhi ท าใหเกดโรคไทฟอยด (Typhoid fever) สวน Salmonella Paratyphi A, B และ C ท าใหเกด โรคไขรากสาดนอย (Paratyphoid fever) อาการของโรคไทฟอยดจะรนแรงและยาวนานกวาอาการของโรคไขรากสาดนอย มระยะฟกตวประมาณ 1 – 3 สปดาห เมอเชอเขาสรางกายจะบกรกชนผนงล าไสและถกจบกนโดยเซลล macrophage ซงจะน าเชอผานระบบทางเดนน าเหลองเขาสกระแสเลอดไปยงตบ มาม และไขกระดก เชอจะเจรญเตบโต เพมจ านวนในอวยวะดงกลาว ท าใหผปวยแสดงอาการมไข ออนเพลย เบออาหาร ปวดศรษะ ปวดเมอยกลามเนอ เมอเชอเพมจ านวนมากขนทอวยวะและกระแสโลหต จะท าใหตบและมามโต

จากนน เชอจะกลบเขาสระบบทางเดนอาหารอกครง สามารถพบเชอไดทถงน าดและเนอเยอน าเหลองในผนงล าไส รวมถง Payer’s patch ท าใหเกดการอกเสบของเนอเยอ ท าใหเกดเปนแผล ท าใหแสดงอาการปวดทองและถายเหลว บางรายทรนแรงอาจท าใหมเลอดออกในล าไสและผนงล าไสทะล จนกระทงเสยชวตได เชอจะแพรกระจายไปยงอวยวะตางๆ เชน ตบ และปอด ท าใหเกดการอกเสบ เนอเยอเนาตายได เชอทอยในถงน าดสามารถเขาสล าไส และปะปนออกมากบอจจาระ แพรกระจายไปสผอนได

3. โรคตดเชอในกระแสโลหต (septicemia) เปนการตดเชอซลโมเนลลาในกระแสโลหต โดยผปวยไมแสดงอาการของระบบทางเดนอาหาร มกพบในเดกเลก ผสงอาย และผทมภาวะภมคมกนบกพรอง ท าใหแสดงอาการมไขสงเฉยบพลน หนาวสน ออนเพลย และมอาการของการตดเชอตามระบบทมการอกเสบของเนอเยอ เชน ตบ มาม ปอด กระดก เยอหมสมอง อาจท าใหเสยชวตได ซโรวารทพบเปนสาเหตไดแก Salmonella Choleraesuis และ Salmonella Dublin

4. กลมทมไดจ าเพาะตอชนดของโฮลต หรอ Unadapted serovars เปนกลมของ Salmonella spp. ทกอใหเกดโรคทางเดนอาหารอกเสบ หรอ intestinal salmonellosis หรอ gastroenteritis causing Salmonella spp. ซงเปน Salmonella spp. ทอยนอกเหนอจากกลมทกลาวมาขางตน เนองจากความสามารถในการมชวตอยในสภาวะทไมเหมาะสมได เปนผลให Salmonella spp. กลมนสามารถแพรกระจายไปในสงแวดลอม ดน น า อปกรณ เครองมอ หรอ

15

แมกระทงคนหรอตวสตวได จงพบวา Salmonella spp. สามารถแพรกระจายในหวงโซอาหารไดอยางกวางขวาง กอใหเกดปญหาใหญในการควบคมอบตการณของโรคทเกดจาก Salmonella spp. ในอาหาร ปจจยทมผลตอการเจรญและการอยรอด (Factors affecting growth and survival) ซลโมเนลลามความสามารถในการปรบตวไดด จงทนทานในสงแวดลอมทไมเอออ านวยได ดงนนจงมความจ าเปนอยางยงทจะตองท าความเขาใจถงปจจยตางๆ ทจะมผลตอการเจรญเตบโตและความอยรอดของ Salmonella spp. ในสงแวดลอม เพอใหสามารถควบคมหรอใชปจจยเหลานในการควบคมการแพรกระจายของเชอ Salmonella spp. ซงปจจยส าคญเหลานจะไดกลาวแยกเปนหวขอยอยๆ ตอไป และในหวขอสดทายจะเปนการประมวลผลของแตละปจจยตอซลโมเนลลา (Ryan and Ray, 2010)

1. อณหภม Salmonella spp. เปนแบคทเรยทเจรญเตบโตไดดทอณหภมรางกายคนหรอสตว หรอเรยกวา

mesophilic bacteria โดยชวงอณหภมทเจรญเตบโตไดอยางเหมาะสม (optimal temperatures) อยระหวาง 30 – 45 องศาเซลเซยส อยางไรกตาม Salmonella spp. มสมบตทปรบตวใหเขากบสงแวดลอมไดด พบวาอณหภมต าสด (minimum temperature) ทสามารถเจรญเตบโตไดคอ 23 องศาเซลเซยส ในเนอไกหรอเนอวว โดยสามารถอยไดนาน 12 วน ในขณะทอณหภมสงสด (maximum temperature) ทเคยมรายงานวาเจรญเตบโตไดคอ ท 54 องศาเซลเซยส ในอาหารเลยงจลนทรย Salmonella spp. มการปรบตวใหเขากบอณหภมทสงขนเปน 48 องศาเซลเซยส อยางนอยหนงรน (generation) กอนจะมการกลายพนธ (mutation) จนสามารถเจรญเตบโตไดท 54 องศาเซลเซยส เนองจาก Salmonella spp. มระบบการตอบสนองตอการเปลยนแปลงอณหภมแบบเฉยบพลน (heat shock response)

เมออณหภมในอาหารอนเปนสงแวดลอมของ Salmonella spp. เพมสงขน Salmonella spp. จะเรมตาย เนองจากความเสยหายของโครงสรางของเซลลทเกดขนในสวนทเปนไขมนของเยอหมเซล ล (cell membrane) และโปรตนของเซลลโดยเฉพาะอยางยงเอนไซม (enzymes) ท าใหเยอหมเซลลรว (disrupted) และการสงเคราะหโปรตน (protein synthesis) ตองหยดชะงกลง ผลสดทายคอ เซลลไมสามารถรกษาสภาวะสมดลทเปนสภาวะปกตไวไดและตองตายไปในทสด ระยะเวลาทท าลายแบคทเรยใหลดลงได รอยละ 90 เรยกวา decimal reduction time (DT) หรอ D Value เปนคาทจ าเพาะส าหรบจลนทรยแตละชนด ณ อณหภมตางๆ ส าหรบ Salmonella Typhimurium D57.2C ซงมน าใชได (aw) เทากบ 0.9 ในสภาวะทมน าตาลซโครส (sucrose) และกลเซอรอล (glycerol) เทากบ 40 – 55 นาท และ 1.8 – 8.3 นาทตามล าดบ

2. ความเปนกรดดาง pH ท Salmonella spp. เจรญเตบโตได อยในชวง 4.5 – 9.0 แตชวงทเจรญเตบโตไดด คอ pH

6.5 – 7.5 ปญหาการเกดโรคอาหารเปนพษในอาหารทเปนกรดนน นาจะมาจากความสามารถของ Salmonella spp. ในการปรบตวใหเขากบสงแวดลอมทคอยๆ เปนกรดทละนอย เชน กรณน านมหมกทท าใหเกดรสเปรยวจากกรดแลคตค (lactic acid) Salmonella Typhimurium สามารถปรบตวใหเขากบสภาวะทเปนกรดได (acid-adapted strain) ในเนยแขง เชน cheddar cheese, Swiss cheese และ mozzarella cheese นน Salmonella spp. สามารถมชวตอยไดนานอยางนอย 2 เดอนท 5 องศาเซลเซยส การปรบตวของ Salmonella spp. ตอสภาวะ pH ภายนอกทไมเหมาะสมจะคลายกบ

16

การปรบตวตออณหภมทสง คอ การตอบสนองเพอการทนตอกรด หรอ acid tolerance response (ATR) ซงเหนยวน าใหเกดขนเมอ pH ภายนอกเซลอยต ากวาชวง pH ปกตท Salmonella spp. จะสามารถเจรญเตบโตได

3. น าใชได (water activity : aw) ความหมายของน าใชได คอ ปรมาณน าทมอยในอาหารและสามารถน าไปใชในการเจรญ และเตบโตได

ดงนนน าใชไดจงมกจะมคาต ากวาคาความชน (moisture) ในอาหารเสมอ เนองจากน าในอาหารบางสวนจลนทรยไมสามารถน าไปใชได เนองจากน าดงกลาวอาจจะจบรวมตวอยกบสารอนๆ ยกตวอยาง เชน น าเกลอหรอน าเชอมทมความเขมขนสงๆ อาจจะมคาความชนหรอน าอยสง แตจะมปรมาณน าใชไดต า เนองจากน าสวนใหญจะไปจบรวมตวกบโมเลกลของเกลอหรอน าตาลท าใหแบคทเรยไมสามารถน าน าไปใชได

Salmonella spp. สามารถเจรญเตบโตไดทระดบ aw ไมต ากวา 0.93 ความเขมขนของน าเกลอทสามารถยบยงการเจรญเตบโตของ Salmonella spp. ได คอ ทระดบความเขมขนรอยละ 34 การท Salmonella spp. สามารถทนตอความแหงหรอ aw ระดบต าๆ ได จงสามารถคงตวมชวตอยไดในสงแวดลอมนอกรางกายมนษยหรอสตว ซงเชอวา Salmonella spp. อาศยกลไกการสะสมอาหารบางอยาง (compatible solutes หรอ osmolytes) ทท าใหความเขมขนของ electrolytes ภายในเซลลเทาเดมแตมปรมาณน าในเซลล (cytoplasmic water) มากขน เชน glycine betaine, choline, proline และ glutamate

4. อากาศ หรอออกซเจน บทบาทส าคญของอากาศทก าหนดการอยรอดของแบคทเรยทส าคญ คอ ออกซเจน ซงแบคทเรย

ชนดทไมใชอากาศ (anaerobic bacteria) ไมมเอนไซมทก าจดพษของออกซเจน อนเปนขอจ ากดทท าใหแบคทเรยตายเมอสมผสกบออกซเจน อยางไรกตามปจจยเรองของออกซเจนมไดเปนอปสรรคส าหรบ Salmonella spp. ในการอยรอดจากพษของออกซเจน เนองจาก Salmonella spp. กลบจ าเปนตองอาศยออกซเจนเปนตวทรบอเลคตรอนตวสดทาย (final electron acceptor) ในกระบวนการถายเทอเลคตรอนเพอสรางพลงงาน (ATP) Salmonella spp. เปนแบคทเรยทสามารถเจรญเตบโตไดไมวาจะมออกซเจนหรอไมกตาม เนองจากสามารถสรางพลงงานโดยอาศยการหมก (fermentation) ไดดวย อยางไรกตามเนองจากประสทธภาพการสรางพลงงานจากการหายใจแบบใชออกซเจน (aerobic respiration) สงกวาการสรางพลงงานจากการหมก ดงนนแบคทเรยจงเลอกทจะหายใจแบบใชออกซเจนเมอใดกตามทมออกซเจน ดวยเหตน Salmonella spp. ในเนอไกและเนอปลาซงเกบไวทอณหภม 10 องศาเซลเซยส จงสามารถเจรญเตบโตไดแมวาจะอยในสภาวะสญญากาศ (vacuum packing) หรอในภาวะปรบบรรยากาศ (modified atmosphere) ไมวาเปนสภาวะทม CO2 หรอ N2 ในสดสวนเทาใดกตาม

แมวา Salmonella spp. จะมเอนไซม superoxide dismutase และ catalase ซงท าหนาทเปลยนออกซเจนทเปนพษ คอ superoxide radical (O2) เปนไฮโดรเจนเปอรออกไซด (H2O2) และเปลยน H2O2 เปนออกซเจนและน าตามล าดบ ไดกตามแตออกซเจนทเปนพษเหลานกยงกอใหเกดความเสยหายขนกบเซลลเชนกน เนองจากเกดการออกซเดชน (Oxidation) ของสวนประกอบในเซลล เรยกวา oxidative stress เซลลจงมการโตตอบตอ oxidative stress ผานกลไก 2 ทางคอ SoxR/S regulon และ OxyR regulon โดยการตอบสนองจะเปนลกษณะของการเหนยวน าใหเกดขนจาก redox potential ทสงกวาปกตอนเกดเนองจาก superoxide radical (O2) และไฮโดรเจนเปอรออกไซด (H2O2) โดยการตอบสนองจะเกดขนเปนชดๆ ในหลายยนส (genes) เชน การสรางเอนไซมทท าหนาท

17

ซอมแซม DNA หรอมความพยายามทจะรกษาระดบของการเปลยนแปลงเกยวกบปฏกรยารดอกซ (redox potential) ใหคงท เปนตน

5. ปจจยรวม (combined factors) ในการพจารณาถงผลของแตละปจจยดงกลาวขางตนนน มกไมพบในทางปฏบตจรงๆ เนองจาก

ปจจยเหลาน มการเปลยนแปลงไปพรอมๆ กน และในการตอบสนองของ Salmonella spp. ตอปจจยใดปจจยหนงอาจจะมการเสรมฤทธรวมกบปจจยอนดวย เชน ในสภาวะสญญากาศหรอปรบบรรยากาศ Salmonella spp. แทบจะไมเจรญเตบโตเลยท 3 องศาเซลเซยส ในขณะทเมอเพมอณหภมขนเปน 10 องศาเซลเซยส แลว Salmonella spp. สามารถเจรญเตบโตเพมจ านวนอยางมาก ความสามารถในการทนตอความเคมหรอ aw ต า (> 2% NaCI) และความเปนกรด (pH < 5.0) จะมากขนเมอเพมอณหภมสงขนมาสระดบทเหมาะสมท Salmonella spp. เจรญไดด

การศกษาหลายๆ ปจจยพรอมๆ กน ท าใหมการพฒนาไปสเรองจลชววทยาพยากรณ หรอ Predictive microbiology ซงแนวคด คอ การประมวลความรทเกยวของกบการตอบสนอง (responses) ของจลนทรยตอสงแวดลอม การตอบสนองนนอาจจะเปนรปของการเพมจ านวนอนเกดจากการเจรญเตบโต หรอการลดจ านวนของจลนทรยลง อนเกดจากภาวะทไมพงประสงคของสงแวดลอมทมตอจลนทรย โดยทสงแวดลอมทเขามากระทบตอ การเจรญเตบโตของ จลนทรย คอ กระบวนการผลตอาหาร การเกบรกษาอาหาร การเขาใจถงความสมพนธของทง 2 สวนน ท าใหสามารถท านายไดวา ภายใตสภาวะแวดลอมของการผลตอาหาร การเกบรกษาอาหาร และการปรงอาหารกอนทจะถงมอผบรโภคนน มผลตอการเปลยนแปลงชนดและปรมาณจลนทรยไปอยางไรบาง ท าใหทราบลวงหนาไดวา อาหารชนดนนมความเสยงมากนอยเพยงใดหากน าไปบรโภค โดยไมจ าเปนตองรอจนกวาจะเกดเหตการณอนไมพงประสงคขน ในการท านายไดอยางถกตองหรอแมนย าวา ปรมาณจลนทรยจะเปนเทาไร หรอจะมการสรางสารพษในอาหารหรอไม ตลอดระยะเวลาตงแตการผลต การเกบรกษา การขนสง จนถงมอผบรโภค จ าเปนตองทราบปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตและการอยรอดของจลนทรยทส าคญอนประกอบดวย อณหภม ความเปนกรดดาง น าใชได ระดบออกซเจนในอาหาร เปนตน

จลชววทยาพยากรณเปนศาสตรทเกยวของกบความปลอดภยของอาหารโดยตรง เนองจากใชขอมลจรงทางวทยาศาสตรมาท านายความนาจะเปนตอการเจรญเตบโตและการอยรอดของจลนทรยอนตรายเหลานน โดยผานกระบวนการประเมนความเสยง 4 ขนตอน ซงองคการอนามยโลก (World Health Organization หรอ WHO) และองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (Food and Agriculture Organization of the United Nations หรอ FAO) แนะน า

ส าหรบ Salmonella spp. นน มการศกษากนมากในเรองของปจจยทมผลตอการเจรญเตบโต และการอยรอด และไดมการน ามาประมวลเพอท านายการเจรญเตบโตหรอเปนแบบจ าลองหรอ models ทอธบายถงลกษณะการเจรญเตบโตของจลนทรย (growth model) โมเดลทนยมใชมาก กคอ สมการกอมเพรซ (Gompertz equation) สวนการท าลาย Salmonella spp. โดยอาศยความรอนมการศกษา ตอ DT และคา Z ในสารละลายและตนแบบการท าลาย Salmonella spp. ในเนอ เชน เนอไก เนอไกงวง เนอโค เนอสกร ส าหรบการท าลาย Salmonella spp. ดวยรงสแกมมา (gamma radiation) มการน า response-surface methodology มาใชในการศกษา

18

การเกดโรคในคน ผปวยไดรบเชอโดยกนอาหารหรอเครองดมทมเชอปนเปอนอย จ านวนเชอทพอจะกอโรคไดประมาณ 105 เซลล (จากการทดลองในอาสาสมคร จ านวนเชอ 105 เซลล ท าใหเกดโรคไดรอยละ 28 จ านวนเชอ 107 เซลล ท าใหเกดโรคไดรอยละ 50 จ านวนเชอ 109 เซลล ท าใหเกดโรคไดรอยละ 95 ความรนแรงของโรคไมสมพนธกบจ านวนเชอทไดรบ) เมอผานกระเพาะอาหารเชอจะตายไปบางสวน สวนทเหลอเมอถงล าไสเลกจะเขาสเนอเยอน าเหลอง (lymphoid tissue) ของผนงล าไสและตอมน าเหลองบรเวณนน จ านวนเชอเพมขนมากในระยะเวลาประมาณ 7 – 14 วน (เทากบระยะฟกตว) เชอจะผานทางหลอดน าเหลองและ thoracic duct เขาสกระแสโลหตไหลเวยนผานอวยวะตางๆ จะพบเชอในปอด ตบ มาม ถงน าด ไขกระดก ระยะทเชอเรมเขาสกระแสโลหตจะมเชอจ านวนหนงตายและปลอยเอนโดทอกซนออกมากระตนเมดเลอดขาวใหเกด endogenous pyrogen กอใหเกดอาการไข การกอโรคโดย Salmonella typhi เปนแบบการลกลามแบบปรสตในเซลล ดงนนจะมการเพมจ านวนของ R-E cell จ านวนมากในตบและมาม ท าใหอวยวะดงกลาวมขนาดใหญขน จงตรวจพบผปวยไขไทฟอยดบางรายมตบหรอมามโตอยางหนงอยางใด หรอทงสองอยาง (Jackson et al., 1991)

ภาพท 2.3 รปแสดงการท าใหเกดโรคโดยเชอทยฟอยด

รบเชอโดยการกน

ล าไสเลก

หลอดน าเหลองมเซนเตอรค

กระแสเลอด

ตบ

ทางเดนน าด ถงน าด

ล าไสเลก

Peyer’s patch อกเสบ

ล าไสทะล เลอดออก

ไข - ปอดอกเสบ - เยอหมสมองอกเสบ - ขออกเสบ - กระดกอกเสบ - ฯลฯ

19

เนองจากน าดเปนปจจยอยางด ซงชวยในการเจรญของ Salmonella typhi จงพบเชออยทถงน าด เชอเพมจ านวนและไหลออกมากบน าดลงสล าไสเลก กอการอกเสบเพมเตมท Peyer’s patch และขบถายเชอออกทางอจจาระ บางครงเกดการอกเสบเปนแผลท Peyer’s patch มเลอดออก หรอผนงล าไสทะล สวนทอยในกระแสเลอดเมอผานไต เชอจะออกทางปสสาวะ ผปวยบางรายเชอท าใหเกดพยาธสภาพทปอด (ปอดอกเสบ -ปอดบวม) หรอทกระดก ซงผปวยจะมาหาแพทยดวยอาการน าของโรคในระบบดงกลาว ไดมผตรวจหาปรมาณเชอ Salmonella typhi ในกระแสเลอดของผปวยหลายราย ปราก ฎวามจ านวนนอยกวาการตดเชอพวก Coliform bacillus คอจะพบ Salmonella ประมาณ 1 พนเซลล/มล. สวน E.coli, Enterobacter หรอ Klebsiella พบสงถงแสนเซลล/มล. โรคซลโมเนลโลซสในสตว (Animal salmonellosis) โค กระบอ

พบเปนกบโคอาย 2 สปดาห ขนไป อาการแบบรนแรงมกพบในลกโคอาย 2 สปดาห มกจะแสดงอาการโลหตเปนพษ (septicemia) อาการทวไปของโรค ทพบในโค คอถายเหลวมเลอดปนออกมา อาจมกลนเหมน มเยอเมอกหรอมก ไขสง ( 105-107 องศาฟาเราไฮท) ซม เบออาหารออนเพลย รางกายขาดน าและซบผอมอยางรวดเรว บางครงมอาการปวดทอง กระวนกระวาย กระหายน ารวมดวย โคอาจตายภายใน 6-36 ชวโมง และบางตวอาจตายภายใน 2-5 วน หลงแสดงอาการ โคทก าลงใหนม น านมจะลดลงหรอหยดเลย โคททองจะแทง ถาเปนอยางเฉยบพลน โคจะตายอยางกะทนหนโดยไมแสดงอาการ อาการแบบไมรนแรงหรอเรอรง มกเปนกบโค อาย 6 สปดาหขนไป โดยมอาการเบออาหาร ไขสงๆ ต าๆ น าหนกลด ซบผอม เซองซม เลยงไมโต ขนหยาบ กระดาง ทองปอง ทองเสยอาจมเลอดหรอมกปน รางกายขาดน า และผอมลงเรอยๆ โคทเปนโรคน อาจมอาการทางระบบหายใจ เชน ไอ น ามกไหล และปวดบวมรวมดวย

สกร

เชอซลโมเนลลาทพบบอยในสกร คอ Salmonella choleraesuis, S. typhisuis และ S. typhimurium สวนเชอ Salmonella ชนดอน ๆ จะพบเมอมการปนเปอนในอาหารสตว และบางชนดสามารถกอใหเกดโรคในคนได โรคในสกรนพบวา 2 ลกษณะ คอ แบบโลหตเปนพษ และแบบล าไสอกเสบ โรคนพบในสกรหยานม หรอสกรขนชวงอาย 10-16 สปดาห ซงอาจพบ Salmonellosis เดยว ๆ หรอเปนโรคแทรกซอนของโรคอน ๆ เชน โรคอหวาตสกร โรคกระเพาะอาหาร และล าไสอกเสบตดตอ (พชร ทองค าคณ และคณะ, 2538)

หลงจากกนเชอซลโมเนลลาเขาไปแลว เชอจะไปเพมจ านวนภายในล าไส ท าใหล าไสอกเสบ (enteritis) โดยเชอจะรกเขาไปในอยเฉพาะท ทเนอเยอ lmyphoid และในเซลล macrophage เซลลทพบรอบ ๆ การอกเสบสวนใหญจะพบเปนชนด histiocytic cell มากกวา neutrophill ระยะทายของการตดเชอโรคนทงแบบล าไสอกเสบและแบบโลหตเปนพษ จะท าใหการดดซมและอาหารเสยไป มการสญเสยน าเนองจากเยอบล าไสเกดการเสยหาย การตายของเนอเยอท าใหการดดซมโซเดยมลดลงและขบคลอไรดเพมขนโดยวการแรกทพบคอ เสนเลอดเลก ๆ ทใตเยอบล าไสจะเกดการอตน ท าใหเกดภาวะการขาดเลอดของเยอบล าไส ส าหรบเชอทมความสามารถรกแทรก เขาสกระแสเลอดท าใหโลหตเปนพษ

20

(Septicemic Salmonellosis) โรคนมกพบในสกรหลงหยานมทอายไมเกน 4 เดอน เชอจะเขาสสมองและเยอหมสมองท าใหเกดการอกเสบ (กจจา อไรรงค, 2530)

อาการของสกรคอ กระวนกระวาย ไมกนอาหาร มไขสง 40.5-41.6 องศาเซลเซยส ซกตวอยตามมมคอกมลกษณะ cyanosis ทห หาง สวนลางของทอง ปลายขาอตราปวย คอนขางต า ประมาณรอยละ 10-15 ลกษณะทคอนขางจะจ าเพาะของโรคนคอ อาการเปลยหมดแรง และชกเปนชวง ๆ สกรทหายปวยจะเปนพาหะของโรคดวยการถายเชอออกมากบอจจาระ อาการทองเสยไมใ ชอาการหลกของโรคชนดโลหตเปนพษ แตสกรจะแสดงอาการทองเสยในวนท 3-4 โดยจะถายเปนสเหลอง สกรทรอดตายจะเปนพาหะของโรคตอไป (Leman et al., 1992) สตวปก

ตดเชอผานทางการกนอาหารและน าทมการปนเปอนของเชอจากสงแวดลอมหรอสตวตางๆ เชน หน แมลงสาบ นก เปนตน ในสตวปกเชอยงสามารถตดตอทางรของขน และตดตอผานจากแมสลกไดอกดวย

อาการของสตวปกคอ ทองเสย เบออาหาร มไข น าหนกลด ซบผอม เซองซม เลยงไมโต ขนหยาบ รางกายขาดน า มกจะกอโรครนแรงในสตวอายนอย บางครงอาจเกดการตดเชอในกระแสเลอด หรอทางระบบทางเดนหายใจ (Wray C. and Wray A. 2000) การควบคมปองกน Salmonellosis ในสตว

1. ใชอาหารสตวจากแหลงทเชอถอไดวาปลอดโรคและน าตองสะอาด และควบคมวตถดบทน ามาใช เครองมอ อปกรณทใชในการผลต

2. ลกสตวทน ามาเลยงตองปลอดจากเชอโดยเฉพาะในสตวปกลกสตวตองมาจากฟารม พอ แมพนธและโรงฟกทปลอดเชอซลโมเนลลา

3. อปกรณ สงปรอง เครองใช พนทเลยง ตองมการท าความสะอาดและการฆาเชอ 4. ปองกนไมใหนก หน แมลงตางๆ สตวอนๆ และคนทเปนพาหะเขามาในบรเวณทเลยงสตว 5. มระบบการฆาเชอยานพาหนะ เครองมอ เครองใช รองเทา มอ กอนจะน าเขาบรเวณการเลยงสตว 6.ใชวคซนปองกนการตดเชอซลโมเนลลา

ระบาดวทยาของเชอซลโมเนลลาในประเทศไทย อรณ และคณะ (2534) รายงานการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาในไกเนอแชแขงและการตดเชอในสตวปก ระหวางป พ.ศ. 2529-2533 พบวาในไกเนอแชแขงเพอการสงออกในป 2529 –2533 พบเชอซลโมเนลลาจ านวน 27 , 32, 41, 41 และ 49 ซโรวารตามล าดบ และซโรวารทพบมากทสดคอ S. Blockley, S. Anatum, S. Typhimurium และ S. Virchow สวนการตดเชอในสตวปกโดยการส ารวจจากมาม ล าไส ตบ หวใจ และมลสตว พบเชอซลโมเนลลาในแตละปจ านวน 26, 24, 45, 35 และ 48 ซโรวารตามล าดบ และซโรวารทพบมากทสดคอ S. Java, S. Hasar, S. Virchow, S. Typhimurium และ S. Blockley นอกจากนยงสามารถพบซโรวารเหลานในอาหารสตวจ านวน 506 ตวอยางทสงตรวจในระยะเวลา 5 ป ซงพบวามจ านวน 16 , 15, 26, 41 และ 27 ซโรวารตามล าดบ โดยซโรวารทพบมากทสดคอ S. Java, S. Lexington, S. Anatum, S. Blockley, และ S. Montevideo จะเหนไดวาซโรวารทพบในอาหารสตว อวยวะสตวปกและเนอไกสดแชแขงทเหมอนกน S. Blockley, S. Java, S.

21

Typhimurium, และ S. Anatum แสดงใหเหนวาจะมการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาจากอาหารสตวไปสสตวปกและไกแชแขงได การศกษาเชอซลโมเนลลาในโรงฆากระบอและสกรจากส าไสสวน Cecum ในสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวจากกระบอ 50 ตวอยาง พบเชอซลโมเนลลา 8 ตวอยางหรอคดเปนรอยละ 16 และในสกร 49 ตวอยางพบเชอซลโมเนลลา 37 ตวอยางคดเปนรอยละ 76 โดยพบซโรวารทส าคญในกระบอคอ S. Derby และ S. Javiana ในสกรพบซโรวาร S. Derby (51%), S. Anatum (45%), S. Weltevreden (15%) และ S. Stanley (5%) (Boonmar et al., 2008) ผลการส ารวจการแพรกระจายของเชอซลโมเนลลาในประเทศไทยระหวางป 1988-1993 จากผปวยเปนโรคอจจาระรวง 22,262 คน ปรากฏวาซโรวารทพบมากไดแก S. Derby, S. Weltevreden, S. Typhimurium, S. Choleraesuis, S. Enteritidis และ S. Parathyphi โดยในแตละซโรวารมแนวโนมลดลง ยกเวน S. Enteritidis ทพบเพมสงขนจาก 0.3% ในป 1988 เปน 14.3% ในป 1993 แสดงใหเหนวา S. Enteritidis ก าลงมการแพรกระจายอยางรนแรงขน จงควรใหความสนใจเปนพเศษตอไป (Bangtrakulnonth et al., 1994)

จากการศกษาระบาดวทยาของเชอซลโมเนลลาในไก สกร โคนม ผเลยงทงภายในและภายนอกฟารมและผปวยเดกทมอาการทองเสยในจงหวดเชยงใหม และล าพน ในชวงปค.ศ. 2000 ถง 2003 พบวา จากจ านวนตวอยางรวมทงหมด 2 ,141 ตวอยาง ตวอยางไกเลยงในฟารม โรงฆาไก และเนอไก มการปนเปอเชอซลโมเนลลาท 4, 9 และ 57% ตามล าดบ ตวอยางสกรเลยงในฟารม โรงฆาสกรและเนอสกร พบมการปนเชอซลโมเนลลาท 6 , 28 และ 29% ตามล าดบ พบการปนเปอนของเชอในโคนม 3% และพบเชอซลโมเนลลาจากผเลยงและคนงานในโรงฆา 36% และพบในผปวยเดกอาการทองเสยทโรงพยาบาล 37% โดยซโรวารทมมากทสดในไก คอ S. Weltevreden สวนในสกรคอ S. Rissen และมความผนแปรของซโรวารของเชอทตรวจพบในการขนสงระหวางฟารม โรงฆาและตลาดเนอสตว (Padungtod and Kaneene, 2006)

การศกษาสภาวะของเชอซลโมเนลลาในเนอสตวของโรงฆาสตวทวประเทศ ระหวางป 2549-2551 โดยส านกสขศาสตรสตวและสขอนามยท 1-9 พบวาในป 2549 พบเชอซลโมเนลลา 1,884 ตวอยาง จากตวอยางทสงตรวจทงหมด 4,014 ตวอยาง (46.93%) ในป 2550 พบเชอซลโมเนลลา 2,033 ตวอยาง จากตวอยางทสงตรวจทงหมด 4,360 ตวอยาง (46.62%) ป 2551 พบเชอ ซลโมเนลลา 835 ตวอยาง จากตวอยางทสงตรวจทงหมด 1,642 ตวอยาง (50.85%) ซงจ านวนทพบมความแตกตางกนมนยส าคญ (P<0.05) และมแนวโนมเพมขน ทงน ส านกสขศาสตรสตวและสขอนามยท 9 และ 8 สามารถพบเชอซลโมเนลลาไดมากทสด คดเปนรอยละ 80.48 และ 74.55 ตามล าดบ และส านกสขศาสตรสตวและสขอนามยท 7 และ 4 พบไดนอยทสด คดเปนรอยละ 30.78 และ 27.86 ตามล าดบ ผลการศกษาจงเปนขอมลทเปนประโยชนตอการปรบปรงพฒนากระบวนการผลตเนอสตวและการปรบปรงโรงฆาสตวใหไดมาตรฐาน ไมมการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาหรอลดการปนเปอนใหอยในระดบทปลอดภยตอไป (มารต และคณะ, 2552) ซลโมเนลลาสามารถพบไดทวโลก โดยซลโมเนลลาทพบมากทสด คอ Salmonella Enteritidis ตามมาดวย Salmonella Typhimurium การเปลยนแปลงของความถของแตละซโรวารสามารถเกดขนไดในชวงระยะเวลาสนๆ เชน ภายในเวลาไมเกน 1 – 2 ป สวนมากแลวในภมภาคหนงจะมจ านวน serovar ไมมากนกมการแพรระบาดอย เชน ในเขตภมภาคเอเชยโดยเฉพาะอยางยงประเทศไทย พบ

22

อบตการณของ Salmonella Weltevreden เปนอนดบตนๆ อบตการณของการตด Salmonella spp. ตามทมรายงานไวเมอป พ.ศ. 2540 พบวา Salmonella spp. ยงคงเปนปญหาทางดานสาธารณสขในกลมประเทศทพฒนาแลว (ตารางท 2.5) ตารางท 2.5 จ านวนผปวยทไดรบ Salmonella ตอประชากรแสนคน ป พ.ศ. 2540

ประเทศ จ านวนผปวย เยอรมน ญปน ออสเตรเลย เนเธอรแลนด สหรฐอเมรกา

120 73 38 16 14

ทมา : Thorns, 2000. ส าหรบในประเทศสหรฐอเมรกาเองกได มการรายงานจ านวนผทไดรบ เชอ Salmonella spp. ระหวางป 2536 – 2540 มจ านวน 32,610 ราย หรอคดเปนรอยละ 37.9 ของจ านวนผทไดรบแบคทเรยทตดตอทางอาหาร ในจ านวนนมผทเสยชวต 13 ราย หรอคดเปนรอยละ 44.8 ของจ านวนผทเสยชวตจากการไดรบแบคทเรยทตดตอทางอาหาร นบวา Salmonella spp. เปนแบคทเรยสาเหตอนดบหนงทท าใหเกดการเจบปวยและตายจากการบรโภคอาหาร ในประเทศไทย พบวา Salmonella spp. เปนปญหาสาธารณสขทส าคญ การควบคมอบตการณของ Salmonella spp. ในคนวธหนงกคอ การลดการแพรกระจายซลโมเนลลาจากอาหารทไดจากสตว มการรายงานพบ Salmonella spp. ในเดกทมอาการทองเสยสงถงรอยละ 13 เกอบเทากบผใหญซงมอบตการณประมาณรอยละ 15 เนองจาก Salmonella spp. ทกอใหเกดอาการอกเสบของทางเดนอาหาร หรออาการทองเสยนน สามารถจะพบไดในสตวหรอในสงแวดลอมทเลยงสตว มรายงานพบ Salmonella spp. สงถงรอยละ 10 จากไกทออกจากฟารมเพอสงไปทโรงเชอด และพบวา Salmonella spp. จะพบไดมากในสงแวดลอมทระดบฟารมในระดบรอยละ 28, 36 และ 42 ในอาหารน าทเลยงไกและในสงรองรบอจจาระ (litter) ตามล าดบ จากนนอบตการณการพบ Salmonella spp. จากตวอยางเนอไกยงเพมมากขนเรอยๆ จนกระทงถงระดบคาปลก โดยพบอบตการณสงถงรอยละ 80 และ 64 จากตวอยางไกทจ าหนายในตลาดสดและตลาดสดในหางสรรพสนคาตามล าดบ สวน serovar ทพบมากทสด คอ Salmonella Enteritidis นอกจากเนอไกแลว ไขไกกยงเปนแหลงของ Salmonella spp. ดวย ดงอบตการณของการพบ Salmonella spp. ในไขไกทเกบตวอยางถง 830 ตวอยาง พบรอยละ 13.2 ทเปลอกไขและ 3.9 ในเนอไข ซงลกษณะการเพมของอบตการณจะคลายกบกรณเนอไก คอ ไข และรอยละ 1.2 ในเนอไข แตจะเพมสงขนเมอไขผานไปสผบรโภคจากการซอไขไกแบบปลก แหลงทอยอาศยล าดบแรกของซลโมเนลลา คอ ล าไสของสตว เชน สตวปก สตวเลอยคลาน สตวเลยง มนษย รวมทงแมลง แตบางทอาจพบซลโมเนลลาอยตามรางกายของมนษยและสตวกเปนได ซลโมเนลลาจากล าไสออกมาทางอจจาระ จากนนจะอาศยสตว แมลง และน าแพรกระจายไปสสงแวดลอม เชน ดน น า ปย ซากสตวทเนาเปอยเขาสวงจรของหวงโซอาหาร สล าไสของมนษยและสตว วนเวยนเปนวฎจกร ซลโมเนลลาสามารถแพรกระจายไปทวโลกดวยการขนสงสตวและอาหารระหวางประเทศ

23

แมวาซลโมเนลลาจะพบในสตวแทบทกชนด แตบรเวณทพบซลโมเนลลานน อาจจะมมากหรอนอยตางกน เชน บางครงอาจพบซลโมเนลลาในตอมน าเหลองมากกวาในอจจาระกเปนได จากการศกษาซากสกรในโรงฆา พบซลโมเนลลาในมาม ตบ ถงน าด ตอมน าเหลอง และในกระบงลมพอๆ กบทพบในอจจาระ

การแพรซลโมเนลลาจากสตวทมซลโมเนลลาไปยงสตวทปลอดซลโมเนลลามกเกดขนบอยๆ เพราะมนษยและสตวอาจเปนพาหะ (carriers) คอ มซลโมเนลลาอยในรางกายหรอในอจจาระแตไมแสดงอาการของโรคออกมา อรณ บางตระกลนนท และคณะไดส ารวจผเปนพาหะ ในป 2544 โดยท าการตรวจซลโมเนลลาและวบรโอ (Vibrio spp.) ในอจจาระของพนกงานในโรงงานผลตอาหารแชแขงรวมเปนจ านวน 9,465 ตวอยาง พบผเปนพาหะ (carrier) ของซลโมเนลลาเฉลยรอยละ 8.88 โรงงานทมพนกงานเปนพาหะสงสด คอ รอยละ 15.38 และต าสดรอยละ 3.78 นอกจากนไดมการตรวจตดตามผเปนพาหะทกเดอนหรอทกสองเดอนในโรงงานผลตอาหารแชแขง 3 แหง จ านวน 16,624 ตวอยางในป 2544 ปรากฏวาอตราของผเปนพาหะซลโมเนลลาสงสดในฤดรอน (เดอนมนาคม – พฤษภาคม) และต าสดในฤดฝน (สงหาคม – กนยายน) ประชากรกลมเสยง (Susceptible population) ขอมลเกยวกบซลโมเนลลาทมอยในประเทศไทย ซงมการรายงานอยางเปนระบบจากศนย ซลโมเนลลาและซเจลลา หรอ National Salmonella and Shigella Center (NSSC) กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข ซงรายงานเปนประจ าทกป จากรายงานเมอป 2545 พบวา มอย 2 กลมอายทพบอบตการณของซลโมเนลลาเปนสวนมาก คอ กลมเดกอายไมเกน 5 ป โดยพบในตวอยาง rectal swab และตวอยางอจจาระกลมผใหญอายประมาณ 35 ป พบในตวอยางเลอดและปสสาวะ นอกจากน serovar ของซลโมเนลลาทพบมากในคนไทยจากตวอยางดงกลาวขางตน คอ Salmonella Enteritidis รอยละ 12.31 ตามมาดวย Salmonella Weltevreden รอยละ 7.79 และ Salmonella Typhimurium รอยละ 3.17 จะเหนไดวา โดยมากแลวคนไทยจะปวยจากกลมซลโมเนลลาทกอใหเกดโรคทางเดนอาหารอกเสบ สวนซลโมเนลลาซโรวารอนทพบในความถสงเชนกน ไดแก Salmonella Anatum และ Salmonella Stanley เปนตน (Jackson et al., 1991) โรคอาหารเปนพษ (Foodborne Diseases) ในศตวรรษทผานมา โรคทมสาเหตจากอาหาร (Foodborne illness) ไดรบความสนใจอยางมาก ทงนเนองจากมอบตการของการเกดโรคใหม เชน โรคววบา (Bovine spongioform encephalopathy) ในประเทศองกฤษซงท าลายววปวยกวา 180,500 ตว ในระหวาง ค.ศ. 1987 – 2000 การระบาดของเชอ E.coli 0157:H7 ซงมสาเหตจากเนอววบดในประเทศสหรฐอเมรกา ในป ค.ศ. 1993 ท าใหมผปวยกวา 700 คน และเสยชวต 4 คน การเกดโรคระบาดไขหวดนกในไกบนเกาะฮองกง และโรค Nipah virus ในสกรทประเทศมาเลเซย เปนตน ความตนตวในเรองความปลอดภยของอาหาร นอกจากอบตการ ณของโรคเกดใหมดงกลาว อบตการ ณ ของโรคเดมทมสาเหตจากอาหารคอ Salmonellosis, Campylobacteriosis และ Listeriosis กยงคงเปนปญหาของทกประเทศทวโลก ปญหาดงกลาววนอกจากจะสงผลกระทบตอสาธารณสขแลว ยงมผลกระทบตอเศรษฐกจอยางมาก ความสญเสยทางเศรษฐกจตอโรคทมสาเหตมาจากอาหารเพยง 5 โรคในสหรฐอเมรกา คอ Campylobacteriosis, Non-typhoidal

24

Salmonellosis, E.coli 0157:H7, E.coli (non-0157) และ Listeriosis สงถง 6.9 พนลานดอลลาร (Simjee, 2008)

Foodborne Diseases คอ โรคทเกดสบเนองการรบประทานอาหาร หรอดมน าหรอเครองดมทปนเปอน โดยทจลชพกอโรคทอาจปนเปอนอาหารมมากมายหลายชนด ดงนนจงมโรคตดเชอหลายชนดทมากบอาหาร รวมทงยงอาจมสารเคมทเปนพษ หรอสารอนตรายตางๆ ปนเปอนมาในอาหาร Foodborne Diseases มมากกวา 250 โรค สวนใหญเปนโรคตดเชอจากแบคทเรย ไวรสและปรสตทปนเปอนมากบอาหาร และอกสวนหนงเกดจากสารพษ (toxin) ของจลชพหรอเหด หรอจากสารเคมทปนเปอนแตละโรคมแสดงอาการทแตกตางกน ไมใชกลมอาการเดยว (syndrome) อยางไรกตามจลชพหรอสารพษของมนเมอเขาสรางกายทางระบบทางเดนอาหารมกจะแสดงอาการแรกดงน คลนไส อาเจยน ปวดทอง และอจจาระรวง (ศภชย เนอนวลสวรรณ. 2552) มรายงานเสยชวตจากโรคอจจาระรวงอยางนอย 1 คนทกๆ 15 วนาท และสวนใหญมาจากประเทศดอยพฒนาหรอก าลงพฒนา ชวงอายทพบสงสดคอ 3 ป เนองจากสงแวดลอมและพฤตกรรมของเดกทมกน ามอหรอของเลนเขาปากทก 3 นาท มผปวยมากกวา 76 ลานรายตอปในสหรฐอเมรกาประมาณ 325,000 ราย ตองนอนรกษาตวในโรงพยาบาลและเสยชวตกวา 5,200 ราย ในจ านวนนทราบจลชพทเปนตนเหตเพยง 14 ลานราย ทนอนโรงพยาบาล 60,000 รายและทเสยชวต 1,800 ราย ประเทศไทยมรายงานโรคอจจาระรวงเฉยบพลนประมาณ 1 ลานรายตอป นอยกวา 7 แสนรายทระบสาเหตวามาจากอาหาร และทราบจลชพนอยกวารอยละ 7 ส าหรบประเทศไทย จากการเฝาระวงของส านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค พบวาโรคอจจาระรวงเฉยบพลนและโรคอาหารเปนพษในรอบ 10 ปทผานมา (พ.ศ. 2542 – 2552) ยงไมมแนวโนมลดลง โดยในแตละปมรายงานโรคอจจาระรวงเฉยบพลนไมต ากวา 1 ลานราย พบวามอตราปวย 223.52, 218.84, 209.03, 247.38, 216.47, 196.39, 177.59 และ 108.51 ตอประชากรแสนคน (15 กนยายน 2552) แตทพบมาก ไดแก Non - typhoidal Salmonellosis จากรายงานการศกษาของคณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ในป 2546 ตรวจพบเชอซลโมแนลลาในตวอยางอจจาระจากชองทวารรวม (Cloacal swab) ของไกเนอเพยง 5.04% (23/456 ตวอยาง) แตตรวจพบการปนเปอนบนเนอไกทจ าหนายในตลาดสดและซปเปอรมารเกตสงถง 63.7% (65/102 ตวอยาง ) และ 19.1% (25/131 ตวอยาง) ซงเหนไดวานาจะมการปนเปอนของเชอซลโมแนลลาในระหวางขนตอนตางๆ ในขบวนการผลต โดยเฉพาะอยางยงในโรงงานฆาสตว Salmonella group ประกอบดวยเชอหลายสปชส สามารถท าใหเกดโรคไดทงในคนและสตว การกอโรคในคนมหลายแบบ แตทมลกษณะเฉพาะเปนแบบไขไทฟอยด โรคนไดมบนทกไวตงแตป พ.ศ. 2399 ซงระยะนนวชาแบคทเรยยงไมไดเรมตน William Budd เปนผใหขอสงเกตวาโรคนเปนโรคตดตอ และเชอโรคอาจแพรกระจายจากอจจาระผปวยตดตอถงผอนโดยปนเปอนในอาหาร นม และน า ป พ.ศ. 2423 Eberth ไดพบเชอในตอมน าเหลอง mesenteric และมามของผปวยทตายดวยโรคทมอาการเชนเดยวกบท William Budd ไดอธบายไว และผทเพาะแยกเชอไดคอ Gaffky ในป พ.ศ. 2427 หลงจากนจงพบสปชสอนๆ ทกอโรคในคนและสตว (บษกร อตรภชาต. 2552)

25

หลกการควบคมและปองกน (Control and prevention) 1. Intestinal salmonellosis

ซลโมเนลลามความสามารถในการปรบตวใหเขากบสงแวดลอมและสงมชวต โดยเฉพาะอยางยงสตวและคน ดงนนการจะควบคมหรอลดอบตการณของโรคอาหารเปนพษจากซลโมเนลลาจ าเปนตองท าอยางเปนระบบและครบวงจร แหลงของ Salmonella ทเปนแบบฉบบ (typical) คอ เนอสตวทกชนด น านมดบ และไขดบ อยางไรกตามอาหารเกอบทกชนดสามารถม Salmonella ได หากมการปนเปอนดวยอจจาระของผปวยทปวยดวย Intestinal salmonella หรออาหารทมการปนเปอนขาม (cross contamination) ของ Salmonella ดงนนการปรงอาหารใหสกอยางทวถงและเพยงพอเปนกลยทธควบคมหลก ส าหรบการบรโภคตามครวเรอน ควรปรงอาหารใหไดอณหภมประมาณ 74 องศาเซลเซยส หรอ 165 องสาฟาเรนไฮต ส าหรบผประกอบการรานอาหารควรปรงอาหารใหไดอณหภมประมาณ 69 องศาเซลเซยส หรอ 155 องศาฟาเรนไฮต โดยหลกการทางวทยาศาสตรแลวอณหภมประมาณ 63.4 องศาเซลเซยส หรอ 145 องศาฟาเรนไฮต กสามารถท าลาย Salmonella ไดแลว แตเพอเปนการประกนความปลอดภยใหมากขนในกรณเนอสวนทหนาทสด หรอเยนทสดใหไดรบความรอนเพยงพอ ตามระดบทก าหนด นอกจากนยงควรระวงการปนเปอนขามจากอาหารดบไปสอาหารสกดวย (Rabsch et al., 2001) 2. Enteric (typhoid) fever

Salmonella Typhi และ Salmonella Paratyphi กอโรคเฉพาะในคนเทานน การแพรกระจายจลนทรยจงเกยวของกบการสขาภบาลทไมด (poor sanitation) ดงนนการจดการสขาภบาลทดจะชวยก าจดหรอลดแหลงเกบจลนทรย การระบาดสวนมากเกดจากผทเปนพาหะ (longterm carrier) สรป ซลโมเนลลาเปนแบคทเรยแกรมลบทกอใหเกดโรค 2 กลมใหญ คอ intestinal salmonellosis เปนโรคทคนไดรบจลนทรยผานทางอาหารทไดจากสตว เชน Salmonella Enteritidis หรอ Salmonella Typhimurium และ Salmonella Paratyphi สวน intestinal salmonellosis เปนโรคทเกดจากซลโมเนลลาทกอใหเกดโรคอาหารเปนพษชนดรบจลนทรยผานทางอาหาร (foodborne infection) และยงเปนแบคทเรยทพบไดทงในคนและสตว ซลโมเนลลาทกอใหเกดโรคอาหารเปนพษอาจจะมแหลงมาจากสตวโดยอาจจะไมกอโรคในสตว แตเมอผานจากสตวมาสมนษยในรปของอาหารจะกอใหเกดความเจบปวยกบรางกายได อาการส าคญของ enteric fever คอ อาการไข โดยอาจจะมอาการทางระบบทางเดนอาหารได เชน อาการถายเหลวปนเลอดหรอไมกได บางครงอาจจะท าใหทองผก นอกจากนยงมอาการทเกดจากการท าลายเนอเยอในอวยวะอนๆ ผานทางระบบไหลเวยนโลหตแตจะตองใชระยะเวลาการฟกตวของโรคนานกวา intestinal salmonellosis ซงจะเปนอาการทางระบบทางเดนอาหารเปนหลก เชน ถายเหลว ปวดทอง คลนไส อาเจยน อาหารและผลตภณฑเกอบทกชนดทมาจากสตวสามารถเปนสาเหตของโรคอาหารเปนพษไดทงสน เชน น านม ไข เนยแขง ไอศกรม เปนตน นอกจากนผกสด ผลไม น าดมทไมผานความรอนกมโอกาสปนเปอนดวยซลโมเนลลาไดเชนกน เมอเขาสรางกายแลว ซลโมเนลลาจะอาศยการจบเกาะทเซลลเยอบผนงล าไส (adhering) จากนนกจะอาศย

26

virulence factor เปนโปรตน invasion (invA-H) และโปรตนทถอดรหสจาก hyperinvasion locus (hil) ในการรกเขาเซลลความแตกตางของซลโมเนลลาจาก EIEC คอ ซลโมเนลลาจะเพมจ านวนภายในกระเปาะ (vesicle หรอ vacuole หรอ phagocyte) โดยไมท าลาย phagocyte โดยอาศยการท างานของ virulence factor คอ โปรตนจาก phoPQ, pag และ prg genes การควบคมซลโมเนลลาซงเปนสาเหตของโรคสตวสคนผานทางอาหาร คอ เนนทการปรงอาหารใหสกเพอท าลายซลโมเนลลาทอาจจะปนเปอนมาในอาหาร สวน enteric fever ซงเปนโรคเฉพาะในคน ดงนนการเขมงวดเรองการสขาภบาลและความสะอาดจะชวยควบคมโรคได (Bell and Kyriakides, 2001)

27

บทท 3 แนวคด ทฤษฎ และผลงานวจยทเกยวของ

การเฝาระวงการปนเปอนเชอซลโมเนลลาในสนคาปศสตวเพอการสงออกและการบรโภคภายในประเทศ

สปราณ และคณะ (2549) ไดท าการเฝาระวงการปนเปอนเชอซลโมเนลลาในเนอสตวและผลตภณฑเนอสตว ตงแตมกราคม 2544 – กนยายน 2548 โดยวธ ISO 6579 (1999 ฉบบรางและ 2002) จากโรงงานทกรมปศสตวใหการรบรองเพอการสงออกทงหมด 91 โรงงาน จ านวน 114,910 ตวอยาง จากตลาดในกรงเทพมหานครและปรมณฑล ทงหมด 69 แหง จ านวน 2,833 ตวอยาง และจากโรงฆาสตวภายในประเทศทงหมด 254 แหง จ านวน 7,137 ตวอยาง พบวาตวอยางจากโรงงานทกรมปศสตวรบรอง เพอการสงออกพบอตราการปนเปอนเชอซลโมเนลลาในเนอไกระหวางป พ.ศ. 2544-2548 ดงน 8.55%, 7.52%, 5.70%, 8.44% และ 10.78% ตามล าดบ เนอเปด 9.32%, 15.47%, 11.54%, 15.65% และ 5.92% ตามล าดบ เนอสกร 9.78%, 12.86%, 8.60%, 6.13% และ 4.58% ตามล าดบ และผลตภณฑเนอสตว 1.30%, 2.80%, 0.62%, 0.70% และ 0.96% ตามล าดบ สวนในเนอโครายงานผลระหวางป 2544-2547 ดงน 5.26%, 1.97%, 3% และ 0% ตามล าดบ ส าหรบตวอยางเพอการบรโภคภายในประเทศ พบอตราการปนเปอนเชอซลโมเนลลาในเนอไกระหวางป 2544-2548 ดงน 53.33%, 52.54%, 39.35%, 93.09% และ 25.77% ตามล าดบ เนอสกร 45.19%, 43.90%, 25%, 93.50% และ 23.72% ตามล าดบ สวนในเนอโครายงานผลระหวางป 2545 – 2548 ดงน 54.55%, 36.46%, 72.50% และ 17.96% ตามล าดบ และผลตภณฑเนอสตวรายงานผลระหวางป 2544 – 2547 ดงน 69.23%, 36.70%, 40.00% และ 86.99% ตามล าดบ แสดงใหเหนวาอตราการปนเปอนเชอ ซลโมเนลลาในเนอสตวและผลตภณฑเนอสตวเพอการบรโภคภายในประเทศสงกวาเนอสตวและผลตภณฑเนอสตวเพอการสงออก หากคดเปนรอยละเฉลยตามชนดสตว คอ เนอไก (มากกวา ) การศกษาการปนเปอนของ Salmonella spp. และ Staphylococcus aureus ในเนอสตวจากตลาดในภาคเหนอ

พรศร และอนรธ (2548) ท าการตรวจหา Salmonella spp. และ Staphylococcus aureus จากตวอยางเนอสตวในตลาดสดเขตภาคเหนอรวม 881 ตวอยาง แบงเปนตวอยางเนอสกร ไก กระบอ และโค จ านวน 523, 216, 102 และ 40 ตวอยาง ตามล าดบ จากผลการตรวจวเคราะหพบการปนเปอน Salmonella spp. และ Staphylococcus aureus ในระดบทเกนมาตรฐาน (>100 cfu/g) ในตวอยางเดยวกนดงน 2.68%, 6.48%, 3.92% และ 2.50% ตามล าดบ เมอจ าแนกตามชนดของเนอสตวไดแก เนอสกร ไก กระบอ และโค พบการปนเปอนของเชอ Salmonella spp. ดงน 13.58%, 10.19%, 7.84% และ 10.00% ตามล าดบ และพบ Staphylococcus aureus ปนเปอนในระดบทเกนมาตรฐาน ดงน 13.96%, 8.80%, 9.80% และ 2.50% ตามล าดบ จากการจ าแนกชนดของ Salmonella spp. พบวาชนดของเชอทตรวจพบมากในเนอสกร ไดแก S. Anatum, S. Rissen, S. Stanley, S. Derby, S. Panama และ S. Typhimurium ส าหรบในเนอไกพบ S. Rissen, S. Anatum, S. Derby และ S. Enteritidis สวนในเนอกระบอพบ S. Stanley, S. Anatum, S. Enteritidis และ S. Weltevreden และเนอโคพบ S. Rissen และ S. Stanley

28

การตรวจหาเชอซลโมเนลลาปนเปอนในเนอสกร เนอไก และเนอโคในภาคตะวนตกของประเทศไทย เพชรรตน และคณะ (2548) ท าการตรวจหาการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาในเนอสกร เนอไก

และเนอโค ตงแตพฤศจกายน 2547 ถงพฤษภาคม 2548 โดยเกบตวอยางจากโรงฆาสตว 7 จงหวด ภายใตส านกสขศาสตรสตวและสขอนามยท 7 คอ กาญจนบร นครปฐม ราชบร เพชรบร ประจวบครขนธ สมทรสงคราม และสมทรสาคร พบเชอซลโมเนลลาในเนอสกร 44.39% (419/944) เนอไก 52.13% (196/376) และเนอโค 40% (16/40) จงหวดทพบการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาในเนอไกสงตามล าดบ ไดแก ประจวบครขนธ (75.00%) เพชรบร (72.65%) สมทรสาคร (60.00%) นครปฐม (47.95%) และสมทรสงคราม (33.33%) สวนจงหวดทพบการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาในเนอสกรสงตามล าดบ ไดแก สมทรสงคราม (62.00%) ประจวบครขนธ (54.84%) เพชรบร (46.84%) กาญจนบร (46.18%) และนครปฐม (44.83%) สวนเนอโคมการตรวจวเคราะหเปนตวอยางจากจงหวดกาญจนบร จากการศกษาในครงนพบวาการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาในเนอสตว ยงคงเปนปญหาในภาคตะวนตกของประเทศไทย

ความชกของการปนเปอนเชอซลโมเนลลา (Salmonella spp.) ในฟารมสกร โรงฆาสตว และจ าหนายเนอสกรในพนทจงหวดรอยเอด

ปญญา และจรศกด ( 2549) ไดส ารวจการปนเปอนเชอซลโมเนลลา (Salmonella spp.) ในป พ.ศ. 2547 และ 2548 ในพนทจงหวดรอยเอด โดยสมเกบตวอยางอจจาระจากฟารมสกรและตวอยางเนอจากโรงฆาสตว และทจ าหนายเนอสกร พบความชกของเชอซลโมเนลลา ในป 2547 ดงน 10.00% (2/20 ตวอยาง) 25.00% (3/12 ตวอยาง) และ 30.00% (3/10 ตวอยาง) ตามล าดบ สวนในป 2548 พบการปนเปอน ดงน 5.00% (1/20 ตวอยาง) 2.27% (1/44 ตวอยาง) และ 4.26% (2/47 ตวอยาง) ตามล าดบ เมอท าการทดสอบทางสถตพบวาไมมความแตกตางกนทางสถต ความชกของเชอซลโมเนลลา ในป 2547 เทากบ 19.05% (8/42 ตวอยาง) และป 2548 เทากบ 3.60% (4/111 ตวอยาง) ซงลดลงอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) ความชกของการปนเปอนจากฟารมสกร โรงฆาสตว และทจ าหนายเนอสกรในป 2547 แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) สวนในป 2548 มแนวโนมลดลงแตมคาไมแตกตางกนทางสถต แสดงวามาตรการดานความปลอดภยของอาหาร ของกรมปศสตวชวยลดการปนเปอนเชอซลโมเนลลาไดในระดบหนง สงผลใหประชาชนมโอกาสบรโภคเนอสกรมความปลอดภยยงขน

การศกษาการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาในเนอสกรจากโรงฆาสตวในจงหวดนครสวรรค

จกรภพ และพฒนพงษ (2549) ท าการศกษาการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาในเนอสกรจากโรงฆาสตวในจงหวดนครสวรรค ระหวางเดอนกรกฎาคม 2547 ถงเดอนสงหาคม 2548 โดยสมเกบตวอยาง เนอสกรจ านวน 405 ตวอยาง จากโรงฆาสตวจ านวน 16 แหง พบวามการปนเปอนของเชอซลโมเนลลา 60.74% (246/405) เมอท าการทดสอบทางซรมวทยา สามารถแยกชนดของเชอซลโมเนลลาเปน 5 ชนด คอ ซโรกร๏ป เอ 0.41% (1/246) ซโรกร๏ป บ 19.11% (47/246) ซโรกร๏ป ซ 13.82% (34/246) ซโรกร๏ป ด 3.66% (9/246) ซโรกร๏ป อ 57.32% (141/246) และซลโมเนลลาซโรกร๏ปอนๆ 5.69% (14/246) การศกษาครงนท าใหทราบปญหาการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาในเนอสกรในจงหวดนครสวรรคมปรมาณสงทอาจสรางปญหาทางดานสาธารณสขตามมา

29

การตรวจหาเชอซลโมเนลลาปนเปอนในเนอไกและเนอสกร จงหวดสงขลาป 2548 บญฤทธ และเทวญ (2549) ท าการตรวจหาเชอซลโมเนลลาปนเปอนในเนอไกและเนอสกร

จงหวดสงขลา ตงแตเดอนตลาคม 2547 – กนยายน 2548 จากตวอยางเนอสตวจากโรงฆาสตวและเขยงจ าหนายรวม 453 ตวอยาง แบงเปนเนอไก 271 ตวอยาง เนอสกร 182 ตวอยาง พบเชอซลโมเนลลาปนเปอนรวม 149 ตวอยาง คดเปน 32.89% (149/453) โดยพบในเนอไก 24.72% (67/271) ในเนอสกร 45.05% (82/182) เมอจ าแนกตามสถานทเกบตวอยางพบเชอซลโมเนลลาจากโรงฆาสตว 28.24% (24/85) จากเขยงจ าหนาย 33.97% (125/368) แสดงวาในเนอไกและเนอสกรจงหวดสงขลายงมการปนเปอนเชอซลโมเนลลาในระดบทมความเสยงสง โดยพบเชอปนเปอนในเนอสกรมากกวาเนอไก ระบาดวทยาของการดอยาในเชอซลโมเนลลาทแยกไดจากเนอสกร เนอไก และคน ในเขตจงหวดขอนแกน

Angkititrakul et al., (2005) ท าการเกบตวอยางจากเนอสกร เนอไก และจากผปวยดวยโรคอจจาระรวงในเขตจงหวดขอนแกน เพอหาความชกของเชอ Salmonella และทดสอบอตราการดอยาของเชอตอยา 9 ชนด ไดแก Amoxicillin (Amx), Chloramphenicol (Chl), Norfloxacin (Nor), Ciprofloxacin (Cip), Gentamicin (Gm), Sulfamethoxazole and Trimethoprim (Sxt), Tetracyclin (Tet), Streptomycin (Str) และ Sulfamethoxazole (Sulfa) ผลการวจยพบวา 26 ตวอยาง (65%) ของเนอสกร และ 30 ตวอยาง (75%) ของเนอไก มแบคทเรย Salmonella ปนเปอนอย ซโรวารทพบมากทสดในตวอยางเนอสกรไดแก S. Rissen (61.5%) รองลงมาไดแก S. Stanley และ S. Lexington (11.5%) สวนซโรวารทพบมากทสดในเนอไก ไดแก S. Anatum (33.3%) รองลงมาไดแก S. Rissen (16.7%) การตรวจชนดของเชอจากผปวยโรคอจจาระรวงพบวา ซโรวารทตรวจพบมากทสด ไดแก S. Rissen (20.4%) รองลงมาไดแก S. Stanley (18.5%) เชอทแยกไดจากเนอสกร เนอไก และจากผปวยมอตราการดอยาตอ Str และ Sulfa สงถง 100% จากตวอยางทงหมดทแยกเชอได ไมมตวอยางใดทดอยาตอ Nor และ Cip เชอทแยกไดจากตวอยางเนอสกรมอตราการดอยาตอ Amx, Chl, Gm, Sxt และ Tet เปน 15.4, 15.4, 3.9, 15.4 และ 88.5% ตามล าดบ อตราการดอยาดงกลาวในตวอยางจากเนอไก ไดแก 30.0, 26.7, 6.7, 20 และ 100% ตามล าดบ และในตวอยางจากผปวย ไดแก 27.8, 20.4, 5.6, 31.5 และ 92.6% ตามล าดบ อตราการดอยา Amx, Chl, Gm และ Sxt ของเชอทแยกไดจากตวอยางทงสามแหลงนนไมแตกตางกนทางสถต (P>0.05 ส าหรบยาแตละชนด)

30

บทท 4 กฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบเกยวกบโรค Salmonellosis

ขอมลทวไป ปจจบนการคาและการเคลอนยายขนสงซากสตวระหวางประเทศมปรมาณมากในแตละป จงท าใหมโอกาสทซากสตวเคลอนยายไปมาระหวางประเทศจะเปนพาหะน าโรคระบาดจากภมภาคหนงไปยงอกภมภาคหนง ดงนนเพอเปนการปองกนการแพรกระจายของโรคปองกนความเสยงใดๆ ทอาจเปนอนตรายตอชวต สขภาพ หรอสขอนามยของคนและสตวได จงมขอก าหนดของแตละประเทศใหมการทดสอบโรคระบาดในสตวชนดตางๆ ตามแตละประเทศคคาจะก าหนด เชน โรคปากและเทาเปอย โรคแอนแทรกซ โรคซลโมแนลลา เปนตน โดยภายหลงจากการตรวจสอบจนแนใจวาซากสตวดงกลาวจะไมเปนพาหะน าโรคระบาด เจาหนาทสตวแพทยของหนวยงานรฐบาลของประเทศตนทางจะออกหนงสอรบรองสขภาพสตว (Health Certificate) ใหแกผประกอบการน าไปแสดงแกสตวแพทยของหนวยงานรฐบาลประเทศปลายทาง เพอเปนการสรางความมนใจแกประเทศคคา อยางไรกตามหลกปฏบตโดยทวไปประเทศปลายทางจะก าหนดใหมการทดสอบโรคน เพอเปนการยนยนและสรางความมนใจอกครงหนง ประเทศไทย โดยกรมปศสตวซงเปนผดแลรบผดชอบงานทางดานสขภาพสตวไดเลงเหนและตระหนกถงความส าคญดงกลาว จงไดมนโยบายทจะพฒนาระบบการเฝาระวง ควบคมปองกน บ าบด และชนสตรโรคสตว ทจะเปนปญหาทางเศรษฐกจใหมประสทธภาพไดมาตรฐาน และมความแมนย าสง โดยมพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 และแกไขเพมเตม พ.ศ. 2542 ในการก าหนดมาตรการในการน าซากสตวเขามาในราชอาณาจกร พระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 และแกไขเพมเตม พ.ศ. 2542 ในสวนทเกยวของกบการน าซากสตวเขาในราชอาณาจกร มาตรา 4 ในพระราชบญญตน “สตว” หมายความวา

(1) ชาง มา โค กระบอ ลา ลอ แพะ แกะ สกร สนข แมว กระตาย ลง ชะน และใหหมายความรวมถงน าเชอส าหรบผสมพนธและเอมบรโอ (ตวออนของสตวทยงไมเจรญเตบโตจนถงขนทมอวยวะครบบรบรณ) ของสตวเหลานดวย

(2) สตวปก จ าพวกนก ไก เปด หาน และใหหมายความรวมถงไขส าหรบใชท าพนธดวย และ (3) สตวชนดอนตามทก าหนดในกฎกระทรวง ก าหนดสตวชนดอนตามกฎหมายวาดวยโรค

ระบาดสตว พ.ศ.2546 ลงวนท 27 พฤษภาคม 2546 ดงน (1) กบ (2) กระจงหรอไก (3) กระซ (4) กระทงหรอเมย (5) กวาง (6) กวางผา (7) กง (8) กปรหรอโคไพร

31

(9) ควายปา (10) คาง (11) จระเข (12) จงโจ (13) ตะพาบน า (14) เตา (15) ทรายหรอเนอทรายหรอตามะแน (16) นากหญา (17) นางอายหรอลงลม (18) ปลา (19) ป (20) แมวปา (21) ยราฟ (22) แรด (23) ละองหรอละมง (24) เลยงผาหรอเยยงหรอโคร าหรอกร า (25) ววแดงหรอววด าหรอววเพาะ (26) สมเสรจหรอผสมเสรจ (27) สมนหรอเนอสมน (28) สงโต (29) เสอ (30) หม (31) หมปา (32) หอย (33) อกวนา (34) อเกงหรอฟาน (35) อฐ (36) ฮปโปโปเตมส “ซากสตว” หมายความวา รางกายหรอสวนของรางกายสตวทตายแลว และยงไมไดแปรสภาพ

เปนอาหารสก หรอสงประดษฐส าเรจรป และใหหมายความรวมถง งา เขา และขนทไดตดออกจากสตวขณะมชวตและยงไมไดแปรสภาพเปนสงประดษฐส าเรจรปดวย โดยสรปซากสตวในทน หมายถง

1.ตวสตวทตายแลวไมวาจะเปนสตวทตายแลวทงตว หรอสวนหนงสวนใดของสตวทตายแลวนน เชน เนอ กระดก กบ หนง ทงนจะตองยงไมมการแปรสภาพเปนอาหารสก หรอสงประดษฐส าเรจรป

อยางไรจงเรยกวาแปรสภาพเปนอาหารสก และอยางไรจงเรยกวาสงประดษฐส าเรจรปกจะตองพจารณาดทเจตนารมณของกฎหมาย ทตองการควบคมซากสตวทอาจเปนพาหะของโรคระบาดได อาหารทหงตมสกแลว เชน เนอตม ไกยาง หมทอด เปนการฆาเชอโรคโดยใชความรอนท าใหอาหารสก จงไมถอเปนซากสตวทจะตองควบคมแตประการใด แตอาหารประเภทย า พลา ลาบทใชเนอสดมา

32

ประกอบเปนอาหารโดยมเครองปรง คอ พรก มะนาว หรอหมสบ สมฟก แหนม เหลานถงแมจะมการแปรสภาพแลวแตยงดบอยจะถอเปนอาหารสกไมได กตองยงเปนซากสตว สวนการทจะเรยกวาเปนสงประดษฐส าเรจรปนนจะตองมการแปรสภาพซากสตว (เชน งา เขา หนง) จากกระท าของมนษยไมวาจะกระท าดวยมอหรอเครองจกร จนเปนวตถ เครองใช เชน กระเปา หรอรองเทาทท าจากหนงโคหรอหนงสตวทไดท าการฟอกจนแปรสภาพไปจากธรรมชาตแลว สวนหนงฟอกกงส าเรจรปทเรยกวา Wet Blue นน ยงคงถอวาเปนซากสตว

2.สวนของรางกายสตวทไดมาจากสตวขณะทยงมชวตอย เชน งา เขา และขน ทงนจะตองยงไมไดมการแปรสภาพเปนสงประดษฐส าเรจรป

“โรคระบาดสตว ” หมายความวา โรครนเตอรเปสต โรคเฮโมรายกเซพตซเมย โรคแอนแทรกซ โรคเซอรา โรคสารตด โรคมงคลอพษ โรคปากและเทาเปอย โรคอหวาตสกร และโรคอนตามทก าหนดในกฎกระทรวงในทนหมายถงกฎกระทรวงวาดวยโรคระบาดสตวเพมเตม พ.ศ. 2547 ลงวนท 28 ธนวาคม พ.ศ. 2547 ตามขอ 2 ไดแก

ขอ 2 ใหเพมโรคดงตอไปนเปนโรคระบาดตามมาตรา 4 (1) โรคกาฬโรคเปด (duck plague หรอ duck virus enteritis) (2) โรคกาฬโรคแอฟรกาในมา (African horse sickness) (3) โรคไขหวดนก (bird flu หรอ avian influenza) (4) โรคไขหวดใหญมา (เหตไวรสไทปเอ) (equine influenza (virus type A)) (5) โรคไขเหบมา (equine piroplasmosis) (6) โรคเอชว (KHV disease หรอ koi herpesvirus disease) (7) โรคเครฟชเพลก (crayfish plague) (8) โรคเซปทซเมยควทาเนยสอลเซอเรทฟ (septicaemia cutaneous ulcerative disease) (9) โรคแซลโมเนลลา (salmonellosis) (10) โรคดรน (dourine) (11) โรคตวแดงดวงขาว (white spot disease) (12) โรคทรคเนลลา (trichinosis) (13) โรคทเอส (TS หรอ Taura syndrome) (14) โรคเททระฮตรลแบคโลไวรส (tetrahedral baculovirosis) (15) โรคนวคาสเซล (newcastle disease) (16) โรคโนดาไวรส (nodavirus disease) (17) โรคบรเซลลา (brucellosis) (18) โรคบเคด (BKD หรอ bacterial kidney disease) (19) โรคโบนาเมย (bonamiosis) (20) โรคปากอกเสบพพอง (vesicular stomatitis) (21) โรคฝดาษจระเข (poxvirus in crocodile) (22) โรคฝดาษมา (horse pox) (23) โรคพษสนขบา (rabies) (24) โรคเพอรคนซส (perkinsosis)

33

(25) โรคโพรงจมกและปอดอกเสบในมา (equine rhinopneumonitis) (26) โรคมดลกอกเสบตดตอในมา (contagious equine metritis) (27) โรคมารทเลย (marteiliosis) (28) โรคไมโครไซทอส (mikrocytosis) (29) โรคเรอนมา (horse mange) (30) โรคเลปโทสไปรา (leptospirosis) (31) โรคโลหตจางตดเชอในมา (equine infectious anaemia) (32) โรคววบา (mad cow disease หรอ bovine spongiform encephalopathy) (33) โรควเอชเอส (VHS หรอ viral haemorrhagic septicaemia) (34) โรคสเตรปโทคอกคสในสตวน า (streptococcosis in aquatic animal) (35) โรคสมองและไขสนหลงอกเสบในมา (quine ncephalomyelitis) (36) โรคสมองและไขสนหลงอกเสบเวเนซเอลาในมา (venezuelan equine

encephalomyelitis) (37) โรคสมองอกเสบญปน (Japanese encephalitis) (38) โรคสมองอกเสบนปาห (Nipah encephalitis) (39) โรคหลอดเลอดแดงอกเสบตดเชอในมา (infectious arteritis of horse) (40) โรคหวเหลอง (yellowhead disease) (41) โรคอารเอสไอว (RSIV disease หรอ Red Sea bream iridoviral disease) (42) โรคอยเอส (EUS หรอ epizootic ulcerative syndrome) (43) โรคอเอชเอนว (EHNV disease หรอ epizootic haematopoietic necrosis virus

disease) (44) โรคเอชพว (HPV disease หรอ hepatopancreatic parvovirus disease) (45) โรคเอมบว (MBV disease หรอ Penaeus monodon-type baculovirus disease) (46) โรคเอมเอสเอกซ (MSX disease หรอ multinucleate sphere x disease) (47) โรคเอสวซว (SVCV disease หรอ spring viraemia of carp virus disease) (48) โรคโอเอมว (OMV disease หรอ Oncorhynchus masou virus disease) (49) โรคไอรโดไวรส (iridovirus disease) (50) โรคไอเอชเอชเอนว (IHHNV disease หรอ infectious hypodermal and

haematopoietic necrosis virus disease) (51) โรคไอเอชเอนว (IHNV disease หรอ infectious haematopoietic necrosis virus

disease) (52) วณโรค (tuberculosis) (53) โรคทองเสยเรอรง (paratuberculosis) (54) โรคพษสนขบาเทยม (aujeszky’s disease) (55) โรคพอารอารเอส (PRRS หรอ porcine reproductive and respiratory syndrome)

34

มาตรา 21 หามมใหบคคลใดท าการคาชาง มา โค กระบอ แพะ แกะ สกร หรอสตวชนดอนตามทก าหนดในกฎกระทรวง หรอท าการคาซากสตวตามทก าหนดในกฎกระทรวง เวนแตจะไดรบใบอนญาตจากนายทะเบยน

มาตรา 23 ผท าการคาสตว หรอซากสตวตองปฏบตตามเงอนไขทก าหนดไวในใบอนญาต ใบอนญาตใหท าการคาซากสตว ใหใชไดเปนปๆ ไปโดยสนสดลง เพยงวนท 31 ธนวาคมของปท

ออกใบอนญาตไมวาจะขออนญาต และไดรบใบอนญาตในเดอนใดของปนนๆ ใบอนญาตกจะใชไดเพยง 31 ธนวาคมของปทไดรบอนญาต

ผท าการคาสตว หรอซากสตวตองปฏบตตามเงอนไขทก าหนดไวในใบอนญาต ซงใบอนญาตทกฉบบนายทะเบยนจะก าหนดเงอนไขไวใหผรบอนญาตถอปฏบต โดยผฝาฝนตามมาตรา 23 จะไดรบโทษตามมาตรา 41 ตองระวางโทษจ าคกไมเกน 6 เดอนหรอปรบไมเกน 10,000 บาท หรอทงจ าทงปรบ

มาตรา 31 หามมใหบคคลใดน าเขา น าออก หรอน าผานราชอาณาจกรซงสตวหรอซากสตว เวนแตจะไดรบใบอนญาตจากอธบด หรอผซงอธบดมอบหมาย

อธบด หรอผซงอธบดมอบหมายจะก าหนดเงอนไขตามทเหนสมควรไวในใบอนญาตกได การน าเขา น าออก หรอน าผานราชอาณาจกร ซงสตวหรอซากสตวตามมาตราน ใหน าเขา น าออก

หรอน าผานทาเขา หรอทาออก แลวแตกรณ เวนแตอธบด หรอผซงอธบดมอบหมาย จะสงเปนอยางอน ค าอธบาย (1) การน าสตวหรอซากสตวเขา ออก หรอผานราชอาณาจกรตองไดรบใบอนญาตจากอธบด

หรอผซงอธบดมอบหมาย 1. ค าวา สตวหรอซากสตว หมายถง สตว ซากสตวทกชนดตามมาตรา 4 2. ค าวาราชอาณาจกร หมายถง ราชอาณาจกรไทย พระราชบญญตโรคระบาดสตวมไดให

ค านยามไวแตยอมเปนทเขาใจวา หมายถง อาณาเขตของประเทศไทยไมวาพนดน พนน า ใตพนน า หวงอากาศ เหนอพนดนและพนน าของประเทศ ในเรองนพระบรมราชโองการประกาศก าหนดความกวางของทะเล อาณาเขตของประเทศไทย ประกาศ ณ วนท 6 ตลาคม 2509 มสาระวา ประเทศไทยยดถอตลอดมาวาอ านาจอธปไตยของประเทศขยายตอออกไปจากอาณาเขตพนดน และนานน าภายในจนถงแนวทะเลประชดชายฝง ซงเรยกวาทะเลอาณาเขต รวมตลอดถงหวงอากาศเหนอทะเล อาณาเขตทองทะเล และแผนดนใตพนทองทะเลของทะเลอาณาเขต และไดก าหนดความกวางของทะเลอาณาเขตประเทศไทย เปนระยะสบสองไมลทะเลโดยวดจากเสนฐานทใชส าหรบวดความกวางของทะเลอาณาเขต

(2) อธบด หรอผซงอธบดมอบหมาย จะก าหนดเงอนไขตามทเหนสมควรไวในใบอนญาตกได กรณความผด น าสตวหรอซากสตวเขา ออก ผานราชอาณาจกร โดยมไดรบอนญาตจากอธบดหรอผซง

อธบดมอบหมาย - ไมน าสตว หรอซากสตวเขา ออก ผานราชอาณาจกร ทางทาเขา หรอทาออก หรอทาอน

ตามทอธบดหรอผซงอธบดมอบหมาย ไดสงการ - ฝาฝนเงอนไขตามทอธบดมอบหมายเหนสมควรก าหนดไวในใบอนญาต

(3) การน าสตวหรอซากสตวเขา ออก ผานราชอาณาจกร ตองน าเขา น าออก หรอน าผานทาเขาหรอทาออกแลวแตกรณเวนแตอธบด หรอผซงอธบดมอบหมายจะสงเปนอยางอน

35

ดงนนการทจะน าสตวหรอซากสตวเขา ออก ผานราชอาณาจกรนน จะตองน าเขา น าออกหรอน าผาน ททาเขาหรอทาออกเทานน ซงมดานกกกนสตวทงสน 54 ดาน ทเปนทาเขาและทาออกแตละดานจะเปนทงทาเขา และทาออก เชน ดานกกกนสตวระหวางประเทศ แบงเปน ดานกกสตวกรงเทพฯ ทางน า ดานกกสตวสวรรณภม ดานกกสตวภเกต เปนตน (ประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ เรองก าหนดการเขาและทาออกตามพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 ลงวนท 27 กมภาพนธ พ.ศ. 2539 ประกาศกรมปศสตว เรองก าหนดดานกกสตวตามกฎหมายวาดวยโรคระบาดสตว ลว ๑๘ ตลาคม ๒๕๕๔ และประกาศกรมปศสตว เรองก าหนดทาเขาและทาออกตามกฎหมายวาดวยโรคระบาดสตว พ.ศ.๒๕๕๔ ลว ๒๙ ธนวาคม ๒๕๕๔ ) สวนการจะน าสตวหรอซากสตวเขา ออก ผานราชอาณาจกร ทางทาอนซงมใชทาเขาหรอทาออก ตาม ประกาศดงกลาวนน ตองไดรบการอนมตหรอสงการจากอธบดกรมปศสตว หรอผซงอธบดกรมปศสตวมอบหมาย

บทก าหนดโทษ (มาตรา 47) ผใดฝาฝนมาตรา 31 วรรคหนงหรอวรรคสาม หรอฝาฝนเงอนไขทก าหนดไวในใบอนญาตตาม

มาตรา 31 วรรคสอง ตองระวางโทษจ าคกไมเกนสองป หรอปรบไมเกนสหมนบาท หรอทงจ าทงปรบ มาตรา 32 ผใดน าเขา น าออก หรอน าผานราชอาณาจกร ซงสตว หรอซากสตวตองปฏบตตามท

ก าหนดในกฎกระทรวง ค าอธบาย สาระส าคญ กฎกระทรวงทออกตามความในมาตรา 32 แหงพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 คอ

กฎกระทรวงวาดวยการน าเขา น าออก น าผานราชอาณาจกรซงสตวหรอซากสตว พ.ศ. 2544 สตวตามนยมาตรา 32 ไดแก สตวตามมาตรา 4 แหงพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499

ซงแกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตโรคระบาดสตว (ฉบบท 2) พ.ศ. 2542 ซากสตวตามนยมาตรา 32 ไดแก ซากสตวตามมาตรา 4 แหงพระราชบญญตโรคระบาด พ.ศ.

2499 ซงแกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตโรคระบาดสตว (ฉบบท 2) พ.ศ. 2542 ผใดน าเขา น าออก หรอน าผานซงสตวหรอซากสตว ตองปฏบตตามทก าหนดในกฎกระทรวง บทก าหนดโทษ (มาตรา 48) ผใดฝาฝน ตองระวางโทษจ าคกไมเกนสองเดอน หรอปรบไมเกนสพนบาท หรอทงจ าทงปรบ มาตรา 37 คาธรรมเนยมทเรยกเกบเฉพาะคาทพกสตวหรอซากสตวทสงไปตางประเทศ ใหกนไว

เปนทนเพอใชจายในการควบคมการสงสตวหรอซากสตวไปจ าหนายตางประเทศเปนจ านวนรอยละหาสบของเงนทเกบไดทงสน เหลอเทาใดใหน าสงเปนรายไดของแผนดน

มาตรา 37 ไดก าหนดวธด าเนนการกบคาธรรมเนยมทเรยกเกบเฉพาะคาทพกสตวหรอซากสตวทสงไปตางประเทศไว ดงตอไปน

ใหกนไวเปนทนเพอใชจายในการควบคมการสงสตวหรอซากสตวไปจ าหนายตางประเทศเปนจ านวนรอยละ 50 ของจ านวนทเกบไดทงสน สวนจ านวนเงนทเหลอใหน าสงเปนรายไดแผนดน

มาตรา 38 ใหสารวตรมอ านาจจบกมผกระท าผดตอบทแหงพระราชบญญตน และใหมอ านาจยดสตว ซากสตวหรอสงของใดๆ ทเกยวกบการกระท าความผดตามพระราชบญญตนไวเพอสงพนกงานสอบสวนด าเนนการตอไปตามกฎหมายวาดวยวธพจารณาความอาญา หรอเพอด าเนนการตามมาตรา 51

ค าอธบาย

36

มาตรา 38 ไดใหอ านาจสารวตรมอ านาจดงตอไปน 1. มอ านาจจบกมผกระท าผดตอบทแหงพระราชบญญตน 2. มอ านาจยดสตว ซากสตว หรอสงของใดๆ ทเกยวของกบการกระท าผดตามพระราชบญญต

น ไวสงพนกงานสอบสวนด าเนนการตอไปตามกฎหมายวาดวยวธพจารณาความอาญา หรอด าเนนการตามมาตรา 51

การด าเนนการตามมาตรา 51 จะด าเนนการไดตอเมอเปนความกระท าผดตามพระราชบญญตนทมโทษปรบสถานเดยว คอการกระท าผดตามมาตรา 8 วรรค 1 และมาตรา 25 ซงก าหนดใหอธบดหรอผซงอธบดมอบหมายเปรยบเทยบปรบ และเมอผตองหาไดช าระคาปรบตามจ านวนเปรยบเทยบภายในระยะเวลาทก าหนดแลว ใหคดเปนอนเลกกน

หลงจากสารวตรไดท าการยดสตว ซากสตว หรอสงของใดๆ ทเกยวของกบการกระท าผดตามพระราชบญญตน สงพนกงานสอบสวนแลว ในสวนของกลางทเปนสตว หรอซากสตว ตองพจารณาวาจะด าเนนการตามมาตรา 9 (ใชอ านาจสารวตร) หรอตามมาตรา 10 (ใชอ านาจสตวแพทย) ตอไป (ดมาตรา 9, มาตรา 10 ประกอบ)

37

บทท 5 การเกบตวอยางเพอตรวจวเคราะหเชอซลโมเนลลา

การเกบตวอยางเนอสตว ไขมนสตวและตวอยางอนๆ จากสตว จะตองเกบโดยการสมตวอยางเพอเปนตวแทนของชดการผลตทเกบตวอยางนนๆ ได มปรมาณของตวอยางเพยงพอส าหรบการตรวจวเคราะห ภาชนะบรรจและอปกรณทใชตองสะอาด ไมกอใหเกดการปนเปอนของสารเคมและสงปนเปอนตางๆ จากภาชนะและอปกรณ มการปดปายฉลากทชดเจนถกตอง ตลอดจนการน าตวอยางแตละชนดไปจดเกบใหถกตองเหมาะสมตามชนดของตวอยางนนๆ กอนการน าสงตวอยางไปยงหองปฏบตการ เจาหนาทสตวแพทยทรบผดชอบในการเกบตวอยางตองทราบวตถประสงค และวธการในการเกบตวอยางเพอทจะเกบตวอยางไดอยางถกตอง และด าเนนการจดสงตวอยางไปยงหองปฏบตการ โดยใหตวอยางนนอยในสภาพใกลเคยงกบสภาพขณะทเกบตวอยางมากทสด เพอผลการตรวจวเคราะหทถกตองและสามารถเปนตวแทนของตวอยางจากชดการผลตหรอชนดของตวอยางทสมเกบได ทงนจะตองควบคมการจดเกบรกษาสภาพตวอยางใหสมบรณ และจดสงไปยงหองปฏบตการโดยเรวทสด การเกบตวอยางนนผเกบตวอยางจะตองระมดระวงการปนเปอนจากเชอตางๆ ทอยในสงแวดลอม มอ เสอผา ภาชนะส าหรบบรรจตวอยางและอปกรณการเกบตวอยาง ซงมผลตอการแปรผลวเคราะหได ดงนนจงมความจ าเปนอยางยงทผเกบตวอยางจะตองใชวธการเกบตวอยางทปราศจากการปนเปอน (Aseptic techniques) โดยการลางท าความสะอาดและการฆาเชอสถานท อปกรณ เครองมอทใชในการเกบตวอยาง รวมถงการใชถงมอแพทยทฆาเชอแลวในการเกบตวอยางกเปนสงจ าเปนอยางยง ทงนผเกบตวอยางตองพงระวงวาพนผวสมผสนอกภาชนะเกบตวอยางสามารถกอใหเกดการปนเปอนไดเสมอ วสดและอปกรณ

1. ถงพลาสตกใสตวอยาง 2. กระตกหรอกลองโฟม 3. น าแขง 4. ถงมอแพทยทผานการฆาเชอ 5. แอลกอฮอล 70% 6. ฉลากปดตวอยาง

การฆาเชอวสดและอปกรณทใชในการเกบตวอยาง วสดและอปกรณตางๆ ทจะใชในการเกบตวอยาง และตองสมผสกบตวอยางตองท าการฆาเชอ โดยอาจเลอกวธการใดวธการหนงตอไปน (ICMSF 1986)

1. นงดวยตอบไอน าแรงดน (Autoclave) ทอณหภม 121 องศาเซลเซยส นาน 15 นาท 2. ฆาเชอดวยตอบความรอนแบบแหง (Oven) ทอณหภม 170 องศาเซลเซยส เปนเวลาอยางนอย 1 ชม. 3. นงดวยไอน าทอณหภม 100 องศาเซลเซยส นาน 1 ชม. 4. แชในแอลกอฮอล 95% นาน 3 วนาท แลวใชไฟเผาแอลกอฮอลทเหลอตดทอปกรณ 5. แชในน ายาคลอรน (Hypochlorite solution) ซงมคลอรนอสระ เขมขน 50 สวน ในลานสวน (ppm.) 6. เผาไฟ

38

ส าหรบถงพลาสตกใสตวอยาง กรรมวธการผลตถงไดผานความรอน ซงสามารถท าลายเชอจลนทรยแลว ดงนนถาเกบรกษาถงดงกลาวในสภาพมดชด ปองกนไมใหจลนทรยปนเปอนไดกสามารถน าถงมาใชไดทนท โดยไมตองฆาเชอซ า วธการเกบตวอยาง การเกบตวอยางเนอสตว เพอการน าเขามวธการดงตอไปน

1. ตรวจสอบยอดสนคาแตละชดการผลต (Lot. No.) 2. เกบตวอยางเนอสตวแชแขง 1 ถงตวอยางตอ 1 ชนดสนคา (Item) ตอยอดสนคา 1 ชดการ

ผลต (Lot. No.) ใชเนอสตวประมาณ 200 – 300 กรม ใสถงสะอาดโดยใสถงพลาสตก 2 ชน ไมรวซม หรอฉกขาด

3. สภาพตวอยางตองอยในสภาพสด ไมเนาเสย ไมมกลนเหมนอยในสภาพแชแขง เมอตรวจดสภาพตวอยางแลว กรอกรายละเอยดครบถวนบนฉลากปดบนถงตวอยาง แลวน าไปเกบในหองเยน (Cold Storage)

4. กรอกรายละเอยดตวอยางในใบน าสงตวอยางวเคราะหทางหองปฏบตการ 5. สงตวอยางไปยงหองปฏบตการของกรมปศสตว โดยบรรจในกระตกหรอกลองโฟมกลบดวยน าแขง

39

ขนตอนการตรวจสอบและเกบตวอยางการน าเขาสนคาปศสตวในราชอาณาจกร

ผประกอบการยนเรองขออนญาตน าเขาสนคาปศสตว

ดานฯ ตรวจสอบเอกสารการน าเขา

ดานฯ สงตรวจตวอยาง สนคาปศสตวน าเขา

ผลตรวจเปน Positive ผลตรวจเปน Negative

ผประกอบการขออนมตการน าเขาสนคาปศสตว (แบบ ร.6)

ดานฯ เกบตวอยางสนคาปศสตว ณ ทาน าเขา / โรงงานหรอบรษทน าเขา

/สถานกกเกบซากสตว

ส านกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว (สตส.)

สถาบนสขภาพสตว แหงชาต (Central Lab)****

- อายด, สงกก - รอผล LAB.

ถอนอายด/ปลอยสนคา เกบตวอยางตรวจซ า

ผลเปน Positive ผลเปน Negative

ท าลาย/สงกลบ ถอนอายด/ปลอยสนคา

อนญาต

อนมต

40

รายละเอยดขนตอนการตรวจสนคาปศสตวน าเขา ดานกกกนสตว มหนาทดงตอไปน

1. ตรวจเอกสารน าเขา -ส าเนาใบขน -ใบอนญาตน าเขาสตวหรอซากสตวเขาราชอาณาจกร ( ร.7)

-แบบบนทกการสงกกซากสตว 2. การเกบตวอยาง

2.1 ปรมาณทเกบ -สนคาปศสตวทแชแขง 500 กรม -ไสแกะและไสสกรหมกเกลอ 300 กรม -หนงโคและกระบอหมกเกลอ 5 ชน ขนาด 5 x 2 ซม.

2.2 การเกบตวอยางสนคาปศสตวจากตคอนเทนเนอร แบงเปน 2 แบบคอ -เกบ 1 คอนเทนเนอร เปน 1 ตวอยาง โดยสมมา 5 จด /1 คอนเทนเนอร (มมหนาซาย มมหนาขวา มมหลงซาย มมหลงขวา และกลางต) -เกบตวอยาง 3 จด สวนทายของตคอนเทนเนอรทท าการเปดตรวจสอบ (ซาย ขวา และกลาง) 3. การตรวจสอบสนคาปศสตวเบองตน (TEST KITS)

ตรวจหาสารตกคางทส าคญ คอ Tetrecycline, Macrolide, Aminoglycoside, Sulfonamide และกลม Penicillin ณ ดานกกสตวกรงเทพฯ ทางน า 4. สงตวอยางสนคาปศสตวไปยงหองปฏบตการสถาบนสขภาพสตวแหงชาต และ ส านกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว (สตส.) หองปฏบตการ มหนาทดงตอไปน

1. ตรวจสอบสนคาแลว กรณใหผลบวก (Positive) ผลการตรวจครงท 1 ตองเกบตวอยางยนยนผล และท าการตรวจซ า

2. ตรวจสอบสนคาแลว กรณใหผลลบ (Negative) ตองแจงดานฯ เพอตรวจปลอย และถอนบนทกสงกกซากสตว

3. ถาผลการตรวจยนยน ( Confirm) ผลการตรวจครงท 2 จากหองปฏบตการใหผลบวก (Positive) ใหแจงผลตอดานฯ ดานฯ มหนาทดงตอไปน

เมอไดรบแจงผลการตรวจยนยนจากสถาบนสขภาพสตวแหงชาต และ ส านกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว (สตส.)

1. ตรวจสอบสนคาแลว กรณใหผลยนยนเปนบวก (Positive) ตองท าการสงท าลาย เชน ฆาเชอสนคาปศสตวโดยผานความรอน หรอน ากลบตนทางตามพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2542

2. ตรวจสอบสนคาแลว กรณใหผลยนยนเปนลบ (Negative) ตองถอนบนทกสงกกซากสตว

41

หมายเหต 1. สนคาปศสตวทบรโภคไดผานดานฯ เพอน าเขาราชอาณาจกรทส าคญ ไดแก เนอโค เนอแกะ เนอ

แพะ เนอไกงวง หนงสกร ไสสกรหมกเกลอ ไสแกะหมกเกลอ เครองในสกร เครองในโค เปนตน 1.1 ชนดซากสตวทสามารถบรโภคได เชน หนงสกรแชแขง เครองในสกร (ตบ) สงตรวจ - Anthrax

- Salmonella spp. - Swine Influenza 1.2 ชนดซากสตวทสามารถบรโภคได เชน ไสแกะหมกเกลอ ไสสกรหมกเกลอ สงตรวจ - Anthrax - Salmonella spp. 1.3 ชนดซากสตวทสามารถบรโภคได เชน เนอโคแชแขง เนอแกะแชแขง เนอแพะแชแขง เครองในโคทกชนดสงตรวจ

- Anthrax - Salmonella spp. - Micro Assey

1.4 ชนดซากสตวทสามารถบรโภคได เชน ไกงวงแชแขง สงตรวจ - Salmonella spp.

- Micro Assey 2. สนคาปศสตวทบรโภคไมไดผานดานฯ เพอน าเขาราชอาณาจกรทส าคญ ไดแก หนงโคหมกเกลอหนงกระบอหมกเกลอ สงตรวจ

- Anthrax เจาหนาทดานกกกนสตวกรงเทพฯ ทางน า ไดท าการรวบรวมและบนทกขอมลสนคาปศสตวน าเขา

ทมการน าเขาทางทาเรอกรงเทพฯ และทางเรอในเขตรบผดชอบของดานทงหมด ท ารายงานการเกบตวอยางประจ าเดอนสงส านกควบคมปองกนและบ าบดโรคสตว ทกเดอน การเกบรกษาและการขนสงตวอยางไปยงหองปฏบตการ

1. การเกบรกษาตวอยาง การเกบรกษาตวอยางทงทเปนเนอสตว และไขมนสตว จ าเปนจะตองเกบในสภาพเยน

เนองจากความเยนจะชวยปองกนการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยตางๆ ซงมผลตอการเนาเสยของตวอยางได และยงมผลตอการวเคราะหปรมาณเชอจลนทรยในเนอสตวในการตรวจดานจลชววทยา ดงนนผเกบตวอยางจะตองควบคมดแลอณหภมของตวอยาง โดยการแชเยนหรอแชแขงเพอคงสภาพของตวอยางใหมสภาพใกลเคยงกบสนคาทผลตมากทสด

2. การขนสงตวอยางไปยงหองปฏบตการ ปจจยอกประการหนงทมผลตอคณภาพของตวอยาง คอการขนสงตวอยางไปยงหอง

ปฏบตการ ซงผสงตวอยางควรด าเนนการ ดงน 2.1 สภาพรถขนสงตวอยางจะตองสะอาด เพอปองกนการปนเปอนไปยงตวอยางได

42

2.2 กรณทการขนสงมระยะทางไกล รถทใชขนสงอาจใชรถบรรทกหองเยน เพอควบคมอณหภมไมสงเกน 4 องศาเซลเซยสส าหรบตวอยางแชเยน และทอณหภมไมสงเกน -18 องศาเซลเซยสส าหรบตวอยางแชแขง ไดตลอดการขนสง โดยทตวอยางอยในกลองโฟมหรอภาชนะทรกษาความเยนไดและกลบน าแขงทสะอาดไมมการปนเปอน

2.3 สวนระยะทางการขนสงทใชระยะเวลาไมนาน ผสงตวอยางควรใชกลองโฟมหรอภาชนะทรกษาความเยนไดมาบรรจสนคาตวอยางและกลบน าแขงทสะอาดไมมการปนเปอน โดยน าตวอยางทงหมดใสรวมในถงเดยวกน แลวรดดวยหนงยางใหแนน ใสตวอยางดงกลาวลงในภาชนะบรรจ ซงสามารถรกษาความเยนและมน าแขงรองกนภาชนะและใสน าแขงในปรมาณมากเพยงพอลงในกลองอก เพอใหสามารถรกษาอณหภมของตวอยางไมใหสงเกน 4 องศาเซลเซยส ตลอดการขนสงตวอยางจนถงหองปฏบตการ

ในการสงตวอยางทกครงผสงตวอยางจะตองแนบแบบขอสงตวอยางตรวจวเคราะห และใหกรอกรายละเอยดตรงกบขอความทระบไวในฉลากปดตวอยาง

รายละเอยดทตองระบไวในแบบขอสงตวอยางตรวจวเคราะห มดงตอไปน

1. ชอบรษท 2. ชนดของการตรวจวเคราะห (สารตกคางยาสตว / ยาฆาแมลง / จลชววทยา) 3. ชนดของตวอยาง (เนอสตว / ไขมนสตว / ปสสาวะ / เลอด-ซรม) 4. ประเภทตวอยาง (ตรวจปกต หรอตวอยางทดสอบซ า) 5. วนทเกบตวอยาง 6. จ านวนตวอยางทสงวเคราะห 7. ล าดบตวอยาง และรายละเอยดตวอยาง 8. บรเวณทเกบตวอยาง 9. ชอเอเยนต / ชอฟารม / ชอเลา / ทะเบยนฟารม 10. วนทผลต 11. ชดการผลต (Lot No.) / ชดยอยการผลต (Sublot No.) 12. ลายเซนของสตวแพทยผมอ านาจภาครฐ

การแปรผลวเคราะห การแปรผลวเคราะห หมายถง การพจารณาผลวเคราะหตวอยางกบมาตรฐานทก าหนด ซงโดยสวนใหญจะแปรผลได 2 ทาง คอ ไดตามเกณฑมาตรฐาน และไมเปนไปตามเกณฑมาตรฐาน หองปฏบตการของกรมปศสตว ทตรวจตวอยาง มดงตอไปน

1. สถาบนสขภาพสตวแหงชาต จงหวดกรงเทพมหานคร 2. ส านกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว จงหวดปทมธาน 3. ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทย 7 แหง

3.1 ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทย ภาคตะวนออก จงหวดชลบร 3.2 ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทย ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ตอนลาง) จงหวดสรนทร

43

3.3 ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทย ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ตอนบน) จงหวดขอนแกน 3.4 ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทย ภาคเหนอ (ตอนลาง) จงหวดพษณโลก 3.5 ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทย ภาคเหนอ (ตอนบน) จงหวดล าปาง 3.6 ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทย ภาคตะวนตก จงหวดราชบร 3.7 ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทย ภาคใต จงหวดนครศรธรรมราช

วธการตรวจวเคราะหเชอซลโมเนลลาในสนคาปศสตว (ISO 6579 : 2002 ในสนคาปศสตว)

ขนตอนการวเคราะหเชอ Salmonella spp.

อาหารสก / อาหารดบ 25 g + BPW 225 ml บมท 37±1ºC, 18-24 hrs

ดด 0.1 ml. ลง RV broth บมท 41.5 ±1ºC, 24±3 hrs

ดด 1 ml. ลง MKTTn broth บมท 37 ±1ºC, 24±3 hrs

Streak ลง XLD, SS บมท 37 ±1ºC, 24±3 hrs

น าไปทดสอบทางชวเคม (TSI, LIM) บมท 37 ±1ºC, 24±3 hrs

K/A, gas+, H2S+ L+, I-, M+/-

(Salmonella spp.)

K/A, gas-, H2S+ L+, I-, M+ (S. Typhi)

K/A, gas+, H2S- L+, I-, M+

(S. Cholerasuis)

K/A, gas+/-, H2S- L+, I-, M-

(S. Gallinarum)

จ าแนกกลมดวยวธ Slide Agglutination test ดวย Salmonella polyvalent antiserum

รายงานผลการตรวจวเคราะห

44

หมายเหต - Buffer Peptone Water (BPW) - Rappaport Vassilliadis Broth (RVS) - Mueller-Kauffmann tetrathionate-Novobiocin - Xylosc Lysine Deoxychlolate Agar (XLD)

broth (MKTTn) - L-Lysine Decarboxylation Medium (LIM) - Triple Sugar Iron agar (TSI) - Normal Saline (NS) - Pcptone Water (PW)

มาตรฐานเกยวกบเชอซลโมเนลลากบสนคาปศสตว เนองจากซลโมเนลลาเปนสาเหตส าคญทกอใหเกดอาหารเปนพษ จงมมาตรฐานเกยวกบเชอซลโมเนลลาในเนอสตว ดงน

1. มาตรฐานเนอสตวอนามยของกรมปศสตว ตองปราศจากเชอซลโมเนลลา ดงน - ซลโมเนลลา ไทฟมเรยม (S. typhimuirum) - ซลโมเนลลา พาราไทฟมเรยม (S. paratyphimurium) - ซลโมเนลลา เอนเทอไรทดส (S. enteritidis)

(คมอโครงการเนอสตวอนามย, 2545) 2. มาตรฐานส าหรบสงออกประเทศตางๆ

กรมปศสตว ไดก าหนดมาตรฐานส าหรบสนคาปศสตว เพอใหบรษทผสงออกหรอผน าเขาสนคาปศสตวประเภทเนอสตวและผลตภณฑสตว ทตองการใหกรมปศสตวออกหนงสอรบรองคณภาพสนคาหรออนญาตใหน าเขาสนคาปศสตว เพอใชเปนวตถดบในการผลตสนคาปศสตวถอปฏบตไดถกตอง กรมปศสตวจงไดก าหนดมาตรฐานดานจลชววทยาและสารตกคางส าหรบสนคาปศสตว ในประกาศกรมปศสตว เรองก าหนดมาตรฐานสนคาปศสตว ซงมขอก าหนดเกยวกบเชอซลโมเนลลาในเนอสตว โดยสรปตามตารางท 5.1 ตารางท 5.1 มาตรฐานเกยวกบเชอซลโมเนลลาส าหรบสนคาสงประเทศตางๆ

ชนดตวอยาง สงออกประเทศ เชอซลโมเนลลา 1. อาหารผานความรอน ทกประเทศ ไมพบ Salmonella spp. ทกชนด 2. เนอสตวปกแชแขง

2.1 เนอสตวปก 2.2 เนอสตวปก 2.3 เนอสตวปก

2.4 เนอสตวปก 2.5 เนอสตวปก 2.6 เนอสตวปก

สหภาพยโรป

เกาหล แอฟรกาใต

สงคโปร

ออสเตรเลย สวเดนและฟนแลนด

ไมพบ S.typhimurium และ S.enteritidis ในตวอยาง 25 กรม ไมพบ S.enteritidis ในตวอยาง 25 กรม ไมพบ S.typhi และ S.enteritidis ในตวอยาง 25 กรม ซลโมเนลลาชนดอนๆ ≤ 1.0 x 102 ในตวอยาง 25 กรม ไมพบ S.typhi, S.paratyphi และ S.enteritidis ในตวอยาง 25 กรม ไมพบ Salmonella spp. ทกชนด ไมพบ Salmonella spp. ทกชนด

45

บทท 6 การปนเปอนเชอซลโมเนลลา และยาตานจลชพของสนคาปศสตวน าเขา ทางดานกกสตวกรงเทพมหานคร ทางน า ระหวางป พ.ศ. 2550 – 2554

บทน า

ประเทศไทย มการน าเขาสนคาปศสตวเปนจ านวนมากในแตละป เพอน ามาบรโภค เชน เนอแชแขงของสตวจ าพวกโค สกร กวาง ไกงวง และซากของสตวเหลาน ไดแก หนง ขา เครองในประเภท ตบ ล าไส ตลอดจน สตวและผลตภณฑอนๆ ตามทกฎหมายก าหนดไว จากประเทศทน าเขา ไดแก ออสเตรเลย นวซแลนด เยอรมน อารเจนตนา แคนาดา อเมรกา เกาหล เปนตน จากรายงานของกรมปศสตว พบวาระหวางป พ.ศ. 2549 - 2551 มมลคาการน าเขาสนคาปศสตวประมาณ 62,428,816,475 บาท 66,999,340,045 บาท และ 93,733,575,975 บาท ตามล าดบ อยางไรกด เพอเปนการควบคมคณภาพของสนคาปศสตว และการคมครองผบรโภค จ าเปนตองมการตรวจหาการปนเปอนทางดานจลชววทยา โดยเฉพาะอยางยง เชอซลโมเนลลา (Salmonella spp.) เนองจากเปนเชอทสามารถตดตอระหวางสตวและคนได และเปนสาเหตของโรคอาหารเปนพษ ผปวยจะแสดงอาการทางระบบทางเดนอาหาร เชน ทองรวง ปวดทอง คลนไส อาเจยน และอาจรนแรงถงขนโลหตเปนพษได โดยเฉพาะในผปวยทเปนเดก และผสงอาย (สมพนธ และสมศกด, 2532) เชอซลโมเนลลา สามารถพบไดในสตวหลายชนด เชน โค กระบอ สกร และไก โดยทสตวทตดเชอไมแสดงอาการใหเหน แตจะเปนพาหะของโรค แพรกระจายเชอจากสตวและผลตภณฑไปยงผบรโภค (Quinn et al., 1994) โดยผานทางการกนอาหารประเภทเนอสตว และผลตภณฑทไมสะอาด มการปนเปอนเชอซลโมเนลลา หรอการปรงอาหารแบบสกๆ ดบๆ ซงท าใหไมสามารถท าลายเชอได ( Angkititrakul et al., 2005) ปญหาการตกคางของยาตานจลชพตกคางในเนอสตวและผลตภณฑจากสตว ยงคงเปนประเดนทส าคญและสงผลกระทบตอสขภาพของผบรโภคอยางตอเนอง จากการใชยาตานจลชพเปนจ านวนมากในการเลยงสตว เพอการปองกน ควบคม และรกษาโรค ตลอดจนการใชเรงการเจรญเตบโต ทงน ยาตานจลชพบางชนดอาจกอใหเกดมะเรง เชน คลอแรมเฟนคอล และซลฟาเมทาซน ดงนนหลายประเทศทวโลกไดมการประกาศหามใชคลอแรมเฟนคอลในสตวทใชเปนอาหารตงแต พ.ศ. 2533 เปนตนมา (Donoghue, 2003) นอกจากน ยงเปนสาเหตของการเกดปฏกรยาการแพยา (allergenic reaction) หวใจเตนเรวผดปกต กลามเนอสน วงเวยน ปวดศรษะ หรอเมอไดรบยาตานจลชพตกคางสะสมเปนระยะเวลายาวนาน อาจจะท าใหเกดปญหาเชอดอตอยาทท าใหทางเลอกในการเลอกใชยาไดนอยลง (พรเพญ และคณะ 2550 ; Butt et al., 2003) และจลนทรยยงสรางสารพนธกรรมทดอตอยาชนดนนๆ ทเรยกวา อาร –พลาสมด (R-plasmid) ถายทอดไปยงจลนทรยชนดอนๆ ตอไปดวย (Sande and Mandell, 1985) วตถประสงคของการศกษา

๑. เพอทราบสภาวะของโรคซลโมเนลลาในสนคาปศสตว ของประเทศไทย ๒. เพอวางแผนมาตรการควบคมการผลตสนคาปศสตวไดอยางมคณภาพ และสงเสรมการสงออก

46

อปกรณและวธด าเนนการ อปกรณ

1. ถงส าหรบเกบตวอยาง และซอง พรอมกบเครองหมายบนทกตวอยาง 2. มด กรรไกร ปากคบ ส าหรบเกบตวอยาง 3. ถงมอ ผาปดจมก แอลกอฮอลฆาเชอ 4. หองปฏบตการตรวจวเคราะหเชอซลโมเนลลา ดวยวธ ISO 6579: 2002 5. หองปฏบตการตรวจวเคราะหยาตานจลชพตกคางในเนอและผลตภณฑ ดวยวธ SOP CSD

222 VI (2004) 6 plate method, Vet Sci Div. Dep Agri Norther Ireland UK. ไดแก Penicillin, Sulfadimethoxine, Streptomycin, Erythromycin, Oxytetracycline, และ Chlortetracycline วธด าเนนการ

1. สมเกบตวอยางสนคาปศสตวน าเขาทาง ทาเรอคลองเตย ทกเดอน ระหวางป พ.ศ. 2550-2554 ซงการเกบตวอยางเปนไปตามปงบประมาณ ประมาณ 100 ตวอยางตอป ตอโรค

2. เกบ 1 คอนเทนเนอร เปน 1 ตวอยาง โดยสมมา 5 จด /1 คอนเทนเนอร (มมซายหนาและหลง มมขวาหนาและหลง และกลางต) หรอเกบตวอยาง 3 จด สวนทายของตคอนเทนเนอรทท าการเปดตรวจสอบ คอ ซาย ขวา และกลาง

3. ตวอยางละ 300 - 500 กรม จ านวน 3-5 ชน และบรรจใสในถงเกบตวอยาง เพอสงตรวจทางจลชววทยาและการตรวจหายาตานจลชพตกคาง และเกบรกษาไวทอณหภมไมเกน 4 องศาเซลเซยส จนถงหองปฏบตการ

4. ส าหรบการตรวจสารตกคางยา ตานจลชพ มการตรวจเบองตนทดานกกสตว นอกจากน สงตวอยางเพอตรวจวเคราะหหาเชอซลโมเนลลา และยาตานจลชพตกคาง เพมเตม ณ สถาบนสขภาพสตวแหงชาต ดวยวธ ISO 6579: 2002 และวธ SOP CSD 222 VI (2004) 6 plate method, Vet Sci Div. Dep Agri Norther Ireland UK. ตามล าดบ

47

ตารางท 6.1 จ านวนตวอยางจากสนคาปศสตวน าเขา ดานกกสตวกรงเทพฯ ทางน า จ าแนกตาม ประเภทของสนคาปศสตว และท าการตรวจวเคราะหระหวางป พ.ศ. 2550-2554

ประเภทของสนคาปศสตว จ านวนตวอยาง รวม 2550 2551 2552 2553 2554 ซากสกรและผลตภณฑ ตบสกรแชแขง 31 27 32 6 10 106 หนงสกรแชแขง 52 55 91 61 54 313 เครองในสกรแชแขง 9 5 - - - 14 หนงสกรหมกเกลอ 1 1 - - 2 ไสสกรหมกเกลอ 1 1 3 - - 5 ซากโคและผลตภณฑ เนอโค กระบอแชแขง - 6 (a) 41 36 11 94 เครองในโคแชแขง 3 - 28 14 14 59 ซากแกะและผลตภณฑ เนอแกะแชแขง - - 6 5 4 15 ไสแกะหมกเกลอ 7 9 4 - 4 24 ซากสตวปกและผลตภณฑ ไกงวงแชแขง 2 - 1 - - 3 ขาหานแชแขง - - 1 - - 1 ขาเปดแชแขง 2 2 1 - - 5 ตบเปดแชแขง - 2 1 - 3 เนอไกสกแชแขง - 4 (b) 4 2 (b) - 10 เนอไกสกถอดกระดก - - 2 (b) - - 2 เนอไกปรงสกแชแขง - - 9 (b) - - 9 รวมทงหมด 108 112 223 125 97 665 หมายเหต: (a) สนคาลกลอบน าเขา (b) สนคาสงกลบ ผลการศกษา และสรปวจารณ จากผลการตรวจวเคราะหหาเชอซลโมเนลลา และยาตานจลชพตกคางในสนคาปศสตวน าเขาทางดานกกสตวกรงเทพฯ ทางน า ระหวางป พ.ศ. 2550-2554 จ านวนทงหมด 665 ตวอยาง จ าแนกตามรายปเปน 108, 112, 223, 125 และ 97 ตวอยาง (ตารางท 6.1) ไมพบการปนเปอนของเชอซลโมเนลลา และยาตานจลชพตกคางในทกประเภทของสนคาปศสตวน าเขา ซงการเกบตวอยางสงตรวจนน พบวาสนคาประเภทหนงสกรแชแขงมการเกบตวอยางมากทสด (รอยละ 47.07) ตบสกรแชแขง (รอยละ 15.94) เนอโค กระบอแชแขง (รอยละ 8.87) ตามล าดบ จากขอมลพบวามรายการสนคาทลกลอบน าเขา และไดท าการตรวจหาเชอซลโมเนลลาและไมพบโรค การน าเขาผลตภณฑสตวปกสวนใหญเกดจากการสงกลบสนคาจากประเทศปลายทาง ซงหากเขามาแลวจ าเปนตองไดรบการตรวจโรคกอนทน าเขามาเพอกระจายสนคาตอไป โดยเนนความปลอดภยของผบรโภค แสดงใหเหนถงคณภาพของสนคาปศสตวท

48

น าเขาทาง ทาเรอคลองเตย ของประเทศไทย อยในเกณฑมาตรฐานทก าหนดไว อยางไรกด เมอเปรยบเทยบกบคณภาพเนอสตวทฆาและจ าหนายภายในประเทศ ระหวางป พ.ศ. 2549-2550 พบการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาสงถงรอยละ 46.93 46.62 และ 50.85 ตามล าดบ (มารต เชยงเถยรและคณะ 2551) ซงสอดคลองกบรายงานของวสนต เคยเหลาและคณะ (2550) พบการปนเปอนของเชอซล โมเนลลาในเนอโค และสกรจากโรงฆาสตวภายในประเทศรอยละ 46.93 และพบยาปฏชวนะตกคางรอยละ 1.79 ซงใกลเคยงกบรายงานของปราโมทย ศรสงข และคณะ (2552) พบยาปฏชวนะตกคางในเนอสตวรอยละ 1.79, 2.66 และ 2.76 ตามล าดบ นอกจากน รายงานของสปราณ และคณะ (2549) ยงพบการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาในสนคาภายในประเทศใน เนอไก (รอยละ 25.77) เนอเนอเปด (รอยละ 5.92) เนอสกร (รอยละ 23.72) เนอสตวอนๆ (รอยละ 17.96) ส าหรบการปนเปอนในเนอสตวทสงออกยงคงพบเชอแตปรมาณลดลงดงน เนอไก (รอยละ 10.78) เนอสกร (รอยละ 4.58) เนอสตวอนๆ (รอยละ 0.96) ซงการปนเปอนนพบไดในตลาดทท าการขายสนคา หากยอนกลบไปตรวจคฯภาพของโรงฆาหรอโรงงานแปรรปทผานเกณฑมาตรฐานปศสตว จะไมพบการปนเปอนดงกลาว จงกบาวไดวาการปนเปอนนาจะเกดขณะขนสงสนคา ดงนนจงควรค านงเรองความสะอาดใหถกหลกอนามยอกทงอณหภมทขนสงระหวางทางดวย

เนอสตวและผลตภณฑน าเขาจากตางประเทศ มมาตรฐานตามเกณฑทก าหนดกวาทผลตและจ าหนายภายในประเทศ โดยขอก าหนดทางจลชววทยา ตองตรวจไมพบเชอซลโมเนลลาในตวอยาง 25 กรม ส าหรบยาตานจลชพนน มคาก าหนดไววาตองตรวจพบไดไมเกนคาทก าหนดไว ซงแตกตางกนในแตละชนดของยาตานจลชพ ตามประกาศกรมปศสตว เรอง ก าหนดมาตรฐานสารตกคางส าหรบสนคาปศสตว วนท 12 กรกฎาคม 2549 ทงน เพอเปนการคมครองสขภาพของผบรโภค นอกจากน ยงเปนการเฝาระวงอนตรายทอาจเกดจากการปนเปอนจลนทรยกอโรค และปญหาการตกคางของยาตานจลชพ ซงอาจสงผลกระทบตอสขภาพของประชาชนในประเทศได บทบาทหนาทของดานกกสตว กรงเทพฯ ทางน า ไดแก การปองกนการแพรกระจายของโรคสตวจากการน าเขา สงออกสนคาปศสตว และการปองกนการลกลอบเคลอนยายสตว ซากสตว เขา ออกราชอาณาจกรทไมผานขนตอนการตรวจสอบโรคระบาด รวมถงการกกกนสตว ซากสตว เพอดอาการของโรค การเปลยนแปลงทางซรมวทยา การทดสอบโรคเพอใหแนใจวาปลอดจากโรคระบาด เพอเปนการปกปองคมครองผบรโภค และความปลอดภยของผบรโภคภายในประเทศ และตางประเทศทเทาเทยมกน สรางมาตรฐานใหสนคาเกษตร และอาหารของไทยเปนทยอมรบ และสอดคลองกบมาตรฐานสากล ตลอดจนใหประเทศไทยมระบบการควบคมมาตรฐานการผลตอาหาร และสนคาเกษตร ตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค ขอเสนอแนะ ปรมาณการเกบตวอยางเพอเปนตวแทนของสนคา ของประเทศนน ยงไมมความชดเจน ซงเปนไปตามงบประมาณทจดสรรมาในแตละป (100 ตวอยางตอโรค) อกทงจะสงผลตอเนองถงหลกเกณฑการสมจ านวนตวอยางไมไดเปนไปตามหลกวชาการทเชอถอได แมวาจากสนคาทตรวจมาในปทน าเสนอจะไมพบการปนเปอนของเชอซลโมเนลลา ดงนนจงควรมหลกเกณฑทเหมาะสมตามปรมาณสนคาทน าเขาและประเทศทมความเสยงหรอทมการน าเขาปรมาณนอย เพอเปนแนวทางการปฏบตงานของเจาหนาท และการจดสรรงบประมาณในแตละปตอไป นอกจากนเมอสนคาทน าเขามาไดมการกกเกบไวท

49

สถานกกเกบซากสตวเอกชน (หองเยน) ทไดรบการรบรองจากกรมปศสตว และเกบตวอยางสงทางหองปฏบตการ หากผลการตรวจเปนลบตอเชอจงสามารถปลอย กระจายสนคาไปยงตลาดปลายทางได ทงนควรมการตดตามไปยงปลายทางและตรวจหนาเขยงวามการปนเปอนระหวางการขนสงหรอไม เพอปรบปรงกระบวนการขนสงสนคาใหมความปลอดจากการปนเปอน

50

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณ ดร. น.สพ. สรรเพชญ องกตตระกล อาจารยประจ าคณะสตวแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ทปรกษาโครงการน

ขอขอบคณ ดานกกสตวกรงเทพมหานคร ทางน า (นายสตวแพทยประภาส ภญญโญชพ หวหนาดานกกสตว) ทเอออ านวยความสะดวกในการเกบตวอยางสนคาปศสตว

ยทธนา ชยศกดานกลและคณะ

51

เอกสารอางอง

กจจา อไรรงค 2530. แนวทางการวนจฉย รกษา และควบคมโรคสกร. โรงพมพสารมวลชน. กรงเทพมหานคร. หนา 31-44.

จกรภพ จนทรสะอาด และพฒนพงษ โลหะอนกล. 2549. การศกษาการปนเปอนของเชอซลโมเนลลาในเนอสกร จากโรงฆาสตวในจงหวดนครสวรรค. วารสารสขศาสตรสตวและสขอนามยท 6 ISSN 1905 – 1328 กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ ปท 2 ฉบบพเศษ ประจ าเดอนมกราคม 2549. หนา 1 -15.

ชยวฒน พลศรกาญจน อรณ บางตระกลนนท ศรรตน พรเรองวงศ ทายาท ศรยาภย และปฐม สวรรคปญญาเลศ. 2549. Prevalence of Non – typhoidal Salmonella isolated from human blood and antimicrobial resistance in Thailand, 2003 -2005. วารสารการประชมทางวชาการกรมวทยาศาสตรการแพทย ครงท 14. วนท 23-24 สงหาคม 2549. หนา 5.

บญฤทธ ทองสม และเทวญ รตนะ. 2548. การตรวจหาเชอซลโมเนลลาปนเปอนในเนอไก และเนอสกร จงหวดสงขลาป 2548. วารสารวชาการส านกสขศาสตรสตวและสขอนามยท 9 กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ. ปท 3 ฉบบท 9 ประจ าเดอนมถนายน-กนยายน 2548. หนา 57 – 63.

บษกร อตรภชาต. 2552. จลชววทยาทางอาหาร. พมพครงท 4. ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยทกษณ วทยาเขตพทลง, พทลง. หนา 459

ปญญา แววด และจรศกด คอประโคน. 2549. ความชกของการปนเปอนเชอซลโมเนลลา (Salmonella spp.) ในฟารมสกร โรงฆาสตว และทจ าหนายเนอสกร ในพนทจงหวดรอยเอด. วารสารวชาการปศสตวของส านกสขศาสตรสตวและสขอนามยท 3 นครราชสมา. ISSN 0859 – 5828. กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ ปท 11 ฉบบท 22 ประจ าเดอนตลาคม 2548 – มนาคม 2549. หนา 71 – 80.

ปราโมทย ศรสงข มารต เชยงเถยร และสภานนท บญญการจณ . 2552. การศกษาสภาวะยาปฏชวนะตกคางในเนอสตวของโรงฆาสตวภายในประเทศ ป 2549-2551. [Online]. Available: http://www.dld.go.th/certify/certify/page/article/data/Surveillance

พชร ทองค าคณ , กญยา อาษายทธ , อภสสรา วรราช และพชร เผอกเทศ. 2538. โรค Salmonellosis จากสกรสคน. สตวแพทยสาร 46 (4): 15-20.

พรศร พรหมกงแกว และอนรธ เนองแมก. 2548. การศกษาการปนเปอนของเชอ Salmonella spp. และ Staphylococcus aureus ในเนอสตวจากตลาดสดในภาคเหนอ. ประมวลผลงานการประชมวชาการปศสตว ครงท 20 ประจ าป 2548 กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ. หนา 12.

พระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2542. ประกาศในราชกจจานเบกษา วนท 23 เมษายน พ.ศ. 2542. เลมท 116 ตอนท 30 ก.

พรเพญ พฒนโสภณ วชรชย ณรงคศกด และศศ เจรญพจน . 2550. ความชก ซโรวาร และความไวตอยาตานจลชพของเชอ Salmonella ทแยกไดจากฟารมไกและสกรในเขตภาคกลาง. สตวแพทยสาร . 58 (2): 49-63.

เพชรรตน ศกดนนท สกญญา นาคสนทร และเจษฎา จลไกวลสจรต. 2548. การตรวจหาเชอซลโมเนลลา

52

ปนเปอนในเนอสกร เนอไก และเนอโค ในภาคตะวนตกของประเทศไทย. ประมวลผลงาน การประชมวชาการปศสตว ครงท 20 ประจ าป 2548 กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ. หนา 9.

ภทรชย กรตสน. 2549. ต าราวทยาแบคทเรยการแพทย. บรษท ว เจ พรนตง จ ากด กรงเทพฯ. หนา 703. มารต เชยงเถยร สภานนท บญญกาญจน และปราโมทย ศรสงข. 2552. การศกษาสภาวะของเชอ

ซลโมเนลลาของโรงฆาสตวภายในประเทศ ป 2549-2551 [Online]. Available: http://www.dld.go.th/certify/certify/page/article/data/Salmonella.doc

วชรนทร รงสภาณรตน อสยา จนทรวทยานชต พรทพย พงมวง สมหญงงามอรเลศ และสมลรตน ชวงษวฒนะ. 2553. การวนจฉยโรคตดเชอแบคทเรยทางการแพทย. พมพครงท 3. ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. กรงเทพฯ. หนา 344.

วสนต เคยเหลา สดารตน เคยเหลา และอนชา มมออน 2550. การประเมนโรงฆาสตว และคณภาพเนอสตวภายในประเทศ [Online]. Available: http://www.dld.go.th/certify/certify/page/article/article.html

สมพนธ บญยคปต และสมศกด โลหเลขา. (บรรณาธการ). (2532). การวนจฉยและการรกษาโรคตดเชอทพบบอย. กรงเทพฯ: ส านกพมพกรงเทพเวชสาร.

สปราณ เดมพนธ วภาดา ขจรเอนกกล และศศธร คณะรตน. 2549. การเฝาระวงการปนเปอนเชอซลโมเนลลาในสนคาปศสตวเพอการสงออกและบรโภคภายในประเทศ วารสารส านกสขศาสตรสตวและสขอนามยท 1 ISSN 1513 – 0533 กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ ปท 5 ฉบบท 1 ประจ าเดอนมกราคม – เมษายน 2549. หนา 28 – 39.

สมณฑา วฒนสนธ. 2545. จลชววทยาทางอาหาร. โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร. กรงเทพฯ. หนา 470 โสภณ คงส าราญ. 2524. Salmonella : ในแบคทเรยทางการแพทย. โครงการต ารา -ศรราช. โรงพมพ

พฆเณศ ถนนตะนาว กรงเทพฯ. หนา 331 – 349. ส านกงานเลขานการคณะกรรมการอาหารแหงชาต. กรอบยทธศาสตรการจดการดานอาหารของประเทศไทย

(online). Available: http://www.acfs.go.th/foodsafety/food_management.pdf ศภชย เนอนวลสวรรณ. 2552. ความปลอดภยของอาหาร. พมพครงท 2. ภาควชาสตวแพทยสาธารณสข

คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ. หนา 715 อสยา จนทรวทยานชต และวชรนทร รงสภาณรตน. 2553. แบคทเรยทางการแพทย. พมพครงท 2.

ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. กรงเทพฯ. หนา 490 อรณ บางตระกลนนท; สวฒน บางตระกลนนท; นพรตน หมานรม; ด ารง เชยงศลปะ, 2534: การ

ปนเปอนของเชอ Salmonella ในไกสดแชแขงเพอการสงออกและตดเชอในสตวปก. Angkititrakul S., Chomvarin C., Chaita T., Kanistanon K. And Waethewutajarn S. 2005.

Epidemiology of Antimicrobial resistance in Salmonella isolated from pork, chicken meat and humans in Thailand. Southeast Asian J. Trop. Med. Public Health. 36:1510-1515.

Bangtrakulnonth, A.; Suthienkul, O.; Kitjakara, A.; Pornrungwong, S.; Siripanichgon, K., 1994: First isolation of Salmonella blockley in Thailand. Southeast Asian J Trop Med Public Health, 25, 688-692.

Bell C. and Kyriakides A. 2001. Salmonella: A Practical Approach to the Organism and its Control in Foods. Wiley-Blackwell. 336 p.

53

Butt, T., Ahmad, R., Mahmood, M., Zaidi, S. 2003. Ciprofloxacin treatment failure in typhoid fever case. Pakistan. Emerg. Infect. Dis. 9: 1612 - 1622.

Cimolai N., Nair G.B, Takeda Y. and Trabulsi L.R. 2001. Enterobacteriaceae and Enteric Infections. In laboratory Diagnosis of Bacterial Infections. (edited by Cimolai N). Marcel Dekker, Inc. New York. 423 – 497.

Donoghue D. J. 2003. Antibiotic residues in poultry tissue and eggs: Human health concerns. Poultry Science. 82: 618-621.

Giannella RA. Salmonella. Medical Microbiology. Fourth edition. Gelveston: The Universityof Texas Medical Branch; 1996. 295-302.

Guthrie R.K. 1992. Salmonella. CRC Press, Inc. USA. 220 p ISO 6579. 2002. Microbiology of food and animal feeding stuffs – Horizontal method for

the detection of Salmonella .1-25 p. Jackson G.J., Langford C.F. and Archer D.L. 1991. Control of Salmonellosis and similar

foodborne infections. Food Control. 2 (1): 26 – 34. Leman, A.D., Straw, B.E., Meugeling, W.L., Alliare, S.D. and Taylor D.J. 1992. Disease of

Swine, 7 th ed. Wolfe Publishing Ltd. Lowa State University Press. Ames. Lowa. P. 570-583. Mead, P. S., L. Slutsker, V. Dietz, L. F. McCaig, J. S. Bresee, C. Shapiro, P. M. Griffin, and R. V.

Tauxe. 1999. Food-related illness and death in the United States. Emerg. Infect. Dis. 5:607–625.

Padungtod, P.; Kaneene, J. B., 2006: Salmonella in food animals and humans in northern Thailand. Int J Food Microbiol, 108, 346-354.

Popoff MY, Bockemuhl J, Gheesling LL. Supplement 2002 (no. 46) to the Kauffmann-White scheme. Res Microbiol 2004; 155 (7): 568-70.

Quinn P.J., Carter M.E., Markey B. and Carter G.R. 1994. Clinical Veterinary Microbiology. Elsevier Limited. p 226-234.

Quinn, P. J.; Markey, B.; Carter, M. E.; Donnelly W.J.; Leonard, F. C., 2002: Veterinary Microbiology and Microbial Disease. Cornwall, Blackwell Science Ltd.

Rabsch W., Tschäpe H., Bäumler A.J. 2001. Non-typhoidal salmonellosis: emerging problems. Microbes Infect. 3: 237-47.

Rhen M., Maskell D., Mastroeni P. and Threfall J. 2007. Salmonella: Molecular Biology and Pathogenesis. Cromwell Press. UK. 194 p.

Ricke S.C. Pilla S.D. Norton R.A. and Maciorowski K.G. 1998. Applicability of Rapid Methods for Detection of Salmonella spp. in Poultry Feeds: A Review. Journal of Rapid Methods and Automation in Microbiology 6 (4). 239-258.

Ryan K.J. and Ray C.G. 2010. Enterobacteriaceae in Sherris Medical Microbiology. 5ed. McGraw-Hill, New York. p. 579 – 608.

54

Sande A. and G.L. Mandell. 1985. “Antimicrobialagents, Tetracyclines, Chloramphenicol, Erythromycin, and Miscellaneous Antibacterial Agents” in Goodman and Gilman’s The Pharmacological Basis of Therapeutics (7th ed.), A.G. Gilman L.S. Goodman T.W. Rall and F.Murad (Eds.). NY:Macmillan Publishing Co., p 1170-1198.

Simjee S. 2008. Foodborne Diseases. Humana Press Inc. USA. p. 540. Thorns, C. 2000. Bacterial food-borne zoonoses. Rev Sci Tech. 19: 226-39. Van der Gaag, M.A., Vos, F., Saatkamp, H.W., van Boven, M., van Beek, P., Huirne, R.B.M.,

2004. A state-transition simulation model for the spread of Salmonella in the pork supply chain. European Journal of Operational Research 156, 782-798.

Wray C. and Wray A. 2000. Salmonella in domestic animals. Wallingford, Oxon, UK. p. 463.