เอกสารวชาการ

เรอง

ความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกร ในพนทภาคตะวนออกของประเทศไทย

Survey on Knowledge, Attitude and Practice on Foot and Mouth Disease

Control of Farmers in the Eastern Region of Thailand

โดย

นายศษฏ เปรมษเฐยร นายโรจนชนะ ปรากฎชอ

ทะเบยนวชาการเลขท 57(2)-0105-039

สถานทด าเนนการ ภาคตะวนออกของประเทศไทย

ระยะเวลาด าเนนการ กรกฎาคม – ตลาคม 2553

การเผยแพร เวบไซต ส านกควบคม ปองกนและบ าบดโรคสตว

http://www.dld.go.th/dcontrol/th

1

ความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกร

ในพนทภาคตะวนออกของประเทศไทย

ศษฏ เปรมษเฐยร* โรจนชนะ ปรากฎชอ*

บทคดยอ

การศกษาความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรทมอยในปจจบน และปจจยทจะสงผลใหเกษตรกรมแนวโนมปรบเปลยนทศนคตทด เพอน าไปปรบแผนกลยทธในการสรางการมสวนรวมของเกษตรกรในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย ไดท าการศกษาในกลมเกษตรกรผเลยงโคเนอ โคนม กระบอ แพะ แกะ และสกร ในพนทภาคตะวนออกของประเทศไทย จ านวน 572 ราย ในพนทจงหวดจนทบร ฉะเชงเทรา ชลบร ตราด นครนายก ระยองและสระแกว โดยแบบสอบถามระหวางเดอนกรกฎาคมถงตลาคม 2553 ผลการศกษาระดบความร พบวาเกษตรกรมความรดานการปองกนและควบคมโรคอยในระดบด ปานกลาง และไมด คดเปนรอยละ 69.1 26.6 แล 4.4 ตามล าดบ เกษตรกรทเลยงสตวแบบรายใหญอยางสกร จะมความรในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยดกวาเกษตรกรทเลยงสตวแบบรายยอยอยางโคเนอ การแพรเชอไวรสจากสตวตดเชอในระยะกอนและหลงแสดงอาการเปนสงทเกษตรกรทกประเภทยงรอยางไมถกตอง (รอยละ 70.8) เกษตรกรรอยละ 92.8 มความรอยางถกตองดานอาการของโรคปากและเทาเปอย ทศนคตของเกษตรกรตอการปองกนควบคมโรค พบวามทศนคตเปนกลาง และเปนบวก คดเปนรอยละ 62.4 และ 37.6 ตามล าดบ โดยไมมทศนคตทางลบ ประเดนการเคลอนยายสตวขามจงหวดทจะตองขออนญาตจากเจาหนาทปศสตวมคะแนนทศนคตต าทสด สวนทศนคตทเปนบวกสงสดคอเหนวาการแจงเจาหนาทปศสตวเมอพบสตวปวยเปนโรคถอเปนสงทด ซงเปนประโยชนตอการวางแผนในการสรางเครอขายการเฝาระวงโรค พฤตกรรมของเกษตรกรมการปฏบตการปองกนโรคระดบปานกลาง ระดบด และระดบไมด คดเปนรอยละ 66.4 29.5 4.1 ตามล าดบ ผเลยงสกรทมพฤตกรรมในระดบดเปนสดสวนสงสด (รอยละ 78.0) สวนผเลยงกระบอมพฤตกรรมอยในระดบดเปนสดสวนต าสด (รอยละ 3.4) เกษตรกรรอยละ 86.2 ใหขอมลวาฉดวคซนโรคปากและเทาเปอยใหสตวทเลยง แตฉดกระตนวคซนซ าภายหลงจากฉดวคซนเขมแรกในชวต 1 เดอนมการปฏบตเพยงรอยละ 31.5 การท าลายเชอโรคกอนเขา-ออกสถานทเลยงสตวหรอฟารมพบวา ผเลยงสกรและโคนม มการปฏบต รอยละ 88.8 และ 55.8 ตามล าดบ ขณะทผเลยงโคเนอและกระบอปฏบตเพยงรอยละ 7.1 และ 3.4 และผลการเปรยบเทยบคาเฉลยของคะแนนทงสามหวขอทางสถตโดยวธการทดสอบความแปรปรวน (P<0.05) พบวา ผเลยงสกร มระดบคะแนนความรแตกตางกบผเลยงโคเนอ กระบอ และโคนม ดานทศนคตพบวามความแตกตางระหวางผเลยงกระบอ และมระดบพฤตกรรมทแตกตางกบผเลยงสตวโคเนอ กระบอ โคนม และแพะ และผลการทดสอบความสมพนธพบวา ความรและพฤตกรรม มความสมพนธในทศทางเดยวกนในระดบความสมพนธทไมสง (คาสมประสทธสหสมพนธ 0.188, P < 0.01) จากผลการศกษาแสดงใหเหนวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนออกของประเทศไทยสวนใหญมความรเกยวกบการปองกนและควบคมโรคอยในระดบด และมทศนคตและพฤตกรรมการปฏบตเพอปองกนและควบคมโรคอยในระดบปานกลาง มขอเสนอแนะจากผลการศกษาดงน 1) กรมปศสตวควรวางแผนบนพนฐานทวาความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรในเขตพนทนอยในระดบดและปานกลาง 2) ควรสงเสรมใหความรกบเกษตรกร และผประกอบการเพอใหเขาใจในประเดนการแพรเชอไวรสจากสตวตดเชอในระยะกอนและหลงแสดงอาการ 3) ควรรณรงคฉดวคซนซ าภายหลงจากฉดวคซนเขมแรกในชวต 1 เดอน โดยเฉพาะอยางยง กระบอ โคเนอ และแพะ และ 4) ควรสรางระบบการรายงานการไมพบโรคปากและเทาเปอย (Negative report) ในเครอขายการเฝาระวงทางอาการเพอเปนฐานขอมลการพบหรอไมพบโรค

ค าส าคญ : ความร ทศนคต และพฤตกรรม การปองกนและควบคม โรคปากและเทาเปอย เกษตรกร ภาคตะวนออกของประเทศไทย ทะเบยนวชาการเลขท: 57(2)-0105-039 *ส านกควบคม ปองกนและบ าบดโรคสตว กรมปศสตว

2

Survey on Knowledge, Attitude and Practice on Foot and Mouth Disease Control

of Farmers in the Eastern Region of Thailand

Sith Premashthira* Rotchana Prakotcheo*

Abstract

The objectives of this study are to survey on knowledge, attitude, and practice (KAP) on Foot and mouth disease (FMD) control of farmers and to study potential factors to persuade the farmers to change their attitudes in order to improve a strategic plan of FMD control by farmers’ participation. Target population were beef cattle, dairy cattle, buffalo, goat, sheep and swine farmers in the eastern region of Thailand. Five hundred and seventy-two questionnaires were collected from 572 farmers in Chanthaburi, Chachoengsao, Chon Buri, Trat, Nakhon Nayok, Rayong and Sa Kaeo between July and October 2010. From knowledge survey, the farmers had good, fair, and poor level for 69.1, 26.6 and 4.4 % respectively. Farmers who held large farm as the swine farmers had higher level of knowledge on FMD control than farmers who held small farm as the beef cattle farmers. All kind of farmers (70.8%) did not know well that FMD virus could spread before and after the clinical sign period. However, majority of farmers (92.8%) could identify the clinical signs of FMD in animals. The surveyed farmers had neutral and positive attitude of FMD control for 62.4 and 37.6% respectively and there was no negative attitude from the survey. The lowest attitude score was animal movement control across provinces by asking for permission. The highest attitude score was outbreak notification by farmers. This might be useful for surveillance network strengthening. The farmers had fair, good, and poor practice for FMD control for 66.4, 29.5, and 4.1% respectively. Swine farmers had a highest proportion of good-level practice (78.0%) but buffalo farmers had a lowest proportion of good-level (3.4%). Of 86.2% had experience of having FMD vaccination for their animals but only 31.5% had experience of having FMD vaccine booster for their young animals (1-month after the first vaccine shot). Swine and dairy farmers did the disinfection at their farm areas before entering and leaving the barns (88.8 and 55.8% respectively) but beef cattle and buffalo farmers did only 7.1 and 3.4% respectively. From the statistical analysis of variance tests (P < 0.05), swine farmers had significant differences of knowledge from beef cattle, buffalo, and dairy cattle farmers, of attitude from buffalo farmers and of practice from beef cattle, buffalo, dairy cattle and goat farmers. The statistically significant association between knowledge and practice was low positive correlation (Spearman’s correlation coefficient 0.188, P < 0.01). The study found that farmers in the eastern region of Thailand had high knowledge, neutral attitude, and fair practice on FMD control. The study suggested that 1) Authority should do a strategic plan based on the KAP survey especially on high, neutral, or fair issues 2) Farmers and stakeholders should be educated on that FMD virus could spread before and after the clinical sign period 3) FMD vaccine booster in young animals (1-month after the first shot) should be campaigned and 4) Negative report system should be initiated in the surveillance network in order to be an important evidence of freedom from disease.

Keywords : Knowledge Attitude and Practice, Foot and Mouth Disease, Control, Farmers, Eastern Region of Thailand

Research Paper No: 57(2)-0105-039 *Bureau of Disease Control and Veterinary Services, Department of Livestock Development

3

ความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกร ในพนทภาคตะวนออกของประเทศไทย

บทน า

โรคปากและเทาเปอยเปนโรคตดเชอไวรสชนดหนงทมการระบาดสวนใหญในปศสตวกบค ไดแก โค กระบอ แพะ แกะและสกร ซงมความรนแรงและแพรระบาดไดอยางรวดเรว องคการโรคระบาดสตวระหวางประเทศ หรอ OIE (World Organisation for Animal Health) ใหความส าคญในการควบคม ปองกน และก าจดโรคใหหมดไปจากโลกน แตยงพบวาปจจบน ประเทศจ านวน 2 ใน 3 จากทวโลกทเปนสมาชกองคการโรคระบาดสตวระหวางประเทศ โดยเฉพาะประเทศในทวปแอฟรกา เอเชยและอเมรกาใต ยงพบการระบาดของโรคปากและเทาเปอย รวมทงประเทศไทยซงมลกษณะการระบาดของโรคเกดขนเปนประจ า และมบางประเทศ เชน ออสเตรเลย นวซแลนด ญปน อนโดนเซย ประเทศในแถบทวปยโรป และอเมรกาเหนอ เปนประเทศปลอดโรค (Klein et al., 2006; Makin, 2007)

ผลกระทบทเกดขนจากการระบาดของโรคปากและเทาเปอยนน นอกจากจะสงผลตอความมนคงทางอาหารของประชากรในประเทศและในโลก ยงสงผลเสยตอสภาพทางเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมหลายประการ อาท การสญเสยงบประมาณในการใชจายเพอควบคมโรค การสญเสยจากการถกจ ากดการสงออกหรอน าเขา การคาขายสตวและผลตภณฑสตวระหวางประเทศ สญรายไดเขาประเทศจ านวนมาก อยางไรกตามหลายประเทศไดพยายามทจะก าจดโรคนใหหมดไปทงประเทศหรอบางสวนของประเทศ ทงแบบทมการใชวคซนและไมใชวคซน เชน ประเทศชล อรกวย อาเจนตนา ปารากวย และทางตอนใตของประเทศบราซล เปนตน (Rodriguez-Torres, 2000) ดวยการรบรองสถานภาพปลอดโรคปากและเทาเปอยจาก OIE เพอผลประโยชนทางดานการคาขายสตวและผลตภณฑจากสตว

ประเทศไทยมศกยภาพเพยงพอทจะผลตสนคาปศสตวเพอสงออกไปยงตางประเทศได ซงถอเปนชองทางในการเพมโอกาสทางการคา แตยงมขอจ ากดจากการพบการเกดโรคปากและเทาเปอยในประเทศอย ท าใหการสงออกสนคาปศสตวจากสตวกบคไดไมเตมท ประเทศไทยไดไดด าเนนการควบคมและก าจดโรคปากและเทาเปอยมาโดยตลอด ซงไดด าเนนการมาตรการตางๆ อยางตอเนอง เชน การเสรมสรางภมคมกนโรค การทดสอบโรค การควบคมเคลอนยายสตว การควบคมโรคเมอมการระบาด ตลอดจนการประชาสมพนธเกษตรกร ในระดบภมภาค OIE มแผนงานหรอ road map ของโครงการควบคม ก าจดโรคปากและเทาเปอยในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตและประเทศจนของ OIE (OIE SEACFMD) สวนหนงของโครงการมเปาหมายใหภาคตะวนออกของประเทศไทยปลอดโรคปากและเทาเปอยภายในป 2558 และมเปาหมายใหภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตและประเทศจนปลอดโรคปากและเทาเปอยทงภมภาคภายในป 2563 (OIE Sub-Regional Representation for South East Asia, 2011) โดยสอดคลองกบแผนงาน OIE ประเทศไทยไดท าแผนยทธศาสตรควบคม ปองกนและก าจดโรคปากและเทาเปอย พ.ศ.

4

2551-2558 ซงมเปาหมายใหประเทศไทยมพนทปลอดโรคปากและเทาเปอย ทไดรบการรบรองจาก OIE และตามประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ (ลงวนท 4 มนาคม 2540) เรอง ก าหนดเขตปลอดโรคระบาด ตามพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ.2499 โดยก าหนดทองทจงหวดในปศสตวเขต 2 (ภาคตะวนออก) ซงประกอบดวยจงหวดฉะเชงเทรา ชลบร ระยอง จนทบร ตราด ปราจนบร สระแกว และนครนายก เปนเขตปลอดโรคระบาดชนดปากและเทาเปอยของ โค กระบอ แพะ แกะ และสกร เนองจากภาคตะวนออกของประเทศไทยเปนพนททมลกษณะทางภมศาสตรทเหมาะสมทจะจดท าเปนเขตปลอดโรคปากและเทาเปอยแบบทมการใชวคซน ประกอบกบพนทภาคตะวนออกของประเทศไทยมศกยภาพเพยงพอทจะผลตสนคาปศสตวเพอสงออกไปยงตางประเทศได จงไดเรงด าเนนการใหพนทดงกลาวเปนพนทปลอดโรคปากและเทาเปอยอยางเปนรปธรรมตามขอก าหนดของ OIE เพอขอรบรองสถานภาพพนทปลอดโรคปากและเทาเปอยภายในป 2558 ตามแผนงาน OIE

การทประเทศไทยมพนทปลอดจากโรคปากและเทาเปอยท OIE รบรอง จะสงผลใหเกดการขยายตลาดการคาขายสตวทงภายในและนอกภมภาคเพมขน ท าใหเกษตรกรผเลยงสตวไดมรายไดและมเงนตราเขาสประเทศมากยงขน รวมทงสามารถแขงขนกบประเทศอนไดดวย เนองจากประเทศทน าเขาสนคาปศสตวสวนมากลวนแลวแตมขอก าหนดทส าคญในการน าเขาสนคาปศสตว กลาวคอ สนคาปศสตวนนตองมาจากประเทศหรอพนททปลอดจากโรคปากและเทาเปอย ซงรบรองโดย OIE ซงปจจบนสนคาปศสตวทเกษตรกรไทยผลตไดนนมศกยภาพมากเพยงพอส าหรบบรโภคในประเทศ และเหลอมากพอทจะสงออกไปจ าหนายตางประเทศ เชน สกร แพะ แกะ รวมถงโคนมดวยนน แตตดดวยเงอนไขดงกลาวของประเทศผซอทงสน ซงหากประมาณการปรมาณการบรโภคผลตภณฑจากสกร และโคในประเทศญปน หรอการบรโภคผลตภณฑจากโค แพะ แกะในกลมประเทศมสลมแลว พบวามมลคาหลายแสนลานบาทตอป และหากสนคาปศสตวของไทยสามารถเขาไปมสวนแบงทางการตลาดในตลาดดงกลาวไดแลว โอกาสทท ารายไดเขาประเทศมนบหมนลานบาทตอปเชนกน ขนอยกบวาประเทศไทยสามารถสรางพนทปลอดโรคปากและเทาเปอยไดส าเรจเมอใดเปนส าคญ

ปจจยส าคญทจะชวยใหการควบคมโรคปากและเทาเปอยประสบผลส าเรจนน จ าเปนตองไดรบการประสานความรวมมอทเขมแขงจากผมสวนเกยวของทงหลายทงจากเจาหนาท ภาครฐ องคกรทองถน และโดยเฉพาะอยางยง เกษตรกรผเลยงสตวนนเอง ซงปจจบนในภาพรวมของประเทศพบวาเกษตรกรผเลยงสตวจ านวนมากยงมการเลยงเปนระบบรายยอย ทขาดการควบคมดแลความปลอดภยทางชวภาพ การรวมกลมของเกษตรกรหรอองคกรเกษตรกรยงไมเขมแขงพอทจะสามารถควบคมโรคระบาดไดอยางมประสทธภาพ ประกอบกบเมอมโรคระบาด เกษตรกรจ านวนมากยงไมแจงเจาหนาทกรมปศสตวทราบหรอแจงโรคชา และยงไมใหความรวมมอในการปองกนและควบคมโรคเทาทควร เนองจากยงคงมทศนคตในเชงลบหากสตวเลยงของตนเกดโรคระบาดและตองแจงเจาหนาท เชน จะสญเสยรายได สญเสยโอกาสในการคาขาย เปนตน ดงนนหากเกษตรกรมทศนคตทด มความรความเขาใจ และมพฤตกรรมในการปองกนและควบคมโรคเปนไปอยางถกตองแลวนน จะสงผลใหการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยมประสทธภาพ บรรลตามเปาประสงคทตงไว ประกอบกบเกดประโยชนตอเกษตรกรเปนอยางมาก รวมถงสงผลตอเศรษฐกจของประเทศ

5

ดงนนการศกษาในครงนจงมวตถประสงคหลกเพอศกษาความร ทศนคต และพฤตกรรมในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย ของเกษตรกรในปจจบนเพอทราบและประเมนถงสถานะทางความรในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยทมอยของเกษตรกร ทศนคตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกร รวมถงพฤตกรรมการดแล ปองกน และควบคมโรคระบาดทอาจจะเกดขนหรอในกรณทเกดขนแลว เพอใหทราบถงปจจยทจะสงผลใหเกษตรกรมแนวโนมปรบเปลยนทศนคตทด และเปนประโยชนตอเจาหน าทหรอผทเกยวของ ในการน าไปปรบปรง และปรบแผนกลยทธในการสงเสรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย และสรางการมสวนรวมของเกษตรกรในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย การศกษาในครงนจะท าการศกษาเกษตรกรทเลยงสตวกบคในพนทภาคตะวนออกของประเทศไทย เนองจากเปนพนททมศกยภาพการผลตปศสตวสง และกรมปศสตวไดใหความส าคญเปนพนทน ารองในการเปนพนทปลอดโรคปากและเทาเปอยกอนภาคอนๆ เนองจากมการพบโรคนอย ทงนไมพบการเกดโรคในภาคนตงแตป 2543 และการเลยงสตวมการพฒนาเปนแบบระบบฟารมทปองกนโรคไดดมาแทนทการเลยงสตวแบบปลอยฝงเพมขนอยางตอเนอง จงเปนพนทเลอกท าการศกษาเพอเปนแนวทางในการพฒนาแผนและปรบแนวนโยบายของภาครฐใหสอดคลองและเหมาะสมกบทศนคต ความรและพฤตกรรม ของเกษตรกรในภมภาคอนๆ ตอไป

อปกรณและวธการ

1. รปแบบการศกษา

การศกษาในครงนเปนวธการศกษาทางสงคมศาสตร ใชวธการวเคราะหขอมลเชงพรรณนา และการเปรยบเทยบและศกษาความสมพนธโดยวธการทางสถต ในความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรในพนทภาคตะวนออกของประเทศไทย มขนตอนการศกษา ดงน

(1) เกบขอมลจากเกษตรกรผเลยงสตวในภาคตะวนออกของประเทศไทย จากแบบสอบถามดวยวธการสมภาษณ ซงแบงออกเปน 4 สวน ไดแก ขอมลพนฐาน ขอมลพฤตกรรมในการจดการฟารม ความรเกยวกบโรคปากและเทาเปอย และทศนคตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย

(2) รวบรวม ศกษา และคนควา เอกสารทางวชาการทเกยวของกบการศกษาความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรทเคยศกษาและตพมพมากอนหนาน

(3) รวบรวมขอมลทไดและวเคราะหขอมลดวยคอมพวเตอร ดวยโปรแกรมส าเรจรป มรายละเอยด ดงน - ขอมลพนฐานน ามาวเคราะหหาความถ และรอยละ - ขอมลความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรน ามาวเคราะหหาความถ รอยละ คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน - เปรยบเทยบความแตกตางของคะแนนความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรดวยวธการทางสถต

6

- หาความสมพนธระหวางความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรโดยใชการทดสอบสมประสทธสหสมพนธดวยวธการทางสถต

2. ประชากรและกลมตวอยาง

ศกษาขอมลจากแบบสอบถามทไดสมภาษณเกษตรกรผเลยงสตวในภาคตะวนออกของประเทศไทย เกยวกบความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย ในป 2553 การศกษาครงนเปนการศกษาแบบภาคตดขวาง (cross-sectional study) ท าการเกบขอมลในชวงระหวางเดอนกรกฎาคม – ตลาคม 2553

ประชากรทศกษาในครงน ไดแก เกษตรกรผเลยงสตวกบคในบรเวณภาคตะวนออกของประเทศไทย ประกอบดวยเกษตรกรผเลยงโคเนอ โคนม กระบอ แพะ แกะ และสกร ทงเกษตรกรรายยอยและสกรฟารมมาตรฐาน จ านวน 572 ตวอยาง ประชากรทใชในการศกษาครงนเปนเกษตรกรผเลยงปศสตวในพนทภาคตะวนออกของประเทศไทยจ านวน 32,216 ราย จ านวนตวอยางทใชในการศกษาค านวณตามวธของ Taro Yamane (พชต, 2554) มสตรค านวณ ดงน

n0p = N/ (1+N(e)2) n0 = จ านวนตวอยาง N = จ านวนประชากรทศกษา e = คาความคลาดเคลอนทใชในการศกษาครงนก าหนดไว 5%

ดงนน จ านวนตวอยางของเกษตรกรหรอผเลยงโคนมในการศกษาครงนมจ านวนทงสน 572 ราย เครองมอในการเกบรวบขอมลการศกษาครงน เปนแบบสอบถาม เพอสอบถามความร ทศนคตและพฤตกรรม

ของผทเกยวของกบการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกร แบบสอบถามจะแบงเปน 5 สวน ไดแก สวนท 1 ขอมลสวนตวของผตอบแบบสอบถาม และขอมลพนฐาน สวนท 2 พฤตกรรมการปฏบตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย สวนท 3 ทศนคตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย สวนท 4 ความรในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย สวนท 5 ขอเสนอแนะในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย

3. การวเคราะหขอมลและสถตทใช

1. แบบสอบถามขอมลพนฐานน ามาแจกแจงหาความถและหารอยละ 2. แบบสอบถามความรในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย การใหคะแนนแตละขอ คอตอบถกให 1 คะแนน ตอบผดให 0 คะแนน และจดกลมความรเกยวกบการปองกนและควบคมโรคเปน 3 กลมตามหลกเกณฑโดยใชคะแนน ดงน

7

ความรระดบด มคะแนน รอยละ 66.8 – 100 ความรระดบปานกลางมคะแนน รอยละ 33.4 – 66.7 ความรไมดมคะแนน รอยละ 0 – 33.3

3. แบบสอบถามทศนคตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย ใชการวดแบบลเครท (Likert’s method) ซงก าหนดค าตอบในแตละขอเปน 5 ทางเลอก โดยมขอค าถามเชงบวกและขอค าถามเชงลบซงแสดงในตารางท 1

ตารางท 1: การใหคะแนนความคดเหนและทศนคตระดบตางๆ

ระดบความเหน คะแนน ทศนคตเชงบวก ทศนคตเชงลบ

เหนดวยอยางยง เหนดวย ไมแนใจ ไมเหนดวย ไมเหนดวยอยางยง

5 4 3 2 1

1 2 3 4 5

จดกลมทศนคตในการปองกนและควบคมโรคของผตอบแบบสอบถามเปน 3 กลม ตามหลกเกณฑ โดยใชคะแนน ดงน

ทศนคตบวก มคะแนน รอยละ 66.8 – 100 ทศนคตระดบเปนกลาง มคะแนน รอยละ 33.4 – 66.7 ทศนคตลบ มคะแนน รอยละ 0 – 33.3

4. แบบสอบถามพฤตกรรมการปฏบตทถกตองเหมาะสมในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย น าขอมลมาแจกแจงความถ และจดกลม ดงน

พฤตกรรมการปฏบตอยในระดบด มคะแนน รอยละ 66.8 – 100 พฤตกรรมการปฏบตอยในระดบปานกลาง มคะแนน รอยละ 33.4 – 66.7 พฤตกรรมการปฏบตอยในระดบไมด มคะแนน รอยละ 0 – 33.3

4. งานวจยทเกยวของ

การศกษาในครงนไดรวบรวมเอกสารทางวชาการทเกยวของกบการศกษาความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย และโรคระบาดสตวอนๆในประเทศไทยของเกษตรกร เจาหนาท หรอประชาชนทเคยศกษาในประเทศไทย พบวา

8

ปานแกว รตนศลปกลชาญ และคณะ (2548) โรจนศล ยาสข และคณะ (2550) ไดศกษาความรและพฤตกรรมการปองกนโรคไขหวดนกของประชาชน เชนเดยวกบ ถาวร มาตน และ ปยรตน บตรภรณ (2551) ทท าการศกษาเกยวกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคไขหวดนกในกลมประชาชนในพนทเสยง อ าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร ในขณะท ปานแกว รตนศลปกลชาญ และคณะ (2548) ท าการศกษาในกลมประชาชน ททพบเชอ H5N1 กบพนททไมพบเชอ H5N1 และ โรจนศล ยาสข และคณะ (2550) ไดท าการศกษาในกลมประชาชนผเลยงสตวปก ในอ าเภอบงนาราง จงหวดพจตร ผลการศกษาของทง 3 งานวจยนมผลทสอดคลองกนโดยพบวา ประชาชนมพฤตกรรมในการปฏบตตนเพอปองกนโรคไขหวดนกไดอยางถกตอง นอกจากนผเลยงสตวปกมระดบความรด ถงปานกลาง แตมทศนคตตอการปองกนโรคไขหวดนกสง การประกอบอาชพทแตกตางกน รายได ระดบการศกษา การไดรบขอมลขาวสาร สงผลถงพฤตกรรมในการปองกนและควบคมโรคไขหวดนก

สวชย โรจนเสถยร และคณะ (2550) ไดท าการศกษาความร ทศนคตและพฤตกรรมของเกษตรกรตอโรคไขหวดนกและวคซนปองกนโรคไขหวดนกในภาคเหนอของประเทศไทย จากการสอบถามเกษตรกรผเลยง ไกไข ไกชน ไกเนอ เปดไข และเปดไลทง ประมาณ 2,000 ราย ดวยการจดท าแบบสอบถามเพอศกษาขอมลความร ทศนคต และพฤตกรรมของเกษตรกรทเกยวกบวคซนปองกนโรคไขหวดนกในพนท ตลอดจนศกษาขอมลตางๆ และผลทางคลนกทเกยวของกบวคซนปองกนโรคไขหวดนก ผลการศกษาพบวาระดบความรของเกษตรกรทเกยวกบโรคไขหวดนกนนอยในระดบทด แตอยางไรกตาม พบวามความแตกตางกนอยางชดเจน เกษตรกรผเลยงไกไขเปนกลมทมความรดทสด รองลงมาไดแกเกษตรกรผเลยงไกชน เกษตรกรผเลยงเปด สวนเกษตรผเลยงไกเนอเปนกลมทมความรเกยวกบโรคไขหวดนกนอยทสด สวนทศนคตตอโรคไขหวดนกนน ทกกลมมทศนคตในเชงทเขาใจดวาโรคนมความรายแรงตอสขภาพของสตวปกและคน รวมถงเปนโรคทสงผลกระทบตอเศรษฐกจ

ประหยด ศรโคตร และ หฤทย รงเรอง (2554) และ อภย สทธสงข (2555) ไดท าการศกษาเกยวกบความร ทศนคต และการปฏบตในการปองกนโรคในปศสตว ประหยด ศรโคตร และ หฤทย รงเรอง (2554) ท าการศกษากลมผเลยงไกทเสยงตอโรคไขหวดนก ในกลมเกษตรกรผเลยงไกไข ต าบลบานกลาง อ าเภอเมอง จงหวดนครพนมซงเปนกลมเกษตรกรขนาดกลาง ผลการศกษาพบวาเกษตรกรมการปรบพฤตกรรมเพอลดความเสยงและปองกนโรคไขหวดนกมากขน โดยศกษาเปรยบเทยบ กอนและหลงการระบาดของโรค และอภย สทธสงข (2555) ไดท าการศกษากลมเกษตรกรผเลยงโคนมทเสยงตอการระบาดของโรคปากและเทาเปอยใน โดยท าการเกบรวบรวมขอมลจากการสมภาษณเกษตรกรผเลยงโคนม เจาหนาทรฐทเกยวของในจงหวดสระบร เพอศกษาถงปจจยแทรกซอนและผลกระทบ รวมถงปจจยทเปนปญหาตอการบรหารจดการในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงโคนม เจาหนาทศนยรบนมและสหกรณโคนม และเจาหนาทของกรมปศสตวในจงหวดสระบร ผลการศกษาพบวาความรในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของผเกยวของสวนใหญจะอยในระดบด แตยงมองคความรบางประการทยงขาดความรความเขาใจ ทศนคตของเจาหนาทมทศนคตทางบวก ในขณะทเกษตรกรและเจาหนาทศนยรบนมและสหกรณโคนม มทศนคตปานกลาง และทศนคตทางลบมากกวารอยละ 50 และการปฏบตในการปองกนและควบคมมการปฏบตทถกตอง ในการปองกนและควบคมโรค

9

ผลการศกษา

การศกษาความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกร ในพนทภาคตะวนออกของประเทศไทยในครงน มกลมตวอยางทสอบถามจากจงหวดจนทบร ฉะเชงเทรา ชลบร ตราด นครนายก ระยองและสระแกว จากเกษตรกรผเลยงสตวกบคชนดตางๆรวม 572 ราย รายละเอยดตามตารางท 2

ตารางท 2: จ านวนเกษตรกรทสอบถามในแตละจงหวดจ าแนกตามชนดสตวกบคทเลยง จงหวด จ านวนเกษตรกรผเลยงสตวกบค (ราย)

โคเนอ กระบอ โคเนอและกระบอ โคนม แพะ สกร รวม

จนทบร 63 14 2 5 0 17 101

ฉะเชงเทรา 20 0 0 0 0 6 26

ชลบร 56 11 0 9 5 58 139

ตราด 40 0 0 3 0 17 60

นครนายก 18 10 0 0 0 13 41

ระยอง 38 1 0 0 3 21 63

สระแกว 73 22 0 28 1 18 142

รวม 308 58 2 45 9 150 572

ขอมลพนฐานเกยวกบเกษตรกรผเลยงสตวกบค

เกษตรกรเลยงสตวกบคทใหสมภาษณมระยะเวลาการเลยงทมความถมากทสดนาน 4 ป มคากลางระยะเวลาเลยง 9.0 ป เลยงนานทสด 54.0 ปและเลยงสนทสด 1.0 ป sd. มคา 9.6 ป การกระจายขอมลระยะเวลาการเลยงสตวแตละชนด (ภาพท 1) เปนดงน ผเลยงโคเนอทมความถมากทสดนาน 4 ป มคากลางระยะเวลาเลยง 7.5 ป เลยงนานทสด 54.0 ปและเลยงสนทสด 1.0 ป sd. มคา 11.0 ป ผเลยงกระบอทมความถมากทสดนาน 4 ป มคากลางระยะเวลาเลยง 5.5 ป เลยงนานทสด 46.0 ปและเลยงสนทสด 1.0 ป sd. มคา 9.4 ป ผเลยงทงโคเนอและกระบอไมมขอมล ผเลยงโคนมทมความถมากทสดนาน 13 ป มคากลางระยะเวลาเลยง 13.0 ป เลยงนานทสด 36.0 ปและเลยงสนทสด 2.0 ป sd. มคา 7.6 ป ผเลยงแพะทมความถมากทสดนาน 6 ป มคากลางระยะเวลาเลยง 6.0 ป

10

เลยงนานทสด 44.0 ปและเลยงสนทสด 2.0 ป sd. มคา 13.7 ป และผเลยงสกรทมความถมากทสดนาน 14 ป มคากลางระยะเวลาเลยง 14.0 ป เลยงนานทสด 54.0 ปและเลยงสนทสด 1.0 ป sd. มคา 8.7 ป

ภาพท 1: ระยะเวลาการเลยงสตวกบคของผใหสมภาษณ 572 ราย (แกนแนวตงคอระยะเวลาการเลยง (ป) แกนแนวนอนคอชนดสตวกบค 1=โคเนอ, 2=กระบอ, 4=โคนม, 5=แพะ, 6=สกร)

จ านวนสตวกบคทเกษตรกรผใหสมภาษณเลยง (ภาพท 2) เปนดงน จ านวนการเลยงโคเนอทมความถมากทสด 6 ตว คากลางจ านวนการเลยง 9.5 ตว เลยงนอยทสด 1.0 ตว เลยงมากทสด 158.0 ตว sd. มคา 16.8 ตว จ านวนการเลยงกระบอทความถมากทสด 10 ตว คากลาง 7.5 ตว เลยงนอยทสด 1.0 ตว เลยงมากทสด 60.0 ตว sd. มคา 13.0 ตว การเลยงโคเนอและกระบอรวมกนมจ านวนสตวเฉลย 15.0 ตว เลยงนอยทสด 10.0 ตว เลยงมากทสด 20.0 ตว sd. มคา 7.1 ตว จ านวนการเลยงโคนมมคาเฉลย 25.3 ตว เลยงนอยทสด 5.0 ตว เลยงมากทสด 65.0 ตว sd. มคา 13.6 ตว จ านวนการเลยงแพะทความถกระจาย มคาเฉลย 98.6 ตว คากลาง 22.0 ตว เลยงนอยทสด 10.0 ตว เลยงมากทสด 624.0 ตว sd. มคา 198.6 ตว และจ านวนการเลยงสกรทความถมากทสด 500 ตว คาเฉลย 2426.5 ตว คากลาง 514 .0ตว เลยงนอยทสด 3.0 ตว เลยงมากทสด 77,140.0 ตว sd. มคา 7,298.9 ตว เกษตรกรผเลยงสกรรายทใหญทสดอยทจงหวดชลบร

11

ภาพท 2: จ านวนสตวกบคทเกษตรกรผใหสมภาษณเลยง (แกนแนวตง คอจ านวนสตว (ตว) แกนแนวนอนคอชนดสตวกบค 1=โคเนอ, 2=กระบอ, 3=โคเนอและกระบอ, 4=โคนม, 5=แพะ, 6=สกร)

วตถประสงคการเลยงสตวกบคของผใหสมภาษณ 565 ราย (ตารางท 3; มเกษตรกรผเลยงกระบอ 1 ราย ผเลยงโคนม 1 รายและผเลยงสกร 5 รายไมไดใหขอมล) ซงเกษตรกรสามารถตอบวตถประสงคการเลยงไดมากกวา 1 อยาง สรปไดดงน เกษตรกรผเลยงโคเนอเพอขายไปเชอดมากทสด รองลงมาคอ ขายไปท าพนธ และเลยงไวท าพนธเอง คดเปนรอยละ 96.4 26.6 และ 2.6 ตามล าดบ เกษตรกรผเลยงโคเนอ 9 รายเลยงไวเพอวตถประสงคอนๆ (ภาพท 3) เกษตรกรผเลยงกระบอมวตถประสงคเพอขายไปเชอดมากทสด รองลงมาคอ เลยงไวท าพนธเองและขายไปท าพนธ คดเปนรอยละ 57.6 28.1 และ 24.6 ตามล าดบ ส าหรบผเลยงกระบอทเลยงเพอวตถประสงคอนๆนน ทง 3 ราย เลยงไวใชแรงงานและเกบมลท าปย เกษตรกรทเลยงโคเนอและกระบอ 2 ราย เลยงเพอขายไปเชอด 1 รายและไวดเลน 1 ราย เกษตรกรผเลยงโคนมทกรายเลยงเพอขายน านม (รอยละ 100.0) และมรอยละ 54.5 และ 40.9 ใหขอมลวามการเลยงเพอขายไปเชอดและขายไปท าพนธ ตามล าดบ เกษตรกรผเลยงแพะสวนใหญเลยงเพอขายไปเชอดและขายไปท าพนธ คดเปนรอยละ 88.9 และ 22.2 ตามล าดบ และเกษตรกรผเลยงสกร เลยงเพอขายไปเชอดมากทสด รองลงมาคอ ขายไปท าพนธ และเลยงไวท าพนธเอง คดเปนรอยละ 96.4 26.6 และ 2.6 ตามล าดบ

12

ตารางท 3: วตถประสงคการเลยงสตวกบคในพนทภาคตะวนออกทใหสมภาษณ 572 ราย

วตถประสงคการเลยง

จ านวนเกษตรกรผเลยงสตวกบค

(รอยละ เมอเปรยบเทยบกบจ านวนเกษตรกรทงหมดทเลยงสตวชนดนนทใหขอมล)

โคเนอ กระบอ โคเนอและกระบอ โคนม แพะ สกร รวม

ไมมขอมล 0 (0.0) 1 (1.8) 0 (0.0) 1 (2.2) 0 (0.0) 5 (3.4) 7 (1.2)

ขายไปเชอด 297(96.4) 30 (57.6) 1( 50.0) 24(54.6) 8 (88.9) 117 (80.7) 447 (79.1)

ขายไปท าพนธ 82 (26.6) 14 (24.6) 0 (0.0) 18 (40.9) 2 (22.2) 18 (12.4) 134 (23.7)

ขายไปขน 0 (0.0) 0 (0.0) 0 (0.0) 0 (0.0) 0 (0.0) 26 (17.9) 26 (4.6)

ไวท าพนธ 8 (2.6) 16 (28.1) 0 (0.0) 0 (0.0) 0 (0.0) 13 (9.0) 37 (6.6)

ขายนม 0 (0.0) 0 (0.0) 0 (0.0) 44 (100.0) 0 (0.0) 0 (0.0) 44 (7.8)

อนๆ 9 (2.9) 3 (5.3) 1 (50.0) 0 (0.0) 0 (0.0) 0 (0.0) 13 ( 2.3)

ภาพท 3: วตถประสงคการเลยงโคเนออนๆนอกจากการเลยงขายไปเชอด ขายไปท าพนธและเลยงไวท าพนธเอง จ านวน 9 ราย

การเขารวมกบสหกรณหรอรวมกลมเปนวสาหกจชมชนของผใหสมภาษณ 547 ราย (เนองจากมเกษตรกรผเลยงโคเนอ 13 ราย ผเลยงกระบอ 1 ราย ผเลยงโคนม 1 รายและผเลยงสกร 13 รายไมไดใหขอมล) สรปไดวามเกษตรกรทเขารวมกลมสหกรณหรอวสาหกจชมชน 106 ราย คดเปนรอยละ 19.4 ของเกษตรกรทงหมดทใหขอมล

1 1

6

1

0

1

2

3

4

5

6

7 ราย

13

โดยผเลยงโคนมมอตราสวนของผเขารวมรวมกลมเปนวสาหกจชมชนตอผไมเขารวมกลมสงทสดคอ 6.3:1 รองลงมาเปนผเลยงสกร แพะ โคเนอ และกระบอ มอตราสวน 0.4:1 0.1:1 0.1:1 และ 0.1:1 ตามล าดบ

ความรในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย

จากการศกษาความรเกยวกบโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบคจ านวน 572 ราย จ านวน 11 ขอ ดวยการจ าแนกความรออกเปน 3 ระดบคอ ความรด (มความร เกยวกบโรคปากและเทาเปอย โดยตอบแบบสอบถามสวนความรถกมากกวา 7 ขอ) ความรปานกลาง (มความรโดยตอบถกระหวาง 5-7 ขอ) และความรไมด (มความรโดยตอบถกนอยกวา 5 ขอ)

หากไมนบผเลยงโคเนอปนกระบอทมเพยง 2 ราย พบวาเกษตรกรผเลยงแพะมความรระดบดในสดสวนสงทสด คดเปนรอยละ 100.0 รองลงมาไดแกผเลยงสกร โคนม โคเนอ และกระบอ คดเปนรอยละ 80.0 68.9 64.9 และ 56.9 ตามล าดบ เกษตรกรทมความรระดบปานกลางในสดสวนสงทสดคอผเลยงกระบอ คดเปนรอยละ 39.7 รองลงมาไดแกผเลยงโคเนอ โคนม และสกร คดเปนรอยละ 30.5 26.7 และ 15.3 ตามล าดบ สวนเกษตรกรทมความรระดบไมดในสดสวนสงทสดคอผเลยงสกร คดเปนรอยละ 4.7 รองลงมาไดแกผเลยงโคเนอ โคนม และกระบอ คดเปนรอยละ 4.5 4.4 และ 3.4 ตามล าดบ (ตารางท 4)

คะแนนความรทท าการสอบถาม จากคะแนนเตม 11 คะแนนจากค าถาม 11 ขอ คากงกลางของเกษตรกรผเลยงแพะและสกรคอ 9 คะแนน สวนผเลยงโคเนอ กระบอ และโคนมคอ 8 คะแนน แตหากพจารณาคะแนนเฉลยของคะแนน (ไมนบผเลยงโคเนอและกระบอปนกนสองราย) พบวา เกษตรกรผเลยงแพะ มคะแนนความรเฉลยสงสด คดขอทตอบถกเฉลยเปนรอยละ 82.7 รองลงมาเปนผเลยงสกร โคเนอ โคนม และกระบอ คดขอทตอบถกเฉลยเปนรอยละ 78.2 70.9 70.0 และ 69.1 ตามล าดบ (ตารางท 5)

ตารางท 4: ระดบความรเกยวกบโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบค จ านวน 572 ราย จ าแนกตามชนดสตว

ระดบความร จ านวนเกษตรกรผเลยงสตวกบคทใหขอมล

(รอยละ เมอเปรยบเทยบกบจ านวนเกษตรกรทงหมดทเลยงสตวชนดนนทใหขอมล)

โคเนอ กระบอ โคเนอและกระบอ โคนม แพะ สกร รวมทกชนด

ด (11 ขอ) 200 (64.9) 33 (56.9) 2 (100.0) 31 (68.9) 9 (100.0) 120 (80.0) 395 (69.1)

ปานกลาง (5-7 ขอ) 94 (30.5) 23 (39.7) 0 (0.0) 12 (26.7) 0 (0.0) 23 (15.3) 152 (26.6)

ไมด (0–4 ขอ) 14 (4.5) 2 (3.4) 0 (0.0) 2 (4.4) 0 (0.0) 7 (4.7) 25 (4.4)

รวม 308 (100.0) 58 (100.0) 2 (100.0) 45 (100.0) 9 (100.0) 150 (100.0) 572 (100.0)

14

ตารางท 5: คะแนนความรเกยวกบโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบค 572 รายจ าแนกตามชนดสตว จากคะแนนเตม 11 คะแนน

คาคะแนน คะแนน (รอยละของคะแนนทไดจากคะแนนเตม)

โคเนอ กระบอ โคเนอและกระบอ โคนม แพะ สกร รวมทกชนด

คะแนนต าสด 2 (18.2) 2 (18.2) * 2 (18.2) 8 (72.7) 2 (18.2) 2 (18.2)

คะแนนสงสด 11 (100.0) 11 (100.0) * 10 (90.9) 10 (90.9) 11 (100.0) 11 (100.0)

คะแนนเฉลย 7.8 (70.9) 7.6 (69.1) 9 (81.8) 7.7 (70.0) 9.1 (82.7) 8.6 (78.2) 8.03 (7.0)

คากลาง 8 (72.7) 8 (72.7) * 8 (72.7) 9 (81.8) 9 (81.8) 8 (72.7)

* ไมสามารถค านวณได เนองจากม 2 ตวอยางทมคาเทากน

การวดความรเกยวกบโรคปากและเทาเปอยจ าแนกตามประเดนตางๆพบวาเกษตรกรสวนใหญจะทราบวาโรคปากและเทาเปอยเกดจากเชอไวรส อาการของโรคปากและเทาเปอย กรมปศสตวมนโยบายการสรางพนทปลอดโรคปากและเทาเปอยในภาคตะวนออกของประเทศไทย และรถบรรทกสตวจะเปนแหลงแพรเชอโรคไปยงแหลงอนๆไดจากการปนเปอนเชอไวรสทขบมาจากสตวปวย คดเปนรอยละ 95.3 92.8 91.3 และ91.8 ตามล าดบ แตยงขาดองคความรบางประเดนโดยเฉพาะอยางยงประเดนองคความรวาสตวกบคทตดเชอโรคปากและเทาเปอย สามารถแพรเชอไวรสไปยงสตวตวอนทงกอนและหลงแสดงอาการกได ดงค าถามขอ 9 ทถามวาสตวทตดเชอโรคปากและเทาเปอยจะแพรเชอใหสตวตวอนในระยะแสดงอาการคอมตมใสท ปาก เตานมและกบเทานนหรอไมนน มผตอบถกวาไมใชเพยงรอยละ 29.2 (ตารางท 6)

15

ตารางท 6: ความรเกยวกบโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบค จ านวน 572 ราย จ าแนกเปนรายชนดสตว ค าถาม จ านวนของเกษตรกรผเลยงสตวกบค ทตอบถก

(รอยละ เมอเปรยบเทยบกบจ านวนเกษตรกรทงหมดทเลยงสตวชนดนนทใหขอมล)

โคเนอ กระบอ โคเนอและกระบอ โคนม แพะ สกร รวมทกชนด

1. โรคปากและเทาเปอยเกดจากเชอไวรส 291 (94.5) 57 (98.3) 2 (100.0) 43 (95.6) 9 (100.0) 143 (95.3) 545 (95.3)

2. โคและสกรเทานนทจะตดโรคปากและเทาเปอยได 194 (63.0) 31 (53.4) 2 (100.0) 32 (71.1) 9 (100.0) 111 (74.0) 379 (66.3)

3. แพะและแกะจะไมตดเชอโรคปากและเทาเปอย 211 (68.5) 36 (62.1) 2 (100.0) 37 (82.2) 8 117 (78.0) 411 (71.9)

4. อาการของโรคปากและเทาเปอยคอมตมใสทปาก เตานม และกบ เมอตมใสแตกจะเจบปากและขากระเผลก

278 (90.3) 53 (91.4) 2 (100.0) 42 (93.3) 9 (100.0) 147 (98.0) 531 (92.8)

5. เชอไวรสโรคปากและเทาเปอยจะถกขบออกจากรางกายสตวปวยทางลมหายใจได

188 (61.0) 33 (56.9) 2 (100.0) 12 (26.7) 3 (55.6) 71 (47.3) 309 (54.0)

6. เชอไวรสโรคปากและเทาเปอยจะถกขบออกจากรางกายสตวปวยทางน าลาย มลสตวและปสสาวะได

272 (88.3) 54 93.1) 2 (100.0) 28 (62.2) 9 (100.0) 135 (90.0) 500 87.4)

7. นก หนและสนข เปนพาหะของโรคปากและเทาเปอยได 151 (49.0) 29 (50.0) 2 (100.0) 21 (46.7) 5 102 (68.0) 310 (54.2)

8. สตวทกนหญาและน ารวมกบสตวปวยจะไมตดโรคน 200 (64.9) 31 (53.4) 0 (0.0) 37 (82.2) 7 (77.7) 118 (78.7) 393 (68.7)

9. สตวทตดเชอโรคปากและเทาเปอยจะแพรเชอใหสตวตวอนในระยะแสดงอาการคอมตมใสท ปาก เตานมและกบเทานน

78 (25.3) 8 (13.8) 0 (0.0) 8(17.8) 5 (55.6) 68 (45.3) 167 (29.2)

10. รถบรรทกสตวจะเปนแหลงแพรเชอโรคไปยงแหลงอนๆไดจากการปนเปอนเชอไวรสทขบมาจากสตวปวย

274 (89.0) 53 (91.4) 2 (100.0) 42 (93.3) 9 (100.0) 142 (94.7) 522 (91.3)

11. กรมปศสตวมนโยบายการสรางพนทปลอดโรคปากและเทาเปอยในภาคตะวนออกของประเทศไทย

279 (90.6) 53 (91.4) 2 (100.0) 43 (95.6) 9 (100.0) 139 (92.7) 525 (91.8)

16

ทศนคตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย

จากการศกษาทศนคตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบค โดยจ าแนกทศนคตออกเปน 3 ระดบคอ ทศนคตทางบวก หรอรสกดตอการปองกนและความคมโรค ทศนคตเปนกลางไมโนมเอยงไปทางบวกหรอลบ และทศนคตทางลบ หรอรสกไมดตอการปองกนและความคมโรค พบวากลมตวอยางทศกษาสวนใหญมทศนคตเปนกลาง คดเปนรอยละ 62.4 รองลงมาเปนทศนคตทางบวก คดเปนรอยละ 37.6 และไมมทศนคตทางลบ (รอยละ 0.0) ของจ านวนตวอยางทงหมด หากพจารณาเปนรายชนดสตว พบวาเกษตรกรผเลยงกระบอ มทศนคตเชงบวกในสดสวนสงสด (รอยละ63.8) สวนเกษตรกรผเลยงสกรและโคนมมทศนคตเชงบวกในสดสวนทนอยทสด คอรอยละ 26.0 และ 26.7 ตามล าดบ(ตารางท 7)

ตารางท 7: ระดบทศนคตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบคจ านวน 572ราย จ าแนกตามชนดสตว

ระดบทศนคต จ านวนรายเกษตรกรผเลยงสตวกบค (รอยละ เมอเปรยบเทยบกบจ านวนเกษตรกรทงหมดทเลยงสตวชนดนนทใหขอมล)

โคเนอ กระบอ โคเนอและกระบอ โคนม แพะ สกร รวมทกชนด

บวก (3.4 - 5.0 คะแนน)

123 (39.9) 37 (63.8) 0 (0.0) 12 (26.7) 4 (44.4) 39 (26.0) 215 (37.6)

ปานกลาง (1.7 - 3.3 คะแนน)

185 (60.1) 21 (36.2) 2 (100.0) 33 (73.3) 5 (55.6) 111 (74.0) 357 (62.4)

ลบ (1 - 1.6 คะแนน)

0 (0.0) 0 (0.0) 0 (0.0) 0 (0.0) 0 (0.0) 0 (0.0) 0 (0.0)

รวม 308 (100.0) 58 (100.0) 2 (100.00) 45 (100.0) 9 (1000) 150 (100.0) 572 (100.0)

เมอพจารณาทศนคตเปนรายขอของแบบสอบถาม (ตารางท 8) พบวาเกษตรกรผเลยงสตวกบค มทศนคตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยเปนทศนคตทางบวกจ านวน 5 ขอ และมทศนคตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย ระดบปานกลาง จ านวน 4 ขอ ขอทมทศนคตทางบวกมากทสดคอ ขอความ “ถามสตวในหมบานเปนโรคปากและเทาเปอยควรรบแจงเจาหนาทปศสตว” และทมทศนคตทางบวกในระดบนอยทสดคอ ขอความ “การเคลอนยายสตวขามจงหวดไมตองขออนญาตจากเจาหนาทปศสตวกได”

17

ตารางท 8: ทศนคตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยจ าแนกเปนรายขอ ของเกษตรกรผเลยงสตวกบคจ านวน 572 ราย

ประเดน คาเฉลยทศนคตของเกษตรกรผเลยงสตวกบค ระดบทศนคต

โคเนอ กระบอ โคเนอและกระบอ

โคนม แพะ สกร ทงหมด

1. ถามโรคปากและเทาเปอยในสตวเลยงของทานจ าสงผลใหรายไดของทานลดลง

3.7 3.4 4 4.0 4.2 4.5 3.9 บวก

2. การฉดวคซนโรคปากและเทาเปอยเปนการเพมภาระมากกวาไดประโยชน

3.1 2.6 2 4.1 2.4 4.2 3.1 ปานกลาง

3. การเคลอนยายสตวขามจงหวดไมตองขออนญาตจากเจาหนาทปศสตวกได

2.3 2.8 2 2.1 2.2 1.8 2.2 ปานกลาง

4. ทานคดวาการประชาสมพนธและใหความรเรองโรคปากและเทาเปอยเพยงพอแลว

3.4 3.6 4 3.3 3.0 2.9 3.3 ปานกลาง

5. การขอรบบรการฉดวคซนปองกนโรคปากและเทาเปอยสะดวก

4.1 4.1 4 4.1 4.3 3.6 4.0 บวก

6. ถามสตวทเลยงเปนโรคปากและเทาเปอยควรรบแจงเจาหนาทปศสตว

4.2 4.2 4.5 4.2 4.3 4.3 4.2 บวก

7. ถามสตวในหมบานเปนโรคปากและเทาเปอยควรรบแจงเจาหนาทปศสตว

4.2 4.2 5 4.3 4.3 4.3 4.3 บวก

8. ควรขายสตวทเปนโรคปากและเทาเปอยออกอยางรวดเรวจะท าใหสตวทเหลอไมปวยเพมขน

3.3 2.6 1 2.1 1.6 2.4 2.3 ปานกลาง

9. การกกสตวในชวงทเปนโรคปากและเทาเปอยเปนสงทควรกระท า

3.8 3.7 5 3.8 3.7 3.7 3.7 บวก

18

พฤตกรรมการปฏบตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย

จากการศกษาพฤตกรรมการปฏบตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบคจ านวน 572 ราย ดวยการจ าแนกระดบพฤตกรรมของการปฏบตออกเปน 3 ระดบ คอ การปฏบตทสนบสนนการปองกนและควบคมโรคด การปฏบตทสนบสนนการปองกนและควบคมโรคปานกลาง และการปฏบตทสนบสนนการปองกนควบคมโรคไมด พบวาเกษตรกรผเลยงสตวกบครอยละ 66.4 มพฤตกรรมการปฏบตการปองกนโรคปานกลาง นอกจากนนมการปฏบตการปองกนโรคดรอยละ 29.5 และมการการปฏบตการปองกนโรคไมดรอยละ 4.1 หากพจารณาแยกเกษตรกรตามสตวกบคทเลยง พบวา ผเลยงสกรทมพฤตกรรมการสนบสนนการปองกนและควบคมโรคในระดบดเปนสดสวนสงสด (รอยละ 78) รองลงมาเปนผเลยงโคนม แพะ โคเนอ และกระบอ ทมพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคอยในระดบดเปนสดสวนรอยละ 53.3 11.1 8.1 และ 3.4 ตามล าดบ (ตารางท 9)

ตารางท 9: ระดบพฤตกรรมการปฏบตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบคจ านวน 572 ราย ระดบการสนบสนนการปองกนและควบคมโรค

จ านวนเกษตรกรผเลยงสตวกบค

(รอยละ เมอเปรยบเทยบกบจ านวนเกษตรกรทงหมดทเลยงสตวชนดนนทใหขอมล)

โคเนอ กระบอ โคเนอและกระบอ โคนม แพะ สกร ทงหมด

ดดด (8- 10 ขอ) 25 (8.1) 2 (3.4) 0 (0.0) 24 (53.3) 1 (11.1) 117 (78.0) 169 (29.5)

ปานกลาง (5-7 ขอ)

269 (87.3) 53 (91.4) 2 (100.0) 20 (44.4) 8 (88.9) 28 (18.7) 380 (66.4)

ไมด (0 – 4 ขอ) 14 (4.5) 3 (5.2) 0 (0.0) 1 (2.2) 0 (0.0) 5 (3.3) 23 (4.1)

รวม 308 (100.0) 58 (100.0) 2 (100.0) 45 (100.0) 9 (100.0) 150 (100.0) 572 (100.0)

จากการสอบถามการปฏบตในการปองกนและควบคมโรคของเกษตรกร 572 ราย พบวาสวนใหญปฏบตการปองกนโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรทถกตองคอการไมมสถานทฆาสตวหลงบานอยในรศม 5 กโลเมตรรอบฟารม คดเปนรอยละ 98.1 รองลงมาคอ การไมเคลอนยายสตวจากพนทปลอดโรคปากและเทาเปอยและการไมมมสถานทรวมสตวกบคอยในรศม 5 กโลเมตรรอบฟารม คดเปนรอยละ 96.5 และ 95.6 ตามล าดบ สวนการปฏบตทเกษตรกรปฏบตถกตองนอยทสดคอ การฉดกระตนวคซนซ าภายหลงจากฉดวคซนเขมแรกในชวต 1 เดอนและท าลายเชอโรคกอนเขา – ออกสถานทเลยงสตวหรอฟารมและการผานมาตรฐานฟารมของกรมปศสตว คดเปนรอยละ 31.5 32.1และ 35.7 ตามล าดบของเกษตรกรทงหมดทสมภาษณ ดงรายละเอยดในตารางท 10

19

ตารางท 10: พฤตกรรมการปฏบตในการปองกนและควบคมโรคทถกตองของเกษตรกรผเลยงสตวกบค

ประเดน จ านวนการปฏบตทถกตองของเกษตรกรผเลยงสตวกบค

(รอยละ เมอเปรยบเทยบกบจ านวนเกษตรกรทงหมดทเลยงสตวชนดนนทใหขอมล)

โคเนอ กระบอ โคเนอและกระบอ

โคนม แพะ สกร รวม

1. ผานมาตรฐานฟารมของกรมปศสตว 44 (14.3) 2 (3.5) 0 (0.0) 30 (66.7) 0 (0.0) 128 (85.3) 204 (35.7)

2. มสถานทฆาสตวหลงบานอยในรศม 5 ก.ม. รอบฟารม 301 (97.7) 57 (98.3) 2 (100.0) 45 (100.00) 9 (100.0) 146 (97.3) 561 (98.1)

3. มสถานทรวมสตวกบคอยในรศม 5 ก.ม. รอบฟารม 297 (96.4) 57 (98.3) 1 (50.00) 42 (93.33) 9 (100.0) 140 (93.3) 546 (95.6)

4. มรวลอมรอบโรงเรอนหรอคอก 167 ( 54.2) 26 (44.8) 1 (50.0) 39 (86.7) 8 (88.9) 141 (94.0) 382 (66.8)

5. ท าลายเชอโรคกอนเขา – ออกสถานทเลยงสตวหรอฟารม 22 (7.1) 2 (3.4) 0 (0.0) 24 (55.8) 3 (33.3) 132 (88.8) 183 (32.1)

6. น าทใชเลยงสตว 116 (37.7) 13 (22.4) 1 (50.0) 28 (62.2) 5 (55.6) 129 (86.0) 292 (51.0)

7. ฉดวคซนโรคปากและเทาเปอยใหสตวทเลยง 252 (81.8) 50 (86.2) 1 (50.0) 42 (93.3) 7 (77.8) 141 (94.0) 493 (86.2)

8. ฉดกระตนวคซนซ าภายหลงจากฉดวคซนเขมแรกในชวต 1 เดอน

53 (17.2) 5 (8.6) 0 (0.0) 23 (51.1) 2 (22.2) 97 (64.7) 180 (31.5)

9. ไมใชรถบรรทกสตวขนอาหาร 229 (74.4) 44 (75.9) 2 (100.0) 41 (91.1) 7 (77.8) 140 (93.3) 463 (80.9)

10. ไมเคลอนยายสตวจากพนทปลอดโรคปากและเทาเปอย 304 (98.7) 58 (100.0) 2 (100.0) 44 (98.7) 9 (100.0) 135 (90.0) 552 (96.5)

20

ความแตกตางของคะแนนความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกร

ผลการเปรยบเทยบความแตกตางของคะแนนความร ทศนคต และพฤตกรรมการปฏบตตนในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบคทง 6 ชนด ไดแก โคเนอ กระบอ โคเนอและกระบอ โคนม แพะ และสกร ดวยวธ Analysis of Variance (ANOVA) โดยทดสอบความแตกตางของคาเฉลยของคะแนน พบวา ทระดบนยส าคญทางสถตทมากกวาหรอเทากบรอยละ 99 ทงความร ทศนคต และพฤตกรรมของเกษตรกรทเลยงสตวตางชนดกนมความแตกตางกน (ตารางท 11) และผลการเปรยบเทยบคาเฉลยของคะแนนทงสามหวขอ พบวา ผเลยงสกร มระดบคะแนนความรแตกตางกบผเลยงโคเนอ กระบอ และโคนม นอกจากนผเลยงสกรยงมระดบทศนคตทแตกตางกบผเลยงกระบอ และมระดบพฤตกรรมทแตกตางกบผเลยงสตวโคเนอ กระบอ โคนม และแพะ สวนผเลยงโคนม มระดบคะแนนพฤตกรรมแตกตางกบผเลยงโคเนอ และผเลยงกระบอ (ตารางท 12)

ตารางท 11: ความแตกตางของคะแนนความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบคจ านวน 6 ชนด

การทดสอบ คาสถต (F) ระดบนยส าคญ (sig)

ผลการทดสอบคาเฉลยของระดบความรเกยวกบโรคปากและเทาเปอย

5.722 0.000**

ผลการทดสอบคาเฉลยของระดบทศนคตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย

3.830 0.002**

ผลการทดสอบคาเฉลยของระดบพฤตกรรมการปฏบตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย

81.871 0.000**

หมายเหต: ** ระดบนยส าคญทางสถตทมากกวาหรอเทากบรอยละ 99

21

ตารางท 12: ระดบนยส าคญของความแตกตางคาเฉลยของคะแนนความร (K) ทศนคต (A) และพฤตกรรม (P) การปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบคชนดตางๆ ดวยวธการ Tukey’s HSD (Honest significant different)

ชนดสตวทเปรยบเทยบ กระบอ โคเนอและกระบอ โคนม แพะ สกร

โคเนอ K = 0.871 K = 0.947 K = 0.990 K = 0.309 K = 0.000* A = 0.067 A = 0.999 A = 1.000 A = 1.000 A = 0.084 P = 0.764 P = 0.998 P = 0.000* P = 0.402 P = 0.000*

กระบอ K = 0.878 K = 1.000 K = 0.160 K = 0.002* A = 0.952 A = 0.242 A = 0.933 A = 0.000* P = 1.000 P = 0.000* P = 0.184 P = 0.000*

โคเนอและกระบอ

K = 0.913 K = 1.000 K = 1.000 A = 1.000 A = 0.999 A = 1.000 P = 0.187 P = 0.821 P = 0.029

โคนม K = 0.250 K = 0.026* A = 1.000 A = 0.777 P = 0.368 P = 0.045*

แพะ K = 0.970 A = 0.939 P = 0.006*

หมายเหต: * ระดบนยส าคญทางสถตทมากกวาหรอเทากบรอยละ 95

22

ความสมพนธระหวางความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรโดยใชการทดสอบสมประสทธสหสมพนธดวยวธการทางสถต

การทดสอบความสมพนธระหวางความรความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกร โดยใชคาสหสมพนธ Spearman’s correlation coefficient ทระดบนยส าคญทางทมากกวาหรอเทากบรอยละ 95 พบวา ความรและทศนคตไมมความสมพนธกน ความรและพฤตกรรมมความสมพนธในทศทางเดยวกนในระดบความสมพนธทไมสง ในขณะททศนคตและพฤตกรรมไมมความสมพนธกน (ตารางท 13)

ตารางท 13: คาสหสมพนธ Spearman’s correlation coefficient ระหวาง ความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบคจ านวน 572 ราย

ความร ทศนคต พฤตกรรม

ความร 1.000 -0.074 0.188*

ทศนคต -0.074 1.000 -0.077

พฤตกรรม 0.188* -0.077 1.000 หมายเหต: * ระดบนยส าคญทางสถตทมากกวาหรอเทากบรอยละ 95

23

สรปผลและวจารณ

การศกษาความร ทศนคต และพฤตกรรมการปฏบตเพอปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกร ในพนทภาคตะวนออกของประเทศไทย ผลการศกษาพบวาเกษตรกรสวนใหญมความรเกยวกบการปองกนและควบคมโรคอยในระดบด ในขณะททศนคตและพฤตกรรมการปฏบตเพอปองกนและควบคมโรคอยในระดบปานกลาง

ระดบความรของเกษตรกรผเลยงสตวกบคทกชนดอยในระดบด โดยเฉพาะเกษตรกรผเลยงแพะและสกร ทมสดสวนระดบความรดถงรอยละ 100 และ 80 ตามล าดบ หากพจารณาคะแนนเฉลยของการตอบแบบสอบถามถก พบวาผเลยงแพะและสกรไดรบคะแนนความรไดสงทสดสองล าดบแรกเชนเดยวกน สวนเกษตรกรทไดรบคะแนนความรเฉลยนอยทสดคอผเลยงกระบอ ทไดรบคะแนนเฉลยรอยละ 69.1 อยางไรกตาม คะแนนความรของผเลยงโคนมและโคเนอไมไดสงกวากระบอมากนก คอรอยละ 70.0 และ 70.9 ตามล าดบ หากเปรยบเทยบเฉพาะโคเนอและสกร ซงเกบแบบสอบถามไดมากทสด (308 และ150 ชด ตามล าดบ) รวมถงการมความเปนตวแทนของเกษตรกรรายยอยทเลยงสตวไมมาก (โคเนอมคากลางจ านวนสตว 9.5 ตวตอเกษตรกร 1 ราย) และของเกษตรกรทเลยงสตวแบบรายใหญ (สกรมคากลางจ านวนสตว 514 ตวตอเกษตรกร 1 ราย) จะเหนไดวา เกษตรกรทเลยงสตวแบบถงรายใหญ จะมความรในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยดกวาเกษตรกรทเลยงสตวแบบรายยอย เนองดวยมความตระหนกวาหากสตวทเลยงตดเชอโรคนจะสรางความเสยหายไดมาก จงตองหาขอมลความรไวเพอวางแผนปองกน อยางไรกตามยงมความรประเดนทวาสตวกบคทตดเชอโรคปากและเทาเปอยสามารถแพรเชอไวรสไปยงสตวตวอนทงกอนและหลงแสดงอาการนน เปนประเดนความรทเกษตรกรทเลยงสตวทกชนดยงรอยางไมถกตองเปนจ านวนมากถงรอยละ 70.8 สวนประเดนทสอบถามเกยวกบอาการของโรคปากและเทาเปอย พบวาเกษตรรอยละ 92.8 มความรเรองนอยางถกตองถงแมวาจะไมเกดการระบาดของโรคในพนทมานานกวา 10 ป ขอมลนจะเปนประโยชนแกภาครฐในการวางแผนเฝาระวงทางอาการ (Clinical observation) ในพนทภาคตะวนออก

ทศนคตของเกษตรกรตอการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกรผเลยงสตวกบคในภาคตะวนออก ทจ าแนกเปน 3 ระดบคอ ทศนคตทางบวก ทศนคตเปนกลาง และทศนคตทางลบ พบวาสวนใหญมทศนคตเปนกลาง คดเปนรอยละ 62.4 รองลงมาเปนทศนคตทางบวก คดเปนรอยละ 37.6 แตสงทนาสนใจคอ เกษตรผตอบแบบสอบถามทงหมดไมมทศนคตทางลบตอการปองกนควบคมโรคปากและเทาเปอยในทกๆประเดน แสดงใหเหนวาในภาพรวมเกษตรกรในภาคตะวนออกเหนดวยทจะตองมการด าเนนการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอย แตอาจจะตองพจารณาเปนประเดน เพอใหแผนการด าเนนงานทก าหนดใชนนเปนผลทด เชน ประเดนการเคลอนยายสตวขามจงหวดทจะตองขออนญาตจากเจาหนาทปศสตว แมวาเกษตรกรมทศนคตทเปนกลางตอประเดนนแตกเปนประเดนทมคะแนนทต าทสด เนองจากอาจเหนวาเปนการสรางความไมสะดวกในการเคลอนยายสตว แตหากสามารถสรางความเขาใจวาการควบคมเคลอนยายสตวทอาจเปนความไมสะดวกนน เปน

24

มาตรการปองกนโรคทดในภาพรวมและจะเปนประโยชนตอเกษตรกรทกๆคน จะสามารถปรบทศนคต ของเกษตรกรในดานการควบคมเคลอนสตวใหดขนหรอมทศนคตดานบวกได เปนตน สวนทศนคตทเปนบวก เชน การเหนวาการแจงเจาหนาทปศสตวเมอพบสตวปวยเปนโรคปากและเทาเปอยเปนสงทด จะเปนประโยชนตอการวางแผนในการสรางเครอขายการเฝาระวงโรค คอการหาชองทางใหเกษตรไดแจงการสงสยการเกดโรคระบาดไดสะดวกยงขน เชน การใชโทรศพท หรอการมปศสตวต าบลเขาพนทไปใหบรการและสอบถามขอมลเพอการเฝาระวงโรค

พฤตกรรมการปฏบตในการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยทจ าแนกเปน 3 ระดบ คอ การปฏบตทสนบสนนการปองกนและควบคมโรคด การปฏบตทสนบสนนการปองกนและควบคมโรคปานกลาง และการปฏบตทสนบสนนการปองกนควบคมโรคไมด พบวาเกษตรกรผเลยงสตวกบคสวนใหญ มพฤตกรรมการปฏบตการปองกนโรคปานกลาง (รอยละ 66.4) รองลงมมการปฏบตการปองกนโรคด (รอยละ 29.5) และยงมการการปฏบตการปองกนโรคไมดรอยละ 4.1 และพบวาผเลยงสกรทมพฤตกรรมการสนบสนนการปองกนและควบคมโรคในระดบดเปนสดสวนสงสด (รอยละ 78) สวนผเลยงกระบอ ทมพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคอยในระดบดเปนสดสวนต าสด (รอยละ 3.4) นอกจากน หากพจารณาพฤตกรรมในระดบไมดทมสดสวนต าทสด ไดแกผเลยงแพะและโคนม (รอยละ 0.0 และ 2.2 ตามล าดบ) การพจารณาเปนรายประเดนของพฤตกรรมการปฏบตทดในการปองกนควบคมโรค เชน การฉดวคซนใหสตวทเลยง พบวารอยละ 86.2 ใหขอมลวามการปฏบตในขอน สวนพฤตกรรมการปฏบตทไมดในการปองกนควบคมโรคทยงแกไขได เชน การฉดกระตนวคซนซ าภายหลงจากฉดวคซนเขมแรกในชวต 1 เดอนเพอประสทธภาพในการปองกนโรค ทยงมเกษตรกรปฏบตเพยงรอยละ 31.5 โดยเฉพาะอยางยงผเลยงกระบอ โคเนอ และแพะ ทปฏบตเพยงรอยละ 8.6 17.2 และ 22.2 ตามล าดบ ขณะทผเลยงสกรและโคนมปฏบตในสดสวนทสงกวาคอรอยละ 64.7 และ 51.1 ตามล าดบ ประเดนนสามารถน าไปพจารณาประกอบการตรวจสอบภมคมกนโรคจากวคซนโรคปากและเทาเปอยของสตวกบคในภาคตะวนออกได เชน หากพบวาภมคมกนโรคจากวคซนในภาพรวมยงสงไมถงระดบการปองกนโรคในประชากรได (รอยละ 80) อาจพจารณาการรณรงคการฉดวคซนซ าภายหลงจากฉดวคซนเขมแรกในชวต 1 เดอน โดยเฉพาะอยางยงอาจเนนในสตวทยงปฏบตไดนอย ไดแก กระบอ โคเนอ และแพะ นอกจากนยงมประเดนนาสนใจทผเลยงสตวตางชนดปฏบตตางกน คอการท าลายเชอโรคกอนเขา-ออกสถานทเลยงสตวหรอฟารม ทพบวา ผเลยงสกรและโคนม มการปฏบตขอนคอนขางมาก (รอยละ 88.8 และ 55.8 ตามล าดบ) ขณะทผเลยงโคเนอและกระบอปฏบตขอนคอนขางนอย (รอยละ 7.1 และ 3.4 ตามล าดบ) ซงเหนไดวา ยงมสดสวนเกษตรกรทสามารถสงเสรมและผลกดนใหมการปฏบตตามขอนไดอกมาก ซงอาจท าการสงเสรมควบคไปกบมาตรการอนๆ เชน การเพมจ านวนฟารมมาตรฐานของกรมปศสตว ทการศกษาครงนพบวามสดสวนเพยงรอยละ 35.7 ของฟารมหรอสถานทเลยงสตวทศกษา และอาจขยายผลใหมการรบรองฟารมปลอดโรคปากและเทาเปอย (FMD free farm) เพอเปนสวนหนงของระบบคอมพารทเมนทปลอดโรคปากและเทาเปอย( FMD free compartment) ทอยภายในเขตปลอดโรคภาคตะวนออกหรออาจจะมการเชอมตอกบฟารมปลอดโรคนอกเขต ซงมความเปนไปไดทจะน ามาใชในอนาคตเพอเสรมสรางความมนใจใหกบประเทศคคา

25

การทดสอบความแตกตางของคะแนนความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกร พบวาความร ทศนคต และพฤตกรรมของเกษตรกรทเลยงสตวตางชนดกนมความแตกตางกน และผลการเปรยบเทยบคาเฉลยของคะแนนทงสามหวขอ พบวา ผเลยงสกร มระดบคะแนนความรแตกตางกบผเลยงโคเนอ กระบอ และโคนม มระดบทศนคตทแตกตางกบผเลยงกระบอ และมระดบพฤตกรรมทแตกตางกบผเลยงโคเนอ กระบอ โคนม และแพะ สวนผเลยงโคนม มระดบคะแนนพฤตกรรมแตกตางกบผเลยงโคเนอ และผเลยงกระบอ และผลการทดสอบความสมพนธระหวางความรความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกร พบวา ความรและทศนคตไมมความสมพนธกน ความรและพฤตกรรม มความสมพนธในทศทางเดยวกนในระดบความสมพนธทไมสง ทศนคตและพฤตกรรมไมมความสมพนธกน

จากผลการศกษาครงนแสดงใหเหนวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนออกของประเทศไทยสวนใหญมความรเกยวกบการปองกนและควบคมโรคอยในระดบด แตมทศนคตและพฤตกรรมการปฏบตเพอปองกนและควบคมโรคอยในระดบปานกลาง ทงน ควรมการสงเสรมใหความรดานการปองกนควบคมโรคปากและเทาเปอยใหกบเกษตรกรอยางเหมาะสมและตอเนองพรอมทงมการสอสารใหเกษตรกรเขาใจไดงายถงมาตรการทกรมปศสตวด าเนนการเพอสรางเขตปลอดโรคปากและเทาเปอย นอกจากนยงเปนการสรางทศนคตทด และชวยใหเกษตรกรสามารถปรบพฤตกรรมการปฏบตใหมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยทดดวยความเขาใจและเตมใจตอไป

ขอเสนอแนะ

1. กรมปศสตวควรวางแผนในการเฝาระวง การปองกน และควบคมการระบาดของโรคปากและเทาเปอย บนพนฐานของความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยของเกษตรกร เนองจากเกษตรกรบางสวนมความรทด มทศนคตและพฤตกรรมบางประเดนทดอยแลว จงสามารถวางแผนและบรหารจดการใหการสรางเขตปลอดโรคมประสทธภาพ และด าเนนการไดในระยะเวลาทรวดเรวยงขน

2. การสงเสรมใหความรดานการปองกนควบคมโรคปากและเทาเปอย ใหกบเกษตรกร รวมถงผประกอบการทมสวนเกยวของในพนทภาคตะวนออก ควรใหความส าคญการสรางความเขาใจในประเดนความรทยงขาด เชน เชอไวรสโรคปากและเทาเปอยสามารถแพรเชอไปยงสตวตวอนทงกอนและหลงแสดงอาการได เนองจากประเดนนจะชวยใหเกษตรกรตระหนกในการเฝาระวงโรคไมใชเฉพาะในสตวทแสดงอาการเทานน และจะสามารถโยงไปถงทศนคตทดตอมาตรการควบคมเคลอนยายทกรมปศสตวจ าเปนตองท า เชน การตองขออนญาตเคลอนยายสตวเมอมการขามจงหวด และทายสดจะโยงไปถงพฤตกรรมการปฏบตทดในการปองกนควบคมโรค เชน การทเกษตรกรมคอกกกสตวกอนเขาเลยงรวมฝง หรอการปรบปรงฟารมใหเปนฟารมมาตรฐานหรอมระบบความปลอดภยทางชวภาพ (Biosecurity system) ทดยงขน เพอการพฒนารปแบบการเลยงสตว เพอการปองกนและควบคมโรคปากและเทาเปอยไดดขน เปนตน

26

3. ควรมการรณรงคการฉดวคซนซ าภายหลงจากฉดวคซนเขมแรกในชวต 1 เดอน โดยเฉพาะอยางยงอาจเนนในสตวทยงปฏบตไดนอย ไดแก กระบอ โคเนอ และแพะ เนองจากผลการศกษาพบวา ยงมการด าเนนการในระดบทนอยกวารอยละ 80 อยางมาก เพอใหภมคมกนโรคระดบฝงสตวในพนทสงขน

4. ควรสรางระบบการรายงานการไมพบโรคปากและเทาเปอย (Negative report) เพอเปนฐานขอมลการพบหรอไมพบโรค จากการศกษาทศนคตทพบวาเกษตรกรเหนการแจงเจาหนาทปศสตวเมอพบสตวปวยเปนสงทควรกระท า ซงในมมมองของภาครฐนบไดวาเปนประโยชนตอการวางแผนในการสรางเครอขายการเฝาระวงโรค นอกจากนการหาชองทางใหเกษตรแจงการสงสยการเกดโรคระบาดไดสะดวกยงขน เชน การใชโทรศพทแจงปศสตวอ าเภอ การแจงผานองคกรปกครองสวนทองถน แจงทปศสตวต าบล หรอแจงทอาสาปศสตวประจ าหมบาน จะชวยอ านวยความสะดวกใหเกษตรกรและเพมประสทธภาพในการเฝาระวงโรคใหดยงขน

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณส านกควบคม ปองกนและบ าบดโรคสตว ทใหการสนบสนนในการศกษาวจย เจาหนาทส านกงานปศสตวจงหวดและหนวยงานทเกยวของในจงหวดจนทบร ฉะเชงเทรา ชลบร ตราด นครนายก ระยอง และสระแกว ทใหความอนเคราะหในการเกบขอมลแบบสอบถาม เจาหนาทส านกงานปศสตวเขต 2 ทชวยรวบรวมขอมล สตวแพทยหญงอรพนธ ภาสวรกล ผเชยวชาญดานการปองกนและควบคมโรคไวรสในสตวปก (ไขหวดนก) ทใหค าปรกษาในการเขยนงานวจย สตวแพทยหญงนพวรรณ บวมธป ทใหค าปรกษาในการวเคราะหขอมล และบคลากรสวนโรคสตวเคยวเออง ส านกควบคม ปองกนและบ าบดโรคสตวทกทานทใหความรวมมอในการด าเนนการทเกยวของ รวมถงบคคลอนๆ ทเกยวของกบงานวจยนทไมไดกลาวถง ทท าใหผลงานวจยนส าเรจลลวงดวยด

เอกสารอางอง

กรมปศสตว. 2552. ขอมล/สถต/รายงาน, ขอมลเกษตรกร/ปศสตวในประเทศ. แหลงทมา: http://www.dld.go.th/ict/th2/index.php/th/report/animal-menu/78-2552, 20 มนาคม 2552.

ถาวร มาตน และ ปยรตน บตรภรณ. 2551. พฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคไขหวดนก และความสมพนธของประชาชนในพนทเสยง อ าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร. วารสารสาธารณสขศาสตร เดอน มกราคม – เมษายน 2551

ประหยด ศรโคตร และ หฤทย รงเรอง. 2554. ความร ทศนคต และการปฏบตตนของกลมผเลยงไกไข ต าบลบานกลาง อ าเภอเมอง จงหวดนครพนม ภายหลงการระบาดของโรคไขหวดนก. จลสารส านกควบคม ปองกน และบ าบดโรคสตว. ปท 18 เดอน กนยายน 2554

27

ปานแกว รตนศลปกลชาญ สระ สทธศรสาร และ เกรยงศกด เวทวฒาจารย. 2548. ความร ทศนคต และการปฏบตตนของประชาชนในการปองกนควบคมโรคไขหวดนก . การสมมนาระบาดวทยาแหงชาตครงท 18, (เครอขายระบาดวทยาทวไทยเฝาระวงภยทวประเทศ) พฤษภาคม 25-27, 2548 ณ. Miracle Grand Hotel, Bangkok, Thailand, หนา 130-131.

พชต ฤทธจรญ. 2554. ระเบยบวธการวจยทางสงคม. ครงท 5. โรงพมพเฮาส ออฟ เคอรมสท, กรงเทพมหานคร.

โรจนศล ยาสข และคณะ. 2550. การศกษาความรและพฤตกรรมการปองกนโรคไขหวดนกของประชาชนผเลยงสตวปก พนทอาเภอบงนาราง จงหวดพจตร ป 2550. วารสารโรงพยาบาลพจตร ปท 24 ฉบบท 2 เมษายน - กนยายน 2552

สวชย โรจนเสถยร สวทย โชตนนท เทดศกด ญาโน อนชา ศรมาลยสวรรณ และ สรยรตน หนม. 2550. โครงการการศกษาความร ทศนคตและพฤตกรรมของเกษตรกรตอโรคไขหวดนกและวคซนปองกนโรคไขหวดนกในภาคเหนอของประเทศไทย. รายงานวจยฉบบสมบรณ สนบสนนโดยส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) RDG4920030

อภย สทธสงข. 2555. การบรหารจดการเพอสงเสรมความร ทศนคต และการปฏบตในการปองกนโรคปากและเทาเปอยในโคนมของเกษตรกรและเจาหนาท จงหวดสระบร. รายงานการศกษาสวนบคคล หลกสตรนกบรหารระดบสงส านกงาน ก.พ. ประจ าป 2555

Klein, J., U. Parlak, F. Ozyoruk and L.S. Christensen. 2006. The molecular epidemiology of foot and mouth disease virus serotype A and O from 1998 to 2004 in Turkey. BMC. Vet. Res. 4:35.

Makin, F. 2007. FMD control in South East Asia. Aust. Vet. J. 85: N16.

Office International des Epizooties: Sub-Regional Representation for South East Asia. 2011. SEACFMD 2020: A Roadmap to Prevent, Control and Eradicate Foot and Mouth Disease in South East Asia and China.