1

1

เวทนโยบายสาธารณะ

เพอรวมพฒนานโยบายสนบสนนการพฒนา

อยางบรณาการทงจงหวด

สชมชนทองถนเขมแขง

2

2

เวทนโยบายสาธารณะ

เพอรวมพฒนานโยบายสนบสนนการพฒนา

อยางบรณาการทงจงหวด

สชมชนทองถนเขมแขง

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงสอ

978-974-88226-2-4

จดพมพและเผยแพรโดยมลนธสาธารณสขแหงชาต (มสช.)

สนบสนนโดยสำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

ภายใตแผนงานพฒนานโยบายสาธารณะเพอคณภาพชวตทด

พมพครงท 1 เมษายน 2550ราคา 100 บาท

มลนธสาธารณสขแหงชาต (มสช.)1168 ซอยพหลโยธน 22 ถนนพหลโยธน

แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900โทรศพท 0-2511-5855 โทรสาร 0-2939-2122

e-mail : thainhf@thainhf.org

www.thainhf.org

จดจำหนายโดยสายสงศกษต เคลดไทย โทรศพท 0-2225-9536-40

ผลตโดยบรษท เปนไท พบลชชง จำกด99/348 หม 6 ถนนคมเกลา

แขวงลำปลาทว เขตลาดกระบง กรงเทพมหานคร 10520โทรศพท 086-880-1834 โทรสาร 0-2736-8891

e-mail : penthai_pub@yahoo.com

3

3

4

4

เวทนโยบายสาธารณะ

5

5

เพอรวมพฒนานโยบายสนบสนนการพฒนา

อยางบรณาการทงจงหวด

สชมชนทองถนเขมแขง

6

6

7

7

สารบญ

บทนำ 8

มาตรการและกลไกเพอสงเสรมการบรหารจดการทรพยากรและสงแวดลอมในชมชนทองถน 14

เครองมอทางกฎหมายในการสนบสนนสงเสรมกระบวนการพฒนาภาคประชาชน 24

กลไกการขบเคลอนกระบวนการชมชนทองถนเขมแขง 30

ยทธศาสตรสงเสรมสนบสนนความเขมแขงองคกรปกครองสวนทองถน 36

กลไกและมาตรการสำคญเพอการสรางความเขมแขงใหกบชมชน 40

มาตรการดานการคลง กฎหมายและกระบวนการมสวนรวมเพอสงเสรมธรรมาภบาลและการบรหารจดการในทองถน 60

รางพระราชบญญตสภา (องคกร) ผนำชมชน 84

เครองมอและกระบวนการภาคประชาชนในการพฒนาชมชนทองถน 110

8

8

บทนำ

9

9

ในฐานะสมาชกภาคพฒนานโยบายสาธารณะเพอความเขมแขงของชมชนทองถน คงไมมใครปฏเสธทอยากจะเหนสงคมเราเปนสงคมทด ผคนมความสข ซงมใชเพยงแคสขภาพดอยางเดยว หากแตรวมถงสขภาพจต และสขภาพจตวญญาณทดดวย

นกวทยาศาสตรและนกสงคมวทยาทงหลาย ตงคำถามไวใหขบคดกนมานานแลววา สงคมดจะเกดขนไดอยางไร โดยยกตวอยาง‘มดกบผง’ ซงเปนสตวสงคมทมการจดระบบในสงคมตนเองเปนอยางด มการแบงสรรหนาทกนอยางทวถง บางตวหาอาหาร บางตวดแลปกปองรง บางตวมหนาทออกลกหลาน ไมมใครแยงหนาทกนหรอละทงหนาท

ทงน ถาจะวาไปแลว มนษยกเปนสงมชวตทมความสามารถสงกวามดและผง แตจะจดระบบสงคมตนเองอยางไรนนคงตองดแบบอยางจากมดและผง ซงเขาใจวาตงแตมนษยเรมอยรวมกนเปนสงคมขนมา จากเดมทเคยอยแบบรอนเรพเนจร กระทงสามารถรวมตวกนตงรกรากถนฐานและทำเกษตรกรรมมานานนบหมนปแลว จนถงวนนนกวทยาศาสตรดานสงคมวทยากยงหาคำตอบกนอย

ทสำคญคอ การทมนษยจะมความสขได ไมเพยงแคมนษยแตละคนจะตองเปนคนดเทานน แตตองเกดจากการจดระบบของสงคม เกดจากการออกแบบสงคม โดยอาศยเคร องมอสำคญ

10

1 0

>>

ทจะชวยใหมนษยสามารถออกแบบและสรางกตกาการอยรวมกนในสงคมได ซงนกรฐศาสตรเรยกเครองมอนวา ‘นโยบายสาธารณะ’

สำหรบประชาชนทวไป นโยบายสาธารณะ คอกตกาททำใหเราอยรวมกนไดอยางมความสข ทำใหคนสามารถชวยเหลอคนอนไดมากข น และทำใหคนเหนแกตวไดยากข น ฉะน นนโยบาย-สาธารณะจงเปนเครองมอสำคญสำหรบนกพฒนาสงคม ทจะชวยสงเสรมใหเกดสงดๆ ขนมาได

คำวา ‘นโยบาย’ ไมใชเรองเฉพาะสำหรบนกการเมองทจะใชประโยชนในการหาเสยงเพอใหตนเองไดเขาไปมอำนาจ 4 ป 8 ป 10ป หรอ 20 ปเทานน หากแตเปนเรองททกคนในสงคมตองชวยกนคดชวยกนทำ และนจงเปนเหตผลทมลนธสาธารณสขแหงชาต (มสช.)และสำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ไดรวมกนจดทำโครงการสนบสนนและสงเสรมใหเกดเวทการพฒนานโยบายสาธารณะอยางมสวนรวม

11

1 1

หลายทานอาจสงสยวา สสส. ซงเปนหนวยงานททำกจกรรมดานสขภาพ หรอ มสช. ซงเปนหนวยงานทเกยวของกบเรองสขภาพเชนกน เหตใดจงมามงเนนเรองนโยบายสาธารณะ กขออนญาตใชพนทนเลายอนใหฟงวา เมอ 20 ปทแลว องคการอนามยโลกไดมการจดประชมและตงคำถามวา หากจะสรางสขภาพและสงเสรมสขภาพของประชาชนใหดจะทำอยางไร ซงขอสรปทไดตรงกนคอจะตองดำเนนการ 5 เรอง ไดแก

1. ทำใหทกคนมความรทจะดแลตวเองได2. พฒนาระบบการใหบรการทด3. เสรมสรางชมชนใหเขมแขง4. สรางสงแวดลอมทด5. นโยบายสาธารณะทดวนนเปนโอกาสดททกทานจะไดมาชวยกนคดวาสงคมไทยควรจะม

นโยบายสาธารณะอยางไรบางทจะทำใหสงคมเขมแขง โดยเฉพาะ

‘นโยบาย’ ไมใชเรองเฉพาะสำหรบนกการเมอง

ทจะใชประโยชนในการหาเสยง

เพอใหตนเองไดเขาไปมอำนาจ 4 ป 8 ป 10 ป

หรอ 20 ปเทานน หากแตเปนเรองททกคนในสงคม

ตองชวยกนคด ชวยกนทำ

12

1 2

ชมชนทองถน เพราะชมชนเปนหนวยทางสงคมทมความสำคญในการสรางความเขมแขงในระดบรากฐานของประเทศ กระบวนการในการสนบสนนชมชนทองถนเพอใหเกดความเขมแขง จงเปนประเดนทจะตองจดใหมการแลกเปลยนเรยนรอยางตอเนองและมรปธรรมทมากพอ ทงในดานจำนวนและการกระจายไปสชมชนทองถนอนๆอยางมพลง โดยกระบวนการทจะทำใหชมชนมความเขมแขงไดตองมองคประกอบจากทกภาคสวนในสงคม

คำวา ‘ชมชนทองถน’ เปนคำ 2 คำทเรามกใชคกน รวมถงความเขมแขงของชมชนกบความเขมแขงขององคกรปกครองสวนทองถนซงหลายคนอาจเรยกวา ประชาคม ประชาสงคม อยางไรกตาม สงเหลานเปนสงทมอยจรงในสงคม ขนอยทเราจะมองเหนหรอไม และอยทเราจะชวยกนสรางหรอไม เพราะสงคมไมไดประกอบดวยปจเจกทตางคนตางอยกนเทานน แตสงคมยงประกอบดวยหลายกลไก ซงทงหมดนคอทมาทไปและความเชอทนำมาสการจดเวทสาธารณะในครงน

ทสำคญยงไปกวานนกคอ การจดเวทนโยบายสาธารณะ เราไมตองการใหเปนเวทวชาการแตเพยงอยางเดยว แตมงหวงใหเปนเวททนำไปสการพฒนานโยบายสาธารณะ โดยใหทกภาคสวนมาชวยกนคด ชวยกนเสนอแนะวานโยบายสาธารณะทดของสงคมควรเปนอยางไรบางบนฐานความร ดานวชาการ ฉะนนทกทานจะมโอกาสไดรบฟงขอเสนอ มมมอง รวมทงการวเคราะหเชงวชาการอยางทวถงรอบดาน

หวงวาทกทานทมาประชมกนในครงนจะมารวมกนเปนภาคผลกดนใหเกดนโยบายสาธารณะทดในสงคมไทย ไมเพยงเฉพาะเรองชมชนทองถนเขมแขงเทานน แตอาจครอบคลมไปถงอกหลายๆเรองททกคนในสงคมตองเขาไปมสวนรวม ดวยความรสกเปนหวงเปนใย อยากใหสงคมไทยกาวไปขางหนาตอไป หากทกคนในบานเมองมความร มคณธรรม คณงาม ความด มความสนใจทจะรวมกนทำงานเพ อเสนอแนะและผลกดนใหเก ดการพฒนานโยบาย

13

1 3

สาธารณะทดในสงคมไทย สงคมไทยกจะเขมแขงและเปนจรงขนมาได

เวทนโยบายสาธารณะและกระบวนการภาคประชาชนในการพฒนาชมชนทองถนครงน เปนเพยงกลไกหนง กระบวนการเลกๆกระบวนการหนง ซงผมหวงวาทกทานจะไดมโอกาสชวยกนทำใหเกดกระบวนการดๆ เชนนข นในพนทของแตละคน หรอในระดบประเทศตอๆ ไปตามแตฐานะและโอกาสของทาน

ขอบคณทกทานทมารวมพลงกน และหวงวาการประชมในครงนจะเปนจดเรมตนสำคญทจะนำไปสกระบวนการถกทอสานตอเพอทำใหเกดนโยบายสาธารณะทดในสงคมไทยตอไป โดยเฉพาะอยางยง การทำใหชมชนและทองถนเขมแขงตอไปในอนาคต

นายแพทยสมศกด ชณหรศมเลขาธการมลนธสาธารณสขแหงชาต

14

1 4

มาตรการและกลไก

เพอสงเสรมการบรหารจดการ

ทรพยากรและสงแวดลอม

ในชมชนทองถน

15

1 5

รศ.ดร.นครนทร เมฆไตรรตนคณบดคณะรฐศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตร

ผมในฐานะหวหนาทมวจยจากคณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ยนดเปนอยางยงทจะไดมานำเสนอประสบการณในการทำงานภาคสนาม กอนท จะพดถงมาตรการและกลไกเพ อสงเสรมการบรหารจดการทรพยากรและส งแวดลอมในชมชนทองถน ผมขอพดถงทมาทไปของโครงการทไดรบการสนบสนนจากมสช. และ สสส. วา ในชวงเวลากวา 1 ปทผานมา งานวจยในภาคสนามอาจยงไมเสรจสมบรณด แตกำลงอยในชวงสดทายทตองมการพฒนาในระยะตอไป วนนจงเปนโอกาสอนดของทมวจยทจะไดนำประสบการณเหลานมาพดคยแลกเปลยน เพอนำไปสการพฒนามาตรการและกลไกเพอสงเสรมการบรหารจดการทองถนทดตอไป

‘โครงการธรรมาภบาลดานการบรหารจดการสงแวดลอมขององคกรปกครองสวนทองถน เปนหนงในภาคของการขบเคลอนกระบวนการนโยบายสาธารณะ โดยศกษาถงกระบวนการรเรมของชมชนทองถน การกำหนดนโยบาย และปจจยทนำไปสความสำเรจเรมจากสมมตฐานวา ปจจบนประเทศไทยไดมองคกรปกครองสวน

16

1 6

>>

ทองถ น (อปท.) ทเกดข นแลวท วทกพ นท โดยมความเช อและความหวงวา เราม อปท.ทดจำนวนหนง อปท.ทดในระดบปานกลางจำนวนหนง และ อปท.ทยงใชไมได ตองมการปรบปรงอยางมากอกจำนวนหนง

ทมผวจยจงไดทำการสำรวจตรวจสอบ อปท.ทวทงประเทศและไดเชอเชญตวแทน อปท.เหลานนมาเขารวมในโครงการฯ เพอศกษาเปนกรณตวอยาง โดยไดรบการตอบรบจาก อปท.กวา 300แหง และในจำนวนนสามารถรวมตวกนสรางเครอขายในระดบภมภาคขนมาได

ทมผวจยจากมหาวทยาลยธรรมศาสตรไดลงพนทดวยตนเองในชวงตน สวนทางภาคเหนอและภาคอสานไดรบความรวมมอจากเครอขายสถาบนตางๆ ทง 7 แหงทวประเทศ ไดแก มหาวทยาลยเชยงใหม มหาวทยาลยนเรศวร มหาวทยาลยมหาสารคามมหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร มหาวทยาลยราชภฏศรสะเกษ

17

1 7

มหาวทยาลยบรพา และทภาคใตคอ มหาวทยาลยสงขลานครนทรคณะวทยาการจดการสงแวดลอม ซงเราไดลงพนทไปสำรวจเรองการจดการสงแวดลอมของ อปท.ทง 300 แหง และไดสรางเกณฑประเมนจากการทำงานในภาคสนาม จากนนจงคดกรองเปนขนๆเหลอ 77 แหง เหลอ 40 แหง จนกระทงเหลอ 10 แหงในเวลาน

สำหรบ อปท.จำนวน 40 แหง เราไดจดทำเปนรายงานกรณศกษาทงหมด 40 แหง และยนดทจะเผยแพรเพอใหเปนตนแบบของการจดการสงแวดลอม ทงทางดานการจดการขยะ นำด-นำเสยซ งปจจบนถอไดวามกรณศกษาของ อปท.หลายแหงท สามารถจดการสงแวดลอมไดในระดบทนาพอใจมาก

จากการศกษาพบวา ความสำเรจของ อปท.ไมไดมลกษณะตายตวเสมอไป เพราะปญหาสงแวดลอมในแตละพนทมความหนกเบาไมเทากน บางแหงวกฤตมาก บางแหงกพอประมาณ ซงปญหาใหญททมผวจยพบกคอ การทำงานแบบแยกสวนระหวางชมชนกบ

เงอนไขความสำเรจสวนใหญ

เกดจากการท อปท.จบมอกบชมชนทงสน

หาก อปท.ใดไมทำงานรวมกบชมชน กแทบจะไมมทาง

ประสบความสำเรจในการจดการทรพยากร

และสงแวดลอมในชมชนของตนเองไดเลย

18

1 8

องคกรปกครองสวนทองถนทงน ถามการแยกสวนขององคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.)

องคการบรหารสวนตำบล (อบต.) กบชมชน ตอบไดเลยวาไมมทางแกไขปญหาสงแวดลอมไดสำเรจ เพราะการพดถงชมชนเขมแขง เราคงไมสามารถมองขามความสำคญของ อปท.ได เนองจากองคกรปกครองสวนทองถนเปนองคกรทมทงอำนาจ หนาท มบคลากร และงบประมาณในการใหบรการสาธารณะแกประชาชน ดงนนจงตองมงเนนใหเกดการกระจายอำนาจ และทสำคญ อปท.เองตองเดนเขาหาชมชนดวยวธใดวธหนง จงจะกอใหเกดกระบวนการขบเคลอนและผลกดนใหเกดความเปนหนสวนซงกนและกน

หลงจากททมผวจยไดสำรวจ อปท.เปนกรณศกษาทง 40 แหงและไดคดเหลอ 10 แหงทโดดเดนและประสบความสำเรจแลวนนพบวาเงอนไขความสำเรจสวนใหญเกดจากการท อปท.จบมอกบชมชนทงสน และถอไดวาเปนเงอนไขบงคบทสำคญ หาก อปท.ใดไมทำงานรวมกบชมชน กแทบจะไมมทางประสบความสำเรจในการจดการทรพยากรและสงแวดลอมในชมชนของตนเองไดเลย

กรณศกษาของ อปท.ท ง 10 ตวอยางท สำเรจไปแลวน นทำใหเกดคำถามตามมาวา เราจะผลกดนและเผยแพรตวแบบเหลานไปใชกบชมชนทองถนอนๆ อยางไร เพอใหทอนไดศกษาเรยนรเกดแรงบนดาลใจ และนำไปปฏบต

ทมผวจยและเครอขายสถาบน พบวา การจดการสงแวดลอมของชมชนทองถนในขณะนม 3 ตวแบบ ตวแบบแรกเรยกวา ‘การจดการส งแวดลอมในชมชน’ เราจะพบวาชมชนสวนใหญจะมลกษณะเปนกงเมองกงชนบท มตนทนทางสงคมสง มการปรบใชวฒนธรรมและภมปญญาทองถนไดคอนขางด ปญหาดานสงแวด-ลอมไมรนแรงมากนก และทสำคญมเสถยรภาพทางการเมองคอนขางด มความสมานฉนท กลมกลนกนระหวางชมชนกบองคกรปกครองสวนทองถน เชน อบต.ดอนแกว จงหวดเชยงใหม หรออบต.บางระกำ จงหวดนครปฐม

19

1 9

ตวแบบท 2 เปนลกษณะของชมชนท ม ขนาดกลางและขนาดใหญ มความเปนเมองคอนขางสง ความเปนชนบทแทบจะไมมทำใหตนทนทางสงคมอาจขาดหายไปและตองร อฟ นข นมาใหมมปญหาดานสงแวดลอมทคอนขางหนกหนวงรนแรง อยางเชนทจงหวดพษณโลก ซงการจดการสงแวดลอมในเขตชมชนเหลานจำเปนตองอาศยความมเสถยรภาพทางการเมอง ตองการความชวยเหลอจากภายนอก ตองการการจดการองคกรทด และทสำคญคอการมสวนรวมของภาคประชาชน โดยเราเรยกวา ‘การจดการสงแวดลอมแบบครบวงจร’

ตวแบบท 3 เปนการจดการสงแวดลอมทตองอาศยการมสวนรวมอยางแทจรง เชน จงหวดสงขลา ซงถอเปนตวแบบหนงทมงเนนแผนดแลสขภาพ สวนทจงหวดปราจนบร และจงหวดภเกตมความพยายามขององคกรปกครองสวนทองถนทตองการวงเขาหาชมชนเพอสรางความรวมมอกน เขตชมชนทมลกษณะเชนนจะมอปท.ตางขนาดกนทงเลกบางใหญบาง ซงการทม อปท.ตางขนาดกนแบบนจะทำใหปญหาส งแวดลอม ปญหาสขภาพอนามย ไมมพรมแดน และไมอยในความรบผดชอบของ อปท.ใด อปท.หนง

ดงนนจงตองมระบบการจดการทสามารถเชอมโยงประสานทก อปท.เขาหากนได เพราะฉะนนถาชมชนทงหมดทอยในเขตเหลานมเจตจำนง มจตสาธารณะวงเขาหากน มความพยายามรวมมอกนกอาจมแนวโนมในการจดการสงแวดลอมทดได และทผานมากไดเหนถงความพยายามเหลานอย แมวาจะเปนแคการเรมตนและอาจจะยงไมลงตวมากนกกตาม แตกเรยกไดวาเปนตนแบบทควรแกการพฒนาและสงเสรมสนบสนนตอไป

สำหรบมาตรการและกลไกในการสงเสรมใหเกดการบรหารจดการทดนน ทางทมวจยไดคดคนและพฒนาขน โดยสวนหนงไดมาจากประสบการณการเรยนร และการลงพนทเพอรบฟงความคดเหนจาก อปท.ทประสบความสำเรจ เราเชอวากรณศกษาของ อปท.ทง40 แหง และ 10 แหงทประสบความสำเรจ สวนใหญจะมขอเรยกรอง

20

2 0

ฉะนนเราจะตองจดการปญหาน

โดยสงเสรมและพฒนาใหมบคลากรดานนขนมา

อาจมการยมตวหรอแลกเปลยนบคลากรในทองถน

เพราะทจรงแลวเรามบคลากรทดอยหลายแหง

ทงในมหาวทยาลย องคกรมหาชน

แตไมมใครสมครใจไปทำงานในทองถน

หรอแมกระทงทองถนขนาดใหญ

กไมอยากสงคนไปชวยทองถนขนาดเลก ตางคนตางทำ

ทำใหกระบวนการชวยเหลอกนไมเกดขนเลย

ระบบแบบนจงออนแอมาก

21

2 1

ของตนเอง มขอเสนอของตนเอง และมประสบการณของตนเองทจะสามารถพฒนาขนมาเปนมาตรการและกลไกในการสงเสรมการบรหารจดการทดได เราจงถอดรหสความสำเรจเหลานออกมา

สำหรบอกสวนหนงเปนสงททมวจยเตมเตมเขาไป โดยเรามความเหนวามาตรการและกลไกเพอสงเสรมการจดการทรพยากรและสงแวดลอมในชมชนทองถน ตองอาศยความรวมมอของภาคในระดบประเทศเปนตวขบเคลอน รวมทงมาตรการดานกฎหมาย ฉะนนการรางรฐธรรมนญหรอกฎหมายระดบชาตจงเปนประเดนใหญทหนวยงานราชการทงสวนกลางและภมภาคจำเปนอยางยงทจะตองเขาไปเปนหนสวนในการผลกดนสงเหลาน ทสำคญคอ อปท.จะตองเขาไปสรางความสมพนธกบชมชนทองถน และตองทำงานประสานเขาหากน มใชแยกสวนออกจากกน

เมอพจารณาถงความสำเรจในการบรหารจดการ อปท.จากกรณศกษาทง 10 ตวอยาง จะเหนวาประเดนใหญคอ เราจะทำอยางไรใหเกดความรวมมอระหวาง อปท.อยางเปนรปธรรม ทงๆ ทเรามกฎหมายในการสงการทองถนทเขยนมาตงแตป 2476 และหากถามวาทองถนมเจตจำนงทจะรวมมอกนหรอไม ตอบไดวาม แตจะทำอยางไรใหเกดกระบวนการเหลาน ข นจรง ฉะนนขอเสนอในเชงนโยบายจงเปนเรองของการทำขอตกลงความรวมมอกนอยางไมเปนทางการ โดยใชกรอบกฎหมายฉบบปจจบนไปพลางๆ กอน ซงในอนาคตจะตองมความรวมมอทเปนรปธรรมมากขน

สวนเรองของบคลากรทดแลเรองสงแวดลอมในทองถนนน เหนไดชดวา อปท.ขนาดเลกแทบจะไมมบคลากรดานนเลย ยกเวนเทศบาล หรอ อปท.ขนาดใหญ ฉะนนเราจะตองจดการปญหานโดยสงเสรมและพฒนาใหมบคลากรดานนขนมา อาจมการยมตวหรอแลกเปลยนบคลากรในทองถน เพราะทจรงแลวเรามบคลากรทดอยหลายแหง ทงในมหาวทยาลย องคกรมหาชน แตไมมใครสมครใจไปทำงานในทองถน หรอแมกระทงทองถนขนาดใหญกไมอยากสงคนไปชวยทองถนขนาดเลก ตางคนตางทำ ทำใหกระบวนการชวยเหลอ

22

2 2

กนไมเกดขนเลย ระบบแบบนจงออนแอมากนอกจากนน กระบวนการทางสงคมและความตระหนกรใน

ปญหาสงแวดลอมทงในระดบครวเรอน ปจเจกชน จนถงระดบชมชนแทบจะไมเกดการรบรเลยวาปญหาสงแวดลอมจะกระทบกระเทอนกบชวตเราอยางไร ตนทนในการจำกดขยะตอครวเรอนควรจะเปนเทาไร ซงเชอวาปจจบนแทบทกครวเรอนยงไมรขอมลเหลานซงหากนำขอมลมาเปดเผยแลวจะตองตกใจวาถาตองการทำเรองนใหดตองใชตนทนสงมาก และทผานมาคานยมของคนตอการเปนมตรกบสงแวดลอม และวฒนธรรมการทำงานแบบมสวนรวมยงตำรวมถงการวเคราะหแกไขปญหาเชงบรณาการยงตำ ดงนนเราจงควรมทมวจยวา ถา อปท.ใดไมจดการสงแวดลอมของตนเอง ในอนาคตอก 5 - 10 ปจะเกดอะไรขน

ปญหาดานการเมองและการคลงกนบวาเปนประเดนทใหญมากเชนกน โดยขอเสนอของทมผ วจยตองการใหมการกำหนดสดสวนงบประมาณทสอดคลองกบแตละชมชน ซงบางทานอาจแยงวาหากกำหนดในลกษณะนจะกระทบตอการคลงของทองถน หรออาจทำใหทองถนหมดความเปนอสระ แตทจรงแลวถามขอเสนอแนะในการกำหนดสดสวนงบประมาณการคลงของทองถนไดจำนวนหนงในระยะเวลาหนง อาจชวยใหทองถนนนมงบประมาณเตรยมการเพอจดการสงแวดลอมในชมชนไดโดยตรง รวมถงการปรบปรงคาธรรมเนยมทองถนใหมทงหมด

อยางเชน สมมตวาทองถนเกบคาธรรมเนยมในการจดเกบขยะไดไมเกนครวเรอนละ 30 บาท ซงสวนใหญกไมสามารถเกบไดครบหรอเกบไดไมถงครง ทำใหเกดความไมเปนธรรม ฉะนนจะตองมการเกบคาธรรมเนยมในสดสวนทกาวหนาเชนในตางประเทศ ถาครวเรอนใดดแลขยะในบานของตนเองไดด หรอทงขยะสปดาหละ 1 - 2ถง กอาจยกเวนคาธรรมเนยมได แตถาครวเรอนใดผลตขยะมากกวาเกณฑทกำหนด กจะตองจายคาธรรมเนยม และถามขยะจำนวน

23

2 3

มากขนกเพมคาธรรมเนยมในอตราทกาวหนา รวมทงตลาด รานคาหรอโรงแรม กตองจายคาธรรมเนยมทกาวหนามากยงขน

เรองการจดเกบภาษสงแวดลอมจงดเหมอนรนแรง แตทมวจยมความเหนวาควรจะมการกำหนดใหชดเจน และพฒนาระบบภาษสงแวดลอมแยกเปนรายยอยตามชนดของสงแวดลอม เชน ภาษคานำ คาธรรมเนยมนำเสย คาจดเกบขยะ รวมทงการปรบปรงกองทนสงแวดลอมใหม และยกเลกขอจำกดเรองภาษของทางราชการ

ประเดนสดทายคอระบบกฎหมาย ซงหลายเรองเปนขอเสนอแนะทสามารถนำไปดำเนนการไดทนท และอกหลายเรองจะตองผลกดนใหออกเปนกฎหมายตอไป หรออาจมการแกกฎหมายทมอยใหสมบรณขนในอนาคต และทมวจยธรรมศาสตรจะยกรางกรอบแนวทางหลกการกฎหมายบางเรองขนมาภายใต 3 กรอบใหญทไดอภปรายไวแลว

24

2 4

เครองมอทางกฎหมาย

ในการสนบสนนสงเสรม

กระบวนการพฒนาภาคประชาชน

25

2 5

แกว สงขชผประสานงานเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาค

เราทกคนลวนเปนสวนหนงในสงคมไทยทตองรบรรวมกนในประเดนเรองนโยบายสาธารณะ เพยงแตเราอาจไมสามารถเชญชวน 60 กวาลานคนใหมาพดคยแลกเปล ยนกนได แตจะทำอยางไรใหคน 60 กวาลานคนเขาใจ เขาถง และนำไปสการปฏบตใหได ซงผมเชอวาสงทเราทำนนถกตอง และสงเหลานจะเกดขนในอนาคตอนใกล

ประเดนสำคญคอ ตองมเครองมอทางกฎหมายในการสนบ-สนนสงเสรมกระบวนการพฒนาชมชนทองถ น ตองเช อม นในหลกการวาตองมกฎหมายแบบไหน อยางไร เพราะหากไมเรมตนจากหลกคดตรงน ทกอยางกจะเกดขนลอยๆ จบตองไมได

เหตผลทตองมกฎหมายสงแวดลอมมารองรบ เพราะทผานมาหลายสงดงามทเกดขนในสงคมไทย ภายใตนโยบายทกรฐบาล ทกกระทรวง ทบวง กรม ทกผบรหารระดบภมภาค ผวาราชการจงหวดหลายจงหวด มแนวคดทดในเชงนโยบายระดบชาต มแนวคดทดทจะพฒนาประเทศ พฒนาจงหวด หรอระดบตำบล ระดบทองถน โดย

26

2 6

>>

อาศยอำนาจบารมท จะสามารถขบเคลอนนโยบายเหลานนไปสประเดนตางๆ ได แตหลงจากหมดอำนาจ หมดบารม หมดหนาทนโยบายเหลานนกหมดไปกบตวบคคลโดยขาดการสานตอ ซงเปนเรองนาเสยดาย เพราะในบางพนทแนวคดเหลานเกดขนแลว แตกสามารถเชอมตอไปสกระบวนการปฏบตไดเพยงแค 2 - 3 ปเทานนหลงจากนนกตองหวนกลบมานบหนงใหมตลอด โดยไมเคยนบตอยอดไปจนถงเปาหมายได

นโยบายตางๆ ทเกดขนจงไมมการสอดรบ ถาไมมกฎหมายมารองรบกสานตอยาก ขนอยกบมตของผบรหารทงในอดตถงปจจบนเราไมสามารถสานตอไดเลย เพราะผบรหารมองทศทางไมเหมอนกนนคอความเปนจรง แตถาเรามกฎหมายรองรบ นโยบายทดตางๆ กจะสามารถพฒนาและสานตอได แตจะสมบรณแบบ 100 เปอรเซนตคงเปนไปไมได แตหากเรามทศทางทดกจะสามารถยกระดบและนำไปสการเปลยนแปลงได

27

2 7

ทผานมาหลายๆ เร อง ไมวาจะเปนกระบวนการจดทำแผนชมชน ตอยอดดวยกระบวนการจดตงกองทนเพอการลงทนทางสงคม จนกระทงสามารถผลกดนใหเกดขนไดในหลายพนท แตกวาจะเปนทยอมรบในสงคมไดกตองใชเวลานานมากดวยไมมกฎหมายรองรบ ยกตวอยางเชน วนนแผนชมชนทเปนกระบวนการเรยนรรวมกนทงแผนดนจะเขาไปเชอมตอกบทองถน และจะเขาไปเชอมตอกบฝายปกครองนนเปนเรองยากมาก แตถามกฎหมายเขาไปอยในกลไกตางๆ เพอเปนเครองมอในการรองรบการพฒนากจะเกดความชดเจนมากขน บางครงสงททำอยอาจมคณคา แตไมมกฎหมายรองรบ นอกจากนองคกรตางๆ ทเกดขนกตองมกฎหมายรองรบดวยเชนกน แมกระทงรฐธรรมนญฉบบทผานมากยงใชไมได เพราะกวาทคนขางลางจะเขาใจกตองใชเวลานาน และทกอยางถกกำหนดโดยฝายกฎหมายทงหมด

อยางไรกตาม กฎหมายทวานกยงไมใชเปาหมายสำคญ แต

นโยบายตางๆ ทเกดขน

ถาไมมกฎหมายมารองรบกสานตอยาก

เพราะผบรหารมองทศทางไมเหมอนกน

แตถาเรามกฎหมายรองรบ

นโยบายทดตางๆ กจะสามารถพฒนาและสานตอได

28

2 8

กอนทกฎหมายจะออกมาบงคบใช

จะตองผานกระบวนการมสวนรวมของสาธารณะ

มใชใหคนเพยง 20 คน

เขยนกฎหมายมาบงคบใชกบ 60 กวาลานคน

ทผานมาคนเขยนกฎหมายคอกลมหนง

แลวสงตอใหคนขางลางโดยทไมมความเขาใจเลย

ฉะนน คนเขยนกฎหมายจะตองโยงไปสชมชนใหได

เพอใหประชาชนทวไปเหลานไดรวมคด รวมทำ

รวมวางแผน อนจะทำใหกฎหมายนน

นำไปสการปฏบตอยางแทจรง

29

2 9

เปนเครองมอหรอกตกาของสงคมทจะนำมารองรบในการพฒนาชมชนทองถน ทผานมาประชาชนทวไปยงไมสามารถเขาถงการใชกฎหมายได กฎหมายบอกไววาคนไทยกวา 60 ลานคนจะตองรกฎหมาย แตคนสวนใหญกยงไมร ฉะนนระบบของกฎหมายทออกมาจะตองเอ อใหกบการพฒนาของคนทกกล มใหเขาถงไดงายข นมใชมไวเฉพาะคนกลมหนงกลมใดเขาถงได เพราะกลมทใหญทสดคอกลมฐานรากของสงคม ถากลมฐานรากของสงคมเรมเขาใจและเขาถงเร องกฎหมาย กจะเกดการพฒนาโดยไมมใครเอารดเอาเปรยบใครได

ท สำคญ กอนท กฎหมายจะออกมาบงคบใชจะตองผานกระบวนการมสวนรวมของสาธารณะ มใชใหคนเพยง 20 คน เขยนกฎหมายมาบงคบใชกบ 60 กวาลานคน ทผานมาคนเขยนกฎหมายคอกลมหนงแลวสงตอใหคนขางลางโดยทไมมความเขาใจเลย ฉะนนคนเขยนกฎหมายจะตองโยงไปสชมชนใหได เพอใหประชาชนทวไปเหลานไดรวมคด รวมทำ รวมวางแผน อนจะทำใหกฎหมายนนนำไปส การปฏบต อยางแทจร ง และเกดกระบวนการร างนโยบายสาธารณะททกคนเขาใจเขาถง

วนนเราอาจมองวาวกฤตทางเศรษฐกจคอสงรายแรงทสด แตทจรงอาจไมใช เพราะวกฤตทางสงคมกำลงรนแรงยงกวา สงคมไทยกำลงจะตายทงเปน ฉะนนเราจะตองทำใหสงคมเกดกระบวนการเรยนร หากฎหมายมารองรบ และมพ นททางสงคมทมศลธรรมคณธรรม จรยธรรม ขณะท องคกรปกครองสวนทองถ นจะตองสนบสนนสงเสรมกระบวนการจดทำแผนชมชนทเกดจากชมชน

30

3 0

กลไกการขบเคลอน

กระบวนการ

ชมชนทองถนเขมแขง

31

3 1

เอนก นาคะบตรทปรกษารฐมนตรวาการกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

นโยบายสาธารณะทเราพดกนในครงน เคยมมากอนตงแตสมยรฐบาลชดทแลว แตถกเปลยนจากนโยบายสาธารณะไปเปนของคนทไมมจตวญญาณเพอสาธารณะ เปนนโยบายทไมโปรงใส มการตงงบประมาณมากมาย แตแบงสรรใหเฉพาะพรรคพวกตนเองประเทศไทยทกวนนอยบนทางสองแพรง รฐธรรมนญฉบบใหมททกคนคาดหวงไวอยางสวยหร แตพฤตกรรมของคนทงประเทศกยงไมเปลยนแปลง วฒนธรรมของเราไมวาผเลอก ผถกเลอก หรอผทมหนาทในรฐสภา รวมถงทกองคกรไมเคยเปลยน

ผมเคยเขารวมกระบวนการนโยบายสาธารณะมาตลอด นบตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 - 8 ลวนเปนนโยบายของคนเพยงกลมหนงทกำหนดนโยบายใหกบคนทงประเทศไมใชคนทงประเทศเปนผกำหนดนโยบายของตนเอง เพราะชมชนทองถนเลกๆ ไมมอำนาจ สงผลใหทงวฒนธรรม ศาสนา และอารย-ธรรมของแตละทองถ นไมเคยปรากฏตว แตมาวนน มโอกาสผดบงเกดขนมาใหม ความเปนทองถนทมอารยธรรมกำลงเตบใหญ

32

3 2

และมอยจรง ซงรฐบาลประชานยม 6 ปทผานมา ไมสามารถสรางสงนขนมาได อยางไรกตาม ผทจะยนหยดสรางประเทศใหมทยนใหมและเยบธงชาตผนใหมไมใหขาดวน ยอมไมใชรฐบาลชดน หากแตเปนประชาชนทเยบธงชาตผนใหมใหตดกนทง 3 ส เพราะไมวารฐธรรมนญจะดแคไหน แตถาใจของคนยงไมมคำวาสมานฉนทสงนนกเกดขนไมได คำวาจตวญญาณเพอสาธารณะจะตองอยในใจเราทกคน

ถาทศทางชดเจนเชนนแลวกไมตองกลบไปหาอำนาจ ไมตองกลบไปหารฐสภา แตกลบมาทจตใจ จตวญญาณบนพนทเลกๆ ของเรา ซงกคอทองถนชมชนททกทานสมผสได รสกได เปดเวทได เรยนรรวมกนได และกอตวตนขนมาใหม เรยกวาเปนการปฏรปสงคมขนานใหญ

เราเองตางหากทฉกรฐธรรมนญฉบบนนทงไป ไมใช พ.ต.ท.ทกษณชนวตร เพราะเราเปนผสมยอมและมสวนรวม เราขดขนกนนอยมากเราขดขนกนในชวงวนาทสดทายขณะทบานเมองกำลงจะลม ฉะนนถาเราตองการปฏรปสงคมในอก 10 ปขางหนา ถงแมวาจะเขยน

>>

33

3 3

นบตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบท 5 - 8 ลวนเปนนโยบายของคนเพยงกลมหนง

ทกำหนดนโยบายใหกบคนทงประเทศ

ไมใชคนทงประเทศเปนผกำหนดนโยบายของตนเอง

เพราะชมชนทองถนเลกๆ ไมมอำนาจ

รฐธรรมนญขนมาใหม ตงคณะรฐมนตรชดใหม ตงสภาใหม ตงองคกรอสระใหม กคงไมสามารถแกไขอะไรได เพราะประชาธปไตยทแทจรงอยทใจของเราวามสำนกจรง มการปฏบตจรง มการเรยนรจรง มการกอตวจรง และผดบงเกดตวตนอยางแทจรง

การรางรฐธรรมนญอกรปแบบหนงจงเปนการรางทใจเรา ดวยความรสกวาบานเมองนเปนของเรา พนทสาธารณะเชนนจะเปดกวางมากขนดวยพลงของสงท เรยกวาความดเปนตวขบเคลอนประเทศรวมกน โดยเฉพาะจตวญญาณทจะทำใหคนไทยเขมแขงทงประเทศ

วนนเรามโอกาสพฒนาประชาธปไตยในชมชนทองถน สงเสรมใหเกดการปฏรปสงคมทงประเทศในอก 10 - 20 ปขางหนา บนพนฐานของจตวญญาณสาธารณะ เปนการเปดพนท ใหคนมโอกาสไดทำงานหลากหลาย ถามองประชาธปไตยเปนโอกาสมากกวาเครองมอ ใหคนในทองถนตนร ตนตว และลกขนมาทำงานตงแตวนนไปตลอด ตอไปขางหนาหากเกดวกฤตสงคมจะทำใหเรานงเฉยไมไดหรอจะยอมใหรฐสวนกลางและรฐทองถนชนวเราไมได เราจงตอง

34

3 4

จตวญญาณเพอสาธารณะจะตองอยในใจเราทกคน

ถาทศทางชดเจนเชนนแลวกไมตองกลบไปหาอำนาจ

ไมตองกลบไปหารฐสภา แตกลบมาทจตใจ

จตวญญาณบนพนทเลกๆ ของเรา

ซงกคอทองถนชมชนททกทานสมผสได

รสกได เปดเวทได เรยนรรวมกนได

และกอตวตนขนมาใหม

เรยกวาเปนการปฏรปสงคมขนานใหญ

35

3 5

สรางโอกาสในการจดการชมชนทองถนของตนเอง และสรางตวตนทแทจรงของเราใหเปนพลเมองทตนร

ตลอดจนปรชญาเศรษฐกจแบบพอเพยงคอการลกขนจดการตนเอง พงตนเอง ซงถอเปนกญแจสำคญ วนนถายอมใหรฐสวนกลางรฐทองถน และโลกทกำลงวงเขาหาความรวย เขามาจดการเรา คนในทองถนกคงไมเหลออะไร วนนลกหลานเราทกคนถกตดตอนดวยโทรศพทมอถอหมดแลว ศาสนาและวฒนธรรมของแตละทองถนความรกของคนในทองถน ถกตดตอนดวยโลกาภวตนหรอโลกาพบตไปแลว

กลไกการขบเคลอนกระบวนการชมชนทองถนใหเขมแขงนนเรองทสำคญมากคอ ถายงมรปแบบของสภาเหรยญตราอย ทองถนกจะยงหลงทางไปตลอด โดยไมคดคนหารปแบบสภาการเรยนรของตนเองขนมา หรอทเรยกวา ‘สภาชมชน’ หรอ ‘สมชชาประชาชน’ ซงเวทสาธารณะแหงการเรยนรเชนนจะเกดขนบนรฐธรรมนญและพระราชบญญตซงจะรางกนในยคนไดหรอไมนน ขนอยกบการรวมตวกนของชมชนกบองคกรปกครองสวนทองถนเปนสำคญ

ทงน นอกจากวนนแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตจะไดเปลยนรปแบบมาใหชมชนทองถนเปนผทำแผน โดยเปนแผนพฒนาฯ ระดบพนท ตำบล และเทศบาล ซงไดจบมอรวมกบ อปท.แลว ยงมแผนภาคประชาสงคมทคนในพนทรวมกนทำเพอพนทสาธารณะและชวตสาธารณะของพวกเขา รวมถงการจดระบบการเงนการคลง ซงทกวนนลวนจดทกรงเทพฯ โดยธนาคารตางๆทไมเคยใหชมชนทองถนจดการการเงนการคลงและสวสดการชมชนของเขาเองเลย ฉะนนจงเปนโอกาสทคนทงประเทศควรจะไดรจกออมและก ก นเอง เอาเง นทนมาทำสวสดการ และรวมมอกบอปท.ดวย ขณะนวด โรงเรยน และ อปท.หลายแหงตองการจดการกลไกของเขาใหม ซงมอยหลากหลายรปแบบ หากเราเปดโอกาสใหเขาบรหารจดการและตอบโจทยของเขาเองไดกจะสามารถขบเคลอนตอไปได

36

3 6

ยทธศาสตร

สงเสรมสนบสนนความเขมแขง

องคกรปกครองสวนทองถน

37

3 7

สมพร ใชบางยางอธบดกรมสงเสรมการปกครองทองถน

องคกรปกครองทองถนมภารกจทชดเจนในเรองการใหบรการสาธารณะ ซงเปนเรองทเกยวเนองกบประชาชนโดยตรง และเปนหนวยงานองคกรทองถนทใกลชดประชาชนมากทสด ฉะนนบทบาทในสวนนจะตองอาศยยทธศาสตรในการเขาถงประชาชน พยายามปลกจตสำนกใหประชาชนมความคดเปนของตนเอง โดยยทธศาสตรในการขบเคลอนทกสงทกอยางของเราไดกำหนดไวชดเจนคอ การใชกระบวนการการมสวนรวมของประชาชนทกภาคสวนใหมากทสด

ความสำเรจของการทำงานไมใชเฉพาะในทองถนเทานน แตในสถานการณแบบนอยทการบรณาการทงหมด หากสามารถสรางความรวมไมรวมมอไดมาก มความเขาอกเขาใจไดมาก ความสำเรจในการทำงานกจะเกดขน ความสขของชมชนกจะเกดขน

ในสวนของกรมสงเสรมการปกครองทองถน ผมในฐานะเปนผบรหาร ยนยนวาพรอมทจะสนบสนนแนวคดตรงน ทงประเดนเรองสวสดการสงคม ความรวมมอเรองสขภาพ เรองของความรสกของชาวบาน และความสามารถในการจงใจใหคนมความรสกรวมกนในการทจะรกทองถน รกประเทศชาต มความเปนนำหนงใจเดยวกน

38

3 8

ซงผมยนดอยางยงทจะทำและยนดทจะใหชมชนทองถนตางๆ เสนองานลกษณะน

ถาชมชนจะทำในสงทคดวากอใหเกดประโยชนสงสดกบชมชนหรอสงคม บางเรองอาจไมจำเปนตองเปนนโยบายของรฐบาล อยางเชน แผนสขภาพชมชน สวสดการชมชน ซงเกดจากความรบผดชอบของคนในชมชนเองท มความเหนพองตองกนวาปญหาเกดจากนโยบายของรฐบาลเปนสงททำลายสงคมของเรา เราปลอยไปไมไดซงความจรงเราไดเร มทำมากอนทจะมการปฏรป ดวยความรสกรบผดชอบรวมกนและรอไมไดอกแลว ถาเราทำอยางนโดยรบผดชอบตอชมชนเรากอน อาจเรมจากชมชนเลกๆ กอนกได ไมจำเปนตองพดถงระดบชาต แตทสำคญเราตองยดมนในสงททำ ยดมนในหลกการทเราคดวาถกตองและผดงไวซงความยตธรรมของสงคม ชมชน และประเทศชาต

การปกครองทองถ นน นมลกษณะของการเมองอยมากพอสมควร ไมใชองคกรทเกดจากใจของคนทเขามารบผดชอบชมชนเพราะทานทงหลายเขามาในระบบการเมอง และโยงไปถงการเมองระดบชาตดวย ซงเกยวเนองกนไปหมด เพราะฉะนนจดนจงทำใหเราทำงานยาก แตอยางไรกตาม ในเมอโอกาสเปดแลวผมยนยนวาองคกรปกครองสวนทองถนจะใชหลกของกระบวนการมสวนรวม

ยทธศาสตรในการขบเคลอนทกสงทกอยางของเรา

คอการใชกระบวนการการมสวนรวมของประชาชน

ทกภาคสวนใหมากทสด

หากสามารถสรางความรวมไมรวมมอไดมาก

มความเขาอกเขาใจไดมาก

ความสำเรจในการทำงานกจะเกดขน

ความสขของชมชนกจะเกดขน

39

3 9

<<

หลกของการปลกจตสำนก สรางใหเกดความเขาใจในกระบวนการตางๆ ทเปนกระบวนการของการสรางชมชน สรางสงคมใหเขมแขงโดยเฉพาะทองถนซงเปนฐานรากทสำคญของสงคม

ถาเรามโอกาสแลวไมทำใหทองถนของเราหรอคนในชมชนของเรามความเขมแขง มสำนกในความเปนคนในชมชน ความเปนชาตความเปนแผนดนของเราแลว กคงยงจะทำใหปญหาตางๆ รมเราเขามาจากภายนอก และมอทธพลมากกวาภายในของเรา สงทเราไดรบในวนนจะเปนสวนหนงทนำไปเตมตอกบสงททำ ประกอบกบในสภาวะเชนนหลายทานทอยในเครอขายภาคประชาชนกไดเขามามบทบาทในสงคมในเชงนโยบายมากขนแลว

ฉะนนจงตองอาศยเวทในการพดคย ทงในกลมของกระทรวงทบวง กรม ทจะตองบรณาการรวมกน ซงจะมสวนสำคญในการจดเครอขาย รบผดชอบในสวนของภาคประชาชน เพ อจะไดมอบนโยบายออกมาจากสวนบน และจะทำใหสวนลางขบเคลอนไดงายขน โดยเฉพาะการขบเคลอนของภาคประชาชนทจะกาวไปสความสำเรจได ซงกรมสงเสรมการปกครองทองถนพรอมจะสนบสนนและเหนดวยเปนอยางยง ในการทจะเปดโอกาสใหภาคประชาชนเขามามบทบาทในการทำงานรวมกบทองถนมากยงขน

40

4 0

กลไกและมาตรการสำคญ

เพอการสรางความเขมแขง

ใหกบชมชน

41

4 1

ดำเนนการเสวนาโดย ตวง อนทะไชยสมาชกสภานตบญญตแหงชาต (สนช.)

หลงจากไดทราบภาพรวมท งในทฤษฎและหลกการแลวทานทงหลายจะไดมาเจาะลกในรายละเอยดเพอใหเกดความคดและสะกดใหคดตางกนได

หลงวกฤตเศรษฐกจและการเมองทผานมา เราพบวาตวเลขดชนชวดการขยายตวทางเศรษฐกจ หรอผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (จดพ) ไมใชคำตอบทจะทำใหสงคมเขมแขงได เราจงตองมการปฏรปการเมองครงท 2 ทนำไปสการปฏรปจรยธรรม คณธรรมและสรางสงคมเขมแขง

คำวาสงคมเขมแขงจงไปปรากฏอยในหลายสวนดวยกน ไมวาจะเปนนโยบายของรฐบาลและในกระแสหลกของประเทศเวลาน ซงเขาใจวาไดมการเขยนไวในนโยบายรฐบาลหลายครงหลายหน และพล.อ.สรยทธ จลานนท นายกรฐมนตร กไดพยายามยำวาสงคมจะเขมแขงไดตองมรากฐานมาจากระบบเศรษฐกจพอเพยง

คำถามสำหรบเวทนโยบายสาธารณะในครงนคอ จะมกลไกหรอมาตรการใดทจะชวยใหชมชนและสงคมเขมแขงได ซงวทยากรจะมาเลาใหฟงวา ผลจากการลงพนททำงานภาคปฏบตในชมชน

42

4 2

แลว มปจจยใดบางทจะทำใหชมชนเกดความเขมแขง และการจะทำใหสงคมอยเยนเปนสขหรออยแบบพอเพยง มใชเปนเพยงแคทฤษฎหรอเปนเพยงวาทกรรมเทานน แตหากเกดจากการปฏบตจรง เรยกวาเปนการระเบดจากขางในซงจะนำไปสความเขมแขงได

ครชบ ยอดแกวประธานสถาบนพฒนาองคกรการเงนและสวสดการชมชนแหงชาต (พอสช.)

ผมจะเรมตนดวยคำวาการพฒนา การพฒนาทถกทางจะตองพฒนาคนเปนอนดบแรก สงทคนในยคสมยนขาดแคลนมากทสดกคอ คณธรรม จรยธรรม โดยเฉพาะพระราชดำรสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เรองของคณธรรม 4 ประการ เปนสงททกคนตองศกษาและนอมนำมาปฏบต

ประการแรกคอการรกษาความซอสตย ความจรงใจตอตนเอง

>>

43

4 3

ทจะประพฤตปฏบตแตสงทเปนประโยชนและเปนธรรม ประการท 2คอการฝกใจตนเอง ขมใจตนเองทจะประพฤตปฏบตอยในความสตยประการท 3 คอความอดทน อดกลน อดออม ทจะไมประพฤตลวงความสตยสจรต ไมวาจะดวยเหตประการใด ประการท 4 คอการละความชว ความทจรต และเสยสละประโยชนสวนนอยของตนเพอประโยชนของคนสวนใหญในบานเมอง

คณธรรม 4 ประการน ถาทกคนชวยกนปลกฝงใหเกดในตวและเกดขนในสงคมกจะทำใหชวตตนเองเจรญ สงคมเจรญ และประเทศชาตเจรญดวย หรอถาพดอยางนจะฟงดเปนนามธรรมเกนไป กขอใหลองใชแนวความคดสจจะลดรายจายวนละ 1 บาทมาเปนเครองมอในการพฒนาคน และจะมบำนาญประชาชนดวยในอนาคต

มคำถามวาทำไมตองออมวนละ 1 บาท เหตผลจากการเสนอเร องน เพราะคนรวยกบคนจนเม อถงเวลาตายกจะเหลอเทากนรางกายจะตายเทากน ไมหายใจเหมอนกน ผมจงคดวาถาอยางนน

ผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (จดพ)

ไมใชคำตอบทจะทำใหสงคมเขมแขง

การจะทำใหสงคมอยเยนเปนสขหรออยแบบพอเพยง

มใชเปนเพยงแคทฤษฎ หรอเปนเพยงวาทกรรมเทานน

แตหากเกดจากการปฏบตจรง

เรยกวาเปนการระเบดจากขางใน

ซงจะนำไปสความเขมแขง

44

4 4

ใหทกคนลองออมเงนเทากนดวยไหม ไมวาใครจนหรอใครรวยกออม1 บาท ทกคนจะเทากน ความเปนมนษยกเทากน และแนวความคดนตงโดยกองทนสวสดการภาคประชาชน 1 ตำบล 1 กองทน หรอ 1เทศบาล 1 กองทน จะตงไดตองมอยางนอย 100 คนขนไป เมอครบเดอนกนำเงนสจจะลดรายจายวนละ 1 บาทมารวมกน ใชสตร 50 คนตอกรรมการ 1 คน มารวมตวกนและไปเปดบญชไวในธนาคาร เมอทำอยางนครบ 6 เดอน หรอ 180 วน กจะนำมาจดสวสดการ 9 เรองตงแตเกด แก เจบ ตาย จนถงบำนาญ

แนวความคดนจะไมรบเงนบรจาค และตองฝกใหจายเงนกองทนวนละ 1 บาททกวน แตเราจะไมเอาเงนเปนตวตง ตองเอาคนเปนตวตง แลวเงนจะตามมาเอง เราเนนเรองการใหสจจะกบตนเองไมโกหก ถาใครขาดเพยงเดอนเดยวกตองออกไปฝกใหม นคอแนวความคดและเหตผลทไมรบเงนบรจาค และหากรวมพลได 1 - 2 พนคนในตำบลน มนจะเปนพลงททำใหชมชนเขมแขง การทชมชนไมเขมแขงกเพราะคนรวมกนไมตด แตถาคนทงตำบลสามารถรวมกนไดเพยงแค 50 เปอรเซนต กถอวาเขมแขงแลว

แมเงนทเรารวมกนไปฝากธนาคารไวเกดดอกเบยกหามนำเงนดอกเบยมารวม ดอกเบยตองตดไปใหกรรมการบรหารเพอจะใหเปนเงนทใสสะอาด เปนเงนทมความบรสทธ เหมอนอยางเชนศาสนา

เราจะไมเอาเงนเปนตวตง ตองเอาคนเปนตวตง

แลวเงนจะตามมาเอง

การทชมชนไมเขมแขงกเพราะคนรวมกนไมตด

แตถาคนทงตำบลสามารถรวมกน

ไดเพยงแค 50 เปอรเซนต กถอวาเขมแขงแลว

45

4 5

<<

อสลามทไมยอมรบเรองดอกเบย เราจงใชแนวคดนเปนสากล โดยแนวความคดนไดเร มทำการทดลองกบอดตผ วาราชการจงหวดสงขลา คณสมพร ใชบางยาง เมอวนท 1 เมษายน 2547 ซงจงหวดสงขลา ม 118 ตำบล 22 เทศบาล ถงวนนกวา 30 เดอน ผทสมครเขาโครงการขณะนมทงสน 77 กองทน รวมทงเทศบาลดวย

การสมครเขาโครงการตองเปนไปดวยความสมครใจ หามบบบงคบ จากนนกองทนกจะจายสวสดการใหตงแตการคลอดลก คารกษาพยาบาล การตงทนการศกษาโดยไมเลอกวาใครเรยนดหรอไมด และถาเปนสมาชกครบ 15 ปกจะไดรบเงนบำนาญเหมอนขาราชการทปลดเกษยณ ถาตายจะไดเงนชวยงานศพ รวมถงชวยปลดหนใหดวย

ปจจบนนเรามเงนกองทนเหลอกวา 17 ลานบาท ใชเวลาเพยงแค 33 เดอน ซงแนวความคดนสามารถฝกใหกบคนทงประเทศได ถาใครเหนดวยกฝกทบานได เพราะเปนเรองทไดประโยชนมาก และถามการนำเอาแนวความคดนไปขยายตอ กอยากเสนอวาเพอใหเกดความเปนธรรมทางสงคม เราอยากเสนอตอรฐบาลในฐานะทเปนผเกบภาษเรา ถาประชาชนทำสจจะลดรายจายวนละ 1 บาทได จะเปนการแกจนแบบยงยน รฐบาลจงนาจะมหนสวนกบเราบาง โดยเราจะไมคอยใหรฐบาลเชอเชญเราไปเปนหนสวน แตเราจะเชญรฐบาลมา

46

4 6

เปนหนสวนกบเรา รฐบาลกลางในฐานะผเกบภาษนาจะสมทบกบเราบาง โดยผานทางกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยกได หรอเลกลงกวานนคอ อบจ. เทศบาล อบต. และเพอความเปนธรรม องคกรปกครองสวนทองถ นเหลาน จะตองสมทบใหประชาชน 1 บาทดวย

สงทผมไดเสนอไปจะสำเรจไดแคไหนนน ยงไมแนใจนก แตถาจะเหนผลไดจรงกตองรวบรวมสมาชกทวประเทศใหไดมากทสดเมอมสมาชกมาก คนเหลานกจะเขามาบรหารจดการและขยายเครอขายตอไปได

ตวง : ฟงดเหมอนครชบกำลงยำวาหวใจสำคญของเรองนคอชมชน ซงนอกจากพดถงภาพรวมแลว ยงมปจจยหรอกลไกอนๆ ทจะทำใหชมชนเขมแขงหรอไมเขมแขง เชน องคกร เครอขาย แกนนำสวสดการ หรอแนวความคดในการพงพาตนเอง ซงถอเปนสวนประกอบหรอกลไกสำคญทชวยใหชมชนประสบความสำเรจ

ครชบ : ทกเรองทกลาวมานนเกยวของหมด อยางเชน เมอเรารวบรวมไดหลายตำบล กจะเกดเครอขายตางๆ ตามมา โดยมความเขมแขงในตวเองและไมตองพงงบประมาณจากใคร เราจงสามารถจดทะเบยนเปนสมาคมสวสดการภาคประชาชนในจงหวดสงขลา 16อำเภอ และเลอกตวแทนอำเภอละ 1 คนมาเปนกรรมการ และตวแทนจากมลนธทผมตงขนมาเพอใหความรในเรองน เรยกวา ‘มลนธครชบ’ประกอบดวยคณะกรรมการบรหารเครอขายระดบจงหวด 17 คนประชมกนทกวนท 9 ของเดอน และในวนท 16 ทกตำบลจะสงตวแทนมารวมประชม กลายเปนสภาประชาชน

ฉะนนขอกำหนดตางๆ ทจะใชกบสภาประชาชนจะตองผานกรรมการทง 17 คนน เมอประชมเสรจจะตองผานสภาใหญ คอตวแทนจากตำบล เมอตวแทนจากตำบลเหนดวย เรากสามารถใชไดเมอแรกตงสมาคม เรามมตสมาคมวาสมาชกทกคนจะตองเสยคาบำรงสมาคมเดอนละ 1 บาท คาสมครสมาชกคนละ 1 บาท ดแลกน

47

4 7

เอง จายกนเอง แตผมในฐานะผนำ ขอเสนอใหรฐบาลชวยดแลดวยแตถารฐบาลไมดแล เรากดแลตวเองได

ขอฝากทงทายสนๆ วา นโยบายของกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยทกลาวไววา สงคมไมทอดทงกน หรอสงคมอดมคณธรรม หากนำเอาแนวคดวนละบาทไปใช ผมเชอวาสงนนจะบรรลผล และเตบโตขนไดดวยกระบวนการของตวมนเอง ขอใหทกทานโปรดใสใจวา เงน 1 บาทอาจดมคานอยนด หลายคนคดคณคาไมนาสน หากหมนเวยนเปลยนไปใหคนจน คามากลน ผลนนตางกลบทางกน

ตวง : วทยากรทานตอไปคอผ ท มประสบการณเร องการสมานฉนท เรองความยตธรรม ซงจะมาอภปรายวาประเดนเหลานจะมสวนชวยใหชมชนเขมแขงไดอยางไร

ดร.กตตพงษ กตยารกษรองปลดกระทรวงยตธรรม

ในประเดนทผมจะพดนน ผมพดจากฐานประสบการณของตนเองท ไดเขาไปทำงานรวมกบชมชนในมตท เก ยวกบเร องความยตธรรม เพราะฉะนนประสบการณตรงนอาจจะเปนตวอยางทชวยใหผทมความเชยวชาญในชมชนและคลกคลอยในชมชนมากกวาผมสามารถทจะลองนำไปปรบเปนกลไกเพอสรางความเขมแขงใหกบชมชนตอไปได

จากการทไดมโอกาสทำงานในระบบยตธรรม ซงตองใกลชดกบชมชนในชวง 4 - 5 ปทผานมา จะเหนวาทกครงทเราพดถงความเขมแขงของชมชนนน มตในเรองของความสงบสข ความเปนธรรมและความยตธรรม ดจะยงไมคอยชดเจนมากนกวามสวนเกยวของกนโดยตรงหรอไมอยางไร บางครงเมอเราพดถงความเขมแขงของชมชน เรองของความเปนธรรม ความยตธรรม จงอาจเปนแคนามธรรมแตผมพบวาเมอลงไปในชมชนแลว ความตองการของชมชนทมงหวง

48

4 8

>>

ใหเกดความสงบสข ความเปนธรรม และความยตธรรมนน เปนพนฐานทสำคญทสดกวาได

เม อศกษาประเดนนใหลกลงไป ปรากฏวากระบวนการยตธรรมของประเทศไทยยงไมคอยประสานลงรอยกนนก ตวอยางทเหนชดๆ เรมจากตำรวจ อยการ ศาล กบระบบยตธรรมบนพนฐานของชมชน ไมมความเกอกลกนเทาทควร นอกจากจะไมเกอกลแลวบางครงยงขดแยงและแปลกแยกจากประชาชนดวยซำ เพราะอนทจรงปญหาหลายๆ เรองทเกดขนในชมชน ไมวาความขดแยง การเอาเปรยบซงกนและกนนน บางเรองถาจดการดๆ กสามารถยตไดในชมชน โดยไมตองลากเขาไปถงระบบยตธรรม เชนเดยวกบปญหาเร องพฤตกรรมทไมพงประสงคของเยาวชนทงหลาย ถาแกดวยความเขมแขงของชมชน บาน วด โรงเรยน กคงไมลกลามไปถงระบบยตธรรม

หากกระบวนการยตธรรมในระดบพนฐานเหลานไมถกพฒนาแลว จะเปนขอจำกดททำใหไมสามารถสรางกลไกทเหมาะสมในการแกปญหาของชมชนได และเมอถกจำกดกจะเกดการแบงแยก ดงจะเหนวาชมชนมความออนแอในการสรางเกราะปองกนความขดแยง

49

4 9

การสรางกลไกเพอปกปองไมใหคนเอารดเอาเปรยบกน รวมถงการแกปญหาพฤตกรรมทเกดขนจากกระแสโลกาภวตน ฉะนนหวใจของการสรางชมชนใหเขมแขงคอ ความเปนธรรมและความสงบสขของชมชน

สงททำใหเราตองหนมาทบทวนเรองกระบวนการยตธรรม มตวอยางอย 2 เรอง เรองท 1 คอปญหายาเสพตด ถาเราใชกลไกในกระบวนการยตธรรมเพยงอยางเดยวจะพบวาเราไมสามารถแกปญหาได ปรมาณผเสพยาไมไดลดนอยลงเลย เราทำไดเพยงจบผเสพยาไปขงคก และปรมาณคนตดยาในคกกยงเพ มข นเร อยๆในขณะทปรมาณยาในชมชนไมไดลดลง และคนทกลบออกมาจากเรอนจำกอาจจะมพฤตกรรมเลวรายยงกวาเดม เพราะฉะนนกลไกทจะทำใหชมชนมบทบาทสำคญในการดแลผเสพยาจะตองเกดขนถาเราไมพงชมชนอยางจรงจง มนจะนำไปสวกฤตอยางรายแรงตอระบบยตธรรม และทำใหระบบนเปนปญหาลกลาม

เรองท 2 คอปญหาภาคใต หลงจากเหตการณปลนปนเมอป2547 เมอเราลงไปในพนทจะเหนวาชวงเหตการณนนไมไดมตนเหตมาจากความขดแยงทางศาสนาหรอวฒนธรรม แตปญหาสำคญคอ

ทางออกทางเดยวทดทสดคอ

การดงชมชนเขามารวมเปนหนสวนในการแกปญหารวมกน

เพอใหเขามความเชอถอ

มความเชอมนทจะใหความรวมมอกบภาครฐ

50

5 0

ความไมเปนธรรม ขณะทในมมมองภาครฐมองวาเปนปญหาชาย-ขอบทวไป จงนำเอาวธการจดการซงเคยใชไดผลในพนทอนมาใชแมวาจะไมชอบดวยกฎหมายกตาม

ฉะนนทางออกทางเดยวทดทสดคอ การดงชมชนเขามารวมเปนหนสวนในการแกปญหารวมกน เพอใหเขามความเชอถอ มความเชอมนทจะใหความรวมมอกบภาครฐ ซงหากการแกไขปญหาทตนตอไดสำเรจกคงไมมเหตการณบานปลายเกดขนในวนน แตปจจบนแนวความคดเรองการทำงานของภาครฐรวมกบชมชนกยงไมเกดขนจรง

อยางไรกตาม จากตวอยางทง 2 กรณทกลาวมานน กทำใหคนจำนวนหนงในระบบยตธรรมเรมหนมาตระหนกไดวา แนวคดเรองการทำงานรวมกบชมชน หรอการเปนหนสวนซงกนและกนนนถอเปนเรองใหญ แนวคดในการแกปญหาโดยดงชมชนเขามามสวนรวมในมตเรองความเปนธรรม ความยตธรรม จงนาจะเปนกลไกสำคญทสามารถนำไปปรบใชกบภาคอนๆ ของประเทศไดไมยากเหมอนภาคใต และนำไปส การปรบกระบวนทศนของกระทรวงยต ธรรมกระทงเกด เปนโครงการนำรองในหลายจงหวดและหลายชมชนในชวง 2 - 3 ปทผานมา

ประเดนทนาจะไดถกเถยงแลกเปลยนกนคอ หลงจากลงไปปฏบตจรงในแตละพนทแลวเราพบขอสงเกตอะไรบาง ประเดนแรกเราพบวา การทำงานทจะไดผลในมมมองของภาครฐคอตองทำงานแบบเปนหนสวน ซงฟงดเหมอนงาย แตจากประสบการณของผมเองทเคยเปนอดตอธบดกรมคมประพฤตตงแตป 2544 ซงไดดำเนนการเรองอาสาสมครคมประพฤตและพยายามนำแนวคดเรองการเปนหนสวนมาปรบใช แตกลบพบวา คนทมความเชยวชาญในการอบรมหรอทำงานรวมกบชมชนอยแลว เปนบคคลทเปลยนความคดยากมาก เพราะจะตดอยกบมมมองในเชงการจดตงจากภาครฐ คอดงเอาประชาชนมาทำในสงทรฐตองการ ถงแมบางเรองอาจเปนสงทด แตบางเรองอาจไมยงยนและไมตรงกบความตองการของชมชน

ฉะนนกระบวนการสรางความมสวนรวมจงตองใชเวลาอยาง

51

5 1

มากในการปรบเปลยนทศนคต เรมจากการปรบความคดของคนจากภาครฐใหเขาใจชมชนและเชอในศกยภาพของชมชน โดยมองปญหาจากภายในชมชนออกมาสภายนอก หรอเปนการมองดวยสายตาของคนในชมชนเอง ซงถอเปนเรองใหญมากและยงเปนปญหาอยในหลายๆ หนวยงาน

สวนปญหาเรองยาเสพตด เรามความพยายามจะสรางเครอ-ขายทเรยกวา ‘พลงแผนดน’ ซงไดมการระดมกำลงกนขนานใหญเพอตดตามปญหาทงเรองยาเสพตด อาชญากรรม ผมอทธพล แตปจจบนเครอขายเรองยาเสพตดกเรมออนแรงไปแลว เพราะมนไมไดเปนประเดนทเรมตนมาจากชมชนเอง ฉะนนสงทอยากฝากไวกคอจะทำอยางไรใหกระบวนการระหวางภาครฐกบชมชนสามารถรวมกนทำงานอยางเปนหนสวน และถงเวลาแลวหรอยงทจะตองเรมปรบทศนคตกนอยางจรงจง

อกเรองหนงทเราไดทำไปในชวง 2 - 3 ปทผานมาคอโครงการ‘ศนยยตธรรมชมชน’ ซงเราขยายแนวความคดในเรองยาเสพตดในกรอบทกวางขน โดยเฉพาะในประเดนทจะสามารถรวมกบชมชนได เรมจากสงแรกคอ การเขาไปเรยนรความตองการของชมชน ตองเรยนรวาอปสงคหรอความตองการของชมชนคออะไร โดยอาศยกระบวนการเวทสาธารณะ หรอทเรยกวาการทำแผนชมชน ซงถอเปนเร องใหญท เราตองเขาไปจบกอน จากนนจงจะลงลกไปถงประเดนความตองการของชมชน

วธการของโครงการยตธรรมชมชนคอ ใหชมชนไดเรยนรวามกฎหมายดานใดบางทเก ยวของกบเขา และใหเขาเขาใจวาสทธเสรภาพในเรองใดบางทเปนเรองสำคญสำหรบเขา ซงไมใชสตร-สำเรจทภาครฐสวนกลางจดหามาใหหรอกะเกณฑชาวบานมาเขาอบรม

ประเดนตอไปคอ สรางทกษะในการจดการความขดแยงในชมชน ซงทจรงแลวแตละชมชนกมระบบการจดการความขดแยงทดอยแลว แตเมอมการสรางระบบยตธรรมทเขมแขง มโรงพกทงในระดบ

52

5 2

อำเภอ ระดบตำบล หลายๆ ฝายจงเขาใจวาทกเรองเปนหนาทของตำรวจ

แทจรงแลวอปสงคของชมชน ทกษะการจดการความขดแยงของชมชนมความสำคญอยางยง ซงเราพบวาชมชนทเราไดเขาไปดำเนนการหลายๆ แหง ถาชมชนมทกษะการจดการความขดแยงทดและจบมอกบทางโรงพก สามารถสรางระบบทดขนมาได เมอมการขดแยงในเบองตนชมชนกมศกยภาพทจะจดการกนเองได หรอถาเปนปญหาใหญ โรงพกกสามารถใชเครอขายชมชนจดการได ฉะนนประเดนนจงเปนเรองใหญทจะตองเขาไปเสรมทกษะในการปองกนความขดแยง และสรางความสมานฉนทใหเกดขนในชมชน

สำหรบเรองการดแลสงเคราะหผทกระทำความผด หรอเหยอของความอยตธรรม ในมตของกระบวนการยตธรรม เม อมการกระทำผดทางอาญาของผตดยาหรอเสพยา ผท เปนผพลงพลาดเหลาน นตางกตองการโอกาสกลบเขาไปเปนคนดในสงคม ถากระทรวงยตธรรมดำเนนการอยเพยงฝายเดยวโดยทชมชนไมยอมรบ เขาเหลานนกไมมทางกลบไปเรมตนชวตใหมได เพราะฉะนนมตเรองกระบวนการยตธรรมจงตองใหชมชนเขามามสวนรวมและรบลกหลานของตวเองกลบเขาไปใชชวตในชมชน โดยทภาครฐจะตองเปลยนวธคดและหนมารวมมอกบภาคชมชน เพอรวมกนสงเสรมใหชมชนมโอกาสมากขน ซงบางครงอาจทำไดดกวาราชการดวยซำไป

กจกรรมตางๆ ทกลาวมาทงหมดนเปนกจกรรมทเรยกวา ศนยยตธรรมชมชน ไมวาจะเปนเรองของการคมครองสทธเสรภาพ การจดการความขดแยง การดแลผกระทำความผดและการดแลเหยอเพอทำใหสงคมเกดความยตธรรม เมอเราทำกจกรรมเหลานแลวกจะนำไปสประเดนตอไปวา เราจะจดระบบในการเชอมโยงความสมพนธระหวางกจกรรมทชมชนทำไดบางสวน หรอตองการความชวยเหลอบางสวน กบกจกรรมทรฐทำอยเดมไดอยางไร

ศนยยตธรรมชมชนไมไดมองเปาหมายเพยงแคระดบหมบาน

53

5 3

ตำบล หรออำเภอ แตถามความพรอมตรงจดไหนทภาครฐจะเขาไปรวมไดกจะพยายามเขาถงใหมากทสด โดยขณะนเรามศนยยตธรรมชมชนเกดขนทงในระดบหมบาน ตำบล และอำเภอ โดยหลายๆ สวนเรามงเนนไปถงการบรหารขององคกรปกครองสวนทองถน บางสวนมงเนนผนำธรรมชาต เพราะกลไกเหลานจะเกดขนภายใตโครงสรางของราชการไมได แตเราหวงวาวนหน งส งเหลาน จะถกนำไปบรณาการตอไป

ตวง : ทงหมดทกลาวมานหมายความวา ถาทำใหระบบยตธรรมประสบความสำเรจ กจะนำไปสความเขมแขงของชมชนทยงยนดวยโดยเฉพาะการเปนหนสวนในการมสวนรวมระหวางรฐกบชมชน รปแบบของความสำเรจเชนนจะกระจายไปสภมภาคอนไดมากนอยแคไหน

ดร.กตตพงษ : ในภาคใตควรจะทำใหมากทสด แตกมขอจำกดทอาจทำใหการทำงานคอนขางยากลำบาก เนองจากการขาดความไววางใจตอภาครฐ สวนภาคอนๆ กไมมปญหา สามารถขยายแนวคดนออกไปได

อยางไรกด สงทตองเรมพฒนากอนกคอ การบรณาการของกลมทจะมาทำงานรวมกนระหวางภาครฐกบชมชน เพราะในขณะนกระบวนการยตธรรมเองกมปญหามากพออยแลว โดยเฉพาะในหนวยงานภาครฐซ งทบซอนกนหลายหนวยงาน เชน กระทรวงมหาดไทย กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยและกระทรวงยตธรรม รวมทงกระทรวงสาธารณสขทมเครอขายตางๆ มากมาย จะจบมอกนไดอยางไร จะมอบหมายใหหนวยงานใดรบผดชอบสวนไหน เพราะงานบางอยางกสามารถหนนเสรมซงกนและกนได

เรองสดทายทสำคญคอ กฎหมายทกำลงจะเกดขนหลายเรองทงกฎหมายทเก ยวของกบแนวคดเร องการสมานฉนท กฎหมายชะลอการดำเนนคดในชนตำรวจหรอชนอยการในอนาคต กฎหมาย

54

5 4

การไกลเกลยระงบขอพพาท โดยขอสรปทอยากฝากไวกคอ การผลกดนมตของความยตธรรมใหเขาไปเปนสวนหนงของทกเวททมการพดเรองความเขมแขงของชมชน และการสรางความเปนหนสวนระหวางภาครฐกบภาคเอกชน รวมถงการบรณาการระหวางหนวยงานภาครฐเพอใหกระบวนการเหลานเปนจรงมากขน

ตวง : ทานตอไปคอ นายแพทยสธ ฮนตระกล ซงจะมาใหความคดเหนและแลกเปลยนประสบการณในสวนขององคกรปกครองสวนทองถน วามกลไกหรอมาตรการใดทจะสงเสรมสนบสนนใหชมชนทองถนเขมแขงได ซงเชอวาคำตอบทไดคงไมมสตรสำเรจตายตว

นายแพทยสธ ฮนตระกลรองนายกเทศมนตรนครพษณโลก

ผมในฐานะทเปนผปฏบตจะขอเลาประสบการณในการทำงานขององคกรปกครองสวนทองถน เรมตงแตเรองของแนวคด ซงพบวาปญหาสวนใหญคอเราไมร จกความเปนทองถ นเลย แมกระท งนกวชาการหลายคนทมาพดคยกนกยงไมเขาใจถงความตองการทแทจรงของชมชน ฉะนนตองสงเสรมใหคนทเขามาคลกคลกบชมชนใหมากขนจงจะเรมเขาใจได

ขอยกตวอยางกรณของการจดตงชมชนในเขตเทศบาลนครพษณโลก ซงอยในอำนาจของนายกเทศมนตร โดยจะเปนผกำหนดพนทและกตกาในการทจะจดตงชมชนขน เรมตนจากเดมทมอย 10ชมชน ปจจบนเราสามารถเพมเปน 50 ชมชน ซงขนาดทเราคดวาเหมาะสมอยทชมชนละ 100 - 200 หลงคาเรอน ถาเลกหรอใหญเกนไปกไมเหมาะสม เพราะอาจเกดปญหามาก ฉะนนชมชนทมความเขมแขงและสามารถสรางผลงานดๆ ออกมาได จะตองมการตดตอสอสารกนอยางใกลชด รวมถงขนาดของชมชนกมความสำคญดวย

ชมชนทดจะตองมระเบยบกตกาชดเจน มการเลอกตงคณะกรรมการชมชนอยางบรสทธยตธรรม แตสำหรบชมชนทเพงเกดใหม

55

5 5

จะตองมการอบรมใหความรกบชาวบานวาการจดตงชมชนขนมาแลวจะไดประโยชนอะไรบาง และเมอมการเลอกตงเสรจเรยบรอยแลวกตองใชเวลาปรบตว คงจะเรมทำงานทนทไมได ตองผานการอบรมบอยๆ และสมำเสมอ โดยในปหนงอาจตองมการอบรมหลายครงเพอใหเกดการพฒนาอยางตอเนอง ซงเราไมไดอบรมเฉพาะกรรมการชมชนเทานน หากแตยงมอาสาสมครอกหลายๆ ประเภทเชน อาสาสมครดานสงแวดลอมทจะใหความรเรองการจดการขยะซงในบางเรองทเปนเชงปฏบตพวกเขาอาจทำไดดกวานกวชาการดวยซำ

อาสาสมครเหลานจะตองไดรบการฝกฝน ทงในเรองการพดสอสารกบชาวบาน ศลปะการพดใหเขาหคน และฝกฝนทกษะในการทำงานรวมกบประชาชน การมสวนรวมจงเปนสงสำคญ และจะตองมการประชมคณะกรรมการชมชนอยางสมำเสมอทกเดอน ทสำคญคอ ชวยกนคด ชวยกนทำงาน และประเมนผลรวมกน โดยกระบวน-การเหลานจะชวยพฒนาใหชมชนมความเขมแขงขน และสามารถทำงานรวมกบภาครฐหรอองคกรปกครองสวนทองถนได

อยางไรกตาม แตละชมชนกไมไดเหมอนกนหมด ทกชมชนกเขมแขงไมเทากน เพราะฉะนนเราจะเอาสตรสำเรจตายตวไปใชกบทกชมชนใหเปนเหมอนกนหมดไมได ยกเวนแตหลกการเทานนทพอจะยดเปนแนวทางเดยวกนได สวนวธปฏบตหรอขนตอนกอนหลงความชาหรอเรวอาจจะแตกตางกน จดสำคญจงอยทการรวมกนคดและรวมกนทำ

ทงน ตองขอยอมรบวา เทศบาลเมองนครพษณโลกกมจดออนอย บางเชนกน เน องจากสงคมไดเส อมลงไป โดยเปล ยนจากสงคมชนบทไปสสงคมเมอง ฉะนนการจดตงชมชนขนมานนจะตองฟนวถชวตชมชนชนบทกลบคนมา และคนสสภาพชนบททมความเอออาทรตอกน ซงอาจตองใชเวลานานพอสมควร ตองอาศยองคความรมากมายมหาศาล และใชกำลงของบคลากรจำนวนมาก

แตเมอถงจดหนงมนจะเชอมลงไปสชมชนรากหญา เรมตนจาก

56

5 6

ชมชนตนแบบสก 1 - 2 ชมชน จากนนจงแผขยายออกไป ขณะทการทำงานกตองแยกแยะใหไดระหวางการเมองกบการพฒนา เพราะหากกดกนผ ท มความคดทางการเมองแตกตางกน ไมสามารถทำงานรวมกนได สงคมจะเกดความแตกแยกอยางรนแรง ฉะนนการเมองจงเปนเรองสวนตวของแตละบคคลทพงมสทธเสรภาพในความคดความเชออยางเตมท แตการพฒนานนจะตองขบเคลอนไปพรอมๆ กนทกภาคสวน

กระบวนการประชาธปไตยแบบมสวนรวม อาจถอเปนเรองใหมทสงคมไทยวนนจะตองเรยนรรวมกน การเรยนรรวมกนหมายความวาตงแตระดบผบรหาร นายกรฐมนตร สมาชกสภาผแทนราษฎร และทมงาน จะตองคดหาวธการเขาถงชาวบานเพอสรางการมสวนรวมของประชาชนใหรวมกนคด รวมกนทำ รวมถงตองปรบตวอกมาก

เพราะฉะนนในระดบเทศบาลกเชนเดยวกน เพราะถอวาเปนขาราชการประเภทหนง ซงมกมแนวคดเหมอนขาราชการทวไป คอทำตามคำสงเจานายอยตลอดเวลาจนเคยชน แตเมอตองมานงคยกนตองคดรวมกน หรอทำรวมกนจงกลายเปนเร องแปลกใหม ในขณะเดยวกนสำหรบประชาชนกถอเปนเรองใหม เพราะอยๆ กมคนมาสงใหคดและทำ ซงเปนเรองใหมทตองเรยนรดวยกน ฉะนนกลไกเหลานจงตองใชเวลา และเปนไปไมไดททกอยางจะเปนเหมอนในทฤษฎทงหมด

สวนเรองการทำแผนพฒนาชมชนกเชนเดยวกน ในชวงเรมตนใหมๆ เราอาจทำไมสำเรจตามเง อนเวลา แตหลงจากนไปเราไดกำหนดเปาไววา การทำแผนพฒนาชมชนทดจะตองใหชมชนสรางประชาคมของเขาเอง โดยองคกรปกครองทองถนจะเปนผสนบสนนและสงวทยากรเขาไปชวยเหลอ หากชมชนนนมศกยภาพมากพอกใหเขาดำเนนการกนเองได เราเพยงแตเปนผผลกดนใหเกดประชาคมขนมา และทำเชนนทกป จากนนจงผสมผสานเขากบแผนพฒนาของเทศบาลและจดสรรงบประมาณให โดยนายกเทศมนตรมนโยบายชดเจนวา เมอจดแผนพฒนาชมชนแลว ขนตอนตอมาทมความ

57

5 7

อยางไรกตามแตละชมชนกไมไดเหมอนกนหมด

ทกชมชนกเขมแขงไมเทากน

เพราะฉะนนเราจะเอาสตรสำเรจตายตว

ไปใชกบทกชมชนใหเปนเหมอนกนหมดไมได

ยกเวนแตหลกการเทานน

ทพอจะยดเปนแนวทางเดยวกนได

สวนวธปฏบตหรอขนตอนกอนหลง

ความชาหรอเรวอาจจะแตกตางกน

จดสำคญจงอยทการรวมกนคด และรวมกนทำ

58

5 8

>>

สำคญเปนลำดบแรกๆ คอจะตองจดสรรงบประมาณสนบสนนดวยการทำงานในลกษณะนทำใหเราไดประสบการณในการทำงาน

เนองจากเปนเรองใหม หากมขอผดพลาดหรองานไมสำเรจกหามโกรธกน งานไมสำเรจไมเปนไร แตความสมพนธตองยงคงอย หลงจากนนจงมาทบทวนสงท ผานมารวมกนวาไมประสบความสำเรจเพราะเหตใด และกอดคอกนทำใหม ไมใชคดเองเออเองและสงงานอยางเดยว

เราตองยอมรบในความหลากหลายของสงคมชมชน บางชมชนอาจมความสามารถในการจดระบบการออมทรพย บางชมชนอาจถนดในเรองการสงเสรมอาชพ บางชมชนถนดในเรองการอนรกษสงแวดลอม บางชมชนเกงเรองการพฒนาโครงสรางพนฐาน เรองเยาวชน สตร หรอผสงอาย แตถาองคกรปกครองทองถนไปบบบงคบใหชาวบานทำในสงทเราตองการ ในขณะทเขาเองยงไมพรอม เรากจะเสยงบประมาณและเสยเวลาโดยใชเหต ดงนนจงตองคำนงถงความสมครใจ ใครจะทำยกมอขน เพอใหเปนไปตามความตองการของชมชน

สรปไดวา ในการสรางกลไกเพอใหเกดความเขมแขงของชมชนตองใชหลกธรรมาภบาล และยดหลกของการมสวนรวมของ

59

5 9

ประชาชนเปนทตง เพอทจะกาวไปสการมสวนรวมดวยจตวญญาณของชมชนอยางแทจรง

ตวง : ขอขอบคณวทยากรท ง 3 ทานท มารวมถายทอดประสบการณและแนวคดตางๆ ใหทประชมไดแลกเปลยนเรยนรรวมกน ถงแมวาในทประชมอาจมความคดเหนและขอสรปทแตกตางหลากหลายกนไป โดยจะขอสรปภาพใหชดเจนอกครงวาจากททง 3ทานไดกลาวมานนคงจะเปนเครองยนยนไดวา การพฒนาชมชนใหเขมแขงจะตองระเบดออกจากขางใน โดยเรมจากพฒนาทตวบคคลพฒนาคณธรรม นำไปสการสรางเครอขาย และการชวยเหลอเกอกลกน จากนนจงขยายออกไปสภายนอก

ถายอนกลบไปพจารณาถงแนวคดนใหถวนถกคงไมหนไปจากปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ซงเปนสงทอยคกบสงคมไทยมาเนนนาน หากแตเราไมหยบยกมาใช ไมหยบยกมาทำ ถงเวลาแลวทเราจะตองปฏรปกนใหม เรมตงแตในระดบปจเจก ชมชน และสงคม นนคอการใชแนวทางเศรษฐกจพอเพยงมาเปนตวกำหนดทศทางในการพฒนา

ปญหาสวนใหญคอเราไมรจกความเปนทองถนเลย

แมกระทงนกวชาการหลายคนทมาพดคยกน

กยงไมเขาใจถงความตองการทแทจรงของชมชน

ฉะนนตองสงเสรมใหคนทเขามา

คลกคลกบชมชนใหมากขนจงจะเรมเขาใจได

60

6 0

มาตรการดานการคลง

กฎหมาย

และกระบวนการมสวนรวม

เพอสงเสรมธรรมาภบาล

และ

การบรหารจดการในทองถน

61

6 1

รศ.ดร.อรทย กกผล : ดำเนนการอภปรายประเดนการอภปรายกลมยอยน ขอเรมตนดวยกรณศกษาท

ตำบลบางระกำ จงหวดนครปฐม ซงมการจดการเรองสงแวดลอมทดโดยเฉพาะแมนำลำคลอง โดยนายก อบต.บางระกำ จะมาเลาใหฟงถงปญหาทพบวามอะไรบาง และมการจดการอยางไรเกยวกบการอนรกษดแลแมนำลำคลองในพนท รวมถงปจจยทจะทำใหประสบความสำเรจ

สมชาย ชนอนทรงามนายก อบต.บางระกำ จงหวดนครปฐม

ปญหาสงแวดลอมเปนปญหาหลกของประเทศชาต ชวตผมผกพนกบแมนำตดลำคลองมาตลอด เมอไดทำงานเปนผใหญบาน จงพบเหนปญหาทอยใกลตววาทำไมคลองบานเราจงสกปรก ทำไมผคนทอยรมคลองตองรองบประมาณจากหนวยงานรฐมาชวยแกไขปญหา เราจงคดวาถามวรอใหทางราชการจายงบประมาณมาใหขดลอกคคลองปละครง และพอผานไปไมกเดอนสงสกปรกกกลบมาเหมอนเดม ฉะนนถาเราปลอยไวแบบนตอไปปญหากไมจบสน

ผมจงเรยกชาวบานทอยรมคลองมานงพดคยกน ซงทกคนเหน

62

6 2

พองกนวาเราคงรอความชวยเหลอจากทางราชการฝายเดยวไมไดอกแลว เราตองชวยเหลอตวเอง และทกคนกเหนดดวย ผมเรมตนดวยการเกบเงนชาวบานรมคลองคนละ 200 บาท 50 ครวเรอน แบงจายเปน 2 งวด งวดละ 100 บาท

วนท 5 ธนวาคม 2542 ชมชนของเราชวยกนเกบผกตบชวาในคลองเปนระยะทางประมาณ 3 - 4 กโลเมตร หลงจากวนนนจงจางคนมาดแล โดยเกบเงนอกคนละ 100 บาท 50 ครวเรอน ไดมา 5,000บาท เพอจางคนทอยรมคลองใหชวยกนทำความสะอาด

การทำงานในครงนนถอเปนแนวทางการแกปญหาแบบมสวนรวมของประชาชนโดยตรง ชมชนของเราแกปญหาดวยตนเองกอนทความชวยเหลอจากทางราชการจะมาถง เราจงคดวาตองแกปญหาตอไปเรอยๆ เพราะตำบลของเราม 26 คลอง กบ 1 แมนำ ฉะนนคลองตางๆ ทมอย ถาเราไมแกไขเสยตงแตวนน ทกคนกจะตองประสบปญหาแนนอน ถงแมวาจะรองของบประมาณจากรฐบาลในการขดลอกคลองไดปละหลายลานบาท แตผมบอกวาขอแคปละแสน

วนท 5 ธนวาคม 2542

ชมชนของเราชวยกนเกบผกตบชวาในคลอง

เปนระยะทางประมาณ 3 - 4 กโลเมตร

การทำงานในครงนนถอเปนแนวทางการแกปญหา

แบบมสวนรวมของประชาชนโดยตรง

ชมชนของเราแกปญหาดวยตนเอง

กอนทความชวยเหลอจากทางราชการจะมาถง

63

6 3

<<

บาทกพอ แลวเราจะแกไขปญหาของชมชนเราใหไดหลงจากนนเมอไดเปนนายก อบต. จงไดมการดำเนนการจดตง

ชมชนเรารกคคลองตำบลบางระกำขน ซงในระยะแรกกไมมปญหาอะไร แตเมอเราเขาไปแกไขใหกบชมชนอนๆ รมคลอง ซงไมไดรองขอความชวยเหลอ เพราะเขาเดอดรอนไมมาก เขาจงรสกวาไมใชหนาทของเขา แตเปนหนาทขององคกรทองถน ฉะนนกเลยเกดปญหาตามมาวาหากปลอยใหเปนอยางนตอไป คอให อบต.เขาไปชวยเหลอ โดยทชาวบานอยเฉยๆ ไมมสวนรวม การแกไขปญหาของชมชนกไมมวนสนสด

เราจงปรบเปลยนวธคดใหม โดยจดตงเปนชมรมและขอใหคนรมคลองมาชวยกนดแลชมรม บรหารจดการเรองเงนกนเอง โดยจะมเจาหนาทไปตรวจสอบผลการทำงานทก 3 - 6 เดอน รวมถงจดใหมการประชมเสวนาพดคยแลกเปลยนกน ซงปรากฏวาไดผลคอนขางดแตตอมากเกดปญหาตามมาอก โดยนายอำเภอไดทวงตงวาการทอบต.ใหเงนชาวบานไปแบบนถกตองแลวหรอไม และจะตรวจสอบ

64

6 4

ไดอยางไรผมจงอธบายวาเรายดหลกการมสวนรวมของชาวบาน เพราะ

ถาชาวบานทำเองจะใชเงนเพยงแค 2 - 3 หมนบาท ซงไมไดมากมายเมอเทยบกบการไปรองของบประมาณจากรฐทละหลายลานบาทฉะนนตองดทเปาหมายดวย อยางไรกตาม เพอไมใหขดกบกฎหมายผมจงตงชมรมใหถกตองตามระเบยบแบบแผนของราชการ ซงกวาจะสำเรจไดตองทะเลาะกนเปนป

ทวาปญหาทเกดขนในปจจบนนกลายเปนวา เมอคนในชมชนไดเงนไปแลวไมหวงแหน เพราะไมใชเงนตนเอง พอไดเงนไปงายๆ กเรมรสกวาไมพอและอยากไดเพมอก เราจงแกไขดวยการตงกองทนหมบานทกหมบาน ใหชาวบานกบ อบต.ออกเงนคนละครง จะไดรสกวาไมใชเงนของ อบต.อกตอไป แตเปนเงนของเขาดวย เพราะฉะนนเขาจะบรหารจดการอยางเตมท และมคณะกรรมการตรวจสอบ

วนนชมชนของเราตองเจอวกฤตนำทวมเมอเดอนพฤศจกายน2549 นบเปนการทวมทหนกหนาสาหสมากในชวชวตน ซงปรากฏวาตอนนมปญหาเรองนำเสยตามมาในทกลำคลอง ผมจงมองวา ถาวนนรฐบาลไมจรงใจในการแกปญหาสงแวดลอม โดยใชชมชนเปนตวตงในการแกไขปญหา อยางไรกไมมทางแกปญหาได เพราะวธการทผานมาของรฐบาลคอใหงบประมาณไปขดลอกคคลอง ปหนงผมเคยขอไดถง 4 - 5 ลานบาท แตตอไปนผมบอกวาไมอยากไดแลว แตจะใหคนในชมชนบรหารจดการเอง ซงจะทำใหคนในชมชนมรายไดจากการรบจางเกบผกตบชวา และทสำคญเกดความรสกรกและหวงแหนลำคลองนน

แตปญหากคอ ทกวนนถาเราเขยนโครงการในลกษณะนไปจะไมไดรบการสนบสนนจากภาครฐ ดวยเหตผลวาองคกรทรองรบเงนยงเปนองคกรทไมถกตองตามกฎหมาย ถาอยางนนถามวาทำไมรฐไมแกเงอนไข ถารฐบาลจรงใจในการแกปญหาเรองการจดการนำโดยใหชมชนดแลกนเอง ไมตองผาน อบต. ปญหาคอวนนชมชนของเราตองการสภาพคลองทางการเงนมากกวาน เพราะวนนเราหมนไป

65

6 5

กรณของการจดการขยะแบบบรณาการ

ของเทศบาลนครพษณโลก

ซงมกระบวนการหลายขนตอนกวาทจะพฒนามาสจดนได

นบตงแตการใหความรเรองการคดแยกขยะ

หรอนำกลบมาใชใหเกดประโยชนใหม

จนถงนำเขาเตาเผาและฝงกลบ ซงสามารถพสจนไดวา

บรเวณทเปนจดฝงกลบขยะของพษณโลก

ปราศจากกลนและมลภาวะ

ถอเปนโมเดลทนาสนใจมาก

และแผนงานตวอยางนสะทอนใหเหนถง

ความจำเปนของการมนโยบายและแผนทชดเจน

66

6 6

แค 3 แสนบาท ซงจรงๆ แลวควรจะมมากกวานน เพราะผมมองวาการหมนเง นในสวนน ไมไดมเปาหมายเพยงเพ อแกไขปญหาสงแวดลอมเรองเดยว แตยงสามารถแกไขปญหาความยากจนไดเพราะคนในชมชนจะไดรบคาแรง และเกดจตสำนกทดตอชมชนทองถน

ประเดนเรองการมสวนรวมจงเปนหวใจสำคญ วนนหลายคนอาจจะทวงตงวา การบรหารจดการของทองถนสวนใหญลมเหลว ซงผมคดวาสวนหนงของการบรหารจดการทลมเหลวกคอ การขาดการมสวนรวมของประชาชน เพราะวนนถงแมเราจะกำหนดนโยบายดแคไหนกตาม แตหากขาดการมสวนรวมของประชาชนแลว การบรหารจดการทงระบบกอาจจะลมเหลวทงหมด

นอกจากนน การแกไขปญหาเรองสงแวดลอมสวนใหญแลวมกมเรองการเมองเขามาเกยวของ เพราะการแกปญหาสงแวดลอมนนยากมากทจะไดคะแนนเสยง แตถาลงทนสรางถนน ไฟฟา ประปาชาวบานจะเหนผลงานชดเจน แตการแกไขปญหาสงแวดลอมตองใชเวลาหลายป ฉะนนทงชาวบานและผนำองคกรทองถนจะตองอดทนแตสงทนาเสยใจคอระบบราชการยงไมเขาใจวธคดแบบน ไมเขาใจวาทำไมตองใหชมชนคดโครงการตางๆ ขนไป แลวราชการอดหนนเงนอยางเดยว

ปญหาสงแวดลอมของชมชน จะสำเรจไมไดหากขาดการมสวนรวม ระบบราชการตองเขาไปรบฟงและใหโอกาสชมชนบางเพราะถอเปนหวใจสำคญของการแกปญหา ถาคนในชมชนชวยกนตอส ชมชนนนจะมความสามคคและเขมแขงมาก วนนเราจงตองใหความยตธรรมกบองคกรทองถนทวประเทศ และตองยอมรบวาสวนดยงมอยมาก สวนไมดกตองแกไขและใหโอกาสเขา เพราะองคกรทอง-ถนเปนนองใหม อาจมขอผดพลาดได ฉะนนตองใหเวลาในการสงสมประสบการณ ทสำคญตองปลอดจากการเมอง และปลอยใหทองถนมอสระในการบรหารจดการตนเองมากขน

รศ.ดร.อรทย : หลงจากทไดฟงแลวตองขอชนชมนายก อบต.

67

6 7

แมกระทงขอจำกดทางดานกฎหมาย

ของ อปท.เองกมอยไมนอย

การกำหนดนโยบายสาธารณะในระดบชมชน

ยงไมสามารถออกมาในรปของขอบญญตสวนทองถนได

สวนใหญจงกำหนดออกมาเปน

ขอบญญตตามกฎหมายของราชการสวนกลาง

โดยท อปท. ยงไมคอยมความคดรเรม

ในการออกขอบญญตของตนเอง

เพราะอาจขดตอกฎหมายสวนกลาง

นคอปญหาระดบทองถน

68

6 8

บางระกำ ทำใหทราบวาการทำงานภายใตระบบเดมนนไมไดเอออำนวยตอการพฒนาความเขมแขงของชมชนทองถนเลย ทงระบบราชการและสภาพทางการเมอง การดำเนนนโยบายดานการจดการสงแวดลอมของรฐ ซงกวาจะเหนผลตองใชระยะเวลานาน รวมทงมตดานการเมองกบการกำหนดนโยบายสาธารณะ ซงยงไมสอดคลองกนในทศทางทถกตอง สวนเรองการใหเงนอดหนนกนบเปนปญหาและขอจำกดอยางย งในการพฒนาองคกรท ไมไดอย ในระบบราชการ

สำหรบความคดเหนของทานตอไปคอ รองนายกเทศมนตรนครพษณโลก ซงมประเดนทนาสนใจวาการมสวนรวมของชมชนสำคญมากแคไหน ถงแมเราจะคาดหวงวาจะประสบความสำเรจ 100เปอรเซนตไมได แตสงนจะเปนจดขบเคลอนใหเกดการพฒนาบคคลพฒนาประชาธปไตยทองถน และกาวไปสชมชนพงตนเอง

บนเวทแหงการพดคยแบงปนประสบการณตอจากน จะเขาไปสประเดนเรองขยะมลฝอย ซงเปนปญหาโลกแตก แมวาวนนเราจะมความกาวหนาทางเทคโนโลยเพยงใดกตาม แตขยะกไมเคยลดนอยลงเลย และกวาจะยอยสลายตองใชเวลานานมาก เราลองมาดตนแบบในการจดการขยะของจงหวดพษณโลก หรอท เรยกวา‘พษณโลกโมเดล’ ทไดรบการยอมรบอยางกวางขวาง

นายแพทยสธ ฮนตระกลรองนายกเทศมนตรนครพษณโลก

ขอมลพนฐานของเทศบาลนครพษณโลกมพนท 18.26 ตารางกโลเมตร ประชากรประมาณ 90,000 คน 2,800 ครวเรอน การบรหารงานฝายการเมองมนายกเทศมนตร และรองนายกเทศมนตร4 ทาน สมาชกสภาระดบเทศบาลนคร 24 คน มพนกงานเทศบาล127 คน ลกจางประจำ 122 คน ทเหลอเปนพนกงานชวคราว 566คน

กระบวนการการกำจดขยะในอดตคอขดหลมแลวเผา แต

69

6 9

ประเดนเรองการมสวนรวมจงเปนหวใจสำคญ

วนนหลายคนอาจจะทวงตงวา

การบรหารจดการของทองถนสวนใหญลมเหลว

ซงผมคดวาสวนหนงของการบรหารจดการทลมเหลว

กคอการขาดการมสวนรวมของประชาชน

เพราะวนนถงแมเราจะกำหนดนโยบายดแคไหนกตาม

แตหากขาดการมสวนรวมของประชาชนแลว

การบรหารจดการทงระบบกอาจจะลมเหลวทงหมด

70

7 0

>>

ปจจบนชาวบานกลบหลมขยะไปแลว เพราะการเผาขยะทำใหเกดควนรบกวนชมชนมาก ฉะนนจงกลายเปนปญหาเรองการจดการขยะมลฝอย เนองจากไมมหลมเผาขยะ เพราะชาวบานปดหมด จงไมร วาจะนำขยะไปทงทใด ขณะทผกอใหเกดขยะกคอประชาชนทวไปและผประกอบการ ซงไมมความรความเขาใจในการจดการขยะหรอการคดแยกประเภทขยะ อกท งไมมความร ในเร องทางวชาการหรอเทคโนโลยเลย

จากประสบการณทผมไดเขาไปทำงานเมอ 12 ปทแลว พบวาโครงสรางขององคกรทองถนขณะนนยงไมเหมาะสม ทงคณสมบตของเจาหนาท และความรความสามารถทไมตรงกบสายงาน ขาดแคลนงบประมาณ และเกบคาธรรมเนยมไดนอย ซงชวงนนเกบไดแค5 แสนบาทตอป จงตองของบอดหนนมาก เพราะตองใชงบประมาณในแตละปไมตำกวา 30 ลานบาท แตปจจบนเรมดขน เพราะสามารถเกบคาธรรมเนยมได 10 ลานบาท

สวนความรวมมอระหวางหนวยงานระดบรฐบาลกลาง ระดบ

71

7 1

ภมภาค หลายคนตงคำถามวาการบรณาการหมายความวาอยางไรเพราะองคกรทองถนเองกมปญหา สบสนในบทบาทหนาทของตนเองระเบยบกฎหมายไมชดเจน ขาดนโยบายและแนวทางทชดเจน ยกตวอยางเชน การทำแผนจดการขยะแหงชาต ซงไมทราบวาใครจะเปนผพฒนาองคความรเหลาน จะใหทองถนพฒนาเอง หรอนกวชาการมหาวทยาลย หรอหนวยงานระดบชาตจะเขามาชวยพฒนาเพราะชมชนทองถนเองกตองการมความร แตไมรจะไปหาความรจากทไหน เครอขายกไมม เราจงตองไปขอความรวมมอจากรฐบาลเยอรมนใหเอาผเชยวชาญมาชวย

ขณะทเทศบาลกดำเนนงานตอไปทามกลางปญหา อะไรทพอทำไดกทำไป สวนเรองขององคความรเรองการจดการกไปหาฝรงมาชวย โดยทางเยอรมนไดเสนอตอรฐบาลไทยวาจะชวยการจดการขยะของเทศบาลนครเมองพษณโลก ภายหลงจากไดร บความรวมมอจากเยอรมนแลว เราจงเรมพฒนาระบบการบรหารจดการสมยใหม คอใชหลกธรรมาภบาล ซงนอกจากจะเนนความโปรงใส

เราจงเรมพฒนาระบบการบรหารจดการสมยใหม

คอใชหลกธรรมาภบาล

ซงนอกจากจะเนนความโปรงใสแลว

สงทเปนเครองมอทมประสทธภาพทสด

คอการมสวนรวมของประชาชน

72

7 2

แลว สงทเปนเครองมอทมประสทธภาพทสดคอการมสวนรวมของประชาชน เราตองมนโยบายและแนวทางทชดเจน โดยการรวมกนคดรวมกนทำ ดงเอาชาวบานในชมชนทเกยวของทงหมดมารวมทำแผนการจดการขยะมลฝอย โดยมผเช ยวชาญจากตางชาตมาใหความชวยเหลอ ฉะนนจงตองมแผนนโยบายและแนวทางทชดเจนกระทงปจจบนปญหาเรองโครงสรางองคกรกคอยๆ ปรบตวไดดขนสงผลใหการบรหารจดการบคลากรกดขนตามไปดวย อปสรรคตางๆจงลดลง

ในวงการสงแวดลอมเราเรยกวธการแกไขปญหาแบบนวาพระมด โดยปลายยอดของพระมดคอการลดการกอขยะ สวนฐานลางสดคอการกำจดขยะอยางถกวธ ซงในขณะนกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดประเมนวาแตละทองถนทวประเทศสามารถกำจดขยะไดถกวธถง 30 เปอรเซนต แตผมคดวาคงไมถงเพราะหากจะพฒนากาวไปอกระดบคอ ทำอยางไรใหนำขยะเหลานนกลบมาใชเปนพลงงานทดแทนไดดวย แทนทจะเอาขยะไปฝงไวและรอใหยอยสลายไปเอง

สำหรบการคดแยกประเภทขยะ เราอาจแบงงายๆ คอ ขยะทขายไดหรอขยะรไซเคลประมาณ 40 เปอรเซนต ขยะอนทรยหรอขยะชวภาพ 40 เปอรเซนต สวนทเหลออก 20 เปอรเซนตกกำจดไป ตดทงไปไดเลย แตทางกระทรวงกลบตำหนผมวาทำไมถกตามหลกวชาผมจงบอกไปวาเราไมตองการหลกวชาการมาก ขอเพยงแตสอสารกบประชาชนใหเขาใจ ขอใหประชาชนใหความรวมมอกพอ

จากแนวคดตรงนเราจงพฒนามาเปนนโยบาย หากชาวบานแยกขยะขายไดทกครวเรอนหรอเอาขยะชวภาพไปทำปยได เรากจะเหลอขยะในชมชนเพยงแค 20 เปอรเซนตเทานนทตองจดการ ทำใหสามารถลดคน ลดเครองมอ ลดงบประมาณลงไดมาก และไดพลงจากประชาชนมาชวยไดมาก อนนเปนหลกคดในการทำงานของเราคอเนนการมสวนรวมของประชาชน ซงรายละเอยดตองขนอยกบแตละพนท

73

7 3

การพดถงทองถน

ตองไมจำกดอยเพยงแคเรองอาหารการกนหรอวถชวต

แตตองมองไปถงตนแบบของการจดการปญหาชมชน

สงแวดลอม แมนำ ลำคลอง ขยะ

เมอเราเหนตนแบบทดตองยกยองและเผยแพรออกไป

เพอเปนแรงบนดาลใจใหคนทองถนอนๆ

74

7 4

การทำงาน 10 กวาปทผานมา ทำใหเรามประสบการณมากพอทจะเขยนเปนหลกสตรไดวา ทำอยางไรทจะใหประชาชนหนมาใหความรวมมอในการจดการขยะมลฝอยภายในชมชน ซงองคความรนนพอจะแบงงายๆ ออกเปน 2 สวน สวนหนงเปนเรองทางเทคนคทผทเกยวของควรจะร เชน การสรางเตาเผาขยะตองใชความรอนกองศา-เซลเซยสจงจะไมกอใหเกดมลพษ ซงชาวบานอาจไมจำเปนตองรมากขนาดนน รแคหลกการพอ และองคความรอกสวนหนงกคอแนวทางการปฏบตทประชาชนจะตองร

นอกจากนหลกสตรยงแบงออกเปน 3 ระดบ คอ หลกสตรสำหรบผบรหาร นายกฯ รองนายกฯ ทปรกษา สมาชกสภา หลกสตรสำหรบพนกงานเทศบาล และหลกสตรสำหรบประชาชนในชมชนสวนเหตทตองแยกชดเจนแบบน เพราะผบรหารจะตองรระบบกลไกในการทำงานเพอจะไดวเคราะหและประเมนผล สวนประชาชนกจำเปนจะตองรวธการปฏบต

ในหลกสตรนจะพดถงไมกประเดนเทานน โดยจะไมพดถงเรองเทคโนโลยทยงยากซบซอนมากนก เรองท 1 คอขยะทนำไปขายไดโดยคดแยกกนในระดบครวเรอน เรองท 2 คอการคดแยกขยะอนทรยเพอนำมาทำปยหมก เรองท 3 การดแลจดการถงขยะ โดยใหทกครวเรอนจดหาถงขยะของตนเองและตองดแลรกษาใหด ถงขยะควรอยในบาน ไมใชอยกลางถนน เพราะถงขยะสาธารณะทวางไวกลางถนนทำใหทกคนทงเร ยราดไมดแลรกษา และถาทำไดกจะเกดโครงการถนนปลอดถงขยะ คอทกคนมถงขยะอยในบานตวเอง ถนนกสะอาดเอยม เรองท 4 การลดความถของการจดเกบขยะ หากชมชนใดทพฒนาถงระดบสงสดแลวกสามารถเกบขยะเพยงแคสปดาหละครงเทานน ซงจะชวยใหลดคาใชจายลงได และประการสดทายตองขอความรวมมอใหประชาชนมวนยในการจายคาจดเกบขยะดวย ซงหลกสำคญทประชาชนควรรกมอยเทาน

สำหรบกระบวนการมสวนรวมอกแนวทางหนงคอ การจดใหมอาสาสมครจดการสงแวดลอม ซงจะตองไดรบการอบรม ฝกการพด

75

7 5

การแตงกายใหสะอาด โดยอาสาสมครเหลานจะเปนคนในหมบานเอง เพราะจะชวยใหสนทสนมและเขาถงชาวบานไดง ายกวาเจาหนาทเทศบาล การขอความรวมมอจงทำไดงายขน รวมถงจดใหมการรณรงคในหลายโครงการ เชน การหวตะกราไปจายตลาดเพอลดการใชถงพลาสตก การอบรมครและนกเรยน

โดยเฉพาะการอบรมเดกรนใหมทเราจะตองพงพาในอนาคตโดยเราอาจพฒนาใหเปนหลกสตรทองถน เราไมตองพงรฐบาลกลาง100 เปอรเซนต เพราะรฐบาลเปดโอกาสให 15 เปอรเซนตในการทจะบรรจหลกสตรทองถนลงไปได ฉะนนสำนกการศกษาของเทศบาลกมหนาทรบนโยบายนำไปพฒนาหลกสตรทองถนแบบบรณาการโดยจะมตงแตระดบชนประถมศกษาปท 1 - 6

เรองสดทายคอเทคนคการจดการของเรา รถขยะของเราจะไมวงระยะทางไกลไปจนถงหลมขยะ เพราะจะเสยคาใชจายสง แตเราจะใหรถขยะมาถายขยะทสถานขนถายขยะ ดงนนจากทเคยตองใชรถขยะ 4 - 5 คน กเหลอเพยงแคคนเดยว ลดทงคาใชจายและลดการรบกวนประชาชนระหวางทาง

รศ.ดร.อรทย : จะเหนไดวาทกครงทเราพดถงการจดการขยะคนสวนใหญมกนกถงเพยงแคการบรรจใหมดชดเรยบรอยและหาททงใหได จากนนกจะมเจาหนาทมาคอยเกบไปเอง เทานนกจบ แตพอเหนกรณของการจดการขยะแบบบรณาการของเทศบาลนครพษณโลก ซงมกระบวนการหลายขนตอนกวาทจะพฒนามาสจดนได นบตงแตการใหความรเรองการคดแยกขยะหรอนำกลบมาใชใหเกดประโยชนใหม จนถงนำเขาเตาเผาและฝงกลบ ซงสามารถพสจนไดวาบรเวณทเปนจดฝงกลบขยะของพษณโลกปราศจากกลนและมลภาวะ ถอเปนโมเดลท นาสนใจมาก และแผนงานตวอยางน สะทอนใหเหนถงความจำเปนของการมนโยบายและแผนทชดเจน

ฉะน นจะมาถงโจทยเร มตนท เปนคำถามเชงรฐศาสตรวาองคกรปกครองสวนทองถนซงเปนองคกรทางการเมอง จะสามารถ

76

7 6

กำหนดนโยบายสาธารณะในการจดการปญหาทเหนผลในระยะยาวไดอยางไร เพราะอาจยากตอการสานตอขององคกรทมวาระจำกดฉะนนจงมกคดแกปญหาในระยะสนเทานน โดย รศ.ดร.นครนทรจะมาเสนอมมมองและแนวคดในเร องนโยบายทางการเม องถดจากน

รศ.ดร.นครนทร เมฆไตรรตนคณบดคณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ในฐานะของทมวจ ยจากมหาวทยาลยธรรมศาสตร เราตระหนกดวาองคกรปกครองสวนทองถนในประเทศไทยไดตงขนมาเตมพนทแลว ซงเทศบาลนาจะมความไดเปรยบมากกวา เพราะกอตงมาตงแตกอนสงครามโลกและบางแหงมประวตศาสตรยาวนาน แตผมยงมความรสกวาเทศบาลของเรายงมนอยเกนไป ป 2540เรามเทศบาล 140 กวาแหง ถดมาจงม อบต. โดยเรามความเชอวาองคกรปกครองสวนทองถน 7,800 กวาแหงทวประเทศ เปนองคกรทถกจดตงทางการเมองชดเจน เรามความเชอวาองคกรปกครองสวนทองถนบางแหงบรหารจดการไดด และบางทองถนยงมปญหาอย

แมวาองคกรปกครองสวนทองถนจะเปนองคกรทางการเมองแตกเปนการเมองแบบครงเดยว โดยปญหาใหญคองานดานการบรหาร ซงทงนายกเทศมนตรและรองนายกฯ กคงไมตองการเปนผบรหารเพยงแคสมยเดยว

คำถามวางานการเมองจะดำเนนไปอยางยากลำบากหรอไมในการทจะกำหนดนโยบายใหตอเนองยาวนาน ผมคดวานคอปญหาทเก ยวของกบบทบญญตทางรฐธรรมนญและกฎหมายปกครองทองถนดวย เดมทเราไมมการกำหนดวาระของนายกฯ ไว แตเมอองคกรทองถนจำนวนหนงมความออนแอและเกดปญหาทางการเมองอยางหนกหนวง จงไดเรยกรองใหมการเลอกตงทางตรง โดยผทจะไดรบเลอกตงทางตรงจากระบบนน จะเปนนายกฯ ไดแค 2 สมย ซงรปแบบนมทงขอดขอเสยคอ มนายกฯ ตอเนองไดถง 2 สมย และ

77

7 7

สามารถกำหนดแนวทางทศทางของตนเองไดทามกลางปญหาแตอยางไรกตาม ผมยงเช อวาหากวางระบบตางๆ ไวจน

สามารถจดการไดด นายกฯ รนตอไปกจะบรหารตอเนองได เราจงอยากเหนความสำเรจของการปกครองทองถนวา สามารถดำเนนการแกไขปญหาของตนเอง และจดบรการสาธารณะทด มหลกธรรมาภบาล มประสทธภาพ และเราอยากเหนความยงยนของการปกครองสวนทองถน

การพดถงทองถนตองไมจำกดอยเพยงแคเรองอาหารการกนหรอวถชวต แตตองมองไปถงตนแบบของการจดการปญหาชมชนสงแวดลอม แมนำ ลำคลอง ขยะ เมอเราเหนตนแบบทดตองยกยองและเผยแพรออกไป เพอเปนแรงบนดาลใจใหคนทองถนอนๆ

ประเดนทควรจะเสวนาตอคอ การจดการสงแวดลอมของอปท.ทประสบความสำเรจแลว จะทำอยางไรใหความสำเรจนยงยนและพฒนาตอไปได ขอเสนอของเราคอการบรหารจดการของทองถนในเวลาน ไมวาจะเปนเรองการใหบรการสาธารณะ เรองขยะ หรอ

78

7 8

สงแวดลอม เราจะสานตอไปอยางไร เปนไปไดหรอไมวาจะตงองคกรทแยกสวนออกไปเลย โดย อบต.จดตงโครงการขนแลวใหชมชนมารบชวงตอ ขณะเดยวกนกตงองคกรมหาชนทองถน หรอเทศพาณชยแยกระบบบญชออกไปตางหาก เพราะระบบราชการมทงแบบปกตและระบบราชการพเศษ เปนไปไดหรอไมทจะตงรกษาการทองถน ซงเปนบทบญญตทเขยนไวในกฎหมาย 70 ป แตไมมใครหยบขนมาทำ

เราจะทำอยางไรใหทองถนจดการเรองสงแวดลอมของตนเองไดอยางมประสทธภาพมากขน แนนอนวาเรองกตกาเปนเรองใหญเราตองกลบมาทบทวนกนใหมวากฎหมายดานสงแวดลอมพอเหมาะพอควรแลวหรอยง หรอข นอย กบการตความ หรอเราตองรางกฎหมายทละเอยดกวานเพอใหทองถนมโอกาสจดการตนเองไดชดเจนมากขน แมวาขณะนจะมคณะกรรมการสงแวดลอมจงหวดตงขนมาแลวกตาม แตกลไกนกยงไมทำงาน ฉะนนเราจะทำอะไรใหดกวานไดหรอไม อยางไร

นอกจากนน ยงมเรองใหญอยอก คอการกำหนดงบประมาณเรองสงแวดลอมเปนการเฉพาะ ใหมสดสวนงบประมาณประจำป แตหากทำเชนนแลวทองถนอาจขาดอสระ นายกฯ อาจทำงานลำบากมากขน และประเดนสดทายคอเรองกระบวนการทางสงคม ซงเหนไดชดเจนวาความสำเรจของตำบลบางระกำ จงหวดนครปฐม เกดจากการมสวนรวมของชมชน แตการมสวนรวมจะตองทำใหหนกแนนกวาน ทงในเรองการศกษาจะตองรณรงคใหมากกวาน รวมถงตองชวยกนคดวาเราจะทำประชาพจารณในทองถนดวยหรอไม เพราะถงแมวาตอนน เราจะมกฎหมายประชาพจารณแลวกตาม แตกระบวนการประชาพจารณกยงไมลงมาถงทองถน

ประเดนเหลานท ผมกระตนขนมาอาจจะมคำตอบหรอไมมคำตอบกได แตเชอวาบทเรยนทไดเรยนรจากตำบลบางระกำ จงหวดนครปฐม และจงหวดพษณโลก ถอเปนตนแบบทควรคาแกการยกยอง ควรคาแกการเรยนรและแพรขยายออกไปใหมากทสด

79

7 9

เราพบวาปญหาสงแวดลอม

ไมไดจำกดอยแคในพนทเขตปกครองของทองถนนนๆ

ไมวาจะเปนปญหามลพษ นำเสย หรอขยะ

แตยงเชอมตอถงกนหลายชมชนหลายทองถน

ฉะนนจะตองวางระบบการจดการในภาพกวางมากยงขน

โดยเฉพาะระบบโครงสรางการบรหาร

ทเปนบรบทของการบรหารจดการสงแวดลอมชมชน

80

8 0

>>

รศ.ดร.อรทย : ขอเสนอเร องมาตรการดานกฎหมายของรศ.ดร.นครนทร ไดโยงไปถงหลายประเดน เชน ในเชงการบรหารจดการ แทนทจะใหองคกรปกครองสวนทองถนเปนคนจดการ ซงอาจจะตดขดเพราะเปนราชการ ฉะน นเปนไปไดหรอไมท จะทำในลกษณะองคกรมหาชนทองถน ทกทานอาจเคยไดยนคำวาองคกรมหาชนทองถนมาบาง แตเปนระดบของราชการสวนกลาง ซงขอดคอมความยดหยน ณ วนนองคกรมหาชนสวนทองถนอาจยงไมเกด แตหากเปดโอกาสใหชมชนตงองคกรมหาชนทองถนของตนเองขนอาจชวยใหเกดความยดหยนในการทำงานได

สวนเรองของกฎหมายสงแวดลอม มขอเสนอแนะวาเราตองคดใหมในหลายเร อง โดยเฉพาะเร องภาษทองถ น เพราะแคภาษธรรมดาทวไปกยงเกบไมคอยได เรองภาษกบนกการเมองจงไมคอยถกกน ขณะทภาษสงแวดลอม ประชาชนเองกยงไมตระหนกถงความสำคญในเรองนเทาทควร เชน ปจจบนเรามระบบบำบดนำเสยหลายแหง แตกยงไมมทไหนเรยกเกบคาบำบดนำเสย

รศ.ดร.นครนทร ยงไดกลาวอกประเดนวา ทำอยางไรเราจงจะ

81

8 1

วางระบบการจดการสงแวดลอมทดใหสวนราชการทเกยวของดแลรบผดชอบได โดยเฉพาะสงแวดลอมจงหวด ซงเราพบวาปญหาสง-แวดลอมไมไดจำกดอยแคในพนทเขตปกครองของทองถนนนๆ ไมวาจะเปนปญหามลพษ นำเสย หรอขยะ แตยงเชอมตอถงกนหลายชมชนหลายทองถน ฉะนนจะตองวางระบบการจดการในภาพกวางมากยงขน โดยเฉพาะระบบโครงสรางการบรหารทเปนบรบทของการบรหารจดการสงแวดลอมชมชน รวมถงกระบวนการทางสงคมและการมสวนรวมของประชาชน ซงถอเปนคำตอบหนงทชดเจนในการแกปญหา

ประเดนเร องความรวมมอระหวางชมชนกบองคกรทองถนเวลานอาจเรยกไดวาเปนความรวมมออยางไมเปนทางการ ซงตองชวยกนคดชวยกนทำในแตละชมชน ฉะนนจะทำอยางไรให อปท.ขนาดเลกดำเนนกจกรรมตอไปได เราจะจดระบบอยางไรใหกระบวนการทางสงคมเกดขนและดำรงอยอยางยงยน

ในหลายๆ กรณศกษาททมนกวจยไดลงไปทำงานพนท พบวาหลายๆ พนทมตนทนพนฐานสงสมอยบาง ทงทนทางสงคม ทนทาง

การทำงานภายใตระบบเดมนน

ไมไดเอออำนวยตอการพฒนาความเขมแขง

ของชมชนทองถนเลย

ทงระบบราชการและสภาพทางการเมอง

82

8 2

วฒนธรรม และทนทางกายภาพ แตอกหลายพนทจากทกองคกรสวนทองถนกวา 7,600 แหง กไมไดมความพรอมเชนเดยวกนหมด ฉะนนถาเราจะยกฐานะองคกรปกครองสวนทองถนใหมความสามารถในการบรหารจดการ จะตองมการวางระบบเหลานเปนประเดนสำคญ

อยางไรกตาม องคกรปกครองสวนทองถนนนมตงแตขนาดใหญมากจนถงเลกมาก ซงมศกยภาพไมเทากน ความคดเหนและขอเสนอแนะทไดจากเวทนจงกลนกรองมาจากประสบการณตรง อยางเชน ตำบลบางระกำ ซงเปนทองถนขนาดเลก แตเนนใหชมชนเขามามสวนรวม ไมตองการเทคโนโลยราคาแพงมากนก เพยงแตใหทกคนชวยกนดแลคคลองของตนเองใหสะอาด และตระหนกถงความสำคญของสงแวดลอมในชมชน

สวนกรณของเทศบาลนครพษณโลก ซงถอเปนชมชนขนาดใหญ ระบบการจดการสงแวดลอมจงมความสลบซบซอนมากขนมทงเรองการระดมความรวมมอระหวางชมชนกบองคกรทองถน การสรางความตระหนกรวมกน กระทงการสรางองคความร สรางเตาเผาขยะ การนำขยะมาทำปยหมกชวภาพ ซงเปนกระบวนการทตองคดอยางตอเนองทงระบบ

วนนเราไดรบทงความรและไดเหนตนแบบของชมชนเขมแขงเปนกรณศกษา แตไมใชวาใครจะหยบไปใชแลวจะประสบความสำเรจเหมอนกนหมด เพราะในกระบวนการตางๆ เหลานตองอาศยการเรยนร การสงสมประสบการณ และนำไปปรบใชตามบรบทสงคมทแตกตางกน การสมมนาในครงนจงอาจนำเราใหกาวไปสการวางมาตรการและการระดมความคดเหนในระดบนโยบายสาธารณะกวาได ทงนโยบายสาธารณะระดบทองถนจนถงระดบประเทศ

บทบาทของ อปท.ทจะเขามามสวนในการบรหารจดการเรองสงแวดลอมจงเปนจดตงตนทสำคญ โจทยใหญคอผนำทองถนจะใหความสำคญกบสงแวดลอมมากนอยแคไหน เพราะในปจจบนดวยโครงสรางทางการเมองทำใหบรบทเรองสงแวดลอมกลายเปนขอจำกด อกทง อปท.ยงถอเปนองคกรทกอกำเนดจากราชการ จงม

83

8 3

ขอจำกดในเชงอำนาจหนาท และโครงสราง ซงสวนใหญจะเปนองคกรขนาดเลกจำนวนมาก ทำใหการแกไขปญหาสงแวดลอมระดบทองถนเปนไปไดยาก

แมกระทงขอจำกดทางดานกฎหมายของ อปท.เองกมอยไมนอย การกำหนดนโยบายสาธารณะในระดบชมชนยงไมสามารถออกมาในรปของขอบญญตสวนทองถนได สวนใหญจงกำหนดออกมาเปนขอบญญตตามกฎหมายของราชการสวนกลาง โดยท อปท.ยงไมคอยมความคดรเร มในการออกขอบญญตของตนเองเพราะอาจขดตอกฎหมายสวนกลาง นคอปญหาระดบทองถน

นอกจากนนในประเดนเรองการบรหารจดการ มหลายทานไดพดถงการทำงานแบบพหภาค คอระหวางชมชนกบองคกรทองถนอนๆ ทอยในบรบทของสงคมนนๆ ซงถอเปนโจทยสำคญในการทำงานเพราะการบรหารจดการสงแวดลอมไมใชเรองทอยในความดแลของอปท.เทานน แตเปนเรองของชมชน เปนเรองของประชาชนทกคนฉะนนนโยบายสาธารณะระดบทองถนจงมโจทยอกมากทเราจะตองมาพดคยกน ขณะเดยวกนราชการสวนกลางกตองทบทวนเรองการใหอสระกบองคกรปกครองสวนทองถนมากขน เพอใหมความยดหยนในการจดการปญหาของชมชนเอง รวมถงวธคดของรฐบาลจะตองเอาทองถนเปนตวตง ใหโอกาสและอสระตอองคกรทองถนในการแกไขปญหาของชมชนมากยงขน ซงขอเสนอทงหมดทไดในครงน ทมคณะวจยพรอมจะนอมรบและนำขอสรปเหลานมาเสนอเปนผลงานเตมรปแบบมากขน

84

8 4

รางพระราชบญญต

สภา (องคกร) ผนำชมชน

85

8 5

วระ นจไตรรตน : ดำเนนรายการความเปนมาของพระราชบญญตสภาผนำชมชน เปนแนวคดท

เกดขนหลงจากการปฏรปการปกครอง 19 กนยายน 2549 โดยอาจารยไพบลย วฒนศรธรรม รฐมนตรวาการกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ไดกำหนด 3 ยทธศาสตรสำคญไวคอ

ยทธศาสตรท 1 ‘สงคมไมทอดทงกน’ โดยเรองนไดแปรไปสการปฏบต เชน เรองเดกและคนพการ

ยทธศาสตรท 2 ‘ชมชนเขมแขง’ มกฎหมายรองรบ 2 ฉบบ คอรางพระราชบญญตสภาองคกรชมชน กบพระราชบญญตประชาสงคม หรอองคกรสาธารณประโยชน อ นจะเปนกลไกหนนยทธศาสตรชมชนเขมแขง

ยทธศาสตรท 3 ‘สงคมคณธรรม’ โดยจะมการผลกดนผานศนยคณธรรมแหงชาต ทอาจารยไพบลย เปนประธานศนยฯ

สำหรบยทธศาสตรชมชนเขมแขงไดมการตงคณะทำงานเพอยกรางกฎหมายใหเปนทชดเจน โดยในสวนของสภาองคกรชมชนไดมการระดมความคดเหนกนมากวา 10 เวท รวมทงเครอขายองคกรชมชน และสถาบนพฒนาองคกรชมชนหลายๆ องคกรชวยกนระดม

86

8 6

>>

ความคดเหนจากพนฐานงานของตนเอง และรวบรวมเปนรางพระ-ราชบญญตทจะนำเสนอตอไป ทงนเพอใหการนำเสนอหลกคดนมความเปนไปไดและนำไปดำเนนการตอ

มลนธสาธารณสขแหงชาต (มสช.) ในฐานะผจดเวทนโยบายสาธารณะครงน ไดเชญคณสงบ ลาภปญญา รองนายก อบต.วงยางจงหวดสพรรณบร มาถายทอดประสบการณตรงทไดจากการทำสภาองคกรชมชน ซงถอเปนการจดการทองถนดวยตนเอง โดยไมไดอยในโครงสรางเดมทมอย และยงมนายก อบต.จากหลายๆ แหงมาชวยกนนำเสนอแลกเปลยนความคดเหน หากมแนวทางทเปนรปธรรมกจะชวยทำใหเตมเตมไดวา หลกคดของกฎหมายฉบบนไดลงไปสการปฏบตในพนทอยางเปนรปธรรมอยางไรบาง

ชวงแรกจะเปนการนำเสนอประสบการณจากผท ทำงานในพนท ไดแก นกวชาการ ขาราชการ เพอมารวมแลกเปลยนความคดเหนกนวา การจดตงสภาองคกรชมชนจะมความเปนไปไดแคไหนจากนนจะรวบรวมขอคดเหนทงหมดจาก 10 เวท วามความเหมอน

87

8 7

หรอตางอยางไรบาง ซงขอสรปสวนหนงทเปนขอกงวลสำหรบทกเวทกคอ ถาออกพระราชบญญตในลกษณะนไมนาจะผานได และถาจะทำใหเรองนเปนประโยชนตอชมชนทองถนอยางแทจรงตองมขอควรระวงอะไรบาง รวมถงจะมขอเสนอแนะใดใหแกผยกรางกฎหมายบาง หลงจากเสรจสนจากเวทครงนแลว เราจะจดเวทรบฟงความคดเหนจากทวประเทศทง 76 จงหวดอกครง ฉะนนจงขอใหทกทานมาชวยกนเตมขอมล เพราะทกคนเปนเจาของเวทแหงนรวมกน

สงบ ลาภปญญารองนายก อบต.วงยาง จงหวดสพรรณบร

ผมเรมตนเปน อบต.มาตงแตป 2543 และไดรบตำแหนงเปนเลขานการสภา ตอมาป 2544 - 2546 เปนชวงทพบปญหายาเสพตดระบาดหนกทวประเทศ ชวงนนผมไดไปอาศยอยวด เพอเปนการลดรายจายและตองการลงพนทเพอทำงานในชมชนโดยตรง พระครทวดกแจงขาววามผมาชกชวนใหทำการจดตงสภาหมบาน เพอ

หลกคดประการท 1 คอ ใหชมชนทองถน

มอำนาจในการกำหนดทศทางการพฒนา

และการจดการตนเองตามความหลากหลายของทองถน

หลกคดประการท 2 คอ ตองเปลยนจาก

การรวมศนยอำนาจอยทสวนกลาง

และการสงการจากบนลงลาง

มาเปนการกระจายอำนาจใหทองถนดแลกนเอง

โดยไมตองอาศยคำสงทมาจากระดบบน

88

8 8

>>

บรหารหมบานเราใหสงบสขรมเยน ผมจงไปดงานทบานหนองกลางดง กงอำเภอสามรอยยอด จงหวดประจวบครขนธ ของผใหญโชคล มประดษฐ ซ งพบวาเปนแนวทางท ด จงกลบมาปรกษากบผใหญบานวา เราควรจดใหมการประชมกนทกเดอน เพราะทผานมาในหม บานไมเคยมการประชมเลย ถาเราประชมหม บานอยางสมำเสมอกจะสามารถบอกกลาวประเดนความเคลอนไหวตางๆ ใหแกคนในหมบานไดทกเรอง

จากนนเราจงเรยกประชมชาวบาน ซงขณะนนรฐบาลไดมอบเงนลานใหหมบาน และมการปลกกระแสใหทกหมบานตองมการประชมใหไดอยางนอย 75 เปอรเซนตของครวเรอนทงหมด โดยหนงครวเรอนตองสงตวแทนมาเขารวมประชม 1 คน ซงทางเราไดดำเนนการประชมอยางตอเนอง เพราะตระหนกดวาผลจากการประชม ทำใหรบทราบถงปญหาความเดอดรอนของชาวบาน หากชาวบานไดรบความเดอดรอนในเรองใดเขากจะนำมาบอกเลาในทประชม

โดยหลกการประชมน น ทางคณะกรรมการชมชนจะมอบ

89

8 9

หมายใหเปนหนาทของชาวบานทจะตองชวยกนคดชวยกนทำดวยตนเอง สวนเราเพยงทำหนาทเปดเวทประชม สรางโอกาส สรางพนทในการแลกเปลยน และอาจชวยออกความคดเหนบาง แตหลกสำคญอยทชาวบานเอง โดยเฉพาะเงนลานทไดรบมาจากรฐบาลซงจะตองมเร องดอกเบยเขามายงเกยวนน ชาวบานจะตองนำดอกเบยมาจดสรรในเรองของสาธารณประโยชนเพอแกไขปญหาความเดอดรอน ตางๆ ของหมบานเพราะบางครงเงนสนบสนนจากภาครฐอาจมาไมทน เชน หากถงฤดแลงหนกๆ ไมมนำเพยงพอทจะอปโภคบรโภคกใหจดสรรเงนสวนนมาขดลอกคลอง หรอทำประปาหมบาน สวนอบต.เองจะจดงบสนบสนนเปนชวงๆ ไป ทำใหชาวบานรจกบรหารเงนทเกดจากดอกผลของเขาเอง

นอกจากนน บางหมบานมเงนงบประมาณในสวนนอยมาก แตไมนำมาใชใหเกดประโยชนในการแกไขปญหาความเดอดรอนของชาวบาน ทงๆ ทเปนเงนททกคนตองชวยกนใชใหเกดประโยชนแกชมชนไดในหลายๆ เรอง ตางจากเมอถงฤดกาลเลอกตง ถาใครอยาก

การมสภาผนำหรอองคกรผนำ

จงเปนสวนหนงทสรางประโยชนแกประชาชนโดยตรง

เพราะการประชมเปนนจอนเปนกจทพงกระทำ

สามารถปองกนการแตกแยกได

เพราะการเลอกตงแตละครงมกทำใหเกดการแตกแยก

แตเมอมเวทนแลวกสรางความสมานฉนทได

90

9 0

ไดรบเลอกตงกอาศยทกยทธวธมาใช แตสำหรบในหมบานของผมเองถอเปนบทพสจนอยางหนงวา คนทจะเขามาทำงานตรงนหรอเขามาสสภาหมบาน เวทแหงนจะเปนเวททชวยใหสามารถแสดงความคดเหน แสดงความเปนผนำ ทำใหกระบวนการคดเลอกบคคลทจะเขามาทำงานเปนไปตามททกคนตองการ เนองจากเมอกอนปจจยอนไมสามารถชวยเหลอใหเขาไดรบการเลอกตงไดนอกจากจะตองใชเงน แตครนมเวทแหงนแลวจะเปนบทพสจนวา เมอทกคนมความรกมความผกพนในชมชน คะแนนเสยงทไดมากจะไดมาจากความจรงใจของคนในชมชนนนเอง

หมบานของผมไดจดใหมการประชมกนเรอยมา มการบนทกผลการประชม จนกระทงถอดเปนองคความรตางๆ ของหมบานออกมาได รวมถงการไดไปศกษาดงานในทองถนอนๆ กสามารถนำหลกคดหรอองคความรนนมาประยกตใชในหมบานเราได ฉะนนการมสภาผนำหรอองคกรผนำจงเปนสวนหนงทสรางประโยชนแกประชาชนโดยตรง เพราะการประชมเปนนจอนเปนกจทพงกระทำสามารถปองกนการแตกแยกได เพราะการเลอกตงแตละครงมกทำใหเกดการแตกแยก แตเมอมเวทนแลวกสรางความสมานฉนทได ทสำคญคอจะตองใหคนในชมชนมสวนรวมในการประชมอยางแทจรง มใชหลอกลวง ชาวบานจะตองยนยนไดวาทกสงทกอยางทเกดขนมาจากความคดของเขาเอง ถงแมบางครงอาจผดพลาดไปบาง แตกถอเปนความคดของเขาเอง เปนบทเรยนททกคนตองชวยกนรบผดชอบไดซ งถอเปนเคร องมออยางหน งท จะทำใหชาวบานมวถทางแบบประชาธปไตย อยางนอยกไดมสวนรวมในกระบวนการประชา-ธปไตยจากการออกเสยง และเมอทกคนออกเสยงรบรองแลวกตองชวยกนรบผดชอบ โครงการตางๆ ทเกดขนตองใหประชาชนเปนคนคดเอง เพราะฉะนนทกสงทกอยางทชาวบานตองการ อบต.ตองรบฟง

หลายคนมกคดวา อบต.มงบประมาณมาก ซงจรงๆ แลวกยงไมสามารถทำทกอยางตอบสนองตามความตองการของประชาชน

91

9 1

ไดทงหมด เพราะในปหนงๆ อบต.มงบประมาณ 3 - 4 ลานบาท ในการจดทำโครงการตางๆ โดยงบประมาณหลกของ อบต.ทไดจากรฐบาลจะนำมาทำเรองสวสดการและคณภาพชวตของคนในชมชน เชนการดแลผสงอาย คนพการ และนกเรยน นอกเหนอจากนนเปนคาใชจายจปาถะอกหลายดาน ดงนนจงควรตองมการรวมตวกนโดยใหทกคนมสวนรวมคดทจะนำเงนมาจดทำโครงการตางๆ เราพยายามวงหาเงนจากภายนอกมาสนบสนนการบรหารโครงการพนฐาน ซงมหลายหนวยงานทอยากเขามาชวยเหลอ เพยงแตขาดตวกลางทจะเชอมโยงกนเทานน การทเราจะสรางชมชนใหเขมแขงขนมาไดตองอาศยระยะเวลาและความจรงใจ เพราะความตองการของคนไมมทสนสด เพราะฉะนนเราตองพจารณาวาอะไรเปนประโยชน อะไรคอปญหาเรงดวน ทสำคญตองมวธการใหชาวบานเขามามสวนรวมโดยไมยากไปหรองายไป

ยอนกลบมาทเร องของสภาองคกรชมชนหรอสภาหมบานหลกการอยางหนงคอการคดเลอกผเขารวมประชม ซงในหมบานจะมอาสาสมครสาธารณสข (อสม.) สงตวแทนเขามาเปนคณะกรรมการโดยคณะกรรมการกองทนหมบานจะเปนคณะกรรมการหลก สวนคณะกรรมการประปากตองมคณะกรรมการหลกดวยเชนกน และมคณะกรรมการหมบานจากฝาย อบต. ฝายผใหญบาน การเชญเขารวมประชมในชวงแรกๆ จะมการแจกใบปลวใหชาวบานสงตวแทนครวเรอนละ 1 ทาน ใหมาเขารวมประชม ซงในระยะแรกในตำบลเราเรมจากหนงหมบาน ตอมาหมบานอนๆ ทไดเหนตวอยางนกเรยกรองผใหญบานตนเองจดใหมการประชมบาง ทาง อบต.จงไดเขาไปชวยเหลอใหมการจดเวทใหเกดขนในหลายหมบาน ซงมทงประสบความสำเรจและไมประสบความสำเรจ

การจดเวทในลกษณะนจะทำใหหลายองคกรเขามามสวนรวมโดยทกคนกตองการแกไขปญหาของตนเอง ทงภาคเกษตร สาธารณสขพฒนากร และอกหลายหนวยงาน สวนรปแบบของสภา เราจะพยายามกระจายการมสวนรวมใหทวถงชมชนใหมากทสด เราไม

92

9 2

จำกดจำนวนองคกรทแนนอน ทง อบต. ผใหญบาน อสม. สามารถมารวมประชมไดหมด ไมมสดสวนตายตว และจะเรยกประชมทกครวเรอน บางคร งอาจไมตองมจดหมายเชญ แตเรากำหนดวนประชมทชดเจน ขณะทชาวบานเองกเรยกรองใหมการประชมอยางตอเนอง ซงถอเปนตวชวดทดวา ชาวบานมความกระตอรอรนในการประชม

สำหรบวธการลงมต หากใครไมมาเขารวมประชมกตองยอมรบในมตของทประชมใหญ แมแตการไกลเกลยขอพพาททเกดขนหลายตอหลายเรอง เรากสามารถทำใหยตไดในระดบชมชน สวนการประเมนวาหมบานใดประสบผลสำเรจหรอลมเหลวอยางไรนนเราจะมการตรวจเช คว าคณะกรรมการของหม บ านน นมการเรยกประชมสมำเสมอตอเนองหรอไม

ผเขารวมสมมนา : ปญหากคอบางครงอาจมคนดอ ไมเหนดวย หรอคดคานกบวธการของสภา ตวอยางเชนท จงหวดเชยงใหมซงกระทรวงยตธรรมไดเขาไปสรางเครอขายในการระงบขอพพาทในชมชน ดานหนงถาคนสวนใหญยอมรบกจะแกปญหาได แตถามคนทไมเหนดวย ไมยอมรบในกฎกตกาของชมชนททกคนยอมรบหมดแลวไปดงเอากฎหมายจากขางนอกเขามาใช ตรงจดนอาจทำใหเกดปญหาขอขดแยงขนได

อกตวอยางหนงเชน อำเภอแมวาง จงหวดเชยงใหม มกฎกตกาการใชนำมาตงแต 700 - 800 ป แตเมอเปลยนวธการผลตแบบเชงพาณชยมากขน กเกดการแยงนำกนในชมชน ทำใหตำรวจตองเขามาชวยไกลเกลย ซงถามสภาองคกรทองถนปญหากอาจจะไมเกดเพราะจะนำไปสการพดคยแบบสนตวธ ซงวธการแบบนผทเจรญแลวเทานนจงจะนำมาใชได ฉะนนหากตองการจะผลกดนใหเกดสภาผนำขนมาในทกหมบานชมชน ประเดนนจงเปนประเดนทตองชวยกนขบคดตอ ยงสภาพปจจบนทแตละพนทกลายเปนกงเมองกงชนบทมากขน เมอคนแตละรนไมเขาใจกนกอาจเกดการปะทะกนระหวางแนวคดทตงอยบนฐานของชมชนเมองกบชมชนแบบชนบท เปรยบ

93

9 3

เหมอนกบสงคม 2 ลกษณะทบซอนกนในพนท เดยวกน ทำใหกฎเกณฑตางๆ ของสภาผนำชมชนอาจมผลเฉพาะกบคนในพนทสวนคนทไมไดเขามายงเกยวเลยกอาจชกนำเอากฎหมายของรฐมาใช นคอภาพสะทอนของปญหาอยางหนงทเกดขนในชมชนอนๆ ทไมประสบความสำเรจ ฉะนนหากมกฎหมายพระราชบญญตสภาองคกรชมชนจะชวยแกปญหาเหลานไดอยางไร

สงบ : แรงจงใจททำใหประชาชนตองการเขามามสวนรวมในชมชน เพราะถกละเลยหรอถกกดข มานาน ดงน นเม อมการจดประชมสภาชมชนและเหนวาเปนเรองทไดประโยชน ชาวบานกอยากเขามามสวนรวมดวย คนทเขามาทำงานตรงน เพราะเชอวานคอชองทางหนงทจะสรางประโยชนใหกบชมชนเขาเอง ฉะนนหากมองถงผลในระยะยาว การจดประชมสภาชมชนกจะเรมเปนทยอมรบในวงกวางมากขน

ผเขารวมสมมนา : เมอกอนเวทชาวบานจะนำโดยผใหญบานซงสวนใหญจะเปนเวทถายทอดนโยบายของรฐบาลกลาง เมอผใหญบาน นายก อบต. ประชมรวมกบนายอำเภอ หรอผวาฯ มาแลว กจะนำมามาบอกเลากบชาวบาน แตถาฟงถงแนวคดของสภาองคกรผนำชมชน จะเนนเอาวาระของประชาชนเปนประเดนหลก สวนเรองทางราชการเปนประเดนรองใชหรอไม

สงบ : เวทสภาองคกรผนำชมชนจะตองยดถอเรองปญหาความเดอดรอนและความตองการของชาวบานเปนหลก ใหประชาชนเปนศนยกลาง ซงแตกตางกบเวทชาวบานในยคกอน โดยผใหญบานจะเปนประธานการประชม สวนการดำเนนการประชมแตละเรอง บางครงกมอบหมายให อบต. หรอสมาชกเปนผดแลรบผดชอบ ขณะทสดสวนของสมาชกกไมไดกำหนดตายตวชดเจน เพราะเราเปดกวางใหทกคนในหมบานเขารวมไดหมด

ผเขารวมสมมนา : คนพการในตำบลหมบานนนมสวนรวมในเวทดวยหรอไม และมประเดนใดทเกยวของกบผพการบาง

สงบ : เรามหนวยงาน อบต.เปนผรบผดชอบดแลเรองสทธและ

94

9 4

การกำหนดแผนพฒนาชมชนจะตองมาจากทกหมบาน

แตกระบวนการทำแผนพฒนาของ อบต.ทเปนอยทกวนน

ไมใชเกดจากประชาคมทแทจรง

เพยงแตไปกวาดรายชอของประชาชนมา

เพอใหมการเซนรบรองแผน

ดงนนกระบวนการฮกเหมในการทจะแกไขปญหา

ของตนเองกเรมฝอ

แตถาสามารถผลกดนใหกระบวนการชมชน

เปนเครองมอทจะดงคนมารวมมอกน

เพอกำหนดอนาคตของชมชนเอง

ทำใหเหนปญหาและแนวทางการแกไขทชดเจน

สงนจะเปนหวใจหลกทจะคมทศทาง

ของการพฒนาตำบลนน

95

9 5

สวสดการของคนพการอยแลว โดยมเงนสนบสนนชวยเหลอเดอนละ300 บาท นอกเหนอจากเงนประชาสงเคราะห ซงในตำบลของเรามผพการ 21 คน ผพการบางคนอาจตองรอคำวนจฉยของแพทยจงจะไดรบความชวยเหลอ

ผเขารวมสมมนา : ปญหาของหมบานทเคยมการจดประชมสภาผนำชมชนแลว แตไมสามารถขบเคลอนตอไปไดนน เปนไปไดหรอไมวาความคดเหนของคนในชมชนไมลงรอยกบองคกรปกครองทองถน

สงบ : เปนไปไดวาจะเกดปญหาแบบนขนในบางชมชน แตอยางไรกตาม อบต.กตองรบฟงความคดเหนจากประชาชนทงหมดเพราะตองการใหประชาชนรกและไดคะแนนจากประชาชน สวนงบประมาณกตองจดไปตามลำดบความสำคญ และตองอธบายใหคนในชมชนเขาใจถงหลกการทำงานตางๆ

ผเขารวมสมมนา : ในบางหมบานทไมมกระบวนการทำงานจดการประชมอยางตอเนอง เปนเพราะ อบต.ไมจดงบสนบสนนหรอไมหรอขนอยกบวา อบต.นนจะมจตสำนกทจะสรางกลไกการมสวนรวมหรอไม และเปนไปไดไหมทองคกรปกครองทองถนจะสนบสนนใหเกดสภานขน และสามารถจดทำแผนชมชนใหไดในทกหมบาน โดยทอบต.ไมตองทำแผนซำซอน เพราะถาชมชนทองถนเขมแขง อบต.กมหนาทเพยงแคหนนเสรม เพอจะไดคานอำนาจกน และนำไปสการเปนสภาแบบคขนานเพอตรวจสอบกนได

ผเขารวมสมมนา : ผมเคยเปนผใหญบาน 2 สมย ผมตงคณะกรรมการฝายตางๆ ขนมา ปรากฏวาการดำเนนงานงายมากขนแทบทกครวเรอนไดเปนคณะกรรมการแตละฝาย โดยทกคนมสวนรวมกนหมด ปจจบนผมเปน อบต.กนำเอาหลกการของสภาหมบานมาบรหารตำบล รวมทงมการตงสภาวฒนธรรมระดบตำบล โดยคดเลอกจากคณะกรรมการหม บานมาเปนตวแทนสภาวฒนธรรมตำบล เพอหารอวางานบญในตำบลมอะไรบาง มประเพณทองถนอะไรบาง เพอหารอในรอบปจะสามารถทำกจกรรมทเปนประโยชน

96

9 6

แกชมชนอยางไรไดบาง สวนปญหาเรองเดก เรากจดใหมสภาเดกเพอทำกจกรรมตางๆ เชน การแกปญหายาเสพตด การใชเวลาวางใหเปนประโยชน มวงดนตรใหใหเดกและเยาวชนไดแสดงออก มสถานทใหเลนกฬา เปนตน

วระ (ผดำเนนการอภปราย) : กรณตวอยางทเปนรปธรรมตางๆ เหลานทผเขารวมสมมนาไดนำเสนอขนมาจะนำไปสการพจารณารางพระราชบญญตสภาผนำองคกรชมชน ซงเรองนถามการกำหนดเปนกฎหมายขนแลวจะสามารถรองรบกบสงทดงามทชมชนคดคนขน เพอเปนนวตกรรมชมชนทถกตองตามกฎหมายและมทอยทยน มกฎหมายรองรบถกตอง ไมตองหลบๆ ซอนๆ อยแคในชมชน ซงปจจบนไดมกระบวนการแบบนเกดขนแลว และแพรกระจายไปยงสวนตางๆของประเทศ โดยในระยะเรมตนอาจหนงหมบานและขยายไปสระดบตำบลตอไปตามลกษณะของแตละพนท

ผมขออนญาตนำเร องราวประสบการณทไดไปรบฟงความคดเหนจากพนทตางๆ มาเลาสกนฟงวาแตละพนทมความคดเหนตอเร องน อยางไรบาง และอยากฟงความเหนจากผ เขารวมในเวทสาธารณะแหงนดวยวา หากกฎหมายฉบบนออกมาแลวควรจะมขอพงระวงอยางไรบาง หรอถาจะนำกฎหมายนไปปรบใชกบทองถนจะตองเพมเตมอะไรเขาไปบาง

เนอหาในรางพระราชบญญตฉบบนประกอบดวย 2 สวน คอหลกคดกบเนอหาสาระ ซงขณะนเรายงใชชอวา ‘สภาองคกรชมชนทองถน’ แตไดมผทวงตงชอนหลายครงหลายรอบ แตเนองจากยงเปนเพยงฉบบรางเทานนจงไมใชขอยตสดทาย โดยบคคลทเปนผยกรางคอ คณชชวาลย ทองดเลศ ทงนขอมลทนำมาใชเปนตนราง ไดแก

1.กอนทจะเกดการปฏรปการปกครองเมอวนท 19 กนยายนทางวทยาลยการจดการทางสงคมไดทำการศกษาเรองทเกยวของกบการเมองทองถนทเรยกวา ‘ชมชนประชาธปไตย’ อนหมายถง การเมองทองถนท อบต. มการเลอกตงแบบไมตองใชเงน หรอบางทอาจมการเลอกตง แตมการจดการโดยตวองคกรชมชนเปนผจดการกนเอง

97

9 7

สดทายจงไดคนจนขนมาเปนนายก อบต. เราเรยกลกษณะการเมองทองถนแบบนวา ‘การเมองสมานฉนท’ คอไมกอใหเกดความขดแยงแตกแยก เพราะโดยทวไปเมอมการเลอกตง อบต. มกจะมความขดแยงเกดขนทกหยอมหญา หลงจากนนวทยาลยการจดการทางสงคมจงไดทำการศกษากวา 20 พนททวประเทศ โดยไดผลออกมาเปนหนงสอชอวา ‘ตนทางชมชนบนประชาธปไตย’ และไดนำแนวความคดนมายกรางพระราชบญญตฉบบนดวย

2.หนงสอเรอง ‘การปฏรปสงคมปฏรปการเมอง’ เขยนโดยคณชชวาลย ทองดเลศ ทออกเดนทางไปทวประเทศและไดเหนมมมองตางๆ ในขณะทกำลงแกกฎหมายรฐธรรมนญ คณชชวาลยจงไดเสนอความเหนผานหนงสอเลมน เพอนำมาประกอบการยก รางพระ-ราชบญญตสภาผนำชมชน

3.เวทผนำของศนยตอสความยากจนภาคประชาชน4.เวทผ นำองคกรชมชน 4 ภาค โดยสถาบนพฒนาองคกร

ชมชน เปนผดำเนนการจดเวท5.ขอมลจากคณะทำงานทมลนธสาธารณสขแหงชาต รวมกบ

กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย6.เวทระดมความคดเหนของเครอขายภาคอสาน7.เวทระดมความคดเหนจากภาคเหนอ8.เวทระดมความคดเหนของผนำ 4 ภาค ซงไดรบการสนบสนน

จากมลนธสาธารณสขแหงชาตทงหมดนคอทมาของขอมลทจะนำมาประกอบในการยกราง

และจะสงมอบใหกบกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยตอไป

สำหรบเนอหาในการยกราง จะอยภายใตหลกคด 3 - 4 ประการซงจะประกอบขนเปนพระราชบญญต จากการวเคราะหการพฒนาประเทศทผานมา โดยเฉพาะการพฒนาในดานนโยบาย พบวาสวนใหญมกเปนนโยบายทออกมาจากรฐบาลสวนกลางเพยงฝายเดยวและนำไปดำเนนการเหมอนกนหมดทงประเทศ ตงแตชาวเขาไปจน

98

9 8

ถงพนองชายฝงทะเล ในขณะทชมชนทองถนแตละพนทมวถชวตความเปนอยทแตกตางกน มเรองราวทางประวตศาสตรทแตกตางกน มรากเหงาความเปนมาของแตละทองถนไมเหมอนกน ซงการใชนโยบายหรอมาตรการเหมอนกนหมดทวประเทศ ทายสดทำใหไมสอดคลองกบสภาพปญหา

ดงนนหลกคดประการท 1 คอ การเสนอใหชมชนทองถนมอำนาจในการกำหนดทศทางการพฒนาและการจดการตนเองตามความหลากหลายของทองถน เพอใหสอดคลองกบวถชวตและวฒนธรรมของตนเอง ซงหมายความวาจะตองไมใชมาตรการทออกแบบมาเหมอนกนหมดทวประเทศ ไมวาจะในเรองหลกสตรการเรยนหรอเรองอนๆ เพราะผลจากนโยบายทผานมาไดสงผลกระทบอยางรนแรงมาก โดยเฉพาะใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต

นอกจากน ผลจากการรวมศนยอำนาจไวทสวนกลาง ซงเปนระบบทสงการจากบนลงลาง การกำหนดนโยบายจากสวนบนเปนหลกกอใหเกดปญหาสงคมขนมากมาย โดยททองถนชมชนไมไดม

>>

99

9 9

สวนรวมในการดแลจดการตนเอง การแกไขปญหาจากรฐบาลกลางจงไมสอดคลองกบทองถน ขณะทคนทเปนเจาของปญหากไมมอำนาจในการตดสนใจวางแผนแกไข

ฉะนนจงเปนทมาของหลกคดประการท 2 คอ ตองเปลยนจากการรวมศนยอำนาจอยทสวนกลาง และการสงการจากบนลงลางมาเปนการกระจายอำนาจใหทองถนดแลกนเอง โดยไมตองอาศยคำสงทมาจากระดบบน

ประการท 3 คอ การพฒนาทผานมาจะมสายการบงคบบญชาจากสวนบนคอ ตงแตกระทรวง ทบวง กรม ไลลงมาถงกำนน ผใหญบาน ขาราชการทองถน ซงรบคำสงไลลงมาเปนทอดๆ รวมทงสภาพการเมองทองถ นซ งสวนใหญมกถกแทรกแซงโดยนกการเมองนายทนทองถ น หรอผ มอทธพลในทองถ นเขามาแทรกแซงการเลอกตงในระดบทองถน กฎหมายฉบบนจงไมตองการใหคนนอกมาจดการชมชน แตตองเปดโอกาสใหชมชนมสวนในการปกครองตนเอง

สวนประเดนสำคญทจะบรรจอยในตวเนอหาสาระของพระราช-

วธไดมาซงสมาชกสภาองคกรชมชนนน

เนองจากทผานมา เราพบวาทกครงทมการเลอกตง

ในทกพนททกชมชน

สงหนงทมกเกดขนคอความแตกแยก

ขณะทคนดมคณธรรมมกจะไมลงรบสมครเลอกตง

ฉะนนจงขอเสนอวาสมาชกของสภาองคกร

ชมชนควรจะมาจากการคดสรร

โดยการลงประชามตของคนสวนใหญในชมชน

100

100

บญญตทจะยกรางขนมา จะเรมตงแตการจดตงสภาชมชน บทบาทหนาท การคดเลอกบคคล องคประกอบ วาระการทำงาน คณสมบตการจดการประชม การจดเวทสมชชา การดำเนนงาน นอกจากนยงมผเสนอวา ถาจะทำใหเรองนเสรจสมบรณควรจะมบทเฉพาะกาลรวมอยดวย โดยในเบองตนไดกำหนดใหมการจดตงโดยใชชอวา ‘สภาองคกรชมชนทองถน’ ประกอบไปดวย 3 ระดบคอ ระดบตำบล ระดบจงหวด และระดบชาต โดยนยของเนอหาจะมลกษณะคลายกบเปนสภาทปรกษาฯ หรอสภาพฒน แตจะมตวแทนทมาจากองคกรชมชนทองถนทง 3 ระดบ

ทงน บทบาทหลกของสภาองคกรชมชนทองถนจะประกอบไปดวย

1.บทบาทหนาทในการกำหนดทศทางและกำหนดแผนการพฒนาใหสอดคลองกบสภาพของแตละชมชนทองถน

2.ทำหนาทในการปกปองคมครอง สงเสรมสทธชมชน วถชวตและภมปญญาทองถน

3.รบทราบและตดตามการทำงานของหนวยงานภาครฐทกระดบโดยในรายละเอยดของพระราชบญญตจะระบคำวา ควบคม กำกบตรวจสอบ แตในทประชมหลายเวทแยงวา เปนคำทใหความหมายเชงลบเกนไป ควรจะเปลยนเปนคำวาสามคคหรอสมานฉนท สดทายจงสรปใหใชคำวารบทราบและตดตาม แทนคำวาควบคมและตรวจสอบการทำงานของหนวยงานภาครฐทกระดบ

4.สงเสรมการเรยนร ภมปญญา และความรใหมๆ หากเปนความรทสรางสรรคในยคโลกาภวตน เรากตองสงเสรม มใชสงเสรมแคเรองภมปญญาทองถนเพยงอยางเดยว

5.ผสานพลงทองถนเพอคมครองทองถน โดยไมแบงแยกวาเปนผใหญบาน กำนน หรอ อบต. ซงทกคนมสทธเขามาอยในสภาแหงนไดหมด

อยางไรกตาม ภายใตบทบาททง 4 - 5 ประการของสภาองคกรชมชนทองถนทจะตงขนมา ทประชมตองชวยกนนำไปพจารณาตอ

101

101

ดวยวา สงเหลานจะเออตอการจดการบรหารชมชนทองถนหรอจะเปนอปสรรคอยางไรหรอไม

สวนวธไดมาซงสมาชกสภาองคกรชมชนนน เนองจากทผานมาเราพบวา ทกครงทมการเลอกตงในทกพนททกชมชน สงหนงทมกเกดขนคอความแตกแยก ขณะทคนดมคณธรรมมกจะไมลงรบสมครเลอกตง รวมทงการเลอกตงทผานมามกถกแทรกแซงจากนกการเมองหรอผมอทธพล ฉะนนจงขอเสนอวาสมาชกของสภาองคกรชมชนควรจะมาจากการคดสรร โดยการลงประชามตของคนสวนใหญในชมชน

สำหรบองคประกอบของสมาชกสภาองคกรชมชนทองถนในระดบตำบล จะประกอบดวยหลกเกณฑสำคญ ไดแก

1.ตองเปนผแทนจากองคกรหรอสถาบนดงเดม หมายความวาอาจเปนสถาบนศาสนา ผอาวโส ผเฒาผแก หรอองคกรของชมชนทองถนทงหลายทมองคความร มภมปญญา ใหสงตวแทนเขามา

2.ตวแทนของกลมกจกรรมทมอายมากกวา 3 ป โดยเปนกลมกจกรรมทมประสบการณในการจดการตนเองมากอน เชน กลมออมทรพย กลมแมบาน สามารถเขามาเปนสมาชกของสภานได

3.กลมทเปนทางการ หมายถง กลมผใหญบาน กำนน ผแทนอบต. เทศบาล รวมถงองคกรภาคพฒนาอนๆ ไมวาจะเปนองคกรพฒนาเอกชนหรอกลมประชาสงคม ซงเปนการรวบรวมตวแทนจากทกฝายทมเรยวแรงอยากทำงานสรางสรรคเพอตำบลใหเขามารวมมอกน สวนการกำหนดจำนวนและสดสวนของสมาชกน น ในทประชมจากหลายเวทไดเสนอวา จำนวนของสมาชกของสภาองคกรชมชนทองถนใหเปนไปตามความเหนของแตละพนท คอไมจำกดจำนวน เพราะหากเปนเวทสภาระดบตำบลยงมจำนวนมากเทาไรกยงเปนผลดเทานน ยงเปนประชามตมากเทาไรกยงโปรงใสเทานนฉะนนแตละทองถนจงตองชวยกนพจารณาเอง แตทสำคญคอตองมองคประกอบทมาจากทกภาคสวน เพอปองกนการแทรกแซงของผมอทธพล

102

102

สวนองคประกอบของสมาชกสภาองคกรชมชนทองถ นในระดบจงหวด เนองจากตองเกยวของกบเรองการจดการงบประมาณและคาใชจาย ดงนนจงควรมการกำหนดสดสวนทชดเจน โดยตงไวตำบลละไมเกน 10 คน แตรวมแลวไมเกน 50 - 100 คน และควรมต วแทนหลากหลายจากท กสาขาอาชพและผ ทรงคณวฒท ม คณธรรม

เรองวาระการทำงาน ในเบองตนมการกำหนดวาระ 3 - 5 ปแตหลายคนไดทวงตงมาวา เนองจากสมาชกสภาองคกรทองถนไมมคาตอบแทน แตเปนงานเชงอาสาสมครทตองทำงานอยางเสยสละ ฉะนนจงไมควรมวาระ ขนอยกบแตละคนวาจะพจารณาตนเองเมอไหร ถาเหนอยกหยดพกได

คณสมบตของสมาชกสภาองคกรทองถน มสทธเปนไดตงแตเยาวชนอาย 18 ปขนไป ไมจำกดวฒการศกษา มภมลำเนาในพนทอยางนอย 1 ป เปนตวแทนองคกรไมตำกวา 3 ป เปนคนมคณธรรมจรยธรรมทด และไดรบการยอมรบจากชมชน ทสำคญตองไมเปนนกการเมอง ส.ส. หรอ ส.ว. หากสมาชกสภาองคกรทองถ นขาดคณสมบตหรอไมสามารถทำงานไดตามบทบาทหนาททกำหนดไวใหองคกรนนดำเนนการสรรหาสมาชกใหม โดยลงประชามตภายใน60 วน

การสนสดสมาชกภาพคอ ตาย ลาออก ตองโทษคดถงจำคกเมอศาลพพากษาถงทสด เวนแตเปนคดทกระทำโดยประมาทหรอคดลหโทษ หากเคยมประวตหรอประพฤตเสอมเสยทางศลธรรมจรยธรรม สภาสามารถลงมตใหออกได รวมถงขาดการประชมตอเนอง 3 ครง ใหประชาชน 1 ใน 4 ของจำนวนประชาชนทงตำบลลงมตใหออกได

นอกจากนยงมประเดนอนๆ ทมการเพมเตมและแกไข อาท- การประชมตองใหมประธาน รองประธาน เลขาธการ โดยให

สภาแตละระดบเลอกกนเองวาจะใหใครดำรงตำแหนงอะไร- การประชมในระดบตำบลตองไมนอยกวา 2 เดอนตอครง

103

103

ระดบจงหวด 4 เดอนตอครง และระดบชาต 6 เดอนตอครง- ใหสภาตงคณะกรรมการ คณะทำงานยอยขนมาได และจด

ประชมรวมกนทกเดอน โดยตวสภาไมมอำนาจโดยตรง แตจะใชอำนาจตดสนหรอยบยงไดโดยผานเวทสมชชา ซงตองมจำนวนมากกวาสมาชกสภา

- การจดเวทสมชชา ใหองคกรทองถ นจดเวทสมชชาเพ อวเคราะห จดทำนโยบายและแผนแมบทชมชนระดบตำบล เพอเสนอตอไปยง อบต. และจงหวดใหดำเนนการสานตอ รวมถงชวยดแผนระดบจงหวดและแผนระดบชาตดวย

- การจดสมชชาจะเปนการตดตาม การกลนกรองนโยบายแผนงานโครงการของภาครฐทกระดบ เนองจากทผานมาโครงการแผนงานของภาครฐมผลกระทบตอชมชนโดยทชาวบานไมเคยมสวนรเหน สภานจงตองทำหนาทคอยกลนกรองวาโครงการของรฐทสงลงมายงชมชน ชาวบานจะเหนดวยหรอไม โดยจดทำเวทสมชชาซงมลกษณะเหมอนการทำประชาพจารณ เพอจะไมใหเกดขอพพาทกนในภายหลงเชนกรณเขอนปากมล โรงไฟฟาบอนอก - หนกรด สวนระเบยบการวาดวยการจดสมชชา ใหขนอยกบสภาองคกรชมชนทองถนเปนผกำหนดระเบยบดงกลาว

- การดำเนนงานของสภาองคกรทองถน เปนงานทมความเสย-สละสง เปนงานอาสาสมคร จงไมมผลประโยชน ไมมเงนเดอน มเพยงเบยเลยงคาเดนทางในการเขารวมกจกรรมสำคญตางๆ สาเหตทตองกำหนดเชนนเพอปองกนการเขามาหาผลประโยชน เพราะหากมการเลอกตงหรอมผลประโยชนกจะเกดการแยงชงกน ชาวบานทยากจนกจะไมมโอกาสเขามา และสดทายจะกลายเปนสภาแบบเดมๆ ดงนนจงตองใชวธอาสาเขามาทำงาน

- ใหมสำนกงานเลขาธการสภาองคกรชมชนทองถน ทำหนาทศกษารวบรวมขอมล จดเวทประชม จดเวทสมชชา เพออำนวยความสะดวกในการตรวจสอบงานของสภาองคกรชมชนทองถน และชวยใหกจการของสภาดำเนนไปไดอยางราบรน

104

104

- ใหรฐจดงบประมาณการดำเนนงานของสภาใหเพยงพอ ในลกษณะเดยวกบองคกรอสระมหาชน โดยตวองคกรทจะเขามาเปนกลไกในการจดตง ไมควรจะเปนของหนวยงานใดหนวยงานหนง แตควรจะมอสระอยางเตมทเพอจะทำภารกจนโดยเฉพาะ

- ในบทเฉพาะกาล ใหมการจดตงสภาองคกรชมชนทองถนจนครบทง 3 ระดบ และยตไป หมายความวา หากกฎหมายนคลอดออกมาได และมการตงคณะกรรมการเพอจดตงสภาองคกรชมชนทองถนหลงจากจดตงเสรจเรยบรอยกสลายตวไป

- เมอมกฎหมายออกมาแลวจะตองมกลไกขบเคลอน คอ มองคกรอสระ มงบประมาณสนบสนน สวนกฎหมายจะถกแปรไปสการปฏบตโดยมหนวยงานเจาภาพมารองรบ และคอยๆ พฒนาจดตงไปเพอใหไดประโยชนแกชมชนทองถนอยางจรงจงภายใน 5 ป

- ในกรณทมกฎหมายอนๆ ขดกบกฎหมายน ใหใชกฎหมายนแทน

ขอเสนอแนะทงหมดทกลาวมาน ผานการปรบแกมาถง 7 - 8รอบ โดยใหทานทงหลายชวยกนแสดงความคดเหนและชวยกนพจารณาวามประโยชนอยางไรหรอไม เพอใหผรางกฎหมายดำเนน-การตอ

ผเขารวมสมมนา : ประเดนทเสนอมามขอเหนดวยคอ ตองไมมการเลอกตง เพราะไมใชสภาผลประโยชน แตเปนสภาอาสาสมคร ซงถอเปนเงอนไขทสำคญมาก เพราะจะชวยปองกนมใหคนเขามาแสวงประโยชน สวนคนดทมคณธรรมมหลกคดในพนทชมชนตางๆ จะไดมเวทรวมกน เพอกำหนดทศทางตำบลของเขาเอง แตถาหากมอำนาจขนมาเมอไหร มนไมตางกบ อบต. อบจ. ทแกงแยงกนเพอจะไดขนมามอำนาจ ดงนนจงขอเสนอใหลดบทบาทหนาทของ อบต.และใหตรวจสอบได คลายกบเปนสภาคขนาน เพอจะไดกำหนดทศทางการพฒนา

สภาแหงนจงมบทบาทหนาทในการกำหนดทศทางการพฒนาในชมชนชนทองถน โดยเขาไปกำหนดแผนแมบทตงแตในระดบ

105

105

หมบานจนถงชมชน เพอสงตอใหกบ อบต. และทสำคญ อบต.จะตองนำแผนแมบททรางขนมาจากคนในชมชนไปดำเนนการผลกดนใหสำเรจ และตองใหเกดกระบวนการมสวนรวมอยางแทจรง

ผเขารวมสมมนา : การมพระราชบญญตสภาองคกรชมชนทองถนนมความจำเปนอยางยง เพราะปจจบนเรามองคกรปกครองสวนทองถน จากเดมทเราปกครองกนดวยกำนนผใหญบาน แตเมอเราเลอกกำนนผใหญบานขนมาแลว กลบไปรบใชนายอำเภออกตอหนง ฉะนนจงไมเกดการกระจายอำนาจ จนกระทงถงป 2538 จงมอบต.เกดขนเพอจะกระจายอำนาจลงมาตรงจดน แตอยางไรกตามเราจะเหนวาการใหคณะบคคลกลมใดกลมหนงเขามามอำนาจในการบรหารจดการ อบต. ทำใหขาดความสมดลของชมชนในการทจะดแลรวมกน เพราะการใชอำนาจของผนำ นายก อบต. ผใหญบาน หรอหนวยงานราชการตางๆ ในพนท มกขาดการมสวนรวมของประชาชนและในระยะหลง อบต.บางสวนมกจะจดการบรหารชมชนโดยใชอำนาจ และกดกนไมใหชมชนเขามามสวนรวมมากนก

ในรฐธรรมนญป 2540 ถงแมจะมงเนนการมสวนรวม แตในตวรฐธรรมนญกไมมพระราชบญญตใดทเกอหนนใหเกดกระบวนการมสวนรวมทชดเจน แตถาหากรฐธรรมนญระบถงการมสวนรวมโดยมกฎหมายทรองรบชดเจน กจะเปนสวนเสรมใหชมชนมบทบาทในการมสวนรวม หรอสรางการมสวนรวมในการพฒนาชมชนทองถน

การกำหนดแผนพฒนาชมชนจะตองมาจากทกหมบาน แตกระบวนการทำแผนพฒนาของ อบต.ทเปนอยทกวนนไมใชเกดจากประชาคมทแทจรง เพยงแตไปกวาดรายชอของประชาชนมาเพอใหมการเซนรบรองแผน ดงน นกระบวนการฮกเหมในการท จะแกไขปญหาของตนเองกเร มฝอ แตถาสามารถผลกดนใหกระบวนการชมชนเปนเครองมอทจะดงคนมารวมมอกนเพอกำหนดอนาคตของชมชนเอง ทำใหเหนปญหาและแนวทางการแกไขทชดเจน สงนจะเปนหวใจหลกทจะคมทศทางของการพฒนาตำบลนน เพราะหากไมทำเชนนแลว กจะเกดการกมอำนาจในการพฒนาโดยคณะบรหาร

106

106

ของ อบต.เพยงไมกคน เกดโครงการกอสรางใหญๆ เปนจำนวนมากแตละเลยเรองสงคม เยาวชน สงแวดลอม

ดงนนถาสามารถผลกดนพระราชบญญตฉบบนใหเกดขนไดโดยมกระบวนการทำแผนชมชน มสมาชกสภาทองถนทมไดมอำนาจเบดเสรจในการตดสนใจ มเวทสมชชาทเปดรบฟงความคดเหนของประชาชน สงเหลานจะทำใหเกดกลไกในการตรวจสอบถวงดลซงกนและกน ทำใหเกดการแลกเปลยนเรยนรท หลากหลาย ชมชนจะพฒนาไดดวยการสรางสมดลและถวงดล

ผเขารวมสมมนา : ขอแลกเปลยน 3 ประเดนคอหนง ขอสงเกตเรองการตงชอ ถาระบไปวาเปนสภาองคกร

ชมชน สาระทงหมดกจะจำกดอยเฉพาะองคกรเทานน เราอาจมทางเลอกหนงคอ ตงเปนพระราชบญญตพฒนาชมชนทองถน และใหสภานนเปนเพยงกลไกหนงในการพฒนาองคกรชมชนทองถน หรออาจเพมสาระสำคญทเกยวของกบพระราชบญญตอนๆ อกหลายฉบบ ซงอาจจะมการทบซอนหรอเกยวโยงกนอย ไมวาจะเปนเรองของอำนาจอบต. เรองสวสดการชมชน ฉะนนเราควรจะเปดประเดนใหกวางขนและเชอมโยงไปสสงตางๆ ได

ประเดนทสอง พระราชบญญตฉบบนนอกจากจะเสรมสรางความเขมแขงในชมชนแลว การระบถงองคประกอบของสภากเปนสวนสำคญ เพราะจะเปนการชวยกนผลกดนใหกลมเครอขายตางๆทอยในองคประกอบของสภาแหงนเขมแขงขนดวย ดงนนขอเพมกลมคนพการในองคประกอบของสภาดวย เพราะขณะนภาคคนพการกำลงประสบปญหามาก ถงแมวาเราจะไดรบความกรณาจาก อปท.อบต.มากเทาไรกตาม แตการชวยเหลอตางๆ กยงมลกษณะมองคนพการในเชงเวทนานยม ตดอยกบเบยยงชพ ซงสงทเราตอสมาตลอดคอเราตองการใหคนมองคนพการในเชงพฒนานยม และการใหบรการคนพการอยางมสทธเทาเทยม ขณะนสหประชาชาตไดรบรองกฎหมายวาดวยสทธของคนพการ คอมศกดศรความเปนมนษย และเปนหนาทของผเกยวของทจะตองเขาไปพฒนาเพอเปลยนสภาพ

107

107

ของคนพการจากเดมทเปนภาระมาเปนพลงของสงคมประเดนทสาม ในองคประกอบเหลานมขอหนงระบวา องคกร

ชมชนตองมอายการทำงานไมตำกวา 3 ป แตถาดจากยทธศาสตรของกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยในขณะนจะเหนวากลมคนพการนนเปนกลมคนทถกทอดทงมากทสด เปนกลมทดอยโอกาสทสด และเปนคนจนทสดในบรรดาคนจนทงหลายแตในภาคของเราเพงเรมขนเมอปทแลว โดยไดรบงบประมาณสวนหนงในการพฒนาใหคนพการเกดการรวมกลมและไดเรยนร ถงสทธตนเอง ฉะนนองคกรคนพการจงอาจมอายการทำงานไมถงตามเกณฑทพระราชบญญตฉบบนกำหนด จะเปนไปไดหรอไมทจะเปดทางใหผพการเขารวมในสภาได

ผเขารวมสมมนา : ขอเสนอขอคดในการนำกฎหมายนไปใชใหเกดผลในทางปฏบต ขอแรกคอการรางพระราชบญญตฉบบนอาจมผทไมเหนดวย เพราะไมมนใจวาโครงสรางทจดขนมาใหมนจะสามารถแกปญหาทเกดขนในแตละทองถนไดจรงหรอไม ขณะทผมประสบการณหลายทานเชอวาจะตองเรงทำใหเกดสงเหลานขน เพอใหรฐยอมรบในศกยภาพการทำงานของคนในชมชนทองถน โดยไมตองผกตดกบตวบคคล รวมถงเช อวาจะเปนเคร องมอในการสนบสนนผ ท มจตวญญาณเพ อสาธารณะใหมโอกาสเขาไปทำหนาทพฒนาทองถนของตนเอง และปองกนมใหคนไมดเขาไปหาผลประโยชน

แตขณะเดยวกน ยงมบางทานทไมแนใจหรอเหนวาไมจำเปนเพราะอาจมชองทางอนอย กอาจจะไมตดสนใจเตมทกบเรองน แตไมวากฎหมายฉบบนจะมหรอไมกตาม ควรมการเตรยมคน เตรยมบทเรยน หรอกจกรรมทจะทำภายใตโครงสรางนไปพลางๆ กอน และเปนสงทสามารถทำไดทนท เพราะในอนาคตเรายงไมอาจทราบไดวาจะมกฎหมายฉบบนออกมาหรอไม แตอยางนอยเรากไดขยบแลวตรงนเปนการเพาะเชอสรางคน และถามกฎหมายออกมาเมอไรกสามารถตอยอดไดทนท

108

108

สวนการตดสนใจเชงนโยบายวากฎหมายฉบบนจะออกมาอยางไร จะสามารถผลกดนเขาสสภาผแทนไดหรอไม หรอเปนอยางอนซงไมจำเปนตองเขาสภา เชน ทำเปนพระราชกฤษฎกาไดโดยใหนายกรฐมนตรลงนามไดหรอไม ซงจะทำใหกฎหมายฉบบนออกมาไดรวดเรว แตอาจจะมขอดอยคอไมมความมนคงมากนก เพราะผบรหารยคตอไปอาจมาเปล ยนแปลงได แตถาทำเปนพระราชกฤษฎกาออกมารองรบกอน ตรงนนาจะเปนหลกประกนระดบหนงในระหวางทยงไมมพระราชบญญต

ประเดนตอมาคอ รปแบบของพระราชบญญตอาจมอกปญหาหนงในแงโครงสรางของสภาองคกรชมชนทองถ นท จะมการจดโครงสรางขนมาในระดบตำบล จงหวด และขนไปสระดบชาต เพราะสงทเปนปญหาในปจจบนคอ ในกลมจงหวดเดยวกนทมการใชฐานทรพยากรรวมกน อาจมปญหาขดแยงระหวางจงหวดหรออาจมเปาหมายความตองการทไมตรงกน ดงนนจะทำอยางไรใหสามารถมโครงสรางในลกษณะของกลมจงหวด กลมภมภาค หรอกลมปญหาเดยวกน เพอใหเกดเครอขายในการแกปญหารวมกน ยกตวอยางเชนอำเภอแมเมาะ อาจมปญหาเรองมลพษจากโรงไฟฟาถานหน หรอปญหานำเสยทคาบเกยวระหวาง 2 - 3 จงหวด ซงตรงนเปนปญหาหนงทเราควรนำไปพจารณาดวย โดยอาจกำหนดโครงสรางกวางๆในกรณทเปนปญหาระดบกลมจงหวด

อกสวนหนงทยงเชอมโยงกบกฎหมายอนกคอ ถาดตวอยางพระราชบญญตของสภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตในปจจบน ซงมเปาหมายเรองการมสวนรวมเชนกน โดยเนนใหมตวแทนระดบจงหวด ตวแทนสาขาอาชพ และมโครงสรางระดบชาต แตสดทายกถกพรรคการเมองแทรกแซงหมด เราจะแกไขกลไกเหลานอยางไร เพอทจะใหไดตวแทนของทองถนจรงๆ เขาไปเปนปากเสยงในระบบ ซงถาเปนอยางนนกตองมกฎหมายฉบบหนงขนมารองรบคอพระราชกฤษฎกาหลกเกณฑวธการบรหารกจการบานเมองและสงคมทด โดยเราสามารถเขาไปมสวนรวมในการตดสนใจกบสวน

109

109

ราชการและขอขอมลจากราชการได ซ งในพระราชกฤษฎกาไดกำหนดไวแลว เพยงแตยงไมมใครหยบมาใชและไมมองคกรใดทจะมาเชอมตอได

ฉะนนถานำกฎหมายนมาใชประกบคกบรางพระราชบญญตฉบบนกนาจะชวยเสรมแรงกนได นอกจากนนยงมกฎหมายอนๆ ทมลกษณะคลายกน เชน พระราชบญญตสวสดการสงคม การทจะผลกดนใหกลไกของกฎหมายนทำงาน โดยสรปคอตองถอดบทเรยนจากกฎหมายอนๆ ทยงมปญหาอย

วระ : พระราชกฤษฎกาหลกเกณฑการบรหารบานเมองทดป2546 กบพระราชบญญตกจการสวสดการสงคม เราอาจจะเตมในบทเฉพาะกาลไดวาใหคำนงถงกฎหมาย 2 ฉบบนดวย แตขนตอนการออกพระราชบญญตฉบบนคงไมงายนก เพราะหลงจากกระบวน-การรบฟงความคดเหนของทกภาคสวน 76 จงหวด จากนนจะตองเอาไปใสมอนกกฎหมายเพอไปรางเปนขอกฎหมาย และตองผานคณะรฐมนตร ผานกฤษฎกา ไปสสภานตบญญตแหงชาต ซงขนตอนทยากทสดคอกฤษฎกา 1 ปจะผานหรอไม และทผานมากมผตงขอสงเกตลกษณะนวา ใหศกษาจากกฎหมายเกาทมอย และผสมผสานความคดใหมใสลงไปเพอผลกดนใหเปนจรง

ขณะนทางกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยกได จดเวทเพอรบฟงความคดเหนอยางเปนทางการทง 76จงหวด ตงแตเดอนมกราคม - มนาคม 2550 โดยรางกฎหมายฉบบนจะเสรจสมบรณ และเสนอเขาสทประชมคณะรฐมนตรและขนตอนพระราชกฤษฎกาประมาณเดอนพฤษภาคม 2550

สำหรบทกความคดเหนทไดในครงนจะไดรบการรวบรวมและสงตอ จงหวะกาวเดนจากนไปทกทานควรจะไดมสวนรวมในการตดตามพระราชบญญตฉบบน วาจะกาวตอไปขางหนาอยางไรเพราะเปนโอกาสครงสำคญทจะเปลยนวธการพฒนาประเทศภายใตหลกการมสวนรวมของประชาชน

110

110

เครองมอ

และกระบวนการภาคประชาชน

ในการพฒนาชมชนทองถน

111

111

ผศ.ภก.พงคเทพ สธรวฒสถาบนวจยระบบสขภาพภาคใต

หวขอทจะพดคยกนตอไปนมประเดนวา เราตองการเครองมอและกระบวนการภาคประชาชนในการสรางความเขมแขงของชมชนทองถน เรามตวอยางดๆ จากตวแทนของชมชนตางๆ ซงจะมาแลกเปลยนมมมองความคดเหนบนเวทสาธารณะแหงน หลายทานคงเคยไดยนเรองราวการทำงานของทานวทยากรเหลานมาบาง และในวนนเราจะลงลกในรายละเอยดของการทำงานจรงๆ วาตองใชเครองมออะไร และใชกระบวนการอยางไรบาง ซงเครองมอหรอกระบวน-การในทนอาจฟงดเปนเรองของนามธรรม เชน กระบวนการเรยนรกระบวนการมสวนรวม กระบวนการนโยบายสาธารณะ รวมถงกลไกทจะทำใหเกดรปธรรมของความสำเรจไดอยางแทจรง

112

112

กระบวนการแผนชวตชมชน (วงตะกอ)โกเมศร ทองบญชเครอขายแผนชวตชมชนภาคใต

เวลาเราพดถงคำวาเครองมอหรอกระบวนการภาคประชาชนทจะนำไปสการพฒนาชมชนทองถน ตองทำความเขาใจกอนวา ในมตของคำวาชมชนทองถ นมความหมายอยางไรบาง ซ งทางเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเองภาคใตไดรวมถกทอเปนเครอ-ขายแผนแมบทชมชน 4 ภาค เราใหคำจำกดความชมชนทองถนวาเปนพนททางสงคม ชมชน และเปนพนทเชงภมนเวศซงมความเปนอนหนงอนเดยวกน เชน ชมชนทองถนรมลำนำ หรอชมชมทองถนตามเขตเทอกเขา ดงน นคำจำกดความจงอาจแตกตางกบกระทรวงมหาดไทยทขดเสนแบงออกเปนหมบาน ตำบล หรออำเภอ

เครองมอหนงทเราคนพบวาสามารถนำไปสการพฒนาชมชนทองถนและนำไปสความยงยนอยางแทจรงไดนนเราเรยกวากระ-

กระบวนการระเบดจากภายในจะตองมาจากคนในชมชน

ซงตองรจกตวตน รจกสงคม รจกโลกภายนอก

โดยองคความรของการจดทำแผนชวต

มาจากฐานขอมลทเรามอยเดม

ทงจากรากเหงาทางประวตศาสตรของชมชน

ลกษณะเฉพาะของคนในชมชน

รวมถงกระแสโลกภายนอก

113

113

<<

บวนการเรยนรและการจดทำแผนชมชน หรอทเรยกวา ‘แผนชวตชมชน’ หรอ ‘แผนแมบทชมชน’ ทงน กระบวนการระเบดจากภายในจะตองมาจากคนในชมชน ซงตองรจกตวตน รจกสงคม รจกโลกภายนอก โดยองคความรของการจดทำแผนชวตมาจากฐานขอมลทเรามอยเดม ทงจากรากเหงาทางประวตศาสตรของชมชน ลกษณะเฉพาะของคนในชมชน รวมถงกระแสโลกภายนอก

เมอชาวบานรจกตวตนของชมชนกจะคนพบปญหาของเขาเองหลงจากไดขอมลและคนพบปญหาแลว จงมาหารอถงการกำหนดแนวทางในการแกไขปญหาเหลานนดวยตนเอง เพราะทผานมาการแกไขปญหาของชมชนมกเปนการแกไขจากบนลงลาง คอนโยบายจากสวนกลางทปแนวทางการแกไขเหมอนกนหมดทงประเทศ ทำใหแกปญหาไมตรงจด ดงนนคนในชมชนตองเปนผกำหนดทศทางวาตองการแกปญหาในจดใดและดวยวธการอยางไรภายใตฐานขอมลทมอย

114

114

ฉะนนจะเหนไดวาแผนชมชนมอย 3 ระดบ ระดบแรกคอการพงตนเอง ไมตองพงใคร เชน ถาชมชนรวาในแตละปจะตองใชปยเคมหรอยาปราบศตรพชปละแสนกวาบาท ซงถอวามากเกนไป กตองหนไปใชป ยอนทรยแทน โดยเขาสามารถทำเองได ไมตองรอพงงบประมาณจากหนวยงานใด ระดบท 2 คอ การพงเครอขาย หากชมชนใดไมมขาวกตองพงชมชนอนทปลกขาว หากไมมปลากตองหาเครอขายทอยทะเล และระดบท 3 เมอเกนกำลงทจะพงพาตนเองหรอใครได กตองพงความชวยเหลอจากหนวยงานอน ไดแก หนวยงานราชการสวนกลางและองคกรทองถน อบจ. อบต. ซงจะตองมการนำแผนชมชนทชาวบานเปนคนคดขนมาเองไปบรณาการรวมกบแผนของ อบต.

ถาถามวานคอเครองมอทสมบรณแบบแลวหรอไม คงไมใช แตมนเปนเครองมอเพอสรางทยนทางสงคมใหกบชมชนทองถน เพอใหชาวบานอยอยางมศกดศร รจกตนเอง รจกชมชน รจกสงคม และโลกภายนอก ภายใตวฒนธรรม ทนทางสงคม และภมปญญาของเขา

กลไกทจะทำใหแผนชวตชมชนขบเคลอนไปไดนนตองมลกษณะในแนวราบ หมายความวาทกคนในชมชนจะตองเรยนรไปพรอมๆ กนหลกคดของเราคอใชพนทเปนทตง ชมชนเปนศนยกลาง กระบวนการมสวนรวมเปนหวใจในการขบเคลอน ซงรปแบบอาจจะแตกตางหลากหลายกนไปตามแตละพนท แตปญหาสำคญคอ ถาคนในชมชนไมลกข นมามสวนรวมหรอมสำนกรบผดชอบรวมกน ส งเหลาน กไมสามารถจะทำได ไมวาใครจะมศกยภาพแคไหนกไมสามารถทำไดแมกระทงสภาพฒนทเคยลงไปทำกทำไมได เพราะการจดเกบขอมลของครวเรอนนนไมใชเรองงาย

เครอขายแผนแมบทชมชน 4 ภาค ทกำลงขบเคลอนอยในปจจบน สวนหนงตองขอขอบคณกรมสงเสรมการเกษตรทสนบสนนเรองนมาตงแตป 2543 และตอมากองทนเพอการลงทนทางสงคมโดยผอำนวยการเอนก นาคะบตร สนบสนนใหกองทนเรมกระบวน-การจดทำแผนชมชน และในยคตอๆ มาสภาพฒนกเขามาสนบสนน

115

115

เร องน ขณะทกระบวนการภาคประชาชนกขบเคลอนในอก 222ตำบล และขยบขนมาเปน 2,000 ตำบล ทงนตองยอมรบวากระบวน-การชมชนมอยหลายระดบ ในจำนวน 2,000 ตำบลนมไมนอยทหลดหายไป ซงเทาทมการตดตามประเมนผลวากระบวนการชมชนยงขบเคลอนอยหรอไมนน พบวาตวเลขลาสดนาจะคงเหลอประมาณ1,209 ตำบล

กระบวนการทำแผนชมชนจะสำเรจหรอไมนนจงขนอยกบคนในชมชนตองลกขนมาชวยกนทำ เพราะถอเปนลายแทงชวตของคนในชมชนทองถน แตทผานมาในชวงทเราเรมตนทำงานใหมๆ กลบถกหลายคนมองวาเปนคอมมวนสต แต ณ วนนถงเวลาแลวททกคนในชมชนจะตองกำหนดชะตาชวตของคนในชมชนเอง เพราะเปนเพยงชองทางเดยวภายใตรฐธรรมนญเปดโอกาสให

กระบวนการจดทำแผนชมชนมอยหลายขนตอน แตกอนทชาวบานจะลงมอทำไดตองอาศยลายแทงชวตทเรยกวาแผนชวตชมชนและบมเพาะใหกระบวนการเหลานเขาไปอยในวถชวตวฒนธรรมของคนในชมชน ซงไมจำเปนตองรองบประมาณเสมอไป แตชาวบานตองจดการกนเอง ใหคนในชมชนเปนผรางแผนชมชนเอง ไมตองรอเงนจากรฐ เพราะทนทางสงคมของชมชนกมมากพอทจะเลยงตวเองได

แตปญหาอยางหนงกคอ เมอเราถกดงมาเชอมโยงกบกลไกภายนอกโดยสภาพฒนหรอหนวยงานอนใดกตาม ทำใหเราตองกลบมาอาศยพ งพาภาครฐ โดยมเง อนเวลาและงบประมาณเปนตวกำหนด สงผลใหแผนชวตชมชนทเปนวถชวตของชมชนกลบกลายเปนแผนพฒนาตามแบบทรฐตองการ และขบเคลอนภายใตกรอบของหนวยงานทรฐจดตงขน

ขอยนยนวา ขณะนกระบวนการทำแผนชวตชมชนโดยเฉพาะเครอขายแผนแมบทพงตนเองภาคใต ยงยดม นในหลกคดและปรชญาเดมคอ เราตองการใหเปนวถชวตของคนในชมชนทองถนไมใชขนอยกบงบประมาณทรฐจดใหหรอไมจดให เพราะสงนเปน

116

116

เครองมอเพยงอยางเดยวทจะทำใหคนในชมชนลกขนมาตอสเพอชมชนของตนเอง

การจดทำดชนชวดความสขจงหวดเลยอดศร สนทรารกษรองประธานมลนธเลยเพอการอนรกษและพฒนาอยางยงยน

จงหวดเลยมหลายกลมททำกจกรรมเรองชมชนเขมแขง ในสวนของเราเปนความรวมมอกนระหวางมลนธเลยฯ กบเครอขายพฒนาภหลวงอยางยงยน เราใชเวลากวา 5 ป เพอพยายามคนหาเงอนไขในการสรางชมชนเขมแขง ซงการดำเนนงานทผานมาทำใหไดขอสรปวากระบวนการพฒนาตามแนวคดของรฐนนตกอยภายใตพนฐานของการพฒนาทมเงนเปนตวตง โดยเชอวาเงนจะทำใหสงคมมความสขได แตทจรงแลวไมใช เพราะเราพบขอโกหกของแนวความคดน3 - 4 ประการดวยกน

ประการแรก เราพบวาระบบเศรษฐกจทเนนเพยงแครายไดและผลกำไรนน ไมสามารถทำใหชาวบานเขาถงปจจยสไดอยางทวถงและเทาเทยม แมรฐจะสามารถสรางตวเลขจดพไดสงเทาไร แตกไมสามารถชวยเหลอประชาชนได ประการท 2 เปนการทำลายความสขของคนในชมชนทองถน ซงสงคมชนบททกวนนเหลอแตยายกบหลาน สวนคนหนมสาวตองออกไปรบจางขายแรงงานในตางถนฉะนนวธคดทจะใชเงนเปนตวหลกในการพฒนา นอกจากจะไมสรางความสขแลว ยงเปนการทำลายความสขอกดวย และขอโกหกประการสดทายทเราจบไดคอ ในแตละพนทมเพยงคนไมกหยบมอเทานนทรำรวยขนมาจากระบบความคดแบบน

ดงนนถาเรายงวงตามแนวทางทรฐวางไว จากบทเรยนทผานมาหลายสบปจงทำใหเรารวา ถงเวลาแลวทจะตองพฒนาชมชนของเราดวยตวเราเอง เรมจากการศกษาดงานหลายๆ ทกพบวา การสรางความเขมแขงของชมชนไมไดมกลไกมาตรฐานสำเรจรปเสมอไป ฉะนนเราจงจำเปนตองสรางตวชวดความสขขนมา หรอทเราเรยก

117

117

ตามภาษาทองถนวา ‘ตวชวดความอยดมแฮง’เมอกำหนดตวชวดแลวจะทำใหเรามเปาหมายในการทำงานให

บรรลผล โดยสามารถเลอกทางเดนไดหลายแนวทาง ขณะนเรามอย2 ทางหลกๆ คอ หนง การทำเกษตรแบบยงยน เนนการปลกพชผกเลยงสตวทหลากหลาย และสอง คอ การจดการทรพยากรธรรมชาตอนรกษแหลงนำชมชน เพราะถอเปนสวสดการใหกบชมชนในอนาคต

ขณะนเรามอย 2 ทางหลกๆ คอ

หนง การทำเกษตรแบบยงยน เนนการปลกพชผก

เลยงสตวทหลากหลาย

และสอง คอ การจดการทรพยากรธรรมชาต

อนรกษแหลงนำชมชน

เพราะถอเปนสวสดการใหกบชมชนในอนาคต

118

118

>>

แสวง ดาปะเครอขายพฒนาภหลวงอยางยงยน

คำวา ‘อยดมแฮง’ สำหรบเครอขายพฒนาภหลวงอยางยงยนเราตระหนกถงความอยดมแฮงโดยยดเอาสงนเปนตวชวดความสขของชาวจงหวดเลย ทอาศยอยรอบปาภหลวง คำวา ‘อยด’ เกดขนจากความเหนของ 35 ผนำเกษตรกรของเครอขายพฒนาภหลวงอยางยงยน ซงไดมาพดคยกนวาการมชวตอยดจะตองประกอบไปดวยปจจยอะไรบาง สวนคำวา ‘มแฮง’ คอการรวมกนระหวางชวตทอยดกบความเขมแขงในการพงพาตนเอง ซงทกครอบครวตางกตองการมททำกน มบานมนคงแขงแรง มทรพยากรทอดมสมบรณ มเศรษฐกจพอเพยง ชมชนตองชวยเหลอสามคคกน ครอบครวอยกนพรอมหนา โดยเราจะมตวชวดทสำคญ 3 ดาน คอ อาหาร รางกายและจตใจ

จากแบบสอบถามทเราจดทำขนทำใหทราบวา ชมชนของเรา

119

119

ดำรงชวตอยไดโดยพงตลาดจากภายนอก 42 เปอรเซนต พงพาคนในชมชนทลงมอทำกนเอง 29 เปอรเซนต และพงพาแหลงธรรมชาต 29เปอรเซนต ฉะนนแผนชมชนทจะนำมาใชขบเคลอนใหชมชนเขมแขงอยางยงยนจงเนนถงการทำใหภายในชมชนตองมขาวพนธพนเมองกนเอง เพราะเมอกอนเรามขาวพนธพนเมองมากมาย แตตอมาเรมหายไป หลงจากนนเรากนำดชนตวนมาประยกตใชกบผนำเกษตรกรทง 35 คนซงเปนตนแบบทจะทำการทดลอง จนกระทงปจจบนนสามารถขยายเครอขายเพมเปน 1,300 ครอบครว จาก 3 อำเภอรอบปาภหลวง

ผศ.ภก.พงคเทพ : เทาทฟงดแลว เขาใจวาแผนชมชนหรอตวช ว ดเปนเพยงเคร องมอท จะใชวดและประเมนผล หรอนำไปส เปาหมายทชดเจนยงขน หรอถาจะพดใหชดกคอ ตวชวดอาจไมสำคญเทากบกระบวนการทำแผนชมชนซงเปนจดเรมตน ขณะเดยวกนหากชมชนเร มเขมแขงมากพอจนสามารถสรางเครองมอชวด

ชมชนของเราดำรงชวตอยได

โดยพงตลาดจากภายนอก 42 เปอรเซนต

แผนชมชนทจะนำมาใชขบเคลอนใหชมชนเขมแขง

อยางยงยน จงเนนถงการทำใหภายในชมชน

ตองมขาวพนธพนเมองกนเอง

เพราะเมอกอนเรามขาวพนธพนเมองมากมาย

แตตอมาเรมหายไป

120

120

ความสขได กจะยงทำใหชมชนเขมแขงมากขนเปนวงจรแหงการพฒนาทไมสนสด ซงกระบวนการเหลานสามารถเชอมตอกบทกสงคมชมชนได

การอยรวมกนของชมชนอยางสนต :กรณศกษาชมชนสมานฉนทอครชย ทศกล จงหวดสงขลา

ถาองคกรทองถนใดเขาถงชมชน เขาใจชมชน จะสามารถนำพาชมชนไปสความเขมแขง และเกดความยงยนไดอยางแนนอน แตหากองคกรบรหารสวนใดไมเขาใจ นอกจากโครงสรางเชงอำนาจจะไมสามารถนำพาชมชนไปสความเขมแขงไดแลว ชมชนนนกจะไมสามารถเตบโตตอไปอยางยงยน

ผมมประสบการณทำแผนชมชนมาจากตำบลทออนแอลาหลงจนกลายเปนตำบลพฒนาดเดนอนดบหนง จากชมชนเขมแขงกกลายเปนตำบลสมานฉนท กระบวนการชมชนสมานฉนทเปนสวนหนงของเครอขายแผนชวตชมชนภาคใต โดยหลกการสำคญของกระบวนการนคอใหชาวบานรวมกนคด รวมกนทำ ปรกษาหารอกำหนดวถชวตตนเองใหเปนไปตามความตองการเพอแกปญหาชมชนทองถนของเขาใหตรงจด

เราตองยอมรบวาผลพวงของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตทผานมาสงผลกระทบตอชมชนเปนอยางมาก จนทำใหสงหนงเลอนหายไปจากสงคม นนคอทนทางสงคม ทเคยรอยรดเกอกลชมชนใหอยกนดวยความรกสามคค วถแหงความพอเพยงสญหายไปหมด เน องจากเปนกระบวนการพฒนาแบบแยกสวนจนขาดความสมดล เกดภาวะวกฤตดานสงแวดลอม วกฤตทางวฒนธรรมเกดชองวางระหวางคนจนกบคนรวย รวมถงคณคาความดงามเลอนหายไปหมด

กระบวนการทำแผนชมชนเปนกระบวนการพฒนาทใชวฒน-ธรรม เปนตวตง ใชพนทเปนตวตง และใหชมชนเปนศนยกลาง ชาว

121

121

บานเปนเจาของเรอง การใชวฒนธรรมเปนตวตงจะทำใหเกดการรวมศนย เกดการรวมกนคดรวมกนทำ เพราะทกชวตลวนมวฒน-ธรรมของตนเอง มอตลกษณ มศกดศร

ตำบลใดทยงออนแอลาหลง หากรจกใชกระบวนการทำแผนชมชนเปนเครองมอในการจดการชมชนใหม กจะเกดกระบวนการเรยนร เพราะหวใจการพฒนาคอกระบวนการเรยนร ทผานมาชาว-บานมกตกเปนฝายถกกระทำ ถกสอนใหทำตาม โดยไมสอนใหคดเปนทำเปน ปญหาจงเกดขนไมสนสด เมอมปญหากใหคนนอกมาชวยแก แตหลกการของแผนชมชนคอตองใหชาวบานคดเปนทำเปน แกปญหาดวยคณคาและภมปญญาของตนเอง

กระบวนการเรยนรจะเกดขนไดโดยอาศยหลกคดสำคญทสดคอ การพฒนาคน พฒนาผนำในชมชน เพอดงความรวมมอจากทกภาคสวนเขามารวมกนทำ บางตำบลทประสบความสำเรจไดสวนหนงกเปนเพราะชาวบานทำดวยใจรกและมจตวญญาณสาธารณะแตตำบลทไมประสบความสำเรจนนสวนหนงกเพราะชาวบานไมรวมมอดวย ขณะท อบต.เองกไมสนบสนน เพราะกลววาจะถกแบงอำนาจในการปกครองทองถน ดงนนแผนชมชนจะประสบความสำเรจไดตองเดนดวยกนตงแตตน ทงชมชนและองคกรทองถน สงเหลานไมใชแคอดมคต แตเกดขนจรงได หากทกฝายบรณาการรวมกน

ตองยอมรบวาเมอชมชนเขมแขง สงตางๆ กดขนตามมาเปนลำดบ มตทางสงคมทดเกดจากการเก อกลสามคค เราใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนตวชนำ ใชวสาหกจชมชนเปนตวเดนชมชนทเคยออนแอกเรมเขมแขง ทง อบต. กำนน ผใหญบาน แกนนำชาวบาน ทกภาคสวนมารวมศนยกน มารวมกนคดและกระจายกนทำ เพอกำหนดยทธศาสตรการพฒนา หลงจากมแผนชมชนแลวคณะผจดทำแผนชมชนกจะขยบมาเปนคณะทำงานชดใหญในการกำหนดยทธศาสตรการขบเคลอน หากมปญหาไมวาเรองใดเกดขนในชมชน เรากจะรวมกนคดรวมกนแกไขในสภาแหงน จากนนแตละ

122

122

>>

สวนกขบเคลอนกนไปตามกรอบการทำงานของตนเองสวน อบต.ซ งมอำนาจหนาท กำหนดยทธศาสตร ออกกฎ

ระเบยบขอบงคบ กตองปรบตวไปสการเมองเชงคณธรรม โดยตวผนำตองเขาใจหลกคดของการเมองภาคประชาชน อยาใหการเมองเขามาแทรกจนระสำระสาย ฉะนนผนำทองถนตองรจกพฒนา ปรบฐานความคดความเขาใจจากผนำมาสชมชน ผานการอบรมพฒนาศกยภาพผนำอยางสมำเสมอ หากตวผนำเปนแบบอยางทด เสยสละเปนทนาเช อถอ กจะสงผลถงชมชนใหเกดความศรทธา เกดจตวญญาณของชมชนทจะรวมเสยสละทำประโยชนเพอสาธารณะสวนรวม

นอกจากนนเรายงใชกจกรรมเปนเครองมอ เชน ทกเดอนจะมการกำหนดให อบต. ผใหญบาน ทกภาคสวนออกไปชวยกนพฒนาหมบาน ไปเกบขยะ กวาดถนน เพราะถอเปนกจกรรมทสรางความสามคค ชาวบานจะเรมมองเหนความดของผนำ จนเกดจตสำนกทด

123

123

ตามมา และออกมาใหความรวมมอ เกดความสามคค มจตสำนกตอชมชน โดยกจกรรมเหลานอาจอาศยชวงจงหวะวนงานประเพณตางๆ ในการบมเพาะใหชมชนเกดความรกความสามคค เชน วนสงกรานตทจะมการรดนำดำหว ซงถอเปนการสบทอดวฒนธรรมสคนรนหลง

โดยเฉพาะการสรางวฒนธรรมการเมองสมานฉนทดวยการปลกฝงจตสำนกโดยใชสอวทยชมชนใหเปนประโยชน ใหผนำไดบอกกลาวกบชมชนอยางนอยวนละ 5 - 10 นาท วาวนนเกดอะไรขนในตำบลบาง เพราะเปนเรองใกลตวททกคนควรจะไดรบร ฉะนนตองทำใหทกคนเกดความตระหนกและรสกวาตนเองมสวนเกยวของ เพอสรางวฒนธรรมการมสวนรวมภายในชมชน

สวนกจกรรมอนๆ ทสามารถทำควบคกนไปไดคอ การสงเสรมและพฒนาเยาวชนใหเปนผนำรนใหม ซงหลายชมชนทเคยเขมแขงและออนแอลงไปนนเพราะไมมการรบชวงตอในการพฒนา ฉะนนเรา

กระบวนการทำแผนชมชนเปนกระบวนการพฒนา

ทใชวฒนธรรมเปนตวตง ใชพนทเปนตวตง

และใหชมชนเปนศนยกลาง

การใชวฒนธรรมเปนตวตงจะทำใหเกดการรวมศนย

เกดการรวมกนคดรวมกนทำ

เพราะทกชวตลวนมวฒนธรรมของตนเอง

มอตลกษณ มศกดศร

124

124

ถาองคกรทองถนใดเขาถงชมชน เขาใจชมชน

จะสามารถนำพาชมชนไปสความเขมแขง

และเกดความยงยนไดอยางแนนอน

แตหากองคกรบรหารสวนใดไมเขาใจ

นอกจากโครงสรางเชงอำนาจจะไมสามารถนำพาชมชน

ไปสความเขมแขงไดแลว

ชมชนนนกจะไมสามารถเตบโตตอไปอยางยงยน

125

125

ตองฝกใหเยาวชนเปนผรบชวงตอในสภาผนำ อาจมการคดเลอกตว-แทนเยาวชนจากแตละหมบาน หมบานละ 5 คน มาเขาคายฝกอบรมรวมกน เพอปลกจตสำนกอดมการณ ปลกฝงใหรกทองถน ทกวนนเรามกไดยนอยเสมอวายงเรยนสงเทาไหรกยงไรราก หลายคนเรยนจนจบปรญญาตรกไมกลบมาพฒนาทองถนของตนเอง เพราะไมมความรกความผกพนในถนฐานบานเกดของตน

บทเรยนแรกสำหรบนกพฒนาทอยากฝากไวคอ ตองสรางศรทธาใหเกด ถาสรางศรทธาไมสำเรจ การพฒนากลมเหลว โดยสรปแลวเราตองเรมจากการสรางคน พฒนาคน โดยเฉพาะตวผนำทเขาไปมอำนาจในการบรหารปกครองทองถน อยางนอยกควรจะไตข นมาตามลำดบขน เร มจากการทำงานคลกคลกบชมชน สงสมประสบการณ รบรและเขาใจปญหาของชมชนมามากพอ กอนทจะเขามาสมครเปน อบต. หรอผใหญบาน

หากการคดสรรตวบคคลยงไมลงรอยกนกใชปราชญชาวบานเปนผตดสน ใหผอาวโสมาพดคยใหคำแนะนำ คนทเขาไปมอำนาจบรหารจดการจะตองตอบคำถามใหชดวาเมอเขาไปแลวจะทำประ-โยชนอะไรใหแกชมชน จะเปลยนคณภาพชวตชมชนอยางไร ไมใชวาเมอเขาไปบรหารแลวจะไดผลประโยชนตอบแทนอยางไร หากเราสามารถเปลยนการเมองใหเปนระบบคณธรรมไดในระดบทองถนกจะเกดความเขมแขง และการเมองระดบบนกจะเขมแขงไปดวย

ผศ.ภก.พงคเทพ : มมมองจากการพดคยในประเดนนพอจะสรปไดวา ปญหาของสงคมทกำลงเกดวกฤตอยในขณะน เกดจากแนวคดในการพฒนาของภาครฐ ซงเปนการพฒนาแบบไมมสวนรวม หรอเปนการพฒนาแบบแยกสวน เปนการทำงานทไมไดมงเนนการสนบสนนใหชมชนรจกคดและเรยนร แตกลบทำลายทนทางสงคม รวมถงยงเปนการรวมศนยอำนาจไวเฉพาะทระดบบนเทานน

ดงนนกลไกหนงทนาจะแกไขไดคอ การสรางชมชนใหเขมแขงใหชมชนมความสข โดยชมชนตองรวามตของความเขมแขงคออะไรตองมอดมการณ ความเชอและศรทธาในแนวคดนวา ถาชมชนเขม-

126

126

>>

แขงแลวจะแกปญหาไดการทำแผนชมชนหรอการสรางตวชวดขนมานนกเพอมงแก

ปญหาและสนองตอบความตองการของคนในพนท ทำใหชมชนรจกตนเอง รจกกระบวนการเรยนรในการทำงาน ภายใตฐานขององคความรทแตละชมชนมอย ใชฐานของวฒนธรรม ฐานรากของชมชนเปนตวชวยปลกสำนกในชมชนขนมา โดยหลกสำคญของการทำงานตองเรมจากการพงตนเอง จากนนจงขยายมาเปนกลมเปนเครอขายเครอขายในทนหมายความวา เปนเครอขายทตองเชอมโยงหลายภาคสวนเขาดวยกน ทงภาคชมชน ภาคองคกรทองถน หรอแมแตภาครฐ เพอเปดชองทางใหชมชนมพนท มทยนเปนของตนเอง

กลไกทวานจงมลกษณะเปนกลไกแนวราบมากกวาแนวดง

127

127

โดยอาศยกระบวนการเรยนร การพฒนาคน ทงพฒนาผนำชมชนและเยาวชน รวมถงการเชอมโยงประสานกนระหวางกลมเครอขายตางๆ จากนนจงจดตงเปนคณะทำงานรางแผนแมบทชมชนหรอแผนชวตชมชน จดตงสภาผนำเพอเปนองคกรแกนหลกทจะขบเคลอนกระบวนการสรางชมชนเขมแขง

สงหนงทขาดไมไดในกระบวนการเหลานคอ ตองมกระบวน-การสอสารระหวางกน ทงภายในชมชน หนวยงานภายนอก และภาคตางๆ โดยสงทจะเปนตวชวดทสำคญคอ ชมชนนนๆ สามารถสรางกระบวนการเรยนรใหเกดขนจรงไดหรอไม รวมถงการปฏบตของชมชนอยางมสวนรวม ซงปจจยเหลานเองทจะนำไปสชมชนเขมแขงและนำมาสการแกไขปญหาของชมชนไดในทสด

ปญหาของสงคมทกำลงเกดวกฤตอยในขณะน

เกดจากแนวคดในการพฒนาของภาครฐ

ซงเปนการพฒนาแบบไมมสวนรวม

หรอเปนการพฒนาแบบแยกสวน

เปนการทำงานทไมไดมงเนนการสนบสนนใหชมชน

รจกคดและเรยนร

แตกลบทำลายทนทางสงคม

รวมถงยงเปนการรวมศนยอำนาจ

ไวเฉพาะทระดบบนเทานน