เปดโลกจตวทยาเดก

นายแพทยประเสรฐ ผลตผลการพมพ เขยน

พมพครงแรก: ธนวาคม 2562

บรรณาธการเลม

ศรชญศรณ ศรประสทธ

ออกแบบปกและภาพประกอบ

เพชรลดดา แกวจน

รปเลม

ยทธภม ปนฟอง

ด�าเนนการผลต

ส�านกพมพ bookscape

ขอมลทางบรรณานกรมของส�านกหอสมดแหงชาต

ประเสรฐ ผลตผลการพมพ

เปดโลกจตวทยาเดก.-- กรงเทพฯ :

ส�านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.), 2562.

96 หนา.

1. จตวทยาเดก.

I. เพชรลดดา แกวจน, ผวาดภาพประกอบ. II. ชอเรอง.

155.4

ISBN 978-616-393-274-7

โครงการขบเคลอนความรดานการสรางเสรมสขภาวะเดกและครอบครว

และการพฒนาศกยภาพเยาวชน

จดท�าโดย

ส�านกสนบสนนสขภาวะเดก เยาวชน และครอบครว

ส�านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

อาคารศนยเรยนรสขภาวะ

เลขท 99/8 ซอยงามดพล แขวงทงมหาเมฆ

เขตสาทร กรงเทพฯ 10120

โทรศพท: 02 343 1500

โทรสาร: 02 343 1551

อเมล: info@thaihealth.or.th

เวบไซต: www.thaihealth.or.th

สารบญ

1วาดวยทารก

และส งทพวกเขาร12

2การเรยนร โลกภายนอก

20

3การเรยนรดานภาษา

30

4มตรภาพ ครอบครว

การเลนสมมต และจนตนาการ40

5 การเรยนและความจ�าการอานและจ�านวน

48

6 การเรยนรของสมอง

66

7 ทฤษฎและประสาทชววทยา

ของพฒนาการ82

นพ.ประเสรฐ ผลตผลการพมพ

เปดโลกจตวทยาเดก

8 เป ดโลกจตว ทยาเดก

ค�าน�า

ครควรรจตวทยาเดก ความขอนรมานานแลว แตปญหาของ

บานเราคอ การเรยนเรองจตวทยาเดกใหถงระดบประยกตใชไดเปน

เรองยาก เราขาดทงต�าราและผสอนทหลากหลายมากพอ สวนใหญ

เปนเพยงหนงสอแปลจากต�าราแพทยโดยตรง หรอเขยนซ�าต�ารา

แพทยทมอยเดม พดงายๆ วาเราผลตซ�า

ปจจบน พอแม แมกระทงปยาตายาย อาจจะตองร

จตวทยาเดกดวย เหตผลคอโลกเปลยนเรว เราเขาสยคไอทตงแต

ประมาณสบปกอนเขาสสหสวรรษใหมโดยทไมทนระวง แลววนน

เราก�าลงเขาสยคเทคโนโลยดสรปชนและโลกรอนอยางแทจรง

โดยไมทนเฉลยวใจอก พดงายๆ วาสามญส�านกอยางเดยวอาจจะ

ไมพอใชดแลเดก

โดยเฉพาะอยางยงเดกเลก

เมอพบหนงสอ จตวทยาเดก: ความรฉบบพกพา (Child

Psychology: A Very Short Introduction) ของอชา กอสวาม ซง

ผแปล สภลคน ลวดลาย และวรญญ กองชยมงคล ท�างานไดอยางดยง

ในการถายทอดค�าศพทและภาษาวชาการหลายค�าหลายประโยคให

เปนภาษาไทยแกผสนใจทวไป โดยไมเกรงใจวาผอานจะมการศกษา

ระดบใด จงเปนเรองนายนดทบดนเรามความพยายามจะท�าสงท

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 9

แตกตาง นนคอไมผลตซ�า แตเลอกจะน�าเสนองานวชาการใหแก

ประชาชน ทงนยงไมนบวาหนงสอจตวทยาเดกเลมนไดพดถง

งานวจยใหม การทดลองใหม และทฤษฎใหมบางสวนอกดวย

ดวยความดเลศของหนงสอและผแปล (แนนอนผเขยน

และส�านกพมพ bookscape ทกลาแปลดวย) ผมจงไมเกรงใจทง

ส�านกพมพ ผแปล และประชาชนทจะเขยนหนงสอเพอตความ

เนอหาหนงสอเลมนใหเปนภาษาไทยอกเวอรชนหนง พรอมทง

ขยายความ อธบาย ลงรายละเอยด และวพากษสงทผเขยนตนฉบบ

ไดท�าไว ทงนเพอใหหนงสอตนฉบบนนเองไดแผขยายเปนวงกวาง

มากกวาเดม

ขอดอกประการของหนงสอตนฉบบคอ ขนาดเลกเหมาะแก

การพกพา หนงสอทถออยเลมนกควรจะมขนาดเลกเหมาะแก

การพกพาดวยเชนกน เพราะเราอยากใหใช มใชใหอานแลวเกบไว

ขอขอบพระคณผแปลและส�านกพมพ bookscape ท

ผลตหนงสอดใหแกประชาชน รวมถงส�านกงานกองทนสนบสนน

การสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ทใหการสนบสนนการจดท�าหนงสอ

เปดโลกจตวทยาเดก เลมนดวย

นายแพทยประเสรฐ ผลตผลการพมพ

ธนวาคม 2562

10 เป ดโลกจตว ทยาเดก

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 11

1

วาดวยทารกและสงทพวกเขาร

14 เป ดโลกจตว ทยาเดก

ผมเขยนเสมอวาขวบปแรกส�าคญทสด พยายามอยาจากลกไป

ไกลในขวบปแรก ขวบปแรกคอนาททองททารกจะสรางความไวใจ

ตอโลกและแม ขวบปแรกคอความไวเนอเชอใจ (trust) หากขาด

ความไวใจนเสยแลว ทารกจะพฒนาตอไมได

นอกจากนผมยงเขยนเรองกระบวนการตดแตงสมอง

(pruning) ทจะเรมเมออายประมาณ 9-12 ขวบ เดกใชชวตอยางไร

ท�าอะไรในชวงน กจะไดสมองอยางนน

บทแรกของหนงสอ จตวทยาเดก: ความรฉบบพกพา ซง

วาดวยทารกและสงทพวกเขาร เขยนไววา “ประสบการณทด�าเนน

ตอเนองเปนปจจยส�าคญทก�าหนดวา เครอขายของเซลลประสาทใด

จะถกท�าลาย และเครอขายใดทยงคงอย ” สอดคลองกบความรเรอง

การตดแตงสมองทยอมรบกนทวไปแลว โดยเรมกนตงแตขวบปแรก

เลยทเดยว

“ทารกแรกเกดชอบมองใบหนาทดวงตาจองมองมายง

พวกเขาตรงๆ และไมชอบมองใบหนาทดวงตาหนเหไปทางอน

นอกจากนทารกยงตอบสนองในทางลบตอใบหนาเฉยเมย ”

ความขอนคอสงทผมพยายามบอกกลาวคณแมเสมอมาวาสงท

ทารกจะขาดเสยไมไดในสามเดอนแรกคอใบหนาของทาน

ใบหนาของทานท�าใหคณแมมอยจรง ในใบหนามดวงตา

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 15

ในดวงตามดวงใจ อนเปนของททารกตองใชในการสรางสายสมพนธ

(attachment) ทารกควรไดดดวงตาของทานมากกวามองหนาจอ

ทไมมดวงตา

นอกจากใบหนาของแม ยงมเสยง เสยงของแมทสงต�า

ขนลงดงเสยงดนตร เปนภาษาแมทเรยกวา parentese ทารกเอง

เปลงเสยงตอบสนองและเรยกรองการตอบสนอง แตถาพบวาทาน

เฉยเมย ทารกจะเรมเปลงเสยงใหดงขน

อชา กอสวาม เขยนตอไปวา “งานวจยจ�านวนหนงแสดง

ใหเหนวาระดบเสยงและแอมพลจด (ความดง) ของเสยงทารกรองไห

ไดพฒนาขนผานกระบวนการววฒนาการเพอกระตนใหผ ใหญ

ตอบสนองอยางทนทวงท เสยงรองไหของทารกดเหมอนจะออกแบบ

มาใหผทไดยนรสกตงเครยดถงทสด ” มนาเลาพวกเราถงจะสตแตก

กนใหไดเมอทารกเรมไมพอใจ โดยเฉพาะอยางยงบนเครองบน

“เดกเรยนรไดอยางรวดเรววาตนชอบใบหนา เสยง และ

กลนของผเลยงดหลกทมอบปฏสมพนธอนอบอนและตอเนอง

สม�าเสมอ ” ดงทผมเขยนเรองสายสมพนธบอยครงดวยคาดหวงวา

สงคมไทยจะตนตวและตระหนกวาส�าคญ โดยมกใชฉากบรรยาย

ทอายปลายขวบปแรกเมอลกเตาะแตะจากเราไป แตกอสวาม

ไดลงรายละเอยดมากขนโดยระบวาสายสมพนธคอ “ความคาดหวง

16 เป ดโลกจตว ทยาเดก

ทางดานจตใจของเดก ซงเกยวโยงกบการสรางคณคาของตนเอง

ในฐานะบคคลทสมควรไดรบความรก ”

หนงสอนแบงสายสมพนธหรอความผกพนออกเปนสอง

ประเภทคอ ความผกพนแบบมนคง (secure attachment) ซงจะ

ไดจากการเลยงดทตอบสนองตอความตองการของทารกอยางด

กบความผกพนแบบไมมนคง (insecure attachment) อนจะท�าให

ทารกมวธตอบโตสองรปแบบ ไดแก

(1) หลกเลยง

“ในงานศกษาตางๆ เดกทพยายามหลกเลยงความผกพน

แบบไมมนคงจะคอยๆ ยอมรบชะตากรรมของตนเอง พวกเขา

พฒนากลยทธในการปองกนตนเอง เชน ไมเปนฝายเขาหาเมอ

ผเลยงดอยใกลๆ ราวกบตองการปองกนตวเองจากความผดหวง ”

(2) ยดตด

“มกท�าตวแบบลกแหงและไมยอมแยกจากผเลยงด ราวกบ

พยายามบงคบใหผใหญแสดงพฤตกรรมการเลยงดทเหมาะสม ”

งานวจยพบวาทงสองรปแบบเชอมโยงกบการมองเหน

คณคาในตนเอง (self-esteem) และการรจกควบคมตนเอง (self-

control) ไปจนถงผลสมฤทธทางวชาการหรอปญญาในอนาคต

แมจะมไดอานตนฉบบ แตเชอไดวาการมองเหนคณคาใน

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 17

ตนเองและการรจกควบคมตนเอง เปนสวนประกอบของทกษะสมอง

ดานบรหารจดการ หรอ EF (executive function)

นอกจากนยงมรปแบบทสามคอ ความผกพนแบบ

ไมเปนระเบยบ (disorganized attachment) “เนองจากผเลยงด

มพฤตกรรมทยากจะคาดการณได ทารกจงไมสามารถหาแนวทาง

จดการพฤตกรรมของตนเพอใหอกฝายตอบสนองความตองการ

ไดอยางเหมาะสม ” อนจะเชอมโยงไปสภาวะซมเศรา ดอ ตอตาน

เกเร และกาวราว

พอแมทควบคมอารมณไมได ดดาวาตเปนประจ�า ควรใสใจ

ความขอทสามนแลวพยายามปรบปรงตนเอง

หนงสอเลมนใหความหวงและก�าลงใจเชนเดยวกบทผม

พยายามบอกกลาวเสมอมา นนคอพอแมจะเปนใครกได ผเลยงคอ

พอแมตวจรง หากเดกขาดพอแมเพราะเหตผลใดกตาม ใครสกคน

ควรกาวออกมาท�าหนาทแม “ไมวาจะเปนปยาตายาย พอแมอปถมภ

หรอพวกพๆ ของทารก ลวนเปนบอเกดความผกพนแบบมนคง

ไดทงสน ”

ตอนทายของบทนไดเลาเรองงานวจยทมชอเสยงมาก

ชนหนงคอ หนาผามายา วธการคอใหทารกคลานบนโตะลายตาราง

หมากรกมาจนถงแผนกระจกซงพนดานลางมลายตารางหมากรก

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 19

รออย ทารกจะหยดและมองหนาแม หากแมมสหนาหวาดกลว

ทารกจะหยดคลาน นแสดงใหเหนความสามารถของทารกในการ

ลวงรจตใจของบคคลทมอบความผกพนแบบมนคงใหแกเขา โดย

ในหนงสอใชค�าวา ความสนใจรวมกน

บทท 1 ของหนงสอเลมนปดทายดวยขอความสรปและ

ยนยนอกครงหนงวา ไมวาใครกลวนสามารถกาวออกมารบหนาท

อนมคณคายงใหญอยางการเปนแมได ไมวาจะเปนคร พเลยง หรอ

เจาหนาทสถานรบเลยงเดก ทชวยใหทารกมความผกพนแบบมนคง

โดยอางงานวจยทวดระดบคอรตซอล (cortisol) อนเปนตวบงช

ความสขของทารก

2

การเรยนรโลกภายนอก

22 เป ดโลกจตว ทยาเดก

ทารกเกดมาพรอมพนธกรรมบางอยาง ทารกจงมใชผาขาว

แตกไมถงกบเปนฝายตงรบ ทจรงแลวทารกเปนฝายเลอกทจะ

เรยนรดวยการมองและฟง

ในบทท 2 ของ จตวทยาเดก: ความรฉบบพกพา ซงวา

ดวยการเรยนรโลกภายนอก เลาวา “งานทดลองสมยใหมพบวา

ทารกสนใจดวดโอภาพแมยนของใหเดกมากกวาทจะยนของใหพอ

นนคอเขาสนใจเรองทเกยวกบตวเขา ”

วนหนงผมนงในรานอาหารญปนแหงหนง เฝามองทารก

นงไฮแชรปดผาเชดมอผนเลกทพนกงานมาวางไวใหตกพนซ�าแลว

ซ�าเลา พอเดกซงเปนคนญปนจะลกเดนออมมาหยบขนจากพน

วางบนโตะลกทกครง แลวกลบไปนงเกาอของตว

“ทารกจะก�าผานน ขยขย�าแลวปาลง บางทกโยน บางท

กปด พอกลกมาเกบขน ไมหามสกค�า ไมด ไมวา ” เปนดงทผมเขยน

เสมอคอ ทารกก�าลงทดสอบพลงกลามเนอตนแขนและมอ เขาจะปด

โยน ปาไดไกลแคไหน นคอพฒนาการลวนๆ

หนงสอเลมนไดชวยขยายมมมองออกไปอก ทารกก�าลง

เรยนรโลก และเรองแรกทเขาเรยนคอการเคลอนทและการเปลยน

ต�าแหนง ซงความรเรองการเปลยนต�าแหนง (placement and

displacement) น ฌอง เพยเจต (Jean Piaget, 1896-1980)

นกจตวทยาชาวสวสทท�าเรองพฒนาการเดกเขยนไวนานแลว แต

24 เป ดโลกจตว ทยาเดก

หนงสอนขยายความตอไปวาทารกสนใจการเคลอนทวถโคงและ

เหต-ผล นนคอ “ หนทง-แมเกบ ” ซงเปนการเทยบเคยงระหวางสองสง

ทแตกตางกน (juxtaposition)

“ของตกดวยวถโคง ของสงเดยวจะปรากฏสองทพรอมกน

มได แตของสองสงปรากฏบนต�าแหนงเดยวกนได ” เดกเรยนรเชนน

นอกไปจากน ทารกยงเรยนรขอแตกตางระหวางธรรมชาต

และสงประดษฐ คอเรองวญญาณนยม (animism) ทเพยเจตเขยน

ไวกอนแลวเชนกน โดยขยายความวาทงสองสงมตนธารรวมกน

ทงหมดคอการเรยนร ของทารกทงเรองพนฐานทาง

จตวทยา ฟสกส และชววทยา ซงในหนงสอเรยกวา naive

psychology, naive physics และ naive biology

หลงจากการเฝามองและคอยฟง การนงจะเปนจดเปลยน

ส�าคญ เมอทารกลกนง โลกจะกลายเปนสามมตมากขน และเมอ

เขาออกเดน โลกจะเปนสามมตมากขนไปอก สนกกวานคอทารก

ขวบปแรกจะเลอกของเลนและก�าหรอถอของเลนเดนไปดวย

เมอเขาท�าได ตอนนเขาเปลยนตนเองเปนผกระท�าอยางสมบรณ

“ทารกเดนได 2,000 กาวใน 1 ชวโมง นนเทากบ 7 สนาม

ฟตบอล ” ความขอนชวนใหผมนกถงสองเรอง หนงคอการเดนตาม

ปอนขาว หมายถงเราก�าลงพยายามหยดพฒนาการของเขาโดย

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 25

ไมทนระวง สองคอการหามเดกไปไหนไกลแทนทเราจะสละเวลา

คอยเดนตาม ความจรงเราควรหาทโลงกวางมากๆ ใหเขาไดเดน

หยบ จบ ส�ารวจ นาเสยดายมากหากเขาตองพลาดโอกาสเหลานน

กอสวามเขยนตอไปดวยวา เดกจะเดนเขาหาจดหวงหาม

เสมอ ไมวาจะปลกไฟ บนได เตาผง (บานเราตองวาเตาหมกระทะ)

และเมอไรทเขาพบทางตางระดบ เขาจะพยายามทดลอง แลวหกลม

ตกลงไปไดทกครง แนนอนวาจนกวาจะท�าได ขอความบรรยายน

รวมถงเรองทผมเขยนเสมอคอทดสอบและทดลอง นนคอ ทดสอบ

ขอหามและทดลองพลงกลามเนอ ใช พลงใจดวย

“เดกเปนเหมอนนกวทยาศาสตร จะถอดปลกเครองดดฝน

ขณะใชงาน กดปมทวเปลยนชอง และตงคาเครองใชไฟฟาใหม ”

ชวนใหนกถงครงทหลานมาทบานแลวตงคาเครองใหอาหารหมา

โดยทพวกเราไมทนระวง กลางดกคนนน เครองใหอาหารหมา

เปดเทปบนทกสงเสยงเรยกหมามากนอาหารทกหนงชวโมง

ทารกมความจ�าหรอไม เปนค�าถามทคนสวนใหญถาม

แตมกไมไดค�าตอบ หนงสอเลมนตอบค�าถามดวยการเลาถงการ

ทดลองหลายชน มชนหนงทนาสนใจ เปนการทดลองในทารก

อาย 3 เดอนดวยการผกเชอกจากโมไบลบนเพดานมาทขอเทา

ทกครงททารกถบขอเทา โมไบลจะสงเสยง เมอปลอยใหทารกเรยนร

เสยงทเกดขนสกระยะหนงแลวน�าออกไปพก จากนนน�าทารกมาไว

26 เป ดโลกจตว ทยาเดก

ใตโมไบลโดยไมมเชอก พบวาแมวาเวลาจะผานไป ทารกยงคงถบเทา

แมวาจะไมมเสยงเกดขน

อกงานทดลองหนงกนาสนใจมากเชนกน เมอปลอยรถไฟ

แลนเขาอโมงคแลวท�ากลไกมใหรถไฟแลนออกจากอโมงค พบวา

คลนสมองไฟฟาของทารกเปลยนไป และเมอเรายกอโมงคขน

ใหดภายใน ปรากฏวารถไฟไดหายไปแลวอกตางหาก แสดงใหเหน

ความแตกตางระหวางสงทเปนไปตามคาดและสงทไมเปนไป

ตามคาดโดยสาธตใหเหนการเปลยนแปลงของคลนสมอง

สวนงานทดลองทมชอเสยงทสดในโลกของเพยเจตคอ

A ไมใช B ไดถกน�ามาอธบายอกครงหนงดวยการทดลองทแตกตาง

จากเดมทเดกถกก�าหนดใหคนหาของทต�าแหนง A อยเชนนน

โดยไมยอมเปลยนไปสการคนหาทต�าแหนง B เพราะของถกผาบง

เอาไว และเดกอยภายใตกฎทวา “ ไมเหนคอไมม ” การทดลองไปไกล

ถงระดบทแมวาจะเฉลยใหเดกเหนวาของอยทต�าแหนง B หรอ

อยในกลอง B ซงโปรงใส แตวาเดกกจะยงคงหาของทต�าแหนง A

อยนนเอง!

นอกเหนอจากน ยงมการทดลองเรองการรบรเกยวกบ

การเคลอนไหวของสงมชวตและสงไมมชวต พบวาทารกสามารถ

แยกแยะความแตกตางระหวางการเคลอนทของรถยนตกบการ

เคลอนทของสนขได น�าไปสขอสรปอนๆ เชน สงประดษฐตางๆ

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 27

เคลอนทดวยตวเองไมไดและมลกไมได แตสงมชวตท�าได เรองราว

เหลานเปนทรกนวาเดกทกคนเรยนรไดเองโดยไมตองสอน

“ใบไมเปลยนสดวยตวมนเองได แตกตารเลนเพลงเอง

ไมได ” ความรขอนชวยยนยนเรองทเรารอยแลว นนคอ ณ จดใด

จดหนงของพฒนาการ ทกอยางทเคลอนไหวไดลวนมชวต (ความคด

แบบวญญาณนยม) กอนทของบางอยางจะไรชวตในเวลาตอมา

ยงมการทดลองอกชนทดมาก แสดงใหเหนวาทารกและ

เดกเลกแยกแยะวตถดวยการดคณสมบตมากกวาการดรปลกษณ

ภายนอก นนคอ เดกๆ สามารถชวานกโดโดเปนนก ทงทมนไมเหมอน

นกเทาไรนก แตเทอโรซอร (Pterosaur) มใชนก แมจะดคลายนกมาก

ดวยเหตผลทวามนไมมรง

นกโดโด 1

เทอราโนดอน หนงในสกลเทอโรซอร 2

1 นกโดโด โดยเฟรเดอรก โฟรฮอวก ทมา https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Frohawk_Dodo.png.2 เทอราโนดอน โดย © N. Tamura ทมา https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pteranodon_NT.jpg

28 เป ดโลกจตว ทยาเดก

ในท�านองเดยวกน เดกรจกเกาอและจะเรยกทกอยางท

ใชนงวาเกาอ พอๆ กบทรจกกระเปาและจะเรยกอะไรทใสของได

วากระเปา

เดกเรยนรทงหมดนดวยการเรยนรผานระบบประสาท

สมผสอนหลากหลาย (multisensory learning) ไดแก การมอง ฟง

สมผส ดมกลน และชมรส เปนระบบประสาทพนฐานทงหาซงกรก

โบราณเรยกวาสามญส�านก (common sense) และควรจะเปน

รากฐานส�าคญของการศกษาปฐมวย

มใชการเรยนทจบเจาแตในหองเรยนเพออานเขยน

เรยนเลข และทองจ�า

3

การเรยนรดานภาษา

32 เป ดโลกจตว ทยาเดก

ในชวงอาย 15 เดอน หากไดยนค�าศพทใหมสกครงกเพยงพอ

แลวททารกจะเรยนรและจดจ�าค�าศพทไดอยางถกตอง

ในแตละวนเดกวย 2 ขวบเรยนรค�าศพทใหมไดถง 10 ค�า

ภาษาทแมพดกบลกซงเรยกวา parentese ดงทกลาวไปแลว

มลกษณะเปนเสยงสงต�าและยดยาว บางจงหวะเหมอนเสยงดนตร

นอกจากนน เรายงพบวาภาษาของแตละชาตมน�าเสยงและจงหวะ

ตางกน และยงพบวาทารกดดนมตามจงหวะเสยงของแม มงาน

วจยทชใหเหนวาทารกรสเซยและทารกฝรงเศสดดนมดวยจงหวะ

ทแตกตางกน!

เปนไปดงทผมเขยนเสมอ แมทใหนมลกคอแมทมอยจรง

ทารกก�าลงเรยนรวาใครเปนเจาของน�านม หวนม เตานม เสยงหวใจ

เสยงรองเพลง ออมกอด และปจจบนยงมงานวจยทบอกวา ทารก

เรยนรจงหวะของเสยงอกดวย (ส�าหรบแมทพยายามแลวแตไมม

น�านมแม ทารกกยงคงดดจกขวดนมตามจงหวะทแมพดเชนกน)

แตละชนชาตม “ เสยงของภาษา ” ตางกน ภาษาองกฤษ

มเสยงหนกเบาของแตละพยางคในค�าหนงค�า ทารกเรยนรความ

หนกเบานได ท�าใหรวาค�าศพทค�าใหมเรมตรงไหน หากเราแกลง

อานหนกเบาผดต�าแหนงในประโยคภาษาองกฤษ ทารกจะฟงไม

34 เป ดโลกจตว ทยาเดก

เขาใจ (ความขอนชวนใหนกถงเสยงเสมอนดนตรของคนเมอง

ในลานนา ซงมกจะดงดดทารกไดมากกวาโทนเสยงราบเรยบ)

มงานวจยตอไปวาเสยงทแมพดกบทารก (ดวยภาษาแม)

แตกตางจากเสยงทแมพดกบผใหญดวยกน และแตกตางจากเสยง

ทพดกบสตวเลยง ซงเรยกวา pet-ese แมเราจะออดออนลกหมา

ทบานดวยทวงทา กรยา และน�าเสยงคลายคลงกนกตาม

ส�าหรบการอานนทาน หนงสอ จตวทยาเดก: ความรฉบบ

พกพา กลาววา “พบวาแมจะเนนเสยงสงขนเมออานค�าศพทใหมถง

รอยละ 76 ของจ�านวนครงทพบค�าศพทใหม ในขณะทหากอานครง

ทสองกยงมากถงรอยละ 70 ” จะเหนไดวาคณแมทอานนทานมสวน

พฒนาภาษาของลกในระดบทไมรตวจรงๆ

ยงไปกวานน ทารกยงร ไดเองวาจะจดเรยงพยญชนะ

และสระอยางไรเมอไดเหนอกขระซ�าๆ หลายๆ ครง นบเปนความ

สามารถทางสถตทมมาแตก�าเนด เปนขอดเลกๆ ของการอานนทาน

โดยใหทารกนอนเคยงขางแลวเปดอานหนงสอไปดวยกนเมอเทยบ

กบการเลานทานทวไป (ซงไดใชจนตนาการมาก) พดงายๆ วาทารก

สามารถจดขอมลทางสถตเกยวกบการปรากฏของพยญชนะและ

สระไดวาควรจดเรยงแบบใด ชวนใหนกถงบทเพลง “ Supercalifra-

gilisticexpialidocious ” ของ แมร ปอปปนส ฉบบจล แอนดรวส

ในหนงป 1964 ของดสนยทเดกๆ รองตามไดอยางงายดาย

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 35

คนทวไปอยางเราไมจ�าเปนตองรวากลไกของแตละเสยง

เปนอยางไร เชน p และ b ใชอวยวะสวนไหนบางในการออกเสยง

นนเปนหนาทของนกแกไขการพดทมความสามารถเฉพาะทาง

แตเราควรรวาทารกตองการมองหนาแมตอนพด มงานวจย

เปรยบเทยบโดยใหทารกอเมรกนไดขลกอยกบชาวจน พบวาทารก

สามารถเรยนรจงหวะเสยงแบบคนจนได ในขณะททารกทดวดโอ

คนจนคนเดยวกนพด กลบไมสามารถเรยนรได นนแสดงวา การ

เรยนรดานภาษาทดควรเปนการเรยนรผานปฏสมพนธกบผใหญ

ทารกเกดใหมสงเสยงออแอกอนทจะเปลงเสยงพยญชนะ

เสยงแรกได พยญชนะเสยงแรกเปลงออกมาไดดวยต�าแหนง

เกดเสยง (articulator) หลายสวน ไดแก รมฝปาก ลน กลองเสยง

ฟน จมก และกระพงแกม โดยททารกแตละชนชาตเรมเปลงเสยง

ดวยเสยงพยญชนะทแตกตางกน

สงทนามหศจรรยคอ เมอใหผใหญจ�าแนกเสยงออแอของ

ทารกตามชนชาต ผใหญสามารถจ�าแนกเสยงไดถกตองดวยวา

เสยงทไดยนเปนเสยงทารกฝรงเศส อาหรบ หรอกวางตง นเปนอก

หลกฐานทชใหเหนวาภาษาในชวงรงอรณแหงชวตเปนการสอสาร

สองทางของคนสองคน ไดแก แม-ลก และพอ-ลก อาจดวยหลกฐาน

นเองท�าใหการสอนสองภาษาโดยอาศยหลกการพอหนงภาษา

แมหนงภาษา เปนเรองทท�าไดตงแตแรกเกด

36 เป ดโลกจตว ทยาเดก

ตวเลขตอไปนอาจจะชวยใหพอแมของเดกพดชาสบายใจ

ขนไดบาง เดก 2 ขวบบางคนยงไมพดแมแตค�าเดยว และพบวาเดก

รอยละ 50 จะพดไดเทาปกตเมออาย 5 ขวบ

อยางไรกตาม อยานงนอนใจทจะพดกบเขาดวยตวเอง

มากกวาทจะจางคนอนพด เพราะการพดกบทารกเปนเรองของ

คณสองคน

นอกจากนทารกยงพฒนาภาษาทาทาง เชน โบกมอ (ลา)

ช (จะเอา) หมนมอ (จะเปดประตออกไป) หรอสายหว (ไมเอา) พบวา

ทารกใชภาษาทาทางมากในชวงอาย 10-18 เดอน แลวเรมใชภาษา

พดเขามาแทนทในภายหลง โดยทวไปเดกมกใชค�าพยางคเดยว

กอนทจะใชค�าสองพยางคในเวลาตอมา

ทนาสนใจคอ เดกอาจจะใชค�าหนงแทนทอกค�าหนงในชวง

ทจ�านวนค�าศพทยงไมมากพอ เชน ใชค�าวาผงแทนแมลงอนๆ หรอ

ค�าวาหมาแทนมาและวว ความรขอนส�าคญ ผใหญศลธรรมจดบางคน

รบรอนกลาวหาวาเดกโกหกโดยไมดอายของเดกเลย ทจรงแลว

เดกเลกยงสบสนเรองสถานทและเวลา ประกอบกบมคลงค�าศพท

จ�ากด จงเปนไปไดทเขาจะเขาใจผดหรอใชค�าผด สงทผใหญควรท�า

คอบอกค�าทถกหรอเรองราวทถกตองใหเขาทราบ เชนนเขาจงจะ

พฒนา

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 37

พฒนาการทางภาษาด�าเนนตอเนองจากพฒนาการดาน

การเรยนรทไดเลาไวในบทท 2 กลาวคอ เดกเรยนรจากคณสมบตได

เชน หมาและมามสขา ในขณะทรถเกงและรถบรรทกมสลอ เพยง

เทานเดกกสามารถจดประเภทและหมวดหมไดดวยตนเอง และอาจ

รสกหงดหงดไดหากผใหญอานผดหรอพดผด เชน เดกรวารองเทา

มใชแมวและแมวมใชรองเทา เมอเราแกลงอานผดเขาจะหงดหงด

เราจงไดเหนปรากฏการณทพอแมพยายามอานนทานกอนนอน

พลกแพลงแลวถกลกตอวาเอาอยางจรงจงเสมอ พอแมบางทานก

ออนไหวมากถงระดบทเกรงวาลกจะเปนเพอรเฟกตชนนสตหรอ

โรคย�าคดย�าท�าไปโนนกม

เรองใหญโตทสดเกยวกบภาษานาจะเปนความรทวา

ภาษาเปนสญลกษณ ตวอกษรค�าวา แมว หรอ cat เปนสญลกษณ

ของสองชนชาตทหมายถงสตวตวเดยวกน

“ค�าศพทจงเปนสญลกษณทบรรจขอมลและประสบการณ

ของเรา ทงยงเปนตวแทนมโนทศนและเหตการณตางๆ ในโลก

ทกวนน ” และ “เมอเรารค�าศพท เราสามารถใชสญลกษณตางๆ

ภายในความคดเพอท�าความเขาใจสงใหม ” ความขอนส�าคญมาก

หากไมมค�าศพทยอมไมมสงใหม ชวนใหนกถงนวนยายเรอง 1984

ของจอรจ ออรเวลล (Goerge Orwell) ทสรางค�าศพทใหมๆ ใหเรา

38 เป ดโลกจตว ทยาเดก

มากมาย เพอขยายพรมแดนความรและปญญาของเราใหกวางขวาง

กวาเดม

สงทดยงกวาคอ มนษยมไดเพยงใชภาษาสอสารกบคนอน

แตใชสอสารกบตนเองดวย ภาษาจงเปนเครองมอส�ารวจตนเอง

ไปจนถงควบคมตนเอง ดงทในหนงสอเขยนวา “เดกสามารถ

ทบทวนกระบวนการทางปญญาและส�ารวจความคดตวเอง เราเรยก

วากระบวนการนวาอภปญญา (metacognition) ” และ “เดกยงใช

ภาษาส�ารวจอารมณ ความรสก และพฤตกรรมไดอกดวย ในทาง

จตวทยา เดกสามารถใชภาษาเพอก�ากบตวเอง (self-regulation) ”

นคอรากฐานของจตวทยาเชงบวก

เปนไปดงทผมเขยนเสมอวา การอาน-เลน-ท�างาน เปน

วธฝกเดกใหก�ากบตวเอง นอกจากการอานจะชวยสรางแมทม

อยจรงแลว ยงชวยพฒนาภาษาดวย การเลนบทบาทสมมตกเปน

วธพฒนาภาษาทดมาก และภาษานนเองทจะกลบมาชวยใหเดก

ควบคมตนเองไดดขน

เดกเรยนรภาษาศาสตรและไวยากรณไดเองจากผใหญ

รอบตว และเมอเขาพดผดกจะมผใหญคอยแกใหเองโดยธรรมชาต

เชน ค�าวา on และ in แมวาจะแปลวา บน และ ใน แตเมอถงเวลา

ใชบงบอกต�าแหนงวตถ กจะมวธใชทแตกตางกนไปในแตละภาษา

ไวยากรณการเรยงล�าดบค�าในประโยคกเปนเรองทคนทกทองถน

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 39

สงเกตลกหลานของตนเองได ค�าเมองหรอภาษาถนของภาคเหนอ

มไวยากรณการเรยงค�าไมเหมอนภาษากลาง เดกเมองจงร จก

ไวยากรณภาษาแม กอนทจะไปสอบตกวชาหลกภาษาไทยใน

หองเรยนเปนประจ�า เชอวาคนภาคใต ตะวนออก พรมแดนตะวนตก

อสาน หรอแมแตสพรรณบร กมไวยากรณของตนเอง

ปญหาสดทายคอเรองบรบท ซงหมายความวา ในทสด

เมอถงเวลาใชพดในชวตจรง บรบททางสงคมจะกลายเปนเรอง

ทเดกจะคอยๆ เรยนรไดอกทอดหนงวาเมอไรควรพดอะไร เชน

ควรพดจาไพเราะแมจะไดของขวญวนเกดทไมถกใจกตาม โดย

ในทางจตวทยาแลว การพดปากไมตรงกบใจมทงขอดและขอเสย

ในตวเอง

แตการพดแบบศรธนญชยนนเปนอกเรองหนง

44

มตรภาพ ครอบครวการเลนสมมต และจนตนาการมตรภาพ ครอบครวการเลนสมมต

และจนตนาการ

42 เป ดโลกจตว ทยาเดก

เนอหาในบทท 4 ซงวาดวยมตรภาพ ครอบครว การเลนสมมต

และจนตนาการ คอนขางเกบประเดนยากตามแบบฉบบของหนงสอ

จตวทยาทวๆ ไป นนคอพดถงเรองจตใจในสวนทจบตองไดยากและ

ท�าความเขาใจยาก อกทงจะพยายามเขยนอธบายอยางไรกยากท

จะท�าใหผอานจบประเดนไดวา แลวทเขยนมาแตกตางจากทท�าอย

ตรงไหน และควรท�าอยางไรกนแน

เพอใหเขาใจงายขน ผมจะตความและเขยนใหมเปนเรองๆ

เรองแรกเกยวกบตวคณแมเอง

เราสรปไดวาคณแมมสองแบบ แบบหนงใสใจจตใจ

อารมณ และความรสกของลกสม�าเสมอ มค�าเรยกแมแบบนวา

แมท “ ใสใจ ” (mind-minded) สวนอกแบบเปนคณแมทใสใจเรองท

มองเหนไดชดเจนกวา เชน น�าหนก สวนสง การแตงกาย ท�าผดกฎ

หรอไมผดกฎ (ดวยการตดสนแบบด�า-ขาว) เปนตน (ต�าราบางเลม

เรยกแบบแรกวา psychological minded และเรยกแบบหลงวา

organic-minded)

เราพบวาแมแบบแรกชวยใหลกสามารถลวงร ความ

ตองการของผอนไดดกวา และมแนวโนมจะแปลเจตนาของผอน

ไปในแงด โดยแสดงออกใหเหนในการเลนกบเพอนหรอพนอง

เรองทสองเกยวกบอารมณของคณแม (รวมถงคณพอดวย)

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 43

ผลการศกษาพบวาบานทดาทอ ใชก�าลง พอแมเปน

อารมณตอกนมากและเปนอารมณกบลกมาก จะท�าใหเดกม

พฤตกรรมการเลนทรนแรงเมอเลนกบเดกคนอนหรอพนอง รวมทง

การเลนทดนาเปนหวง เชน เลนฆากน แขวนคอ หรอตดคอ เปนตน

นอกจากนยงท�าใหเดกมแนวโนมทจะแปลเจตนาของผอนไปใน

ทางรายดวย

เรองทสามคอเรองพนอง

กอสวามเขยนวา “การถกเถยงและตอสกนแบบทวๆ ไป

ระหวางพนองและเดกคนอนๆ เปนสงทจ�าเปนตอพฒนาการ

ทางสงคมของเดก ” ความขอนเปนเรองทพอแมจ�านวนมาก

ไมยอมรบ หลายบานคาดหวงใหพนองรกกนตงแตเกดและไมควร

ทะเลาะกนเลย แตแทจรงแลวพวกเขาจ�าเปนตองผดใจกนบาง

เพอจะไดเรยนรกนและกน

การไดพดคยถงสาเหตทพนองทะเลาะกนเปนเรองด

แตเราควรหยดไวตรงค�าบอกเลาและความรสกของแตละคนกพอ

ไมจ�าเปนตองกาวขามเสนไปตดสนวาใครผดใครถก

พอแมจ�านวนมากมกไมสามารถหยดตนเองไวแคขนตอน

ทปลอยใหเดกระบายความรสก แลวเรมมค�าพดทท�าใหเดกตความ

ไดวาพอแมฟงความขางเดยว ในกรณเชนน การแยกวงโดยไมพด

44 เป ดโลกจตว ทยาเดก

อะไรมกจะปลอดภยกวา เพราะถงอยางไร เดกๆ กตองเรยนรวธ

ดบอารมณตนเองอยแลว

สวนครงหลงของบทนแทบจะเปนการปพนฐานจตวทยา

เชงบวก โดยงานวจยจ�านวนหนงพบวา พอแมทมกจะกาวราว

รนแรง ท�าโทษ และล�าเอยง จะท�าใหเดกๆ บกพรองทางสงคม เพราะ

เขาจะวางโปรแกรมตความพฤตกรรมของคนอนไปในทางราย

อยเสมอ

ในทางตรงกนขาม พอแมทอบอนกวา เปดกวางกวา รบฟง

มากกวา และไมตดสนผดถก กลบชวยใหเดกไดเรยนรสงคมตามท

เปนจรงมากกวา และชวยวางโปรแกรมตความพฤตกรรมของคนอน

ไปในทางบวกอยเสมอ

หนงสอใชค�าศพทวา ความล�าเอยงในการอนมานสาเหต

ในทางทเปนปฏปกษ และ ความล�าเอยงในการอนมานสาเหต

ในทางทเปนมตร

การเลนสมมตเปนเครองมอส�าคญทชวยใหเดกเขาสสงคม

ไดด การเลนสมมตท�าไดสามระดบ ทงกบเพอนรนราวคราวเดยวกน

กบพอแม หรอกบเพอนในจนตนาการ ลวนแลวแตดทงนน

หนงสอเลมนระบตวเลขวาเดกระดบอนบาลมเพอนใน

จนตนาการมากถงรอยละ 20-50 ซงมากกวาทเราเคยคดไวมาก

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 45

และเดกหญงมกมเพอนในจนตนาการมากกวาเดกชาย นอกจากน

เดกมกมเพอนในจนตนาการเปนเพศเดยวกนและบางกมมากกวา

หนงคน

งานวจยยงพบอกวา เดกทมเพอนในจนตนาการมไดเปน

เดกขอายหรอขวตกมากกวาเดกทไมมเพอนในจนตนาการ อกทง

ยงมทกษะทางภาษาสงกวาดวย

ความรเรองเพอนในจนตนาการนนาจะชวยใหพอแม

ทเปนหวงเรองลกพดคนเดยวคลายความกงวลลงไดบาง นอกเหนอ

จากเรองทเรารแลววาเดกพดคนเดยวเพอบรหารความจ�าใชงาน

(working memory)

ขอดอกขอหนงของการเลนสมมตคอ ชวยใหเดกเขาใจ

ความรสกของคนอน ยอมรบกฎเกณฑ และยอมรบบรรทดฐาน

ของสงคม กอสวามยกตวอยางงานวจยจากรสเซย ซงจ�านวนหนง

ไดรบอทธพลจาก เลฟ วกอตสก (Lev Vygotsky, 1896-1934)

นกจตวทยาเดกชาวรสเซยผมชอเสยง

ในตวอยางงานวจย เดกๆ เลนเปนพนกงานดบเพลง เมอ

พนกงานดบเพลงสมมตไปถงทเกดเหต เดกคนทรบบทบาทสมมต

ใหเปนพนกงานขบรถลงจากรถจะไปชวยเพอนๆ ดบเพลง แตเขา

ถกหามวาท�าไมได เพราะเขามหนาทเฝารถ ซงเดกคนนนกยอมรบ

กตกาแตโดยด

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 47

จากกตกาและกฎเกณฑน�าไปสบรรทดฐานของสงคม เชน

หามท�ารายคนอน และควรชวยเหลอผอน หนงสอมไดเขยนชดเจน

วาท�าไม แตอธบายไดไมยาก เพราะพฒนาการทกเรองขยายตวจาก

ตนเองซงเปนศนยกลางของจกรวาลสภายนอกอยแลว จากการเลน

กบเดกคนอนและพนอง ขยายตวสบทบาทสมมตในจนตนาการ

ซงสวนขยายตอไปยอมตองเปนบรรทดฐานทางสงคมโดยธรรมชาต

สดทายเดกจะพฒนาส�านกของความเปนกลม เดกๆ มก

เหนความส�าคญของเพอนในกลมมากกวานอกกลม ตอบสนอง

ทางบวกมากกวา และเหนอกเหนใจมากกวา ทนาสนใจมากคอ

หนงสอไดอางงานวจยทชวา ภาษาเปนเครองมอชบงความเปนกลม

ในขณะทสผวมใชตวชบง!

สรปคอบทนเปนงานวชาการทรองรบจตวทยาเชงบวก

(positive psychology) ซงคอยๆ เขามาแทนทจตวทยาคลาสสก

(classical psychology) ทมอยเดม

การเลยงดเดกมใชเรองของการวางเงอนไขเทานน และ

การปรบพฤตกรรมเดกกมใชเพยงการใหรางวล เพกเฉย หรอท�าโทษ

เดกมจตใจมากกวาสตว และเราสามารถท�าความเขาใจใน

ตวเขา ไปจนถงเตรยมใหเขาพรอมท�าความเขาใจโลกรอบตวดวย

5

การเรยนและความจ�าการอานและจ�านวน

50 เป ดโลกจตว ทยาเดก

ชวงแรกของบทนจะพดเรองการเรยนและความจ�า ซงจรงๆ

แลวความจ�ามหลายชนด แตทโรงเรยนทวไปมกจะจดบทเรยนให

เดกไดพฒนาความจ�าสองแบบ ไดแก

(1) การจ�าความหมาย (semantic memory) หรอความร

ทวไปของโลกบนพนฐานขอเทจจรง

(2) การจ�าเหตการณ (episodic memory) คอความ

สามารถทจะระลกเหตการณในชวตของตนเองในอดต

ทจรงแลวนอกจากความจ�าสองแบบขางตน ยงมอกสอง

แบบทส�าคญ ไดแก ความจ�าโดยปรยาย (implicit memory) และ

ความจ�าเชงกระบวนวธ (procedural memory) อชา กอสวาม

อธบายสองเรองหลงนไวอยางรวบรด และอาจเขาใจยากส�าหรบ

ผทไมคนเคย

ผมขออธบายใหมดงน

ความจ�าโดยปรยาย เปนความจ�าในระดบจตกอนส�านก

(subconscious) นนแปลวาพรอมจะผดขนมาไดตลอดเวลาโดย

อตโนมต จดเปนสวนหนงของความจ�าระยะยาว (long-term

memory) และเพราะเปนความจ�าระยะยาวนเองจงเปนเรองส�าคญ

มาก นมใชความจ�าชวคราวประเดยวประดาว แตเปนความจ�าทอย

กบเดกและเราตอไปอกนาน ยงไปกวานน นมใชความจ�าทถกขงลม

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 51

มไดอยในจตใตส�านก (unconscious) อนลกสดคณาจนเจาตว

ยงไมรวาม มนอยแคใตผนน�าเทานนเอง

เพอใหเขาใจงายขน ใหเปรยบเทยบความจ�าโดยปรยาย

หรอ implicit memory กบค�าวา explicit memory ทแปลวา

ความจ�าชดแจง เชน บทอาขยานทเราทองไดทกตวอกษรโดยไมผด

“เดกเอยเดกนอย ความรเรายงดอยเรงศกษา” จะเหนวาความ

แขงแกรงของความจ�าชดแจงนอาจจะมมากถงระดบทเราพยายาม

จะลบอยางไรกลบมได หน�าซ�ายงสงผลตอชวตของเราอยางนกไมถง

เชนกน เชน ความรผดๆ ทงปวงในวชาประวตศาสตรไทย

หากเราพจารณาภาษาการจดการความร (knowledge

management) จะพบค�าวา explicit knowledge ซงใชเรยก

ความรทตงมน เปนความรทถกสถาปนาเอาไวแลว (established

knowledge) กบค�าตรงขามทนกจดการความรพดบอยคอ tacit

knowledge ใชเรยกความรแฝงในตวคนทเกดจากประสบการณตรง

ความรแฝงนเองทอยคกายคนท�างาน เชนเดยวกบความจ�าโดย

ปรยายทอยคใจคนทกคน

กอสวามเขยนถงอกค�าหนงคอ ความจ�าเชงกระบวนวธ

ความจ�าเชงกระบวนวธเปนสวนยอยของความจ�าโดย

ปรยาย ไดแก ความจ�าเกยวกบวธปฏบตในกระบวนการตางๆ

ยกตวอยางเชน การผกเชอกรองเทา

52 เป ดโลกจตว ทยาเดก

เดกผกเชอกรองเทาไดดวยความจ�าเชงกระบวนวธ

แนนอนวาเขาไดรบการสอนและฝกในวนแรกๆ ของชวต แตเขา

จะท�าไดเองในภายหลงโดยไมตองคด เพราะมนเปนความจ�าโดย

ปรยายและความจ�าเชงกระบวนวธ

อกตวอยางหนงคอ คนเราขบรถไดโดยไมตองคด มบางครง

ทเราเหมอขบรถไปไดจนถงปลายทาง โดยมไดใสใจเรองราวระหวาง

ทางเลย เมอถงปลายทางเรานกไมออกดวยซ�าไปวาเมอสกคร

เราผานสแยกไฟแดงทผานทกเชาทกเยนหรอเปลา ผานตอนไหน

ผานมาไดอยางไร มใครขามถนนบาง ไฟแดงนานเทาไร เปนตน

เราไมตองคดถงวธขบรถ แตะเบรก หรอหมนพวงมาลย เราท�า

ทงหมดดวยความจ�าโดยปรยายและความจ�าเชงกระบวนวธ

หนงสอโยงเรองนมาถงเรองทส�าคญมากทสดเรองหนง

ส�าหรบงานพฒนาการเดก นนคอเรองของ “ตวบท”

เดกพฒนาตนเองโดยใชตวบทเปนเครองมอ เรองท

นามหศจรรยยงกวาคอ เรารวาเดกพฒนาความจ�าดวยการใชตวบท

เปนเครองมออกดวย และความจ�าทเดกพฒนาขนมานเรยกวา

ความจ�าใชงาน

เราพฒนาเดกเลกหรอแมกระทงทารกดวยตวบท ต�ารา

บางเลมใชค�าวาจงหวะ (rhythm) กลาวคอเราฝกเดกใหรจกเวลา

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 53

ดดนมและเวลานอนอยางตอเนองและสม�าเสมอ ดวยวธนเดกจะ

เรยนรตวบท (หรอจงหวะ) โดยทยงไมมความคดค�านงเรองเวลา

แมแตนอย

ถาเราท�าเรองการดดนมและการนอนใหเปน “กจวตร”

เดกกจะท�าไดเองเมอถงเวลา โดยไมตองบงคบนอนหรอบงคบดด

แตอยางใด

หลงจากทารกไดตวบทแรก เมอเวลาผานไปเขาจะเรม

จดจ�ากจวตรใหมๆ ทเพมเขามางายขน แลววนหนงเขาจะรเวลากน

เวลาดดนม เวลาอานนทานกอนนอน และเวลานอน แลวตวบท

ชดทสองกตงมน

เมอทารกไดตวบทชดทสอง หลงจากเวลาผานไปอก เขา

จะเรมจดจ�ากจวตรใหมๆ ทเพมเขามาไดงายขนกวาเดม แลววนหนง

เขากจะรเวลาทควรเกบจานไปลาง แปรงฟน อาบน�า แลวไปอาน

หนงสอ ในตอนเชาของวนจนทรถงศกร (ยกเวนเสารอาทตย) เขาก

จะรเวลาตนนอน เกบทนอน แปรงฟน อาบน�า แตงตว เขารวธใสเสอ

กลดกระดม ใสกางเกง เกยวตะขอ คาดเขมขด ใสถงเทา ใสรองเทา

พรอมไปโรงเรยน บดนความจ�าโดยปรยายและความจ�าเชง

กระบวนวธสอดประสานเปนหนงเดยว เขาท�าทกอยางนไดโดย

อตโนมต

54 เป ดโลกจตว ทยาเดก

แตกอนจะถงวนนน เขาจ�าเปนตองผานการจดจ�าตวบท

แรก แลวเขาจะจดจ�าตวบททสองไดงาย และเมอจดจ�าตวบททสอง

ไดงาย เขาจะจดจ�าตวบททสามไดงายยงขน และงายยงขนทกขณะ

เมอเวลาผานไป

เหนหรอยงวาชวงเวลา 3 ขวบปแรกของเดก สงทเรา

ควรท�าและตองท�าคอการบรหารความจ�าโดยปรยายและความจ�า

ใชงาน ไมใช การจ�าความหมายและการจ�าเหตการณ อนนนเขา

เรยกวาทองหนงสอสอบ

แตความจ�าโดยปรยายมขอควรระวงดวย เปนเรองทงาน

จตวทยาสบสนมากทสดเรองหนง เหตเพราะความจ�าโดยปรยาย

เปนจตกอนส�านกซงกเปนสวนยอยของจตใตส�านกอยด ดงนน

เราอาจเผลอเตมความจ�านไดโดยไมทนระวงและอาจเตมผดๆ ดวย

ในท�านองเดยวกน เดกกสามารถเตมมนไดและเตมผดๆ ไดเชนกน

ยกตวอยางค�าใหการของเดกเลกตอต�ารวจหรอคร เราตอง

พงระวงใหมาก โดยเฉพาะอยางยงเมอเดกถกบบคน ตวอยางเชน

ค�าใหการไปคนละทางของเดกสองคนในตอนตนของซรส Big

Little Lies

ในท�านองเดยวกน เมอผปวยเลาเรองราวสมยเปนเดกเลก

ใหแกจตแพทยฟง เราพงระวงเชนกน ดวยความจ�าเหลานอาจ

ผดเพยนได

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 55

ความจ�าโดยปรยายเปนความจ�าทไมเสถยร สามารถ

แตงเตมไดทงโดยเจตนาหรอไมเจตนา เรองทพงระวงมากยงขนคอ

บางครงเดกแตงเตมในครงแรก แลวฝงลงไปเปนความจ�าระยะยาว

ทตนเองคดวาถกตองตลอดไป

อยางไรกตาม มงานวจยหลายชนทงทปรากฏในหนงสอ

จตวทยาเดก: ความรฉบบพกพา และในทอนๆ ซงพบวาเดก

สามารถจดจ�าเหตการณสะเทอนขวญไดดกวาเหตการณปกต

เราจะเสรมสรางความจ�าของเดกไดอยางไร กอสวาม

ไดยกตวอยางเรองแมพาลกไปเทยวสวนสตว หากเราไมทบทวน

ความจ�าหลงเทยวเลย ความจ�าจะหายไปเรว หรอหากทบทวน

เพยงหวขอ เชน วนนเหนตวอะไรบาง ความจ�าจะยงคงเลอนหายได

แตถาเราทบทวนในรายละเอยด เชน วนนเราพบสงโต สงโตอยในกรง

ตวใหญมากเลย แผงคอสะทอนแสงสทอง มนตะปบลกชายจอมซน

ของมนดวยนะ เชนนเราพบวาเดกจะจดจ�าไดนานกวา เมอเวลา

ผานไปหลายป เดกกลมนจ�าเหตการณวนเทยวสวนสตวไดดกวา

เวลาโรงเรยนสมยใหมพาเดกออกนอกสถานท ไป

สวนสตว ปาเขา ล�าธาร หรอพพธภณฑ เมอกลบมาโรงเรยนมไดสง

ใหเดกเขยนรายงาน แตใหนงเปนกลมพดคยกนถงกจกรรมทผานมา

เดกมไดมความจ�าชดแจง แตเดกไดความจ�าโดยปรยายซงไม

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 57

แขงกระดางและพรอมพฒนาอยางมเสรภาพและมความยดหยน

ตอไป ทงยงสงผลดตอชวตมากกวาอยางมหาศาล

งานวจยยงพบอกวา ภาษาเปนปจจยส�าคญของการ

พฒนาความจ�าโดยปรยาย ดงนนการเขยนจงเปนกลวธทด

เมอเดกๆ ไดเขยนถงประสบการณทผานมาดวยความสข

(มใชเขยนรายงานดวยความทกข) พฒนาการของความจ�าโดยรวม

กจะดยงขนไปอก

แลวคณใหลก “เขยน” บางหรอยง

หากวาในชวงตนของบทนอานยากแลว ชวงหลงซงวาดวย

การอานและจ�านวนยากกวา

เดกเรยนรดวยการใชประสาทสมผสกอน นเปนความร

ทเรารมากอนแลวจากงานของเพยเจต หนงสอเขยนซ�าอกครง

เพอตอกย�าความชดเจนวาเดกเรยนรดวยประสาทตาและหกอน

เดกเรยนรอะไร เดกเรยนรฟสกสกอน แลวเรยนรเคม

และตามดวยชววทยา ความขอนตรงกบทเพยเจตเคยเขยนเอาไว

แลวเชนกน เพยเจตเขยนหนงสอเอาไวสามเลมเปนภาษาฝรงเศส

คอ The Child’s Conception of Movement and Speed (1946),

The Construction of Reality in the Child (1954) และ The Child’s

58 เป ดโลกจตว ทยาเดก

Conception of Time (1969) เพออธบายขนตอนทเดกเรยนร

เรองการเคลอนทและความเรว เรองเวลา และเรองความจรงหรอ

ความเปนจรง (reality)

หนงสอสามเลมเขยนหางกนหลายป แตการกอราง

สรางตวของการเคลอนทและความเรว เวลา และความจรง เกดขน

จากการมปฏสมพนธกนอยางใกลชดเสมอ

กอสวามยกตวอยางเรองการตกของวตถ เดกเรยนรวา

วตถตกเปนเสนตรง นคอความจรงชดทหนง วตถเคลอนทจาก

บนลงลางดวยความเรวหนง แลวโลกกเกดแนวคดเรองเวลาขน

ทงระบบนคอความจรง

แตความจรงนกถกบดเบอนไดเชนกน หนงสอยกตวอยาง

“ขอผดพลาดเรองแรงโนมถวง” เมอเราบดงอทอตรงเสนหนง

ใหทางออกดานลางอยคนละต�าแหนงกบทางเขาดานบน จากนน

ทงลกบอลลงทอใหเดกด เดกจะเฝาดปลายทอตามแนวดงกอน

เพราะโดยสมมตฐานทเขาสรางขน ลกบอลควรจะตกลงมาตรงๆ

ตวอยางนบอกอะไรแกเรา มนบอกวาเดกก�าลงสรางโลก

ดวยสายตา และสรางสมมตฐานขนมาจนกวาจะพสจนไดวา

สมมตฐานนนไมจรง

หนงสอยกตวอยางตอไปเรองการทงลกบอลนอกหนาตาง

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 59

A1

A2

ภาพ 5.1 การเดนทางจากซายไปขวาตามเสนทาง A1 และ A

2

รถไฟทก�าลงวง แมแตผใหญบางคน (ซงเรยนหนงสอมาแลวใน

บานเรา) กยงคดวาลกบอลควรตกลงไปตรงๆ แตทจรงแลวลกบอล

จะถกกระท�าดวยแรงอน ท�าใหตกลงไปไมตรงกบต�าแหนงทตง

สมมตฐานไว นคอความจรงทบดเบยวจากความจรงทหนง ประเดน

คอหากเดกมไดรบโอกาสเรยนรดวยสายตาและฟงดวยหมากพอ

เขากอาจเตบโตมาเปนเหมอนผใหญบางคนทวาน

หากอานงานของเพยเจตจะพบวา เพยเจตเขยนเรอง

การเคลอนทและความเรวไวละเอยดมาก พรอมดวยการทดลอง

หลากหลายทแสดงถงพฒนาการดานแนวคด (conception) ของเดก

เชน เปรยบเทยบการเดนทางจากซายไปขวาตามเสนทาง A1 และ

A2 (ตามภาพ 5.1) เสนทางไหนทเดกจะไดระยะทางมากกวากน

ดวยความเรวเทาไร

60 เป ดโลกจตว ทยาเดก

แลวท�าใหเรองยากขนไปอกเมอใหเปรยบเทยบการเดน

ทางจากซายไปขวาตามเสนทาง B1 และ B

2 (ตามภาพ 5.2) ซงเรา

จะเหนฟนปลาทยอนกลบ ซงแสดงใหเหนวาเดกรบรการเปลยน

ต�าแหนงของวตถ ระยะทางทได ความเรวทใช แลวสรางความจรง

ขนมาอยางไร

B1

B2

ภาพ 5.2 การเดนทางจากซายไปขวาตามเสนทาง B1 และ B

2

จะเหนวาโลกของ A ไมเหมอนโลกของ B เปนโลกทเดก

“สราง” ขนมา มใชเพยงแตเดกเหนเอง

ประเดนคอถาเราจบเดกขงไวในหองเรยนทงวน เดกจะ

สรางโลกแบบไหน และเมอเทยบกบพาเดกออกไปเลนในสนามหรอ

เดนปาเดนเมอง เดกจะสรางโลกแบบไหน โลก A ยอมไมเหมอน

โลก B

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 61

จากฟสกสมาถงเคม เดกเรยนรโครงสรางและคณสมบต

เสมอนหนงลวงรสตรเคมโดยมไดยดตดกบรปลกษณภายนอก

แตเพยงอยางเดยว จากนนจงเปนชววทยา สองกรณนไดยกตวอยาง

แลวในบทกอนๆ

เมอเดกสรางความจรงหรอโลกขนมาแลว กมาถงเรอง

ระบบตรรกะ สวนนไมยากเพราะเปนเรองทเราเรยนรมากอนแลว

ระบบตรรกะในเดกมสองระบบพนฐานเชนกนคอ การใหเหตผล

เชงอปนย (induction) และนรนย (deduction) โดยทเดกเรยนรได

เองตงแตกอนวยเรยน

กรณการใหเหตผลเชงอปนย ยกตวอยางเชน “คนมมาม

สนขมมาม แลวกระตายมมามหรอไม ” เดกๆ จะดออกดวยความ

รเรองเคมและชววทยาวาสตวทเอยชอมาเปนสตวเลยงลกดวยนม

ทกตว ดงนนกระตายกควรจะมมาม แตถาลองอกตวอยางหนง

“สนขมมาม ผงมมาม แลวคนมมามหรอไม ” เชนนเดกจะเรมลงเล

เพราะลกษณะภายนอกของผงนนแตกตางออกไปชดเจน

อกเรองทควรใหความสนใจคอ การใหเหตผลดวยวธ

เปรยบเทยบ (analogy) ดาวเคราะหโคจรรอบดวงอาทตยเพราะ

แรงโนมถวง ขณะทอเลกตรอนโคจรรอบนวเคลยสดวยแรงโนมถวง

เชนกน เพราะโครงสรางของสรยจกรวาลและโครงสรางอะตอม

62 เป ดโลกจตว ทยาเดก

คลายคลงกน ความสามารถดานการเปรยบเทยบนจะชวยใหเดก

ขยายความจรงหรอโลกของตนเองออกไปไดอยางกวางขวาง

ส�าหรบกรณการใหเหตผลเชงนรนย กอสวามยกตวอยาง

ทเราคนเคยอกเชนกน “แมวทกตวเหา เรกซเปนแมว เรกซเหาไหม ”

ค�าตอบคอใช นเปนการอางเหตผลเชงตรรกะทเดก 4 ขวบเรยนร

และยอมรบได กอนทจะเผชญเหตผลทคานกบความจรงตอไป

นนคอ แมวไมเหา

ทงสามกรณคอการใหเหตผลเชงอปนย วธเปรยบเทยบ

และนรนยเปนพฒนาการพนฐานของชวงปฐมวย ซงหากผออกแบบ

การศกษาเขาใจความจรงขอน แลวตอยอดการศกษาในระบบ

โรงเรยนทสอดรบกบพฒนาการดานตรรกะกจะเปนประโยชนตอ

เดกอยางมาก

พดงายๆ วาไมใชวธทองจ�า แตใหรทมา

เรองถดไปเปนเรองการร�าเรยนเขยนอาน หนงสอ

จตวทยาเดกเลมนยกตวอยางอกษรและค�าในภาษาองกฤษเชน

เดยวกบต�าราทอธบายเรองกลไกการอานทวไป เวลาอานต�ารา

เหลาน เราตองคอยยกตวอยางเปนภาษาไทยเพอท�าความเขาใจ

ควบคกน กลาวโดยสรปคอ เดกจ�าแนกเสยงไดกอน ตามดวย

การจ�าแนกอกขระ ดงทหนงสอเขยนไววา “เดกสวนใหญจะเรยนร

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 63

หลกการเชอมโยงเสยงกบตวอกษรไดอยางรวดเรว ” อนทจรงก

มไดใหค�าอธบายทชดเจนวา เพราะอะไรเดกสวนใหญจงเชอมโยงได

แตพวกเขาท�าไดจรงๆ

หนงสอพดถงสามเรองทนาสนใจ เรองแรกคอเรองความ

บกพรองดานการอาน (dyslexia) ใชวาเดกกลมนจ�าแนกเสยงมได

แตอาจจะเปนเพราะพวกเขา “แยกแยะเสยงทแตกตางไดดเกนไป ”

พวกเขาแยกแยะความแตกตางของเสยงไดในรายละเอยดมากเกน

กวาทเดกคนอนท�าได “ซงโดยทวไป เมออาย 12 เดอน ทารกกจะ

ไมไดยนเสยงแบบนแลว ” นอกจากนเดกกลมนยงไมสามารถระบ

การเนนเสยงพยางคและจงหวะ โดยเรองการเนนเสยงพยางคนน

เปนลกษณะเฉพาะตวของภาษาองกฤษ

เรองทสองคอเรองการเขยน ซงเปนสงท “ท�าใหเรา

สามารถตดตอสอสารกบคนทยงไมเกดได ”

เรองสดทายคอเรองจ�านวน เดกมไดเรยนรจ�านวนดวย

การนบ การนบมไดมอะไรแตกตางจากการทองจ�า แตเดกเรยนร

ดวยระบบสญลกษณ (symbolization) การจดล�าดบ (ordering) และ

การแบงกลม (grouping)

ตวเลขเปนสญลกษณทใชแทนจ�านวน ทวาตวเลขมได

ใชแทนจ�านวนเพยงอยางเดยว แตยงใชแทนล�าดบทและแทน

64 เป ดโลกจตว ทยาเดก

คณสมบตของวตถไดดวย “เพราะล�าดบเลขคอสญลกษณบงชขนาด

โดยเรยงตามล�าดบกอนหลง ” กลาวคอ 2 อยหลง 1 ดงนน 2 ยอม

ใหญกวา 1 หรอมากกวา 1 จะเหนวาความจรงขอนมไดเกดจาก

การนบ แตเกดขนไดจากการจดกลมและการจดล�าดบ นอกจากน

กลมทมวตถ 5 ชน นบไดวามจ�านวนมากกวากลมทมวตถ 3 ชน

เดกจงไดเรยนรความหมายของค�าวา “มากกวา” เชนนเอง

พดงายๆ วาการเลนหมากเกบคอการเรยนรคณตศาสตร

พนฐาน ไดแก การจดกลม จดล�าดบ ระบจ�านวนมากกวานอยกวา

จากนนจงนบแลวเกบขนมา

หนงสอเลมน ไดเสนอโมเดลของสมองทเกยวของกบ

จ�านวนวา สมองมสองระบบ คอ ระบบทเปนตวแทนของการ

เปรยบเทยบจ�านวนชดใหญ (analogue magnitude representation)

และระบบทใชบงชจ�านวนวตถ (object individuation)

การท�างานของสองระบบนท�าใหเดกสามารถเปรยบเทยบ

จ�านวนทมากกวาหรอนอยกวาได และสามารถนบจ�านวนเปนหลก

หนวยไดดวย เดกทมความบกพรองดานการค�านวณ (dyscalculia)

อาจจะมความผดปกตของระบบทเปนตวแทนของการเปรยบเทยบ

ชดใหญ เมอระบบนผดพลาด การเปรยบเทยบจ�านวนจะท�าไมได

จงคดค�านวณทางคณตศาสตรไมได “ทกคนพดได แตไมใช

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 65

ทกคนจะอานไดหรอเขยนได …ทกคนนบได แตไมใชทกคนจะเปน

นกคณตศาสตรได ”

ตวแปรส�าคญคอระบบสญลกษณ

และระบบสญลกษณไดจากการเลน — ประโยคสดทายน

ผมเขยนเอง

6

การเรยนรของสมอง

68 เป ดโลกจตว ทยาเดก

แลวเรากมาถงบททส�าคญทสด และเปนเรองทเราอยากให

เดกไทยมมากทสด

สมองของเดกปจจบนเรมตนดวยการอาน เขยน และ

ค�านวณเปนพนฐาน กอนจะพฒนาไปสขนตอนคดวเคราะห นคอ

โครงรางอยางงายๆ แตปญหาของบานเราคอ เราท�าลายโครงราง

อยางงายๆ นดวยระบบการศกษาทเปนอยไดอยางไร ผลลพธทได

วนนคอ เดกไทยอานไมออก อานจบใจความไมได เขยนไมได

เขยนไมรเรอง ไปจนถงคดเชงตรรกะไมได และคดวเคราะหไมเปน

การคดวเคราะหเรมจากวธคดแบบนรนย ในบททแลว

ถามวา “แมวทกตวเหา เรกซเปนแมว เรกซเหาไหม” ค�าตอบคอใช

นเปนการอางเหตผลเชงตรรกะทเดก 4 ขวบเรยนรและยอมรบได

กอนทจะเผชญความจรงทคานกบเหตผล นนคอแมวไมเหา

บทท 6 นจะพดถงการเรยนรของสมอง โดยยกอกหนง

ตวอยางมาพจารณา

หมทกตวในดนแดนไกลโพนตอนเหนอทมหมะตกมขน

สขาว หมเกาะโนวายาเซมลยา [(Novaya Zemlya) อยทางตอนเหนอ

ของรสเซยและเคยเปนเขตทดลองนวเคลยร] เปนดนแดนไกลโพน

ตอนเหนอทมหมะตก หมทนนจะมขนสอะไร

70 เป ดโลกจตว ทยาเดก

หากถามชาวนา เขาจะไมตอบและใหไปถามคนทนน แต

ถาถามเดกทไดเรยนตรรกะ เขาจะใชเหตผลเชงตรรกะควบคกบ

ประสบการณตรง ดวยวธนเขาจะขยายโลกทศนออกไปไดโดยไร

ขอบเขต (นนคอไมตองเดนทางไปถามคนทนนกหาค�าตอบได)

ดงทกอสวามเขยนวา “การศกษาชวยใหเดกกลายเปน

‘ผเรยนทรจกขบคดใครครวญ’ เพราะทกษะทาง ‘อภปญญา’ (การ

ตระหนกรถงปญญาความรของตนเอง) จะพฒนาขนอยางมหาศาล

ในชวงทเดกศกษาเลาเรยน ” และ “การศกษาเลาเรยนชวยใหเดกโต

เรยนรวธเอาชนะอคตหรอความล�าเอยงทอาจขดขวางการใชเหตผล

เชน ความล�าเอยงโดยยนยนเหตผลเขาขางตนเอง (confirmation

bias) ”

ยกตวอยางเชน การอานหนงสอ แอนมอล ฟารม สงคราม

กบฏของสรรพสตว (Animal Farm) ของจอรจ ออรเวลล ควร

ประกอบดวยสองขนตอน ขนตอนแรกคอ การตระหนกรถงปญญา

ความรของตนเอง และขนตอนทสองคอ เอาชนะความล�าเอยงโดย

ยนยนเหตผลเขาขางตนเอง เปนตน

พดงายๆ วา เราอยากใหเดกไทยรวาตนเองไมรอะไร และ

จะเอาชนะความไมรนนไดอยางไร มากกวาทจะรมากๆ อยางทการ

ศกษาไทยท�าอย

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 71

ทส�าคญยงไปกวานนคอการพฒนาความจ�าใชงานและ

ทกษะสมองดานการบรหารจดการหรอ EF ซงจะชวยใหเดก

สามารถยบยงความคด อารมณ และการกระท�าได

เดกททบทวนตนเองไดดกวาจะมอภปญญาสงกวา

สามารถ “ใครครวญ” ทกษะประมวลผลของตนเอง สามารถตรวจสอบ

“ประสทธภาพในการท�างาน” ของสตปญญาตนเอง และสามารถ

“ตระหนกร” ถงสมรรถนะของสตปญญาตนเอง ขอใหใสอญประกาศ

ใหถกต�าแหนง จะเหนไดวาจดส�าคญมไดอยททกษะประมวลผล

หรอสตปญญา แตเปนสงท เหนอ (อภ- หรอ epi-) กวานน

หนงสอไดยกตวอยางงานทดลองการทองจ�าระหวาง

เดกเลกกบเดกโต พบวาเดกโตพฒนากลไกทองจ�าไดดกวา จากนน

จงทดลองการเชอมโยงสญลกษณ พบวาเดกโตเชอมโยงสญลกษณ

ไดดกวา ประเดนคอ เดกโตควรมอภปญญามากพอทจะใครครวญ

ถงกลไกทเคยท�า นนคอการทองจ�า แลวกาวขามไปสกลไกทสงกวา

นนคอการเชอมโยงสญลกษณ ทวาปญหาของบานเราคอ เดกมกจะ

ตดอยกบทเดม ไมกาวขามตอไป

แมแตเรองความจ�า เดกทใสใจสวนทอย เหนอ กวาความจ�า

จะจดจ�าไดดกวา โดยทดลองใหเดกกลมหนงดวดโอทฉายภาพ

วธจ�ารปภาพชดหนง พบวาเดกทบรรยายวธจ�าไดดกวาจะจดจ�าได

72 เป ดโลกจตว ทยาเดก

มากกวา จากงานทดลองนน�าไปสอกสองค�าทควรรคอ “ความยาก

งายในการเรยนร” (ease of learning) และ “ความมนใจในสงทร”

(feeling of knowing) โดยทวไปความยากงายในการเรยนรไม

สมพนธกบอาย กลาวคอ เดกโตบางคนไมไดพฒนาความสามารถน

และโดยสวนใหญคนเราประเมนจากความมนใจในสงทรมากกวา

ความเปนจรง

ยกตวอยางหนงสอสองเลมของจอรจ ออรเวลล หนงสอ

เลมแรกคอ แอนมอล ฟารม สงครามกบฏของเหลาสรรพสตว นน

อานงายและเขาใจไดงายกวาหนงสอเลมทสองนนคอ 1984 แต

ส�าหรบผทอภปญญาไมสงนกยอมไมสามารถใครครวญสมรรถนะ

ของสตปญญา และความยากงายในการเรยนรของตนเองวา

อานหนงสอทงสองเลมรเรองมากเพยงใด

เรองตอไปคอ EF ซงสมพนธกบสตปญญาทวไป ทกษะ

ภาษา และความจ�าใชงาน ชวยใหเดกสามารถควบคมยบยงความคด

น�าไปสการควบคมความคด ความรสก และการกระท�า

สงทควรรคอ EF สามารถพฒนาได แมในเดกทไมไดไป

โรงเรยน

หนงสอกลาวถงเรอง “ความสามารถทจะชะลอความ

ตองการเตมเตมความพอใจ” (delayed gratification) โดยยก

ตวอยางการทดลองทหามไมใหเดกหยบขนมจนกวาจะไดยน

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 73

เสยงกรง และอกประเดนคอเรอง “การยบยงความคด” (inhibitory

control) โดยยกตวอยางการทดลองทเรยกวา go/no-go task ซง

ก�าหนดใหเดกพดวากลางวนเมอเหนดวงจนทร และพดวากลางคน

เมอเหนดวงอาทตย สมองจะบรหารจดการโจทยเหลานไดดวย EF

ทด กลาวคอ ยบยงหนง พดอกหนง

อกประเดนคอเรองสงเราหรอสงยวยวน สมองเดกจะ

บรหารจดการไดดกวาเมอจดการสงเราหรอสงเยายวนทมากอกวน

สมาธไดด เดกสมาธสนไดชอวาเปนเดกทมภาวะพรอง EF (EF

Deficit) แตถาเราเขาใจและแยกแยะกลไก EF ได กนาจะชวยเหลอ

เดกกลมนไดมากขน

“ทกษะภาษาทออนดอยท�าใหเดกไมอาจควบคมความคด

อารมณ และการกระท�าผานการพดคยกบตวเองในใจอยางเตมท”

จะเหนวาเดกทพดคนเดยวระหวางเลนคนเดยวหรอท�างานคนเดยว

แทจรงแลวเขาก�าลงฝกฝนทกษะภาษา (private speech) หรอ

ทมากกวานนคอ เขาก�าลงบรหารความจ�าใชงาน

อกเรองหนงของ EF คอความยดหย นทางปญญา

(cognitive flexibility) ไดแก “ความสามารถคดสลบไปมาระหวาง

งานทแตกตางกน และการพจารณาหลากหลายมมมองในเวลา

เดยวกน” จะเหนวาเดกสมยใหมในยคไอทไมสามารถท�างาน

ชนเดยวตรงหนาอยางซอๆ พวกเขาจ�าเปนตองมความสามารถ

74 เป ดโลกจตว ทยาเดก

ท�างานหลายอยางพรอมกน (multi-task) และไดผลลพธทดทกงาน

อกดวย เดกไทยท�างานแบบนมไดหากสมองไมม EF ทดพอ เพราะ

การระดมยงขอมลขาวสารอยางทวมทนในปจจบนเปนภาระหนก

ของสมอง มากเกนกวาทการทองจ�าอยางซอๆ และตอบขอสอบ

ปรนยอยางงายๆ จะรบมอไดอกตอไป

แมเราจะพดถงเฉพาะ EF แตขณะเดยวกน EF กสมพนธ

กบ ego (อตตา) อยางใกลชด EF ทดชวยใหเดกมความสามารถลวงร

จตใจตนเองไปจนถงลวงรจตใจผอน โดยพบวาเดกหญงพฒนา

เรวกวาเดกชาย ทงนอาจจะเปนเพราะเดกหญงมกพฒนาทกษะ

ภาษาไดเรวกวาเดกชายนนเอง

ปจจยส�าคญขอหนงในหวขอนคอการควบคมตนเองไมให

ตอบสนองตอสงเราทไมเปนแกนสาร หากเดกท�าเชนนไมได

จะสงผลกระทบตอพฒนาการ ทงทางดานสตปญญาและสงคม

โดยในดานสตปญญาคอเดกเรยนรไมได เพราะเขาจะวอกแวก

ไปตามสงเราอยตลอดเวลา

อาการหนกทสดของเรองนคอสมาธสน (Attention Deficit

Hyperactive Disorder - ADHD) เดกสมาธสนไดชอวามภาวะพรอง EF

แตมใชวาเดกทกคนทมภาวะพรอง EF จะไดรบการวนจฉยวาเปน

โรคสมาธสน

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 75

“ความรในโลกแหงความเปนจรงอาจบอนเซาะการใช

เหตผลอนจรงแท ” นเปนประโยคส�าคญทไมอยากใหอานขาม

ความรเปนเรองด การอานมาก รมาก หรอแมกระทงทองมาก

มไดมขอเสยในตวเอง แตการยดมนวาเรองทอานหรอรหรอทองมา

เปนความจรงตางหากทขดขวางการเรยนร

ความยบยงชงใจไมใหไหลไปตามสงเราเปนเรองยาก และ

มไดขนอยกบเพศ อาย หรอไอคว แตเปนความสามารถทเดกจ�าเปน

ตองไดรบการฝกปรอ งานวจยเรองนมกใชเครองมออกชนหนง

ทเรยกวา stroop test คอใหเดกจดเรยงไพตามส สลบกบจดเรยง

ไพตามดอก ตอนทจดเรยงไพตามส เดกจ�าเปนตองยบยงสงเราคอ

ดอกบนไพ และตอนทจดเรยงไพตามดอก เขาตองยบยงสงเราคอส

ผใหญอาจจะคดวานเปนเรองเลก แตส�าหรบเดกทก�าลงพฒนา EF

พวกเขาท�าเวลาไดแตกตางกนอยางชดเจน

ความแตกตางนมผลจากพฒนาการดานภาษา และ

พฒนาการของหนวยความจ�าใชงาน หนงสอละไวมไดพดถง stroop

test อกรปแบบหนงทนยมใชในงานวจย เชน ใหเดกอานตวอกษร

สแดงทเขยนวา “เขยว” แลวอานตวอกษรสเขยวทเขยนวา “แดง”

จะเหนวาเดกตองยบยงสงเราจากสเพออานใหถกตอง การทดลองน

แมแตผใหญหลายคนยงท�าคะแนนไดไมตางจากเดกดวยซ�า

76 เป ดโลกจตว ทยาเดก

เราแบง EF ออกเปนสองชนดคอ แบบรอน (hot EF) และ

แบบเยน (cool EF)

EF แบบรอนจะไดใชในสถานการณทเดกมอารมณรวมสง

ในขณะท EF แบบเยนจะไดใชในสถานการณทเดกมอารมณรวม

นอยกวา เราพบวาสมองทรบผดชอบ EF แตละแบบเปนสมอง

คนละสวนกน งานวจยเดกมกศกษาเรอง EF แบบเยนเพราะสภาพ

แวดลอมไดรบการควบคม แตในชวตจรงเดกมกจะมโอกาสใช EF

แบบรอนมากกวา โดยเฉพาะอยางยงในวยรนทมกอยใตอทธพล

ของเพอนฝง วยรนจงมแนวโนมทจะควบคมตนเองไดยากและ

ประเมนสถานการณเสยงผดพลาดดวยกลวถกปฏเสธทางสงคม

จะเหนวา EF ทดตองควบคมไดทงความคด อารมณ และการกระท�า

สวนความจ�าใชงานนนมสองสวน สวนทหนงคอหนวย

ความจ�าเพอใชงานดานภาษา (verbal working memory) อกสวนหนง

คอหนวยความจ�าเพอใชงานดานการมองเหนเชงมตสมพนธ

(visio-spatial working memory) ประเดนส�าคญคอความจ�าใชงาน

มความจทจ�ากด [ต�าราบางเลมเรยกความจ�าใชงานสองสวนนวาสวน

ความจ�าดานเสยง (phonological loop) และสวนความจ�าดานภาพ

(visio-spatial sketchpad)] พดงายๆ วาหากไดยนหรอมองเหน

แลวไมทบทวน ความจ�าใชงานกจะเลอนหายไป และเมอมความจ�า

ชดใหมเขามา ความจ�าชดเกากอาจเลอนหายไปได นอกจากน

สภาวะอารมณกมผลกระทบตอความจ�าใชงานดวยเชนกน

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 77

การทบทวนความจ�าใชงานมกท�าดวยการพดในใจ (inner

speech) ซงเราพบวาเดกอาย 3-4 ขวบสามารถพดในใจไดแลว ถง

ตรงนควรเนนย�าวา ชวงเวลาหลงจาก 3 ขวบคอชวงทเดกคนหนง

จะพฒนากาวกระโดดทงดานความคดและจตใจ

เราจงพดเสมอวาการเตรยมความพรอมทแทนนคอการ

เลยงลกอยางดทสดในชวง 3 ขวบปแรก เพราะกวาจะถงอนบาลก

สายเสยแลวจรงๆ

เมอความสามารถในการยบยงชงใจดแลว และความจ

ของความจ�าใชงานดแลว เรากมาถงการใชเหตผลหรอตรรกะ เดก

ตองยบยงขอมลทไมตรงประเดน ความรทไมเปนความจรง รวมทง

เหตผลทใชการไมได และความจ�าใชงานของเดกตองมความจ

มากพอทจะสลบสบเปลยนความคดและการใชเหตผล นนคอสงท

เรยกวาคดยดหยน หรอคดวเคราะหอยางยดหยน ภาษา EF

เรยกวา ความยดหยนทางปญญา (cognitive flexibility) เราพบวา

เดกอาย 4-5 ขวบจะพฒนาความสามารถดานนไดเรวทสด

นบเปนชวงนาททองของการเรยนรอยางแทจรง ในขณะทเดกเลก

และผสงอายจะท�าไมได

หนงสอไดเลางานทดลองทแสดงใหเหนอทธพลของ

ความรและการฝกฝน โดยยกตวอยางงานวจยเรองเชยรลดเดอร

และนกดนตร กบอจฉรยะดานหมากรก

78 เป ดโลกจตว ทยาเดก

นอกจากนเดกยงสามารถทดสอบสมมตฐาน โดยหนงสอ

ยกตวอยางงานทดลองทใหเดกอาย 6 และ 8 ขวบดภาพเหตการณ

ทสองพนองวางแผนจบหน คนพเชอวาหนทจะจบเปนหนตวใหญ

สวนคนนองคดวาเปนหนตวเลก นกวจยถามเดกวาเราควรวาง

กรงกบดกทมประตกรงเปนแบบชองใหญหรอชองเลก เพอทจะ

พสจนวาหนทแอบมากนอาหารตอนกลางคนนนตวใหญหรอตวเลก

กนแน ซงงานวจยพบวาเดกสวนใหญตอบถก

การทดลองใหมอกชนอาศยตวแปรทมากขนและซบซอน

ขน งานวจยชนนศกษาเดกอาย 11 และ 14 ป โดยใหดภาพอาหาร

ทท�าใหเปนหวดหรอไมท�าใหเปนหวดจ�านวน 4 ภาพ แตละภาพ

มอาหาร 4 ชนด ปรากฏวามรอยละ 30 ของเดก 11 ขวบและ

รอยละ 50 ของเดก 14 ขวบเทานนทตอบถก หลายคนตอบโดย

อาศย “ความเชอดงเดม” วาอาหารอะไรสมพนธกบหวด แตไมได

พจารณารปภาพและใชตรรกะทถกตอง เราเรยกวาปรากฏการณ

นวา ความผดพลาดแบบเหมารวม (inclusion error)

ดงทกอสวามเขยนวา “พบวามนษยมกใหเหตผลอยาง

ล�าเอยงโดยยนยนเหตผลเขาขางตวเองอยางรนแรง ซงพบไดใน

ทกเพศทกวย กลาวคอ คนเรามแนวโนมทจะหาหลกฐานยนยน

สาเหตทสอดคลองกบความเชอดงเดมของเรา”

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 79

การเรยนรวธใชเหตผลควรเรยนรจากชวตจรง เพราะชวต

จรงมหลายตวแปร

ประโยคขางตนนาจะเปนขอสรปส�าคญของเนอหาสวนน

การใชเหตผลในขอสอบปรนยมกจ�ากดตวแปรลงใหเหลอนอยทสด

ซงไมสอดคลองกบชวตจรง

โรงเรยนเปนสถานททเดกจะไดพฒนาทกษะสงคมและ

จรยธรรมอยางแทจรง (แตมไดหมายความวาเราควรสงเดกไป

โรงเรยนกอน 7 ขวบเพอการน) พฒนาการดานสงคมและจรยธรรม

มกจะเกดขนหลงจากอายราว 7 ขวบ กอสวามท�าการทดลองใหเดก

อาย 8, 13 และ 16 ป ตดสนใจวาจะท�าอยางไรกบกระเปาเงนทม

คนท�าตก ผลทไดพบวาเดก 8 ขวบบอกใหเอาไปคนเจาของ เดกอาย

13 ปใหเกบเอาไว และเดกอาย 16 ปใหเอาไปคนเจาของเชนกน

เดก 8 ขวบบอกวา ในเมอกระเปาเปนของเจาของกตอง

เอาไปคน ขณะทเดกอาย 13 ปบอกวา ถงอยางไรของกหายไปแลว

ไมวาเจาตวจะรหรอไมกตาม สวนเดกอาย 16 ปใหเหตผลวาเพราะ

เราเปนคนทเหนเหตการณ จงเปนหนาทของเราทตองเอาไปคน

จะเหนไดวาวธคดตามหลกจรยธรรมทเปนเหตเปนผลนนเกดขน

ชามากทเดยว

80 เป ดโลกจตว ทยาเดก

หนงสอเขยนตอไปวา เดกอาย 13 ปคดวากฎระเบยบใน

สงคมมาจากผมอ�านาจ ขณะทเดกอาย 16 ปคดวาขอตกลงทาง

สงคมเปนกรอบของการอยรวมกนทคนในสงคมชวยกนก�าหนด

ความขอนสอดคลองกบทฤษฎพฒนาการจรยธรรม (moral

development) ของลอวเรนซ โคหลเบรก (Lawrence Kohlberg,

1987-1927)

อยางไรกตาม เดกๆ ควรไดรบโอกาส “ใครครวญ” ประเดน

ทางจรยธรรม ดงทเราทราบแลววาจรยธรรมมไดเปนสงสมบรณ

ในตวเองและมความหลากหลายทางวฒนธรรมเขามาพวพนดวย

อยางมาก นอกจากนวยรนยงตองรกษาสมดลระหวางอตลกษณ

ความตองการเปนอสระ การปองกนพนทสวนตว รวมถงสทธ

สวนบคคล

การใหเหตผลภายหลงเหตการณ (post-hoc reasoning)

จะชวยใหเดกไดเรยนรเรองจรยธรรมไดลกซงและกวางขวางมากขน

โดยททงหมดนยงคงสมพนธกบ EF อนไดแก การควบคมตนเอง

ความจ�าใชงาน และการคดยดหยน

ลองยอนกลบไปพจารณาตวอยางกระเปาเงนทตกหาย

เดกตองควบคมตวเองไมใหเอาเงนในกระเปามาเปนของตน แลว

บรหารความจ�าใชงานวาดวยขอก�าหนดทางจรยธรรมทมอยเดม

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 81

กอนทจะคดยดหยนไปสขอสรปสวนตนซงตงอยบนอตลกษณ

ความตองการเปนอสระ การปองกนพนทสวนตว รวมถงสทธ

สวนบคคล

ลองจบบทนดวยตวอยางยากๆ สกตวอยางหนง

เมอเราพบเหตการณทพอลวงละเมดทางเพศลก เรา

ตองควบคมตนเองใหไมคดแตจะเอาตวรอด แลวบรหารความจ�า

ใชงานวาดวยขอก�าหนดทางจรยธรรมสากลซงอาจจะรวมถง

ขอกฎหมาย กอนทจะคดยดหยนไปสขอสรปสวนตน ซงตงอยบน

อตลกษณ ความตองการเปนอสระ การปองกนพนทสวนตว และ

สทธสวนบคคล

เหนหรอยงวาเรองนยากเพยงใด

7

ทฤษฎและประสาทชววทยา

ของพฒนาการ

84 เป ดโลกจตว ทยาเดก

จตวทยาเดก: ความรฉบบพกพา พดถงงานพฒนาการเดกตาม

ทฤษฎของเพยเจตและวกอตสกในฐานะทฤษฎทยงมอทธพลสง

แมวาจะถกทาทายดวยงานวจยดานประสาทชววทยาสมยใหม

เชน ขอสงเกตอนมชอเสยงของเพยเจตทวา ทารกกอน

10 เดอนยงไมสามารถรบรวาวตถทหายไปนนแทจรงยงด�ารงอย

แตงานวจยดานคลนสมองไฟฟาพบการเปลยนแปลงของคลนสมอง

เมอทารกเหนวาวตถหายไปจากต�าแหนงทควรจะม

กอสวามเลาถงงานของเพยเจตอยางงายๆ วา ทารกเกด

มาพรอม “โครงสรางทางปญญา” ทจ�ากด แตมประสาทสมผสและ

พฒนาการของกลามเนอ เชน การดด จบ (และปา) เปนตน ทารก

จ�าเปนตองปรบเปลยนโครงสรางทางปญญาเพอรองรบสงทพบเหน

และเมอโครงสรางทางปญญาใหมพบประสบการณทไมเขากนกบ

โครงสรางเดม ทารกกจ�าเปนตองปรบเปลยนโครงสรางทางปญญา

ตอไปอก นคอพฒนาการในชวง 18 เดอนแรกทเพยเจตเรยกวา

ขนเรยนร ผ านประสาทสมผสและการเคลอนไหวกลามเนอ

(sensory-motor period)

ประเดนส�าคญอยทขนถดมา นนคอขนกอนปฏบตการคด

(pre-operational period) เดกชวงวย 2-7 ขวบนเรมมภาพในใจ

และใชสญลกษณ เพยเจตบรรยายถงปรากฏการณส�าคญๆ คอ การ

เหนตนเองเปนศนยกลาง ซงจะน�าไปสลกษณะวธคดของเดกเลก

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 85

กอนวยเรยนหลากหลายรปแบบ ไดแก การยดตนเองเปนศนยกลาง

(egocentrism) การม งสนใจเฉพาะสงหนงและละเลยสงอน

(centration) ความสามารถในการคดยอนกลบ (reversibility)

การอนรกษ (conservation) การถายทอด (transitivity) การจด

ล�าดบ (seriation) และการจดหมวดหม (class inclusion)

ส�าหรบทานทไมคนเคยกบค�าศพทจ�านวนมากเหลาน

ใหท�าความเขาใจภาพ 7.1 ในหนา 86 ซงค�าบรรยายใตภาพตาม

ตนฉบบออกจะสนไปเลกนอย

คราวนลองอธบายใหม

ขนแรก ดรปบน เดกเลกจะบอกวาจ�านวนหมากแถวบน

และแถวลางเทากน (แมจะยงนบเลขไมได) เพราะเดกยดตนเองเปน

ศนยกลาง และมงสนใจสงหนงโดยละเลยสงอน เมอเรายดหมาก

แถวลางใหหางออกจากกนท�าใหแถวยาวกวา เดกเลกจะตอบวา

แถวลางมจ�านวนหมากมากกวา

ขนทสอง ดรปแถวกลาง เดกเลกจะบอกวาน�าในภาชนะ

สองใบดานซายมปรมาตรเทากน ครนเราเทน�าจากภาชนะใบหนง

ลงในภาชนะทรงสง เดกจะบอกวาน�าในภาชนะทรงสงมปรมาตร

มากกวา เดกตอบเชนนเพราะขาดความสามารถทจะอนรกษความ

ไมแปรเปลยนเอาไว

86 เป ดโลกจตว ทยาเดก

ขนทสาม ดรปแถวลาง เดกเลกจะบอกวาลกบอลดน

เหนยวสองลกมขนาดเทากน ถาเราท�าใหลกบอลลกหนงแบนลง

เดกจะบอกวาลกบอลทแบนลงมขนาดเลกกวา จะเหนวาเดกไม

สามารถอนรกษปรมาณดนเหนยวเดมเอาไวได เขาสนใจมตดาน

ความสงแตละเลยมตดานเสนผาศนยกลาง และขาดความสามารถ

ในการคดยอนกลบ

คราวนแตละแกวมน�าปรมาณเทากนหรอไม

หรอแกวไหนมมากกวา

ตวเลข

ของเหลว

มวล

แตละแถวมตวหมาก

เทากนหรอไม

คราวนแตละแถวมตวหมากเทากนหรอไม

หรอแถวไหนมมากกวา

แตละแกวมน�าปรมาณ

เทากนหรอไม

ลกบอลแตละลกมปรมาณ

ดนเหนยวเทากนหรอไม

คราวนลกบอลแตละลกมปรมาณดนเหนยว

เทากนหรอไม หรอลกไหนมมากกวา

ภาพ 7.1 ตวอยางบททดสอบเรองการอนรกษของเพยเจต

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 87

ความสามารถพนฐานเหลานท�างานประสานกนตลอด

เวลา เดกจงพฒนาตนเองดวยการท�างานทละอยาง เพอปรบ

โครงสรางทางปญญาใหเขากบขอสงเกตใหมๆ อยางไรกตาม

งานวจยสมยใหมไดแสดงใหเหนวา เดกจ�าเปนตองพฒนาความ

สามารถดาน EF และอภปญญา เพอใหสามารถควบคมตนเอง

ยบยงความคดหนงเพอแปรเปลยนไปสอกความคดหนง และสลบ

ความคดไปมาไดโดยไมสญเสยเปาหมาย อกทงเดกตองสามารถ

ใครครวญตนเองดวยการสลบปรบเปลยนมมมองอยางหลากหลาย

พฒนาการทงสองประการนเรมตนในชวง 3-4 ขวบดวยเชนกน

“ในขนกอนปฏบตการคด แนวโนมทจะยดตนเองเปน

ศนยกลาง มงสนใจเฉพาะสงใดสงหนงและละเลยสงอน และขาด

ความสามารถในการคดยอนกลบ จะท�าใหเกดภาวะไมสมดลใน

โครงสรางทางปญญาของเดก” นนท�าใหเดกตองพฒนาจากระดบ

ปฏบตการคดไปสปฏบตการคดเชงรปธรรมตอไป

ขนปฏบตการคดเชงรปธรรม (concrete operation) เมอ

อาย 7-11 ป เดกจะเขาใจเรองจ�านวนและปรมาณดขน พดงายๆ

วาเดกมพนฐานทางคณตศาสตรและสามารถเขาใจระบบตรรกะ

ไดแลว โครงสรางทางปญญาปรบตวเองเขาสโลกแหงตรรกะซงม

ลกษณะคลายคลงกบสมการทางคณตศาสตร ดวยความสามารถ

ทเรยกวาการถายทอด ซงแทจรงแลวเรมมมาตงแตกอน 7 ขวบ

88 เป ดโลกจตว ทยาเดก

เพราะเหตนงานวจยระยะหลงจงชใหเหนวาทจรงแลวปฏบตการคด

เชงรปธรรมอาจจะมาเรวกวาทเพยเจตคาดการณไว

ขนปฏบตการคดเชงนามธรรม (abstract operation) เมอ

อาย 11 ปขนไปจนถงวยผใหญ เดกวยรนตอนตนสามารถเชอมโยง

ปฏบตการคดเชงรปธรรมหลายๆ กระบวนการเขาดวยกน ในทน

ค�าส�าคญคอค�าวา “เชอมโยง” จากนนเดกตองปรบโครงสรางทาง

ปญญาไปสระดบทสงขนอก หากใชค�าศพทสมยใหมกคอการสราง

อลกอรทมอนซบซอนเพอรองรบตรรกะของการคด (สวนปญญา

ประดษฐจะเขยนอลกอรทมใหตวเองเพอยกระดบตวเอง)

ในขณะทเพยเจตเนนวาเดกเรยนรดวยตนเอง วกอตสก

กลบเนนวาเดกเรยนรผานประสบการณทมตอสงคม วฒนธรรม

การใชสญลกษณ และภาษา

ระบบสญลกษณทส�าคญทสดคอภาษา อนน�าไปสการท

เดกสามารถพดในใจและคดในใจ ซงเปนกระบวนการพฒนาทส�าคญ

วกอตสกเขยนเรองพนทของขอบเขตพฒนาการ (zone of

proximal development - ZPD) อนหมายถงชวงชนของพฒนาการ

ของเดกคนหนงซงหากไดรบความชวยเหลอกจะพฒนาตอไป

โครงสรางนไดมาจากความพยายามของวกอตสกทจะชวยเหลอ

เดกพเศษ กอนจะพบวาเดกพเศษรวมทงเดกคนอนๆ ทเรยนรชา

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 89

ลวนมพนทของขอบเขตพฒนาการสวนตน ซงหากมคนชวยเหลอ

กจะไปตอได

วกอตสก ให ความส�าคญกบการเล นของเดกมาก

ดวยเหนวาการเลนเปนพนทของขอบเขตพฒนาการตามธรรมชาต

ของเดกๆ อยแลว “ระหวางทเดกเลน พวกเขาจะอยในพนทของ

ขอบเขตพฒนาการเสมอ ดงนนเทากบวาเดกจะพฒนาความคด

เชงนามธรรมไปดวยระหวางเลน”

ตอมาคอเรองทฤษฎการสรางความรในเชงประสาทวทยา

(Neuroconstructivism)

แมว างานวจยดานประสาทวทยาและพนธกรรมจะ

กาวหนาไปมาก และเปนทยอมรบวาสมองทดแตก�าเนดหรอยน

ทดแตก�าเนดมผลตอพฒนาการ แตเรองทประชาชนทวไปควร

ตระหนกมสองขอ

(1) ยนมใชปจจยชขาด ตอใหเรารวายนหนงๆ ก�าหนดส

ของตา แตยนนนกมไดท�างานโดดเดยว ยนท�างานโดยมปฏสมพนธ

ระหวางกนเสมอ นอกจากนยนยงมปฏสมพนธกบสงแวดลอม

เสมอดวย อจฉรยะทางดนตรทมาเกดผดท ยอมไมสามารถเปน

อจฉรยะทางดนตรได

90 เป ดโลกจตว ทยาเดก

(2) ความรเรองยนนเองยงท�าใหเราควรใสใจเรองการ

จดเตรยมสงแวดลอมทดทสดส�าหรบเดกทกคน เพอเปดโอกาสให

ยนของเดกท�าหนาทไดดทสดเทาทจะพงท�าได ดวยวธนเดกทม

ยนบกพรองดานการอานกอาจจะไมแสดงออกมากมายเทาทควร

ทงนเพราะเราไดจดสงแวดลอมทชวยเหลอดานการอานใหแกเดก

ทกคนโดยเสมอภาคกน

ยน DRD4 (dopamine receptor D4 gene) เปนยนท

รบผดชอบ EF โดปามนเปนสารสอประสาททรบผดชอบระบบ

การใหรางวลและการท�าโทษ รวมทงความยดหยน งานวจยพบวา

มการแปรผนจ�าเพาะ (specific variation) รปแบบหนงของยน

DRD4 ทสงผลตอพฤตกรรมเดกอยางมาก เราเรยกวารปแบบนวา

7-repeat allele

หากวาเดกมลกษณะการแปรผนจ�าเพาะ 7-repeat allele

นจะท�าใหโดปามนตอบสนองตอระบบการใหรางวลและการท�าโทษ

ลดลง สงผลใหการเรยนรปนปวน งานวจยพบวาการเลยงดทไมด

ในชวง 10 เดอนแรกสงผลตอพฤตกรรมตอตานสงคมเมออาย 39

เดอน การเลยงดในทางลบอยางการดดาและใชความรนแรงจะ

สงผลใหเดกทมการแปรผนจ�าเพาะของยนรปแบบนมพฤตกรรม

ตอตานสงคมมากกวาคนทวไปและควบคมตนเองไดต�ากวาเดก

ทวไป ในขณะทเดกทไมม 7-repeat allele ยบยงชงใจไดดกวา

จะเหนวายนมอทธพลอยางแทจรง

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 91

ไมวาเดกมยนแบบไหนกตาม ประเดนการจดสภาพ

แวดลอมทดทสดส�าหรบเดกถอเปนเรองจ�าเปน

งานวจยสมองสมยใหมยงพบดวยวา โครงสรางสมอง

ของเดกคลายคลงกบโครงสรางสมองของผใหญ เชน ศนยควบคม

การไดยนตงอยบรเวณเดยวกนและท�างานดวยกลไกทคลายคลงกน

วธนท�าใหเรามความหวงทจะคนหาเดกทอาจจะมปญหาการพดได

รวดเรวกวาเดมแลวรบแกไขแตเนนๆ

งานวจยดานสมองสวนมากเปนการคนหาสหสมพนธ

ระหวางตวแปร เชน เรารแลววาสมองสวนหนาสมพนธกบ EF

อยางแนนอน แตเราไมรวาสงใดเกดกอนเกดหลง อะไรเปนเหตอะไร

เปนผล โดยสมมตฐานคอ สมองสวนหนาและ EF พฒนาพรอมกน

เปนวงจรทเกอหนนกนและกน

สมองคนเรามไดอานหนงสอเปนตงแตแรก มนษยโบราณ

ไมจ�าเปนตองอาน แตเดกทกวนนตองพฒนาสมองสวนตางๆ

เพออาน ไดแก สวนทใชดตวอกษร ลากนวไปตามตวอกษร ฟงเสยง

จากแมทก�าลงอาน และฝกออกเสยงตามเสยงทไดยน เหลาน

ประกอบขนเปนการอาน งานวจยพบวาการลากนวไปตามตวอกษร

ดวยมอท�าใหสมองสวนการมองตวอกษรพฒนาและสามารถ

ลากสายตาไปตามตวอกษรโดยไมตองใชนว จะเหนวาสมอง

เปลยนแปลงตลอดเวลา

นพ.ประเสร ฐ ผลตผลการพมพ 93

หนงสอเลมนทงทายวา แมสมองจะเปนสงส�าคญ แตสมอง

ประกอบดวยเซลลมากถง 86,000 ลานเซลล จงยงเปนเรองทาทาย

ส�าหรบวงการวทยาศาสตรทจะหาเหตและผล ฉะนนสงทส�าคญกวา

กคอปจจยดานจตวทยาและสงแวดลอม

การจดสภาพแวดลอมทบาน สถานรบเลยงเดก โรงเรยน

และสงคมทเปนมตร ยงคงเปนเรองส�าคญสงสดโดยไมตองค�านงวา

สมองของเดกเปนอยางไร เพราะสมองจะปรบตวไดเสมอ

94 เป ดโลกจตว ทยาเดก

เกยวกบผเขยน

นายแพทยประเสรฐ ผลตผลการพมพ จบการศกษาจาก

โรงเรยนสวนกหลาบวทยาลย และคณะแพทยศาสตรศรราช

พยาบาล มหาวทยาลยมหดล รวมถงไดรบวฒบตรผเชยวชาญสาขา

จตเวชศาสตร โรงพยาบาลสมเดจเจาพระยา

ปฏบตราชการทโรงพยาบาลเชยงรายประชานเคราะห

ตงแต พ.ศ. 2526-2560

ผลงานหนงสอเลมส�าคญ อาท เลยงลกอยางไรใหได EF,

เลยงลกดวยนทาน, เลยงลกใหไดด 1-100, ท�าอยางไรเมอเจาตวเลก

สมาธสน, กวาจะถงวยรนกสายเสยแลว

ตดตามเรองนาสนใจและค�าแนะน�าเกยวกบการเลยงลก

ไดทเฟซบกแฟนเพจ “นายแพทยประเสรฐ ผลตผลการพมพ”