แนวคิดว่าด้วยการอธิบาย ...“ร ฐราชการ-เกษตรกรรมแบบด งเด ม” (Agrarian-Bureaucratic Societies)

51วารสารเศรษฐศาสตรการเมอง ปท 1 ฉบบท 1

แนวคดวาดวยการอธบายการเมองของชาวนา:

จาก “เศรษฐธรรม” ถงขอถกเถยงรวมสมย

ประภาส ปนตบแตง*

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงคทจะพจารณาและวเคราะหแนวคดในการ

อธบายพฤตกรรมทางการเมองของชาวนา จำนวน 5 แนวคด ไดแก 1) แนวการ

วเคราะหประวตศาสตรเชงเปรยบเทยบ 2) แนวการวเคราะหดวยโมเดล

เชงปรมาณหรอเศรษฐมต 3) แนวการศกษาตวแบบการคำนวณผลไดผลเสย

4) แนว “ชาวนาศกษา” ของสำนก “เศรษฐธรรม” และพฒนาการขอถกเถยง

และ 5) แนวการศกษาในมตองคกรทางการเมอง ผเขยนไดแสดงใหเหนวา

แตละแนวคดตางมจดออนและจดแขงในการอธบาย โดยเฉพาะอยางยงในยค

โลกาภวตนทสงคมชนบทเชอมโยงกบสงคมเมองอยางแยกจากกนไมออกนน

จำเปนอยางยงทแตละแนวคดจะตองมการปรบเปลยน พรอม ๆ กบผสม

ระหวางแนวคดตาง ๆ เพอใหสามารถอธบายถงพฤตกรรมทางการเมองของ

ชาวนาในปจจบนทมความซบซอนไดอยางสอดคลอง

Abstract

This article aims to consider and analyze five approaches for

explanation of peasants’ political behaviors-these are 1) comparative

historical perspective, 2) quantitative analysis, 3) rational choice

model, 4) approach of peasant studies of the school of moral economy

and development of their debates, and 5) approach of political

* รองศาสตราจารย ดร. ประจำคณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

52 วารสารเศรษฐศาสตรการเมอง ปท 1 ฉบบท 1

organization analysis. The author shows that each approach occupies

strengths and weaknesses in its explanation-especially, the rural

societies in the era of globalization inseparably link to the urban

societies. As a result of this, it is necessary for each approach to be

adapted and combined together in order to explain peasants’ much

more complex political behaviors at present appropriately.

ความนำ

ปจจบนมงานศกษาจำนวนมากทพยายามวเคราะหพฤตกรรมทาง

การเมองของชาวนา ชาวไร หรอเกษตรกรรายยอย และคนในชนบท เชน

ผาสก พงษไพจตร (2543) Somchai Phatharathananunth (2001) และ

งานของผเขยนเอง (2541) ฯลฯ แมจะใหภาพวาคนชนบทไมไดเฉอยชา

แตลกขนสตอวกฤตทมาจากนโยบายและโครงการพฒนาของรฐตาง ๆ ฯลฯ

แตพจารณาในระดบแนวคด ทฤษฎ หรอกรอบการมองตอชวตทางการเมอง

ของคนในชนบท โดยเฉพาะในมตการกระทำการรวมหม (Collective Action)

แตกไมไดนำไปสขอถกเถยงเพอหาขอสรปในการทำความเขาใจชวตทาง

การเมองของคนชนบทมากนก

การมองวาคนชนบทเฉอยชาทางการเมอง ซงไดรบอทธพลมาจากงาน

ของ Riggs (1966) เรอง “รฐราชการ” (Bureaucratic Polity) ไดครอบงำ

นกวชาการไทยรวมทงนกวชาการตางประเทศทสนใจไทยศกษามายาวนาน

อทธพลของ Riggs ทำใหนกวชาการและนกวเคราะหการเมองไทยเชอวา

สงคมไทยไมมองคกรนอกภาครฐ (Extra-Bureaucracy) ประชาชนโดยทวไป

ยงอยในวฒนธรรมทางการเมองทยงตกคางมาจากระบบเกา แมจะมโครงสราง

และสถาบนทางการเมองสมยใหมเกดขนกตาม งานทมอทธพลและสานตอ

กรอบการมองดงกลาวคอ เอนก เหลาธรรมทศน (2538) ทมองวาคนชนบท

จำนวนมากเปนพวกไพร มวฒนธรรมทางการเมองทขดขวางการพฒนา

ประชาธปไตย คนพวกนจงเปนฐานเสยงผตงรฐบาลอปรยชน สวนคนเมองแมม

จำนวนนอยแตฉลาด ฯลฯ เปนผตรวจสอบ กำกบและลมรฐบาล อยางไรกด


กรอบการวเคราะหดงกลาวนควรไดรบการตรวจสอบอยางจรงจงวา ยงคงม

อำนาจในการอธบายพฤตกรรมทางการเมองของชาวนาอยอกหรอไม

การปรากฏตวของ “คนเสอแดง” ซงเปนทยอมรบรวมกนวาสวนใหญ

เปนคนในชนบททลกขนมาเขารวมการเคลอนไหวทางการเมองอยางกวางขวาง

ดงการสำรวจโดยโครงการวจยนในระยะเรมตน จงนาจะเปนโอกาสดทจะทำให

เกดการทบทวนกรอบแนวคด ทฤษฎ และวธการทำความเขาใจตอชวตทางการ

เมองของคนชนบทกนเสยใหม ทจะทำใหเราเขาใจการเมองของคนชนบทท

กำลงมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว เพอนำไปสการตอบคำถามพนฐานวา

คนเสอแดงซงเปนคนชนบทนเปนใครกน และเหตใดจงลกขนส หรอเขารวม

เคลอนไหวทางการเมองในยคสมยน คำถามเหลาน เปนขอถกเถยงสำคญของ

“ชาวนาศกษา” (Peasant Studies) ตงแตราวทศวรรษ 1970 โดยเฉพาะการหา

คำตอบวา ภายใตเงอนไขอะไรททำใหผคนซงอยในชวตปกต กาวเขารวม

ขบวนการทางสงคม การปฏวต หรอกระทำการรวมหมในรปแบบ ตางๆ ทแม

พวกเขาจะรดวา การเขารวมดงกลาวนเปนความเสยงภยตอชวตรางกาย

ทรพยสนเงนทอง มตนทนสงทตองจายอยางหลกเลยงไมได (Mason, 2004, p. 28)

บทสำรวจน ผ เขยนไดพยายามสงเคราะหกรอบแนวคดทฤษฎท

เกยวของเฉพาะการลกขนสของชาวนาในกระแสสากล การเมองของคนชนบท

(ในสวนงานทเกยวกบสงคมไทยไมไดนำมารวมเอาไวเนองจากจะมความยาว

มากเกนไป) ซงผเขยนจะสำรวจใหเหนขอถกเถยงจากงานชาวนาศกษาตงแต

ราวทศวรรษ 1970 โดยเฉพาะจดเรมตนสำคญจากงานของ Scott และ Popkin

จนถงปจจบน โดยอาศยการแบงแนวการศกษาของ Tuong Vu (2006) และ

Mason (2004)

กรอบการวเคราะหการลกขนสของชาวนาในกระแสสากล: พฒนาการ

Tuong Vu (2006) ตงขอสงเกตวา “ชาวนาศกษา” ตงแตราวทศวรรษ

1970 มจดเรมตนสำคญทขบวนการพรรคคอมมวนสตในเวยดนาม ไทย

มาเลเซย และฟลปปนส ซงชวงตนงานตาง ๆ มกสนใจในมตการกอความ


ไมสงบ (Insurgency) โดยเปนการศกษาจากมตของผมอำนาจการปกครองคอ

การตอตานการกอความไมสงบ (Counter-Insurgency) ฯลฯ ผวจยไดสำรวจ

แนวการศกษาชาวนาตามท Tuong Vu ไดแบงแนวทางประเพณของการวจย

ชาวนาศกษา (Genres) ซงเขาแบงออกเปน 4 แนวทาง โดยนำแนวการศกษา

ตวแบบการคำนวณผลไดผลเสย (Rational Choice Model) รวมไวกบ

แนวชาวนาศกษา (Peasant Studies) แตผวจยเหนวาควรแยกออกมา

พจารณาตางหาก ดงทปรากฏในงานของ Mason (2004)* เพอจะไดกลาวถง

อยางรายละเอยดในดานจดหลกในการศกษา ขอถกเถยง และการพฒนากรอบ

การวเคราะห โดยผวจยไดแบงแนวทางการศกษาออกเปนดงน 1) แนวการ

วเคราะหประวตศาสตรเชงเปรยบเทยบ (Comparative Historical Perspective)

2) แนวการวเคราะหดวยโมเดลเชงปรมาณหรอเศรษฐมต (Quantitative

Analysis) 3) แนวการศกษาตวแบบการคำนวณผลไดผลเสย (Rational

Choice Model) 4) แนวชาวนาศกษา (peasant studies) ของสำนก “เศรษฐธรรม”

(Moral Economy) และพฒนาการขอถกเถยง และ 5) แนวการศกษาในมต

องคกรทางการเมอง (Political Organization Analysis)

แนวแรก แนวการวเคราะหประวตศาสตรเชงเปรยบเทยบ (Comparative

Historical Perspective) เปนแนวการวเคราะหเกยวกบปจจยเชงโครงสราง

ซงมองวา การปฏวตเปนเหตการณสำคญทควรศกษาเปรยบเทยบและอธบาย

อยางเปนระบบ เพอคนหารองรอยทางประวตศาสตรสำหรบคลคลายปม

ปญหาของเหตการณเหลานในระดบมหภาค และคนหาเพอระบรปแบบความ

สมพนธผานกรณศกษาขบวนการปฏวตชาวนาหรอทมชาวนาเปนฐานสำคญ

ในประเทศตาง ๆ ซงกรณศกษาอาจไมมากนก คำถามสำคญกคอ ลกษณะของ

โครงสรางทางสงคมและบรบททางประวตศาสตรอยางไรทสรางเงอนไขใน

การปฏวตของชาวนา และเงอนไขอยางไรททำใหไมเกดการปฏวตของชาวนา

* Mason เสนอไว 4 แนวการศกษาทซอนกบ Tuong Vu แตรวมแนวการวเคราะหประวตศาสตรเชงเปรยบเทยบ (Comparative Historical Perspectives) เอาไวกบ แนวการวเคราะหดวยการสรางโมเดลทดสอบเชงปรมาณหรอเศรษฐมต ซงพจารณา ความสมพนธโครงสรางในเรองความไมเปนธรรมทางเศรษฐกจ-สงคมกบขบวนการปฏวตของชาวนาหรอการกระทำการรวมหมในลกษณะอน ๆ


เกดขน (Skocpol, 1982, p. 352) แนวนไมตองการสรางทฤษฎปฏวตท

สามารถอธบายในลกษณะสากล แตตองการใหเกดภาพการเปรยบเทยบและ

หาขอสรปในเชงเงอนไข ปจจยเชงเหต หรอกลไกเชงสาเหต (Causal

Mechanism) ทมลกษณะเหมอนหรอแตกตาง ซงอาจจะไดขอสรปทวไปจาก

กรณศกษาทหยบยกขนมาเปรยบเทยบ ดงงานเขยนของ Goodwin (2001)

Skocpol ( 1979) ฯลฯ

การศกษาแนวนมพฒนาการมาจากการศกษาแนวการสรางโมเดล

วเคราะหเชงปรมาณ หรอการวเคราะหเชงเศรษฐมต เพอศกษาตวแปรเชงซอน

เกยวกบเงอนไขเชงโครงสรางกบความสมพนธในเชงผลหรอตวแปรตาม คอ

การปฏวตหรอกระทำการรวมหมในรปแบบตาง ๆ เชน การกบฏ การจลาจล

การกอความวนวาย ฯลฯ โดยมการศกษาตวอยางจำนวนมากหรอทดสอบโดย

อาศยหลกการทางสถต ซงนกทฤษฎตองการหาความสมพนธเชงเหตผล

ระหวางปจจยเชงโครงสราง (เชน ความไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจ) และผลท

เกดขนคอ การลกขนสของชาวนาซงในชวงหลงเราจะเหนไดวา การศกษาเชนน

ไดพฒนาเปนการศกษาของสำนกเชงประจกษ (Positivism) ซงจะกลาวใน

รายละเอยดสวนตอไป

จดหลกของการอธบายแนวการศกษาประวตศาสตรเชงเปรยบเทยบ

กคอ การเสนอวา สาเหตของการปฏวตมความสมพนธกบปจจยเชงโครงสราง

ระดบมหภาค เชน รฐ ระบอบการปกครอง โครงสรางทางชนชน ระบบ

นานาชาต (International System) (เชน การเมองระหวางประเทศ อทธพลของ

มหาอำนาจ ฯลฯ) แรงกดดนดานประชากร ฯลฯ เชน Skocpol (1979) เนนให

เหนบทบาทของโครงสรางชนชนนำ (Elite Structure) และโครงสรางของสงคม

เกษตรกรรมทมลกษณะเฉพาะ ในฐานะทเปนเงอนไขเบองตน(Preconditions)

และแรงกดดนระดบนานาชาต (International Pressure) ในฐานะทเปน

ตวกระตนของการปฏวต โดยมขอสรปวา การปฏวตจะเกดขนในสงคมแบบ

“รฐราชการ-เกษตรกรรมแบบดงเดม” (Agrarian-Bureaucratic Societies)

เทานน ซงมลกษณะระบบราชการรวมศนย และอยไดดวยการขดรดสวนเกน

จากภาคเกษตร ความออนแอของสงคมเชนนกคอ (1) ความขดแยงสามารถ

พฒนาขนไดระหวางรฐราชการ และเจาทดนในการแบงปนมลคาสวนเกน


(2) ชาวนาในวงกวางสามารถกอรปความไมพอใจ หรอรวมตวกนเชงองคกร

การเคลอนไหวปฏวตไดอยางมศกยภาพ (3) เนองจากมลคาสวนเกนซง

เปนฐานสำคญของรฐราชการและเจาทดนมาจากระบบเกษตรกรรมดงเดม

ดงนน ความไมพอใจจะไมเพมขนถาหากไมมแรงกดดนจากภายนอก เขามา

เพอดดซบเอามลคาสวนเกนนออกไป แรงกดดนภายนอกดงกลาว เชน สภาวะ

สงคราม การแผขยายเขาของเศรษฐกจระหวางประเทศทสงผลตอตลาดภายใน

ฯลฯ แต Skocpol กไมไดมองวา ความเปราะบางของสงคมแบบ “รฐราชการ-

เกษตรกรรมแบบดงเดม” (Agrarian-Bureaucratic Societies) ทก ๆ แหงจะ

พฒนาไปสการปฏวตสงคม คำตอบคอ แมจะมความขดแยงท ขมงตงระหวาง

รฐราชการทมความสมพนธแนบแนนกบเจาทดน กบชาวนาผไมพอใจและม

ศกยภาพพรอมทจะเขารวมการปฏวต แตยงมความจำเปนเชงโครงสรางเฉพาะ

บางอยาง นนคอ โครงสรางเฉพาะของสงคมแบบเกษตรกรรมดงเดม (Agrarian

Social Structure) และโครงสรางเฉพาะของชนชนนำ (Elite Structure)

ดงตวอยาง ฝรงเศส รสเซย และจน กลมหนง กบอกกลมหนงคอ รสเซย

ญปน และองกฤษ ทงสองกลมมความแตกตางกนทงโครงสรางภายในระบอบ

นน ๆ และแรงกดดนจากภายนอกประเทศ ซงสงผลทำใหการปฏวตสงคมใน

ประเทศกลมแรกประสบความสำเรจ แตไมเกดขนในประเทศกลมหลง Skocpol

ไดชใหเหน ดานโครงสรางเฉพาะของสงคมแบบเกษตรกรรมดงเดมทเออตอการ

ปฏวตกคอ ความเขมแขงขององคกรและความเปนอสระของชมชนชาวนาท

สามารถกอรปความเกรยวโกรธ ความไมพอใจในรปแบบการจดตงเชงองคกร

ขนมาได ตวอยางเชน ในฝรงเศสและรสเซยชาวนาอาศยอยในหมบานทมความ

เปนอสระโดยเปรยบเทยบ และอยภายใตโครงสรางทางการเมองทปลอยให

จดการกนเองได เงอนไขดงกลาวนทำใหชาวนาสามารถจดตงองคกรและ

เคลอนไหว และสามารถกอจลาจลกบเจาทดนได ในทางตรงกนขาม ชาวนาใน

สวนตะวนออกของปรสเซยและในองกฤษ ชวงศตวรรษท 17 มลกษณะทแตก

กระจายและอยภายใตการกำกบอยางใกลชดโดยเจาทดนและปราศจากความ

เปนอสระ ไมมการจดตงองคกรของตวเอง ซงเปนสภาพสงคมวงกวางของ

ชาวนาในชวงตนของการเปลยนแปลงมาสเกษตรกรรรมแบบทนนยมในสงคม

เหลานน ซงเกดการลมสลายของสงคมชาวนาแบบดงเดม และทำใหเกด


แรงงานในภาคเกษตรกรรมเพมมากขน ดงนน จงไมมชาวนาเขารวมการปฏวต

ในปรสเซย ค.ศ.1848 และในสงครามกลางเมองขององกฤษ การปฏวตฝรงเศส

ค.ศ.1789 การปฏวตในรสเซย ค.ศ.1917

ประเดนเรอง แรงกดดนระดบนานาชาต จะผนแปรเมอพจารณาจาก

ความแตกตางในความกาวหนาทางเศรษฐกจและกำลงทหาร ทามกลางการ

แขงขนระหวางประเทศ เชน รสเซยเปนกรณทชดแจง เพราะรสเซยมการพฒนา

ทางเศรษฐกจและการทหารตามหลงเยอรมน ระบอบซารจงไมสามารถระดม

กำลงและทรพยากรไดอยางเพยงพอทจะเผชญกบการคกคามในสงครามโลก

ครงท 1 ผลทตามมากคอ การคกคามทางการทหารอยางกวางขวางทำใหกลไก

ความมงคงและกองทพทมประสทธภาพของรสเซยถกทำลายไปอยางสนเชง

เมอชาวนากอการจลาจลขน บกยดทดน ฯลฯ ทำใหระบอบซารไมมกำลงทจะ

รบมอหรอใชในการควบคม/ปราบปรามได ทำใหองคกรปฏวตสามารถ

เคลอนไหวและพฒนาไดอยางตอเนองยาวนาน ในทางตรงขามกบสงทเกดในป

รสเซยซงยงมกองทพทเขมแขงและสามารถรบมอกบการจลาจลทเกดขนได

อยางมประสทธภาพ

Skocpol ไดพจารณาการเพมขนหรอความเขมขนของความเปน

ทนนยมทสงผลตอการปฏวตของชาวนาในลกษณะทแตกตางไปจากงาน

ชาวนาศกษาอน ๆ ทมองวา ระดบความเขมขนของการเปนทนนยมจะสงผลตอ

ความไมมนคงทางเศรษฐกจแบบดงเดม และเปนปจจยสำคญทนำไปสการเขา

รวมปฏวตของชาวนา แต Skocpol ไดโตแยงในทางกลบกนวา ประเทศทมการ

เปลยนผานไปสเกษตรกรรมแบบทนนยม เชน องกฤษและปรสเซยไดเกด

กระบวนการทำใหชาวนากลายเปนแรงงานภาคเกษตรและลดศกยภาพในการ

ปฏบตการเคลอนไหวของพวกเขา ในสงคมทมลกษณะเปนสงคมชาวนาแบบ

ดงเดมสงมองคกรหมบาน ชมชนทเขมแขงกลบพบวาเกดจลาจลของมวลชน

มากกวา กรอบการวเคราะหของ Skocpol ไดวางตำแหนงแหงทของระบอบ

ทนนยมเอาไวในพนทสาธารณะนานาชาต (International Sphere) กลาวคอ

ประเทศ ทนนยมกาวหนานอยกวา เชน ฝรงเศส รสเซย อยในเวทการแขงขน

ทางอำนาจทดอยกวา และนำมาสการสรางแรงกดดนจากภายนอกทอนตราย

และสงผลตอความลมสลายของการเมองภายใน


นอกจากงานของ Skocpol ยงมงานจำนวนมากศกษาถงเงอนไขเชง

สาเหตทนำมาสการปฏวต ซงเชอมโยงกบเงอนไขเชงโครงสรางมหภาค เชน

รฐ ระบอบการเมอง โครงสรางทางชนชน ระบบโลก แรงกดดนดานประชากร

ฯลฯ เชน Goodwin (2001) ศกษาขบวนการปฏวตปลดปลอยประชาชาต

(Anti-Colonial Revolution) ในประเทศแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต ถกเถยง

ใหเหนวา การปฏวตเพอปลดปลอยจากอาณานคม มเงอนไขเชงสาเหตมาจาก

ระบบการเมองแบบอาณานคมทมลกษณะการปราบปรามและกดกนผคนออก

ไปในอนโดนเซยและเวยดนาม (แตไมมลกษณะเชนนในฟลปปนส) และกลาย

เปนเงอนไขสำคญททำใหพรรคปฏวตสามารถระดมชาวนาเขารวมไดอยาง

กวางขวาง

อยางไรกด การศกษาในแนวทางนไมไดถกครอบงำทงหมดโดยวธการ

ของ Skocpol ในชวงหลงมการศกษาถงเงอนไขเชงโครงสรางหรอใหมองรฐ/

ระบอบการเมอง ในฐานะเปนตวแปรพนฐาน หรอตวแปรแทรกซอน (Intervening

Variable) มากกวาการมองในฐานะทเปนตวแปรเหต (Independent Variable)

เชน การสรางกรอบการวเคราะหการกระทำการรวมหมของ Tilly (1978) และ

สำนกทฤษฎการระดมทรพยากร (Tuong Vu, 2006) ไดขยายความอยาง

ละเอยดในการศกษาผาน “โครงสรางโอกาสทางการเมอง” (ด ประภาส

ปนตบแตง, 2552, บทท 4) กลาวคอ มองรฐ และระบอบการเมองวาเขามาม

ผลตอการระดมและการปฏบตการในการเคลอนไหวของชาวนา และองคกร

การปฏวต อยางไรบาง

แนวทสอง การวเคราะหดวยโมเดลเชงปรมาณหรอเศรษฐมต (Quantitative

Analysis) เพอคนหาสหสมพนธระหวางคณลกษณะของความขดแยง

กบตวแปรในเชงมหภาค หรอปจจยเชงโครงสรางทางเศรษฐกจ สงคมและ

การเมองทสงผลตอพฤตกรรมของชาวนา แนวทางหนง อาจเรยกวา “ตวแบบ

ความไมเทาเทยมทางเศรษฐกจ-ความไมมเสถยรภาพ” (Inequality-Instability

Approach) ซงเนนการหาความสมพนธตวแปรอสระดานความไมเปนธรรม

ทางสงคม-เศรษฐกจ และการเมอง (ระบอบการเมอง) ความไมเทาเทยมกน

ทางเศรษฐกจ-สงคม ระดบการพฒนาเศรษฐกจ กบความเสยงทสงคมจะม


ความไมมนคง เชน เกดความรนแรงทางการเมอง การกบฏ ฯลฯ เชน

สมมตฐานวา ความไมเปนธรรมทางสงคมมความสมพนธกบการกอจลาจล

แนวทสองมกรอบการวเคราะหทสำคญ คอ สำนกการลดรอนเชงเปรยบเทยบ

ทใหความสำคญแกกระบวนการดานจตวทยาของความขดของใจ/ กาวราว

(Aggression) ซงเปนการสรางโมเดลทดสอบเชงปรมาณในชวงทศวรรษ 1970

ทมาจากสมมตฐานทมองการลกขนสในลกษณะกบฏ หรอการกระทำการ

รวมหมทไมพงปรารถนา งานชวงตนดงกลาวนมาจากรากเหงาของทฤษฎ

โครงสราง-หนาท และทฤษฎจตวทยาสงคม ทมอง “กบฏ” วาเปนสญญาณของ

การไมทำหนาทของระบบ (Systematic Dysfunction) มองกบฏชาวนาใน

ฐานะความโกรธ/ ไมพอใจ (Discontent) หรอสภาวะไมมนคงทางอารมณ

ทงหมดกคอ ความไรเหตผลของปจเจกบคคล (ด ประภาส ปนตบแตง, 2553,

บทท 1)

ตวแบบความไมเทาเทยมทางเศรษฐกจ-ความไมม เสถยรภาพ”

(Inequality-Instability Approach) มองวา ความไมเปนธรรมทางสงคมนำมา

ซงความขดแยงและรนแรงทางการเมอง กลาวคอ แหลงทมาของความไมพอใจ

ของผคนในการเขารวมขบวนการปฏวตของชาวนา เกดจากสถานการณของ

ความไมเปนธรรมทางสงคมทสดขวในขณะนน ซงอาจเปนเรองความไมธรรม

ดานรายได การถอครองทดน ฯลฯ “ทใดกตามเมอเงอนไขของความเปน

เจาของทดนมลกษณะทเทาเทยมกน และสามารถกระจายไปสชาวนา

เพอการดำรงชพได การปฏวตจะไมมทางเกดขน แตในสงคมใดท

ชาวนาไมสามารถเขาถงทดนอยางเปนธรรม และชวตของพวกเขาอยใน

สภาวะยากจน เจบปวด และหากรฐบาลไมสามารถเยยวยา/ แกไข

สภาพการดงกลาวนได การปฏวตจะเกดขน...ไมมใครทจะมลกษณะ

อนรกษนยมมากไปกวาชาวนาผมทดน และในทางตรงกนขาม ชาวนา

ไรทดนหรอมทดนขนาดเลก และชาวนาเชาทดนนแหละทจะเขารวม

ขบวนการปฏวต” (Huntington, 1965, p. 375 cited in Mason, 2004, p. 31)

แนวคดนมองวา ความไมเทาเทยมทางเศรษฐกจเปนทมาหรอหลอเลยงใหเกด

ความขดแยงทางการเมอง ประเทศหรอสงคมซงมความไมเทาเทยมกนในเรอง


ของการกระจายรายไดและความมงคง มแนวโนมทจะเปนเหตใหเกดการปฏวต

สงครามการเมอง การกบฏ การกอการราย การเดนขบวนประทวง หรอแม

กระทงการรฐประหารทมากกวาประเทศทมการกระจายรายไดทเทาเทยมกน

Lachbach (1989) ใหขอสงเกตวา เหตทตวแบบนใหความสำคญตอ

ปจจยสาเหตเชงโครงสรางดานความไมเปนธรรมทางเศรษฐกจ เปนเพราะการ

แขงขนและการถกเถยงในทางการเมองในแตละชาตมกเกยวของกบการแบง

ออกเปนสองขวของกลมทางสงคมและประเดนเรองการกระจายความมงคง

เปนใจกลางของประเดนถกเถยง ผแขงขนทอยในความขดแยงในสงคมมกจะ

แบงออกเปนสองกลม คอ กลมทไมม (Have-not) ตองการแสวงหาความ

เทาเทยมทางเศรษฐกจโดยพยายามโจมตสถานะเดมของการกระจาย

ทรพยากรในสงคม สวนกลมทม (Have) อยในสถานะทไดเปรยบและมก

ปกปองโครงสรางทไมเปนธรรมเอาไวโดยการรกษาสถานภาพเดม ดงนน ความ

ตองการของกลมทไมม จงมกตอตานการกระจายทรพยากรของสงคม (นนกคอ

ขออธบายใจกลางของฐานคตแบบทงมารกซสต และทฤษฎแบบชนชนนำของ

Pareto) แต Lachbach (1989) เหนวา การสรางโมเดลการวเคราะหเชนน

มปญหาหลายประการ เชน ประการแรก พบขอมลเชงประจกษทขดแยงกบ

ขอสรปทวไปดงกลาว ดงเชน Zimmerman (1983, cited in Lachbach, 1989,

p. 432) ซงไดทดสอบความสมพนธระหวาง ความไมเปนธรรมทางสงคมกบ

ความขดแยงและรนแรงทางการเมอง โดยศกษาขบวนการปฏวตจำนวน

43 แหง ทงในการเปรยบเทยบขามประเทศและภายในประเทศ ซงไมพบ

ลกษณะความสมพนธอยางมนยทางสถตและไมไดขอสรปเชงกฎเกณฑท

แนนอน โดยเหนวาเปนเพราะการกระจายหรอกระจกตวของทดน ความเปน

เจาทดน รายได หรอความมงคงมลกษณะการเปลยนแปลงแบบคอย ๆ

เลอนไหลเหมอนธารนำแขง ในขณะทระดบของความรนแรงทางการเมอง

ฝนแปรอยางรวดเรวในป เดอน หรอสปดาห ผลการศกษาจงพบความขดแยง

ในขอมลเชงประจกษทเกดจากการทดสอบโมเดลหลายทศทาง จน Zimmerman

กลาวเปนนยวา ทฤษฎนใชอธบายไมได (Lachbach, 1989, p. 432)

นอกจากน ในการศกษาอาจมตวแปรแทรกซอน เชน ในสงคมทมความไมเปน

ธรรมอาจมเสถยรภาพทเกดจากการควบคมทางสงคมดวยการปราบปรามของ


รฐทหารกได หรอในสงคมทเปนประชาธปไตย ไมมชองวางทางเศรษฐกจมากนก

อาจเปนสงคมทมการเคลอนไหวทางการเมอง การกระทำการรวมหมลกษณะ

ตาง ๆ ทมากกวาสงคมทมความไมเทาเทยมกนกได เพราะในสงคมทเปน

ประชาธปไตยจะไมมทางทจะเปนประชาธปไตยอยางพอเพยง ในแงนจะม

ลกษณะความไมเปนประชาธปไตยเชงสมพทธหรอเชงเปรยบเทยบกบ

สถานการณทเปนอย

ประการทสอง ความไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจมกจะเกดควบคกบ

ความแตกตางหรอรอยแยกทางสงคม ระหวางชนชน ศาสนา ภมภาค และ

ระหวางภาษา เชอชาต และกลมคนในชมชนตาง ๆ ดงนน การวเคราะหจงตอง

สนใจความแตกตาง/รอยแยกทางสงคม หรอกลาวอกนยความไมเทาเทยมกน

ทางเศรษฐกจ-ความขดแยงทางสงคมมกนำมาสหรอยกระดบมาสความขดแยง

ทางการเมอง

ประการทสาม ประเดนความไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจเกยวพนไป

ถงฉากของความขดแยงในภาพใหญ ดงเชนความขดแยงทางดานอดมการณ

ในชวงปลายศตวรรษท 18 19 และ 20 คอ ชาตนยม เสรนยม และสงคมนยม

ซงทงหมดนกอให เกดขบวนการปฏวตทมฐานอยบนความขดแยงทาง

อดมการณดงกลาว

ปญหาของแนวการวเคราะหเชนนถกวจารณคลายคลงกบทฤษฎการ

ลดรอนเชงเปรยบเทยบ (ซงจะกลาวตอไป) กลาวคอ ประการแรก การทดสอบ

ความสมพนธของเงอนไข ปจจยดงกลาวยากทจะอธบายไดดวยขอมลเชง

ประจกษ ระดบของความไมเปนธรรมทางสงคมเกดขนในทกสงคม แตในสภาพ

ความเปนจรงมเพยงสงคมจำนวนนอยนดเทานนหรอไมใชทกสงคมทเกดความ

รนแรงทางการเมอง ดงนน คำถามคอ อะไรกนแนทนำมาสความขดแยงทาง

การเมอง ในทศนะของทฤษฎการระดมทรพยากรจงเหนวาปจจยเชงโครงสราง

ความเดอดรอน ความไมเทาเทยมกนเปนเพยงเงอนไขจำเปน แตยงจำเปน

ตองหาเงอนไขเพยงพอในการอธบายการลกขนสของชาวนา

อกทฤษฎหนง คอ ทฤษฎการลดรอนเชงเปรยบเทยบ (Relative

Deprivation Theory) ทฤษฎนมฐานการวเคราะหอยทปจเจกบคคลและ

พยายามหาปจจยในการอธบายวาอะไรทำใหปจเจกบคคลตดสนใจเขารวมการ


ปฏวตหรอลกขนส งานสำคญคอ Ted Robert Gurr เรอง “Why Men Rebel”

(1970) เขาศกษาความรนแรงทางการเมองดวยการวางสมมตฐานในการ

วเคราะหบนความสมพนธเชงเหตผลทวา การลดรอนเชงเปรยบเทยบเปนทมา

ของความไมพงพอใจ ความขดของใจ การคกคาม และการแสดงออกทกาวราว

รนแรง โดยเนนปจจยดานอตวสยของปจเจกบคคลวา เหตใดผคนจงระบ

สภาวะการลดรอนเชงเปรยบเทยบ และนำไปสการกระทำรวมหมทมลกษณะ

รนแรงทางการเมอง เชน การปฏวต การจลาจล ฯลฯ ทฤษฎการลดรอนเชง

เปรยบเทยบไมไดมฐานการอธบายการลกขนมาเคลอนไหวทางการเมองแบบ

ทฤษฎฝงชน แตกมฐานในการอธบายทไมไดแตกตางกนมากนก กลาวคอ

ทงสองตางเนนวเคราะหเงอนไขดานอตวสยและอารมณความรสกของ

ปจเจกบคคล และแสดงนยวาการตดสนใจกระทำดงกลาวเปนสงทไรเหตผล

งานของ Gurr จงสอนยของการตดสนเชงคณคาวา พฤตกรรมรวมหมเทากบ

ความรนแรงทางการเมอง หรอมนยการมองวา พฤตกรรมรวมหมเปน

กระบวนการทไรเหตผล อนตราย สดขว และคกคามตอระเบยบของสงคม

ซงกไมนาแปลกใจ เพราะงานของ Gurr เกดขนในยคสมยของสงครามเยน

ทมเหตการณการปฏวตเกดขนในประเทศโลกทสาม และสหรฐอเมรกาตองการ

วธคดซงตอบโตกบเหตการณลกฮอของผคนในประเทศเหลานน และดเหมอน

งานของ Gurr กไดทำหนาทเชนนนไดด (ดกวานกวเคราะหทางการเมองใน

หนวยงานความมนคงของสหรฐอเมรกาทมองวา การลกขนสของชาวนาถก

วเคราะหเพยงวา ชาวนาเปนเสมอนเบยตวหนงทมองคกรนำการปฏวต ซงได

รบการสนบสนนจากรสเซยและจนในดานการฝกอาวธ การเงนและทรพยากร

การเคลอนไหวตาง ๆ การปฏวตเปนผลมาจากประเทศเหลานนตดเชอโรค

คอมมวนสต) แต Gurr ไดสรางตรรกะใหมในการอธบายวาความรนแรงทาง

การเมองเกดจากพลวตของการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมอยาง

รวดเรวและกระทบตอปจเจกบคคล

งานของ Gurr ยงถกตงขอสงเกตวา เปนการมงอธบายเพยงมตความ

รนแรงทางการเมองทตอตาน ลมลางรฐบาล แตไมใหความสนใจกบปฏบตการ

หรอบทบาทของฝายรฐทสรางความรนแรงเชนกน จงถกตงคำถามวา เปน

กรอบการวเคราะหทมอคตไปในทศทางทมงสรางเสถยรภาพทางการเมองจาก


แงมมของฝายรฐหรอผมอำนาจทางการเมอง โดยทกทกเอาวา สถานการณซง

ปราศจากความขดแยงทางการเมองเปนสภาวะปกต แตพฤตกรรมในการ

แสดงออกซงความไมพอใจของผคนมลกษณะผดปกตและไมมความชอบธรรม

เปนทศนะของการอธบายแบบชนชนนำทมงเสนอการรกษาสภาพเดมของ

สงคม

งานของ Lichbach (1989, p. 456) ไดชวยขยายความใหเหนจดหลก

ของการวเคราะหของแนวทางแบบทฤษฎการรอดรอนเชงเปรยบเทยบ วาหวใจ

หลกอยทการศกษาพฤตกรรมของปจเจกบคลในฐานะของ “ตวกระทำการผถก

ลดรอน (Deprived Actor)” ซงเนนการวเคราะหเรองปจจยดงดด-ความ

ตองการ (Demand-Pull Factors) ของผคน เชน จตใจและอารมณความรสก

(Hearts and Minds) ความเดอดรอน (Grievance) ผลประโยชนหรอความพง

พอใจ ทศนคต ความเหนอกเหนใจ โดยเสนอใหพจารณากระบวนการดาน

จตวทยา ทงดานอารมณความรสกทเขามามความสมพนธและทำใหความ

ไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจผนแปรมาสความราวฉานทางการเมอง ตวแบบน

เสนอใหพจารณากระบวนการดานจตวทยาในระดบจลภาคเอาไวหลายอยาง

ผานความไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจ ทจะมอทธพลตอการลกขนมากอความ

วนวายของผคนผานความรสกถกลดรอนเชงเปรยบเทยบ เชน ความแตกตาง

ระหวางสงทผคนไดรบเปรยบเทยบกบความรสกวาตนควรจะไดรบสงสด ความ

เทาเทยมกนและความเปนธรรมของการกระจาย เชน การสรางความสมดล

ดานปจจยนำเขาและดานผลลพธของระบบการเมอง ความขดของใจทเกดจาก

การเปรยบเทยบสงทตองการกบสงทไดรบ (Want-Get Frustration) ความ

ราวฉานและความรสกวาสงคมไมมความยตธรรม ความรสกตอรฐบาลท

ไมชอบธรรมและความรสกแปลกแยก ความไมพอใจตอนโยบายรฐบาล

ทเกยวของโดยตรงกบความไมเปนธรรมทางเศรษฐกจ ความรสกวาตนเอง

ไมไดรบการตอบสนองในฐานะสวนหนงของระบบการเมอง ความรสกแบบ

ถอนรากถอนโคนทเหนวากลมคนทกำลงตอตานระบบ เชน การเคลอนไหวของ

พรรคคอมมวนสต หรอขบวนการทางการเมองใดๆ กตาม จะนำมาซงการสราง

ความเปนธรรมทางเศรษฐกจ ฯลฯ


ขอวจารณสำคญตอทฤษฎการลดรอนเชงเปรยบเทยบกคอ ประการ

แรกแมวาประชาชนจะมความขดของใจกไมมความจำเปนทพวกเขาจะตอง

หยบปนมาสกบรฐ ซงมกองกำลง และทรพยากรทมากกวา หรอกลาว

อกนยหนง คอ แมวาปจเจกบคคลซงมความขดของใจ แตการบาดเจบลมตาย

เปนเพยงทางเลอกหนงในหลาย ๆ หนทางทมอย ในการทปจเจกบคคลจะเลอก

กระทำการ ประการทสอง ทฤษฎการลดรอน เชงเปรยบเทยบลมเหลวใน

การอธบายวาอะไรคอ กลมอางอง (Reference Group) ซงปจเจกบคคลเปรยบ

เทยบความคาดหวงของตน รวมทงการอธบายกลไกทจะทำหนาทใน

การรวบรวมสภาวการณทางจตวทยาระดบปจเจกบคคลไปสกระทำการรวมหม

วาคออะไร

ดงนน ทงทฤษฎการลดรอนเชงเปรยบเทยบ และตวแบบความ

ไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจ-ความไมมเสถยรภาพ” พยายามคนหาเงอนไข

ปจจยในการอธบายวาเหตใดปจเจกบคคลจงเขารวมกระทำการรวมหมใน

ทก ๆ รปแบบ และเปนการสรางโมเดลทวไป (Generalization) อยางไรกด

ขอเทจจรงทางประวตศาสตรกพบวา ไมไดเปนไปตามขอสรปทวไปดงกลาว

เชนในยคเศรษฐกจตกตำขนานใหญในสหรฐอเมรกาในชวงทศวรรษ 1930

ซงนำมาสความแตกตางของผคนดานรายได ปญหาความยากจน ความไม

ยตธรรมในการเขาถงความมงคงของสงคม การเปนเจาของทดน ฯลฯ ซงนาจะ

เปนสถานการณทสกงอมพอทจะทำใหเกดการปฏวต แตกลบไมเกดการ

ปฏวตขน ทง ๆ ทผลพวงของการเปลยนแปลงเชงโครงสรางในชวงยคเศรษฐกจ

ตกตำขนานใหญทำใหชองวางระหวางความคาดหวงของผคนกบสงทไดรบจรง

หางกนอยางมาก ทำนองเดยวกบในประเทศโลกทสามทมปญหาความยากจน

ความไมยตธรรมทางสงคมมากมาย แตมเพยงไมกแหงเทานนทเกดการปฏวต

และกไมจำเปนตองเกดในประเทศทยากจนทสดดวย เพราะเราจะเหนไดวา

การปฏวตการขนในประเทศจนและเวยดนาม แตไมเกดขนในประเทศอนเดย

หรออนโดนเซย ฯลฯ ซงขอวจารณสำคญจากทศนะของนกทฤษฎการระดม

ทรพยากร เหนวา สมมตฐานเบองตนทวาผคนมพฤตกรรมกบฏหรอกาวราว

เพราะเชอวาความคาดหวงของตนจะไดรบจากระบบการเมองอยางสมบรณ


แบบ หรอความรสกถกลดรอนเชงเปรยบเทยบระหวางสงทคาดหวงกบสงท

ไดรบจรง ไมนาจะอธบายพฤตกรรมของผคนทลกขนมากบฏได

งานของ E.P. Thomson และ Scott ในเรอง “เศรษฐธรรม” (Moral

Economy) ทเสนอวา การศกษาและการอธบายจดกำเนดของความคาดหวง

เหลาน ตองเขาไปถงสวนทสำคญของสาเหตของความขดแยง นนคอ

บรรทดฐานทางสงคม กระบวนการเปรยบเทยบทางสงคม (Social Comparison

Process) ศลธรรม ประวตศาสตร และอดมการณ ดงปรากฏในงานของ Scott

ทพบวาในสงคมชาวนานน บรรทดฐานของการแลกเปลยน (Norms of

Reciprocity) สทธในการยงชพ (The Right to Sustenance) วากอรปมา

อยางไร เปนการเสนอใหคนหามาตรฐานของความเปนธรรมและความยตธรรม

ซงมผลตอปฏสมพนธและมอทธพลตอความคาดหวงของผคน ทคาดหวงวาจะ

ไดรบการตอบสนองทางเศรษฐกจ

สมมตฐานสำคญในการอธบายทมาเกยวของกบความไมเปนธรรมทาง

เศรษฐกจกคอ เมอความไมเปนธรรมทางเศรษฐกจเพมมากขน เชน ผคนไดรบ

คาจางและรายไดนอยกวาผอน ผลทตามมากคอ ความรสกลดรอนเชง

เปรยบเทยบจงเพมขนดวย ทำใหผคนโกรธ ความขดของใจ จนในทสดออกมา

กบฏ ตวแบบนจงมองวา คนทจนกวา มรายไดนอยกวา ถกเอารดเอาเปรยบ

มากกวา ฯลฯ มโอกาสทจะลกขนมากอความวนวายมากกวากลมอน ๆ แตโดย

ขอเทจจรงทปรากฏมกไมเปนไปเชนนน

แนวทางทสาม การศกษาตวแบบการคำนวณผลไดผลเสย (Rational

Choice Model) ตวแบบนไดวจารณงาน “ชาวนาศกษา” ในชวงราวทศวรรษ

ของ Eric Wolf, Migdal, Paige, Scott ฯลฯ ซงงานเหลานมจดรวมของ

การตอบคำถามการลกขนสของชาวนา ดวยการอธบายผานรากเหงาปญหา

ทนำมาสการเขารวมปฏวตผานลทธจกรวรรดนยม และการแผขยายของ

ลทธทนนยมโลก กลาวคอ การหากลไกทมลกษณะเฉพาะในการอธบายให

เหนวา การตอสของชาวนาคอ การกบฏหรอตอตานตอระบบตลาดสมยใหม

ทสรางไมความมนคงตอสงคมชาวนา การลกฮอของคนในชนบทเปนปฏกรยา

ทรนแรงเพอตอตานกระบวนการทำใหเปนการคาของภาคเกษตรกรรม ทเปน

เหตใหเกดความแตกสลายของระบบสงคมท กลมเกลยวเหนยวแนนและมนคง


นนคอ การรกรานของลทธทนนยมและลทธจกรวรรดนยมเปนเงอนไขสำคญ

ททำใหชาวนาปฏวต งานทวจารณแนวการศกษาดงกลาวมานกคอ นกทฤษฎ

วเคราะหแนวการคำนวณผลไดผลเสย ทมฐานคดสำคญมางานของ Mancur

Olson ซงเปนการเสนอตวแบบ/กรอบการวเคราะหในระดบปจเจกบคคล

(Micro-Perspective) และมขอโตแยงวา ระบบตลาดไมไดนำมาสความขดของใจ

ของชาวนา และความขดของใจของชาวนาไมไดเปนทงปจจยทจำเปนและ

เพยงพอในการตดสนใจเขารวมปฏวตของชาวนา และ Sammual Popkin

(1979) ในงานเขยนเรอง “The rational peasant : the political economy of

rural society in Vietnam” ไดเปนผทพฒนาตรรกะของ Olson มาประยกตใช

อยางชดเจนทสด

อกดานหนงกคอ แนวการคำนวณผลไดผลเสยไดวจารณทฤษฎการ

ลดรอนเชงเปรยบเทยบทมสมมตฐานสำคญในการวเคราะหบนทฤษฎจตวทยา

สงคมและมองการกระทำการรวมหมของผคนรวมทงชาวนา ในลกษณะท

ไรเหตไรผล และมจดในการวเคราะหทแตกตางกนอกหลายประการ เชน

ในขณะททฤษฎการลดรอนเชงเปรยบเทยบมองวา ผคนจะทำใหมสงสด

(Maximize) โดยเปรยบเทยบความแตกตางระหวางตนเองกบผอน มากกวา

การทำใหมสงสดโดยการเลอกแสดงพฤตกรรม (โดยเฉพาะการลกขนส หรอ

การเขารวมเคลอนไหวทางการเมอง) ดวยการเหนวา ตนเองจะไดรบประโยชน

แคไหน อยางไร ไมไดเปนการพจารณาจากสงทตนเองจะไดรบ แตเปนการ

พจารณาโดยเปรยบเทยบกบคนอน ความคาดหวงจงเปนเรองของความ

สมพทธไมใชสมบรณ ซงเปนไปในทางตรงกนขามกบตวแบบการคำนวณผล

ไดผลเสย (Rational Choice Model) ทมองการตดสนใจของปจเจกบคคล

ในฐานะตวกระทำการแบบคำนวณผลไดผลเสย (Rational Actor)

สมมตฐานเบองตนของแนวศกษาตวแบบการคำนวณผลไดผลเสยกคอ

ในดานเปาหมายของผคนทเขารวมในความขดแยง ตวแบบนมองวา ความ

ตองการและความพงพอใจทจะเปนผลลพธจากการเขารวมเคลอนไหวไมไดมา

จากการเปรยบเทยบกบผอน (Other-Regarding) แตการพจารณาของตนเอง

(Self-Regarding) การเขารวมกจกรรมการเคลอนไหวกโดยความคาดหวงวา

จะไดรบผลพวงจากกจกรรมดงกลาว และมลกษณะของการคำนวณผลได


ผลเสยหรอความคมคา (Cost-Benefit Calculus) ดงการวเคราะหพฤตกรรม

ชาวนาเวยดนามของ Popkin เขาวจารณ “เศรษฐธรรม” วามองระบบอปถมภ-

ลกนอง การถอครองทดนแบบชมชน ความเสยงรวมกนหรอการมทกข-

สขรวมกน และการมสถาบนทางสงคมซงเปนการชวยเหลอเกอกลซงกนและกน

รวมทงสถาบนหลกอน ๆ ของชาวนาเปนแบบโรแมนตกมากเกนไปและเปน

ความเขาใจผด ชาวนาไมไดเปนผรงเกยจเทคโนโลยและนวตกรรมดานการผลต

ดงการกลาวอางของ “เศรษฐธรรม” ในทางตรงกนขาม ชาวนากลบเตมใจทจะ

ปรบตวเขากบบรบททเหมาะสมและแรงกระตนโดยการตดสนใจไปตามการ

คำนวณผลได-ผลเสย รวมทงหลกการหรอตรรกะของการลงทน ทกำหนด

กระบวนการตดสนใจของชาวนาในฐานะทเปนตวแสดงทางการเมอง

หลกการคำนวณผลไดผลเสยดงกลาวนสอใหเหนถงพฤตกรรมในการ

ตดสนใจของปจเจกบคคลทเกดขนในพนทสาธารณะและการกระทำสวนบคคล

ไมใชอยทการยดสถาบนทลงรากปกฐานมายาวนาน การกระทำการทางสงคม

ไมไดถกกำหนดมาจากกลมหรอขนบประเพณ ระบบคณคาทมาจากสถาบนท

ลงหลก ปกฐานอยในสงคม ชมชน แตเปนเรองของปจเจกบคคลและสงทบคคล

เหนวาจะไดรบตางหาก กลาวโดยสรป การวเคราะหดงกลาวนจงกลบมาอยท

หนวยการวเคราะหแบบปจเจกบคคล หรอครวเรอน ใหความสนใจพฤตกรรม

การเมอง/การลกขนส/ไมส เหมอนกบการลงทนของปจเจกบคคลหรอครวเรอน

ทกำหนดการตอบโตของชาวนาทมตอระบบตลาด ขบวนการเคลอนไหวทาง

การเมองตอโอกาสทจะนำมาสศกยภาพหรอประโยชนแหงตน เขาไดศกษา

ภาคสนามในเวยดนามชวงกอนอาณานคมและหลงสงครามการปฏวตโดย

ประชาชน พบวาในชมชนหมบานแบบปดชวงกอนอาณานคมในเวยดนาม

สถาบนดงเดมและความเปนชมชนทมสงยดเหนยวรวมกนนนลมเหลว หรอ

ไมไดมความสามารถทจะปกปองผคนในหมบานจากการขดรดของชนชนนำใน

ชมชนและการรกรานเขามาของอำนาจรฐในรปแบบทหลากหลาย และพบวา

ผผลตในสงคมกอนอาณานคมกไมไดมงแตผลตเพอพออยพอกน หรอการผลต

เพอการพงตนเอง แตเปนการตดสนใจเลอกลงทนอยางชาญฉลาดทจะปรบปรง

การผลตเพอพฒนาผลประโยชนทางเศรษฐกจในครวเรอนของตน Popkin

อธบายการเขารวมการปฏวต การลกขนสดวยการคำนวณผลไดผลเสย และ


การใหบทบาทตอองคกรนำ เชน พรรคคอมมวนสตเวยดนาม โบสถ ฯลฯ

ททำใหเกดแรงดงดดหรอความสนใจเพอหาหนทางซงเปนทางเลอกทางการ

เมองแบบถอนรากถอนโคน รวมทงบทบาทของนกกจกรรมในทองถน และ

องคกรการเคลอนไหวตางๆ ททำใหเกดการพฒนาจตสำนกทางการเมอง ทำให

ชาวนามการตดสนใจเชงทางเลอกอยางมนยสำคญตอการเขารวมขบวน

การเคลอนไหว การลกขนสจงเปนการแสวงหาสงคมทางเลอกทดกวา ไมใชเปน

การธำรงรกษาสภาพสงคมดงเดมหรอระบบคณคาแบบเกาเอาไว (นเปนการ

วเคราะหทนกทฤษฎการระดมทรพยากรไดขยายความขนภายหลง)

ในแงของการอธบายความสมพนธระหวางความไมเปนธรรมทาง

เศรษฐกจ (ความยากจน) กบการกระทำการรวมหม เขารวมเคลอนไหวทาง

การเมอง การกบฏของชาวนา ฯลฯ เพอใหบรรลเปาหมายสงสดจากกจกรรม

การเขารวม เชน คาจางแรงงาน รายไดสงขน ฯลฯ ในแงการอธบายผาน

ความยากจนเชงสมพทธทเกดขน ตวแบบนจงไมไดมสมมตฐานวา หากเกด

ความยากจนเชงสมพทธขนจะนำไปสการลกขนมาเขารวมเคลอนไหวทาง

การเมอง เพราะตรรกะความยากจนเชงเปรยบเทยบเปนสมมตฐานเชงจตวทยา

หรอแมแตตรรกะวา หากความไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจทวดจากความ

ยากจนแบบสมบรณเพมขนจะสงผลใหผคนลกขนมาเขารวมเคลอนไหวทาง

การเมองแบบอตโนมต กลาวคอ แมจะมปญหาความไมเทาเทยมกนเกดขน

การเพมขนของความยากจนแบบสมบรณ ผคนกอาจตดสนใจเขารวมเคลอนไหว

ทางการเมองหรอไมกเปนไดทงสองแนวทาง เพราะปญหาสำคญทหยบยก

ขนมาพจารณาโดย Olson กคอ ทำอยางไรจงจะสามารถรบประโยชนฟรโดย

ไมลงทน (Free Rider)

จดออนสำคญของตวแบบการคำนวณผลไดผลเสยของปจเจกบคคล

กคอ ปญหาเรองการรบประโยชนฟรโดยไมลงทน ซง Olson หยบยกขนมา

พจารณา การอธบายในแนวทางนมองวา ปจเจกบคคลจะไมเขารวมการกระทำ

การรวมหมไมวารปแบบใด ทงการใชความรนแรงและสนตวธ เชน การเขารวม

ขบวนการปฏวต เพราะผลสำเรจทเกดจากการกระทำการรวมหมมลกษณะ

“สนคาสาธารณะ” (Public Goods) ททกคนสามารถรบประโยชนจากผลสำเรจ

ทเกดขน ปจเจกบคคลทไมไดเขารวมกสามารถเขารบประโยชนไดเทา ๆ กน


ทงสน ตรรกะดงกลาวนจะเหนไดวาการปฏวตและการกระทำรวมหมใด ๆ ไมม

ทางเกดขนได แตในสภาพความเปนจรงเรากลบพบวามการปฏวตและการ

กระทำการรวมหมรปแบบตาง ๆ เกดขน แมจะไมมากมายนกเมอเปรยบเทยบ

กบปญหาเชงโครงสรางกตาม

Olson จงเสนอทางออกในการอธบายในเรอง “เหตกระตนสวน

ปจเจกบคคล” Selective Incentive) ซงนกทฤษฎการระดมทรพยากร

ไดพฒนาการอธบายโดยเนนไปยงบทบาทขององคกรการเคลอนไหว มองวา

การระดมปจเจกบคคลเขารวมการกระทำการรวมหมจะเกดขนกตอเมอองคกร

การเคลอนไหวสามารถสรางแรงกระตนสวนบคคล และมองวาเปนสงสำคญใน

ยทธวธการระดมมวลชนของขบวนการทางสงคม อยางไรกด การอธบายดวย

เหตกระตนสวนปจเจกบคคล กถกตงคำถามและวพากษวจารณวา เปนการ

ลดทอนขบวนการปฏวตลงมาเหลอเพยงเกมของการจดหาผลประโยชนและ

ความสนกสนานใหแกปจเจกบคคลเพอเปนแรงกระตนใหคนเขารวมเทานน

นกทฤษฎการระดมทรพยากรจงพฒนาการอธบายผานประเดนเรององคกรการ

เคลอนไหว หรอแนวทางการวเคราะหองคกรทางการเมองตามการจดประเภท

ของ Tuong Vu (2006) ซงจะกลาวในแนวทางการวเคราะหตอไป

แนวทางทส การศกษาในมตองคกรทางการเมอง (Political Organization

Analysis) ในทศนะของ Tuong Vu (2006) แนวการศกษานใหความสนใจ

ศกษากรณศกษาตางๆ เกยวกบองคกรนำการปฏวต (Revolution Organization)

หรอในภาษาของทฤษฎการระดมทรพยากร เรยกวา องคกรการเคลอนไหวของ

ขบวนการทางสงคม (Social Movement Organization) (ดรายละเอยดใน

ประภาส ปนตบแตง, 2552, บทท 2) จดหลกในการวเคราะหคอ การอธบายให

เหนวา ทำไมองคกรการนำการปฏวตทมลกษณะการเคลอนไหวแบบถอนราก

ถอนโคนจงสามารถพฒนา เตบโตเขมแขง และมศกยภาพในการทาทาย ตอกร

กบรฐบาลทมอำนาจทางการเมอง และสามารถทจะระดมมวลชนเขารวม

ขบวนการปฏวตโดยเฉพาะชาวนาไดอยางกวางขวาง ดงปรากฏในงานชาวนา

ศกษาตาง ๆ ตงแตชวงทศวรรษ 1970 เปนตนมา

แนวการศกษามตนไมไดปฏเสธแนวการศกษาประวตศาสตรเชง

เปรยบเทยบทมจดเนนในการวเคราะหสาเหตเชงโครงสรางมหภาค หรอเงอนไข


เชงโครงสราง ทมผลตอการเกดการปฏวต การลกขนสของชาวนา ฯลฯ รวมทง

ตวแบบความไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจ-ความไมมเสถยรภาพ ทสนใจใน

การศกษาความไมเปนธรรมทางสงคม ชองวางระหวางคนจนกบคนรวย หรอ

วกฤตการณทางสงคม-เศรษฐกจทฝงลก (Deep Socio-Economic Crisis)

เพอนำมาใชเปนปจจย เงอนไขเชงสาเหตระดบมหภาคในการอธบายการ

เปลยนแปลงขนานใหญทเกดขน เชน การปฏวตสงคม การจลาจล ฯลฯ

แตจดเนนหลกของการวเคราะหใหความสำคญในการพจารณาการสะสมของ

กระบวนการระดม และกจกรรมการเคลอนไหวของชาวนาในมตจลภาคซง

สงผลใหนำไปสการเปลยนแปลงทกวางขวางหรอขนานใหญ

อกดานหนง เปนการวจารณจดออนของแนวการว เคราะหแบบ

การคำนวณผลไดผลเสย ทมองวา การตดสนใจของปจเจกบคคลแบบคำนวณ

ผลไดผลเสย รวมทงปญหาเรองการรบประโยชนโดยไมลงทน ปญหาการ

วเคราะหการตดสนของปจเจกบคคลโดยไมพจารณาถงผคนในฐานะทอยใน

ความสมพนธทางสงคม ดงนน การวเคราะหเชนนจงมลกษณะสนใจในระดบ

ทอยระหวางโครงสรางเชงมหภาคกบระดบจลภาคซงเปนการตดสนใจของ

ปจเจกบคคล หรอเปนการวเคราะหกระบวนการทำงานในมตขององคกรระดบ

กลาง (Meso-Level Organizational Process) เชน กระบวนการระดมมวลชน

การสรางเครอขายพนธมตรฯ กระบวนการเรยนรภายในขบวนการเคลอนไหว

ฯลฯ

แนวการศกษาในมตองคกรทางการเมองจ งตอบคำถามท ว า

ปจเจกบคคลมกจะไมเขารวมการเคลอนไหวทางการเมองหรอการกระทำ

การรวมหมในรปแบบใดกตาม เพราะการเขารวมมตนทนทแตละคนตองจาย

ในขณะทผลประโยชนทจะไดรบจากความสำเรจจากการเคลอนไหวรวมกน

กไมมความชดเจนทจะไดรบ การเคลอนไหวไมรจะชนะหรอเปลา อกประการหนง

คอ แมการตอสบรรลเปาหมายแตคนเรากยงไมเขารวมอยด เพราะผลประโยชน

ทไดมานนมลกษณะเปนสนคาสาธารณะหรอบรการสาธารณะ ทหากคนอน

ไดรบตนเองกไดรบเหมอนกน นกทฤษฎการระดมทรพยากรหาทางออกใน

การอธบาย โดยการใหความสำคญในการวเคราะหบทบาทขององคกรการ

เคลอนไหว หรอองคกรการเมองในการจดการกบปญหาดงกลาว ดงเชน งาน


Mc Adams (1982) ไดชใหเหนวา มนษยในสงคมไมไดอยแบบปจเจกบคคลท

ลองลอยโดยไมเชอมโยงกบผอนเลย แตปจเจกบคคลผกตด ยดโยงอยกบ

โครงสรางและความสมพนธทางสงคม เปนสมาชกครอบครว ชมชน หมบาน

ประเดนกคอ เครอขายทางสงคมและองคกรในชมชนสามารถทจะจดการกบ

แรงกระตนทางสงคมทจะชกนำใหสมาชกเหนประโยชนในการเขามารวม

กระทำการรวมหม ปจเจกบคคลจะคาดการณโดยการคำนวณวา หากเขา

ไมกระทำการเขารวมเหมอนกบสหายอน ๆ จะเกดผลเสยตอสวนรวมอยางไร

และสงผลเสยมาถงตนเองอยางไร ดงนน ผกระทำการทคำนวณผลไดผลเสย

กจะถกชกจงใหเหนประโยชนทจะไดรบในการเขารวม แมจะไมมแรงกระตน

สวนปจเจกบคคลกตาม นอกจากน การควบคมทางสงคมในการระดมระดบ

ชมชนกเกดขนไดไมยาก เพราะมเครอขายทางสงคมและสถาบนทางสงคม/

ชมชนทดำรงอย

McCarthy and Zald (1997) เสนอใหเหนถงความสำคญและบทบาท

ของผประกอบการทางการเมองแบบวชาชพ (Professional Social Movement

Entrepreneur) ในขบวนการทางสงคมทเขามามบทบาทในขบวนการทาง

สงคมตะวนตก ซงประกอบดวยกลมคนไมมากและทำหนาทประจำในการ

คนควาขอมล ผลตประเดนทางสาธารณะเพอเคลอนไหว และแสวงหาการ

สนบสนนจากผเขารวม ในประเดนน ภาพสำคญกคอ การเคลอนไหวทางสงคม

เปนบทบาทของผประกอบการทางการเมองทมทกษะ ความชำนาญบางอยาง

อยในองคกรวชาชพทเปนทางการ ไดรบผลประโยชนในฐานะงานอาชพ และ

ไดรบตำแหนงบางอยางจากผลสำเรจของขบวนการทางสงคม ซงเปนทสงเกต

วา ขบวนการทางสงคมของไทยปจจบนมลกษณะแนวโนมไปในทศทาง

ดงกลาว เชน ผนำการเคลอนไหวเขาไปเปนรฐมนตร นกการเมองทองถน

ลงรบสมคร ส.ส. ฯลฯ ซงเปนแรงจงใจทสำคญทกอใหเกดผประกอบการทาง

การเมองดงกลาว และนำมาสปญหาการเขารวมของมวลชนในวงกวาง-ผวจย

งานศกษาขบวนการชาวนาโดยตรง ของ Mason ไดใหนำหนกบทบาท

ขององคกรรากหญาและสถาบนชมชนในกระบวนการระดมชาวนาและ

การปฏวตในโลกทสาม ทผานมา มากกวาบทบาทของผประกอบการทาง

การเมอง เพราะมองวา ผคนเหลานไมคอยปรากฏในสงคมโลกทสาม เนองจาก


ถกควบคมปราบปรามจากรฐ และไมมการจดการเชงองคกรแบบวชาชพ

ทสามารถจดหาผลประโยชนใหแกผนำเหลานไดเหมอนในสงคมตะวนตก

(Mason , 2004, p. 101) องคกรรากหญาและสถาบนชมชนในกระบวน

การระดม องคกรเหลานสะสมประสบการณการเคลอนไหวตอสมายาวนาน

ชาวนารทจะบกยดสถานทราชการ ฯลฯ ความสำเรจในการระดมกคอ

การเขามาเชอมตอขององคกรการเคลอนไหวภายนอกกบองคกรเหลาน การจด

องคกรใหมการประสานงาน กระบวนการเรยนรแลกเปลยน ผประกอบการ

ทางการเมองตองรจกเกบเกยวและสามาถนำองคกร/สถาบนเหลานเขาไปอย

ในโครงสรางการระดมมวลชน (Mobilization Structure) องคกรจดตงท

เขมแขงและลงหลกปกฐานอยางดหรอเครอขายองคกรเหลานจะนำมาส

โครงสรางการระดมทมประสทธภาพ เพราะวาจะสามารถดงเอาความเชอรวม

และโลกทศนซงสามารถจงใจและใหความชอบธรรมแกกจกรรมการเคลอนไหว

สถาบนหมบานยงทำหนาทในการตรวจสอบ ตดตามกำกบและลงโทษทาง

สงคมผทโดยสารฟรไมจายสตางค/รบประโยชนโดยไมจายตนทน ซงสอดคลอง

กบการอธบายของ Olson ทเหนวาปญหานจะไมเกดขนกบกลมขนาดเลก

เพราะผคนทใกลชดกนจะปฏเสธยาก

งานทสำคญอกชนหนงคอ Lachbach (1994) ทเนนการวเคราะห

บทบาทองคกรทางการเมองในการวเคราะห “ขบวนการชาวนาผลกขนตอตาน

ขดขน” (Dissident Peasant Movement) แตยงเหนวา ประเดนเรอง

เหตกระตนสวนบคคล (Selective Incentive) ยงเปนประเดนหวใจสำคญ

สำหรบการอธบายวาเหตใดชาวนาจงเขารวมขบวนการเคลอนไหวทาง

การเมอง ดงนน เขาจงศกษาบทบาทขององคกรทางการเมองผานประเดนเรอง

เหตกระตนสวนบคคล โดยในการวเคราะหองคกรทางการเมองภายใน

ขบวนการชาวนาผลกขนตอตานขดขน นน Lichback (1994, pp. 402-403)

ไดแบงลกษณะองคกรออกเปน 2 แบบคอ องคกรจดตงโดยชาวนากนเอง (Self-

Organized) ซงตงขนโดยชาวนาในชมชนเพอเปนกระดกสนหลงในการ

เคลอนไหวและดแลกนเอง และองคกรจดตงโดยคนขางนอก ตามขนบประเพณ

การวเคราะหแบบตวแบบคำนวณผลไดผลเสย องคกรการเคลอนไหวเปนปจจย

เพยงพอทจะชวยแกปญหา free rider งานเขยนชนนไดขยายการวเคราะหให


ละเอยดมากยงขน โดยมองวา องคกรทงสองแบบจดตงขนมากเพอทจะหาเหต

หรอปจจยกระตนสวนบคคลใหมประสทธภาพ

องคกรจดตงโดยชาวนากนเอง ทำหนาทสำคญในการลดตนทนของเหต

หรอปจจยกระตนสวนบคคล โดยไดยกตวอยางใหเหนเทคนคตาง ๆ เชน

การสรางความรวมมอกนของชาวนาทลกขนมาตอตานเพอใชกลยทธใน

ลกษณะ “การตอตานในวถชวตประจำวน” เชน การสรางขาวลอ การสมคบกน

อยางปดลบเพอปกปดความจรงตอเจาหนาทรฐหรอฝายทตนกำลงเผชญหนา

Scott ชใหเหนวา เครอขายความรวมมอเหลานจะมลกษณะไมเปนทางการ

ไมเปนระบบ ไมมการวางแผน มลกษณะการเคลอนไหวแบบปดลบ ลกลอบ

แอบซอน และดำเนนการเคลอนไหวในระดบเลกๆ เพอลดตนทนในการระดม

ผทเหนดวยเขามารวม การจดการในลกษณะเชนนตอบสนองความจำเปนของ

ชาวนาเพราะวาชวยทำใหลดตนทนในเรองเหตหรอปจจยกระตนสวนบคคลลง

ได ทงตนทนทางเศรษฐกจและตนทนในการทจะถกปราบปรามดวยความ

รนแรง ซงจะชวยอธบายวา เหตใดชาวนาจงเขารวมขบวนการเคลอนไหวทาง

การเมองทมลกษณะตองเผชญหนาตอการปราบปรามและเสยงตอชวต/

รางกายของตนเอง

สวนองคกรชาวนาทจดตงโดยคนนอก เปนองคกรประกอบการทาง

การเมอง ซงประกอบดวยผประกอบการทางการเมอง แกนนำหรอผนำการ

เคลอนไหว มกลไกทสามารถบงคบหรอวางกฎเกณฑบางอยาง หนาทสำคญ

กคอ ความสามารถในการเสนอเหตหรอปจจยกระตนสวนบคคลทจะสามารถ

เปนเครองชกชวนจงใจใหชาวนาตดสนใจเขารวม ดงนน องคกรจงมจดหมาย

ทงในแงการระดมในลกษณะการควบคม และการใหรางวลหรอสงตอบแทนแก

ชาวนาในลกษณะผลประโยชนของปจเจกบคคล องคกรการเคลอนไหวของ

ชาวนาในลกษณะดงกลาว ตองสามารถทำหนาทในสามประการคอ การไดมา

ซงทรพยากร การรบสมาชกใหม ๆ และการธำรงรกษาสมาชกเดมเอาไว

ในประเดนเรองทรพยากร นกเคลอนไหวตองสามารถเสนอเหตกระตน

สวนบคคลแมวาทรพยากรจะขาดแคลนกตาม เปรยบเสมอนผประกอบ

การธรกจทจะตองรวมเอาทรพยากรเขามาโดยอาศยทกษะและเครอขายความ


สมพนธทมอยเพอโนมนาวใหชาวนาเหนวา องคกรการเคลอนไหวมความ

สามารถทจะทำใหเขาไดรบประโยชนสวนบคคลแมจะในอนาคตกตาม

ในประเดนเรองเหตกระตนสวนบคคล Lachbach ไดใหขอสงเกตวา

ประการแรก ตองมลกษณะเฉพาะ เปนรปธรรม จบตองได ชดเจน เปนเรอง

ถนนหนทาง ไฟฟา นำประปา งาน ฯลฯ มากกวามลกษณะทวไป นามธรรม

เพอสงคมนยม ความยตธรรม การปฏวตของชาวโลก เพราะชาวนาไมไดให

ความสนใจวตถประสงคหรอจดหมายของขบวนการฯ ทกวางขวาง/ ลกซง

เปนปรชญา เปนทฤษฎการเมอง ความเดอดรอนและความขดของใจของ

ชาวนามลกษณะเฉพาะ ชดเจน จำกด และมลกษณะทองถนมากกวาเปน

ประเดนระดบชาต การกระทำการของชาวนามลกษณะพงพอใจในผลประโยชน

สวนตวทางวตถ ดงนน การเขารวมของชาวนาในการเคลอนไหวทางการเมอง

จงเปนเพราะผลประโยชนเฉพาะทเปนรปธรรมมากกวาเปนเรองเชงอดมการณ

ความสำเรจของการจดตงขบวนการเคลอนไหวทางการเมองจงไมไดอยทการ

โฆษณาชวนเชอใหชาวนาเหนถงอดมการณของนกจดตงและยทธวธการ

เคลอนไหวทจะนำไปสชยชนะ แตอยทความสามารถทำใหชาวนาเหนถงแรง

กระตนสวนบคคลทจะไดรบจากการเคลอนไหวตางหาก (Lachbach, 1994, p.

390) ประเดนนยงสำคญเพราะเตอนใหเหนวา การเขารวมเคลอนไหวทางการ

เมองของชาวนาตองคำนงถงผลประโยชนรปธรรมซงดำรงอยในสถานการณท

ทงเขาไดรบจากระบบเดม และการตอสไดใหอะไรเขาบาง หรอในอนาคตเขาจะ

ไดอะไรบาง

ประการทสอง ผลประโยชนตองมลกษณะระยะสน มากกวาผลประโยชน

ระยะยาว และมระดบชมชนทองถน ดงเชนเขายกตวอยางในงานของ Popkin

(1979) ทพยายามชใหเหนวา ในระยะตน ผนำชาวนาในเวยดนามระดมดวย

ประเดนในระดบทองถน ทำใหเหนปญหาของทองถน แลวคอยๆ พฒนา

ประเดนการตอสยกระดบเปนประเดนในระยะยาวและนามธรรมมากขน

(Lachbach, 1994, p. 407)

ประการทสาม แรงกระตนสวนบคคลดานวตถเปนสงจำเปน ผลประโยชน

สาธารณะประการเดยวไมเพยงพอทจะเปนจดเรมตนของการลกขนสของ

ชาวนา แตแรงกระตนสวนบคคลเพยงอยางเดยวกไมสามารถทำใหการ


เคลอนไหวทางการเมองของชาวนาตอเนองและยงยนได เหตกระตนสวนบคคล

ตองผกตดกบอดมการณ ตรรกะนยงเปนจรงและสำคญในการวเคราะห

ขบวนการชาวนาทประสบความสำเรจจงขนอยกบการรกษาสมดลของสองสงน

Lachbach (1994, p. 417) พยายามนยามแรงกระตนสวนบคคลใหเปนเรอง

วตถทแคบลง ไมใชทกเรองทกสง ชาวนาสเพอผลประโยชน/ รางวลดานวตถ

สวนบคคล

ประการทส การทำความเขาใจเหตกระตนสวนบคคล เขาเสนอใหแบง

ชาวนาออกเปน 3 แบบคอ ชาวนารวย จะสนใจเหตกระตนทมลกษณะ

นามธรรม เชน สทธทางการเมอง ความเปนธรรมทางสงคม และความเปนธรรม

ทางเศรษฐกจ สวนชาวนากลางและชาวนาจน จะถกแรงผลกในการเขารวม

จากตำแหนงแหงททางดานเศรษฐกจทเกดจากแรงกระตนทางเศรษฐกจ

ปากทอง ในการเขาไปรวมสนบสนนขบวนการชาวนาผลกขนตอตานขดขน

แตชาวนาสวนใหญคอชาวนากลางและชาวนาจนทมงแสวงหาประโยชน

สวนตนในการแลกเปลยนกบการเขารวมกจกรรมทางการเมอง ดงนน

การทำความเขาใจการตดสนใจของชาวนาเชนนจงตองคำนงถงสงตอไปน

1) ชาวนาตองการทจะไดรบการชดเชยจากตนทนทตนเองจายไปในการเขารวม

การเคลอนไหวทางการเมอง ชาวนาจำนวนนอยเทานนทจะเสยสละดวยความ

เตมใจ ยอมจายตนทนระยะสนโดยไมไดรบผลประโยชนระยะสนกลบคนมา

2) เหตกระตนสวนบคคลทมอยอาจจะกำหนดใหชาวนาตดสนใจเขารวม

เคลอนไหวทางการเมองหรอไมกได แตการตดสนใจเขารวมตอเมอผลประโยชน

สาธารณะสอดคลองตองกนกบสงตอบแทนสวนบคคล และ 3) ชาวนาเขารวม

ตอเมอขบวนการเคลอนไหวเสนอเหตกระตนสวนบคคลทสอดคลองกบผล

ประโยชนสาธารณะ (Public Good) ซงสำหรบชาวนาแลวตองมลกษณะ

รปธรรม ชาวนาจะตอสเพอใหไดมาซงถนนหนทาง ราคาขาวทเพมขน ฯลฯ

มากกวาจะสเพอความยตธรรม (สองมาตรฐาน-ผวจย) สงคมนยม ฯลฯ

ผลประโยชนระยะสนมากกวาระยะยาว ระดบทองถนมากกวาระดบชาต ฯลฯ

งานของ Skocpol (2004) เรอง “Diminished Democracy : From

Membership to Management in America Civic Life” แมจะไมไดเปน

การศกษาชาวนาโดยตรง แตกไดทำใหเหนรปลกษณของขบวนการทางสงคม


ในอเมรกาทมลกษณะองคกรรณรงคเชงนโยบายหรอองคกรแบบวชาชพท

ทำหนาทแทน โดยผจดการทมลกษณะผชำนาญการ ผจดการแบบองคกร

วชาชพ ผตดตอประสานงานและสอสาร นกจดตง ไมมลกษณะองคกร

ประชาสงคมทเปนความรวมไมรวมมอกนของสมาชกทมาทำงานดวยกน

(work with) โดยมจดมงหมายในการเคลอนไหวเพอใหเกดการเปลยนแปลง

ทางนโยบาย หรอชวตสาธารณะดวยการแสวงหาประเดนในการรณรงค

หาขอมลขอเทจจรง และหาทางเขาไปมอทธพลตอกระบวนนโยบาย สวน

มวลชนหรอสมาชกเขามารวมเมอมความจำเปนตองรณรงคเคลอนไหวทาง

สาธารณะเปนครงคราวเทานน ทำหนาทเปนตวเชอมระหวางชนชนนำกบ

สาธารณชน พวกเขาสามารถทจะจดตงและถกเถยงประเดนรณรงคดวยตวเอง

โดยปราศจากการยดโยงกบพลเมองสวนมากอยางสมำเสมอ ในสภาพดงกลาว

Skocpol มองวาเปนความตกตำของประชาธปไตยในอเมรกาทกลายเปน

ประเทศของผจดการและทำแทนและนกรณรงคมออาชพ แตประชาสงคมทเคย

มศนยกลางการเคลอนไหวประเดนในระดบชาตอยางเอางานเอาการ และม

ชวตชวาในระดบมลรฐทองถนไดหายไป

อยางไรกตาม การเขารวมของผคนแมจะมเงอนไขดานโครงสราง

ทพรอม และความพรอมดานองคกรการเคลอนไหว แตผคนสวนใหญจะ

ไมเขารวมขบวนการปฏวต แมจะมผคนทอยากเขารวมและเหนชยชนะของ

การปฏวตอยถงรอยละ 95 มผคนทอยในความผกพนทางสงคมและการ

ควบคมทางสงคมทเหนยวแนน แตคนรอยละ 95 จะไมเขารวมขบวนการปฏวต

หรอกลาวอกอยางหนงจะมคนเพยงรอยละ 5 เทานนทจะเขารวมการปฏวต

หรอกระทำการรวมในรปแบบใดๆ กตาม ตรรกะของเรองการรบประโยชนฟร

โดยไมลงทน (free rider) ของ Olson จงยงคงเปนประเดนทกลบวจารณ

การอธบายขอออนของแนววเคราะหองคกรทางการเมองทยงหาคำตอบได

ลำบาก รวมทงแนวการวเคราะหเชงโครงสรางกจะชใหเหนวา การพจารณา

บทบาทขององคกรทางการเมองอยางเดยวโดยไมพจารณาเงอนไขอนๆ กจะ

ทำใหไมสามารถอธบายหรอตอบคำถามดงกลาวนได

แนวทหา สำนกเศรษฐธรรม (Moral Economy Perspective) แนวคดน

มองวา ชาวนาเปนพลงหลกในการปฏวตและกบฏในประเทศตางๆ แถบเอเชย


ตะวนออกเฉยงใต โดยพนฐานแลวใหความสนใจในการทำความเขาใจและ

อธบายวาอะไรคอ แรงจงใจใหชาวนาลกขนมาตอตานผททำใหทกขใจ

(Oppressor) และพวกเขามวธการตอตานอยางไรบาง มจดเนนในการ

วเคราะห แกนแกนหลกทมผลตอพฤตกรรมการตอตาน หรอการลกขนสของ

ชาวนา งานทมอทธพลมากทสดและกอใหเกดขอถกเถยงตามมาอยางมากมาย

กคอ James C. Scott เรอง “The Moral Economy of the Peasants” (Scott,

1976) ทเสนอกรอบการศกษาทเรยกวา “เศรษฐธรรม” (Moral Economy)

งานชาวนาศกษาของ Scott มลกษณะการวจยแบบชาตพนธวรรณนา

ซงมฐานคตสำคญทวา สำนกทางชนชนไมไดถกอางองหรอมาจากความ

สมพนธเชงโครงสรางทางเศรษฐกจ (Structural Economic relationship)

แตมาจากประสบการณในชวตทางสงคมทชาวนาเขาไปเกยวของ ขนบประเพณ

ของงานศกษาเชนนจงอยทการหาความรทมาจากความเขาใจชาวนา ไมใช

ความรทนกวจยไดสรางขนจากความรเกยวกบชาวนา งานในทศทางเชนน

กอใหเกดสงสำคญคอ เปนตวอยางสำคญของการทาทายตอกระแสการศกษา

แบบมารกซสตซงเนนการตอสของชาวนาผานแนวคดเรอง “การขดรด” แต

แนวคดนมองวาการขดรดในสายตาของคนกลมหนง อาจไมจำเปนตองเหมอน

กบความเขาใจของคนอกกลมหนงกได

แนวเศรษฐธรรม สรางกรอบการวเคราะหเพอศกษาเศรษฐกจและการ

กบฏของชาวนาในสงคมกอนอตสาหกรรม มการพฒนากรอบการวเคราะหท

ซบซอนและละเอยดยงขนในชวงทศวรรษ 1970 ในฐานะทเปนตวแบบในการ

วเคราะหพฤตกรรมทางการเมองและเศรษฐกจของชาวนา “เศรษฐธรรม” ได

ผนวกเอาการศกษาบรรทดฐานทางสงคม และเศรษฐกจในสงคมแบบดงเดม

ภายใตการรกรานของพลงการเปลยนแปลงทมาจากภายนอกหรอจากระบบ

ทนนยมโลก แตทแตกตางไปจากนกวเคราะหทฤษฎระบบโลก นกวเคราะห

เศรษฐธรรมมพนฐานการวเคราะหอยบนการศกษาสงคมชาวนา เพอคนหา

กลไกทจำเปนหรอสงทขาดไมไดทางศลธรรม (Moral Imperatives) และเปน

“หลกประกนแหงการยงชพ” (Subsistence Security) ซงชาวนาในสงคม

เกษตรกรรมแบบดงเดมยดถอรวมกน กลไกดงกลาวนตงอยบนบรรทดฐาน

ขนบประเพณ ความเชอของชาวนาทยดถอรวมกน และนำกลไกดงกลาวนมา


อธบายประวตศาสตร การกบฏ การลกขนส เพอดำรงรกษา “หลกประกนแหง

การยงชพ” (Subsistence Security) และการปกปองวถชวตทถกรกรานโดย

สงแปลกปลอมทมาจากภายนอก คอ เศรษฐกจการตลาดหรอทนนยม ดงนน

การวเคราะหจงมหลกหมายสำคญอยทแกนแกนของโครงสรางและอดมการณ

(The Axis of Structure and Ideology) เปนการศกษาถงการเปลยนแปลงเชง

โครงสรางจากเศรษฐกจแบบดงเดมหรอการเปลยนรากแปลงรปไปสเศรษฐกจ

การตลาดหรอทนนยม เพอใหเหนวา ชาวนาสำเหนยก/รบรและตความ/ให

ความหมายอยางไรตอการเปลยนแปลงดงกลาว นอกจากน ยงศกษาเจาะ

ลงไปในเรองลกษณะความคดของชาวนาเกยวกบดานความเปนธรรม/ความ

ยตธรรม และความไมเปนธรรม/อยตธรรม ซงสรางความชอบ/ไมชอบธรรมใน

ความสมพนธทางอำนาจระหวางชาวนากบชนชนนำ ซงเปนการยอนกลบไป

ศกษาในมตวฒนธรรม การเมอง และอดมการณ ในการศกษาผานสงคม

ชาวนาแบบดงเดมหลงจากทถกกระแสวตถนยมครอบงำมาเปนเวลายาวนาน

(Larson, 1987)

Larson (1987, p. 2) เหนวา ผทมอทธพลสำคญตองานของ Scott คอ

งานของ Karl Polanyi หนงสอเรอง “The Great Transformation” ซงเปนผท

พยายามจดประกายและนำเสนอกรอบการวเคราะหปรชญาสงคมแนวคดกอน

เศรษฐกจแบบเสรนยม โดยชใหเหนวาในสงคมสวนใหญไดจดตงระบบ

การผลตและการกระจายความมงคงผานแรงจงใจทไมใชมตทางเศรษฐกจ

(Non-Economic Motives) ซงเปนเครองปองกนเครอขายทางสงคม นนคอ

พฤตกรรมทางเศรษฐกจทถกกำกบโดยบรรทดฐานทางสงคม เชน ศาสนาและ

พธกรรม งานของ Polanyi ไดทำใหเกดมตทางวฒนธรรมในวาทกรรมบนการ

เปลยนแปลงทนนยมและการขดรดทางเศรษฐกจ และใหความสนใจผลทตาม

มาจากกระบวนการทำใหเปนสนคาทมตอวฒนธรรมประเพณแบบดงเดม

เปรยบเทยบใหเหนผลทางวฒนธรรมในชวงตนของกระบวนการอตสาหกรรมท

มตอคนงานในองกฤษในชวงตนศตวรรษท 19 และสงคกคามตอวฒนธรรม

ดงกลาวทเกดขนในชนเผาดงเดมในอฟรกา โดยเหนวานนเปนความบาดเจบ

ทเลวราย เพราะระบบตลาดทนนยมสมยใหมไดทำลายตรรกะความเชอแบบ

ทไมใชเศรษฐกจนำในสงคมดงเดมเหลาน เกดการทำลายลางทางวฒนธรรม


อยางกวางขวาง ดงชอหนงสอ “The Great Transformation” ทพยายามสะทอน

การเปลยนแปลงทเกดขนในสภาพแบบสนหวง และเกดการทำลายอยางสนซาก

งานเขยนทสำคญอกชนหนงทเปนรองรอยฐานคดของ “เศรษฐธรรม”

กคอ Barrington Moore (1977) เรอง “Social origins of dictatorship and

democracy : lord and peasant in the making of the modern world”

Moore ใหความสำคญตอคณคาแบบชาวนา ซงกคอ ประสบการณรวมกนใน

เรองความเสยงในชมชนและนำมาซงมาตรฐานทางศลธรรม ซงชาวนาใชใน

การตดสนเชงคณคาตอพฤตกรรมของตนและของผอน เขาไดเสนอตวแบบใน

การวเคราะห “ชวตหมบาน” (Village Life) การกำหนดคณคาเชงศลธรรมซง

สมาชกทงหมดของชมชนแสดงออกถงกฎเกณฑทยดถอและยอมปฏบตรวมกน

การสรางกฎเกณฑในเชงคณคาเรองความเทาเทยมกน เชน ตองมมาตรฐาน

ขนตำเรองการเขาถงการถอครองทดนและการเขาถงทรพยากรในสงคม ซงเปน

คณคาพนฐานทยดเหนยวรวมกนรวมทงชนชนนำดวย คณคา/ระบบคดในเรอง

ความสมพนธแบบตางตอบแทน/การแลกเปลยนเปนหลกหมายสำคญทาง

อดมการณททำใหชนชนนำไมตองใชกำลงบงคบใหเกดการปฏบตตามดวย

กำลงอาวธ ดงนน ความไมพอใจหรอการลกขนสของชาวนาจงเกดขน

อยางไรกด Peletz (1983) เหนวา งานทมอทธพลมากทสดและถอเปน

การพฒนามาสกรอบการวเคราะหแนวทาง “เศรษฐธรรม” ทชดเจนทสด กคอ

E. P. Thomson เรอง “The Moral Economy of the English Crowd in the

Eighteenth Century” หวใจหลกของงานศกษาดงกลาวนกคอ 1) มจดกำเนด

มาจากการอาศยพนฐานการศกษาประวตศาสตรสำนก Annales และใน

ชวงปลายทศวรรษ 1970 คอ งานศกษาวฒนธรรมของ Clifford Geertz

2) หลกหมายของการวเคราะหอยทการตรวจสอบปฏกรยาซงกนและกนของ

ขอถกเถยงระหวางโครงสรางและอดมการณ โดยงานสำคญคอ Thomson

ซงศกษาการจลาจลเรองอาหาร อนเปนปฏกรยาตอการขนราคาขนมปงและ

ราคาขาวโพดทเกดขนในองกฤษครสตศตวรรษท 18 กลาวคอ เมอมการขน

ราคาขนมปงและราคาขาวโพด ชาวองกฤษในเวลานนกกอจลาจล Thomson

อธบายวา การกอจลาจลตอปญหาเรองอาหาร เหมอนเปนการประทวงความ

ไมเปนธรรมตอชนชนลาง เปนการจลาจลทมวนยและมงไปสการเปลยนแปลง


บางอยาง พวกเขามองวาการขนราคาอาหารเปนการกระทำผดตอพวกเขา

ความเปนธรรมถกกระทบกระเทอน พวกเขากำลงตอสเพอชวตทดในอดต

ขนบประเพณชมชนทกำลงเปนอยและเศรษฐธรรมของพวกเขา ซงเปนสงท

สอดคลองตองกนของคนในชมชน

Thomson ชใหเหนวา มตรรกะและวนยของการตอตานทเปนไปใน

ทศทางเดยวกนขนบประเพณ จรยธรรมภายในชมชน เปนวสยทศนทาง

ประวตศาสตรและการเมองของฝงชนทแสดงออกอยางสอดคลองตองกนกบ

รากฐานทางขนบประเพณและสทธทพวกเขายดถอรวมกนภายในชมชน คนจน

ลกขนสไมใชเพราะความหวโหย แตเปนเพราะพวกเขาสำเหนยกถงสทธบน

พนฐานของขนบประเพณทถกละเมดรกรานทมาจากการปฏวตอตสาหกรรม

การศกษาของเขาจงทำใหเกดกรอบการวเคราะหเรอง “เศรษฐธรรม” หรอความ

สลบซบซอนทางวฒนธรรมและตรรกะของมนซงเชอมโยงไปสพฤตกรรมในการ

ตอบโตของชาวนาในสงคมดงเดมและคนงานทมตอการรกรานเขามาของรฐ

และระบบทนนยม

สวนงานของ James C. Scott เรอง “The Moral Economy of the

Peasants” (1976) ซงเปนการศกษา เศรษฐธรรมของสงคมชาวนาในประเทศ

พมาและเวยดนาม สงทเขาทำอยางละเอยดลออมากกวางานของ Polanyi,

Moore และ E. P. Thomson กคอ การตอบคำถามวาเหตใด ชาวนาจงลกขน

หรอไมลกขนมากบฏ (Peasant Rebellion or Non-Rebel) ซงเปนการอธบาย

พฤตกรรมทางการเมองของชาวนาผานระบบเศรษฐกจและระบบคณคาซง

ชาวนายดถอ เปนการศกษาผลกระทบทเกดขนอยางกวางขวางทเกดจากการ

รกเขามาของระบบทนนยม ตลาด และรฐราชการตอสงคมชาวนา พลงของ

ระบบตลาดทำใหชาวนาไมสามารถธำรงรกษาวฒนธรรมดงเดมเอาไวได

การเผชญกบความเสยงของระบบเศรษฐกจการตลาดทผนผวนไดทำใหระบบ

นรภย (Safety-Valve) ในระบบคณคาดงเดม ซงเปนความมนคงแหงการยงชพ

(Secure Subsistence) สญเสยไป ดงชาวนาในพมาและเวยดนามทมองเหน

ถงวถดงเดมของตนเองถกตดขาดออกไป เมอเกดสภาวะเศรษฐกจตกตำ ทำให

ชาวนาเกดความรสกชอก กระบวนการทางประวตศาสตรดงกลาวนไดนำมาส

การจลาจล เขาจงปฏเสธการอธบายแบบนกวตถนยม และเปนการตความการ


กอจลาจลของชาวนาทอธบายผานรากเหงาของการจลาจลทมาจาก

ประสบการณและระบบคณคาททำใหชาวนาเปลยนแปลงสำเหนยกหรอ

การรบรตอความสมพนธทถกเอารดเอาเปรยบ

สงท Scott ทำมากกวางานกอนหนากคอ การทำใหแนวคดเศรษฐธรรม

มความละเอยดมากขนในทฤษฎวาดวยความจำกดและโอกาสของเศรษฐศาสตร

ชาวนา และระบบคณคาซงปกคลมและสรางความชอบธรรมตอพฤตกรรม

ของชาวนา สมมตฐานเบองตนกคอ เศรษฐกจชาวนาสะทอนใหเหนไดจาก

จรยศาสตรแหงการยงชพ (Subsistence Ethic) เขาพสจนใหเหนวา ชาวนาม

จรยธรรมในการไมเอารดเอาเปรยบซงกนและกน กอใหเกด/กำหนดสทธและ

กฎเกณฑบางอยางของสมาชกในหมบานเพอทจะชวยทำใหเกด “หลกประกน

แหงการยงชพ” (Subsistence Insurance) สำหรบชวตสวนรวม ชาวนาท

ละเมดปทสถานดงกลาวนจะนำมาสความเสยงตอการถกควำบาตร งานของ

เขายงเนนความสมพนธภายในชนชนของสงคมกอนอตสาหกรรม เศรษฐธรรม

ของชาวนาตงอยบนสมมตฐานรวมทวา ชาวนายากจนกมสทธทางสงคมทจะ

อยรอดหรอเพอการยงชพ แมแตในเวลาทเกดปญหาดานการผลตเกบเกยว

ไมไดและภยพบต ชาวนาและแรงงานยากจนคาดหวงจากเจาทดนและผม

อำนาจทางการเมอง/อำนาจทางพธกรรมและศาสนาทจะจดหาระบบปองกน

ภยแบบขนบประเพณเพอรบมอกบวกฤตการยงชพ ยงไปกวานน ขอผกพนทาง

สงคมของชนชนนำทตองมตอชาวนาไดกอใหเกดรปแบบความสมพนธระหวาง

ผทอยเหนอกวาและผทเสยเปรยบ ชาวนาจะปฏบตตามขอผกพน และเงอนไข

ทตองปฏบตทมตอเจาทดนตราบเทาทพวกเขาไดรบการปกปองโดยบางสงบาง

อยางใหพนจากความหวโหยและความยากลำบากในสถานการณวกฤต

ดงนน การขดรดมลคาสวนเกนทเพมขนจงไมไดเปนเงอนไขเดยวทจะ

นำมาสการลกขนสของชาวนาตราบเทาทหลกประกนแหงการยงชพ (Subsistence

Insurance) ยงไมถกละเมด ในทางตรงกนขาม การลกขนสของชาวนาจะ

เกดขนกตอเมอความสมพนธดงกลาวนถกทำลายลงไป หรอเกดกระทำผดตอ

หลกเศรษฐธรรม จนทำใหความเปนธรรมถกกระทบกระเทอน

กลาวโดยสรป “เศรษฐธรรม” เปนการตอบคำถามหรอทำความเขาใจ

การลกขนส การกบฏของชาวนา โดยไดทาทายตอสมมตฐานเบองตนหรอ


กรอบการอธบายทมมากอนหนา โดยเฉพาะแนวการวเคราะหแบบมารกซสต

เพอทำความเขาใจลกษณะเศรษฐกจและระบบการแลกเปลยนของชาวนา

ลกษณะเชงโครงสรางทยดโยงกบภาคชนบทภายใตระบบตลาดโลก ความ

อยรอดและระบบการชวยเหลอเกอกล อดมการณ และการปรบตวของชาวนา

ภายใตบรบทอาณานคมและรฐหลงอาณานคม และตอบคำถามวาภายใต

เงอนไขอยางไรททำใหชาวนาลกขนส นอกจากนยงเปนการตงคำถามตอกรอบ

การอธบายตามตวแบบการคำนวณผลไดผลเสย ซงเปนแนวทางหลกในการ

อธบายมายาวนานในสงคมวงวชาการตะวนตกทมฐานการวเคราะหอยท

ปจเจกบคคล ซงโนมเอยงทจะอธบายในเชงผลประโยชนสวนตน (Self-

Interest) ความสมเหตสมผลทางเศรษฐศาสตร (Economic Rationality) โดย

แนวคดเศรษฐธรรมไดพยายามคนหาคำตอบแบบใหมทแตกตางออกไป คอ

การอธบายผานมตทางวฒนธรรม และความหมายของพลงทางศลธรรม

(Moral Forces)

งานของ Scott เปนการดำเนนตามรอยการศกษาทมมากอนหนานดงท

กลาวมาแลววาเปนการมองสงคมชาวนาในฐานะทเปนชมชนหมบานปดและ

การใหความสำคญกบระบบอปถมภ-ลกนอง การถอครองทดนแบบชมชน

ความเสยงรวมกนหรอการรวมทกขรวมสข และสถาบนทางสงคมทคำจนการ

ชวยเหลอเกอกลระหวางกน ซงพบในสงคมชาวนาในทราบของเอเชยตะวนออก

เฉยงใตในยคอาณานคมและกอนอตสาหกรรม งานของ Scott อธบายความคด

พนฐานเกยวการอยรอดของชาวนา ความเปนธรรมทางสงคม ความชอบธรรม

และการขดรด จงมาจากจรยศาสตรแหงการยงชพ (Subsistence Ethic) และ

การตดสนใจเขาไปสพนทการตอสทางการเมอง งานของเขาจงเปนการวจารณ

ตอแนวมารกซสต แตงานของเขากถกวจารณวามลกษณะอนรกษนยม

มองการจดความสมพนธในชมชนดงเดมเปนสงทมคณคา ทชาวนาตอสเพอท

จะรกษาหรอฟนฟลกษณะความสมพนธดงกลาวน (Peletz, 1983, p. 734)


ขอวจารณและการโตแยงของแนวคดเศรษฐธรรม

การวจารณงานของ Scott ทสำคญกคอ Popkin (1979) เกยวกบ

ลกษณะไมขนอยกบกาลเวลา (Timeless) และสากล (Uniform) ของ

จรยศาสตรแหงการยงชพ การมองระบบอปถมภ-ลกนอง สถาบนดงเดมใน

ชมชนชาวนาแบบปดทโรแมนตกมากเกนไป Popkin มองวา ทฤษฎการตดสนใจ

ของบคคลแบบคำนวณผลไดผลเสยอธบายพฤตกรรมของชาวนาไดดกวา (ดงท

ไดกลาวไวแลว)

Larson (1987) ไดวจารณ “เศรษฐธรรม” วาการศกษาสงคมชาวนาใน

ภมภาค Chayanta และ Cochabamba ในงานของเขาพบความแตกตางดาน

บรบททางสงคมชาวนาภายในพลวตของเศรษฐธรรมในประวตศาสตรของ

Indean เขาเหนวามนงายเกนไปทจะทกทกเอาวา ความสมพนธแบบระบบ

อปถมภ-ลกนองมความราบเรยบ นมนวล จนกระทงถงปลายศตวรรษท 19

และตนศตวรรษท 20 เมอเจาทดนตดสนใจทจะเปลยนใจจากความเปนทานผด

มคณธรรมมาสการเกษตรกรรมสมยใหมและเปลยนระบบความสมพนธกบ

ชาวนาผเชาทดนจาก “เศรษฐธรรม” แบบทมคณธรรมกำกบหรอไมเอารด

เอาเปรยบ เอกสารและหลกฐานจากยคอาณานคมเตมไปดวยตวอยางของ

ชาวนาทไดรบผลจากอำนาจของเจาทดนซงละเมดตอขนบประเพณเพอทจะ

ขยายความมงคงของตนเอง (Larson, 1987, p. 22) ทงในประวตศาสตรและ

ในโลกแหงความเปนจรง เศรษฐธรรมไมไดใหความแหลมคมในการอธบายเลย

Edelman (2005) เหนวา การวเคราะหตามแนว “เศรษฐศาสตร

คณธรรม” ตองคำนงวาในปจจบนชาวนามความแตกตางไปจากชาวนาชวง

ทศวรรษ 1960-70 เปนอยางมาก เพราะวาเศรษฐกจโลกทมความซบซอนและ

มบรณาการอยางสง ไดทำใหโลกของชนบทกระทบและเขามาเกยวของกบการ

เปลยนแปลงในกระแสโลกอยางแหลมคม กลาวคอ ปจจบนชาวนาในชนบท

เขาไปเกยวของกบตลาดอยางเขมขนและซบซอนหลายมตทงดานสนคาและ

บรการทกชนด สนเชอ เทคโนโลย ทดน ฯลฯ ทำใหเกดความไมมนคงทงในชวต

การผลตและรายไดทเกยวของสมพนธกบการเปลยนในกระแสโลกดงกลาว

ชาวนาไดปรบตวอยางกวางขวางในดานเทคโนโลยการผลตสมยใหม แมวาจะ


ผลตในระบบการเพาะปลกแบบดงเดมกตาม ทำใหเขาไปพงพงตอเศรษฐกจ

ระบบเงนตราอยางลกซง เกยวของกบเกษตรอตสาหกรรม และโรคภยใหมๆ

ทเกดขน ฯลฯ

“วกฤตการณแหงการยงชพ” ทเคยเกดขนในสงคมการเกษตรกรรมแบบ

ดงเดมทมาจากความแหงแลง ความขาดแคลนอาหาร แมลง และโรคภยทเกด

กบปศสตว ความเสยหายของผลผลต ฯลฯ ยงคงเกดขน แตวามลกษณะท

สลบซบซอน มองคประกอบหลายอยางมากขน และมลกกษณะของ “ภยใหม”

และมความไมมนคงทมากกวา ทมสาเหตมาจากการรอปรบโครงสราง การเปด

การคาเสรและการเปดเสรทางเศรษฐกจ ฯลฯ ผลทตามมากคอ การเปลยนแปลง

ในชนบทอยางกวางขวาง ทำใหเกดการจางงานนอกภาคเกษตรกรรมทกลาย

มาเปนแหลงรายไดสำคญของคนจนในชนบท เมองและชนบทเขามาใกลกนจน

แทบจะพดถงชนบทไดยากแลว Edelman เสนอวา จำเปนอยางยงทจะตอง

พจารณาสงทเกดขนนใหมวา อะไรคอ “เศรษฐธรรม” ในสภาวะปจจบน ทมการ

กอตวขนในจนตนาการแบบเมองและความคาดหวงของการบรโภคแบบเมอง

ตองพจารณากนใหมใหเหนวา “มาตรฐานแหงการยงชพ” ทเพมขนมาใหมน

คออะไร ซงถกยกระดบขนดวยโลกชวตของผคนในชนบททเปลยนไปน และ

ไดสรางความตงเครยดใหแกครอบครวชาวนา โดยชใหเหนวาการขยายตวของ

กำลงแรงงานสวนเกนของชาวนาไมไดมลกษณะงายๆ อกตอไปแลว การขยาย

การศกษาททำใหผคนเรยนหนงสอสงขน การเตบโตของการจางงานนอกไรนา

และการลดลงของกำลงแรงงานในครวเรอนกลายเปนแรงกดดนวา ใครจะเปน

ผทำการผลตในไรนาและทดนของครอบครวเพอรองรบการบรโภคของทกคนใน

ครวเรอนทมระดบการบรโภคเพมมากขนดวย

การคาเสรและลทธเสรนยมใหมไดทำใหรฐชาตมสภาพออนแอลงและ

มบทบาทใหมภายใตกระแสโลกาภวตน ดงนน การตอสของชาวนาจงไมใชแค

รฐและตลาดภายในประเทศเหมอนยคกอนอกแลว แตกลายเปนองคกรโลกบาล

และบรรษทขามชาต ดงนน การเมองของชาวนาในชวงสองทศวรรษทผานมา

จงสะทอนใหเหนสงใหมทวาน รปแบบลกษณะขามชาตจงเปนสงจำเปนทจะ

ตองวเคราะหซงนกวชาการยคชาวนาศกษาชวงทศวรรษ 1960-70 ไมได

คาดการณเอาไว ขบวนการเคลอนไหวของชาวนาในชวงปจจบนจงมเปาหมาย


ไปยงการตอตานลทธเสรนยมใหม และมลกษณะเปนเครอขายการรวมตวของ

ชาวนา เกษตรกรรายยอย ขามชาตจำนวนมากทเกดขน เชน เครอขายชาวนา

โลก ฯลฯ

แตบรรทดฐานทางศลธรรมทชาวนากำลงตอส ไมไดมลกษณะทเคย

ฝงรากอยในระบบเศรษฐกจดงเดมในสงคมเกษตร ซงแตกตางไปจากท Scott

เคยศกษาเมอทศวรรษ 1960-70 หากแตเปนบรรทดฐานทางศลธรรมทาง

เศรษฐกจของโลกาภวตนหรอ “เศรษฐธรรมแหงโลกาภวตน” กลาวคอ เปนเรอง

ความเปนธรรมทางเศรษฐกจดานการใชทรพยากร เพราะเปนการเรยกหา

ศลธรรมและบรรทดฐานในระดบขามชาตและสากล ไมใชมาตรฐานในสงคม

ชาวนาระดบชมชนทองถน/ระดบชาต ถาจะนำเอา “เศรษฐธรรม” กลบมา

วเคราะหในบรบทปจจบนจงมความจำเปนตองกาวไปจากการคนหาวาทนนยม

ไดทำลายเศรษฐกจชาวนาแบบดงเดม (Dis-embedded Economy) แตตอง

ศกษาการสรางระบบเศรษฐกจใหม (Re-embedded Economy) ทมเสนของ

ศลธรรมหรอจรยธรรมของชาวนาแบบใหมขนมาอยางไร เชนเดยวกน “วกฤต

ตอการยงชพ” จะตองคนหาวาการยงชพและความอยรอดของชาวนาใน

ปจจบนคออะไร หรอแคไหนอยางไร ซงจะพบวา สภาพการดำรงชพของชาวนา

ไดขยายออกไปหลายมตทมากไปกวา ราคาพชผลทยตธรรม การเขาถงทดน

ระบบตลาดทไมเปนธรรม ฯลฯ เราอาจตองพดถงการตอสเพอสทธทจะเปน

เกษตรกรตอไปไดและสทธของเกษตรกรรายยอย แนนอนวารฐและตลาดยงคง

คกคาม แต “เศรษฐธรรม” แบบใหม จะตองพจารณาบนภมทศนทางเงอนไข

เศรษฐกจและการเมองแบบใหมดงทไดพจารณามาดวย

Arnold (2001) ในบทความเรอง “Rethinking Moral Economy” เปน

อกชนหนงทพยายามปรบกรอบ “เศรษฐธรรม” เพอใหสามารถใชศกษา

ในสภาวะหรอบรบททางเศรษฐกจการเมองปจจบนได โดยเขาไดวจารณ

“เศรษฐธรรม” แบบดงเดมวา 1) ใหนำหนกการวเคราะหมากเกนไปในการแยก

ระหวางสงคมทมฐานอยบนตลาดและมใชตลาด (Non-Market and Market-

Based Society) 2) ลดทอนขออางทแคบเกนควรวา ความรวมไมรวมมอ/

การรวมกนเปนหนงเดยวทางเศรษฐกจ (Economic Incorporate) ของผคนท

ไมอยในระบบตลาด และเปนพนฐานสำคญทจะเกดความขนเคองเชงคณธรรม


และนำมาสการตอตานหรอการกบฏของชาวนา 3) สมมตฐานหลกทสำคญ

ทสดของ “เศรษฐธรรม” แบบดงเดมกคอ แนวคดเรอง Embedded Economics

ซงใชในการอธบายลกษณะเศรษฐกจแบบดงเดมทเนนระบบการแลกเปลยนซง

เกยวของกบมตทางสงคมการเมอง ซงเปนการมองพฤตกรรมทางเศรษฐกจวา

เปนจรยธรรมทวไปทกำกบชวตทางสงคมทงหมด หรอมองวาพฤตกรรมทาง

เศรษฐกจคอสงเดยวกบความสมพนธทางสงคม การมองเชนนจงมลกษณะให

ความสำคญกบมตทางสงคมมากเกนไป (Over-Socialization)

อกดานหนงเขาไดพฒนากรอบการวเคราะหของ Popkin โดยวจารณ

ทฤษฎการตดสนใจของบคคลแบบคำนวณผลไดผลเสย พรอมกบพฒนาขนมา

อกขนหนงจากการใชแนวคดของการตดสนใจแบบการคำนวณผลไดผลเสย

เพออธบายการตดสนใจของระดบบคคล โดยเราสามารถถกเถยงใหเหนวา

การตดสนใจของกลม ตงอยบนบรรทดฐาน จดหมาย และชดของความคดจาก

การรวมตวกนและสราง/ปรบขนมาใหม ซงตรงนเปนการนำเอาการวเคราะห

ของ Scott ทมองพฤตกรรมชาวนาในลกษณะ “สวนรวม” (Communal) ไมใช

เปนการรกษาปกปองศลธรรมบรรทดฐานทมอยแลว ซงเปนขอออนของ Scott

บรรทดฐานดงกลาวนนนำมาสมาตรฐานทางศลธรรมทจะปฏเสธสงอน ๆ ท

เขามากระทบดวย การตดสนใจของบคคลจงเกดขนเมอมสงแปลกปลอมเขามา

กระทบตอชดความหมายและคณคา หรอ “เศรษฐธรรม” ทสรางขนมารวมกน

อยางไรกด เขาเสนอใหพจารณาโดยยดบางอยางของเศรษฐธรรมแบบ

ดงเดม กคอ มตทใหนำหนกตอสวนรวม (Communal) แตใหมจดหลกของ

วเคราะหทวางอยบนสทธครอบครองรวมกนของสนคาและบรการทางสงคม

(Social Goods) สนคาและบรการ (Goods) กคอ วตถ สงของ หรอสงซง

มลกษณะเปนนามธรรม ซงผครอบครองหรอผบรโภคใหการยอมรบวา

มประโยชนหรอมความพงพอใจทงในลกษณะท เปนความตองการและ

ความจำเปน สวนสนคาและบรการทางสงคม (Social Goods) เปนสนคาและ

บรการทเกดจากการรบร/สำเหนยกของสวนรวม (Communal Perception)

ทเกยวของกบความชอบธรรม ความหมาย อตลกษณ ขอผกพน และกำหนด

ลกษณะความสมพนธรวมกนทงในระดบบคคลและประชาชนสวนรวม

หรอกลาวอกนยหนง สภาพของสนคาและบรการทางสงคม (Social Goods)


จงมลกษณะการถกทอความสมพนธ (Nested Nature) และกำหนดทศทางใน

การกระทำการรวมหมของผคน

เขายกตวอยาง การทำปศสตวของเผา Nuer ในอฟรกาใหเหนวา

ปศสตวเปนสงกำหนดโครงสรางความสมพนธของผคน เปนขอผกมดของ

ปจเจกบคคล และมลกษณะเปน สนคาและบรการทางสงคม (Social Goods)

เพราะวามลกษณะของการรบรและเขาใจรวมกน และยงเปนพนฐานสำคญ

สำหรบการระบบทบาท อตลกษณ และความสมพนธของผคน ซงถาปราศจาก

มนแลวยากทจะเขาสงคมและวฒนธรรมของ Nuer ดงนน บทบาทของสนคา

ดงกลาวนจงมคณคามากกวาวตถ เพราะไดกำหนดโครงสรางของสถานะ

บทบาท และขอผกพนทางสงคมของบคคล มลคาของมนจงรวมเอาความ

หมายของความสมพนธและความรสกวาเปนเรองทตวของผคนทเขาไป

เกยวของดวย

สนคาและบรการทางสงคม เชนนแหละทจะทำใหผคนเชอมโยงกน

เขามาหากนในลกษณะของ “พลเมอง” และพลเมองจะใหการยอมรบทจะ

รวมกนรบผดชอบและปฏบตตามสงใดกตามซงเปนกจการของสวนรวม จงม

สภาพเชอมโยงถกทอกนเหมอนตาขายซงใหความรสกทเขมขนในความประทบ

ใจในความเปนเจาของและเปนสมาชกในชมชนนน มลกษณะทเดนชดของผคน

ทมวถชวตรวมกน ยนหยดรวมกนทจะปกปองและรกษา เปนความรบรรวมกน

ในเรองความชอบธรรม บทบาท อตลกษณ และชมชนทมรากฐานอยบนสนคา

และบรการทางสงคม และสามารถระบไดวาอะไรคอสงท เหมาะสมหรอ

ไมเหมาะสม ชอบธรรมหรอไมชอบธรรม ซงเขาไดใชแนวคดดงกลาวนอธบาย

การเมองเรองนำทเกดขนในเมอง Somerset มลรฐ Maryland ในสหรฐอเมรกา

และชมชนในหบเขา Owen ในรฐ California (ดรายละเอยดใน Arnold, 2001,

pp. 88-90)

ดงนน “เศรษฐธรรม” ทปรบขนใหมจงมลกษณะการอธบายความ

ชอบธรรมหรอไมชอบธรรมผานความหมายทถกถกทอและกอรปขนบนสนคา

และบรการทางสงคม ซงจะสงผลตอการกระทำของบคคลและกลมทไมยอมรบ

ความไมชอบธรรมทเกดขน การคกคามความชอบธรรมทเกดขนจงนำมาซง

การกระทำการรวมหมทอาจกอรปขนตงแตการวพากษวจารณทางสาธารณะ


การทาทายทถกกฎหมาย ไปจนถงการใชความรนแรง การกบฏ กรอบการ

อธบายทปรบขนดงกลาวนจงไมถกจำกดในเรองเวลาและมตทางวฒนธรรม

หรอทางสงคม แกปญหาการอธบายในลกษณะการใหความสำคญมตทาง

สงคมมากเกนไป (Over-Socialization) สามารถอธบายไดทงในสงคม

เกษตรกรรมดงเดมและในสงคมทนนยมปจจบน และแกปญหาการอธบาย

ทเนนการคำนวณผลไดผลเสยของปจเจกบคคลเพอหาทางเลอกในการตดสน

ทใหอรรถประโยชนสงสดแกปจเจกบคคลดวยการเชอมโยงใหเหนลกษณะ

สวนรวม (Communal) ความสมพนธทางสงคมทหอมลอมปจเจกบคคล

บทสงทาย : ขอถกเถยงและขอสงเกตบางประการ

ผเขยนมขอเสนอวา กรอบแนวคดทฤษฎและขอถกเถยงเหลานอาจจะ

ชวยนำไปสการสรางกรอบแนวคดในการอธบายการลกขนสของชาวนา

คนชนบทไทยซงกำลงเปนทสนใจศกษากนในปจจบน เพอตอบคำถามวา

เขาเปนใครและเหตใดจงลกขนส ฯลฯ การสำรวจแนวทางในการศกษาทง 5

แนวทางดงกลาวสามารถชวยใหมองเหนเงอนไข ปจจยทเกยวของในการ

อธบายหรอในการตอบคำถามดงกลาวไดโดยเราอาจผนวกการอธบายเขามา

ดงน

ประการแรก แนวการศกษาประวตศาสตรเชงเปรยบเทยบ (Comparative

Historical Research) ไดชวยใหเหนวา สาเหตของการลกขนสของชาวนา

เชอมโยง/สมพนธกบปจจยเชงโครงสรางระดบมหภาค เชน รฐ ระบอบ

การปกครอง โครงสรางทางชนชนของสงคม ความขดแยงในหมชนชนนำทาง

การเมอง ฯลฯ เหลานลวนเกยวของกบพฤตกรรมการเมองของชาวนา สวนตว

แบบความไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจ-ความไมมเสถยรภาพ (Inequality-

Instability Approach) และทฤษฎการลดรอนเชงเปรยบเทยบ แมจะมปญหา

ในเชงตรรกะและการหาขอสรปเชงประจกษ แตกชวยชใหเหนวา ปจจยเชง

โครงสรางอกแบบหนงทควรสนใจกคอ โครงสรางทางเศรษฐกจสงคมการเมอง

ทสรางความไมเปนธรรมทางเศรษฐกจและสงคม มผลตอพฤตกรรมของชาวนา

เชนกน ในทศนะของทฤษฎการระดมทรพยากรเหนวา ปจจยเชงโครงสรางเปน


เงอนไขทจำเปน กลาวคอ มองวาการลกขนสของชาวนา หรอการกระทำการ

รวมหมของผคนในสงคมรปแบบตางๆ มกจะเกดขนในสงคมทมปญหาในเชง

โครงสราง แตกมองวา การลกขนสของชาวนาจำเปนตองมเงอนไขเพยงพอดาน

องคกรการเคลอนไหว หรอความพรอมดานองคกรการจดการ ทรพยากร

แกนนำหรอผนำ ฯลฯ ซงดเหมอนเปนทยอมรบรวมกนของนกวชาการทสนใจ

ขบวนการปฏวตของชาวนา ดงงานศกษาของ Mason (2004) ทผนวกการ

อธบายของกรอบการวเคราะหเชงโครงสราง และแนวการวเคราะหองคกรทาง

การเมองเขามาเสรมการอธบายการลกขนสของชาวนา

การผนวกการอธบายมตดานองคกรการเคลอนไหวหรอองคกรทาง

การเมองเขารวมในการอธบาย นาจะชวยทำใหการตอบคำถาม เชน เหตใด

คนเสอแดงจงลกขนสจากมตของปญหาความเหลอมลำ ความยากจน

หรอความไมเปนธรรมทางสงคม ฯลฯ ทกำลงไดรบความนยมแตเมอมการ

ตรวจสอบดวยขอมลเชงประจกษแลว กลบพบวา ตรรกะดงกลาวอธบาย

ไดลำบาก เพราะวาสงทพบคอ คนจน คนทไดรบผลจากความเหลอมลำ

หรอคนทมฐานะด กเขารวมเคลอนไหวเหมอนๆ กน ซงสอดคลองกบงานศกษา

ของผเขยนเอง กลาวโดยสรปกคอ ปจจยเชงโครงสรางจงยงคงนำมารวม

พจารณาในฐานะเงอนไขจำเปน แตตองการเงอนไขเพยงพอในการอธบาย

หากจะตองไมอธบายในตรรกะแบบทฤษฎการลดรอนเชงเปรยบเทยบทให

นำหนกไปในเรองความขดของใจ หรอมตเชงจตวทยา

ประการทสอง การวเคราะหแนวเศรษฐธรรม มขอเดนกคอ ไดผนวกเอา

การศกษาปทสถานทางสงคม และการคนหากลไกทจำเปน/ขาดไมไดทาง

ศลธรรม (Moral Imperatives) และเปนหลกประกนแหงการยงชพ (Subsistence

Security) ซงชาวนาในสงคมเกษตรกรรมแบบดงเดมยดถอรวมกน โดยเสนอวา

กลไกดงกลาวนตงอยบนบรรทดฐาน ขนบประเพณ ความเชอของชาวนา

ทยดถอรวมกน ตองคำนงวาในปจจบนชาวนามความแตกตางไปจากชาวนา

ชวงทศวรรษท 1960-1970 เปนอยางมาก ขอเสนอของ Arnold ทใหปรบแนว

การวเคราะหแบบเศรษฐธรรมเสยใหม ดวยการอธบายผานความหมายทถก

ถกทอและกอรปขนมาบนสนคาและบรการทางสงคม (Social Goods) ซงเปน

สนคาและบรการทเกดจากการรบร/สำเหนยกของสวนรวม (Communal


Perception) ทเกยวของกบความชอบธรรม ความหมาย อตลกษณ ขอผกพน

และกำหนดลกษณะความสมพนธรวมกนทงในระดบบคคลและประชาชน

สวนรวม นนหมายความวา เราควรศกษาวา อะไรคอมาตรฐานทางศลธรรม

แบบใหมทผคนในสภาวะการเมองปจจบน โดยเฉพาะอยางยงการเปลยนแปลง

ชวตของผคนในชนบทปจจบน การสรางความผกพน ขอผกผดและมาตรฐาน

ทางการเมอง ศลธรรมแบบใหมคออะไร ซงหมายความวา เปนการผนวกเอา

แนวการศกษาตวแบบการคำนวณผลไดผลเสยเขามาปรบใชและผสมผสานใน

การอธบายเพอใหเหนวา มาตรฐานทางศลธรรมไมใชสงทเปนสถาบนทลงราก

ปกฐานมายาวนาน การกระทำทางสงคมไมไดถกกำหนดมาจากกลมหรอ

ขนบประเพณ/ระบบคณคาทมาจากสถาบนทลงหลกปกฐานอยในสงคม/ชมชน

แตเปนเรองของปจเจกบคคลไดรวมกนสรางขนใหมในการรวมกลมกอนทาง

สงคม และนำเอาสงเหลานมาเปนมาตรฐานดงท Arnold ไดอธบายผาน

ประเดนเรองสนคาทางสงคม (Social Goods)

ประการทสาม การศกษาแนวเศรษฐธรรม เปนการศกษาแบบ

มานษยวทยาการเมอง ทใหความสำคญกบบรบท ความสมพนธภายในชมชน

แตสงสำคญตองใหเหนมตชวตของชมชนทเปลยนแปลงไปทงดานการผลต

รายไดทมาจากวถชวตทหลากหลาย ฯลฯ ภาพของชนบทในระบบเศรษฐกจ

แบบยงชพอาจเปนความจรงสำหรบชาวนากอนระบบทนนยมในยโรปและ

รสเซยชวงตนศตวรรษท 20 หรอสงคมชาวนาในโลกทสามในยคบกเบกงาน

ชาวนาศกษาราวทศวรรษ 1970 เนองจากสงคมชาวนาปจจบนมระบบการ

ผลตและสมพนธกบภายนอกทงในดานการคาและการแลกเปลยนในรปแบบ

เศรษฐกจเงนตราอยางชดเจน ยศ สนตสมบต (2546) และ Elson (1997) ไดช

ใหเหนกลไกและการเปลยนแปลงในสงคมชาวนาเอเชยอาคเนยทกาวส

กระบวนการเปนแรงงานรบจางและชวตทางเศรษฐกจทเปลยนแปลงไปอยาง

มากจนอาจจะถงจดจบของชาวนา งานศกษาในลกษณะเดยวกนนมหลายชน

เพราะกลายเปนขอถกเถยงทสำคญ เชน Bryceson (2000) Kearney (1996)

Bryceson and Amal (1997) หรองานทศกษาชาวนาไทยของ Jonathan Rigg

(Rigg, 2008; 2009; 2010) ฯลฯ


การศกษาความสมพนธในชมชนแบบใหม วถชวต การผลต การทำมา

หากนในโลกใบใหมของชาวนาจะนำมาสการทำความเขาใจ “วกฤตการณ

แหงการยงชพ” ของคนชนบททวถชวตไมไดมลกษณะแบบชาวนาในสงคม

เกษตรกรรมดงเดมอกตอไปแลว หรอกลาวอกนยคอ การแสวงหาจรยศาสตร

แหงการยงชพ หรอความอยรอดของผคนในชนบท โดยเฉพาะอยางยง ในมตท

ชวตของผคนเหลานเขาไปสมพนธกบพนททางการเมอง การเลอกตง นโยบาย

ของพรรคการเมองและนกการเมองฯลฯ ทกอรปเปนความสมพนธทางสงคม

แบบใหมและทำใหชวตผคนสามารถอยรอดได โดยผวจยมแนวโนมทจะไมเหน

ดวยกบการอธบายวา การตอสของคนเสอแดงเปนเพราะพวกเขายากจนและ

มความรสกถกลดรอนเชงเปรยบเทยบทคนกลมหนงมมากกวา และตนเอง

ไดรบนอยกวา

การอธบายในแนวทางน จะทำใหเหนความมเหตผลหรอการตดสนใจ

เลอกทจะเขารวมขบวนการเคลอนไหวของคนชนบทไทยวา สงทพวกเขากำลงส

คอ การปกปองความสมพนธของชวตทางสงคมทตวเขาในฐานะปจเจกบคคล

เขาไปเกยวของเชอมโยงกบระบบความสมพนธทางสงคม ทเขาเปนสวนหนง

และเปนระบบความสมพนธทจะตองรกษาเอาไวเพราะทำใหชวตของพวกเขา

อยดมสขได

สำหรบขอเสนอประการทสองและสาม จะชวยทำความเขาใจพฤตกรรม

ของผคนในชนบททมกเนนการศกษาผานการวจยเชงสำรวจโดยใชแบบสอบถาม

สมภาษณบคคล ขยายไปสการทำความเขาใจบคคลในฐานะทอยในความ

สมพนธทางสงคมและชมชน ซงวถชวตมความผกพนกนผานขนบประเพณ

ขอปฏบตทยดถอรวมกน มพนทสาธารณะทงดานทรพยากรของชมชน และ

สนคาสาธารณะทเกยวของกบนโยบายสาธารณะหรอสนคาและบรการทาง

สงคม พนททางการเมองทบคคลเขาไปเกยวของทงในมตบคคลและในฐานะท

เปนสวนหนงของชมชนทอยในชนบทซงกำลงเปลยนแปลงขนานใหญ ดงเชน

Andrew Walker (2008) ซงไดบกเบกใหเหนสภาพดำรงชพของผคนในชนบท

วา เขามาสมพนธกบพนททางการเมองทเปนทางการ การเลอกตง การเมอง

ทองถน ฯลฯ อยางไรบาง ซงเปนฐานสำคญใหเหนวา การอธบายการลกขนส

และการเขารวมเคลอนไหวทางการเมองของคนชนบทเหลานเปนเพราะวถชวต


ในความสมพนธบนภมศาสตรการเมองแบบใหมถกกระทบอยางไรจนทำให

คนเหลานยอมไมไดอกตอไป

ประการทส แนวการศกษาองคกรทางการเมองหรอองคกรการเคลอนไหว

ชใหเหนวา การศกษาบทบาทขององคกรการเคลอนไหวจะชวยทำใหเรา

สามารถอธบายไดวา เงอนไขเชงโครงสรางมความจำเปนแตไมเพยงพอททำให

เกดการลกขนสของคนในชนบท ดงนน เราจงตองอธบายใหเหนถงลกษณะ

บทบาทขององคกรการเคลอนไหว บทบาทของผนำทองถนทเชอมโยงกบผคน

ในชมชนหมบานหรอกลมองคกรภายในชมชนทงในชวงทมการระดมเพอให

ผคนเขารวมการเคลอนไหวและในชวตปกต (ซงไดอภปรายไวแลวในประการ

ทหนง)

ขอเสนอเหลานผเขยนเหนวานาจะพอเปน “แผนท” เพอเปนแนวทาง

เรมตนในการทำความเขาใจการเมองของคนในชนบทของไทยไดบางไมมาก

กนอย


บรรณานกรม

ประภาส ปนตบแตง. (2553). กรอบการวเคราะหการเมองแบบทฤษฎ

ขบวนการทางสงคม. กรงเทพฯ: คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหา-

วทยาลย.

ผาสก พงษไพจตร และคณะ. (2543). วถชวต วธส ขบวนการประชาชน

รวมสมย. กรงเทพฯ: สำนกพมพตวหนอน.

ยศ สนตสมบต. (2546). พลวตและความยดหยนของสงคมชาวนา :

เศรษฐกจชมชนภาคเหนอ การปรบกระบวนทศนวาดวยชมชน

ในโลกทสาม. เชยงใหม: บรษทวทอนดไซดน จำกด.

อเนก เหลาธรรมทศน. (2538). สองนคราประชาธปไตย : แนวทางการ

ปฏรปการเมอง เศรษฐกจ เพอประชาธปไตย. กรงเทพฯ:

สำนกพมพมตชน.

Andrew, W. (2008). The Rural Constitution and the Everyday Politics of

Elections in Northern Thailand. Journal of Contemporary Asia,

38 (1), pp. 84-105.

Barrington, M. (1977). Social origins of dictatorship and democracy:

lord and peasant in the making of the modern world.

Middlesex: Penguin Books.

Brooke, L. (1987). Exploitation and moral economy in the southern

Andes: a critical reconsideration. New York: Columbia University.

Brush, Stephen G. (1996). Dynamics of Theory Change in the Social

Sciences: Relative Deprivation and Collective Violence. The

Journal of Conflict Resolution, 40(4), pp. 523-545.

Bryceson, D., Kay, C., & Mooij, J. (2000). Disappearing peasantries ?:

rural labour in Africa, Asia and Latin America. London: ITDG Pub.

Bryceson, D., & Amal, V. J. (1997). Farewell to farms : de-agrarianisation

and employment in Africa. Aldershot: Ashgate.


Charles, K. (2010). From Peasant to Cosmopolitan Villagers:

Refiguring the ‘Rural’ in Northeastern Thailand. This paper was

prepared for a conference on “Revisiting Agrarian Transformations

in Southeast Asia” Chiang Mai, Thailand, May 2010.

Huntington, S. P. (1965). Political order in changing societies. London:

Yale University Press.

Joel, M S. (1988). Vision and Practice: The Leader, the State, and the

Transformation of Society. International Political Science

Review / Revue internationale de science politique, 9(1).

Jonathan, R. (2003). Southeast Asia: the human landscape of

modernization and development, 2nd ed. London: Routledge.

p. 386.

. (2008). Southeast Asian development. London: Routledge.

. (2010). An early critical foray into participation in Thailand. In

Tracks and Traces: Thailand And the Work of Andrew Turton.

Netherlands: Amsterdam University Press.

Jonathan, R. et al. (2008). Reconfiguring rural spaces and remaking

rural lives in Central Thailand. Journal of Southeast Asian

Studies, 39(3), pp. 355-381.

. (2009). From farm to factory: village change in a rice-growing

region. In Rural-urban dynamics: livelihoods, mobility and

markets in African and Asian frontiers. London: Routledge. pp.

134-150.

. (2010). Migrant labour in the factory zone: contested spaces in

the extended Bangkok Region. In Asian cities, migrant labor

and contested spaces. London: Routledge.

______. (1974). Peasants, politics, and revolution: Pressures toward

political and social change in the Third World. Princeton:

Princeton University Press.


Kerkvliet, T. J. (2009). Everyday politics in peasant societies (and ours).

Journal of Peasant Studies, 36(1), pp. 227-243.

Marc, E. (2005). Bringing the Moral Economy Back in. to the Study of

21st-Century Transnational Peasant Movements. American

Anthropologist (New Series), 107(3), pp. 331-345.

. (1998). Transnational Peasant Politics in Central America. Latin

American Research Review, 33(3), pp. 49-86.

. (2009). Synergies and tensions between rural social

movements and Professional researchers. Journal of Peasant

Studies, 36(1), pp. 245-265.

Mark, L. (1989). An Evaluation of "Does Economic Inequality Breed

Political Conflict?" Studies. World Politics, 41(4), pp. 431-470.

. (1990). “What makes Rational Peasants Revolutionary ?:

Dilemma, Paradox, and Irony in Lichbach”, Mark Irving. Will

Rational People Rebel against Inequality ? Samson's Choice.

American Journal of Political Science, 34(4), pp. 1049-1076.

Mason, D. T. (2004). Caught in the Crossfire: Revolution, Repression,

and the Rational Peasant. Rowman & Littlefield Publishers, Inc.

Michael, H. (2004). Weapons of the Weak and Quotidian Politics. A

paper presented to the “Africa and the African Diaspora

Workshop, University of Madison, Wisconsin.

Michael, K. (1980). Agribusiness and the Demise or the Rise of the

Peasantry. Latin American Perspectives, 7(4), pp. 115-124.

. (1996). Ethnicity and Class in Latin America. Latin American

Perspectives, 23(2), pp. 5-16.

. (1996). Reconceptualizing the peasantry: anthropology in

global perspective. Boulder: Westview Press.


Peletz, M.G. (1983). Moral and Political Economies in Rural Southeast

Asia. A Review. Comparative Studies in Society and History,

25(4), pp. 731-739.

Phatharathananunth, S. (2001). Civil Society in Northeast Thailand:

The Struggle of the Small Scale Farmers' Assembly of Isan.

The University of Leeds Institute for Politics and International

Studies.

Theda, S. (1982). What Makes Peasants Revolutionary?. Comparative

Politics, 14(3), pp. 351-375.

. (1979). State and Revolution: Old Regimes and Revolutionary

Crises in France, Russia, and China. Theory and Society, 7(1/2),

pp. 7-95.

Thomas, A. C. (2001). Rethinking Moral Economy. American Political

Science Review, 95(1), pp. 85-95.

Vu, T. (2006). Contentious Mass Politics in Southeast Asia: Knowledge

Accumulation and Cycles of Growthand Exhaustion. Theory and

Society, 35(4), pp. 393-419.

Documents

แนวคิดว่าด้วยการอธิบาย ...“ร ฐราชการ-เกษตรกรรมแบบด งเด ม” (Agrarian-Bureaucratic Societies)