แนวปฏบตทดดานการจดการความร

(Knowledge Management Best Practice)

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

ปการศกษา 2556

ฝายประกนคณภาพการศกษา

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

2

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ค าน า

การจดการความร (Knowledge Management) เปนมาตรฐานการดาเนนงานทสาคญประการ

หนงของสถาบนการศกษาระดบอดมศกษา ดงปรากฏในมาตรฐานการอดมศกษาขอท 3 ทกาหนดใหมหาวทยาลยมการสรางและพฒนาสงคมฐานความรและสงคมแหงการเรยนร ซงตองมการจดการความรเพอมงสมหาวทยาลยแหงการเรยนร โดยมการรวบรวมองคความรทกระจดกระจายอยในตวบคคลหรอเอกสารมาพฒนาใหเปนระบบ เพอใหทกคนในมหาวทยาลยสามารถเขาถงความรและพฒนาตนเองใหเปนผร รวมทงปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ อนจะสงผลใหมความสามารถในเชงแขงขนสงสด

ดวยความตระหนกในพนธกจสาคญดงกลาว คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม จงไดดาเนนงานดานการจดการความรมาอยางตอเนอง ภายใตการกากบดแลจากคณะกรรมการบรหารคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร ทมรองศาสตราจารย ดร.ทวศลป สบวฒนะ คณบดคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตรเปนประธานการดาเนนงาน โดยมการกาหนดประเดนความรและเปาหมายของการจดการความรของคณะฯ ทสอดคลองกบแผนกลยทธของมหาวทยาลย

ในปการศกษา 2556 คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร ไดกาหนดประเดนความรและเปาหมายของการจดการความรไว 3 ดานและ 3 ประเดนความร ไดแก ดานการผลตบณฑต กาหนดเปนประเดนความรท 1 เรอง ศาสตรและศลปการจดการเรยนการสอนดานสงคมศาสตร ดานการวจย กาหนดเปนประเดนความรท 2 เรอง การเสรมสรางศกยภาพนกวจยรนใหม และดานการพฒนาบคลากร กาหนดเปนประเดนความรเรองท 3 เรองการเขาสตาแหนงทางวชาการ การเขยนผลงานทางวชาการ และการพฒนาบคลากรตามสมรรถนะ ทงนเพอใหเกดประโยชนสงสดในการดาเนนงานดานการจดการความรตามประเดนดงกลาว ฝายประกนคณภาพการศกษา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร จงไดรวบรวมองคความร จากการดาเนนงานดานการจดการความรในปการศกษา 2555 มาสรปและเรยบเรยงเปนแนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร ปการศกษา 2556 ฉบบนขน ทงนเพอมงหวงใหบคลากรในคณะมนษยศาสตรทกคนไดนาความรและทกษะตางๆไปปรบใชในการปฏบตงาน เพอพฒนาตนเองใหเปนผรและสามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ อนจะสงผลใหองคกรมความสามารถในเชงแขงขนสงสดตอไป

ฝายประกนคณภาพการศกษา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

มถนายน 2556

3

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

สารบญ

หนา คานา...................................................................................................................................................... 2 สารบญ .................................................................................................................................................. 3 บทนา: การจดการความรเบองตน .......................................................................................................... 4 แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร - ศาสตรและศลปการจดการเรยนการสอนดานสงคมศาสตร ........................................................... 9 - การเสรมสรางศกยภาพนกวจยรนใหม .......................................................................................... 15 - การเขาสตาแหนงทางวชาการ การเขยนผลงานทางวชาการ และการพฒนาบคลากรตามสมรรถนะ .......................................................................................... 70 ภาคผนวก ........................................................................................................................................... 81 - PowerPoint ประกอบการบรรยายเรอง ศาสตรและศลปการจดการเรยนการสอน ดานมนษยศาสตรและสงคมศาสตร โดย ผศ.ดร.สมเกยรต ภพฒนพบลย - PowerPoint ประกอบการบรรยายเรอง “การเตรยมความพรอมในการขอกาหนดตาแหนงทางวชาการ และการพฒนาคณภาพผลงานทางวชาการดานมนษยศาสตรและสงคมศาสตร” โดย ศ.ดร.ปยนาถ บนนาค - PowerPoint ประกอบการบรรยายเรอง “การวจย: วจยเชงคณภาพทางสงคมศาสตร” โดย อ.ดร.ณฐวณ บนนาค - ประกาศ ก.พ.อ. เรอง หลกเกณฑและวธการพจารณาแตงตงบคคลใหดารงตาแหนง ผชวยศาสตราจารย รองศาสตราจารย และศาสตราจารย (ฉบบท 9) พ.ศ. 2556 - ประกาศ ก.พ.อ. เรอง หลกเกณฑและวธการพจารณาแตงตงบคคลใหดารงตาแหนง ผชวยศาสตราจารย รองศาสตราจารย และศาสตราจารย (ฉบบท 6) พ.ศ. 2555 - ประกาศ ก.พ.อ. เรอง หลกเกณฑและวธการพจารณาแตงตงบคคลใหดารงตาแหนง ผชวยศาสตราจารย รองศาสตราจารย และศาสตราจารย (ฉบบท 2) พ.ศ. 2550

4

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

บทน า การจดการความรเบองตน

ความหมายของการจดการความร

สานกงาน ก.พ.ร.และสถาบนเพมผลผลตแหงชาต (2548 : 4) ไดใหความหมายของการจดการความร (Knowledge Management= KM ) ไววาหมายถง การรวบรวมองคความรทมอยในองคกร ซงกระจดกระจายอยในตวบคคลหรอเอกสาร มาพฒนาใหเปนระบบ เพอใหทกคนในองคกรสามารถเขาถงความร และพฒนาตนเองใหเปนผร รวมทงปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ อนจะสงผลใหองคกรมความสามารถในเชงแขงขนสงสด โดยทความรม 2 ประเภท คอ

1. ความรทฝงอยในคน (Tacit Knowledge) เปนความรทไดจากประสบการณ พรสวรรคหรอสญชาตญาณของแตละบคคลในการทาความเขาใจในสงตาง ๆ เปนความรทไมสามารถถายทอดออกมาเปนคาพดหรอลายลกษณอกษรไดโดยงาย เชน ทกษะในการทางาน งานฝมอ หรอการคดเชงวเคราะห บางครง จงเรยกวาเปนความรแบบนามธรรม

2. ความรทชดแจง (Explicit Knowledge) เปนความรทสามารถรวบรวม ถายทอดได โดยผานวธตาง ๆ เชน การบนทกเปนลายลกษณอกษร ทฤษฎ คมอตาง ๆ และบางครงเรยกวาเปนความรแบบรปธรรม ทงนความรทง 2 ประเภทนจะมวธการจดการทแตกตางกน การจดการความรทชดแจงจะเนนไปทการเขาถงแหลงความร ตรวจสอบ และตความได เมอนาไปใชแลวเกดความรใหม กนามาสรปไว เพอใชอางอง หรอใหผอนเขาถงไดตอไป สวนการจดการความรทฝงอยในคนนนจะเนนไปทการจดเวทเพอใหมการแบงปนความรทอยในตวผปฏบต ทาใหเกดการเรยนรรวมกน อนนาไปสการสรางความรใหม ทแตละคนสามารถนาไปใชในการปฏบตงานไดตอไป โดยในการปฏบตงานจรงความรทง 2 ประเภทนจะเปลยนสถานภาพ สลบปรบเปลยนไปตลอดเวลา บางครง Tacit กออกมาเปน Explicit และบางครง Explicit กเปลยนไปเปน Tacit

การจดการความร หรอ KM เปนเครองมอเพอใชในการบรรลเปาหมายอยางนอย 3 ประการไปพรอมๆ กน ไดแก บรรลเปาหมายของงาน บรรลเปาหมายการพฒนาคน และบรรลเปาหมายการพฒนาองคกรไปสการเปนองคกรแหงการเรยนร องคประกอบส าคญของการจดการความร (Knowledge Process) 1.“คน” เปนองคประกอบทสาคญทสดเพราะเปนแหลงความร และเปนผนาความรไปใชใหเกดประโยชน

2.“เทคโนโลย” เปนเครองมอเพอใหคนสามารถคนหา จดเกบ แลกเปลยน รวมทงนาความรไปใชอยางงาย และรวดเรวขน

3.“กระบวนการความร” เปนการบรหารจดการ เพอนาความรจากแหลงความรไปใหผใช เพอทาใหเกดการปรบปรง และนวตกรรม

5

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

โครงสรางทมงานการจดการความร การพจารณาโครงสรางทมงานการจดการความร มวตถประสงค เพอจะใหมบคลากรทตอง

เกยวของและ/หรอ มสวนทตองสนบสนนตอการดาเนนการตามเปาหมายการจดการความรทเลอกไวใหบรรลผลสาเรจตามแผนนน โดยมกลมบคลากรทควรพจารณาดงนคอ

1. ผบรหารระดบสงสด จะตองมสวนรวมในการกาหนดโครงสรางทมงานการจดการความร 2. หนวยงานเจาของกระบวนงานตามเปาหมายการจดการความร (Work Process Owner)

ควรประกอบดวย ผบรหารระดบสงของหนวยงานนนหรอผรบผดชอบกระบวนงานนน 3. หนวยขามสายงาน (Cross Functional Unit) ทตองเกยวของ และ/หรอ มสวนทตอง

สนบสนนตอการดาเนนการตามเปาหมายของการจดการความร เชน หนวยงาน IT ทรพยากรบคคล สอสาร/ประชาสมพนธ ฯลฯ ควรประกอบดวย ผบรหารระดบสงของหนวยงานนนและตวแทนผรบผดชอบหนวยงาน

4. หนวยงานหรอบคคลอนๆทเหมาะสมซงบรหารระดบสงสดตองการมอบหมาย กระบวนการจดการความร สานกงาน ก.พ.ร.และสถาบนเพมผลผลตแหงชาต (2548 : 5-6) อธบายวากระบวนการจดการความร (Knowledge Management Process) เปนกระบวนการแบบหนงทจะชวยใหองคกรเขาใจถงขนตอนททาใหเกดกระบวนการจดการความร หรอพฒนาการของความรทจะเกดขนภายในองคกร ประกอบดวย 7 ขนตอน ดงน

1. การบงชความร – เชนพจารณาวา วสยทศน/ พนธกจ/ เปาหมาย คออะไร และเพอใหบรรลเปาหมาย เราจาเปนตองรอะไร ขณะนเรามความรอะไรบาง อยในรปแบบใด อยทใคร

2. การสรางและแสวงหาความร – เชนการสรางความรใหม แสวงหาความรจากภายนอก รกษาความรเกา กาจดความรทใชไมไดแลว

3. การจดความรใหเปนระบบ - เปนการวางโครงสรางความร เพอเตรยมพรอมสาหรบการเกบความร อยางเปนระบบในอนาคต

4.การประมวลและกลนกรองความร – เชนปรบปรงรปแบบเอกสารใหเปนมาตรฐาน, ใชภาษาเดยวกน, ปรบปรงเนอหาใหสมบรณ

5. การเขาถงความร – เปนการทาใหผใชความรนนเขาถงความรทตองการไดงายและสะดวก เชน ระบบเทคโนโลยสารสนเทศ (IT) Web board และบอรดประชาสมพนธ เปนตน

6. การแบงปนแลกเปลยนความร – ทาไดหลายวธการ โดยกรณเปน Explicit Knowledge อาจจดทาเปน เอกสาร ฐานความร เทคโนโลยสารสนเทศ หรอกรณเปน Tacit Knowledge อาจจดทาเปนระบบ ทมขามสายงาน กจกรรมกลมคณภาพและนวตกรรม ชมชนแหงการเรยนร ระบบพเลยง การสบเปลยนงาน การยมตว เวทแลกเปลยนความร เปนตน

7. การเรยนร – ควรทาใหการเรยนรเปนสวนหนงของงาน เชนเกดระบบการเรยนรจาก สรางองคความร เพอนาความรไปใช ทาใหเกดการเรยนรและประสบการณใหม และหมนเวยนตอไปอยางตอเนอง

6

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ภาพท 1 แผนผงกระบวนการจดความร

2. การสรางและแสวงหาความร (Knowledge Creation and Acquisition)

3. การจดความรใหเปนระบบ (Knowledge Organization)

4. การประมวลและกลนกรองความร (Knowledge Codification and Refinement)

5. การเขาถงความร (Knowledge Access)

6. การแบงปนแลกเปลยนความร (Knowledge Sharing)

7. การเรยนร (Learning)

ความรนนท าใหเกดประโยชนกบองคกรหรอไม

ท าใหองคกรดขนหรอไม

มการแบงปนความรใหกนหรอไม

เราน าความรมาใชงานไดงายหรอไม

ความรอยทใคร อยในรปแบบอะไร จะเอามาเกบรวมกนไดอยางไร

จะแบงประเภท หวขออยางไร

จะท าใหเขาใจงายและสมบรณอยางไร

เราตองมความรเรองอะไร เรามความรเรองนนหรอยง

1. การบงชความร

(Knowledge Identification)

7

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

โมเดลปลาท “โมเดลปลาท” เปนโมเดลอยางงาย ทเปรยบเทยบการจดการความรเหมอนกบปลาทหนงตวทม ๓ สวน คอ หวปลา ตวปลา และหางปลา

ภาพท 2 โมเดลปลาท

1. “หวปลา” (Knowledge Vision- KV) หมายถง สวนทเปนเปาหมาย วสยทศน หรอทศทางของการจดการความร โดยกอนทจะทาจดการความร ตองตอบใหไดวา “เราจะทา KM ไปเพออะไร ?” โดย “หวปลา” นจะตองเปนของ “คณกจ” หรอ ผดาเนนกจกรรม KM ทงหมด โดยม “คณเออ” และ “คณอานวย” คอยชวยเหลอ

2. “ตวปลา” (Knowledge Sharing-KS) เปนสวนของการแลกเปลยนเรยนร ซงถอวาเปนสวนสาคญ ซง “คณอานวย” จะมบทบาทมากในการชวยกระตนให “คณกจ” มการแลกเปลยนเรยนรความร โดยเฉพาะความรซอนเรนทมอยในตว “คณกจ” พรอมอานวยใหเกดบรรยากาศในการเรยนรแบบเปนทม ใหเกดการหมนเวยนความร ยกระดบความร และเกดนวตกรรม

3. “หางปลา” (Knowledge Assets-KA) เปนสวนของ “คลงความร” หรอ “ขมความร” ทไดจากการเกบสะสม “เกรดความร” ทไดจากกระบวนการแลกเปลยนเรยนร “ตวปลา” ซงเราอาจเกบสวนของ “หางปลา” นดวยวธตางๆ เชน ICT ซงเปนการสกดความรทซอนเรนใหเปนความรทเดนชด นาไปเผยแพรและแลกเปลยนหมนเวยนใช พรอมยกระดบตอไป

รายการอางอง

ณพศษฏ จกรพทกษ. ทฤษฎการจดการความร. กรงเทพมหานคร: ธนาเพรส, 2552. สานกงาน ก.พ.ร.และสถาบนเพมผลผลตแหงชาต. คมอการจดท าแผนการจดการความร.

กรงเทพมหานคร: 2548.

8

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

แนวปฏบตทดดานการจดการความร

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

9

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตรไดตระหนกวาสมรรถภาพของอาจารยผสอน เปนองคประกอบสาคญของการสอน การสอนจะบรรลตามวตถประสงคหรอไมนนขนอยกบความรความสามารถของอาจารยผสอนทงดานวชาการ วชาชพ ทกษะ และเทคนคการสอนเปนสาคญ ดวยเหตนอาจารยผสอนจะตองรจกศาสตรการสอน ทงทเกยวกบวธการสอน หลกการสอน จตวทยาการเรยนร รวมทงตองรจกใชศลปะในการสอน ซงเกยวของกบเทคนคในการสอน เพอนามาประยกตใชในการสอนของตนใหเกดประสทธภาพสงสด จากการจดโครงการสมมนาเรอง “การพฒนาศกยภาพดานการจดการเรยนการสอน” สาหรบคณาจารยคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร ระหวางวนท 4-5 มกราคม 2556 โดยวทยากรผเชยวชาญ 4 ทานไดแก รศ.ดร.วมลรตน สนทรโรจน รศ.สมนก ภททยธน รศ.ดร.ทวศลป สบวฒนะ และผศ.ดร.สมเกยรต ภพฒนวบลย ผลจากการจดโครงการสมมนาดงกลาว ทาใหคณาจารยไดรบองคความรทสาคญ 4 ประเดน ไดแก

1. ศาสตรและศลปการจดการเรยนการสอนในระดบอดมศกษา 2. เทคนคการวดและประเมนผลการเรยนการสอน 3. ศาสตรและศลปการจดการเรยนดานสงคมศาสตร 4. ศาสตรและศลปการจดการเรยนดานมนษยศาสตร โดยองคความรทง 4 ประเดนดงกลาวคณาจารยสามารถนามาเพมพนความรและทกษะเพอ

นาไปใชเปนแนวทางในการจดการเรยนการสอนไดสอดคลองกบทศทางการพฒนาวชาการของมหาวทยาลยไดอยางมประสทธภาพ

ตวอยางภาพกจกรรม

10

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

สรปการบรรยายเรอง “ศาสตรและศลปการจดการเรยนการสอนในระดบอดมศกษา”

รศ.ดร.วมลรตน สนทรโรจน

การจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ ผสอนควรดาเนนการอย 4 ขนตอน

1.การเตรยมการสอน 2.การเตรยมตวผสอน 3.การจดการเรยนการสอน 4.การวดและประเมนผล 1. การเตรยมการสอน

1. ศกษาคาอธบายรายวชา 2. จดทารายละเอยดวชา

- คาอธบายรายวชา - กาหนดสาระการเรยนร - กาหนดวตถประสงคการจดการเรยนการสอน - การทาตารางการเรยนการสอน - กาหนดภาระงาน ผลงานและวธการ - กาหนดเกณฑการวด/ประเมนผล

2. การเตรยมตวผสอน - ดานบคลกภาพ - ความร/ความแมนยาในเนอหา - การลาดบขนตอนเนอหา - เตรยมสอ/เครองมอทใชประกอบการสอน - วางแผน/วธการจดกจกรรม

3. การจดการเรยนการสอน - การจดการชนเรยน - การนาเขาสบทเรยน - การสอน/ทกษะการอธบาย (ตองยกตวอยางประกอบ) - การมอบหมายภาระงานเปนกลมและเดยว - กาหนดการแลกเปลยนเรยนร - กาหนดเวลาใหชดเจน

11

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

4. การวดและประเมนผล - ควรมการเกบคะแนนระหวางเรยน - เกบคะแนนการสอบกลางภาคเรยน - เกบจากการสอบปลายภาคเรยน

การจดการเรยนการสอนระดบอดมศกษา - เนนการเรยนรไดดวยตนเอง - เนนกระบวนการสบเสาะฯ - เนนกระบวนการสรางผลงาน - เนนกระบวนการคดเชงสรางสรรค - เนนกระบวนการวจย

สรปการบรรยายเรอง “เทคนคการวดและประเมนผลการเรยนการสอน”

รศ.สมนก ภททยธน Professional 1. ลมลกในศาสตร 2. ไดรบ Training ในวชาชพนน 3. กลไกควบคมดแลกนเอง การสรางครพนธใหม 1. เกงกาจในศาสตร 2. รบการฝกตลอดเวลา 3. มสภาวชาชพควบคมจงจะไดรบความศรทธาจากสงคม ครมออาชพ 1. ความเปนเลศของภาควชาและคณะ 2. ความเปนคร 3. การเตรยมการสอน 3.1 วชาอะไร 3.2 จดประสงคการเรยนรอยไหน 3.3 การวเคราะหหลกสตร - เนอหา (Content) - ความคดรวบยอด (Concept) - จดประสงคการเรยนร (B.O.)

12

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

4. การสอน การจดกจกรรม การตรวจงาน 5. การเตรยมการวด 5.1 แบบทดสอบ 5.2 เครองมออน ๆ 6. การประเมนผล 7. การพฒนาเอกสาร 8. การพฒนาเครองมอวด การสรางแบบทดสอบ 1. พฤตกรรมทางการศกษา - พทธพสย : ความร ความเขาใจ - จตพสย : ความรสก-ความคด - ทกษะพสย : ปฏบตได 2. คาศพททควรทราบ การวดผล = Measurement (หาปรมาณ, จานวน, ใชเครองมอ) การทดสอบ = Test (สวนหนงของการวด) การประเมนผล = Evaluation (เอาผลการวดมาพจารณา, ตดสนโดยใช

เกณฑ) Assessment = การวดและประเมนผลโดยเนนการพฒนานกเรยนจาก

สภาพจรงมากกวา การตดสนได-ตก หรอ ผาน-ไมผาน Scale = การวดดานคณลกษณะ เชน การวดเจตคต, แรงจงใจ Questionnaire = แบบสอบถามความคดเหนหรอความรสก 3. คณลกษณะทดของเครองมอ 1. ความเทยงตรง (Validity) ความสามารถของเครองมอทวดไดตรง

จดมงหมาย 2. ความเชอมน (Reliability) ความสามารถของเครองมอทวดไดซา ๆ ท

เดม 3. ความเปนปรนย (Objective) คาถามชดเจน และไดคะแนนตรงกน 4. อานาจจาแนก (Discrimination) เครองมอสามารถแยกแยะผถกวดได 5. ความยาก (Difficulty) กรณของขอสอบตองยากงายพอเหมาะ 4. การเขยนขอสอบใหมคณภาพ (มาตรฐาน) ตองยดหลก 4 องคประกอบ 1. ตองเขาใจลกษณะทดของแบบทดสอบ (เครองมอ) 2. ตองยดหลกการเขยนขอสอบแตละชนด โดยเฉพาะชนดเลอกตอบ 3. การเขยนขอสอบใหสอดคลองกบพฤตกรรมทจะวด (เชน หลกของบลม

ม 6 ขน)

13

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

4. ตองเขาใจรปแบบ (Style) ของขอสอบแบบเลอกตอบ (3 รปแบบคอ 1. รปแบบคาถามเดยว 2. รปแบบคาถามคงท 3. รปแบบสถานการณ)

5. เขยนขอสอบตามพฤตกรรมของบลม (Bloom) 1. ความรความจา (Knowledge) 1.1 ความรในเนอเรอง 1.1.1 ความรเกยวกบศพทและนยาม 1.1.2 ความรเกยวกบกฎและความจรง 1.2 ความรในวธดาเนนการ 1.2.1 ความรเกยวกบระเบยบแบบแผน 1.2.2 ความรเกยวกบลาดบขนและแนวโนม 1.2.3 ความรเกยวกบการจดประเภท 1.2.4 ความรเกยวกบเกณฑ 1.2.5 ความรเกยวกบวธการ 1.3 ความรรวบยอดในเนอเรอง 1.3.1 ความรเกยวกบหลกวชาและการขยาย 1.3.2 ความรเกยวกบทฤษฎและโครงสราง 2. ความเขาใจ (Comprehension) 2.1 การแปลความ 2.2 การตความ 2.3 การขยายความ 3. การนาไปใช (Application) 4. การวเคราะห (Analysis) 4.1 การวเคราะหความสาคญ 4.2 การวเคราะหความสมพนธ 4.3 การวเคราะหหลกการ 5. การสงเคราะห (Synthesis) 5.1 การสงเคราะหขอความ 5.2 การสงเคราะหแผนงาน 5.3 การสงเคราะหความสมพนธ 6. การประเมนคา (Evaluation) 6.1 การประเมนคาโดยอาศยขอเทจจรงภายใน 6.2 การประเมนคาโดยอาศยเกณฑภายนอก การตดเกรดหรอการใหระดบผลการเรยน การตดเกรดหรอการใหระดบผลการเรยนเปนการสรปผลการเรยนขนสดทาย โดย

กาหนดระดบความสามารถในการเรยนของนกเรยนวา ผาน-ไมผาน หรอ เกง-ออน ระดบใด การตดเกรดจง

14

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

เปนการประเมนผลจากการสอบการวดในวชานน ๆ เพอสรปออกมาเปนระดบผลการเรยน (เกรด) ซงครผสอนจะตองพจารณาอยางรอบคอบ ความถกตองและเหมาะสมของการใหเกรดขนอยกบองคประกอบ 3 ประการคอ

1. ผลการวด (Measurement) 2. เกณฑการพจารณา (Criteria) 3. วจารณญาณและคณธรรมตาง ๆ (Value Judgment) ระบบการตดเกรด 1. การตดเกรดในระบบองกลม (Norm Referenced) แบบท 1 จดกลมตามธรรมชาต แบบท 2 กาหนดเปอรเซนตตามการแจกแจงของโคงปกต แบบท 3 วธของดกลาส (Douglas) แบบท 4 ใชคะแนนมาตรฐาน T ปกต (Normalized T-Score) การรวมคะแนนเพอตดเกรดในระบบองกลม 1. การรวมคะแนนโดยใชคะแนนมาตรฐาน 2. การรวมคะแนนโดยใชระดบผลการเรยน (เกรด) 2. การตดเกรดระบบองเกณฑ (Criterion Referenced) แบบท 1 ตดสนผลใหผาน-ไมผาน แบบท 2 ใชเกณฑทคาดหวงหรอตงเกณฑไวคงท

15

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

พนธกจดานการวจยเปนหนาทสาคญประการหนงของคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร ดวยเลงเหนวาองคความรทไดจากงานวจยจะสรางประโยชนแกนกวชาการ ชมชน และผปฏบตงานในวชาชพตาง ๆ ดงนนคณาจารยจงตองมสวนรวมในการวจยอยางเขมแขง ทงในดานการผล ตผลงานวจยทมคณภาพ มประโยชน สนองยทธศาสตรของชาต และมการเผยแพรผลงานวจยอยางกวางขวาง

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตรจงไดจดกจกรรมเกยวกบกระบวนการวจยเชงคณภาพ เพอพฒนาศกยภาพคณาจารยดานการวจย โดยไดเชญวทยากรทมความรและความสามารถดานการวจย ดานมนษยศาสตรและสงคมศาสตร คอ อ.ดร. ณฐวณ บนนาค มาบรรยายใหความรเรอง “งานวจยเชงคณภาพสมยใหม : แนวคด ประสบการณ และมมมองของผอาน” ในวนศกรท 31 พฤษภาคม 2556 ณ หองประชมแมนาของ คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร ผลของการจดโครงการคอทาใหคณาจารยคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตรไดนาองคความร เกยวกบกระบวนวธวจยเชงคณภาพสมยใหมไปประยกตใชในการทางานวจยของตนไดอยางมประสทธภาพตอไป

ตวอยางภาพกจกรรม

16

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

เอกสารประกอบการบรรยาย เรอง “การวจยเชงคณภาพ”

อาจารย ดร.ณฐวณ บนนาค

แนวคด การวจยเชงคณภาพเปนระเบยบวธวจยหรอวธวทยาการวจยทมความสาคญทงในฐานะเปนระเบยบวธวจยทางเลอกและเปนระเบยบวธทใชเสรมหรอควบคไปกบวธการวจยเชงปรมาณ ซงเปนระเบยบวธวจยกระแสหลกทใชกนทวไปในการศกษาทางสงคมศาสตร มนษยศาสตร และยงปรากฏวามจดออนหรอชองวางบางประการอย อยางไรกดการวจยเชงคณภาพเองกยงเปนระเบยบวธวจยหรอวธวทยาการวจยทมจดออนหรอชองวางบางประการอยเชนกน

ตอนท 1 แนวคดพนฐานของการวจยเชงคณภาพในการศกษาคนควาทางสงคมศาสตรและมนษยศาสตร

นยามและความส าคญของการวจย

เบญจา ยอดดาเนน-แอตตกจ (2552) ไดนยามการวจยไววาโดยทวไปแลวจะหมายถงการคนควาหาขอมลหรอขอเทจจรง แลวเปลยนขอมลหรอขอเทจจรงใหเปนความรโดยกระบวนการวเคราะหและการแปลผล กลาวอกนยหนงกคอ การวจยคอกระบวนการจดการขอมลโดยเปลยนขอมลใหเปนความร ในขณะทจรญ จนทลกขณาและกษดศ ออเชยวชาญกจ (2548:1-2) ไดใหความหมายของการวจยวาหมายถงการแสวงหาองคความรอยางมแบบแผนตามหลกวชา และกระบวนการเกบขอมล เพอนามาวเคราะหและสรปผลอยางมระเบยบแบบแผนตามหลกวชา เพอใหไดองคความรตามวตถประสงคทตงไว โดยมความมนใจในความถกตองของผลสรป สาหรบฉตรสมน พฤฒภญโญ (2553: 3) มองวาการวจยเปนวธการหาความรประเภทหนง โดยเรมตนจากการสงสยหรอตงขอสงสยบางประการ จากนนผ ศกษาพยายามหาคาตอบในสงทสงสยดงกลาว ซงเปนคาตอบทนาเชอถอและถกตองแมนยา สาหรบสภางค จนทวานช (2550: 2-3) การวจยคอการคนหาขอเทจจรงอยางเปนระบบระเบยบ เพอนามาตอบปญหาทตงไว ทงนปญหาการวจยคอชองวางระหวางความคดกบความเปนจรง หรอความอยากรในสงทคดกบสงทเปนจรงวาสอดคลองกนหรอไม เพยงใด และอาจกลาวไดวากระบวนการวจยคอการเชอมโยงระบบความคดกบระบบขอเทจจรงเขาดวยกน โดยอาศยเทคนควธการตางๆ ของศาสตร เขาชวย จะเหนไดวาการวจยมความสาคญยงตอวถชวตของมนษย ในฐานะเปนเครองมอแสวงหาและหรอสรางความรความเขาใจเกยวกบปรากฏการณหรอ “ความจรง” ทเราตองการศกษา ซงผลทไดจากการวจยทดาเนนการไดถกตองตามหลกวชาการหรอความเปน “ศาสตร” จะมประโยชนหลายประการ อนรวมถง การเออใหมนษยสามารถอธบาย (explain) ทานาย (predict) และทาความเขาใจ (understand) ปรากฏการณทางวทยาศาสตร สงคมและ/หรอพฤตกรรมของมนษยดวยกน ชวยใหมนษยสามารถแกไขปญหาตางๆ ทเกดจากการอยรวมกนในสงคม และชวยแกปญหาดานการศกษา การเมอง เศรษฐกจและอนๆ ทสาคญของประเทศ

17

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

สาหรบความรเบองตนทสาคญจาเปนตอการทาวจยทมคณภาพ ซงจะยงประโยชนทงทางวชาการและตอสงคมหลายประการตามทไดกลาวมาแลวขางตนนน ไดมนกวชาการผหนงไดเคยพดไวอยางนาฟงวา ประกอบดวยความรดานทฤษฎและระเบยบวธวจย เพราะทฤษฎนนเปรยบเสมอนดวงตาหรอญาณทจะชวยใหนกวจยมองสงตางๆ ทอยรอบตวออกวาอะไรคอประเดนปญหาทควรหยบมาทาการวจย และปญหานนสามารถศกษาไดภายใตมมมองอะไรบาง สวนความรและทกษะในระเบยบวธจะเปนเครองมอทจะชวยใหนกวจยสามารถทางานบรรลจดหมายทตงเอาไวไดอยางมประสทธภาพ ทงนความรดานทฤษฎและระเบยบวธวจยจงเปนปจจยทเกอกลซงกนและกนในการวจย ถาหากขาดอยางใดอยางหนง การวจยกจะหยอนคณภาพ (ชาย โพธสตา 2552: (4)-(5)) การวจยทางสงคมศาสตรและมนษยศาสตร สงคมศาสตรคอศาสตรทมงศกษาปรากฏการณทางสงคม อนเกยวเนองกบพฤตกรรมของปจเจกบคคลและกลมคนและความรสกนกคดทงทแสดงและไมแสดงออกมาในฐานะสมาชกของสงคม ในขณะทมนษยศาสตรสนใจศกษา ชวตดานในของมนษย มงเนนเรองคณคา อารมณ ความงดงามและคณลกษณะนามธรรมอนๆ ทเกยวของ และความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอม จะเหนไดวาปรากฏการณหรอสงทสงคมศาสตรและมนษยศาสตรมงอธบาย (explanandum) มลกษณะเฉพาะและแตกตางจากปรากฏการณธรรมชาตหลายประการทาใหในชวงเวลาประมาณ 20-30 ปทผานมานเรมเกดกระแสการตงคาถามกบการใชกระบวนทศนทางวทยาศาสตร (ปฏฐานนยม) ซงเปนกระบวนทศนหลกในการสรางองคความรทมความเปน “ศาสตร” ในความเขาใจของวงศวชาการ วามความเหมาะสมเพยงใดกบเนอหาของศาสตรทงสองแขนงดงกลาว พรอมทงมความพยายามอยางเปนรปธรรมในการแสวงหาความหลากหลายทางระเบยบวธมากขน ทงนเนองจากสาเหตทงภายนอกและภายในหลายประการ รวมถงความกงวลเกยวกบขอจากดสาคญบางประการของการประยกตวธการทางวทยาศาสตร (scientific method) มาแสวงหาความรความจรงในสาขาวชาทงสอง (ชาย โพธสตา 2552: 1-5 และองอาจ นยพฒน 2549: 15-16) ไดแก ปญหาในดานการสงเกตและการวดผล โดยมองวาการศกษาวจยทางสงคมศาสตรและมนษยศาสตรไมสามารถหลกเลยงการมลกษณะอตนย คอเกยวพนกบอทธพลดานคานยมและเจตคตของผสงเกตเขาไปเกยวของผานทางการตความและใหความหมายสงทศกษาวจยอยเสมอ ซงการวจยกระแสหลกทองอยกบวธการเชงปรมาณและกระบวนทศนปฏฐานนยมมกจะละเลยตวแปรในลกษณะน จงมกขาดความถกตองตรงประเดนภายใน (internal validity) คอผลของการศกษาถกตองตามตรรกะของนกวจยโดยมความเปน “วทยาศาสตร” เชอถอได แตอาจคลาดเคลอนในทศนะของผถกกระทา หรอผเปนทมาของขอมลนนๆ

นอกจากนเครองมอการวดผลยงมลกษณะสมบรณและละเอยดแมนยานอยกวาเครองมอการวดผลของวทยาศาสตรธรรมชาต คอมมาตรการวดสงทสดสาหรบสงคมศาสตรทระดบอนตรภาค (interval scale) เทานนในขณะทมาตรวดทางวทยาศาสตรมสภาพสมบรณถงระดบอตราสวน ( ratio scale) ปญหาการวเคราะหโดยละเลยการใหความสาคญแก “คน” (persons) เมอเทยบกบ “ตวแปร” (variables) เพราะระเบยบวธวจยเชงปรมาณโดยเฉพาะการใชเทคนคทางสถตมกมงรวมคนเขาเปนกลมๆ ตามลกษณะเดนทกาหนดในภาพรวม ทาใหความเปนอตลกษณในฐานะปจเจกชนของบคคลไมไดรบความสนใจ นกวจยกระแสหลกจะมงศกษาความสมพนธระหวางตวแปรดงกลาว ความรทไดจงขาดมตของบคคลและความหมายของบคคลในฐานะผกระทา (actor) ปญหาการขาดแคลนแนวคดและทฤษฎทมลกษณะเคลอนไหว สามารถใชศกษาปรากฏการณทางสงคมทมความเปนพลวตไดอยางมประสทธภาพ เนองจาก

18

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

การศกษาวจยกระแสหลกมงศกษาประชากรกลมใหญโดยการศกษาความแตกตางทปรากฏภายในกลมตวอยางทถก โดย “จบภาพนง” เฉพาะเวลาใดเวลาหนง จงขาดความสนใจการศกษาชวตของปจเจกชนเฉพาะราย เฉพาะกรณ ภายใตบรบทเฉพาะโดยละเอยด และไมสามารถ “จบ” ลกษณะความเปนพลวตของพฤตกรรมของปจเจกชนภายใตบรบทเฉพาะในหวงเวลาตางๆ อนเปนความรทม “สสนและมความเคลอนไหวของการศกษาแบบตอเนองเปนเวลานาน” (longitudinal studies) ได ปญหาความยากลาบากของการควบคมและการจดกระทาของตวแปรหรอปจจยทมอทธพลตอการแสวงหาความรความจรงไดอยางอยางเขมงวดรดกมในหองทดลองและปญหาความยากลาบากในการจาลองขอคนพบทลวงรแลวในอดตใหสามารถเกดขนซาใหม (replication) อยางสมบรณ ทงนเพราะปรากฏการณทางสงคมและพฤตกรรมของมนษยมลกษณะเปนแบบฉบบเฉพาะตว มกจะไมสามารถควบคมไดเดดขาดและ/หรอทาใหเกดขนซาเดมไดโดยสมบรณ อยางในกรณของระเบยบวธวจยทางวทยาศาสตร ภายใตบรบทด งกลาวระเบยบวธวจยเชงคณภาพจงไดรบความสนใจมากขนเรอยๆ สถานะเดมทถกมองเปนระเบยบวธวจยชายขอบ เรมถกมองเปลยนแปลงไป และระเบยบวธวจยในลกษณะนเรมไดรบการยอมรบมากขนๆ มใชเพยงในฐานะของการเปน “วธการทางเลอก” (an alternative method) ทจะมาแทนทวธการศกษาเชงวทยาศาสตร แตในฐานะของ “ตวเลอก” (a choice) ทสามารถชวยเสรมเตมเตมชองวางทยงมอยของระเบยบวธวจยเชงปรมาณ ทาใหความรความเขาใจปรากฏการณทางสงคมและมนษยมความหลากหลายและครบถวนรอบดานมากยงขน (ชาย โพธสตา 2552: 16) กระบวนทศนแบบปฏฐานนยมและปรากฏการณนยมในการแสวงหาความร

กระบวนทศนและขอถกเถยงระหวางกระบวนทศน กระบวนทศน (paradigm) เปนศพทท โทมส คน (Thomas Khun) (1922-1996) เปนผรเรมใช

เปนครงแรกในหนงสอของเขาชอโครงสรางการปฏวตทางวทยาศาสตร(The Structure of Scientific Revolutions, 1962) นกวจยทใชกระบวนทศนรวมกน (shared paradigm) จะถกพนธะไวดวยกฎระเบยบและมาตรฐานเดยวกน (Khun 1962: 10) ดงนนกระบวนทศนคอความเชอเกยวกบธรรมชาตของโลกกบสงทเรยกวาความจรงและความร ซงเปน “ฐานของวธคดและการการปฏบต” ของระเบยบวธวจย (ชาย โพธสตา 2552: 21) คนใหความสาคญอยางยงกบการเปลยนแปลงของกระบวนทศน ในฐานะของพนฐานทจะนาไปสการเปลยนแปลงของความคด พฤตกรรม และกระบวนการคนควาวจยเพอแสวงหาความรความจรงทงหมด อนจะนาไปสการคนพบความรใหม ดวยกระบวนการหาความรทตงอยบนกระบวนทศน ขอถกเถยงระหวางกระบวนทศนปฏฐานนยม (เชงปรมาณ)และกระบวนทศนหลงปฏฐานนยม ตงอยบนพนฐานของคาถามเชงปรชญาทสาคญ 3 ประการ (Guba 1990 และ องอาจ นยพฒน 2549: 2-3) ไดแก 1) คาถามทางภววทยา (ontology) ซงเกยวของกบ “ธรรมชาตของความจรง” คอคาถามเกยวกบธรรมชาตหรอลกษณะ/รปแบบ (form) ของความจรง/ความร 2) คาถามเกยวกบญาณวทยา (epistemology) หรอ “ลกษณะของความร” ไดแกคาถามเกยวกบแหลงกาเนด บอเกด หนาทและความสมเหตผลของความร/ความจรง โดยเฉพาะอยางยงความสมพนธทเหมาะสมระหวางผแสวงหาความจรง/ความร (the knower) กบสงทเขาตองการศกษาหรอผทถกร (the known) ซงจะเกยวของกบความเชอวานกวจยควรจะมความสมพนธแบบมสวนรวมหรอแบบเปนกลางกบสงหรอคนทตวเองมงศกษา และ 3) คาถามเกยวกบวธวทยา (methodology) หรอวธการ/กระบวนการสบคนเพอทจะเขาถงความจรง/ความร (mode of inquiry) นอกจากนยงเกยวของกบคาถามอนๆ อก อาท ความเปนไปไดในการเชอมโยง

19

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ความสมพนธเชงเหตและผล (causality) ของปจจยและตวแปร บทบาทของ “คานยม” หรอ “อคต” ในการวจย (anxiology) และประเดนเกยวกบสามญการ(generalization) หรอความสามารถ/ความนาเชอถอในการนาผล/ขอคนพบของการวจยเรองหนง ททาการศกษาภายใตบรบทดานพนทและเวลาหนง ไปใชอธบาย ทาความเขาใจ และคาดคะเนปรากฏการณ/ปจเจกบคคลในอกบรบทดานพนทและเวลา (Holloway 1997) ซงเรยกไดวา “ความถกตองตรงประเดนภายนอก” (external validity)

กระบวนทศนแบบปฏฐานนยม (องอาจ นยพฒน 2549: 6-7; ชาย โพธสตา 2552: 69-86) มพนฐานจากระเบยบวธวจยแบบวทยาศาสตรและมความเปนวทยาศาสตรนยม (scientism) ทมรากฐานบนขอมลเชงประจกษหรอจากพฤตกรรมทปรากฏ โดยมขอมลทแจงนบและวดได และเปนฐานคตของการวจยเชงปรมาณ ซงเปนระเบยบวธวจยกระแสหลก สาหรบประเดนคาถามทางภววทยานน ปฏฐานนยมถอวา “ความจรง” เปนสงทมอยเปนเอกเทศและมความเปนภววสย (objective) ไมไดขนอยกบสงอน ความจรงหรอความรทถกคนพบและผานการพสจนแลวจะมคณสมบตเปนสากล สามารถใชไดทวไปไมถก จากดดวยเวลาและบรบท โดยนยน ความจรงในเรองใดเรองหนงจงมลกษณะความเปนหนงเดยว (single reality) สาหรบประเดนคาถามทางญาณวทยา เมอปฏฐานนยมมองวาความจรง/ความรมอยโดยเอกเทศ ไมองกบปจจยภายนอกอนใด ดงนน ในการศกษาวจย ผวจยกบสง/คนทถกวจยจะตองไมมความสมพนธตอกนอนใดมากกวาการทนกวจยทาหนาทเปนผสบคนและรวบรวมสงทสมผสมาศกษาวเคราะห โดยมความเปนภววสย (objective) คอมความเทยงตรง ปราศจากอคตทงเชงบวกและเชงลบเขามาเกยวของในประเดนเกยวกบวธวทยา ปฏฐานนยมเชอวาระเบยบวธวจยทดตงอยบนการทนกวจยสามารถ “จดการ” กบสงของหรอประชากรทถกศกษาไดทกขนตอน โดยนกวจยดาเนนบทบาทเปนผสงเกตการณทมความเทยงตรง ปราศจากอคตหรออตวสยในขอมล และดงนนจงไมตองเขาไปมสวนรวม หรอตดตอใกลชดกบกลมตวอยางและปรากฏการณทศกษาโดยตรงใหนอยทสด สาหรบในประเดนของความสมพนธเชงเหตและผล ปฏฐานนยมเชอวาจดมงหมายของการวจยอยทการพสจนสมมตฐานทนกวจยตงขนหรอพสจนทฤษฎทมอยแลว สวนการพสจนคอการวเคราะหความสมพนธเชงเหตผลของสงหนงทเปนเหตกบอกสงทเปนผล ซงจะมความสมพนธกนในลกษณะเสนตรง (linear) ซงอาจจะเปนเสนตรงในแนวเดยวหรอเสนตรงหลายมตกได คอจะมความสมพนธแบบทสงทเปนเหตจะมากอนสงทเปนผลเสมอ หรออยางนอยทสด เหตกบผลอาจเกดขนไลเลยกน แตจะไมมทางทผลจะเกดขนกอนเหต

ในประเดนของกจกรรมการวจยและคานยมนน ปฏฐานนยมเชอวากระบวนการวจยตองปราศจากคานยมหรออคต ไมวาจะจากตวนกวจย แหลงขอมล หรอทกขนตอนของวธวจยกตาม ความรทไดจงจะเปนความจรงหรอความรทบรสทธสาหรบความเปนสามญการนน ปฏฐานนยมซงเชอในธรรมชาตของความจรง/ความรในขอทวาความจรงในเรองหนงมเพยงหนงเดยวและจะเกดขนซาๆ อยางนน เปนเสมอนกฎในเรองนนๆ (law-like reality) ดงนนความรในเรองเดยวกนจงเปนความจรงทวไป คอจะเปนอยางนนเสมอ ดงนน ผลของการวจยทดยอมตองไมถกจากดดวยเวลาและบรบทสามารถใชไดทวไป ทงนโดยมเงอนไขสาคญคอ ตรรกะของ “ความเปนตวแทน” (representativeness) หรอความเหมอนกนระหวางกลมตวอยางทถกศกษา กบกลมประชากรทจะนาผลการศกษานนไปใช ยงความเปนตวแทนของกลมทถกศกษามมาก ระดบของสามญการกจะมากขนดวย

20

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

กระบวนทศนแบบปรากฏการณนยม (องอาจ นยพฒน 2549: 6-7; ชาย โพธสตา 2552: 69-86) มความเชอวาพฤตกรรมมนษยเปนผลจากวธการทมนษยคดและใหความหมายแกโลกและบรบทรอบตว จงใหความสนใจกบขอมลทเปนความรสก ความคด และคณคาตางๆ ของมนษย ใหความสนใจเปนพเศษกบความหมายทมนษยสรางใหแกสงตางๆ รอบตว เมอทาการศกษาวจยผวจยจงตองสลดความเชอและระบบคดเดมของตนออกใหหมดจด เพอรบรและเขาใจความเชอ ระบบความคด ระบบคณคา และการใหความหมายของบคคลหรอกลมบคคลทตนทาการศกษาสาหรบประเดนคาถามทางภววทยานน กระบวนทศนแบบปรากฏการณนยม เชอวาความรทมอยและเปนอยโดยอสระดวยตนเองเปนสงทไมมอยจรง “ความจรง” อนรวมถงความรทนกวจยคนพบลวนเปนสงทถกสรางขน (reality in constructed) หรอเปน “ภาพสราง” (construct) ของความจรง/ความรเนองมาจากกระบวนการทางความคดของปจเจกบคคล ซงมรากฐานมาจากคานยมและประสบการณชวตสวนบคคล ประกอบกบบรบทดานตางๆ ของชมชนและสงคมทแวดลอม ความรความจรงทเปนหนงเดยวและมความเปนสากล (universal) จงไมมอยจรง มแตความจรงเฉพาะสง (particular) ความรความจรงในหลากหลายมตและรปแบบ (multiple realities) ซงแตละมตหรอรปแบบไมอาจลดทอน รปแบบและเนอหาของ“ความจรง” ไมไดมอยอยางแนนอนตายตว แตขนอยกบบรบทและตวบคคลทเกยวของทสรางมนขนมา ณ ชวงเวลาหนงๆ รปแบบและเนอหานสามารถเปลยนแปลงไดเมอเวลาและบรบทเปลยนไป ทงนในการทาวจย ผทสราง “ภาพสราง” ของความร/ความจรงกคอนกวจยและคนทเปนแหลงขอมล ซงตางตความ/ใหความหมายสงทอยรอบตวเขาตามภมหลง รวมถงประสบการณชวตทงทมอยแลวและทสรางขนใหมจากการมปฏสงสรรคกบคนอนบนพนฐานของระบบทางสงคมและวฒนธรรม สาหรบในกรณของนกวจยเปนการเฉพาะ จะเหนไดวาความรทถกคนพบ เปนเสมอน “ภาพสราง” ของภมหลงทางแนวคดทฤษฎของผวจย

ตอคาถามประเดนญาณวทยานน กระบวนทศนแบบปรากฏการณนยมไมเชอวาความรความจรงมอยอยางเปนเอกเทศ แตเชอในธรรมชาตของความรวามลกษณะเปนแบบอตวสยหรออตนยนยม (subjectivism) และปฏสมพนธนยม (transactionism) คอเชอวาความร/ความจรงถกสรางภายในจตใจโดยผานกระบวนการคดพจารณา รสก รบร วเคราะห และ สงเคราะหโดยปจเจกบคคล ดงนน ในกระบวนการวจย ผวจยไมสามารถแยกขอเทจจรง (fact) และคานยม (value) ออกจากกนได เพราะผวจยตองใชคานยมทงของสวนตวและชมชน/สงคมเปนพนฐานของการพจารณา “เลอก” ในกระบวนการตางๆ ของการวจย ตงแตเลอกเรองทศกษา เลอกทฤษฎทนามาใชวเคราะห เลอกขอมลทวเคราะหมาสรปผลเปนตน ความรความจรงทไดจากการวจย เปนสงทถกสรางขน จงมลกษณะฝงตรงคานยม (value-embedded knowledge) และมความหลากหลายขนอยกบผสรางและบรบทแวดลอม

ดงนนความร/ความจรงจงเปนสงทไมสามารถปราศจากอตวสย (subjective) ไดการวจยทพยายามใหผวจยตองหลกเลยงการมความสมพนธกบผถกวจย และทาหนาทเปนเพยงผสงเกตการณ เพอจะปองกนไมทาใหการวจยเสยความเปนภววสย จงเปนสงทขดกบความเปนจรง สบเนองจากคาตอบของคาถามทางญาณวทยาขางตน ในประเดนเกยวกบวธวทยา กระบวนทศนแบบปรากฏการณนยมจงเชอวาวธวทยาในการสบคนความรความจรงคอวธการตความหมาย หรออรรถปรวรรตศาสตร (hermeneutics) และวธสนทนาเชงวพากษหรอการโตแยงทางวชาการโดยใชหลกตรรกศาสตรดงเดมทเรยกวา วภาษวธ (dialectic) ซงตางกมจดมงหมายในการรอถอนความรบนรากฐานแนวคดของความเชอแบบดงเดม (deconstruction) และสรางสรรคความรขนมาใหม จากฉนทามตจากกลมบคคลหลายฝายทเกยวของหรอมสวนไดสวนเสยกบกระบวนการแสวงหาความร (reconstruction) ซงจะไดผลลพธเปนความรทม

21

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

รายละเอยดและมความซบซอนมากกวาความรเดมทเคยมในอดต ทงนความร/ความจรงทสรางขนมาชดใหมนตองมรากฐานเปนขอเทจจรงหรอขอมลเชงประจกษ ซงสวนใหญจะอยในรปทไมใชตวเลขหรอเชงคณภาพทเชอถอไดจากกระบวนการรวบรวม วเคราะหและตความหมาย โดยความพยายามรวมกนหรอความเตมใจในการใหขอมลโดยผทมสวนรวมหรอสวนไดสวนเสยกบความรความจรงทสรางขนน โดยผานขนตอนการสบคนทมลกษณะดาเนนตามธรรมชาต (natural inquiry)

วธการวจยทดควรเรมตนดวยความสมพนธอนดระหวางนกวจยและผถกวจย เพราะขอมลทดจะเกดขนภายใตสถานการณทผถกศกษามความไววางใจนกวจยและทงสองฝายมปฏสมพนธในบรรยากาศเปนกนเองและเปนธรรมชาต นกวจยจงมกใชวธการตางๆ ในการตดตออยางใกลชดหรอเขาไปมอยอาศยและสวนรวมกบประชากรและชมชนทตนมงศกษาเปนระยะเวลานาน เพอการสบคนความรทรบกวนหรอแทรกแซงสภาวะความเปนไปโดยปกตของท/ปรากฏการณทตองการศกษาใหนอยทสดสาหรบในประเดนของความสมพนธเชงเหตและผล กระบวนทศนแบบปรากฏการณนยมเชอวาจดมงหมายของการวจยไมใชเพอพสจนความสมพนธเชงเหตและผล แตเพอทาความเขาใจทถกตอง ดวยการตความพฤตกรรมหรอปรากฏการณทศกษาเปนสาคญมากกวา ทงนโดยมองวาการแยกสงทเปนเหตกบสงทเปนผลออกจากกนเปนสงทเปนไปไมไดในทางปฏบต เพราะทงสองสงอาจเปนทงเหตและผลซงกนและกน หรออาจเปนสาเหตในสถานทและเวลาหนงและเปนผลในอกสถานทและเวลาหนงตางกรรมตางวาระกนกเปนได ดงนนการพสจนทราบความสมพนธเชงเหตและผลแบบเสนตรง เพอควบคมปรากฏการณธรรมชาตใหไดแบบวทยาศาสตร จงเปนสงทเปนไปไดยากในทางปฏบตและเปนสงทไมควรจะทาในกรณของสงคมดวย

ในประเดนของกจกรรมการวจยและคานยม กระบวนทศนแบบปรากฏการณนยมซงเชอวาความจรง/ความรตางถกสรางขนมาและมลกษณะอตวสย จงเชอวาการควบคมกระบวนการวจยใหปลอดจากคานยมและอคตโดยสนเชงเปนสงทแทบจะไมนาเกดขนได ในความเปนจรงคานยมและอคตตองเขามาเกยวของกบวธวจยไมทางใดกทางหนงหรอชวงเวลาหนง ไมวาจะในสวนของการทผวจยเลอกหวขอวจย เลอกกระบวนทศนในการเปนกรอบศกษา/มองปญหานนๆ กระบวนการตางๆ เหลานลวนไดรบผลกระทบจากคานยมทางสงคมและวฒนธรรมจากภายนอกซงเปนบรบทของการวจยและจากคานยม/อคตสวนตวของผวจยเองดวยเสมอ นอกจากน การทคานยมและอคตเขามามสวนเกยวของกบการตดสนใจ “เลอก” ในกระบวนการวจยดงกลาว กมสวนทดในการจากดกรอบการวจยใหมงเนนไปในทศทางทผวจย “เลอก” ไมใหสะเปะสะปะไรทศทาง อยางไรกดผวจยกพงสงวรระวงไมใหอคต/คานยมเขามามผลทางลบตอความนาเชอถอไดของการวจยมากเกนไปเชนกน

สาหรบประเดนสามญการ (generalization) พบวากระบวนทศนแบบปรากฏการณนยมยงไมมขอสรปตรงกนในเรองน กลมทหนงเชอโดยสอดคลองกบความคดทางภววทยาทวาความร/ความจรงคอสงทถกสรางขน จงเชอวาความร/ความจรงเกยวกบเรองใดเรองหนงอาจมไดหลากหลาย ขนอยกบบรบททตางกแตกตางกนออกไป ความร/ความจรงไมสามารถมลกษณะของความเปนหนงเดยวและไมสามารถมลกษณะเปนกฎทวไปได นอกจากน ในสวนของคนหรอปรากฏการณทถกศกษาเองกมความหลากหลายเพราะตางกมเอกลกษณเฉพาะตว ไมมทางทคนหรอสถานการณหนงๆ จะเหมอนกนโดยสมบรณ ดงนนตรรกะทวาประชากรจานวนหนงสามารถเปนตวแทนของประชากรอนจงใชไมได และผลของการศกษาตวอยางจานวนหนง ในทหนง เวลาหนง ยอมไมสามารถนาไปใชกบคนอน ในทอน เวลาอนได นกวชาการในกลมนจงชใหเหนวาจดประสงคสาคญของการหาความรค อการพฒนาองคความรท เฉพาะเจาะจงในรปของสมมตฐานเชงปฏบตการ (working hypothesis) อนอาจนาไปใชไดเฉพาะกรณ จงสามารถสามญการได

22

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ภายใตเงอนไขทจากด ไมใชเพอจดประสงคในการหาความรประเภททใชไดทวไป ไมสามารถถกจากดไดดวยเงอนของเวลา สถานท และบรบท (Guba and Lincoln 1994) สาหรบนกวชาการกลมทสอง เชอวาสามญการเปนสงทเปนไปได แตสามญการทกลาวถงตองมลกษณะเปนสามญการเชงทฤษฎหรอเชงวเคราะห (analytic generalization) คอความสามารถในการนามโนทศนหรอทฤษฎทพฒนาขนมาจากการศกษาสถานการณในสถานท เวลาและบรบทหนง ไปปรบใชไดทวไป ในสถานการณ สถานท และบรบทอนได จงเปนสามญการในลกษณะทแตกตางจากสามญการดาน “ผลของการวจย” ซงขนอยกบตรรกะของความเปนตวแทน อยางในกรณของนกวชาการกลมปฏฐานนยม ทกลาวถงมาแลวขางตน นยามของการวจยเชงคณภาพ

จมพล หนมพานช ไดกลาวถงการวจยเชงคณภาพไววาเปนการศกษาวจยทพรรณนาโลกของชวตมนษยจาก “ดานใน” มาส “ดานนอก” (From the inside out) กลาวคอ เปนการศกษาวจยทมองจากทรรศนะของบคคลทมสวนรวมในเหตการณหรอในปรากฏการณนนๆ เปนการวจยทใหความสาคญดานความรสกแบบ “คนใน” ขณะเดยวกนพยายามแสวงหาความเขาใจเกยวกบความเปนจรงทางสงคม (Social Realities) การใหความสนใจกบกระบวนการ (Processes) แบบแผนของความหมาย (Meaning Pattern) ลกษณะทางโครงสราง (Structural Features) (2550: 35-36) การวจยเชงคณภาพจงเปนการแสวงหาความรโดยพจารณาปรากฏการณทางสงคมจากสภาพความเปนจรงในทกมต เปนการศกษาตดตามระยะยาวและเจาะลก โดยในการศกษาปรากฏการณดงกลาวเปนการศกษาในสภาพแวดลอมตามธรรมชาต โดยมงเนนไปทปจจยดานความรสกนกคด จตใจ ความหมายทมนษยกาหนดขน (จมพล หนมพานช 2550: 54-55 )

Denzin and Lincoln (2000:3) นยามการวจยเชงคณภาพไววาเปนกจกรรมทเกดขนในสถานการณทนกวจยเอาตวเองเขาไปอยในโลกทเขาศกษา การวจยแบบนประกอบดวยปฏบตการเกบขอมลเพอตความการแปรสภาพโลกหรอสงทนกวจยสงเกตใหอยในรปของการนาเสนอแบบตางๆ เชนบนทกจากภาคสนาม ขอความจากการสมภาษณ การสนทนา รปภาพ และการบนทกตางๆ นกวจยเชงคณภาพ (Qualitative researchers) ทาการศกษาสงตางๆ ในสถานการณทเปนธรรมชาต พยายามเขาใจความหมาย หรอตความหมายปรากฏการณตางๆ ตามทประชาชนผถกศกษาใหแกปรากฏการณเหลานน โดยใชวธการตความในเนอหาสาระ (Subject matters) คอพยายามใชความรสกหรอการตความปรากฏการณในรปของความหมายทคนเปนผนาสงนนๆ แสดงออกมา

ชาย โพธสตา (2552: 29) ไดนยามการวจยเชงคณภาพวาเปนการวจยททาในสถานการณทเปนธรรมชาต ใชวธการศกษาและเครองมอในการเกบขอมลทหลากหลาย แตเครองมอสาคญในการเกบขอมลคอตวนกวจยเอง การวจยแบบนมการออกแบบทยดหยน นกวจยเชงคณภาพดาเนนการศกษาและทาการวเคราะหขอมลดวยหลกตรรกะแบบอปนย การวเคราะหกบการเกบขอมลดาเนนการไปพรอมกนในสนาม เรมจากการวเคราะหขอมลเชงประจกษอยางละเอยด จนมองเหนมโนทศนหรอแนวคดทมความหมายจากขอมล และเหนความเชอมโยงของมโนทศนเหลานน จนนกวจยสามารถสรปเปนคาอธบาย แนวคด หรอทฤษฎเบองตนได การวจยเชงคณภาพมงการตความ เพอทาความเขาใจความหมายของพฤตกรรม หรออธบายปรากฏการณในทศนะของผทถกศกษา โดยมจดยนอยบนบรบทของปรากฏการณหรอของคนผทถกศกษาเหลานน

23

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

สภางค จนทวานช (2535: 13) กลาววาการวจยเชงคณภาพหมายถงการแสวงหาความรโดยการพจารณาปรากฏการณทางสงคมจากสภาพสงแวดลอมตามความเปนจรงทกมต เพอหาความสมพนธทางปรากฏการณกบสภาพแวดลอมนน วธการวจยนสนใจขอมลดานความรสกนกคด ความหมาย คานยม หรออดมการณของบคคล (นอกเหนอไปจากขอมลเชงปรมาณ) มกใชเวลานานในการศกษาตดตามระยะยาวโดยการใชการสงเกตแบบมสวนรวมและการสอสารอยางไมเปนทางการเปนวธการหลกในการเกบรวบรวมขอมล และเนนการวเคราะหขอมลโดยการตความ ขณะเดยวกนสรางขอสรปแบบอปนย

ดงนนอาจสรปไดวาการวจยเชงคณภาพหมายถงการคนควาหาความรความจรงทมวธการหลากหลายในการศกษาปรากฏการณทางสงคมและพฤตกรรมของมนษยโดยม งศกษาภายใตสภาพแวดลอมตามความเปนจรงอยางเปนองครวม การศกษาจะมงเนนการเกบขอมลทใชระยะเวลานานและใชวธการเกบขอมลทนกวจยเอาตวเองเขาไปอยในโลกทเขาศกษา ในการวเคราะหจะมงใหความสนใจปจจยดานความรสก นกคด ความหมาย คานยม หรอปจจยทเกยวของกบวฒนธรรมอนๆ โดยพยายามตความหมายปจจยเหลานนและปจจยทเกยวของ เพอทาความเขาใจความหมายของพฤตกรรม หรออธบายปรากฏการณในมมมองของผทถกศกษา โดยมจดยนอยบนบรบทของปรากฏการณหรอของคนผทถกศกษาเหลานน การศกษามกเกยวของกบสรางขอสรปแบบอปนย ลกษณะส าคญของการวจยเชงคณภาพ จากนยามขางตน จะเหนไดวาชวาลกษณะสาคญของการวจยเชงคณภาพ (สภางค จนทวานช 2535: 13-15) ประกอบดวย

1.เนนการมองปรากฏการณใหเหนภาพรวมของปรากฏการณทศกษาและศกษาโดยการมองจากหลายแงมม

2. เปนการศกษาระยะยาวและเจาะลก เพอตดตามศกษาปรากฏการณทางสงคมและทเกยวของกบมนษย ซงมความเปนพลวต

3. ศกษาปรากฏการณในสภาพแวดลอมตามธรรมชาต หรอตามความเปนจรง เพอใหเหนปรากฏการณทศกษาภายในบรบททางสงคมและวฒนธรรม จงมกมการทาวจยภาคสนาม (field research) การวจยคณภาพไมพยายามศกษาปรากฏการณโดยการควบคมตวแปรและทดลอง

4. คานงถงความเปนมนษยของผวจย ในฐานะเพอนมนษยไมใช “วตถทตองศกษา” และไมมงรกษาสภาพภววสยโดยวธแยกตวผวจยออกจากผถกวจย นกวจยคณภาพจงจะเขาไปสมผส สรางความสนทสนม และสรางความไวเนอเชอใจกบผถกวจย เพราะเชอวาสงเหลานจะนามาสการใหขอมลทเปนจรง พยายามทาความเขาใจและศกษาผถกวจยอยางเอาใจเขามาใสใจเรา และระวงทจะไมนาขอมลของผถกวจยไปใชในทางทจะกอความเสอมเสยแกผถกวจย ไมฝนใจถาผถกวจยไมเตมใจหรอไมพรอมทจะใหความรวมมอ

5. เนนการใชวธวจยเชงพรรณนาและการวเคราะหแบบอปนย ในขนแรกของการวจย นกวจยเชงคณภาพจะใหรายละเอยดเกยวกบสภาพทวไปของชมชนหรอกรณศกษาในรปแบบของการพรรณนา ในประเดนของสภาพภมอากาศ ลกษณะทตงภมประเทศ แบบแผนการดาเนนชวตในดานตางๆ เปนตน อนเปนขอมลจาเปนทจะชวยใหผอานเกดความเขาใจปรากฏการณทศกษาโดยเหนเปนภาพรวมไดดขน สวนในการวเคราะห นกวจยเชงคณภาพมกไมใชสถตและหรอตวเลข แตมกจะใชการวเคราะหแบบการสราง

24

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ขอสรปแบบอปนย (induction) เปนสาคญ คอการนาขอมลเชงรปธรรมยอยๆ หลายๆ กรณ มาสรปเปนขอสรปเชงนามธรรม โดยพจารณาจากลกษณะรวมทพบในกรณศกษาหรอชมชนตางๆ ทศกษา

6. เนนปจจยหรอตวแปรดานความรสกนกคด จตใจ และความหมาย นกวจยเชงคณภาพเชอวาองคประกอบดานจตใจ ความคด ความหมายคอสงทอยเบองหลงพฤตกรรมมนษยและเปนตวกาหนดพฤตกรรมมนษยทแสดงออกมา จงตองศกษาสรางความเขาใจทชดเจนเพอจะสามารถเขาใจปรากฏการณและพฤตกรรมมนษยได ความแตกตางและความจ าเปนของการอยรวมกนของการวจยเชงปรมาณและการวจยเชงคณภาพ ดงทไดกลาวมาแลวขางตนวากระบวนทศนคอมมมอง ความเชอ คานยมและกรอบแนวคดทกลมคนกลมหนงยดถอไวรวมกน และเปนพนฐานทคนเหลานนใชในการมองและทาความเขาใจปรากฏการณตางๆ ของโลก ซงสงผลอยางสาคญตอแนวทาง วธการ และเครองมอทใชในการคนหาคาตอบเพอทาความเขาใจปรากฏการณตางๆ ทงนในความเปนจรง ในการออกแบบและดาเนนการวจยตางๆ นกวจยยอมมความโนมเอยงทจะผกตดกบกระบวนทศนหรอเลนสทใชในการคนหาความจรงของตน ระหวางกระบวนทศนปฏฐานนยมและการวจยเชงปรมาณ กบกระบวนทศนปรากฏการณนยมและการวจยเชงคณภาพ ถานกวจยยดถอเลนสแบบแรก เขาจะมงความสนใจไปทการพยายามคนหาความจรงของปรากฏการณทางสงคมบนพนฐานของความพยายามทาความเขาใจความสมพนธเชงเหตและผล ทมงหาคาตอบวาถาตวแปรกลมหนงเกดขนหรอมการเปลยนแปลงแลวจะนาไปสการเปลยนแปลงหรอผลตอตวแปรอกกลมหนงหรอไม อยางไร ทงนขอมลทนกวจยในแนวทางน ใชในการวเคราะหจะเปนขอมลเชงปรมาณอนไดจากการแปลงขอมลเกยวกบความคด ความเชอหรอประเดนอนๆ ทเปนนามธรรมของกลมทถกศกษาหรอสงเกตใหกลายเปนขอมลทเปนรปธรรม จบตองได วดได โดยใชเครองมอตางๆ อาท เครองมอทางสถต ในการวเคราะหใชวธการหาความจรงเชงนรนย (deduction) คอกระบวนการหาคาตอบแบบ “ใหญไปหายอย” โดยเรมจากทฤษฎทมความครอบคลมในวงกวางและมความเปนนามธรรม แลวพยายามพสจนวาทฤษฎดงกลาวมความสามารถในการอธบายกรณยอยๆ ไดหรอไม โดยผวจยกาหนดสมมตฐานจากทฤษฎนนๆ แลวจงหาขอมลทจาเพาะเจาะจง (อาท กลมตวอยาง) มาทาการทดสอบสมมตฐานทตงไว เพอพสจนยอมรบหรอปฏเสธสมมตฐานนนๆ ทงน โดยมวตถประสงคในเชงวชาการในการมงพสจนความสามารถในการอธบายของทฤษฎทมอยแลวและการสรปองผลการศกษาจากกลมตวอยางไปยงประชากร หรอการมงทานายปรากฏการณภายใตกรอบทฤษฎหนงๆ นอกจากนผลทไดจากการศกษามกเปนไปเพอสนองตอบตอวตถประสงคในการระบขอเสนอแนะเพอแกปญหาทางสงคม ภายใตกรอบทฤษฎทใชในการวเคราะหเปนหลก (problem-solving oriented) ในทางตรงกนขาม ถานกวจยองการวจยกบกระบวนทศนปรากฏการณนยมและการวจยเชงคณภาพ จะเนนการทาความเขาใจความหมาย ความรสก และความคด ของกลมคนทตนเลอกศกษาหรอสงเกตอนเปนกรณเฉพาะ โดยวธการเชงอปนย ( induction) คอกระบวนการหาคาตอบแบบ “ยอยไปหาใหญ” ทเรมจากการศกษาเพอหารปแบบในขอมลจาเพาะเจาะจง เพอสรางเปนสมมตฐานชวคราว (working hypothesis) รอการพสจนยนยนในเวลาตอมา โดยอางองกบผลสรปในรปของสมมตฐานชวคราวทเหมอนๆ กน ทไดจากการศกษากรณเฉพาะอนๆหลายกรณ จนสามารถสรางเปนทฤษฎทสามารถอธบายในวงกวางและมความเปนนามธรรมขนได ดงนนสาหรบนกวจยกลมนจะมงเนนการศกษากลมทตนสนใจศกษาในเชงลก โดยพยายามทาความเขาใจความหมาย ความรสก และความคดของพวกเขา ดวยการ

25

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ตความ การวเคราะหเชงตรรกะ เนนความเขาใจทลกซงและเปนองครวม ทาความเขาใจผทถกศกษาและสงคมในฐานะทพวกเขาเปนสวนหนงทมสวนเปลยนแปลงและถกเปลยนแปลงโดยสงคมนนๆ มงใชขอมลเชงคณภาพมากกวาทจะพยายามแปลงขอมลนามธรรมใหเปนรปธรรม ซงสามารถจบตอง วดได และศกษาโดยใหความสาคญกบความสมพนธอนดระหวางผทาการศกษาและผถกศกษา สาหรบวตถประสงคของการวจยในเชงทฤษฎมกจะเปนการสรางสมมตฐานหรอกรอบแนวคดทฤษฎจากขอมล มากกวาจะเปนการทดสอบความสามารถในการอธบายของทฤษฎทมอยแลว และสาหรบวตถประสงคเชงการแสวงหาความรความจรง จะมงสรางความรความเขาใจพฤตกรรมของกลมคนทตนศกษา โดยพยายามทาความเขาใจปจจยทางความคด ความหมายทอยเบองหลงพฤตกรรมเหลานนของพวกเขา ซงปจจยเชงความคดความเชอเหลานกลมคนทผวจยมงศกษาไดมาในฐานะทพวกเขาการเปนสวนหนงและมปฏสมพนธสองทางกบสงคมทอยรอบตวเขา มากกวาทผศกษาตองการจะหาขอเสนอแนะจากผลการวจยเพอแกปญหาสงคม จะเหนไดวากระบวนทศนและการวจยทงสองแบบ มองโลกดวยทศนะและวธการทแตกตางกนอยางมาก นอกจากนในความเปนจรงยงพบดวยวา นกวจยทเช อมนในกระบวนทศนและการวจยแบบใด ตางใชฐานคดและกระบวนการวจยทงระบบทองกระบวนทศนและการวจยทตนเชอถอ และเมอมความเชอมนในความถกตองของกระบวนการวจยของตนจงมแนวโนมทจะเหนขอจากดของกระบวนทศนและการวจยอกแบบหนง การถกเถยงระหวางกระบวนทศนและการวจยทงสองแบบจงวงวนอยทการทแตละฝายเนนถงจดแขงของกระบวนทศนและการวจยของตนและขอจากดของกระบวนทศนและการวจยอกแบบ สาหรบผทเชอในกระบวนทศนและการวจยเชงปรมาณมแนวโนมทจะมองวากระบวนทศนและการวจยเชงคณภาพมจดออนมากมายไมวาจะเปนการทความเปนอตวสย (subjectivity) มอทธพลมากตอกระบวนการวจย ไมวาจะในประเดนลกษณะของขอมลและอทธพลดานคานยมและเจตคตของผสงเกต ทตองเขาไปเกยวของกบกระบวนการวจยผานทางการตความและใหความหมายสงทศกษาวจยอยเสมอ ทาใหเกดปญหาการขาดความเปนภววสย (objectivity) ของกระบวน การวจย ซงทาใหความรทไดขาดความบรสทธถกตอง ปญหาความไมนาเชอถอของกระบวนการวจยและผลของการวจย อนเกดจากการทไมสามารถพสจนไดโดยวธการเชงประจกษ โดยเฉพาะอยางยงในประเดนทสาคญไดแก ประเดนดานความเชอถอไดของวธทใชในการเกบขอมล (reliability) ความถกตองตรงประเดนของผลในการวจย (validity) รวมทงขอจากดดานความสามารถในการนาผลของการวจยทไดไปใชอางองในวงกวาง ( generalization) ตอไป ในทางกลบกน สาหรบนกวจยทมความเชอมนในกระบวนทศนและการวจยเชงคณภาพ กจะวจารณขอจากดของกระบวนทศนและการวจยเชงปรมาณ อาท ปญหาการละเลยตวแปรทมลกษณะอตวสยในการสงเกตและการวดผล ผลทไดจากการศกษาจงอาจขาดความถกตองตรงประเดนภายใน ( internal validity) คอผลของการศกษาถกตองตามตรรกะของนกวจยโดยมความเปน “วทยาศาสตร” เชอถอได แตอาจคลาดเคลอนในทศนะของผถกกระทา หรอผ เปนทมาของขอมล ปญหาการวเคราะหโดยมงศกษาความสมพนธระหวางตวแปร ผลการศกษามกเกดจากการละเลยการใหความสาคญแก อตลกษณของ “คน” (persons) และการใหความหมายของบคคลในฐานะผกระทา (actor) อยางเปนองครวม ปญหาการขาดแคลนแนวคดและทฤษฎทมลกษณะเคลอนไหว จงขาดความสามารถในการทาความเขาใจและอธบายความเปนพลวตของพฤตกรรมของปจเจกชนเฉพาะราย ภายใตบรบทเฉพาะในหวงเวลาตา งๆ อนเปนความรทมมต เชงลก ม “สสนและมความเคลอนไหวของการศกษาแบบตอเนองเปนเวลานาน ” (longitudinal studies) ได ปญหาความยากลาบากของการควบคมและการจดกระทาของตวแปรไดเดดขาดและ/หรอทาใหเกดขนซาเดมไดโดยสมบรณ ทงนเพราะปรากฏการณทางสงคมและพฤตกรรมของ

26

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

มนษยมลกษณะเปนแบบฉบบเฉพาะตว ในความเปนจรงการถกเถยงวากระบวนทศนและวธการวจยใดถกกวานเปนขอถกเถยงท “เชย” แลว ในความเปนจรง ทงสองกระบวนทศนและวธการวจยตางเปนตวเลอกเครองมอสาหรบการวจย ทสามารถชวยเสรมเตมเตมชองวางทยงมอยซงกนและกน อนจะทาใหความรความเขาใจปรากฏการณทางสงคมและมนษยมความหลากหลายและครบถวนรอบดานมากยงขน

นอกจากนกระบวนทศนและวธการวจยทงสองแบบตางไมสามารถแยกออกจากกนไดเดดขาด ทงนเพราะในความเปนจรงแลวความเปนคณภาพและปรมาณของวธการวจยทางสงคมศาสตร เปนคณสมบตทเหลอมซอนกนอย ซงถาจะกลาวในทางทฤษฎตองพดวาในวธการทเรยกวาเชงคณภาพมคณสมบตทเปนเชงปรมาณอยดวย และในทานองเดยวกนในวธทเปนเชงปรมาณ กมคณสมบตทเปนเชงคณภาพซอนอย (ชาย โพธสตา 2552: 9) หรอกลาวอกนยหนงกระบวนทศนและวธการวจยทางสงคมศาสตรมลกษณะเปนแถบความตอเนอง (continuum) ซงปลายสดขางหนงเปนกระบวนทศนและวธการวจยเชงปรมาณ และปลายสดอกดานเปนกระบวนทศนและวธการวจยเชงคณภาพ (ขจรศกด บวระพนธ 2554: 23) การจาแนกงานวจยวาเปนแบบใดโดยเดดขาดจงกระทาไดยาก แตสามารถบอกไดงายกวาวางานวจยนนๆ มแนวโนมทจะมกระบวนทศนใดมากกวากน ซงสามารถแบงไดเปนสประเภทคอ หนง งานวจยทมกระบวนทศนวจยเชงปรมาณอยางโดดเดน อาทงานวจยเชงสารวจ งานวจยเชงทดลอง สอง งานวจยทมกระบวนทศนวจยเชงคณภาพอยางโดดเดน เชนงานวจยแบบกรณศกษา งานวจยแบบชาตพนธวรรณนา สาม งานวจยทมกระบวนทศนวจยคอนไปทางปรมาณเจอดวยกระบวนทศนวจยเชงคณภาพ อาทงานวจยเชงสารวจทใชแบบสอบถามเกบขอมลจากกลมตวอยาง แตในแบบสอบถามมคาถามปลายเปดหรอในวธการวจยกาหนดใหมการสงเกตและ/หรอสมภาษณสาหรบขอมลเชงคณภาพอยดวย และส งานวจยทมกระบวนทศนวจยคอนไปทางคณภาพเจอดวยกระบวนทศนวจยเชงปรมาณ อาทการวจยแบบกรณศกษาทศกษากลมตวอยางขนาดเลก ดวยการสงเกตละ/หรอสมภาษณ แตมการใชแบบสอบถามทใหขอมลเชงปรมาณอยดวย (ขจรศกด บวระพนธ 2554: 28-29)

ตอนท 2 รปแบบและแนวทางการวจยเชงคณภาพ

นกวจยทใชการวจยเชงคณภาพเปนระเบยบวธวจยมแนวทางใหเลอกใชหลายแบบในการศกษา เพอใหเหมาะสมกบลกษณะคาถามการวจย และแนวคดหรอมมมองทนกวจยใชในการศกษาการวจยแตละประเภทมลกษณะสาคญ และขอไดเปรยบและจดออนบางประการ รปแบบและแนวทางการ วจยเชงคณภาพไดแก

- การวจยเชงชาตพนธวรรณนา ซงเปนแนวทางหนงในการวจยเชงคณภาพทมงอธบาย และตความขอมลทางสงคม เจตคต ความเชอ ความรสก วฒนธรรม และพฤตกรรมของมนษย โดยใชวธการเกบขอมลในทกเหตการณทเกดขน หลาย ๆ วธ นกวจยตองแฝงตวเองเขาไปคลกคลอยกบประชากรในชมชนหรอทองถนทตองการศกษา เพอใหไดขอมลทเกยวของกบวฒนธรรม และวถการดาเนนชวตทเปนปจจยผลกดนใหเกดการแสดงออกของความรสกและพฤตกรรมตาง ๆ ของประชากรทตองการศกษา จนไดขอมลเพยงพอทจะนาไปวเคราะห แปลผล สรปผล หรอสรางเปนทฤษฎทจะสามารถใชอธบายพฤตกรรมทางวฒนธรรมของประชากรตอไปได

27

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

- การวจยแบบศกษารายกรณ หมายถงการมงเกบรวบรวมขอมล หลกฐานในเรองใดเรองหนงเปนรายกรณ อยางละเอยดและมการวเคราะหเจาะลกถงสาเหตทแทจรงของปญหาทเกยวของ เพอชวยใหเกดความเขาใจทลกซง เกยวกบภมหลง สถานภาพ และปฏสมพนธกบสงแวดลอมตาง

- การวจยแบบสรางทฤษฎจากขอมล มงเนนการสรางคาอธบายเชงทฤษฎจากขอมลโดยตรงตามวธวทยาของการสรางทฤษฎฐานราก โดยมความเชอพนฐานทวา การจะทาความเขาใจเกยวกบพฤตกรรมมนษยและการอยรวมกนของมนษย จาเปนตองเขาใจถงกระบวนการทบคคลไดสรางความหมายใหกบสงตางๆ ทอยรอบตว จงเนนทการศกษาปรากฏการณทางสงคม โดยยดหลกของการทาความเขาใจสงตางๆ จากนนจงนาขอมลทไดมาสรางมโนทศน หาความเชอมโยงระหวางมโนทศน ตางๆ เพอใหไดขอสรปเชงทฤษฎของปรากฏการณทางสงคมทตองการหาคาอธบาย

- การวจยแบบปรากฏการณวทยา เปนการวจยเชงคณภาพรปแบบหนงทอาศยแนวความคดและโลกทศนจากปรชญาปรากฏการณวทยาเปนเครองมอในการศกษาปรากฏการณและประสบการณของมนษย มงเนนศกษาปรากกฎการณทชวตทบคคลไดประสบมา (lived experience) โดยมงทาความเขาใจความหมายจากประสบการณชวตทบคคลไดประสบมาเปนหลก โดยเปนความหมายในทศนะของผทไดประสบการณนน

- การวจยแบบการสนทนากลม มงเนนการศกษากลมเจาะจง ซงถกจดขนมา เพอการสนทนาหรออภปรายกนโดยมจดมงหมายเจาะจง เพอจะหาขอมลทถกตองตรงประเดน เพอตอบคาถามการวจยเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะ โดยใหกลมเจาะจงอภปรายกนเกยวกบประเดนคาถามทเจาะจงชดหนง ซงนกวจยยกขนมาเปนหวขอสนทนา การอภปรายถกเถยงกนนน อาจจะเกยวกบเนอหาหรอประเดนของสงทนกวจยแสดงใหผรวมสนทนาไดดฟงกอนการสนทนา เพอใหไดขอมลทดทสด ตรงตามจดมงหมายของการศกษา โดยผานการมปฏสมพนธตอกนของสมาชกในวงสนทนา ซงเนนความสาคญของพลวตกลม (group dynamics)

- การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเปนวธการคาควาวจยทเนนวธการเรยนรจากประสบการณโดยอาศยการมสวนรวมอยางแขงขนของทกฝายทเกยวของกบปญหาการวจยตงแตการระบปญหา การดาเนนการ การตดตามผล และการประเมนผล กระบวนการสงเคราะหขอสรปมกใชวธการเชงวภาษวธ ตวอยาง การวจยแบบศกษาเฉพาะกรณ (Case Study Approach)

ลกษณะส าคญของการวจยแบบศกษาเฉพาะกรณ จากงานเขยนของ Stake (1995: 85-87) และองอาจ นยพฒน (2549: 358) พอจะสรป ลกษณะสาคญของการวจยแบบศกษาเฉพาะกรณไดเปนประเดนตางๆ ดงน

- การมจดเนนทางการศกษาทประเดนปญหาใดๆ กรณหนง ซงมลกษณะเปนระบบภายใตขอบเขตทเฉพาะเจาะจง ในแงของสถานทและเวลา โดยมกระบวนการวจยแบบธรรมชาต ใชประเดนปญหาเปนศนยกลางของการสบคนหาความรความจรงและมขอบขายในการศกษาวจยไมใหญมาก

- มงการพรรณนาปรากฏการณทมงศกษาอยางลมลกและทาใหเหนเปนภาพทมชวต ( life-like description) มความครอบคลมครบถวนในทกแงมมทเกยวของกบปญหาและปรากฏการณทตองการสบคนหาคาตอบ โดยเฉพาะการพรรณนาและอธบายกรณศกษาวามเหตการณอะไรเกดขนบางและเพราะเหตใดเหตการณนนๆ จงเกดขน โดยกระทาในรปแบบของการบอกเลาเรองราวเฉพาะเหตการณทสาคญ พรอม

28

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ทงแสดงหลกฐาน ขอมล และพยานประกอบ โดยอาศยการรบรและตความหมายของนกว จยทมตอเหคการณนนโดยตรง

- ใหความสนใจการเขาใจอยางถองแทตอความสลบซบซอน และความมเอกลกษณเฉพาะของกรณเฉพาะททาการศกษา มากกวาวตถประสงคในการสรปอางองผลการวจยจากกรณเฉพาะไปยงกรณเฉพาะอนๆหรอไปสประชากรของกรณเฉพาะในวงกวาง โดยม งคนหาแบบแผนความสมพนธของพฤตกรรม กรณศกษา หรอปรากฏการณทสนใจ ซงโดยสวนใหญเปนปรากฏการณทมลกษณะเฉพาะ ทงทเปนไปตามความคาดหมายและทไมไดเปนไปตามคาดหมาย ทงทเปนไปอยางเปดเผยและทซอนเรน โดยศกษาวามรปแบบความสมพนธทคงเสนคงวาและหรอสอดคลองกนภายใตเงอนไขและสภาวการณแบบใดแบบหนงเปนพเศษหรอไม และ

- ความรความจรงอนเปนผลจากการศกษามรากฐานมาจากขอมลทเกบรวบรวมจากสนาม โดยทวไปจะใหอารมณความรสกแกผอานเสมอนหนงผอานเขาไปอยรวมในเหตการณนนๆ เนองจากโดยปกตในการนาเสนอรายงานผลการวจยนกวจยจะใชวธการหลากหลายรปแบบ ทงรปแบบทเปนทางการและไมเปนทางการและจากมมมองของบคคลหลากหลายกลม นอกจากนนผวจยมกเลอกใชถอยคาในการถายทอดเรองราวใหอานเขาใจงายและอยในระดบเดยวกบประสบการณของคนเรา และผอานสามารถนาความร ความเขาใจและประสบการณสวนตวมาชวยในการตความหมายได ความเขาใจและประทบใจนจะนาไปสการถายโอนของขอสรปใดๆ จากประชากรในกรณศกษาไปสผอานตอไป ขอไดเปรยบและขอจากดของการวจยแบบศกษาเฉพาะกรณ ขอไดเปรยบ ขอไดเปรยบของการศกษาเฉพาะกรณเชงคณภาพเปนผลอยางสาคญจากการทการศกษาวจยในโดยวธน ทาใหผวจยสามารถจากดขอบเขตของการวจยอยทกรณเฉพาะทเลอกสนใจ อนสงผลดอยางสาคญ (องอาจ นยพฒน 2549: 364) ไดแก

1) นกวจยบคคลเดยวหรอกลมนกวจยจานวนนอยสามารถดาเนนการศกษาวจยได และในการทาวจยผวจยใชเวลาและทนการทาวจยไมมากจนเกนไปนก เนองจากขอบเขตการดาเนนงานเกบรวบรวมขอมลหลกฐานมงเนนแตเฉพาะทเกยวของกบกรณเฉพาะทเลอกมาทาการวจยเทานน การจากดขอบเขตการวจยโดยเฉพาะกรณหนงๆ ภายใตบรบทดานสถานทและเวลาเฉพาะ ทาใหผวจยสามารถดาเนนการวจยไดภายใตสภาวการณทนกวจยไมสามารถควบคม คาดหมาย หรอจดกระทาสงตางๆ ใหเปนไปตามความตองการได

2) ผวจยกจะสามารถทมเทคนหา วเคราะหและรายงานขอมลทหลากหลายและลมลกเฉพาะกรณนนๆ ไดเตมท ขอมลทไดจากการศกษาสามารถนาไปสความรความเขาใจและสะทอนความเปนจรงเกยวกบคณสมบตหรอลกษณะอนโดดเดนของกรณเฉพาะทแตกตางจากกรณทวไป ซงขอมลในลกษณะนอาจจะไมไดรบจากการวจยเชงปรมาณ นอกจากนขอมลทไดจากการศกษาจะมลกษณะแจงชดดจมชวต (lifelike information) และงายตอความเขาใจ เออใหผอานสามารถรบทราบและเขาใจความจรงเกยวกบเรองเฉพาะนนไดอยางลกซงและชดแจงอาจเปนผลใหมความเปนไปไดสงทจะถกนาไปประยกตใชหรอไดรบความสนใจจากบคคลหลายฝายไมจากดอยแตเพยงกลมนกวชาการ แตนกปฏบตหรอบคคลทวไปกสามารถเขาใจไดและอาจ นาไปสการกาหนดนโยบาย แผนงาน/โครงการ หรอกลยทธสาหรบปรบปรงการปฏบตงานในบรบทททาการศกษาวจยใหมคณภาพยงขน

29

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ขอจ ากด (องอาจ นยพฒน 2549: 364; ชาย โพธสตา 2552: 170) 1) ขอจากดเรองสามญการ หรอการนาผลการวจยไปใชในวงกวาง ในเรองนนกวจยบางทานเหนวาผลการวจยแบบกรณศกษาอาจไมสามารถสรปอางองไปสประชากรเปาหมายของกรณอนๆ ไดอยางกวางขวาง เหตผลสาคญกเพราะกรณศกษาใชตวอยางจานวนนอย ทงนขนอยกบความสามารถของผอานงานวจยจะมองเหนชองทางไปประยกตใชดวยตวเอง

2) ถงแมการกาหนดกรณศกษาจะเปนการชวยจากดขอบเขตการทางานใหแกนกวจย แตในบางกรณยงพบวาการศกษากรณศกษาตองใชความรความสามารถและประสบการณทาวจยภาคสนามของนกวจย ตลอดจนงบประมาณใชจายและระยะเวลาในการดาเนนงานวจยคอนขางมาก เพอใหไดขอมลอยางลกซง หลากหลายและรอบดานเฉพาะกรณทศกษา ทาใหบางครงนกวจยทมประสบการณทาวจยภาคสนาม งบประมาณคาใชจายและระยะเวลาในการทาวจยจากด อาจไมสามารถดาเนนงานได

3) รายงานการศกษาเฉพาะกรณเชงคณภาพทวไป มกประกอบดวยถอยคาพรรณนาเชงวเคราะห ตความ ประเมนกรณศกษาทมรายละเอยดมากรวมอย ผอานงานวจยมกตองใชระยะเวลาในการอานรายงานผลการศกษาเฉพาะกรณคอนขางมาก บคคลผมเวลาไมมากนก อาจไมมเวลาตดตามอานรายละเอยดตางๆ ไดทงหมด อนอาจทาใหขอมลทไดจากการวจยไมไดรบความสนใจหรอถกนาไปใช

4) ขอจากดเกยวกบการเลอกตวอยาง ซงแมจะมหลกการกวางๆ วากรณทเลอกจะตองมขอบเขตทชดเจน การตดสนใจวาขอบเขตทแทจรง ทงในแงของเนอหา เวลา และสถานทของสงใดสงหนง เรมตนและสนสดลงทใดยงเปนสงทไมงายนก ทาใหในบางครง นกวจยตองกาหนดขอบเขตเองตามความตองการ

5) ความยากลาบากในการตดสนวาจะเลอกกรณทจะศกษาจานวนเทาใดจงจะเพยงพอ ในกรณทเปนการศกษาทตองการกรณเฉพาะหลายกรณ นเปนปญหาทไมมคาตอบเดยว ในสวนของการตดสนใจในประเดนดงกลาว นกวจยอาจตองนาจดมงหมายของการศกษาและความเปนไปไดในเรองเวลา ทรพยากร และปจจยอานวยความสะดวกตางๆ มาพจารณารวมกนเพอหาคาตอบซงเปนทพอใจและเปนเหตเปนผล ตวอยาง 2 การวจยแบบสรางทฤษฎจากขอมล นยามและลกษณะส าคญ Schwandt (2001) นยามวาหมายถงระเบยบวธวจยทางคณภาพอยางหนงทมงสรางคาอธบายเชงทฤษฎจากขอมลโดยตรง หวใจสาคญอยทการเรมตนดวยขอมลเชงประจกษ กอนทจะมาสรางสมมตฐานและกรอบแนวคดสาหรบอธบายปรากฏการณทศกษาหรอวธอปนย ( inductive method) คอเรมจากขอมลจากประชากรตวอยางทเจาะจงเลอกมาจานวนหนง แลวจงวเคราะหหาขอสรปหรอคาอธบายเชงทฤษฎทมลกษณะทวไปจากขอมลนน (from the particular to the general)

ทงนคาวาทฤษฎตามนยของระเบยบวธวจยนกนความกวางดงท Strauss and Corbin (1998) กลาวไววาทฤษฎประกอบดวยความสมพนธทนามและนาเปนระหวางมโนทศนหรอชดของมโนทศน (ชาย โพธสตา 2552: 176-177) การวจยแบบสรางทฤษฎจากขอมลมระเบยบวธวจยทแตกตางจากการวจยเชงปรมาณ เพราะในวธนนกวจยจะใชวธอปนบอยางเขมงวดในการสรปผลขอมล โดยถอวามโนทศน สมมตฐาน และกรอบแนวคดสาหรบอธบายปรากฏการณทศกษาตองมาจากขอมลโดยตรง ไมใชนกวจยจะหยบยมมาจากแหลงอนแลวมาทดสอบ/ยนยนกบขอมลทเกบไดในกรณน ทงนโดยมขนตอนดาเนนงานในทางปฏบตไดแกการกาหนดคาถามวจยทชดเจน ออกแบบการวจยและเกบขอมล โดยใชเทคนคทกทางทเหมาะสมเชนเดยวกบ

30

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

การวจยเชงคณภาพอนๆ ทงนโดยระเบยบวธการวจยแบบนจะไมใหความสนใจในกระบวนการกาหนดกรอบแนวคดและสมมตฐานเพอทาการวเคราะหขอมลในกรณทเลอกศกษาพสจนมาพสจนกบสมมตฐานวาตรงกนหรอไม และทฤษฎทเปนฐานคตของสมมตฐานนนถกตองหรอไมดงเชนกรณอนๆ ในทางกลบกน วธวจยลกษณะนจะเกบรวบรวมขอมลสกระยะหนง กอนจะหยดเพอทาการวเคราะหขอมล โดยมงทจะสรางมโนทศนจากขอมลและหารปแบบความสมพนธทนาจะมหรอนาจะเปนระหวางมโนทศนเหลานน จากนนนกวจยจะสรางกรอบแนวคดและสมมตฐานเพออธบายปรากฏการณทศกษาโดยมมโนทศนและรปแบบความสมพนธระหวางมโนทศนเหลานนเปนฐาน สมมตฐานดงกลาวจะถกนาไปทดสอบกบขอมลทเกบไดใหม ซงรวบรวมขนเพอใชในการทดสอบสมมตฐานดงกลาวโดยเฉพาะ (Theoretical Sampling) เมอทดสอบกบขอมลใหมนแลว สมมตฐานอาจจะถกปรบในบางมต ในกรณทขอมลใหมนามาซงมโนทศนใหม/รปแบบความสมพนธระหวางมโนทศนใหม จากนนสมมตฐานทถกปรบนกจะถกนาไปทดสอบกบขอมลชดใหมทเกบมาอก กระบวนการเกบขอมล สราง ทดสอบและปรบสมมตฐานพรอมๆ กนเชนนจะดาเนนไปเรอยๆ จนกวานกวจยจะมนใจไดวาไดบรรลถงจดอมตว (saturation) ทงในแงของขอมลและในแงของทฤษฎแลว นกวจยจงจะหยดการเกบขอมลและเรมขนตอนการหาขอสรปหรอคาอธบายเชงทฤษฎของสงทศกษา (ชาย โพธสตา 2552: 180-183) ขอไดเปรยบและขอจ ากดของการวจยแบบสรางทฤษฎจากขอมล ขอไดเปรยบ ขอไดเปรยบทเหนไดอยางชดเจนของกระบวนการวจยลกษณะนคอ

1. ผลผลตมลกษณะเปนทฤษฎทสรปมาจากขอมลตางๆ จากประสบการณทผวจยเลอกมาศกษาโดยตรง (Creswell 1998) ซงตรงกนขามกบระเบยบวธวจยอน ซงทฤษฎทใชมฐานะเปนอปกรณชวยการวเคราะหวจยและมทมาจากแหลงอนๆ อาท จากการทบทวนวรรณกรรม

2. ระเบยบวธวจยถกพฒนาขนโดยมงเนนการมระเบยบวธรวบรวมและวเคราะหขอมลทเขมขนและเนนการตความมากกวาการมงพรรณนาความ จงกลาวไดวามความโดดเดนกวาการวจยเชงคณภาพอนๆ ในขณะเดยวกน กใชวธอปนยในการวเคราะหขอมลและสรปเปนทฤษฎ ทฤษฎซงเปนผลผลตทไดจากการวจยจงมทมาโดยตรงจากขอมลทรวบรวมและวเคราะหจากกรณทศกษาจงอาจนามาสความรใหมทไมสามารถคนพบจากการวจยเชงปรมาณและเปนระเบยบวธทมลกษณะเดนทแตกตางจากการวจยเชงปรมาณ ขอจ ากด (ชาย โพธสตา 2552: 187-189) 1. การยดแนวทางอปนยอยางเครงครดและเรมตนการศกษาโดยไมใชทฤษฎหรอตงสมมตฐานใดๆ แตเรมตนทขอมลไปสผลสรปทางสมมตฐานและทฤษฎในภายหลง ในความเปนจรงการดาเนนการดงกลาวอาจเปนไปไดยากในทางปฏบต เพราะนกวจยอาจจะไมสามารถดาเนนการวจยโดยปราศจากอคตดานทฤษฎทตนเองยดถออยไดอยางแทจรง ดงนน มโนทศนและทฤษฎทเปนผลของการวจยอาจไดรบอทธพลจากภมหลงทางทฤษฎของนกวจย และไมไดเปนทฤษฎทสรางขนมาจากขอมลทศกษาโดยตรง ดงนนคาถามสาคญอยทวาจะมวธการอยางไรทจะทาใหนกวจยทาตวใหปลอดจากทฤษฎไดอยางแทจรง และคาถามทวาการวจยทปราศจากการชนาของแนวคดและทฤษฎ และเปนการวจยทใหขอมลเปนตวชนาไปสขอสรปอยางบรสทธนนในโลกแหงความจรงจะเปนสงทมความเปนไปไดมากนอยแคไหน

31

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

2. แมวานกวจยตามแนวทางนจะสรางทฤษฎจากขอมลโดยยดวถทางแบบอปนยอยางเครงครด อยางไรกดมผตงคาถามถงความเปนไปไดทแนวทางนรนยภายใตความคนเคยของกระบวนทศนปฏฐานนยมอาจแทรกเขามาชนากระบวนการวจยโดยทผวจยอาจไมรตว ดงท Charmaz (2000, อางใน ชาย โพธสตา 2552: 188) เคยวจารณวาแทจรงแลวการวจยแบบสรางทฤษฎจากขอมลถกวจารณวามความโนมเอยงดานวธการไปดานกระบวนทศนปฏฐานนยมอยางชดเจน เนองจากเหตผลดงน 1) ขอสรปพนฐานของการวจยแบบนถอวาความจรงมอยและดารงอยตางหาก 2) นกวจยตองวางตวเปนกลางทาหนาทเปนเพยงผคนหาความจรงเทานน 3) การวจยแนวทางนมลกษณะความเปนการคดแบบลดสวน (Reductionist) ไดแกการทขอมลจะถกลดความสาคญลงมาอยในระดบทเปนเพยงสงทนกวจยกาหนดเอาไวกอนเทานน ดงจะเหนไดในกระบวนการตรวจสอบความถกตองตรงประเดน (validity) ของมโนทศนและความสมพนธระหวางมโนทศนทนกวจยกาหนดเฉพาะขอมลทเขาขายในการตรวจสอบเทานน 4) การวจยแบบนยดแนวทางภววสย (objectivist) ในการวเคราะห ซงตางจากวธการเชงคณภาพขนานแททไมไดเครงครดเรองนมากนก

3. ในกระบวนการวเคราะห นกวจยตองตรวจสอบมโนทศนและทฤษฎทสรางขนกบขอมลทคนพบใหมซาแลวซาอกจนกระทงถงจดอมตว ซงมเกณฑกวางๆ วาคอจดทขอมลใหมไมไดใหแนวคดและมโนทศนแงมมใหมในการอธบายอกตอไปแลว แตในทางปฏบตจะพบวาจดอมตวทวาคงจะมาถงไดไมงายนกโดยเฉพาะเมอขอมลทรวบรวมมาใหมเพอวตถประสงคในการทาทายมโนทศนและทฤษฎทสรางขนจากขอมลชดกอนหนานนดวยวธการทเรยกวาการเลอกตวอยางเพอหาขอมลมาตรวจสอบทฤษฎทนกวจยสรางขน (theoretical sampling) ความจรงนทาใหการวจยคณภาพแบบนเปนกระบวนการทยากและทาทายมาก

ตอนท 3 เทคนคและวธวจยเชงคณภาพ

3.1 การรวบรวมขอมล 3.1.1 ค าถามการวจยเชงคณภาพและการหาผเขารวมการวจย ค าถามการวจยเชงคณภาพ

เชนเดยวกบการทาการวจยอนๆ กอนทจะทาการวจยเชงคณภาพ ผวจยควรระบปญหาทตองการหาคาตอบ และตองถามตวเองเสมอวาเรองทจะทาการวจยและคาตอบทจะไดรบมความสาคญและจาเปนอยางไร อาทเชนจะชวยแกปญหาสงคมใดได และเมอแกปญหานนๆ ไดแลวจะเกดประโยชนแกคนกลมใดบาง ปญหานนๆ มนกวจยไดเคยทาการศกษา ไดขอสรปทสรางความเขาใจในประเดนปญหานนและ/หรอเสนอแนะแนวทางแกไขปญหานนๆ ทมความครบถวนหลากหลายแลวหรอไม ทงนตองพจารณาวาความสาคญและจาเปนนนๆ มความเหมาะสมกบการตดสนใจดาเนนการวจยหรอไม ทงนเพราะการดาเนนการวจยเชงคณภาพแตละโครงการ จะเกยวของกบความมงมนตงใจ และความทมเทดานตางๆ ของผวจยอยางมาก รวมทงเงอนไขดานเวลาและงบประมาณ เมอระบปญหาทตองการหาคาตอบแลว ผวจยตองตงคาถามวจย ใหอย ในรปของประโยคคาถามทสอดคลองกบปญหาวจยทนกวจยเลอกศกษา คาถามวจยเปนสงทนกวจยอยากรและเปนเสมอนโจทยทนกวจยจาเปนตองใชกระบวนการวจยเพอหาคาตอบ (ชาย โพธสตา 2547) และมกมวตถประสงคในแงของการใชประโยชนหรอเปาหมายของการศกษาแฝงอยดวยเสมอ (เบญจา ยอดดาเนน-แอตตกจและ

32

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

กาญจนา ตงชลทพย 2552:19) ตวอยางเชน ปญหาทตองการหาคาตอบคอมสลมในภาคใตมเจตคตไมดตอรฐไทย คาถามวจยเชงคณภาพสาหรบการวจยทมจดประสงคในการทาความเขาใจเหตปจจยของปญหาน ไดแก ปจจยทสงผลตอการสรางเจตคตไมดตอรฐไทยของมสลมในภาคใตคออะไร หรอประเดนปญหาทางประวตศาสตรสงผลตอการสรางเจตคตไมดตอรฐไทยของมสลมในภาคใตอยางไร ในทางกลบกบ ถาผวจยตองการใชการวจยเชงปรมาณในการทาความเขาใจในประเดนดงกลาว คาถามการวจยอาจเปนวาปญหาทางประวตศาสตรสงผลตอการสรางเจตคตไมดตอรฐไทยของมสลมในภาคใตหรอไม ทงน Creswell (2007) ไดแบงคาถามวจยเชงคณภาพเปนประเภทตางๆ ตามวตถประสงค ไดแก 1) คาถามวจยเพอคนหา มจดมงหมายเพอทาความเขาใจปรากฏการณทางสงคมทนกวจยมความเขาใจเบองตนนอย 2) คาถามวจยเพออธบายรปแบบทเกยวของในปรากฏการณทศกษา 3) คาถามวจยเพอบรรยายรายละเอยดทเกดขนในปรากฏการณทตองการศกษา และ 4) คาถามวจยเพอการปฏบต โดยมจดมงหมายเพอใหนกวจยเขาไปมสวนรวมในการกระทาทางสงคม (social action) ทเกยวของกบปรากฏการณทตองการศกษา ลกษณะสาคญของคาถามวจยเชงคณภาพคอการเปนคาถามปลายเปดทไมระบทศทางของคาตอบ และอาศยการผดขนระหวางทาง (evolving) ควรเปนคาถามประเภท “อะไร” และ “อยางไร” มากกวาคาถามในลกษณะ “ใชหรอไม” “ทาไดหรอไม” “ทาไม” โดยทวไปคาถามวจยเชงคณภาพจะมจานวนไมมาก อาจประมาณ 3-5 คาถาม ประกอบดวยคาถามวจยกลางเพยงหนงคาถามและคาถามประกอบ (ขจรศกด บวระพนธ 2554:63) ทงนคาหลกทระบอยในคาถามการวจยจะสมพนธกบรปแบบการวจยเชงคณภาพทเลกใช ทงนถาพจารณาจากตวอยางขางตน อาจสรปคาถามไดดงน

รปแบบการวจยเชงคณภาพ คาถามวจย วจยแบบชาตพนธวรรณนา วฒนธรรมสงผลใหมสลมในภาคใตมเจตคตตอรฐไทยอยางไร วจยแบบปรากฏการณวทยา แกนของประสบการณของมสลมทถกรฐไทยลวงละเมดสทธคออะไร วจยแบบสรางทฤษฎจากขอมล ทฤษฎทใชอธบายการเปลยนแปลงทางเจตคตของมสลมเมอรฐไทย

ลวงละเมดสทธคออะไร วจยแบบกรณศกษา การตอบสนองของมสลมในจงหวดปตตานตอเหตการณมสยด

กรอแซะ สาหรบความสมพนธระหวางคาถามวจยกลางและคาถามประกอบจากตวอยางขางบน อาจแสดงไดดงน รปแบบการวจยเชงคณภาพ คาถามวจย คาถามประกอบ

วจยแบบชาตพนธวรรณนา วฒนธรรมสงผลใหมสลมในภาคใตมเจตคตตอรฐไทยอยางไร

-มตทางวฒนธรรมทสงผลใหมสลมในภาคใตมเจตคตทไมด ตอรฐไทยคออะไร -วฒนธรรมการ “ไมเอา” รฐไทยของมสลมในภาคใตมองคประกอบอยางไร -ปจจยทสงผลตอวฒนธรรมการ “ไมเอา”รฐไทยของมสลมใน

33

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ภาคใต รปแบบการวจยเชงคณภาพ คาถามวจย คาถามประกอบ

วจยแบบปรากฏการณวทยา แกนของประสบการณของมสลมในภาคใตทถกรฐไทยลวงละเมดสทธคออะไร

-การลวงละเมดสทธมสลมในภาคใตโดยรฐไทยเกดขนไดอยางไร -กลมคนของรฐไทยกลมใดบางทเกยวของกบการลวงละเมดสทธมสลมในภาคใต -มปจจยอะไรบางทเกยวของกบการลวงละเมดสทธมสลมในภาคใตโดยรฐไทย -แกนของประสบการณของมสลมในภาคใตทถกรฐไทยลวงละเมดสทธคออะไร

วจยแบบสรางทฤษฎจากขอมล

ทฤษฎทใชอธบายการเปลยนแปลงทางเจตคตของมสลมในภาคใตเมอรฐไทยลวงละเมดสทธคออะไร

-สภาพการเปลยนแปลงทางเจตคตของมสลมในภาคใตเมอรฐไทยลวงละเมดสทธเปนอยางไร -เหตการณสาคญทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางเจตคตของมสลมในภาคใตเปนอยางไร

วจยแบบกรณศกษา การตอบสนองของมสลมในจงหวดปตตานตอเหตการณมสยด กรอแซะเปนอยางไร

-เหตการณมสยดกรอแซะเกดขนไดอยางไร -ใครบางทมสวนรวมในเหตการณมสยดกรอแซะ -การตอบสนองของมสลมในจงหวดปตตานกลมตางๆทเกยวของตอเหตการณมสยดกรอแซะเปนอยางไร

นอกจากน เบญจา ยอดดาเนน-แอตตกจและกาญจนา ตงชลทพย (2552: 20-23) ยงกลาวไวดวยวาคาถามวจยเปนตวบงบอกทศทางการวจยและแนวทางการวเคราะหขอมล จงมความสาคญมาก ผวจยควรตองทาความเขาใจในโจทยดงกลาวใหแตกฉาน แลวแปลงใหเปนเปาหมาย วตถประสงคและจดมงหมายเฉพาะของโครงการ เพอเออตอการออกแบบวจยและตดสนใจไดอยางถกตองในประเดนสาคญทเกยวของ

34

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

การหาผเขารวมการวจย การวจยเชงคณภาพไมไดมเปาหมายในการสรปอางองขอคนพบทไดจากกลมตวอยางกลบไปยง

ประชากรทกลมตวอยางเปนตวแทน แตมจดมงหมายสาคญในการสรางคาอธบายทแสดงความเขาใจแบบรปของความหมาย (pattern of meaning) (ขจรศกด บวระพนธ 2554: 71) อยางลกซงเปนองครวมในปรากฏการณทศกษา การสมตวอยางในการวจยแบบนจงเปนการสมแบบเจาะจง (purposive sampling) ไปทตวอยางทจะสามารถชวยนกวจยสรางความเขาใจปรากฏการณทตองการศกษาไดดทสด ตวอยางจงตองมลกษณะผใหขอมลสาคญ ผมขอมลมาก หรอผมประสบการณตรง ดงนนสาหรบการวจยเชงคณภาพผวจยจะทาการเลอกผใหขอมลและ/หรอเขารวมในการศกษามากกวาทจะเปนการสมตวอยางในแบบของการวจยเชงปรมาณ ทงน Creswell (2005) ชาย โพธสตา (2552) และขจรศกด

บวระพนธ (2554) ไดใหหลกเกณฑการเลอกผเขารวมในการวจยคณภาพไวไดแก 1.1 การเลอกผเขารวมวจยทเกดขนกอนการเรมเกบรวบรวมขอมลการเลอกใหหลากหลายทสด เพอแสดงใหเหนความซบซอนของปรากฏการณทศกษาโดยใชผเขารวมการวจยทมลกษณะหลากหลายและแตกตางกน ทงนโดยในขนแรกนกวจยตองกาหนดลกษณะทตองการศกษากอน แลวพจารณาวาลกษณะดงกลาวมมตอยางไร เชนกาหนดใหเพศเปนลกษณะทตองการศกษา มตกจะเปนชายและหญง หรอถากาหนดใหผลสมฤทธทางการเรยนรศาสนาอสลาม เปนลกษณะทตองการศกษา กอาจจะมมตไดแก ระดบอสลามศกษาตอนตน (อบตดาอยะฮ.) อสลามศกษาตอนกลาง (มตะวซซเฎาะฮ.) และอสลามศกษาตอนปลาย (ซานาวยะฮ.) ทงนถาผวจยตองการกาหนดลกษณะทจะศกษามากกวา 1 อยาง โดยสนใจทง ลกษณะของเพศและผลสมฤทธทางการเรยนรศาสนาอสลาม กจะเลอกผเขารวมการวจยใหมความหลากหลายไดแก

1) มสลมในภาคใตเพศชายทมผลสมฤทธทางการเรยนรศาสนาอสลามระดบอสลามศกษาตอนตน

2) มสลมในภาคใตเพศชายทมผลสมฤทธทางการเรยนรศาสนาอสลามระดบอสลามศกษาตอนกลาง

3) มสลมในภาคใตเพศชายทมผลสมฤทธทางการเรยนรศาสนาอสลามระดบอสลามศกษาตอนปลาย

4) มสลมในภาคใตเพศหญงทมผลสมฤทธทางการเรยนรศาสนาอสลามระดบอสลามศกษาตอนตน

5) มสลมในภาคใตเพศชายทมผลสมฤทธทางการเรยนรศาสนาอสลามระดบอสลามศกษาตอนกลาง

6) มสลมในภาคใตเพศชายทมผลสมฤทธทางการเรยนรศาสนาอสลามระดบอสลามศกษาตอนปลาย

1.2 การเลอกโดยใชผเขารวมวจยทสดโตง เพอสามารถใหขอมลทชวยนกวจยสรางความเขาใจ

ปรากฏการณทมความพเศษแตกตางจากปกตได ไมวาจะเปนความสดโตงในดานบวก (เชนสาเรจมากเปนพเศษ) หรอดานลบ (เชนลมเหลวมากเปนพเศษ) อาทเลอกผใหขอมลเปนหนวยงานทประสบความสาเรจในการสรางความเขาใจอนดกบมสลมในภาคใตและเลอกผใหขอมลเปนหนวยงานทลมเหลวในการสรางความเขาใจอนดกบมสลมในภาคใตมาศกษา ทงนชองวางระหวางผเขารวมวจยทงสองกลมจะทาใหผวจยเขา

35

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ใจความแตกตาง ปจจยสงเสรมและปจจยขดขวางการสรางความเขาใจอนดระหวางรฐไทยและมสลมในภาคใต รวมทงแนวทางในอนาคตได

1.3 เลอกโดยใชผเขารวมวจยทเปนปกต ทจะสามารถใหทงขอมลสาคญและขอมลสามญเกยวกบปรากฏการณทตองการศกษาไดด อาทถาตองการศกษาวฒนธรรมของสงคมมสลมในจงหวดปตตาน นกวจยตองการตวอยางทแสดงถงวฒนธรรมของสงคมมสลมในจงหวดปตตานอยางเปนปกตวสย จงเลอกผใหขอมลทเปนมสลมแตกาเนดซงอยอาศยในพนทมาเปนระยะเวลานาน โดยถอวาจะเปนตวอยางทดทสามารถแสดงความเปนปกตวสยของวฒนธรรมของสงคมมสลมในพนททตองการศกษาได

1.4 การเลอกตามทฤษฎหรอแนวคด เปนการเลอกผเขารวมการวจยโดยเหตผลทวาพวกเขาจะชวยใหนกวจยสามารถสรางหรอคนพบแนวคดหรอทฤษฎทตองการได กอนจะเลอกผรวมวจย นกวจยจงตองทาความเขาใจแนวคดทฤษฎทคาดวาจะเกดขนจากการวจยกอน จงจะชวยใหสามารถเลอกผเ ขารวมการวจยไดอยางมประสทธภาพ

1.5 การเลอกโดยใชผเขารวมการวจยทมลกษณะคลายกน อาทหากตองการทาความเขาใจเกยวกบการเปลยนแปลงทางเจตคตตอรฐไทยของสมาชกในครอบครวของชาวมสลมผ เสยชวตในเหตการณกรอแซะ นกวจยตองเลอกผเขารวมวจยทเปนกลมสมาชกครอบครว ทมลกษณะคลายกนคอมสมาชกในครอบครวเสยชวตในเหตการณกรอแซะ

1.6 การเลอกโดยใชผเขารวมวจยทวกฤตอาทเพอทาความเขาใจเกยวกบการใชความรนแรงตอมสลมในภาคใตโดยรฐไทย นกวจยอาจเลอกผเขารวมวจยเปนชมชนทสมาชกในชมชนถกใชความรนแรงในระดบตางๆ โดยรฐไทย

2. การเลอกผเขารวมวจยทเกดขนภายหลงเรมเกบรวบรวมขอมลไปแลว 2.1 การเลอกแบบฉวยโอกาส ในกรณทการทาวจยเรมไปแลวสกระยะ ในบางโอกาสผวจยอาจตองใชวธนในการเลอกผใหขอมล

เพอใหไดขอมลทจะชวยตอบคาถามการวจยไดดทสด ซงวธการนจะใชไดดมากกบการวจยทเปนกระบวนการสบเสาะโดยผวจยอาจคนพบขอมลบางอยางระหวางกระบวนการเกบรวบรวมขอมลซงกอใหเกดแนวคดใหมหรอขอคนพบทนาสนใจ จงใชวธการนเพอสรางความเขาใจทลกซงเกยวกบประเดนใหมนน อาท ศกษาเกยวกบการอยกอนแตงของนกศกษา นกวจยอาจเรมดวยการเลอกผใหขอมลทหลากหลายมากทสด เมอเกบรวบรวมขอมลไปสกระยะหนง อาจพบวามผใหขอมลคนหนงระบวาไดบอกเรองดงกลาวใหพอแมของทงสองฝายรบรและพอแมใหหมนหมายกนไว นกวจยอาจใชเทคนคนในการฉวยโอกาสเลอกนสตคนเปนผใหขอมลเพอสามารถสรางความเขาใจทลกซงขนเกยวกบการอยกอนแตงกบทศนะของผปกครองและรปแบบการจดการกบปญหานของสงคม ทงนประเดนสาคญทผวจยตองระมดระวงเมอใชวธการเลอกแบบนคอความไขวเขวและการดาเนนการวจยทผดเพยนไปจากวตถประสงคการวจยทตงไวแตแรก

2.2 การเลอกแบบขวางหมะ กรณนจะใชในกรณทปญหาการวจยหรอปรากฏการณทางสงคมทศกษาเปนเรองทซบซอน ไม

ชดเจน หรอไมคนเคย การระบผใหขอมลตงแตตนอาจเปนสงททาไดยาก การเลอกผใหขอมลแบบน เรมจากการเลอกผใหขอมลทพอจะใหขอมลเกยวกบปรากฏการณทศกษากอน แลวจงใหผใหขอมลนนๆ ระบ

36

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ผใหขอมลคนอนๆ ทจะเปนแหลงขอมลได บคคลทไดรบการระบถงซาๆ กนมากทสด นกวจยจะถอเปนผใหขอมลสาคญของการวจย

2.3 การเลอกโดยใชผใหขอมลทยนยนและคดคาน เปนการเลอกผใหขอมลเพอยนยนหรอคดคานขอคนพบทได ผวจยจะเลอกผใหขอมลทชวยเออ

ประโยชนในการอนมานขอคนพบทไดจากการวจยไปใชในกรณอนๆทมลกษณะเดยวกน แตมความเขมขนกวา ภายใตสมมตฐานวา “หากเรองนเปนจรงสาหรบผใหขอมลกลมนแลว กยอมเปนจรงกบกลมอนๆ ทมลกษณะเขมขนกวานหรอยงกวานเชนกน” อาท ถานกวจยพบวาผใหขอมลทมระดบทศนคตทไมดตอโรงไฟฟายงเขามามสวนรวมในการตดสนใจและดาเนนการโครงการพฒนาชมชนโดยรอบของโรงไฟฟา ผวจยกอาจเลอกผใหขอมลอกกลมทมทศนคตทดกวาตอโรงไฟฟามาศกษาระดบการมส วนรวมในการตดสนใจและดาเนนการโครงการพฒนาชมชนโดยรอบของโรงไฟฟาเพอยนยนหรอปฏเสธขอคนพบแรก เมอเลอกพลวจยไดแลว นกวจยตองดาเนนการตางๆ เพอเขาถงตวของผใหขอมลนนอยางเหมาะสม ซง ขจรศกด บวระพนธ (2554: 83-89) ไดใหคาแนะนาทนาสนใจไววาปจจยสาคญในการจะเขาถงผใหขอมลคอการทนกวจยตองสามารถระบผททาหนาทเชอมตอระหวางนกวจยกบผใหขอมลใหได ผททาหนาทเชอมตอระหวางนกวจยกบผใหขอมลทเปนทางการ อาท ผบรหารหนวยงาน หวหนาศกษานเทศก ผอานวยการโรงพยาบาล สวนผททาหนาทเชอมตอระหวางนกวจยกบผใหขอมลทไมเปนทางการ อาทผทอยในวงใน (insider) เชน หวหนาหรอผนากลม นอกจากนน นกวจยตองดาเนนการขออนญาตจากผใหขอมลและครอบครวใหสามารถเกบขอมลในการวจย โดยปกตจะตองทาเปนหนงสอชแจงผเขารวมการวจย (participant information sheet) ซงระบขอมลประกอบการขออนญาตเกบขอมล ไดแก ชอโครงการและนกวจย ความเปนมาและวตถประสงคการวจย กระบวนการ ขนตอนการวจย และชวงเวลาในการเกบรวบรวมขอมล ประโยชนทผใหขอมลจะไดรบ ทงตอผเขารวมการวจยเปนรายบคคลและประโยชนโดยรวม การายงานและการใชผลการวจย วธการปกปดขอมลสวนตวของผใหขอมล อาทการใชรหสแทนชอและขอมลสวนตวของผใหขอมลในการบนทกขอมล ระบขอบเขตและผทสามารถเขาถงขอมล และระยะเวลาทจะเกบขอมลไวหลงการวจยเสรจสน ซงผวจยจะทาการลบแฟมเอกสารทนททเมอระยะเวลานนจบลง ทงนในบางกรณอาจจะแจงเพมเตมวาหากผวจยตองการจะเผยแพรขอมลสวนใดกตามจะขออนญาตผใหขอมลกอนเสมอ ผลกระทบหรอความเสยงทอาจจะเกดขนแกผใหขอมล โดยระบขอมลวาเคยมการทาวจยในลกษณะเดยวกนนมาแลวหรอไม อยางไร และถาเคยมเกดเหตการณไมพงประสงคอยางไรบางหรอไม และเกดขนบอยมากนอยเพยงใด ขอมลเกยวกบมาตรการปองกนและแกไขทผวจยจดเตรยมไวสาหรบโครงการน และขอมลเกยวกบผรบผดชอบคาใชจายและขอบเขตความรบผดชอบในการแกไขเหตการณไมพงประสงคดงกลาว สทธในการบอกเลกการเปนผใหขอมล ซงโดยปกตจะระบใหผเขารวมการวจยมสทธถอนตวออกจากโครงการเมอไรกได โดยไมตองแจงใหผวจยทราบลวงหนา และการถอนตวดงกลาวจะไมมผลกระทบตอผใหขอมลแตอยางใด แนบมาพรอมกบหนงสอแสดงเจตนายนยอมเขารวมการวจยโดยไดรบการบอกกลาวและเตมใจ (informed consent form) ทงนโดยในประเดนการปกปดขอมลของผเขารวมการวจยน เปนประเดนสาคญของจรยธรรมในการวจยเชงคณภาพ ในประเดนน Schostak (2006 อางถงใน ขจรศกด บวระพนธ 2554: 88-89) ไดอธบายเพมเตมไววานกวจยตองพยายามปกปดขอมลทผอนจะสามารถสบสาวถงผใหขอมล ซงอาจจะทาใหเกดผลกระทบในทางลบหรออนตรายแกผใหขอมลได โดยการใชนามแฝงแทนขอมลสวนตวของผใหผวจย โดยผวจยตองระมดระวงการใหขอมลประกอบนามแฝงทละเอยดมากเกนไป นอกจากนนกวจยยงตอง

37

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

เคารพความตองการของผใหขอมลในกรณทผใหขอมลไมอนญาตใหเปดเผยขอมลบางอยางตอสาธารณชน แมวาขอมลดงกลาวจะเปนขอคนพบสาคญของการวจยกตาม ไมเชนนนจะถอเปนการละเมดจรยธรรมของการวจย

3.1.2 วธการรวบรวมขอมล การเกบรวบรวมขอมลเปนสงทสาคญ ทงนเพราะคณภาพของขอมลเปนปจจยสาคญประการหนง

ทจะกาหนดผลวจยวาจะมคณภาพดหรอไม ทงนมผกลาวไวอยางนาฟงวาการวเคราะหขอมลเชงคณภาพเปรยบไดกบเกมตอภาพ (jigsaw puzzle) ซงขอมลซงไดแกขอเทจจรงของเหตการณหรอปรากฏการณทตองการศกษาทมการบนทกไว เปรยบไดกบชนสวนตางๆ ทสามารถนามาตอเปนภาพอยางมความหมาย (สถาบนวจยประชากรและสงคม 2547: 25) ขอมลเชงคณภาพ สวนใหญจะอยในรปของขอความ คาพด การบรรยายรายละเอยดมากกวาทจะเปนตวเลข (วาทน บญชะลกษ 2531) สามารถแบงไดคราวๆ เปน 2 ลกษณะคอ ขอมลปฐมภม (primary data) ซงผวจยเกบรวบรวมและบนทกจากการทางานภาคสนามดวยตวเอง และขอมลทตยภม (secondary data) ซงมผอนทาไวเพอวตถประสงคอนๆ และการวจยเชงคณภาพอาจจาเปนตองใชขอมลทงสองแบบรวมกนในการวเคราะหขอมล นอกจากนหากแบงตามพฤตกรรมยงสามารถแบงขอมลเปน 3 ประเภท คอ 1) ขอมลหรอพฤตกรรมบอกเลา ซงเปนขอมลทผใหขอมลรายงานหรอเลาใหผวจยรบทราบ รวมทงคาตอบของคาถามตางๆ ทเกยวของกบขอเทจจรงทางสงคม เชน อาย เพศ สถานภาพสมรส 2) ขอมลหรอพฤตกรรมทเปนจรง ซงผวจยตองเขาไปคลกคล สงเกต และพดคยอยางไมเปนทางการกบผใหขอมล จงจะไดขอมลประเภทน ซงจะเปนขอมลเปนจรง ซงผใหขอมลมกจะไมบอกใหผวจยทราบ และ 3) ขอมลหรอพฤตกรรมเชงอนมาน ซงมกจะเกยวของกบประเดนทซบซอนและ/หรอคอนขางจะเปนสวนตวมาก การรวบรวมขอมลแบบ 2 ประเภทแรกจงแทบจะทาไมได ผวจยตองใชวธอนมานจากพฤตกรรมอนๆ ซงเปนตวบงชทางออมของผใหขอมล (เบญจา ยอดดาเนน -แอตตกจและกาญจนา ตงชลทพย 2552: 25-27)

วธการหลกในการรวบรวมขอมลของการวจยเชงคณภาพสามารถแบงไดกวางๆ เปน 2 ประเภทคอประเภททนกวจยตองเขาถงตวผใหขอมลโดยตรงในเวลาเกบขอมล (obtrusive methods) และแบบทนกวจยไมจาเปนตองเขาถงตวผใหขอมลโดยตรงในเวลาเกบขอมล (unobtrusive methods) (ชาย โพธสตา 2552: 254) ในทนจะขอพดถงวธการเกบรวบรวมขอมลสาคญๆ ของการวจยเชงคณภาพ แตพอสงเขป

1) การสมภาษณเชงคณภาพ 1.1) ลกษณะสาคญ การสมภาษณเชงคณภาพถกเรยกไดในหลายชอ อาท การสมภาษณเชงลก การสมภาษณแบบ

เจาะลก การสมภาษณแบบไมมโครงสรางและการสมภาษณแบบกงโครงสราง การสมภาษณแบบนไมไดมงคนหาขอมลทมความเปนภววสย (objective) แตมจดมงหมายในการมงใหไดความถกตองตรงประเดนของขอมล ตามโลกและทศนะของผใหขอมล ทงนโดยมตวนกวจยเปนเครองมอทสาคญทสดในการเกบขอมล

ชาย โพธสตา (2552: 263-271) ไดสรปลกษณะสาคญของการสมภาษณเชงคณภาพวาประกอบดวย

38

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

1. การสมภาษณคอกระบวนการสรางขอมล ซงในกระบวนการนทงผสมภาษณ (ผวจย) และผใหสมภาษณ ตางมบทบาทเรยบเรยงขอมล โดยฝายทสองเปนผเลาประสบการณ ความคด ความรของตนในรปแบบของขอความบรรยายตามหวขอหรอประเดนทฝายผสมภาษณสรางขนมาเพอเปนหวขอสนทนา สาหรบฝายผวจยดาเนนบทบาทในการฟงและตอบสนองตอสงทผใหสมภาษณพรรณนาดวยใจทจดจอ และตองคอยกระตนและชวยใหผ ใหสมภาษณเรยบเรยงความคดและความจาเกยวกบเรองราวหรอประสบการณของตนทมอยอยางกระจดกระจาย มาเปนขอมลทมเรองราวและความหมาย

2. เนนการปฏสมพนธและการมสวนรวม คอประการแรกฝายผสมภาษณและผใหสมภาษณตองมปฏสมพนธตอกนและมการสอสารสองทาง (two-way communication) ในลกษณะทจะชวยใหเกดขอมลทถกตองตรงประเดนและเชอถอไดมากทสด โดยเฉพาะการทผสมภาษณตองพยายามสรางและรกษาระดบความสมพนธทดทจะชวยใหฝายผใหสมภาษณรสกสบาย มนใจ ไววางใจ และกลาทจะเป ดเผยเรองราว ตลอดจนความคดของเขา สวนประเดนของการมสวนรวม คอบรรยากาศการสมภาษณนน ทงฝายผสมภาษณและผใหสมภาษณตางมสวนรวมอยางแขงขนในการแลกเปลยนคาถามคาตอบซงกนและกนเพอวตถประสงคในการสรางเรองราว (ขอมล) และความหมายขนมา (Fontana and Frey 2000) หรอ active interview (Holstein and Gubrium 1997) ซงตางกบการสมภาษณเชงปรมาณ ซงผสมภาษณตองทาการสมภาษณโดยมงรกษาโครงสรางและมาตรฐานทกาหนดอยางเครงครด จงมระดบการมสวนรวมระหวางผสมภาษณและผถกสมภาษณตา ในการน บทบาทของผสมภาษณจงไมใชการยงคาถามใหผใหสมภาษณตอบขางเดยว แตอาจมการกระทาอนๆ ททาใหผถกสมภาษณกระตอรอรนทจะเลาเรองราวของเขาโดยไมรสกวากาลงถกคาถามหรอถกซกไซไลเลยงหรอรสกเกรง อาท การสรางความสมพนธทดกบผ ใหสมภาษณ ทงกอน ระหวาง และหลงการสมภาษณ ตอบสนองตอสงทผใหสมภาษณพดอยางตงใจและจรงใจ ตงคาถามทเขาใจงาย เหมาะสมกบผใหสมภาษณแตละคน และทาใหการสมภาษณดาเนนไปอยางไมเปนทางการ การทาใหผใหสมภาษณรสกสนก และกระตอรอรนทจะรวมมอดวยการเปดเผย ประสบการณและความคดเหนของเขา และ แสดงความเหนแฃอกเหนใจตอผใหสมภาษณในจงหวะเวลาทเหมาะสม 3. การสมภาษณเปนการกระทาทางสงคม (social action) กลาวคอการสมภาษณททาใหความสมพนธทเกดขนระหวางผทาการสมภาษณและผใหสมภาษณเปนแบบไมเปนทางการ เอออานวยตอการถายเทและแลกเปลยนขอมลขาวสารในแบบเดยวกบการถายเทและแลกเปลยนขอมลขาวสารในชวตประจาวน ดงนนการสมภาษณทควรจะเปนจงควรมลกษณะเหมอนการสนทนา (conversation) ในชวตประจาวน ททงสองฝายแลกเปลยนทศนะซงกนและกน โดยฝายหนงถายเทเรองราว ซงอาจเปนประสบการณและหรอความคดเหน อกฝายตงประเดนหรอคาถามดวยความอยากร ทงสองฝายรวมมอกน ถอยทถอยอาศย และกระตนซงกนและกน 4. ผสมภาษณเปรยบเหมอนนกเดนทางคอถามคาถามทเจาะลกและซอกซอนไปในแงมมตางๆ ของประเดนตางๆ เพอคนหาคาตอบสาหรบสงทสนใจร 5. การสมภาษณทดควรดาเนนไปในรปของการสนทนาทมจดมงหมายชดแจง ซงผสมภาษณมงความสนใจไปทเรองเฉพาะเจาะจงเรองใดเรองหนง แตกเปดกวางรบฟงขอมลขาวสารทกชนดท เกยวกบเรองนนๆ ในแงมมตางๆ แลวเรยบเรยงใหมเปนขอความเชงพรรณนาของผสมภาษณเอง เพอนาไปผานกระบวนการวเคราะหซงความหมายทผใหสมภาษณใหไวแตเดมอาจถกนกวจยตความเพอทาความเขาใจประเดนทมงศกษาในทายทสด ทงนโดยมรปแบบการสนทนาแบบกงโครงสราง (semi-structured

39

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

conversation) คอมการใชแนวคาถาม ซงจะถกเตรยมไวลวงหนา แตในการสมภาษณมความยดหยนไดมาก โดยมจดหมายทการทาความเขาใจเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะ โดยนกวจยซงเปนผถามมอานาจมากกวาผตอบในกระบวนการสนทนา แตนกวจยใหความสนใจรปแบบของคาถาม เทคนคการถาม พลวตปฏสมพนธระหวางผถามและผตอบ และใหความสาคญกบสงทผตอบพดเปนพเศษ โดยผสมภาษณตองมการฟงอยางเขมขน คอผสมภาษณตองฟงผใหสมภาษณใหคาตอบอยางตงใจ เพอจบประเดนของสงทผตอบพดหรอแสดงออก และกาหนดรบรไดวาผตอบพดถงสงใดและไมไดพดถงสงใด ควรจะยงถามอยในเรองเดมหรอวาควรเคลอนไปยงประเดนถดไปแลว ความรทไดจากผตอบเพยงพอหรอยง ถายงควรถามอะไรอก นอกจากการจบประเดนแลวผถามยงตองมงเกบรายละเอยดและลงลกในประเดนทเฉพาะเจาะจง กระตนใหผตอบขยายความสงทเขาพดและหมายถง ดวยการใหตวอยางหรออางถงเหตการณทเกยวของอยางชดเจน เพอใหไดขอมลทลกซง รอบดาน สมบรณในประเดนทตองการร ขอมลในลกษณะดงกลาว นกมานษยวทยาเรยกวา thick description หรอขอมลเชงพรรณนาทละเอยดสมบรณ ซงถอเปนขอมลทดยงสาหรบการวจยเชงคณภาพ

1.2) วธการสมภาษณเชงคณภาพ Kvale (1996: 29-37 อางถงใน ชาย โพธสตา 2552: 271-277) กลาวถงหลกการสาคญพนฐานของการสมภาษณเชงคณภาพ ไวไดแก

-การมงทาความเขาใจโลกของผตอบในสายตาของเขาและความสมพนธทผตอบมสงแวดลอม ในโลกของเขา

- เนนการเกบขอมลทงในระดบขอเทจจรงและความหมายในทศนะของผตอบ ในขณะททาการสมภาษณผสมภาษณจงตองสงเกตและพยายาม “อานความหมาย” จากคาพดและกรยาของผตอบดวย

- ใหความสาคญกบขอมลเชงคณภาพ - มงคนหาขอมลเชงพรรณนา ซงเปนขอมลทผตอบยงไมตความ (uninterpreted description)

เปนขอมลทชดเจนทสดเกยวกบเรองราวของผตอบ ซงอาจเปนประสบการณ ความรสก หรอการกระทา สวนการตความเปนหนาทของนกวจย ดงนน คาถามควรจะเปนคาถามประเภท “อะไร อยางไร” มากกวาทจะเปนคาถามใหผตอบวเคราะหถงสาเหตและคาอธบายเชงเหตผลของเรองนนๆ เอง

- มงขอมลเชงพรรณนาเกยวกบเรองทเฉพาะเจาะจง ขอมลและความเหนทไดกตองเปนขอมลและความเหนของผตอบเอง ไมใชของคนอน และไมใชความเหนของผตอบวาคนทวไปคดเหนอยางไรในเรองนนๆ

- ถามอยางเปดกวางเสมอนวาผถามยงไมรอะไรเลย หมายถงการไมกาหนดกรอบของขอมลทตองการไวลวงหนา วาขอมลทจะไดจะตองเปนในรปแบบใดหรอไม “ปกธง” ไวลวงหนา วาคาตอบควรจะเปนอยางไร แตควรใหโอกาสตวเองในการสบคนหาขอมลใหมๆ ทกอยางทอาจจะเปนไปไดในเรองนนๆ

- ดาเนนการสมภาษณอยางมจดเนน มงถามคาถามทจะสรางความรในมตตางๆ เกยวกบประเดนตางๆ ของหวเรอง (theme) ทตองการศกษาอยางชดเจนและเปดกวาง ไมหลดกรอบเรองทกาหนด และไมใชการถามทไมมจดหมายและ/หรอถามตามใจผตอบ แตกไมใชการถามตามกรอบคาถามทกาหนดไวแลวอยางตายตวและขาดความยดหยน

- ตองพยายามทาใหคาตอบของผตอบชดเจน ในบางครงคาตอบของผตอบอาจไมชดเจน กากวม หรอขดแยงกนเอง มความกระจางชดใหเรว ทงนในระหวางการสมภาษณผถามจะตองพยายามกาหนดรให

40

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

เรววาสาเหตของความไมชดเจนอยางใดกตามของคาตอบนนคออะไร และพยายามรบแกไขหรอถามเพมเตมเพอใหไดคาตอบทกระจางชดทนท

- จบตาดความเปลยนแปลงของคาตอบ ทศนคต หรอความหมายของผใหสมภาษณ ทอาจเกดขนในระหวางการสมภาษณ อนเกดจากผใหสมภาษณอาจเกดการตระหนกรหรอเรยนรในขณะสมภาษณ หรอเพราะเหตอน ทงน ผสมภาษณจะตองใหความสาคญคาตอบทไมไดรบผลกระทบจากความรใหม การเรยนรขณะสมภาษณหรอเหตอนใด เพราะถอเปนคาตอบทบรสทธ และยงไมถกปนเปอน

- ผสมภาษณตองหาขอมลพนฐานและเตรยมตวใหมความรเรองทจะสมภาษณอยางพอเพยง ซงจะชวยใหผสมภาษณเขาใจคาตอบและจบประเดนไดเรว รวาขอมลทไดลกซงพอแลวหรอไมสาหรบประเดนหนงๆ และสามารถเหนประเดนหรอแงมมทควรถามหรอซกตอ เพอทราบรายละเอยดของขอมล

- ผสมภาษณจะตองใสใจในพลวตของปฏสมพนธระหวางผสมภาษณและผใหสมภาษณตลอดการสมภาษณ และใชประดยชฯจากปฏสมพนธดงกลาวทงในระหวางการสมภาษณและการตความหลงการสมภาษณเสรจสน

- ทาการสมภาษณใหประทบใจผใหสมภาษณ คอผสมภาษณตองพยายามทาใหการสมภาษณเปนประสบการณทดของผใหสมภาษณ คอใหความสนใจในชวตและการสมภาษณในแงมมตางๆ ของผใหสมภาษณ มปฏสมพนธทด พยายามทาใหผใหสมภาษณรสกสนกในเวลาสมภาษณ เปดโอกาสใหขอมลทดพรงพรออกมาในการสมภาษณ

1.3) ผใหสมภาษณ ผใหสมภาษณสาหรบการสมภาษณเชงคณภาพรจกกนในหลายมโนทศน อาท ผใหขอมล (informant) ผมสวนรวมในการวจย (participant) ผถกศกษา (subject) ผกระทา (actor) ผตอบคาถาม (respondent) ผถกสมภาษณ (interviewee) หรอผถกสงเกตหรอถกศกษา (observed) คณสมบตของผใหสมภาษณทดคอการเปนแหลงความรทด ( information-rich cases) คอควรเปนผใหสมภาษณทถกการเลอกโดยเฉพาะเจาะจง เพราะสามารถใหผวจยเรยนรไดมากกวาคนอนๆ (Patton 1990) ทงน Spradley ไดกลาวถงคณสมบตสาคญอนๆ ของผใหสมภาษณ (1979 อางถงใน ชาย โพธสตา 2552: 277-278)ไดแก - การเปนคนทรเรองนนๆ อยางแทจรง จากการถกหลอหลอมหรอมประสบการณในเรองนนมาโดยตรง (encultured informant) คอการเตบโตมาในวฒนธรรมทผศกษาตองการศกษาในกรณของการวจยเชงชาตพนธวรรณนา หรอเปนผทโตมากบเรองนนๆ หรอเปนผทควาหวอดเกยวกบเรองนนๆ มายาวนาน จนมความรในเรองทผศกษาสนใจศกษาลกซงเพยงพอ รจกเรองนนๆ ดกวาคนทวๆ ไป (key informant) - การเปนคนทยงอยในวงการ คอไมใชเปนเพยงผมความรจากประสบการณในอดตเทานน แตควรเปนผทยงอยในวฒนธรรมนน หรอยงมประสบการณหรอเกยวของกบเรองนนๆ ในขณะทจะถกสมภาษณดวย - ถาเลอกไดไมควรเปนผทอยในวงการเดยวกบผสมภาษณ เพราะถาผสมภาษณและผใหสมภาษณเปนคนในวงการเดยวกน อาจทาใหคาถามและประเดนหลายๆ ประเดนทสมควรจะถกถามและพดถงถกมองขาม เพราะทงสองฝายคดวาอกฝายรขอมลนนๆ อยแลว โดยททงสองฝายอาจไมรตว

41

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

- ตองเปนคนทสามารถใหเวลาสาหรบการสมภาษณอยางเพยงพอ ทงนเพราะการสมภาษณเชงคณภาพในบางครงอาจตองใชเวลานานและบางครงอาจตองทาการสมภาษณมากกวาหนงครง เพอจะไดขอมลทเจาะลก ดงนนจงตองเปนผสมภาษณทสามารถใหเวลาไดมากพอสมควร - ผใหสมภาษณไมควรเปนนกวเคราะห แตควรเปนนกเลาทด เพราะขอมลทตองการคอขอมลเชงพรรณนาเกยวกบเรองนน ไมใชขอมลทถกผตอบตความหรอวเคราะหมาแลว การวเคราะหตความขอมลควรเปนหนาทของผทาการสมภาษณเทานน สาหรบ Rubin and Rubin (1995) แนะนาเกณฑการเลอกผใหสมภาษณโดยตองคานงในประการแรกถงการมคณสมบตตรงตามเกณฑสาหรบเลอกตวอยางทไดวางเอาไวในตอนทออกแบบการวจย นอกจากนนจงควรพจารณาคณสมบตเพมอก 3 ประการไดแก การมความรหรอประสบการณในเรองทผวจยมงศกษา การสมครใจทจะสนทนากบผวจย และในกรณทเรองทศกษามความเหนทแตกตางกนมาก ผทถกเลอกเปนผใหสมภาษณควรมาจากกลมคนทมความคดหลากหลายในประเดนนนๆ พอควร เมอพจารณาจากคณสมบตตางๆ ดงกลาว การออกแบบประชากรตวอยางทเปนผถกสมภาษณของการวจยเชงคณภาพจงควรมความยดหยน ไมควรกาหนดตายตวจนเกนไป แตควรเปดกวางสาหรบการเลอกตวอยางตามความจาเปนเฉพาะหนา (Rubin and Rubin 1995; Kvale 1996) ทงนโดยปกตเมอเรมเกบขอมล นกวจยมกรสกวาประชาชนแทบทกคนทมความเกยวของเปนผมความรพอทจะทาการสมภาษณ และในความเปนจรงการสมภาษณในลกษณะนกเปนวธทดยงทจะทาใหนกวจยไดรบทราบขอมลพนฐานจากคนในวงการโดยตรง อยางไรกดเมอการเกบขอมลดาเนนไปพอสมควรแลว นกวจยจาเปนตองสนใจความลกของขอมลมากขนเรอยๆ คอตองเลอกผใหสมภาษณประเภท “ผเชยวชาญ” มากขน ซงผใหขอมลกลมนนอกจากจะใหขอมลในเชงลกแลว ยงชวยยนยนไดดวยวาสงทไดรมานนถกตองครอบคลมเพยงพอหรอยง นอกจากน การพบปะพดคยกบคนจานวนมาก โดยเฉพาะคนทเปนกญแจนาไปสผใหสมภาษณ อาท ผสงอายในชมชน แมคาในตลาด คร ผบรหารชมชน เปนตน ในชวงแรกๆ ของการวจย ยงจะชวยใหผวจยสามารถรวบรวมขอมลจาเปนทจะชวยการตดสนใจหาคนทมคณสมบตเหมาะแกการสมภาษณตอไป อยางไรกดในการใชวธการสมภาษณในการวจยเชงคณภาพ โดยเฉพาะอยางยงแบบชาตพนธวรรณนา สงทผวจยตองระมดระวงเปนอยางมากคอการถกมองจากชมชนททาการศกษาวานกวจยเปนพวกเดยวกบกลมใดกลมหนงในชมชน ดงนน นกวจยจงตองไวตอสถานการณและการเมองภายในชมชน และในการเลอกตวอยาง โดยเฉพาะในเรองทมกลมทเกยวของหลายฝาย จงควรเลอกตวอยางจากหลายกลม เพอใหไดทศนะหลายดาน และหลกเลยงปญหาดงกลาว (ชาย โพธสตา 2552: 280)

1.4) แนวค าถาม แนวคาถามคอรายการหวขอและคาถามทนกวจยสรางขนและจดลาดบไวเพอใชเปนแนวทางในการสมภาษณ เพอบอกทศทางการสมภาษณและระบประเดนทตองถามเพอใหบรรลเปาหมายการสมภาษณคอขอมลทดทสด โดยผสมภาษณอาจไมถามคาถามทกขอทปรากฏในแนวคาถามกไดเมอมองวาบางคาถามไมเหมาะกบผใหสมภาษณ อาจถามบางคาถามกอนหลงจากทระบไวในแนวคาถามและอาจสรางประเดนคาถามไมในระหวางสมภาษณเมอเหนวาจาเปนกได ทงนแนวคาถามของการสมภาษณเชงคณภาพตองมโครงสรางทไมเครงครด สามารถยดหยนไดมาก และเปนคาถามปลายเปด ไมไดเปนคาถามทมการเตรยมคาตอบไวลวงหนาเพอใหผตอบเลอก

42

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

สาหรบแนวทางในการเตรยมแนวคาถามนน ชาย โพธสตา (2552: 280-283) ไดใหคาแนะนาวาผวจยตองพยายามหาคาตอบพนฐานของหวขอทตองการถามกอน อยางนอยในประเดนหลกๆ คอ 1) ทาความเขาใจใหชดวาประเดนสาคญทจะทาการสมภาษณคออะไร ซงจะเกยวโยงกบคาถาม วตถประสงค และแนวคดทฤษฎของการวจย ทงนตองระบใหไดวาสงทตองการรคอมโนทศนสาคญอะไรบาง มโนทศนเหลานจะถกนามากาหนดเปนหวขอในแนวคาถาม ซงจะถกแปลงโดยการกาหนดเปนขอคาถามสาหรบการสมภาษณในลาดบตอมา นอกจากนน ตองระบไดวาจดเนนของการสมภาษณอยตรงไหน อะไรเปนสาระสาคญของแตละหวขอและทกหวขอนนมความสมพนธเชงตรรกะอยางไร 2) สาหรบทกขอคาถามและหวขอ ตองสามารถตอบคาถามไดวาเพราะเหตใดจงควรถามเรองนน ความรทไดจากการถามเรองนนจะเปนประโยชนในการตอบคาถามการวจยอยางไร จะชวยใหเขาใจประเดนททาการวจยอยางไร และ 3) ตองตอบคาถามใหไดวาจะใชเทคนคการสมภาษณแบบใด (การสมภาษณเชงลก การสมภาษณเปนกลม การสมภาษณแบบการสนทนากลม) จงจะเหมาะสมกบลกษณะของขอมลทตองการ กลมเปาหมายของการเกบขอมล และความสามารถของผวจยในการใชวธการสมภาษณนนๆ

นอกจากนนยงตองกาหนดรปแบบของการสมภาษณในประเดนสาคญ (ชาย โพธสตา 2552: 283-288) ดงน

- โครงสราง วาจะเปนแบบมโครงสรางเครงครด โดยถามคาถามตามลาดบทเตรยมไว ในแนวคาถาม หรอจะเปนรปแบบไมเครงครดเรองโครงสราง โดยจะยดเพยงหวขอเปนหลก สวนขอคาถามเปดกวางไวไมมการเตรยมแนวคาถามลวงหนา หรอจะเปนแบบกงโครงสราง โดยใชแนวคาถามเปนหลก แตกเปดกวางสาหรบประเดนทอาจจะเกดขนจากการสนทนา - การเปดเผยวตถประสงคของการสมภาษณวาจะเปดเผยวตถประสงคใหผตอบรตงแตเรมตนการสมภาษณ เพอจะไดตอบเขาถามตรงเปาประเดนหลกทตองการรโดยเรว หรอวาจะเลอก ระบวตถประสงคของการสมภาษณใหรเมอการสมภาษณเสรจสนลง เพอไมใหผตอบพอจะคาดเดาไดวาลกษณะของขอมลทตองการเปนแบบใด - ความรทตองการจากการสมภาษณ ควรเนนการแสวงหาความรใหมเกยวกบเรองใดเรองหนง หรอการทดสอบสมมตฐาน - ลกษณะขอมลทตองการวาเปนแบบพรรณนา หรอขอมลทผตอบวเคราะหหรอตความประเดนทสมภาษณจากความคดเขามาแลว - เปาหมายการสมภาษณมงสบหาขอมลเชงวชาการ เนนทหลกเหตผลและการวเคราะหรวมกนของผถามและผตอบระหวางการสมภาษณหรอจะมงหาขอมลทผตอบแสดงความรสกและอารมณตอเรองอนเปนหวขอสมภาษณเปนหลก ทงนในการสรางแนวคาถาม นกวจยควรกาหนดหวขอยอยทมความเกยวของกนขนมาจานวนหนง ซงมทมาจากและดงนนจงตองสะทอนคาถามการวจยและ/หรอจากกรอบแนวคดการวจย หวขอยอยเหลานเมอนามาเชอมโยงกนจะไดเคาโครงของการสมภาษณทบอกเรองราวไดสมบรณในตวเอง ทงนโดยทวไปสาหรบการสมภาษณแบบกงโครงสรางผวจยมกสรางคาถามเปนแบบปลายเปด แตละคาถามตามมาดวยประเดนทควรถามตอเพอเกบขอมลทงทางกวางและทางลก ทงนการทาแนวคาถามผวจยควรคานงถงความรทจะไดวาตรงกบประเดนทตองการในการวจยหรอไมเพยงใด ขอมลทไดจากแตละคาถามจะมาใชประโยชนในการวเคราะหหรอไมเพยงใด ทงนวธการทสามารถตรวจสอบความเชอมโยงสอดคลองของคาถามในแนวคาถามกบคาถามในการวจย นกวจยสามารถทาตารางงายๆประกอบดวย 2 ชอง ใสคาถาม

43

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

การวจยไวชองดานซาย และใสคาถามสาหรบแนวคาถามไวในชองดานขวา ทงน คาถามการวจยหนงๆ อาจแตกออกเปนคาถามสาหรบแนวคาถามไดมากกวา 1 ขอ (ชาย โพธสตา 2552: 286) นอกจากนนคาถามในแนวคาถามควรสนกระชบ ดงนนสงทรวมอยในแนวคาถามควรตองผานการกลนกรองมาแลวอยางด แนวคาถามสาหรบการสมภาษณเรองหนงๆ ควรประกอบดวยหวขอไมเกน 3-4 หวขอ และแตละหวขอควรมขอคาถามประมาณ 5-6 คาถาม ทงนในการสมภาษณจรงอาจมคาถามทเกดขนเฉพาะหนาเพมเตมมาอก ดงนน แนวคาถามทเตรยมมาจงไมควรมขอคาถามมากเกนไป ซงอาจทาใหการสมภาษณใชเวลานาน ผใหสมภาษณรสกเบอและสะทอนความไมเตรยมพรอมกอนเกบขอมลของผวจย แนวคาถามททาเสรจแลว ควรทดสอบและแกไขปรบปรงจนพอใจกอน จงจะนาไปสมภาษณ ทงนในการทดสอบ ควรเลอกผใหสมภาษณและสถานทสมภาษณคลายกบทกาหนดจะสมภาษณจรง (ชาย โพธสตา 2552: 287)

1.5) การบนทกการสมภาษณ นกวจยสามารถบนทกขอมลทงโดยการจดลงในสมดและดวยอปกรณบนทกเสยง ในการบนทกขอมลผวจยตองคานงจดมงหมายของการสมภาษณและแผนของการวเคราะหขอมลทจะตามมา โดยเฉพาะในประเดนวาตองการขอมลทมรายละเอยดมากนอยเพยงใด ทงน แมในปจจบนจะสามารถบนทกการสมภาษณลงในอปกรณบนทกเสยง แตการจดบนทกในสมดไปดวยกเปนแนวทางทางานทด เพราะจะเออใหผสมภาษณคดตามและสามารถจบประเดนสาคญจากคาตอบไปพรอมกนดวย นอกจากนยงสามารถประกนความปลอดภยไดในระดบหนงสาหรบกรณทเครองบนทกเกดทางานขดของประการใด และในการสมภาษณบางกรณ ผวจยอาจไมสามารถบนทกเสยงโดยเครองบนทก อาทในททมเสยงรบกวนมาก หรอในกรณทผใหสมภาษณไมอนญาต การมสมดบนทกเตรยมไปจดดวยกเปนสงจาเปน อยางไรกดขอจากดของการใชวธการจดบนทกลงในสมดกม ประการสาคญคอการทผสมภาษณตองพะวงกบการจดบนทกจนอาจทาใหสอสารกบผใหขอมลไดไมดเทาทควร

1.6) คณลกษณะของการสมภาษณเชงคณภาพทด Kvale (1996: 144-146) ไดสรปคณลกษณะของการสมภาษณเชงคณภาพทดไวดงน 1. คาตอบและขอมลทไดควรเปนสงทผใหสมภาษณพดอยางเปนธรรมชาต โดยไมมการกระตนมาก ขอมลมลกษณะหลากหลาย เจาะจง ตรงประเดน และมรายละเอยดพอเพยง 2. ควรมลกษณะทผถามถามคาถามสนกระชบ ไดใจความ สามารถถามอยางตอเนองในการสมภาษณ โดยคาตอบทตองการจะมลกษณะเปนคาตอบทยาว หลากหลาย เปนการพรรณนา ใหรายละเอยดและอธบายประเดนตางๆ ดงนน คาถามทตองการคาตอบสนๆ วาใชหรอไมใชไมใชแนวคาถามทดสาหรบการสมภาษณเชงคณภาพ 3. ตดตามประเดน ทงนเพราะในการเรมสมภาษณในแตละประเดน ผใหสมภาษณมกจะใหคาตอบทเปนใจความสาคญของเรองแตยงละรายละเอยดตางๆ ไว ซงคาตอบในลกษณะดงกลาวยงไมเพยงพอสาหรบการวเคราะหขอมลสาหรบการวจยเชงคณภาพ ทตองการขอมลทมทงรายละเอยด ความหมายและบรบท ดงนนผสมภาษณจงตองมการตงคาถามตดตามประเดนทเกดขนใหมๆ และประเดนทยงไมชดเจนดวย 4. ตความ ในระหวางการสมภาษณ นกวจยตองสามารถตความเพอเขาใจความหมายในคาตอบของของผใหสมภาษณ

44

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

5. ตลอดการสมภาษณ ผสมภาษณตองตรวจสอบความเขาใจของตนตอคาตอบของผใหสมภาษณ ซงการตรวจสอบดงกลาวจะสะทอนในคาถามแบบตางๆ ในการสมภาษณ เพอยนกนความสอดคลองกนของการตความและความเขาใจของผสมภาษณกบความหมายแทจรงของผตอบสมภาษณ 6. ตองมความสมบรณในตวเอง คอขอมลทไดมความครบถวนสมบรณ แบบทคาบรรยายหรออธบายอนๆ แทบไมมความจาเปนอก

2) การสงเกต ประเภทของการสงเกต การสงเกตทางสงคมศาสตรแบงไดเปน 1. การสงเกตจากทศนะของคนนอกหรอการสงเกตแบบไมมสวนรวม (non-participant

observation หรอ unobstrusive observation) คอการสงเกตทผสงเกตอยหางจากสงทสงเกต ไมเขาไปมสวนรวมในสถานการณและกจกรรมของกลมคนทศกษา และไมสรางปฏสมพนธและปฏกรยาตอบโตกบคนทตนสงเกต สงเกตปรากฏการณทศกษาโดยรวบรวมขอมลทไดเหนและไดยนดวยตนเองเทานน กลาวคอสงเกตแบบเปนคนวงนอก (outsider) อยางไรกตามผสงเกตอาจเขาไปอยในบรเวณสถานทนนๆ โดยปกตจะใชวธการน เมอผสงเกตไมตองการใหผถกสงเกตรสกวาถกรบกวนจากกระบวนการสงเกต โดยปกตการสงเกตแบบไมมสวนรวมจะใชระยะเวลาสนกวาและเปลองทนทรพยนอยกวาการสงเกตแบบมสวนรวม นอกจากนผสงเกตจะสามารถจดจอกบสงทตองการสงเกตไดมากขนและบนทกขอมลจากการสงเกตไดสะดวกขน แตไมสามารถเกบขอมลไดละเอยดสมบรณเทากบการสงเกตแบบมสวนรวม (สภางค จนทวานช 2550: 48; ขจรศกด บวระพนธ 2554: 94-95) 2. การสงเกตแบบมสวนรวม (participant observation ) หรอการสงเกตภาคสนาม (field observation) คอการสงเกตทผสงเกตเขาไปใชชวตและปรบวถชวตใหเขากบกลมคนทตนมงศกษา เปนการเขาไปรวมอาศยในชมชนเปนเวลานาน สรางปฏสมพนธและความสมพนธ ทากจกรรมตางๆ รวมกบกลมคนทตนศกษา เพอสรางความรสกยอมรบวาผสงเกตมสถานภาพและบทบาทในฐานะคนวงใน ( insider) อนจะเออใหผศกษาสามารถเรยนรภาษา ทศนคต ความเชอ พฤตกรรมและเกบรายละเอยดเกยวกบวถชวตและการใชชวตประจาวนของคนในชมชนนนๆ ไดอยางละเอยด จากมมมองของผใหขอมล ทงนระเบยบวธของการสงเกตแบบมสวนรวม ไดแกการสงเกต การซกถามหรอสมภาษณอยางไมเปนทางการในประเดนทไมสามารถเขาใจไดจากการสงเกต โดยเฉพาะอยางยงขอมลทเกยวของกบความหมายและสญลกษณและการจดบนทกขอมล นกวจยเชงคณภาพมกใชการสงเกตแบบมสวนรวมในการศกษาสงคมเลกๆหรอชมชน โดยนกวจยจะตองใชชวตรวมกบคนในชมชน จนกระทงเขาใจโลกทศน ความรสกนกคด และความหมายทคนเหลานนใหตอประสบการณทผวจยตองการศกษา

ขอดของวธนคอขอมลทเกบไดจะเปนขอมลทมความตรง (validity) สง เพราะผใหขอมลแสดงพฤตกรรมทแทจรงเปนธรรมชาต ไมใชการเสแสรง เนองจากผทถกศกษาไมรตววาถกสงเกต วธการหาขอมลดงกลาวยงมปญหาคอในบางกรณผสงเกตเกดความผกพนทางอารมณกบกลมทตนทาการวจย และอาจกอใหเกดอคตทาใหขอมลขาดความเทยงตรงทางวชาการ สาหรบประเดนวาผทาการสงเกตแบบมสวนรวมตองบอกใหผถกศกษารบรวาตนเองเขามาทาวจยหรอไม ยงไมมขอสรปทเปนขอยต

ในขณะทขอดอยไดแกปญหาการบนทกขอมลจากการสงเกต เนองจากการบนทกขอมลในขณะทผสงเกตมสวนรวมในสถานการณเดยวกบผใหขอมลเปนสงททาไดยาก ในบางครงอาจจะตองรอใหออกมา

45

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

พนจากแหลงวจยแลว จงจะสามารถบนทกขอมลได ในกรณนผวจยอาจจะพบปญหาการหลงลมขอมลสาคญทอาจจะเกดขนเมอทาการบนทกยอนหลง ความลาเอยง (bias) อนเกดจากมมมองและประสบการณของนกวจยททาหนาทสงเกต ทาใหผลการสงเกตผดเพยนไปจากสงทเกดขนจรง ในกรณนผสงเกตตองเพมความระมดระวงโดยพยายามตระหนกถงสงทอาจจะทาใหเกดความลาเอยงและในการบนทกพยายามบนทกสงทสงเกตพบแยกตางหากจากสงทเปนขอความคดเหน จากประสบการณและมมมองของนกวจย และประการสดทาย ในกรณทผวจยใชชวตรวมกบผใหขอมลในชวงระยะเวลาหนง อาจจะเกดความคนเคยกบผใหขอมลและปรากฏการณทสงเกต จนอาจกอใหเกดความละเลยหรอการมองขามขอมลทสาคญบางอยางของปรากฏการณทศกษาไดงาย (ขจรศกด บวระพนธ 2554: 94-95) ขอทนาสงเกตกคอในบางสถานการณผสงเกตอาจตองพจารณาทจะสลบบทบาทไปมาระหวางการเปนผสงเกตทงสองแบบ เพอใหสามารถทาความเขาใจปรากฏการณทศกษาไดดยงขน

2.3) กระบวนการสงเกต ขจรศกด บวระพนธ (2554) ไดแนะนากระบวนการสงเกตซงพอสรปไดดงน 1) เลอกผใหขอมลทจะเขาไปสงเกต ทจะทาใหผวจยสามารถเขาใจปรากฏการณไดมากและด

ทสด 2) พจารณาวาผวจยควรแสดงบทบาทในการสงเกตแบบใด ทจะทาใหผวจยสามารถเขาใจ

ปรากฏการณไดดทสด หรอตองเปลยนบทบาทไปมา 3) ตดตอขออนญาตและรบคาอนญาตจากผใหขอมลและผทเกยวของ เพอดาเนนการสงเกต โดย

ในการขออนญาตผวจยควรแจงขอมลทสาคญตางๆ ใหทราบ ไดแกจดประสงคของโครงการวจย ระยะเวลาทตองใชในการสงเกต ประโยชนทจะนาไปใช ความเสยงหรอผลกระทบทางลบทอาจจะเกดขนตอผใหขอมล และการเขาถงผลการวจย เปนตน

4) เมออยในสถานการณทตองการสงเกต ใหผวจยคอยๆ สงเกตสงตางๆ โดยรอบ คอยๆ สรางความรจกมกคน (building rapport) กบผใหขอมลและสงแวดลอม ใหคอยๆ ซมซบขอมลแปลกใหมทมอยรอบกายในสถานการณทสงเกต เพอใหเกดความรสกทวไป (general sense) เกยวกบสถานการณนนๆ โดยในตอนนไมตองกงวลเรองการจดบนทกขอมลมากนก

5) ระบเปาหมายในการสงเกต ในประเดนน Lofland (1971 อางใน สภางค จนทวานช 2550: 50-54) ไดกลาวถงสงทตองสงเกตแบงไดเปน 6 ประเภท คอ - การกระทา (acts) คอการใชชวตประจาวน การกระทา พฤตกรรมตางๆ และวถชวตของคนทอยอาศยในชมชนทผวจยศกษา รวมถงเสอผา อาหาร สถานทอยอาศย และการปฏบตภารกจอนๆ ในชวตประจาวน - แบบแผนการกระทา (activities) คอการกระทาหรอพฤตกรรมทมผรบผดชอบดาเนนการขนมา เปนกระบวนการ มขนตอน และมลกษณะตอเนองจนเปนแบบแผน อาท ขนบธรรมเนยมประเพณและการประกอบพฤตกรรมของชมชน การเพาะปลกและเลยงสตว เปนตน การสงเกตเกยวกบแบบแผนพฤตกรรมเหลานจะชใหเหนถงสถานภาพ บทบาท และหนาทของสมาชกในชมชน - ความหมาย (meanings) สงเกตกระบวนการใหความหมายแกวถชวต การกระทาหรอแบบแผนพฤตกรรมตามขอ 1 และ 2 คอการทบคคลมองตวเองในสงคมและเหตการณตางๆ ทเกดขนในฐานะทตวเองเปนสวนหนงของสงคมและระบบวฒนธรรม ระบบบรรทดฐาน และระบบคานยมของสงคม

46

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

นนๆ อนจะนาไปสการกระทาและแบบแผนการกระทาตางๆ ซงสวนหนงจะเกดจากการทาหนาทหรอละเวนจากการทาตามหนาทตางๆ ของผทถกศกษาตามสถานภาพตางๆ ในสงคม - ความสมพนธ (relationship) ความสมพนธระหวางบคคลและ/หรอกลมในชมชน ทงความสมพนธทมลกษณะราบรนและขดแยง หรอรปแบบความสมพนธเชงเครอญาต เชงอปถมภ ทางการเมองและเศรษฐกจ เปนตน ขอมลเหลานมความสาคญมาก เพราะจะถกใชเปนพนฐานในการวเคราห เพอเขาใจโครงสรางทางสงคมตอไป - การมสวนรวมในกจกรรมของชมชน (participation) คอการทบคคลยอมใหความรวมมอ ยอมเปนสวนประกอบ และยอมมผลไดผลเสยกบโครงสรางสงคมในสวนทเกยวของกบการจดและดาเนนกจกรรมนนๆ การวเคราะหขอมลประเภทนจะชวยใหนกวจยเขาใจโครงสรางของความสมพนธทดและความขดแยงไดอยางชดเจนขน - สภาพสงคม (setting) คอเนองจากการศกษาในเชงคณภาพเนนการศกษาชมชนขนาดเลกในทกแงทกมม (holistic) สภาพสงคมจงไดแกภาพรวมทกแงทกมมทนกวจยสามารถประเมนได (นบจากขอ 1 ถง 5) 6) สงเกตหลายๆ ครงในชวงระยะเวลาทยาวนานพอสมควร เพอสรางความเขาใจในปรากฏการณทศกษาใหมากทสด การสงเกตอยางตอเนองจะชวยใหผสงเกตคอยๆ จากดขอบเขตของการสงเกตใหแคบลงหรอเฉพาะเจาะจงมากขน ซงเรยกไดวาการสงเกตจากกวางไปแคบ (broad-to-narrow) ซงในประเดนน สภางค จนทวานช (2550: 54-55) ไดแนะนาเทคนคทอาจใชในการสงเกตเมออยในเหตการณหนงๆ ไดแก ก. ลองสงเกตและจดบนทกทกสงทกอยางทมองเหน ซงโดยปกตนกวจยจะไมสามารถจดทกสงทกอยางทพบเหนได ดงนนโดยปกตจะเลอกจดประเดนทคดแลววาสาคญและควรคาแกการจดบนทก ข. ไมสงเกตและจดบนทกอะไรเลย รอจนเกดเหตการณอะไรทสะดดตาสะดดใจแลวจงเรมทาการสงเกตและจดบนทก วธการนใชไดดในเหตการณทนกวจยไมคนเคย เชนการรวมในพธกรรมทางศาสนาทมโอกาสเขาไปสงเกตไดยากมากๆ ค. สงเกตสงทขดแยงหรอแปลกแยกกบขอมลทไดเคยรบรมา อาจใชจดขดแยงนเปนจดเรมตนของการสงเกต ง. เรมสงเกตจากสงทชาวบานมองวาเปนปญหาใหญ โดยผวจยจะไดรบฟงคาปรบทกขจากชาวบาน ถงสงทเปนปญหาสาคญๆ ของชมชน และอาจใชจดนเปนจดเรมตนของการสงเกต 7) บนทกขอมลจากการสงเกตในบนทกภาคสนาม (field note) ซงจะกลาวถงในสวนตอไป

2.4) ขอไดเปรยบและขอจ ากด (พทยา สายห 2520; บญธรรม จตตอนนต 2536; สภางค จนทวานช 2550: 58-59)

ขอไดเปรยบ การใชประโยชนจากการสงเกตขนอยกบความสามารถของผสงเกตเมอพจารณาโดยทวไปแลว

การสงเกตมขอไดเปรยบ ซงพอจะสรปไดดงน 1) เปนวธทเออใหผสงเกตสามารถศกษาพฤตกรรมทมลกษณะพเศษและไมสามารถศกษาไดดวย

การสมภาษณหรอใหขอมลตามปกต อาท ขอมลทคอนขางซบซอน และ/หรอไมสามารถแสดงออกมาได

47

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ดวยคาพด ขอมลทผถกสงเกตไมสนใจ หรอเหนเปนเรองธรรมดาทเคยชน ขอมลทผถกสงเกตไมเตมใจบอก เพราะไมมเวลาหรอไมแนใจในขอเทจจรง หรอกลววาจะเปนภยแกตว ผดกฎเกณฑหรออาจจะเปนการเสอมเสยบคลกลกษณะของตนเองและสามารถเกบขอมลไดจากบคคลทมขอจากดเรองการบอกเลา อาท เดกทารกหรอบคคลทอานหนงสอไมได คนพการ ทงนกลาวไดวาการสงเกตเปนวธททาใหสามารถเกบขอมลไดมากกวาวธอนในกรณทเกดความไมเตมใจจะใหขอมลจากบคคลหรอกลมคน

2) การสงเกตชวยในการเกบขอมลเพมเตม เพอสนบสนนหรอขดแยงกบขอมลทไดมาจากการบอกเลาหรอเปนขอมลทเสรมความเขาใจใหชดเจนถกตองยงขน 3) การสงเกตเปนการศกษาเหตการณทเกดขนจรงๆ ไดทนททพฤตกรรมนนๆ เกดขนและ สามารถไดขอมลทแนนอนตรงกบสภาวการณจรงของพฤตกรรมนน แทนทจะตองใหคนอนบอกเลาซงอาจทาใหขอมลคลาดเคลอนได

4) การสงเกตเปนวธการทเกบขอมลไดละเอยด สามารถทจะนาเหตการณทตอเนองอนๆ มาอธบายเหตการณทตนตองการอธบายได หรออธบายเหตการณนนๆ ไดละเอยดลกซง

5) การสงเกตเปนวธการทมลกษณะตอเนอง เพราะผสงเกตตองใชเวลานานเชนเปนปเปน เดอนในการสงเกต จงพอทจะกลาวไดวาอะไรมากอนหลงสามารถศกษาแนวโนมได

ขอจ ากด ขอจากดหรอขอเสยเปรยบของการใชการสงเกตเปนวธการเกบขอมล ไดแก

1) ปญหาเรองความเทยงตรงและความนาเชอถอได (reliability and validity) ของการสงเกต ทงนเนองมาจากปญหาของการมอคตของผสงเกต ทงในการเลอกสงทจะสงเกตในปรากฏการณหนงๆ และในการเลอกทจะทาความเขาใจและตความปรากฏการณ ดงจะเหนวาบางครงผสงเกตหลายๆ คนจะแปลความหมายเหตการณอยางเดยวกนไมเหมอนกน ทงนในการทางานจรงๆ ผวจยควรพจารณาใชการสงเกตรวมกบการสมภาษณเพอใหมนใจไดวาการทาความเขาใจและการตความขอมลไมผดเพยนจากความเปนจรง 2) การสงเกตไมสามารถเกบขอมลทตองการหากเหตการณนนไมเกดขนในเวลาทตองการเกบขอมล เชน การปฏวต การเลอกตง และเหตการณหรอพธการทเกดขนไมบอยนก เชน การแตงงาน รวมทงเหตการณทางธรรมชาต ซงผวจยไมสามารถทจะทานายไดอยางแนชดวาเหตการณนนๆ จะเกดตามธรรมชาตเมอใด เพอเตรยมการและทาการสงเกตการณไดทน นอกจากนวธการนยงอาจถกจากดเนองจากระยะเวลาของเหตการณ เชน ในกรณของประวตชวตบคคล ซงผานมาแลวไมสามารถสงเกตได 3) การจะสงเกตใครไดหมายถงวาเขาตองยอมใหผวจยสงเกต โดยปกตผใหขอมลมกระแวงสงสยไมชอบใหใครมาสงเกตตน จนเมอเขาใจเจตนาของผวจย และแนใจวาการสงเกตจะไมกอใหเกดผลเสยกบตวเองผถกสงเกตจงยอมรบ ดงนนการยอมรบของผถกสงเกตจงเปนเงอนไขแรกของการสงเกต ผวจยจะไมสามารถเกบขอมลบางอยางทผถกศกษาไมอนญาตใหเขาไปสงเกตได เชน เรองสวนตวในครอบครว พฤตกรรมเกยวกบเพศ การทะเลาะและขดแยงกนภายในบาน องคกรหรอชมชน ในบางเหตการณผวจยแทบไมมโอกาสเขาไปสงเกต เพราะเปนพธกรรมศกดสทธทไมใหบคคลภายนอกเขามารวมหรอเปนการขดตอวฒนธรรมของชมชน 4) ความคลาดเคลอนของเหตการณบางอยางทผสงเกตคาดวาจะเกดกไมเกด เชน ผถกสงเกตไมมาหรอเปลยนกจกรรม ทาใหเสยเวลา หรอบางครงมปญหาดานปจจยสอดแทรกทไมคาดคดมากอน เชน

48

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ความแปรปรวนของดนฟาอากาศจนตองยายสถานท ปญหาการจราจร ปญหาการจลาจลไมสามารถเขาถงสถานท เปนตน ซงสงผลทาใหการสงเกตการณไมไดผลสมบรณ

5) การสงเกตไมสามารถเกบขอมลไดครบถวนทกแงทกมมของเหตการณเพราะ บางครงมเหตการณเกดขนพรอมๆ กนหลายเหตการณนกวจยไมรจะสงเกตเหตการณไหนด และไมสามารถสงเกตเหตการณหลายเหตการณหรอบคคลหลายคนพรอมกนในเวลาเดยวกนได ซง สภางค จนทวานช (2550) เรยกวาปญหาลาดบความสาคญของเหตการณ โดยไดใหคาแนะนาวาในกรณนใหผวจยเลอกสงเกตเหตการณเพยงอยางเดยวทคดวาจะมโอกาสไดสงเกตอกนอยกวาในอนาคต ถงแมจะพลาดบางเหตการณไปกอาจใชขอมลจากผใหขอมลแทนการสงเกตได เพยงแตตองระมดระวงในการตรวจสอบขอมลใหมากขน

6) ในกรณทผถกสงเกตรตววาถกสงเกต อาจทาใหผถกสงเกตเปลยนแปลงพฤตกรรมไมเปนไปตามธรรมชาตได ขอมลอาจบดเบอนจากความเปนจรง

7) การสงเกตเปนวธการทตองใชเวลานาน ทงในการเกบรวบรวมขอมลและการวเคราะห และตองลงทนมาก

8) ผลของการวจยโดยใชวธการสงเกตมกจะมลกษณะเปนการพรรณนาทคอนขางละเอยดลกซง ยากแกการประเมนเปนตวเลขและแปลความหมาย ถาปราศจากแนวความคดทฤษฎทจะมาสนบสนนกจะมลกษณะคลายกบนวนยาย ผลทไดไมสามารถสรปอยางกวางขวางไปยงประชาชนกลมอนไดเพราะเปนการศกษาชมชนขนาดเลกทมลกษณะพเศษเฉพาะ

9) ปญหาการจดบนทกขอมล คอเมอทาการสงเกต นกวจยมกไมสามารถจดบนทกขอมลไดโดยสะดวกเพราะเหตผลหลายประการ รวมถงขอเทจจรงวาถามวแตจะบนทกขอมลกจะคลาดจากเหตการณทเกดขน เพราะโดยหลกแลวกจกรรมทงสองแยงเวลาซงกนและกน

3) การเกบรวบรวมเอกสาร 3.1) ขอมลเอกสาร

นอกเหนอจากขอมลทตองเกบรวบรวมโดยตรงในสนาม ขอมลอกประเภทซงผวจยสามารถนามาใชเพอการวจยเชงคณภาพ ไดแกขอมลประเภทเอกสาร สถต ตวเลข และขอมลหลกฐานตางๆ ทมอยปกตและจดเกบอยแลวในสงคม ทงนตวอกษรและขอมลตางๆ ในเอกสารและชนงานทเกยวของสามารถแสดงความหมายตางๆ ทผใหขอมลสรางไวและหรอบรบททางสงคมตางๆ รอบตวผใหขอมลในยคสมยหนงๆ โดยเอกสารอาจเปนเอกสารสาธารณะ เชนหนงสอพมพ บนทกราชการ รายงานการประชมและประกาศตางๆ เพราะมจดมงหมายใหประชาชนรบทราบ หรอเอกสารสวนตวอาท บนทกประจาวน อนทน จดหมายและบนทกสวนตว ในยคปจจบน เอกสารทงสองประเภทยงสามารถคนหาและศกษาไดจากเวบไซตตางๆ สาหรบขอมลทางสถตทจดบนทกไวถอวาเปนไปเพอประโยชนสาธารณะไมใชสวนตน ในกรณการจาแนกประเภทของเอกสารตามแหลงทมาจะเปนเอกสารชนตนและเอกสารชนรอง เอกสารชนตนคอเอกสารทเปนขอมลหรอหลกฐานโดยตรงทถอเปนตนฉบบ อาท จดหมายเหต บนทก ประกาศ และกฎหมาย ซงไมไดถกตความและวเคราะหโดยผอนมากอน เมอจะนาไปใชผวจยตองนาไปตความตามความเขาใจของตนกอนจะนาไปใชวเคราะหในงานวจย สวนเอกสารชนรองคอขอมลหลกฐานทไมไดมาโดยตรงจากเหตการณหรอสถานการณหนงๆ แตไดมาจากแหลงอน อาท มผรวบรวม วเคราะหและเสนอผลการศกษาไวแลว

49

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

การใชขอมลเอกสารแตกตางจากการใชขอมลสถต ในขณะทนกวจยใชขอมลสถต เพอสบสาวรองรอยหรอเหตการณท เกดขน นกวจยใชขอมลเอกสารเพอแสวงหาคานยม อารมณ ความรสก เจตนารมณ ความเชอ หรออดมการณของกลมหรอสงคมและใชเปนฐานขอมลทชวยใหปญหาการวจยชดเจนขน (สภางค จนทวานช 2550: 111) สาหรบขนตอนเกบรวบรวมขอมลเอกสาร ไดแก ระบชนดของเอกสารทจะเปนประโยชนตอการตอบคาถามการวจยขออนญาตใชเอกสารนนๆ ถาผวจยใหผใหขอมลเขยนอนทนกตองอธบายวธการเขยนใหผใหขอมลเขาใจตรงกนตรวจสอบความถกตอง ความสมบรณ ประโยชนทมตอการตอบคาถามการวจยของเอกสารนนๆ โดยผวจยจาเปนตองตรวจสอบวาเอกสารนนเปนเอกสารทแทจรงและนาเชอถอ และ เอกสารนนถกตองตรงกบความตองการของผวจยและโครงการวจยหรอไม โดยควรจะพจารณาในประเดนตางๆ อาท ประวตความเปนมาของเอกสาร วธทเอกสารมาอยในมอผวจย ความสมบรณครบถวนของเอกสาร การปรบปรงแกไขหรอการตรวจสอบเอกสาร ใครเปนผเขยนเอกสารและเขามความประสงคอยางไรในการเขยนเอกสารนและเพอใหใครอาน แหลงทมาของขอมล (ประสบการณตรงหรอฟงคนอนมาอกท การเรยบเรยงเกยวกบปรากฏการณทเกดขนนานมาแลว หรอเปนการตความของเหตการณทเกดขน) ผเขยนเอกสารมอคตและ/หรอความลาเอยงใดบาง มเอกสารอนหรอไมทกลาวถงเรองเดยวกนนในมตอนๆ ซงจะชวยสรางความกระจางไดมากขน

- บนทกขอมลจากเอกสาร โดยอาจบนทกยอหรอแสกนดวยคอมพวเตอร

3.2) ขอไดเปรยบและขอจ ากด (สภางค จนทวานช 2550: 108-111; ขจรศกด บวระพนธ 2554: 116-117)

ขอไดเปรยบ 1) ขอมลทไดจะอยในรปแบบของขอความ ผวจยจงไมตองเสยเวลาในการจดเตรยม อาท การ

ตองถอดเทปจากขอมลจากการสมภาษณ หรอบนทกสนามและถอดเทปจากขอมลจากการสงเกตภาคสนาม 2) ขอมลทอยในเอกสารและสถตเปนขอมลทอยนง ตามเกบจากแหลงตางๆ งายกวาขอมล

ประเภทอน 3) ขอมลสถตเปนขอมลทเปดเผยและถอไดวามความถกตองชอบธรรม ทนกวจยสามารถนามาใช

วเคราะหและยนยนการตความของตน เพอชวยใหมความนาเชอถอ 4) เปนขอมลทมอยแลวตามปกต เปนขอมลตามธรรมชาต จงชวยสะทอนรายละเอยดของ

เหตการณและบรบท หรอสภาพความเปนจรงทมครอบคลม 5) ทนคาใชจายเพราะมกไมมการเรยกเกบคาบรการในการขอใชขอมล ไมตองจายเงนคาเดนทาง

เพอเขาไปอยในชมชนหรอไปสมภาษณ และไมสนเปลองเวลามากนก 6) ขอมลประเภทนเปนขอมลทไมมปฏกรยาตอผวจยเหมอนขอมลโดยตรงจากบคคลจงมสภาพ

ภววสยมากกวา แมในความเปนจรงแลวขอมลเอกสารกมความเปนอตวสย เพราะบนทกขอมลของบคคลหนงๆ ยอมแสดงความโนมเอยงและการตความตามมมมองของบคคลนน แตเมอเปรยบเทยบกนจะเหนวาเมอนกวจยใชบนทกเปนแหลงขอมล บนทกยอมสะทอนความโนมเอยงของความคดเหนของผเขยนอยางตรงไปตรงมา ตางกบการใชตวของผเขยนบนทกเปนแหลงขอมล เพราะอาจใชคาพดและ/หรอพฤตกรรมทปดบงความโนมเอยงของตนได ขอมลเอกสารจงมความเปนภววสยมากกวาในแงของความไมมปฏกรยา นอกจากนนขอมลเอกสารและสถตยงแสดงความสมาเสมอของทศนคตและความคดเหนมากกวาการสมภาษณ ดงนนการวเคราะหเอกสาร โดยเฉพาะการวเคราะหเนอหา (content analysis) จงเปนวธการ

50

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

หาขอมลทเหมาะสมสาหรบการรวบรวมและวเคราะหขอมลทไมตองการใหเกดปฏกรยาหรอความรสกไมเปนธรรมชาตของผถกวจย

7) การวเคราะหขอมลเอกสารมความยดหยนในการใชงาน โดยสามารถใชเปนสวนหนงของการวจย วธการหลก หรอสวนขยายของงานวจยไดด เพาะขอมลจากเอกสารจะใหภาพทมทงตวปรากฏการณทศกษาและสภาพแวดลอมหรอบรบททางสงคมทปรากฏการณนนเกดขนไปพรอมกน ซ งขอมลสภาพแวดลอมตามธรรมชาตดงกลาวเปนขอมลทมคามากในการวจยเชงคณภาพ เพราะการวจยเชงคณภาพถอวาสภาพแวดลอมตามธรรมชาตเปนเงอนไขสาคญของขอมลทดและแมนตรง

ขอจ ากด 1) บางครงเอกสารจะเปนเอกสารลบไมสามารถอางองแหลงทมาขอมลหรอเปดเผย

กบสาธารณะ 2) ในบางกรณเอกสารอยในสถานททหางไกล ตองใชเวลาและคาใชจายจานวนมากกวาท

ผวจยจะสามารถเขาถงขอมลได นอกจากนนเอกสารบางอยาง โดยเฉพาะเอกสารสวนตว อาจใหขอมลทไมตรงกบความเปนจรงหรอผวจยอาจไมสามารถรบรขอมลทงหมดไดครบถวน อาท จดหมายทลายมออานยาก

3) ขอมลไมสามารถถอเปนตวแทนของประชากรได โดยเฉพาะขอมลเอกสารสวนตว เชน บนทก จดหมายโตตอบ เพราะผเขยนมกบนทกขอมลเหลานเปนครงคราว ไมสมาเสมอเปนระยะเวลานานๆ 4) ถาพจารณาจากมมมองหนงอาจกลาวไดวาขอมลประเภทนขาดสภาพภววสย เพราะเปนขอมลทเปนผลจากความคดเหนของผบนทกโดยสนเชง จงอาจถอไดวาเปนขอมลทมลกษณะอตวสยสง ซงผใชขอมลเอกสารจงควรเรยนรความเชอพนฐานของกระแสปฏฐานนยมและพฤตกรรมศาสตรเพอใหสามารถใชขอมลไดอยางระมดระวงขน อยางไรกด ขอมลในลกษณะนเองมความสาคญมากสาหรบการวจยคณภาพบางวถ อาท แบบปรากฏการณนยม ซงเนนการศกษาวเคราะหขอมลความรสกนกคดและประสบการณสวนบคคลอยางมาก 5) ขอดอยอนเนองมากจากความตรง (validity) ของขอมลประเภทน ซงอาจเกดขนไดจากหลายสาเหต อาท ขอมลบางชนมลกษณะลวงใหผอานเขาใจผดหรอในบางครงเกดจากการบนทกขอมลแบบหลอกตวเองหรอวสยทศนคบแคบของผบนทกขอมล โดยเฉพาะอยางยงในลกษณะการลบลางความผดพลาดในอดตของตน การบนทกลวกๆ เพราะผเขยนตองการใชเหตผลงายๆ หรอการคาดเดามาอธบายสงทอธบายไมไดใหการบนทกเสรจสนในเวลาอนรวดเรว และการบนทกทผบนทกขาดขอมลทรอบดานและเพยงพอทจะหลอหลอมความคดของตนใหเกดการตกผลกทางความคด ทงนในเวลาจะเลอกใชขอมลเอกสารเพอการวเคราะหตอไป ผวจยจงตองตรวจสอบความตรงของเอกสารโดยใหความสาคญกบการพจารณาความนาเชอถอ (credibility) และความเปนไปได (plausibility) ของขอมล ซงจะไดกลาวถงในประเดนการตรวจสอบและวเคราะหขอมลตอไป

51

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ตารางแสดงการเกบรวบรวมขอมลตามรปแบบการวจยเชงคณภาพ

กจกรรมการเกบรวบรวมขอมล

วจยเชงคณภาพแบบ

ชาตพนธวรรณนา

วจยเชงคณภาพแบบ

สรางทฤษฎจากขอมล

วจยเชงคณภาพแบบ กรณศกษา

วจยเชงคณภาพแบบ

ปรากฏการณวทยา

หนวยของผใหขอมล

สมาชกของกลมทมวฒนธรรมรวมกน

กลมบคคลทรวมกระบวนการในปรากฏการณหลกทศกษา

ระบบทมขอบเขตจากดเชน กระบวนการ กจกรรม เหตการณ กลมบคคล หรอบคคล

กลมบคคลทไดรบประสบการณเดยวกน

ประเดนเกยวกบการเขาถง และการสรางความรจกมกคน

เขาถงทางผทประสานระหวางผวจยและผใหขอมล การสรางความมนใจแกผใหขอมล

การหาบคคลทคลายคลงกน

เขาถงโดยผานทางผทประสานระหวางผวจยและผใหขอมล การสรางความมนใจแกผใหขอมล

การหากลมบคคลทไดรบประสบการณเดยวทนกวจยตองการศกษา

การเลอกผใหขอมล

การหากลมทมวฒนธรรมรวมกน

บคคลทมความคลายคลงกน บคคลทเลอกโดยใชทฤษฎ

กรณไมปกต กรณทหลากหลายทสด กรณสดโตง

การสมแบบใชเกณฑคอการไดรบประสบการณเดยวกน

วธการเกบรวบรวมขอมล

การสงเกตแบบมสวนรวม การสมภาษณ การเกบรวบรวมเอกสารชนงาน

การสมภาษณ 20-30 คน เพอหารายละเอยดของทฤษฎ

การสงเกต การสมภาษณ การเกบรวบรวมเอกสาร ชนงาน

การสมภาษณ 5-25 คน

วธการบนทกขอมล

แบบบนทกภาคสนาม แบบสมภาษณ

แบบบนทกการสมภาษณ แบบบนทกความคด (memoing)

แบบบนทกภาคสนาม แบบสมภาษณ

แบบสมภาษณ

ทมา ปรบปรงจาก ขจรศกด บวระพนธ (2554: 118-119)

52

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

3.2 การวเคราะหขอมล ในการวเคราะหและตความขอมลเชงคณภาพประกอบดวยองคประกอบหลก ไดแก การบนทกขอมล (field notes) การใหรหสขอมล (coding/indexing categories) และการวเคราะห ตความ และใหความหมายขอมล (analysis and interpretation) (เบญจา ยอดดาเนน-แอตตกจและกาญจนา ตงชลทพย 2552) และการตรวจสอบขอมล

3.2.1 การเตรยมขอมลและการตรวจสอบขอมล 1) การบนทกขอมล

สาหรบการสงเกตนน การบนทกภาคสนามมความสาคญมาก เพราะนอกจากเปนแหลงขอมลดบทสาคญทใหรายละเอยดตางๆ เกยวกบสถานการณ ปรากฏการณ และกระบวนการทางสงคมของชมชนทศกษาตามทเกดขนจรงในภาคสนามแลว (อมรา พงศาพชญ 2527; สภางค จนทวานช 2542) ยงเปนเสมอนเครองมอชวยเตอนความจาของนกวจย และหลกฐานในการวเคราะห ซงผวจยสามารถยอนมาตรวจสอบขอมลไดตลอดเวลา ทงนการบนทกภาคสนามทดจงตองมลกษณะคลายกบการถายวดโอ คอเกบรายละเอยดของเหตการณทเกยวของไวไดทกอยางในบนทก (เบญจา ยอดดาเนน -แอตตกจและกาญจนา ตงชลทพย 2552: 30) ทงน ขจรศกด บวระพนธ (2554: 97-100) ไดใหความเหนเกยวกบแบบบนทกภาคสนามวาควรแบงพนทออกเปน 3 สวน คอ สวนท 1 สวนหวบนทก ซงแสดงรายละเอยดเกยวกบชอโครงการวจย ใครเปนผสงเกตและผถกสงเกต สงเกตเหตการณอะไร เหตการณดงกลาวเกดขนทไหน เมอใด เปนการสงเกตแบบมสวนรวมหรอไมมสวนรวม เปนตน สวนท 2 บนทกภาคสนามเชงบรรยาย เปนสวนทผวจยจะบนทกขอมลตางๆ ทไดจากการสงเกต ดวยการบรรยายสงทสงเกตเหนนนๆ อยางละเอยด สวนท 3 บนทกภาคสนามเชงสะทอนความคด เปนสวนทผสงเกตจะบนทกความคดเหน ความรสก ขอสงเกต ขอเสนอแนะ หรอการตความความหมายของผสงเกตทมตอเหตการณตางๆ ทพบในปรากฏการณนนๆ ในกรณของการถอดเทปการสมภาษณ นกวจยควรถอดเทปแบบคาตอคาโดยไมแสดงเฉพาะคาพด แตควรแสดงองคประกอบอนๆ ดวย อาท เสยงหวเราะ เสยงในคอ การหยดเวนระยะหางระหวางบทสนทนา เสยงสงหรอตาผดปกต เปนตน เพราะสงเหลานลวนสอถงความรสกหรอความหมายแฝงบางอยางอนจะทาใหสามารถเขาใจผใหขอมลไดมากขน (ขจรศกด บวระพนธ 2554)

2) การเตรยมขอมล ในขนตอนน นกวจยตองจดเตรยมขอมลทอยในรปแบบตางๆ ใหอยในรปแบบทพรอมตอการ

วเคราะหขอมล จากนนตองนาขอมลจากแหลงตางๆ เหลานนมาจดระเบยบและทาใหเปนระบบเพอชวยในการแยกแยะและจดหมวดหมและสามารถเรยกใช เชอมโยงขอมล วเคราะหและเขยนรายงานผลตอไปไดดวยความสะดวกรวดเรว โดยประโยชนอยางสาคญของการจดแบงแฟมขอมลเปนประเภทตางๆ คอหลงจากการดาเนนการเกบขอมลภาคสนามเสรจสนแลว ผวจยจะพอทจะระบผลสรปสาคญทเปนหวใจของงานวจยได สามารถทจะขยายความและเขยนเปนเคาโครงรายงานอยางคราวๆ ได ซงเมอสรปเค าโครงรายงานคราวๆ แลวผวจยอาจจะปรบปรงและจดแฟมขอมลใหม เพอใหสอดคลองกบลาดบและหวขอในเคาโครงรายงานมากขนกได (Lofland and Lofland 1984) ทงน เบญจา ยอดดาเนน-แอตตกจและกาญจนา

53

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ตงชลทพย (2552: 33-35) ไดแนะนาใหแบงการจดแฟมขอมลออกเปน 3 ประเภทไดแก แฟมจปาถะ แฟมการวเคราะหเบองตน และแฟมงานสนาม แฟมจปาถะหรอแฟมขอมลทวๆ ไประบขอมลเกยวกบบคคล สถานท องคกร และเอกสารตางๆ ทเกยวของ ซงขอมลตางๆ ดงกลาวควรจดแบงอยในหมวดหมตามหวขอตางๆ และในแตละหวขอหลก ควรมหวขอทซอยยอยๆ ลงไปอก เพอสะดวกในการคนหาในภายหลง โดยในแตละแฟม ทงแฟมใหญและแฟมยอยควรทาปายหวเรองกากบไวดวย เพอความสะดวกในการจดหมวดหม ปรบปรง และคนหาในภายหลง อาทในหวเรองขอมลจากการสมภาษณ กควรมการแบงขอมลเปนหวขอยอยๆ ตามแตผใหขอมลแตละคน ในหวขอขอมลเกยวกบชมชน กควรมหวขอยอยอาท ประวตความเปนมาของชมชน โครงสรางชมชน วฒนธรรมประเพณสาคญของชมชน รปแบบวถชวตหลกในชมชนเปนตน แฟมการวเคราะหเบองตน แฟมนมความสาคญ ถอเปนหวใจหลกของการวเคราะหขอมล ในการดาเนนการจดทาแฟมน หลงจากกลบจากภาคสนามในแตละวน ผวจยตองรบศกษาขอมล เพอคนหาแบบแผนของพฤตกรรมตางๆ และคนหาความหมายตางๆ ของขอมลทไดในแตละวน ไมวาจะไดโดยวธใด ทงการสมภาษณ การสงเกต การสนทนากลม เมอวเคราะหไดแบบแผนพฤตกรรมและความหมายตางๆ แลวกจะบนทกเกบไวในแฟมน โดยแยกและจดหมวดหมขอมลในลกษณะเดยวกบแฟมจปาถะหรอแฟมขอมลทวๆ ไปแฟมงานสนาม เปนแฟมทผวจยบนทกขอมลเกยวกบขนตอนและวธเกบรวบรวมขอมลในแตละขนตอนของการดาเนนการวจย รวมทงขอจากด และปญหาอปสรรคทเกดขนและวธการแกไขปญหาตางๆ ดวย แฟมนจะเปนประโยชนอยางมากกบผวจยในเวลาทตองเขยนรายงานผลการวจยในบททวาดวยระเบยบวธวจย

3) การตรวจสอบขอมล เมอรวบรวมขอมลและจดแฟมขอมลแลว ผวจยตองตรวจสอบขอมล ในประเดนทวาขอมลทไดมาเพยงพอแลวหรอยง ขอมลเหลานนตอบโจทยและวตถประสงคการวจยหรอไม นอกจากนนในขนตอนตอมากตองตรวจสอบประเดนความตรงและแทจรงของขอมล ซงโดยปกตการตรวจสอบในประเดนดงกลาวในการวจยเชงคณภาพจะใชวธการตรวจสอบขอมลแบบสามเสา (Triangulation) ก. การตรวจสอบขอมลแบบสามเสา (Denzin 1970; Creswell 2003)มวธการดงน - การตรวจสอบสามเสาดานขอมล (data triangulation) คอการตรวจสอบยนยนขอมลโดยการตรวจสอบแหลงขอมลในดานแหลงเวลา คอถาขอมลเกบในชวงเวลาแตกตางกน ขอมลทไดยงเหมอนกนหรอไม อาท ถาสงเกตการเรยนของนสตตอนเชา กสงเกตภาคบายดวย การตรวจสอบแหลงขอมลในดานสถานท จะดวาถาขอมลเกดขนตางสถานทกนจะเหมอนกนหรอไม อาท ถานสตคยกนมากเมอเรยนทอาคารหนง เมอเรยนทอกอาคารและเมอเรยนนอกสถานทลกษณะของความสนใจเรยนยงเหมอนกนหรอไม และการตรวจสอบแหลงขอมลในดานบคคล ซงจะดวาถาผใหขอมลเปลยนไป ขอมลยงเหมอนกนหรอไม อาท ใชขอมลจากนสต เพอตรวจสอบยนยนขอมลจากอาจารยและผบรหารคณะและมหาวทยาลย - การตรวจสอบสามเสาดานผวจย (investigator triangulation) ตงอยบนฐานความคดวาผวจยแตละคนอาจมความเชอพนฐานทางทฤษฎ และภมหลงแตกตางกน ดงนนการใหนาหนกในการเกบขอมลและการวเคราะหตความขอมลอาจแตกตางกนและมอคต ดงนนในการดาเนนการวจย จงดาเนนการ อาท ควรใชนกวจยตางกนมาวเคราะหหรอตความขอมลเดยวกน แลวนาผลทไดมาตรวจสอบยนยนกน หรอในการเกบขอมล ควรเปลยนตวผสงเกต ไมใชใชนกวจยคนเดยว เปนตน - การตรวจสอบสามเสาดานทฤษฎ (theory triangulation) คอการตรวจสอบโดยการใชแนวคดทฤษฎตางกนมาวเคราะหตความขอมลเดยวกน แลวนาผลทไดมาตรวจสอบยนยนกน

54

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

- การตรวจสอบสามเสาดานวธรวบรวมขอมล (methodological triangulation) คอการใชวธเกบรวบรวมขอมลตางกน เพอรวบรวมขอมลเรองเดยวกน เชน ใชวธการเกบขอมลดวยการสงเกต ควบคกบการสมภาษณ และการรวบรวมขอมลจากเอกสาร แลวนาขอมลทไดมาตรวจสอบยนยนกน นอกจากน Creswell (2007) และ ขจรศกด บวระพนธ (2554: 142-144) ยงสารวจและแนะนาวธการตรวจสอบขอมลแบบอนๆ โดยเฉพาะ Creswell ไดใหคาแนะนาวาผวจยควรเลอกใชวธการตรวจสอบขอมลเหลาน อยางนอย 2 วธเพอนาไปใชกบการวจย ไดแก 1) การใหผใหขอมลตรวจสอบซา (member checking) คอการทนกวจยใหผใหขอมลทใหขอมลตรวจสอบขอมลซาอกครงวาขอมลทผใหขอมลใหมาหรอการตความโดยนกวจยถกตองตรงตามทผใหขอมลคดเหนและตองการสอความ หมายหรอไม เพยงใด อาท เมอผวจยถอดเทปสมภาษณแลวกขอใหผใหขอมลตรวจสอบความถกตองของขอมลและการตความของนกวจยอกครงกอนจะนาขอมลมาใชวเคราะหและสรปผลตอไป 2) การอธบายอยางเขมขน (thick description) คอการทนกวจยพยายามอธบายสภาพของบรบท สภาพแวดลอมและเงอนไขตางๆ อยางละเอยดเพอใหผอานงานวจยสามารถมองเหนภาพของบรบทเหลานนอยางชดเจน ทงน ขอมลในลกษณะนมความสาคญอยางยงตอการตดสนใจเกยวกบความเปนไปไดของการถายโอนผลการวจย (transferability) ซงโดยปกตมเงอนไขวาการถายโอนผลการวจยจะทาไดดหากบรบท สงแวดลอมและเงอนไขตางๆ ของพนททตองการถายโอนผลการวจยไปใชกบของการวจยมความใกลเคยงกนมาก 3) การระบความลาเอยงของนกวจย เปนการใหขอมลสะทอนตวเองของผวจย โดยจะตองแสดงประสบการณเดม อคต และจดมงหมายตางๆ ทอาจจะมผลกระทบตอการตความ การวเคราะห และการศกษาของวจยนนๆ จงเปนขอมลใหผอานสามารถสามารถตดสนความตรงของการวจย

4) การหาขอมลทเปนลบมาปฏเสธการตความของนกวจย คอการนาขอมลหรอมมมองทตรงกนขามมาอภปรายผลการวจย ซงจะเพมความนาเชอถอของผลการวจยในสายตาของผอานไดมากขน ทงนนกวจยอาจปรบสมมตฐานหรอทฤษฎโดยใชกรณหรอเหตการณทไมสอดคลองยนยน แลวปรบสมมตฐานใหสอดคลอง

5) การฝงตวในบรบทและมสวนรวมในปรากฏการณทศกษาอยางยาวนาน เพอพฒนาความเขาใจอยางลกซงและเทยงตรงเกยวกบปรากฏการณทศกษา ซงจะชวยเพมความนาเชอถอของผลการวจยได

6) การใหเพอนชวยตรวจสอบ คอการใหนกวจยทอยในสาขาเดยวกนหรอใกลกนใหความอนเคราะหมาตรวจสอบและถามคาถามเกยวกบขอมล กระบวนการเกบขอมลและการวเคราะหตความหมายของนกวจย เพอเพมความถกตองแมนยาของวจย และ

7) การใหบคคลภายนอก ซงไมมความรเกยวกบโครงการวจยมากอน ทาการตรวจสอบและประเมนกระบวนการวจยทงหมดวาจะสามารถไดขอคนพบทแมนยาและนาเชอถอหรอไม เพยงใด ไมวาจะในประเดนวาขอคนพบทไดสรปขนมาบนพนฐานของขอมลหรอไม การสรปผลของนกวจยมความสมเหตสมผลหรอไม หวขอของขอมลเหมาะสมกบรหสของขอมลหรอไม ประเดนในเรองความลาเอยงของผวจยและวธการทผวจยใชในการเพมระดบความนาเชอถอใหแกผลการวจย

3.2.2 การแตกขอมล อานและจบประเดน ในขนตอนน ผวจยควรอานแฟมขอมลตางๆ โดยละเอยด หลายๆ รอบ เพอสรางความเขาใจ วาสาระสาคญของขอความ ประโยค และบรบทตางๆ คออะไร โดยผวจยควรบนทกความคดทไดจากขอมลไว

55

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

บรเวณขอบของแบบบนทกการสงเกต แบบบนทกการสมภาษณ รปภาพ แบบบนทกขอมลจากเอกสารเปนตน และควรอานขอมลซาๆ หลายๆ ครง เพอสรางความเขาใจทลกซงมากขนๆ เกยวกบขอมลนน

3.2.3 การใหรหสขอมล การจดหมวดหมขอมล การเชอมโยงขอมล 1) การใหรหสขอมล

การใหรหสขอมลคอกระบวนการลดทอน (Huberman 1994) หรอแยกยอยขอมลใหอยในรปของแนวคดหรอสาระโดยสรป (Strauss 1987) ในขนตอนนผวจยควรแตกขอมลตางๆ ทอานทวน จนเขาใจอยางลกซงแลวออกเปนหนวยยอยตามความหมายเฉพาะของแตละหนวย โดยอาศยลกษณะรวมกนอยางใดอยางหนง แลวใหชอกากบไว กลาวอกนยหนง กระบวนการนเหมอนกบการแบงขอมลออกเปนสวนๆ แลวตดปายชอกากบไว (ขจรศกด บวระพนธ 2554; ชาย โพธสตา 2547) โดยมจดมงหมายอยทการจาแนกและจดหมวดหมขอมล เพอความสะดวกรวดเรวในการทาความเขาใจ คนหา เชอมโยง และตความขอมล ทงนโดยมหลกการวาขอความทมความหมายเดยวกนจะถกใสรหสชอเดยวกน ไมวาขอความนนจะเปนขอความสนหรอยาว (ขจรศกด บวระพนธ 2554) ทงนกรอบหรอทมาของรหสหรอปายกากบขอมลแตละหมวดไดแกคาหลก (key words) ทปรากฏในคาถาม จดมงหมายและวตถประสงคการวจย จากการทบทวนวรรณกรรม และจากประสบการณตรงของผวจยหรอผเชยวชาญเฉพาะเรอง และจากขอมลทถกระบซาๆกนโดยผใหขอมลหลายคนในบนทกภาคสนามของโครงการวจย ทงนสาหรบการวจยในเรองทละเอยดออน ไมสมควรจะเปดเผยกบสาธารณชน ภาษากายของผใหขอมลมความสาคญและสมควรถกบนทกอยางละเอยด เพอชวยในการประเมนความถกตองของขอมลทไดจากการบอกเลาของผใหขอมล และเปนรหสหนงของการวจยนนๆ ได สาหรบขนตอนการใหรหสนน เบญจา ยอดดาเนน-แอตตกจ และ กาญจนา ตงชลทพย (2552: 42-49) ไดแนะนาไว โดยอางองจากขนตอนการใหรหสทวางรากฐานโดยทฤษฎฐานรากของ Glaser and Strauss (1967) และถกขยายความตอโดย Strauss and Corbin (1990) ซงประกอบดวย 3 ขนตอนสาคญ ไดแก การใหรหสแบบเปด (open-coding) การใหรหสตามแนวคดทสมพนธกน (axial/theoretical coding) และ การใหรหสแบบคดสรรหรอการหาแกนของเรอง (selective/focused coding) การใหรหสแบบเปดเปนขนตอนของการลดทอนหรอแบงขอมลออกเปนสวนยอย จงเปนการใหรหสทตงอยบนพนฐานของขอมลดบทมอย หรอ ใหขอมลเปนตวนา โดยผวจยตองอานขอมลดบของแตละกรณอยางละเอยด จนกระทงเขาใจและจบประเดนหลกๆ ได แลวดาเนนการเปลยนประเดนหลกๆ เหลานนใหเปนรหส หรอทาการสรปสาระโดยยอของประเดนหลกนนๆ ซงกรอบของการใหรหสอาจมาจากคาถามและวตถประสงคของการวจย หรอจากวรรณกรรมทเกยวของ จากประสบการณ หรอจากบนทกภาคสนาม โดยมวตถประสงคเพอลดความซบซอนของเนอหา แยกแยะจดกลมความหมาย เหนประเดนสาคญๆ ชดเจนขน และสามารถเปรยบเทยบดความเหมอนหรอความตางกนของขอมล สาหรบการใหรหสตามแนวคดทสมพนธกน เปนขนตอนทผวจยจะใชรหสทไดจากการใหรหสแบบเปดมาทาการแยกแยะขอมลทแตกตางกนออกจากกนและเชอมโยงขอมลหรอแนวคดยอยใหเปนหมวดหมในประเดนทรวมกลมได ทเรยกวา “กลมความหมาย” เพอสามารถระบแบบแผนความสมพนธ สามารถดงเอาความหมายทซอนเรนออกมาจงใหคาอธบายแบบแผนความสมพนธและพฤตกรรมของผใหขอมลไดลกซงขน และ/หรอสามารถระบสมมตฐานเบองตน โดยอาจตองมการเกบขอมลเพมเตม เพอวเคราะหเปรยบเทยบกบรหสทตงไวเดม เพมหรอลดรหส จนกระทงรหสเหลานอมตวหรอนง ( saturate)

56

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

สวนขนตอนการใหรหสแบบคดสรรหรอการหาแกนของเรองเปนขนตอนการหาแกนหรอสาระรวบยอดของงานวจย แลวเชอมโยงรหสทงหมดเขาดวยกน ประกอบเปนภาพรวมหรอเรอง เพอสรางทฤษฎใหมทเกดขนจากขอมลทผวจยรวบรวมและวเคราะหอยางเปนระบบ เปนทนาสงเกตวาการวเคราะหขอมลในการวจยเชงคณภาพกบการเกบรวบรวมขอมลเปนกระบวนการทเกดขนพรอมๆ กนและยอนไปยอนมาตลอด นกวจยจงสามารถใชชดรหสขอมลทสรางขนไปวเคราะหขอมลทเกบรวบรวมเพมเตมได โดยขอมลใหมทเพงเกบไดบางสวนอาจสามารถจดใสในชดรหสขอมลเดมทมอยแลวและสาหรบสวนทไมสามารถจดใสในชดรหสขอมลเดมไดผวจยกตองใหรหสขอมลใหมแกขอมลนนๆ ซงรหสขอมลประเภทน ขจรศกด บวระพนธ เรยกวา รหสขอมลทผดขน (emerging code) ทงนการใหรหสขอมลในลกษณะดงกลาว จะมลกษณะการใหรหสขอมลดวยวธอปนย (inductive approach) คอไมมการกาหนดชดของรหสขอมลไวลวงหนากอนการเกบรวบรวมขอมล การใหรหสขอมลลกษณะนนยมใชกนมากสาหรบการวจยเชงคณภาพ อยางไรกด นกวจยยงสามารถเลอกใชการใหรหสขอมลดวยวธนรนย (deductive approach) ซงตองมการกาหนดชดของรหสขอมลกอนการเกบรวบรวมขอมล (precoding) โดยชดของรหสขอมลสรางขนจากทฤษฎทนกวจยเลอกใชเปนกรอบแนวคดในการศกษาวจย (2554: 127) วธการหนงทสามารถลดความเปนอตวสย (subjective) จากอคตและมมมองของผใหรหสและเพอใหรหสมความนาเชอถอ คอการมผใหรหสหลายคน ตางคนตางใหรหส แลวนาชดรหสทไดมาเปรยบเทยบกน โดยคาความเชอมนคอความคงเสนคงวาของการใหรหสของผใหรหสมากกวา 1 คน ซงเรยกวาความเชอมนจากผใหคะแนนหลายคน (inter-rater reliability) โดยใชสมการคานวณความเชอถอไดของการใหรหสหรอความลงรอยกนในการใหรหส (coding agreement) ของ Huberman (1994) ดงน

คานาเชอถอของการใหรหส = จานวนรหสทลงรอยกน x 100 จานวนรหสทงหมด

ทงนโดยทวไปการวจยเชงคณภาพยอมรบคาความเชอมนดงกลาวทระดบ .80 ขนไป (ขจรศกด บวระพนธ 2554: 128) 2) การจดหมวดหมขอมลและการเชอมโยงขอมล เมอใหรหสขอมลแกขอมลทงหมดแลว นกวจยตองรวบรวมรายชอรหสขอมลทงหมด แยกตามประเดนหลกตางๆ รวบรวมเปน “รหสหนงสอ” จากนนใหพจารณาลดทอนรหสขอมลใหมจานวนลดลง โดยพจารณาจากความซาซอนของรหสขอมล ในขนตอนตอมาใหผวจยนาขอมลทแยกเปนหนวยยอยและไดรบรหสเรยบรอยแลวกลบมารวมกนใหม (reassembling data) เพอใหไดขอมลทมลกษณะเปนกลมๆ (clustering) ตามลกษณะความสมพนธทขอมลหนวยยอยๆ นนมตอกน ขอมลทถกจดกลมใหมนจะเรมมความหมายและเปนประโยชนตอการตอบคาถามการวจยและเปนพนฐานสาหรบนกวจยในการคนหาหมวดหม (category) และรปแบบ (pattern) และขอสรปของปรากฏการณทศกษาได (ขจรศกด บวระพนธ 2554: 129-131) กระบวนการดงกลาวจงมผลทาใหขอมล “พดได” (ชาย โพธสตา 2552: 359) หลงจากการจดหมวดหมขอมลแลว ผวจยตองทาการเชอมโยงเพอหาประเดนหลก สาระหลก หรอแกนเรองของขอมล (themetizing) ทงนการสรางประเดนหลกทาโดยการจดกลมรหสขอมลทมลกษณะรวมหรอมความสมพนธเชอมโยงระหวางกนเปนกลมใหมเพยงไมกหวขอเทานน ทงนสวนใหญแลวจะใชวธการเชงอปนย คอสรางขอสรปรวมทเปนประเดนหลกจานวนนอย จากขอมลยอยๆ มากมายทถกลดทอนลงมาแลวในขนตอนใหรหสขอมลและการจดหมวดหมขอมล (ขจรศกด บวระพนธ 2554: 132)

57

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

การวเคราะหและการตความขอมล

การวเคราะหขอมล การวเคราะหขอมลเชงคณภาพคอขนตอนการคนหาแบบแผนทนาไปสการทาความเขาใจแบบแผนพฤตกรรมนนๆ รวมทงการตความเพอสรปใหเหนขอคนพบหรอคาตอบของโจทยวจย โดยการนาขอมล (data) มาอานเอาเรอง จบประเดน จบใจความสาคญ เพอใหไดเนอหา (ความหมาย) จดกลมความหมาย แลวแยกแยะผสมผสานเพอใหเกดเปนแนวความคด (concepts) แลวนาแนวความคดเหลานนมาแยกแยะผสมผสานและประกอบกนเพอสรางแบบแผนพฤตกรรมและความสมพนธ (relationship) ใหเหนรปภาพทสมบรณ และทาการตความเพอใหไดขอสรปทสามารถใชอธบายหรอตอบคาถามการศกษาวจย เกบขอมลและวเคราะหเพมเตม จนแสดงความสมพนธและตอบคาถามวจยไดชดเจน (เบญจา ยอดดาเนน -แอตตกจ และ กาญจนา ตงชลทพย 2552: 51) ทงนวธการหลกของการวเคราะหในการวจยเชงคณภาพคอการสรางขอมลสรปจากการศกษารปแบบหรอขอมลจานวนหนง มกไมใชสถตชวยในการวเคราะห หรอถาใช วธการทางสถตจะเปนขอมลเสรมมากกวาทจะเปนวธวเคราะหหลก (สภางค จนทวานช 2550) ผวเคราะหขอมลมบทบาทสาคญยงในการวจยเชงคณภาพ จงตองเปนผมความรอบรในแนวคดทฤษฏอยางกวางขวาง มความรแบบเปนสหวทยาการ สามารถสรางขอสรปเปนกรอบแนวคดและเปลยนแปลงแนวทางทจะตความหมายขอมลไดหลายๆ แบบ

หลกการส าคญในการวเคราะหขอมล เบญจา ยอดดาเนน-แอตตกจ และ กาญจนา ตงชลทพย (2552: 52-55) ระบหลกการสาคญทใช

เปนกรอบหรอแนวทางในการวเคราะหขอมล ตามประเภทของจดเนนของวตถประสงคในการวเคราะหขอมลไดแก

การหาแบบแผนพฤตกรรม (pattern-matching) เปนการหาขอมลทเกดขนซาๆ กนและแสดงออกมาในทศทางเดยวกน จนเปนแบบแผน แมจะมทมาจากขอมลหลายแหลง หลายคน ในเรองเดยวกน โดยปกตในสงคมหนง พฤตกรรมในเรองใดเรองหนงอาจมไดหลายแบบแผน โดยตองมแบบแผนหลกหรอแบบแผนทวไป (universal pattern) เปนแนวทางทครอบคลมพฤตกรรมของคนมากทสด ในขณะเดยวกน คนบางกลมอาจมแบบแผนการปฏบตซงแตกตางออกไปจากแบบแผนหลก เรยกวาแบบแผนยอย เนองจากปจจยบางอยางไมเอออานวย ซงพฤตกรรมในเรองเดยวกน อาจจะมไดหลายแบบแผนยอย ในบางครงแบบแผนยอยอาจเปนไปในทศทางตรงกนขามกบแบบแผนหลก (rival pattern) แตกยงอยภายใตกรอบความคดเดยวกน

การใหคาอธบาย (explanation-building) และการใหความหมาย (interpretation) เปนขนตอนนผวจยทาความเขาใจวา แบบแผนพฤตกรรมทพบในขนตอนแรกเกดขนไดอยางไร มปจจย/พฤตกรรมหรอปรากฏการณอนๆ ในสงคมอยางไรบาง ทกาหนดพฤตกรรมหรอปรากฏการณนนๆ โดยมความเกยวของกนอยางไร และมความหมายอยางไรในสงคม การวเคราะหโดยแบงเวลาออกเปนชวงๆ (time-series analysis) การศกษาเชงคณภาพมกศกษาถงกระบวนการของปรากฏการณบนพนฐานความเชอทวาพฤตกรรมหรอปรากฏการณตางๆ เกดขนมาอยางไมโดดเดยว แตเกดขนโดยมความเกยวพนกบสงอนๆ ยอมมจดเรมตน คอยๆ พฒนาเปนรปรางในแบบแผน/รปแบบเปนอยในปจจบน การวเคราะหกระบวนการดงกลาว จงตองสบสาวยอนกลบไปใน

58

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

อดต และจดแบงชวงเวลาทรบการวเคราะหเปนชวงๆ เพอใหงายตอการวเคราะหและความเขาใจ และเพอกนไมใหเงอนไขเฉพาะของชวงเวลาอนมาบดบงความเปนจรงของพฤตกรรม/ปรากฏการณในชวงเวลานนๆ ทงนในการวเคราะหในแตละชวงเวลา ผวจยตองนาหลกการวเคราะหโดยมงหาแบบแผนและมงหาคาอธบายมาใชประกอบการวเคราะหดวยเสมอ วธการในการวเคราะหขอมล

วธการหลกทใชในการวเคราะหขอมลของการวจยเชงคณภาพวาเกยวของกบวธการหลก คอการวเคราะหแบบสรางขอสรปและการวเคราะหเนอหา (content analysis) (สภางค จนทวานช 2550) ทงนผวจยอาจจะใชเทคนคใดหรอหลายๆ เทคนครวมกนในการวเคราะหขอมลการวจยเชงคณภาพกได ทงนขนอยกบวตถประสงคของโครงการและลกษณะของขอมลทผวจยมอย อยางไรกตามผวจยควรตระหนกวาแตละเทคนคนนจะชวยผวจยไดในเรองใดบาง และมขอจากดเรองใดบาง (เบญจา ยอดดาเนน -แอตตกจ และ กาญจนา ตงชลทพย 2552)

1) การวเคราะหแบบสรางขอสรป สาหรบการวเคราะหแบบสรางขอสรปเกยวของกบเทคนควธการตางๆ ซง สภางค จนทวานช

(2550) ระบเทคนควธการทสาคญ 3 ประการคอ - การวเคราะหแบบอปนย (Analytic induction) ซงไดแกวธตความสรางขอสรปจาก

ปรากฏการณหรอความจรงทางกายภาพ ทนกวจยไดมองเหนซาๆ กนในหลายเหตการณ ถาขอสรปนนยงไมไดรบการตรวจสอบยนยนกถอเปนสมมตฐานชวคราว ถาหากไดรบการยนยนแลวกถอเปนขอสรป ซงมความเปนนามธรรมในระดบตนๆ ทงนกระบวนการเกบขอมลและกระบวนการวเคราะหขอมลของการวจยเชงคณภาพเปนกระบวนการทเกดยอนไปยอนมาและสงผลตอกนและกน (ขจรศกด บวระพนธ 2554) นกวจยจะไมสรางขอสรปเฉพาะเมอการรวบรวมขอมลเสรจสนแลวเทานน แตจะเปนกจกรรมทนกวจยตองทาตลอดเวลา โดยตลอดเวลาทอยในสนามวจยเพอเกบขอมลแตละครง ผวจยตองศกษาและวเคราะหขอมลเหลานนในเบองตน ผานการจดบนทกขอมลในสนาม ซงอยางนอยตองจาแนกกลมของขอมลในหนงเหตการณออกเปนกลม ไดแก ใคร ทาอะไร ทไหน เมอไหร อยางไร กบใคร เพราะอะไร มความหมายวาอยางไรเพอสรางขอสรป ซงมฐานะเปน สมมตฐานชวคราว (working hypothesis ) ในระดบใดระดบหนง พรอมๆ กนไปดวย เปนระยะๆ และในเวลาเดยวกน ผวจยตองรวบรวมขอมลเพมเตม หรออาจจะทาอะไรบางอยางเพอพสจนสมมตฐานชวคราวพรอมกนไปดวย

เปนทนาสงเกตวาการสรางและพสจนสมมตฐานสาหรบวจยเชงคณภาพจะแตกตางจากการพสจนสมมตฐานในการวจยเชงปรมาณ สาหรบการวจยเชงปรมาณ สมมตฐานจะถกตงขนบนพนฐานของกรอบแนวคดทฤษฎซงมอยแตเดม และผวจยนามาใชเปนกรอบในการวจย กระบวนการวจยกระทาในกรอบของทฤษฎนนๆ และในขนตอนสดทายของกระบวนการวจยขอมลเชงประจกษในกรณทกาลงถกศกษาจะถกนาไปเปรยบเทยบกบขอมลทระบในสมมตฐาน เพอทดสอบวาสมมตฐานนนถกหรอผด ความสอดคลอง ตรงกนหรอไมดงกลาวจะนาไปสการอางองกลบไปสกรอบทฤษฎทเปนพนฐานของสมมตฐานวากรอบทฤษฎนนๆ สามารถนามาใชอธบายปรากฏการณตางๆ ไดอยางถกตองโดยไมถกจากดดวยเงอนเวลาและพนท หรอทเรยกวามระดบความเปนสามญกาลมากนอยเพยงใด เปนสาคญ ในทางตรงกนขาม สมมตฐานของการวจยเชงคณภาพ แมอาจจะมทมาจากกรอบแนวคดทฤษฎเชนเดยวกน แตผวจยจะไม

59

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

จากดการกาหนดสมมตฐานจากกรอบแนวคดอนใดอนหนงโดยเฉพาะ แตจะวเคราะหขอมล เพอสรางขอสรปเปนระยะๆ ไปพรอมๆ กบการเกบขอมลอยางสมาเสมอ สมมตฐานชวคราวจะถกพสจนและปรบเปลยนใหสอดคลองกบขอมลชดใหม ซงผวจยตองพยายามเกบรวบรวมเพมเตมจากปรากฏการณหลายๆ อยตลอดเวลา จนเมอสมมตฐานชวคราวถกพสจนและตรวจสอบจนไมเปลยนแปลงอกแลวในระดบหนง จงจะถอเปนขอสรป จะเหนไดวาการวเคราะหขอมล หวใจสาคญอยทการสรางสมมตฐาน

- การวเคราะหโดยการจาแนกขอมล (Typological Analysis) คอการจาแนกขอมลเปนชนดๆ (typologies) หรอขนตอนของเหตการณทเกดขนตอเนองกนไป ซงสามารถทาได 2 แบบ คอ แบบทใชแนวคดทฤษฎ และไมใชทฤษฎ

ก. แบบใชทฤษฎ คอ การจาแนกชนดในเหตการณหนงๆ โดยยดแนวคดทฤษฎเปนกรอบในการจาแนก ซงโดยปกตแลว กรอบทฤษฎทนยมใชกนมาก คอ ทฤษฎโครงสรางการหนาทตามแนวทางของ Radcliffe Brown และ Merton ทงนการจาแนกชนดในเหตการณหนงๆ สามารถแบงไดเปน 1) การกระทา (acts) คอ เหตการณหรอสถานการณ หรอพฤตกรรมทเกดขนในชวงระยะเวลาใดเวลาหนง ไมยาวนานหรอตอเนอง 2) กจกรรม (activities) คอ เหตการณหรอสถานการณ หรอขนบธรรมเนยมประเพณและพธกรรมทเกดขนในลกษณะตอเนอง และมความผกพนกบบคคลบางคนหรอบางกลม 3) ความหมาย (meanings) คอ การทบคคลอธบายหรอสอสารหรอใหความหมายเกยวกบการกระทาและหรอกจกรรม อาจเปนการใหความหมายในลกษณะเกยวกบโลกทศน ความเชอ คานยม บรรทดฐาน 4) ความสมพนธ (relationship) คอ ความเกยวโยงระหวางบคคลหลายๆ คน ในสงคมทศกษาในรปแบบใดรปแบบหนง อาจเปนรปแบบเขากนไดหรอความขดแยงกได 5) การมสวนรวมในกจกรรม (participation) คอ การทบคคลมความสมพนธ และเขารวมกจกรรม หรอมการปรบตวใหเขากบสถานการณ หรอเหตการณทเกดขนและ 6) สภาพสงคม (setting) คอ สถานการณ หรอสภาพการณทการกระทาหรอกจกรรมททาการศกษาเกดอยในการวเคราะห ผวจยตองหาคาตอบวาสงทวเคราะห (อาจเปนอะไรกไดใน 6 ชนดของขอมล) มรปแบบอยางใด เกดขนโดยกระบวนการใดและเพราะเหตใด และมผลกระทบตอสถานการณ กจกรรม หรอความสมพนธ เปนตน อยางใด

การตอบคาถามเหลานในบางครงไมสามารถทาไดจากการสงเกตเพยงอยางเดยว อาจตองใชการสมภาษณประกอบดวย และผวจยจะตองวเคราะหอยางลกซงและรอบคอบ เพราะสาเหตและผลกระทบของสถานการณหรอกจกรรม หรอความสมพนธ ไมไดมสาเหตและผลกระทบเดยว แตเกยวพนกบเรองตางๆ มากมาย ทงน การหาสาเหตและผลกระทบของปรากฏการณเปนกระบวนการตอเนอง ทตองทาตลอดเวลา อาท ในขนแรกนกวจยอาจคนพบสาเหตเพยงสาเหตเดยว และเมอคนพบสาเหตไดเพมขนอก กสามารถปรบเปลยนสมมตฐานไดวาปรากฏการณนนเกดขนจากหลายสาเหต และหลงจากนน อาจปรบไดอกวาเปนหลายสาเหตทเกยวพนกนอยางซบซอน ในการวเคราะหผลทตามมากเชนเดยวกน นกวจยอาจคนพบผลกระทบในรปแบบตางๆ ไดในชวงเวลาของการวจย และสามารถปรบสมมตฐานไดตลอดเวลา จะเหนไดวาสมมตฐานไมใชขอสรปจะตองมการพสจนเสยกอนจงจะเปนขอสรปได ดงนนในการวเคราะหขอมล หวใจสาคญอยทการสรางสมมตฐาน และการพยายามรวบรวมขอมลตางๆ จากปรากฏการณหลายๆ อยาง เพอมาพสจนและหาขอสรปไปเรอยๆ จนกวาจะไดขอสรปนามธรรมทมความนงและสามารถตอบวตถประสงคของการวจยไดโดยตรง

ข. แบบไมใชทฤษฎ คอ การจาแนกขอมลตามความเหมาะสมกบขอมล โดยผวจยอาจใชสามญสานกหรอประสบการณเปนพนฐานในการจาแนกขอมลเปนชนดตางๆ อยางงายตามความสมพนธกบแบบ

60

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

แผนชวตทนกวจยสงเกตเหน จากนนนกวจยจะพจารณาความสมาเสมอของการเกดของขอมลชนดตางๆ ซงเปนพนฐานของการอธบายสาเหตของปรากฏการณ

- การวเคราะหโดยการเปรยบเทยบขอมล (Constant Comparison) คอการนาขอมลมาเปรยบเทยบ ตวอยางเชน ผวจยทไดสงเกตเหตการณหลายๆ เหตการณ เม อไดจาแนกชนดของขอมลในเหตการณเหลานนแลว กนามาเปรยบเทยบกนโดยอาจทาเปนตารางความสมพนธ จากการเปรยบเทยบนเราอาจจะพบความสมพนธใหมเกดขน เพอดวาแตละปรากฏการณ เหตการณ พฤตกรรมเหลานนมอะไรทสมพนธหรอเกยวของกนในและในแงไหนบาง ผทนยมใชวธการเปรยบเทยบนคอ Glaser และ Strauss (1967) การใชวธการเปรยบเทยบในการวเคราะหจะนาไปสการสรางขอสรปเชงนามธรรมและการสรางทฤษฎ

ขนตอนในการวเคราะหเปรยบเทยบ ม 4 ขน คอ 1) เปรยบเทยบเหตการณ ( incidents) ประเภทตางๆ จากบนทกภาคสนาม โดยนกวจยจะจาแนกขอมลหรอเหตการณออกเปนประเภท (categories) ตางๆ และลงรหสแยกประเภทของเหตการณกากบไวทมมกระดาษหรอบตรทใชบนทกภาคสนาม โดยทารหสใหเปนระบบเดยวกนสาหรบกลมคนทผวจยตองการเปรยบเทยบกน จากนนทาการเปรยบเทยบเหตการณเหลานกบเหตการณกอนๆ ทเกดขนกบคนกลมเดมหรอกลมอนทใชระบบจาแนกประเภทระบบเดยวกน หลงจากเปรยบเทยบเหตการณแลว นกวจยควรหยดลงรหส แลวเขยนบนทกเกยวกบขอคนพบทไดจากการเปรยบเทยบเพอสรปความคดเสยขนหนงกอน หรอถางานวจยนนทาเปนคณะกควรหยดอภปรายแลกเปลยนความคดเหนกน เพอดวามประเดนใดทผวเคราะหบางคนอาจมองขามไป และประเดนใดบางทมขอสรปเหมอนกน กลาวอกนยหนง การวเคราะหในขนนผวจยนาเหตการณเรองราวตางๆ มาจาแนกหรอชาแหละโดยละทงเคาโครงเดมหรอรปแบบของความสมพนธเดม 2) ประมวลประเภทของขอมลและคณลกษณะ (properties) ของประเภทเขาดวยกน เปนการสงสมขอคนพบหรอขอสรปยอยๆ จากการเปรยบเทยบประเภทของขอมลและคณลกษณะของประเภทซงกนและกน จากนนผวจยจะเรมเชอมโยงขอมลเหลานน เพอใหเหนความสมพนธและเกดเปนกรอบแนวคดยอยๆ ขน 3) ขยายวงของการเปรยบเทยบแลวเลอกเฟนเหตการณทเปนกญแจสาคญ โดยใชกรอบแนวคดทไดจากการสรปลกษณะความสมพนธของขอมลในเหตการณตางๆ ตามขอ 2) มาพจารณาดเหตการณอนๆ ทมอยในปรากฏการณสงคม แลวขยายวงของการเปรยบเทยบออกไปอก คณลกษณะทคลายคลงและทแตกตางกนของขอมลกจะยงมความชดเจนมากขน ถงขนนผวจยจะพบขอสรปบางอยางทเปนนามธรรมเกยวกบเหตการณเหลานน ซงจะชวยใหตดสนใจไดวาเหตการณอะไรบางเปนเหตการณสาคญทเปน “กญแจ” ไขไปสความเขาใจความสมพนธทางสงคมของคนในชมชน และเหตการณใดทมความสาคญนอยกวา ในขนนอาจถอวา ผวจยไดเปรยบเทยบคณลกษณะของขอมลในเหตการณจนขอมลอมตวแลว สงทตองทาตอไปคอการตดทอน (reduce) คณลกษณะของขอมลทเปรยบเทยบกนจนเหลอแตคณลกษณะรวมทมความหมายเทานน การวเคราะหกจะมคณลกษณะเจาะลกลงไปทขอมลทตดทอนแลวนเทานนเชนกน 4) การสรางขอสรป เมอนกวจยตดทอนขอมลใหเหลอแตคณลกษณะรวมทมความหมายและไดพจารณาความสมพนธของขอมลแลว นกวจยกจะสามารถสรางขอสรปเกยวกบขอมลนนได เปนขอสรปซงเปนกรอบแนวคดแบบนามธรรมเปนสมมตฐานชวคราว อนจะเปนพนฐานขนแรกนาไปสทฤษฎหรอขอสรปเชงนามธรรมทใหญขน หลงจากนน นกวจยกจะตรวจสอบความถกตองและเมอตรวจสอบเรยบรอยแลว การยนยนขอสรปกคอการรายงานผลขอคนพบของการวจยนนเอง

61

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

นอกจากนน เบญจา ยอดดาเนน-แอตตกจ และ กาญจนา ตงชลทพย (2552) ยงไดแนะนาเทคนคอนๆ ไดแก

การปรบเปลยนเทคนคตามขอมลเชงประจกษ (successive approximation) วธการนใชเพอชวยใหผวจยไดภาพรวมของสาระสาคญของโครงการวจยซงเปนผลของการ

วเคราะหเบองตน จากการเกบรวบรวมขอมลในแตละครง Neuman (2006) ชวาวธการนกคอ การขยายขอบเขตและทศทางหรอปรบเปลยนแนวความคดหรอขอสมมตฐานทนกวจยมอย กอนเกบขอมลใหสอดคลองกบขอมลเชงประจกษทเกบไดเพมขนในแตละวน/สปดาห วธการเอาขอมลทเพมขนมาใชปรบเปลยน

การวเคราะหเพอแสดงตวอยาง (illustrative method) เปนวธการทนาเอาขอมลเชงประจกษ (empirical evidence) มาแสดงใหเหนเปนตวอยางของ

ทฤษฎหรอปรากฏการณทางประวตศาสตรหรอสงคม และยงทาใหทฤษฎหรอปรากฏการณนนๆ หนกแนนขน

การวเคราะหโดยการจดกลมแนวคด (domain analysis)

การวเคราะหโดยการจดกลมแนวคด (domain analysis) มกใชในการแยกแยะและจดกลมขอมล วธการวเคราะหแบบนจะทาใหผวจยสามารถขยายการวเคราะหไปสแนวเรอง ( themes) หรอความสมพนธซงหาความเชอมโยงของแนวคดยอยๆ (concepts) และการใหความหมายของแบบแผนพฤตกรรมในทสด โดยปกตการจดกลมแนวคดสามารถแบงไดเปน 3 ลกษณะ คอ (1) กลมแนวคดเชงทฤษฎ (analytic domains) หมายถง การจดกลมความคดและการปฏบตตามทฤษฎ โดยไมคานงถงการจดกลมตามแบบพนบาน จะใชมากโดยเฉพาะในกรณทปรากฏการณทศกษาเปนปรากฏการณใหมทสงคมพนบานยงไมมแนวทางการจดกลมความคดกเปนได (2) กลมผสม (mixed domains) คอ การจดกลมแนวคดทองการผสมผสานระหวางแนวคดพนบานกบทฤษฎ หมายถง การจดกลมความคด แนวความคด หรอการปฏบตตามแบบคาพดหรอการใหความหมายของสมาชกในชมชนนนรวมกบแนวคดตามกรอบทฤษฎทผวจยมตงแตแรก และ (3) กลมแนวคดพนบาน (folk domains) หมายถง การจดกลมความคด แนวความคด หรอการปฏบตตามแบบทสมาชกในชมชนนนจดหรอใหความหมายแตประการเดยว ซงผวจยจะสงเกตไดจากคาพด คาทเรยก และวธการทใช (Spradley 1979) ซงจะทาใหการเชอมโยงหาความสมพนธของปจจยตางๆ มความถกตอง และเหมาะสมกบสภาพทองถนมากยงขน

การวเคราะหโดยการตงเกณฑมาตรฐาน (ideal types) เปนวธทผวจยกาหนดเกณฑมาตรฐานขนมา แลววเคราะหหาคาอธบาย โดยการเปรยบเทยบ

ขอมลเชงประจกษกบเกณฑมาตรฐานเกณฑ โดยปกตมาตรฐานทาไดใน 2 ลกษณะ คอ (1) ผวจยจะตงรปแบบหรอเกณฑมาตรฐานจากขอมลทมอยแลว สรางใหมความสมบรณในการตอบวตถประสงคทตงไว อาท ผวจยอาจใชกรณศกษาทไดขอมลครบถวนทสดเปนเกณฑมาตรฐาน และ 2) ผวจยอาจใชเกณฑมาตรฐานทคนอนตงไวและไดรบการยอมรบโดยทวไป จากนน ผวจยนาขอมลทเกบรวบรวมไดของโครงการวจยมาเปรยบเทยบกบรปแบบมาตรฐานทตงไว ซงอาจทาไดใน 2 ลกษณะคอ 1) การเปรยบเทยบเพอหาความแตกตาง โดยนาขอมลเชงประจกษมาเปรยบเทยบกบเกณฑมาตรฐาน เพอดวาขอมลเชง

62

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ประจกษมอะไรทแตกตางจากคณลกษณะทระบในเกณฑมาตรฐานและวเคราะหหาสาเหตของความแตกตางนน และ 2) การเปรยบเทยบโดยการอปมาอปมยหาความเหมอน ดวยการนาขอมลเชงประจกษมาเปรยบเทยบกบเกณฑมาตรฐานเพอดวามอะไรทเหมอนกน พรอมหาคาอธบายตอสาเหตททาใหเกดความเหมอนกนดงกลาว

การวเคราะหเชงวฒนธรรม (cultural analysis) เปนการวเคราะหทมกถกใชควบคกบแผนทหรอระบบสารสนเทศทางภมศาสตร (geographical

information system: GIS) เปนการเชอมโยงบรบททางกายภาพ สงคมและวฒนธรรมเขากบพฤตกรรมของคนและปญหาทตองการศกษา ทงน การวเคราะหเชงวฒนธรรมสามารถแบงไดเปน 4 มต คอ การวเคราะหเหตผลพนฐานทอยเบองหลงรปแบบพฤตกรรม ความคด ความเชอ ตางๆ ทเปนแบบแผนทางวฒนธรรมทางสงคมในชมชน การวเคราะหเพอทาความเขาใจแบบแผนพฤตกรรมนนๆ การวเคราะหถงหนาทและประโยชน (function) หรอจดมงหมายของรปแบบพฤตกรรมนนๆ ตอสงคม และ การวเคราะหเพอคนหาเงอนไขจาเปนททาใหเกดแบบแผนพฤตกรรมทเปนขอหามในสงคม (Griswold 1987)

การวเคราะหเชงเปรยบเทยบ (analytic comparison) การวเคราะหแบบนใชไดอยางมประโยชนในกรณทผวจยมขอมลอยางนอย 2 ชด และตองการคนหาและใหคาอธบายแบบแผนหรอปรากฏการณทเกดขนอยางสมาเสมอในบรบทสงคมวฒนธรรมหนง สามารถใชวธการเปรยบเทยบในสองลกษณะ คอ 1) เปรยบเทยบแบบแผนทเหมอนกน (method of agreement) คอนาขอมล 2 ชดขนไปมาเปรยบเทยบความเหมอนกนในระหวางขอมล อาท เปรยบเทยบผลลพธทเหมอนกนของขอมลกอน แลวจงมาดสาเหตทเหมอนกน โดยใชการขจดสงทไมเหมอนกนหรอไมเขาขายออกกอน วธการน จะเออใหผวจยสามารถวเคราะหหาสาเหตของผลลพธทออกมาเหมอนๆ กนไดด และ 2) เปรยบเทยบแบบแผนทแตกตาง (method of different) คอผวจยจะเรมจากการจดกลมขอมลเปน 4 กลมคอ ( 1) กลมทมผลลพธเหมอนกน เกดจากสาเหตเหมอนกน (2) กลมทมผลลพธเหมอนกน แตมสาเหตแตกตางกน 3) กลมทมสาเหตเหมอนกน แตผลลพธแตกตางกน และ 4) กลมทมทงผลลพธและสาเหตแตกตางกน จากการจดกลมเปรยบเทยบแบบน ผวจยจะสามารถเหนขอมลเกยวกบแบบแผนพฤตกรรมและคาอธบายทงทเปนบวก คอทมผลลพธและสาเหตไปในทศทางเดยวกน และในทางลบ คอมผลลพธและสาเหตไมเปนไปในทศทางใดทศทางหนง นอกจากเทคนคหลกๆ ในการใชวเคราะหขอมลเชงคณภาพแลว ในบางกรณและบางขอมล ผวจยอาจจะใชเครองมอเสรมอนๆ ไดตามความเหมาะสม อาท การใชแผนภม (charts) เพอชวยใหเขาใจแนวโนม ความตอเนอง และความเชอมโยงของปรากฏการณตางๆ การใชตารางการจดสรรเวลาและตารางแสดงหนาทและบทบาท เพอใหเกดความเขาใจแบบแผนการใชเวลาของผใหขอมลและเพอใหเกดความเขาใจในการกระจายอานาจหนาทและบทบาทของแตละบคคลททาการศกษาไดมากขนเปนตน การวเคราะหขอมลเอกสาร : การวเคราะหเนอหา (content analysis)

การวเคราะหเนอหาคอเทคนคการวจยทจะพยายามจะบรรยายเนอหาของขอความหรอเอกสารโดยใชวธการเชงปรมาณอยางเปนระบบและเนนสภาพวตถวสย (objectivity) (Berelson 1952) โดยผวจยไมมอคตหรอความรสกของตวเองเขาไปเกยวของ ไมเนนการตความหรอการหาความหมายทซอนอย

63

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

เบองหลง หรอความหมายระหวางบรรทด สาหรบนกวจยบางคนถอวา การวเคราะหเนอหาอาจไมจาเปนตองเปนวธการเชงปรมาณกได เพยงแตใหการระบคณลกษณะเฉพาะของขอความหร อสาระเปนอยางมระบบและเปนสภาพวตถวสย (Holsti 1969) เราอาจสรปไดวา การวเคราะหเนอหาจะตองมหลกสาคญ 3 ประการ คอความเปนระบบ มความเปนสภาพวตถวสย และองกรอบแนวคดทฤษฏ (สภางค จนทวานช 2550)

ทงน เอกสารหรอตวบททวเคราะหนนมองคประกอบหลกๆ 6 ประการ ไดแก แหลงทมาของขอความหรอสาระ ไดแก ผสอ (source/sender) กระบวนการใสความหมายของสาระ (encoding process) ตวสาระหรอขอความ (message) วธถายทอดสาระไปยงผอน (channel of transmission) ผรบสาร (detector) กระบวนการถอดความหมายของสาร (decoding process) ในกรอบแนวคดน ตวสารหรอขอความเปนสงทสาคญทสด การวเคราะหเนอหาเปนวธการวจยท

สามารถชวยวเคราะหตวสารรตถะ หรอขอความทถกสอไดเปนอยางด ทงน เมอทาการวเคราะหเนอหา นกวจยมขอพงระวงสองประการ คอ เนอหาทจะไดจากการ

วเคราะหเอกสารเปนเนอหาตามทมอยในเอกสารไมใชเนอหาทผวจยเปนผกาหนด สอง คอ คณลกษณะเฉพาะทผวจยจะบรรยายหรอวเคราะห ควรเปนคณลกษณะทดงขนมาไดจากเอกสารมากกวาเปนการบรรยายหรอวเคราะหโดยมกรอบแนวคดทฤษฎกาหนดไวลวงหนา ทงน กรอบแนวคดตองเปนเพยงสงทนามาชวยในการสรางขอสรปหรอโยงขอมลทดงออกมาไดแลวเทานน (สภางค จนทวานช 2550) ขนตอนในการวเคราะหเนอหา

สภางค จนทวานช (2550: 146-147) ไดแนะนาวาขนตอนในการวเคราะหเนอหามดงตอไปน 1. ผวจยตงกฎเกณฑขนสาหรบการคดเลอกเอกสาร และหวขอทจะทาการวเคราะห ใครกตาม

ทมาเปนผวเคราะหเนอหาตอไป จะไดมเกณฑและระเบยบเดยวกนในการคดเลอก 2.ผวจยวางเคาโครงของขอมล โดยการทารายชอคาหรอขอความในเอกสารทจะนามาวเคราะห

แลวแบงไวเปนประเภท (categories) การทาเชนนจะชวยใหการวเคราะหมความสมาเสมอ ผวเคราะหสามารถตดสนไดวาจะดงคาหรอขอความใดออกมาจากเอกสารหรอตวบท (text) และจะทงคาหรอขอความใด

3.ผวจยจะตองคานงถง บรบท (context) หรอสภาพแวดลอมประกอบของขอมลเอกสารทนามาวเคราะหดวย โดยผวจยควรตงคาถามเกยวกบเอกสารทนาวเคราะห เชน ใครเปนผเขยน เขยนใหใครอาน ชวงเวลาทเขยนเปนอยางไร เพอใหการวเคราะหเปนไปอยางลกซง การบรรยายคณลกษณะเฉพาะของเนอหาโดยไมโยงไปสลกษณะของเอกสาร ของผสงสาร และผรบสาร จะทาใหผลการวเคราะหมคณคานอย แตถาไดมการเปรยบเทยบคณลกษณะของเนอหาเขากบบรบทของเอกสารและมการเชอมโยงคณลกษณะดงกลาวเขากบกรอบแนวคดทฤษฎทเหมาะสมทผวจยเลอกมาเปรยบเทยบ จะทาใหการวเคราะหขอมลมความกวางขนและนาไปสการอางใชกบขอมลอนๆ ได

4. โดยปกตการวเคราะหเนอหาจะกระทากบเนอหาตามทปรากฏ (manifest content) ในเอกสารมากกวากระทากบเนอหาทซอนอย (latent content) โดยปกตจะใชการวดความถของคาหรอ

64

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ขอความในเอกสารทมอยเปนหลก ไมใชคาหรอขอความทผวจยตความได การตความขอความจะกระทาในอกขนตอนหนงในภายหลง เมอผวจยจะสรปขอมล ทงน เมอขนตอนนเสรจสน สาหรบนกวจยเชงปรมาณจะถอวาผวจยจะลงมอสรปขอมลอยางแมนยาและนาขอมลไปอางกบประชากรทงหมดได แตสาหรบนกวจยเชงคณภาพมกจะมขอถกเถยง โดยจะมองวาความถของคาหรอขอความทปรากฏ อาจไมไดแสดงถงความสาคญของคาหรอขอความทพบบอยนนไดโดยสมบรณ แทจรงแลวการดงความสาคญของสาระจากตวบทอาจใชวธการสรปใจความไดดกวาการวดความถของคากเปนได ดงนนจงควรใชวธการเชงคณภาพอนๆ มาชวยในการวเคราะหเนอหา สาหรบการวางระบบขอมลโดยการจดประเภทของคาและขอความทจะวเคราะห ใหมความครอบคลม ตรงตามปญหาของการวจย สามารถทาไดเปน 3 ขนตอน ซงเกยวพนกนดงน ในขนแรก ผวจยคานงถงปญหาของการวจยวาอาจครอบคลมประเภทของคาหรอขอความอะไรบาง เชน ในการวเคราะหความรนแรงทปรากฏในวรรณกรรมไทย ผวจยจะตองแยกแยะวาแนวคดเรองความรนแรงอาจจาแนกเปนประเภทยอยๆ อะไรไดบาง จากนนผวจยจะตองกาหนดในขนตอไปวาหนวย (unit) ของเนอหาทจะลงมอจาแนกและแจงนบนนไดแกอะไร ถาเปนคาไดแกคาอะไรบาง ถาเปนขอความในลกษณะวลหรอประโยคไดแกขอความอะไรบาง และในขนสดทาย ผวจยจะตองกาหนดวาวธการแจงนบทจะใชคอวธใด การทาระบบจาแนกประเภททด ในการวเคราะหเนอหาควรมลกษณะ (สภางค จนทวานช 2550: 150-155) ดงน

1.ระบบจาแนกประเภทควรสอดคลองกบ จดมงหมายการวจย นนคอตรงกบนยามกรอบแนวคด นยามตวแปร และนยามเชงปฏบตการในการวจยนนๆ นยามเชงปฏบตการของการวจยถอเปนการบงชของประเภททเหมาะสมมากอยางหนงทนกวจยควรใชเปนเกณฑในการจาแนกประเภท

2.ระบบการจาแนกควรม ความครอบคลม นนคอ สามารถรองรบคาและขอความทถกแจงนบไดเปนอยางด ผวจยจะสรางคณลกษณะครอบคลมนไดโดยการระบรายละเอยดของแนวคดยอยและตวแปรของการวจยใหชดเจนทสดเทาทจะทาได ทงนเพอใหผแจงนบ หรอผลงรหสไมประสบความยงยากใจในการตดสนวาคาใดควรอยในประเภทใด นอกจากนนผวจยควรจะไดอานเอกสารอยางละเอยดจนจบ เพอจะไดทราบวาตวบทหรอเอกสารทจะวเคราะหมความสาคญใดบางทตรงกบปญหาของการวจยและแนวคดยอยๆ ทแตกออกมาจากปญหานนมอะไรบาง เพอปองกนการทจะตองมการสรางประเภทของคาและขอความใหมอยเรอย เพราะระบบจาแนกประเภททสรางไวไมครอบคลม การลงรหสกจะวนวายเพราะตองยอนกลบไปนาขอมลสวนทวเคราะห แลวมาวเคราะหเพมเตมเพอหาคาและขอความในประเภททสรางขนใหม

3.ระบบการจาแนกประเภทควรม ความเดนชดในตวเอง เพอใหการจาแนกขอมลทาไดสะดวก ไมเกดปญหาวาคาหรอขอความสามารถจาแนกเขาไดหลายประเภทพรอมๆ กน

4.ระบบจาแนกประเภท ไมควรมคาซาซอนเหลอมกน นนคอไมควรมประเภททคลายคลงกนในบางสวน เชน การจาแนกประเภทเปนสถาบนชาตกบสถาบนพระมหากษตรย การจาแนกเปนสองประเภทเชนนอาจมความเหลอมกนไดบาง ทาใหคาหรอขอความบางอยางอยไดทงสองประเภทเชนกน เชน คาวาสนแผนดน อาจสอความหมายของชาตหรอสถาบนพระมหากษตรยกได

5.ผสรางระบบจาแนกควร ใชหลกการเดยวกนในการจาแนกประเภทตางๆ ไมใชใชมตของเวลาบาง ใชสถานทบาง ความรสกบาง จะทาใหประเภททจดขาดเอกภาพ ไมอาจนามาเทยบเคยงกนได ประเดนนรวมถงการแยกขอมลเปนขอมลทปรากฏและขอมลทแฝงอยดวย ผวจยไมควรนาขอมลสองระดบนมาเปรยบเทยบกน การวเคราะหเนอหากมงทจะดงคณลกษณะของถอยคาหรอหนงสอหรอสาระออกมา

65

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

มากกวาเปนการทดสอบแนวคดทฤษฎใดๆ ฉะนนการใชระบบการจาแนกประเภทหรอกรอบแนวคดทมผกาหนดไวแลวเพอจาแนกประเภท จงเปนสงทนกวจยเชงคณภาพไมควรทา เพราะจะไมนาไปสการสรางขอสรปใหมๆ และการสรางทฤษฎพนฐาน อยางไรกด การจาแนกประเภทกวางๆ ทมผใชมาแลวกอาจเปนแนวทางหรอจดเรมตนทนกวจยจะใชในการวเคราะหเนอหาได

ทงน Hosti (1969, อางในสภางค จนทวานช 2550: 152-154) ไดแนะนาวธจาแนกประเภท สองแบบ ไดแก การจาแนกโดยพจารณาเนอหาของเอกสารหรอขอมลเปนเกณฑ กบ การพจารณารปแบบของเอกสารหรอขอมลเปนเกณฑ แนวทางในการพจารณาการจดระบบจ าแนกประเภทโดยยดเนอหาขอมลเปนเกณฑ

หวขอ ขอมลกลาวถงหรอสอถงอะไร ทศทาง หวขอนนถกพดถงในลกษณะไหน อาท เหนดวย ไมเหนดวย กระตอรอรน

เฉอยๆ อยางมอารมณขน อยางเอาจรงเอาจง คณคา มคณคา มเปาหมาย ความคาดหวงอะไรปรากฏอยในเนอหา วธการ ผเขยนหรอผพดใชวธการอะไรในการใหบรรลเปาหมายหรอความคาดหวง

ของตน ลกษณะ คณลกษณะของบคคลหรอสงแวดลอมทเอกสารบรรยาย เนอหา เนอหากลาวถงการกระทาหรอพฤตกรรมของใคร การกลาวถง กลาวในนาม

ของใคร แหลงทมา เอกสารแหลงทมาจากไหน ใครเปนผเผยแพรหรอสอสาร กลมเปาหมาย เอกสารเขยนเพอใหใครอาน เปนคนหรอกลมคนหรอหนวยงาน สถานท เหตการณทกลาวถงเกดขนทไหน ความขดแยง ในเนอหาระบมความขดแยงหรอไม ถาม สาเหตและระดบความขดแยงเปน

อยางไร ความลงทาย เอกสารมขอความลงทายหรอไม ถาม ไดระบหรอไมวาความขดแยงจบลง

ดวยด หรอจบลงอยางคลมเครอหรอลงเอยอยางนาสลดใจ เวลา เหตการณเกดขนเมอไหร ในกรณทมเอกสารเปนชด (series) ควรดวาม

ลาดบเหตการณสาคญเกดขนเมอไหรบางในเอกสารชดนนๆ หรอเอกสารชดนนเปนการเสนอนานาทศนะตอเหตการณเดยวกน

แนวทางพจารณาในการจดระบบจ าแนกประเภทโดยยดรปแบบขอมลเปนเกณฑ

รปแบบการสอสาร วธการสอสารคออะไร อาท หนงสอพมพ วทย โทรทศน สนทรพจนบทบรรณาธการ บนทกชวยจา รายงานความคบหนา จดหมายสวนตว บนทกสวนตว บนทกรายงานประจาวน

รปแบบของประโยค ถอยคาทสอสารประโยคนนเปนประโยค ทใชหลกไวยากรณหรอหลกภาษา แบบใด

วธการสอสาร ใชวธการสอสารแบบพดใหประทบใจ โนมนาวใจหรอโฆษณา

66

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

การจาแนกประเภทในความเปนจรง มกเปนการลองผดลองถก โดยการแบงขอมลเปนประเภทตางๆ เมอพบประเภทใหมกเพมเขาไป การแบงควรทาเมอไดอานขอมลครบถวนแลว และประเภททแบงนนมกถกแกไขปรบปรงอกพกหนงกวาจะไดใช การกาหนดหนวยของการวเคราะห เปนสงทนกวจยตองใหความสาคญเชนกนอาจจะกาหนดกอนลงมอหรอกาหนดพรอมๆ กบทลงมออานขอมลกไดหนวยการวเคราะหอาจเปนคาเดยวๆ เปนวล เปนขอความ เปนคอลมนนว (สาหรบหนงสอพมพ) เปนหนวยทางไวยากรณ (เชนคาทเปนสรรพนามบรษทหนงและบรษทสองในภาษาไทย) หรอชนดของขอมลกได (เชน ฟลมภาพยนตรเปนมวนหนงสอเปนเลม บทบรรณาธการเปนรายฉบบ) การกาหนดวาหนวยการวเคราะหควรเปนอะไรขนอยกบเกณฑ 3 ประการ คอ ความเหมาะสมในการตอบปญหาของการวจย เหมาะสมในการตอบสนองความตองการของผวจย แลความเหมาะสมในแงการประหยดเวลาและคาใชจาย การกาหนดหนวยวเคราะหทผดพลาดสามารถทาใหขอคนพบของการวจยเพยนจากความเปนจรงมากทเดยว ถาหากวเคราะหเนอหาขอมลโดยวธการเชงปรมาณ จะตองกาหนดวธการแจงนบใหชดเจน เพอใชใหเปนระบบตลอดกระบวนการวเคราะห วธการแจงนบมหลายชนด เชน การนบเวลา การนบสถานท การนบความถของหนวยทวเคราะห การวดความเขมขนหรอดกรของหนวยทวเคราะห การวดความเขมขน (intensity) นจะใชเมอวเคราะหขอมลทเปน ทศนคต คานยม หรอความเชอ การวเคราะหเนอหาเปนวธการทใชกฎเปนแนวทางในการวเคราะห ถาหากผวจยวางกฎไวชดเจนและแบงประเภทขอมลไดแจมแจง กจะทาใหการวเคราะหเปนไปโดยสะดวกอยางเปนระบบ และไมวาจะมผใดมาวเคราะหโดยใชขอมลเอกสารชนเดยวกนกควรจะไดขอคนพบทไมแตกตางกน เพราะระบบการวเคราะหเหมอนกน นกวจยเชงคณภาพจดเอาขอมลเอกสารสวนตวของบคคลทจะทาใหการวเคราะหนไวในประเภทเดยวกบการสมภาษณอยางไมเปนทางการ ซงแสดงวา การใชเอกสารสวนบคคล (personal document) กใหขอมลเทาๆ กบการสมภาษณบคคลนนไดเหมอนกน นอกจากนนวธการวเคราะหหลกๆ ในการวเคราะหเนอหากไมตางจากการวเคราะหขอมลทไดจากการสงเกตแบบมสวนรวมหรอการสมภาษณแบบไมเปนทางการเลย

บรรณานกรม ภาษาไทย ชาย โพธสตา. 2552. ศาสตรและศลปแหงการวจยเชงคณภาพ, พมพครงท 4. กรงเทพฯ: สถาบนวจย

ประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล. เบญจา ยอดดาเนน-แอตตกจ. 2552. “การวจยกบการจดการความร,” ใน เรยนรจากการจดการความร:

มหกรรมการจดตลาดนดการจดการความร 4 ภมภาค. กรงเทพฯ: สานกงานเลขาธการสภาการศกษา กระทรวงศกษาธการ.

เบญจา ยอดดาเนน-แอตตกจและกาญจนา ตงชลทพย .2552. การวเคราะหขอมลเชงคณภาพ: การ จดการขอมล การตความ และการหาความหมาย. กรงเทพ: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.

บญธรรม จตตอนนต. 2536. การวจยทางสงคมศาสตร. กรงเทพฯ: สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. พทยา สายห. 2520. “การสงเกต,” ใน จมพล สวสดยากร. หลกและวธการวจยทาง

สงคมศาสตร. กรงเทพฯ: สวรรณภม, หนา 140-155.

67

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

นศา ชโต. 2548. การวจยเชงคณภาพ, พมพครงท 3. กรงเทพฯ: พรนโพส. ราชบณฑตยสถาน. 2524. พจนานกรมศพทสงคมวทยา. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน. สภางค จนทวานช. 2542. การวเคราะหขอมลในการวจยเชงคณภาพ. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. องอาจ นยพฒน. 2549. วธวทยาการวจยเชงปรมาณและเชงคณภาพทางพฤตกรรมศาสตรและทาง

สงคมศาสตร, พมพครงท 2. กรงเทพฯ: หจก. สามลดา. อมรา พงศาพชญ. 2527. “การวจยภาคสนาม: เนนหนกเรองการสงเกต,” ใน สภางค จนทวานช

(บรรณาธการ) รวมบทความวาดวยวธวจยเชงคณภาพ. ชมรมวจยเชงคณภาพ สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ภาษาองกฤษ Adler, P.A. and P. Adler. 1994. Obervational Techniques. In N.K. Denzin and Y.S. Lincoln

(Eds.) Handbook of Qualitative Research. Thousand Oaks, CA: Sage: 377-392. Berelson, D. 1952. Content Analysis in Communicative Research. New Yorkซ The Free

Press. Charmaz, K. 2000. “Grounded Theory: Objectivist and Constructivist Method,” in N.K.

Denzin and Y.S. Lincoln (Eds.) Handbook of Qualitative Research (Second Ed.). Thousand Oaks, CA: Sage: 509-535.

Creswell, J.W. 1998. Qualitative Inquiry and Research Design: Choosing Among Five Traditions. Thousand Oaks, CA: Sage.

Denzin, N. 1970 Sociological Methods: A Source Book. Chicago: Aldine. Fontana, A. and J.H. Frey. 2000. The Interview: From Structured Questions to Negotiated

Text. In N.K. Denzin and Y.S. Lincoln (Eds.) Handbook of Qualitative Research (2rd Ed.). Thousand Oaks, CA.: Sage: 645-672.

Guba, E.G. 1990. The Alternative Paradigm Dialog. In E.G. Guba (Ed.) The Paradigm Dialog. Newbury Park, CA: Sage: 17-27.

Guba, E.G. and Y.S. Lincoln. 1994. “Comparing Paradigms in Qualitative Research,” In N.K. Denzin and Y.S. Lincoln (Eds.) Handbook of Qualitative Research. Thousand Oaks, CA: Sage: 105-117.

Glaser, B. and A. Strauss. 1967. The Discovery of Grounded Theory. Chicago: Aldine. Griswold, W. 1987. “A Methodological Framework for the Sociology of Culture,” in Clogg

Chifford C. (Ed.) Sociological Methodology. San Franciscon: Jossey Bass, pp. 1- 35.

Holloway, I. 1997. Basic Concepts for Qualitative Research. London: Blackwell Science. Holstein and Gubrium. 1997. “Active Interviewing,” in D. Silverman (Ed.) Qualitative

Research: Theory, Method and Practice. London: Sage: 113-129.

68

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

Holsti, O.R. 1969, Content Analysis for the Social Sciences and Humanities, Addison- Wesley, Reading.

Knodel, J, N. Havanon and A. Pramualratana. 1884. Fertility Transition in Thailand: A Qualitative Analysis. Population and Development Review, 10(2): 297-328.

Kuhn, T.S. 1970. The Structure of Scientific Revolution. Chicago: University of Chicago Press.

Kvale, S. 1996. InterViews: An Introduction to Qualitative Research Interviewing. Thousand Oaks, CA: Sage.

LeCompte, M.D. and J.J. Schensul. 1999. Designing and Conducting Ethnographic Research. Walnut Creek, CA: Altamira Press.

Lincoln, Y. S. and E. G. Guba. 1985. Naturalistic Inquiry. Beverly Hills, CA: Sage. Lofland, J. 1971. Analyzing Social Settings. Belmont, CA: Wadsworth. Lofland, J. and L.H. Lofland. 1984. Analysing Social Settings: A Guide to Qualitative

Observation Analysis. Belmont: Wadsworth Publishing. Merriam, S.B. 1998. Qualitative Research and Case Study Applications in Education,

Second ed. San Francisco: Jossey-Bass. Neuman, W.L. 2006. Social Research Mehods: Qualitative and Quantitative

Approaches, 6th ed. Boston: Pearson International Edition. Patton, M.Q. 1990. Qualitative Evaluation and Research Methods. Second Edition.

Newbury Park, CA: Sage. Rubin, H. and I. Rubin. 1995. Qualitative Interviewing: The Art of Hearing Data.

Thousand Oaks, CA: Sage. Schwandt, T.A. 2001. Dictionary of Qualitative Inquiry, Second Ed. Thousand Oaks, CA:

Sage. Spradley, J. 1979. The Ethnographic Interview. New York: Holt, Rinehat and Winston. Stake, R.E. 1988. “Case Study Methods in Educational Research: Seeking Sweet Water,” in

R.M. Jaeger, ed. Complementary Methods for Research in Education. Washington,DC: American Educational Research Association: 253-278.

________. 1995. The Art of Case Study Research. Thousand Oaks, CA: Sage. Strauss, A. and J. Corbin. 1990. Basics of Qualitative Research: Grounded Theory

Procebures and Techniques. Newbury Park, CA: Sage Publications. Stern, P. N. 1994. “Eroding Grounded Theory,” in J. M. Kahn and R. H. Steeves (Eds.)

Critical Issues in Qualitative Research. Thousand Oaks, CA: Sage: 212-223. Stewart, A. 1998. The Ethnographer’s Method. Thousand Oaks, CA: Sage. Stewart, D.W. and P.N. Shamdasani. 1990. Focus Groups: Theory and Practice. Newbury

Park, CA: Sage. Strauss, A. L. and J. Corbin. 1998. Basics of Qualitative Research: Techniques and

69

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

Procedures for Developing Grounded Theory ( Second Ed.) Thousand Oaks, CA: Sage.

Yin . R.K. 2003. Case Study Research: Design and Methods, Third Ed. Thousand Oaks, CA: Sage.

Wolcott, H.F. 1987. “On Ethnographic Intent,” In G. Spindler and L. Spindler (eds.) Interpretative Ethnography of Education. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates: 37-57.

70

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

มหาวทยาลยเปนสถาบนอดมศกษาทมหนาทหลกในการสงเสรมใหอาจารยทางานวจยเพอ

แสวงหาและพฒนาองคความรใหมในศาสตรสาขาวชาตางๆอยางตอเนอง เพอประโยชนในการเรยนการสอน การแกปญหาและพฒนาประเทศ และทสาคญทสดคอการดารงตาแหนงทางวชาการ ซงเปนสงทสามารถสะทอนการปฏบตงานของอาจารยตามพนธกจของมหาวทยาลยไดอยางชดเจนเปนรปธรรม คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตรมนโยบายทจะสนบสนนและสงเสรมใหคณาจารยดารงตาแหนงทางวชาการเพอตอบสนองพนธกจของมหาวทยาลยดงกลาว จงมการจดโครงการ HUSOC STAR ขน ในปการศกษา 2555 โดยโครงการดงกลาวมวตถประสงคสาคญเพอเปนการกระตนและสงเสรมใหคณาจารยมความตนตวในการเขาสตาแหนงทางวชาการมากขน

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตรจงไดจดกจกรรม“การเตรยมความพรอมในการขอกาหนดตาแหนงทางวชาการ” ในวนศกรท 31 พฤษภาคม 2556 เวลา 08.30 – 17.00 น. ณ หองประชมแมนาของ คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร เพอใหคณาจารยไดนาองคความรดงกลาวไปประยกตใชในการเขยนผลงานเพอขอตาแหนงทางวชาการ สามารถจดเตรยม จดลาดบหวขอเรอง-เอกสาร และการเขยนผลงานไดอยางถกตองเปนระบบตามโครงสรางผลงาน นอกจากนยงเปดโอกาสใหอาจารยทยงไมไดดาเนนการหรอทอยระหวางดาเนนการ ไดนาผลงานวชาการทจะใชประกอบการยนขอตาแหนงทางวชาการ มาใหวทยากรชวยอานและเสนอแนะเพอจะไดไปปรบปรงใหผลงานมประสทธภาพอกดวย

ตวอยางภาพกจกรรม

71

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

เอกสารประกอบบรรยายเรอง“การเตรยมความพรอมในการขอก าหนดต าแหนงทางวชาการ และ การพฒนาคณภาพผลงานทางวชาการดานมนษยศาสตรและสงคมศาสตร”

ศ.ดร.ปยนารถ บนนาค

ประกาศ ก.พ.อ. เรองหลกเกณฑและวธการพจารณาแตงตงบคคลใหดารงตาแหนง ผชวย

ศาสตราจารย รองศาสตราจารย และ ศาสตราจารย (ฉบบท 10) พ.ศ.2556 ใหใชบงคบตงแตวนถดจากวนประกาศในราชกจจานเบกษา เปนตนไป ประกาศ ณ วนท 26 มนาคม พ.ศ.2556

ขอความสาคญทเปลยนแปลงจากประกาศ ก.พ.อ. เรองนในฉบบกอนหนาน คอ ระดบผชวยศาสตราจารย “5.1.3 ผลงานทางวชาการ ประกอบดวยผลงาน ตอไปน (1) ผลงานแตงหรอเรยบเรยง ตารา หนงสอ หรอบทความทางวชาการ ซงมคณภาพด และไดรบ

การเผยแพรตามเกณฑท ก.พ.อ. กาหนด หรอ (2) ผลงานวจย ซงมคณภาพดและไดรบการเผยแพรตามเกณฑท ก.พ.อ. กาหนด ทงน ไมน บ

งานวจยททาเปนสวนของการศกษาเพอรบปรญญาหรอประกาศนยบตรใดๆ หรอ (3) ผลงานทางวชาการในลกษณะอน ซงมคณภาพดและไดรบการเผยแพร ตามเกณฑท ก.พ.อ.

กาหนด หรอ (4) ผลงานวชาการรบใชสงคม ซงมคณภาพดโดยผลงานนนเปนสวนหนงของการปฏบตหนาท

ตามภาระงานซงสถาบนอดมศกษาหรอคณะวชาใหความเหนชอบ และไดรบการเผยแพรตามเกณฑท ก.พ.อ. กาหนด รวมทงไดรบการรบรองการใชประโยชนตอสงคม โดยปรากฏผลทสามารถประเมนไดเปนรปธรรม โดยประจกษตอสาธารณะ”

ระดบรองศาสตราจารย ประกอบดวยขอ 1 และ ขอ 2 ดงน ขอ1 1.1 ผลงานวจยซงมคณภาพดและไดรบการตพมพเผยแพรตามเกณฑท ก.พ.อ. กาหนด ทงนไม

นบงานวจยททาเปนสวนของการศกษาเพอรบปรญญาหรอประกาศนยบตรใดๆ หรอ 1.2 ผลงานทางวชาการในลกษณะอน ซงมคณภาพด และ ขอ 2 งานแต ง เ ร ยบ เรยง ต ารา หร อหน งส อท ใชประกอบการศกษาในระดบ

สถาบนอดมศกษา ซงมคณภาพด และไดรบการตพมพเผยแพรตามเกณฑท ก.พ.อ. กาหนดผลงานทางวชาการขางตนตองไมซากบผลงานทไดเคยใชสาหรบการพจารณาแตงตงเปนผชวยศาสตราจารยมาแลว ทงน จะตองมผลงานทางวชาการทเพมขนหลงจากไดรบตาแหนงผชวยศาสตราจารยดวย

ระดบศาสตราจารย ผขออาจเสนอผลงานทางวชาการได 2 วธ ดงน วธท 1 ประกอบดวยขอ 1 และ ขอ 2 ดงน

72

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ขอ1) 1.1 ผลงานวจยซงมคณภาพดมากและไดรบการตพมพเผยแพรตามเกณฑท ก.พ.อ. กาหนด ทงนไมนบงานวจยททาเปนสวนของการศกษาเพอรบปรญญาหรอประกาศนยบตรใดๆ หรอ

1.2 ผลงานทางวชาการในลกษณะอน ซงมคณภาพดมาก และ ขอ2) งานแตง ตารา หรอหนงสอทใชประกอบการศกษาในระดบสถาบนอดมศกษาไมนอยกวา 1

เลม ซงมคณภาพดมาก และไดรบการตพมพเผยแพรตามเกณฑท ก.พ.อ. กาหนด วธท 2 ประกอบดวยขอ 1 หรอขอ 2 หรอขอ 3 ดงน ขอ1 ผลงานวจยซงมคณภาพดเดนและไดรบการตพมพเผยแพรตามเกณฑท ก.พ.อ. กาหนด ทงน

ไมนบงานวจยททาเปนสวนของการศกษาเพอรบปรญญาหรอประกาศนยบตรใดๆ หรอ ขอ2 ผลงานทางวชาการในลกษณะอน ซงมคณภาพดเดน หรอ ขอ3 งานแตง ตารา หรอหนงสอทใชประกอบการศกษาในระดบสถาบนอดมศกษาไมนอยกวา 1

เลม ซงมคณภาพดเดน และไดรบการตพมพเผยแพรตามเกณฑท ก.พ.อ. กาหนด ผลงานทางวชาการขางตนตองไมซากบผลงานทไดเคยใชสาหรบการพจารณาแตงตงเปนผชวยศาสตราจารยและรองศาสตราจารยมาแลว ทงน จะตองมผลงานทางวชาการทเพมขนหลงจากไดรบแตงตงใหดารงตาแหนงรองศาสตราจารยดวย

ผลงานทางวชาการ

งานวจย ตารา หนงสอ บทความวชาการ บทความวจย

ค านยามของผลงานวจย 1. ผลงานทางวชาการทเปนงานศกษาหรองานคนควาอยางมระบบดวยวธวทยาการวจยทเปนท

ยอมรบในสาขาวชานนๆ 2. มวตถประสงคทชดเจนเพอใหไดมาซงขอมล คาตอบหรอขอสรปรวมทงจะนาไปส

ความกาวหนาทางวชาการ หรอเออตอการนาวชาการนนไปประยกต รปแบบ อาจจดเปน 2 รปแบบ 1. รายงานวจย ทมความครบถวนสมบรณและชดเจนตลอดทงกระบวนการวจย (Research

Process) อาท การกาหนดประเดนปญหา วตถประสงค การทาวรรณกรรมปรทศน (การทบทวนวรรณกรรม) สมมตฐาน การเกบรวบรวมขอมล การพสจนสมมตฐาน การวเคราะหขอมล การประมวลสรปผลและใหขอเสนอแนะ การอางอง และอนๆ

2. บทความวจย ทประมวลสรปกระบวนการวจยในผลงานวชาการนน ใหมความกระชบและสนสาหรบการนาเสนอในการประชมทางวชาการหรอในวารสารทางวชาการ

การเผยแพร เผยแพรในลกษณะใดลกษณะหนง ดงน 1. เผยแพรในรปของบทความวจยในวารสารทางวชาการ ทงนวารสารทางวชาการนนอาจ

เผยแพรเปนรปเลมสงพมพหรอเปนสออเลกทรอนกสทมกาหนดเผยแพรอยางชดเจน

73

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

2. เผยแพรในหนงสอรวมบทความวจยในรปแบบอนทมกองบรรณาธการประเมนและตรวจสอบคณภาพ

3. นาเสนอเปนบทความวจยตอทประชมวชาการ ซงภายหลงจากการประชมทางวชาการไดมการบรรณาธการและนาไปรวมแลวเผยแพรในหนงสอประมวลผลการประชมวชาการ (Proceedings) ของการประชมทางวชาการระดบชาตหรอนานาชาต

4. การเผยแพรรายงานการวจยฉบบสมบรณทมรายละเอยดและความยาว ตองแสดงหลกฐานวาไดผานการประเมนคณภาพโดยผทรงคณวฒและแสดงหลกฐานวา ไดเผยแพรไปยงวงวชาการและวชาชพในสาขาวชานน และสาขาวชาทเกยวของในประเทศและตางประเทศอยางกวางขวาง

รายการประเมนผลงานวจย - ความถกตองของระเบยบวธวจย หมายถง วธการหรอขนตอนในการวจยมการวางแผน เกบ

ขอมลและเสนอผลงาน ฯลฯ อยางถกตองตรงตามหลกวธวจยเพยงใด - ความคดรเรม หมายถง ลกษณะของงานวจยไดแสดงใหเหนวา มความคดรเรม ความกาวหนา

ทางวชาการมากนอยเพยงใด - การตพมพเผยแพรเปนทยอมรบในสาขาวชา หมายถง ความพยายามของผวจยในการเผยแพร

ผลงานวจยในแหลงทเปนทยอมรบและเปนแหลงอางองในวงวชาการมากนอยเพยงใด (คา impact factor…..)

- การอภปรายผลงานวจย หมายถง ความสามารถของผวจยในการวจารณหรออธบายผลงานวจยใหเปนทเขาใจไดดเพยงใด และมการนาผลการวจยของผอนมาใชประกอบการอภปรายหรอไม

- ศกยภาพของประโยชนของงานวจย หมายถง ประโยชนของงานวจยพนฐานหรอประยกตใชในการเรยนการสอน การวจยในปญหาตอเนอง หรอใหความรใหมทางวชาการ ฯลฯ ไดเพยงใด

- ปรมาณงานททา หมายถง ปรมาณทผเสนอขอตาแหนงตองเปนเจาของและเปนผดาเนนการเอง หรอ ทารวมกบคนอนตองมสวนรวมไมนอยกวารอยละ 50 และตองเปนผดาเนนการหลกในเรองนนตามประกาศ ก.พ.อ. กาหนด

เกณฑประเมนระดบคณภาพ ระดบด : เปนงานวจยทมกระบวนการวจยทกขนตอนถกตองเหมาะสมในระเบยบวธวจย ซง

แสดงใหเหนถงความกาวหนาทางวชาการหรอนาไปประยกตได ระดบดมาก : ใชเกณฑเดยวกบระดบด และ 1) เปนผลงานทแสดงถงการวเคราะหและนาเสนอผลเปนความรใหมทลกซงกวางานเดมทเคยมผ

ศกษาแลว 2) เปนประโยชนทางวชาการอยางกวางขวางหรอสามารถนาไปประยกตไดอยางแพรหลาย ระดบดเดน : ใชเกณฑเดยวกบระดบดมาก และตอง 1) เปนงานบกเบกทมคณคายง และมการสงเคราะหอยางลกซงจนทาใหเปนการสรางองคความร

ใหม (Body of Knowledge) ในเรองใดเรองหนง ทาใหเกดความกาวหนาทางวชาการอยางชดเจน 2) เปนทยอมรบและไดรบการอางองอยางกวางขวางในวงวชาการหรอวชาชพทเกยวของใน

ระดบชาตและ/หรอระดบนานาชาต

74

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ต าราหนงสอ - ความถกตองของเนอหาหมายถง ผลงานมเนอหา แนวคด นยาม สมการ ฯลฯ ถกตองทาง

วชาการในระดบใด - ความสมบรณและความทนสมยของเนอหา หมายถง บทหรอตอนตามชอเรองหรอตาม

วตถประสงค มความสมบรณของเนอหาอยในระดบใด และเนอหาทนสมยกบสถานการณปจจบนเพยงใด เพราะบางสาขาวชาความทนสมยของเนอหามความจาเปน เนองจากเอกสารใหมๆ หรอความรใหมๆ ไดรบการตพมพออกมาตลอดเวลา

- ความชดเจนในการอธบาย หมายถง ผเขยนสามารถอธบายเรองตางๆ ไดชดเจน รดกม และเทยงตรงใหเปนทเขาใจไดงายเพยงใด

- ความเหมาะสมของการใชภาษา หมายถง การเขยนประโยครดกม มการใชภาษาองกฤษปะปนเทาทจาเปนหรอมความเหมาะสมในการใชถอยคา หรอศพทบญญต หรอศพททนยมใชกนในสาขานนๆ ไดดเพยงใด

- ความสมาเสมอของการเขยน หมายถง การใชคาหรอศพททางวชาการทนยมใชกนในสาขาวชานน รวมถงการเขยนบรรณานกรมอยางสมาเสมอตลอดทงเลมเพยงใด

- ความพยายามในการแตงและเรยบเรยง หมายถง มความพยายามเพยงใดในการเขยนของผเขยน เมอพจารณาตามสาระของทางวชาการ รายละเอยดและการคนควา

- ความสามารถในการเรยบเรยงและดาเนนเรอง หมายถง ความสามารถของผเขยนในการศกษาคนควา เขยนอธบาย และดาเนนเรองอยางมขนตอน ไมวกวนสบสน ทาใหผอานเขาใจเนอหาไดอยางชดเจนเพยงใด

- ปรมาณงานททา หมายถง ปรมาณเนอหาของเอกสารวามากหรอนอยเพยงใด บทความทางวชาการทไมไดมาจากผลงานวจย - คานยาม งานเขยนทางวชาการซงมการกาหนดประเดนทตองการอธบายหรอวเคราะหอยาง

ชดเจน ทงนมการวเคราะหประเดนดงกลาวตามหลกวชาการโดยมการสารวจวรรณกรรมเพอสนบสนนจนสามารถสรปผลการวเคราะหในประเดนนนไดอาจเปนการนาความรจากแหลงตาง ๆ มาประมวลรอยเรยงเพอวเคราะหอยางเปนระบบ โดยทผเขยนแสดงทศนะทางวชาการของตนไวอยางชดเจนดวย

รปแบบ ประกอบดวยการนาความทแสดงเหตผลหรอทมาของประเดนทตองการอธบายหรอวเคราะหกระบวนการอธบายหรอวเคราะหและสรป มการอางองและบรรณานกรม ทครบถวนและสมบรณ

การเผยแพร เผยแพรในลกษณะใดลกษณะหนงดงน 1. เผยแพรในรปของบทความทางวชาการในวารสารทางวชาการทงนวารสารทางวชาการนนอาจ

เผยแพรเปนรปเลมสงพมพหรอเปนสออเลกทรอนกสทมกาหนดการเผยแพรอยางแนนอนชดเจน 2. เผยแพรในหนงสอรวมบทความในรปแบบอนทมการบรรณาธการประเมนและตรวจสอบ

คณภาพของบทความตางๆในหนงสอนนแลว 3. เผยแพรในหนงสอประมวลผลการประชมทางวชาการ (Proceedings) ของการประชมทาง

วชาการในระดบชาตหรอระดบนานาชาตทมการบรรณาธการประเมนและตรวจสอบคณภาพของบทความตางๆ ทนาเสนอนนแลว

75

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

เมอไดเผยแพรตามลกษณะขางตนและไดมการพจารณาประเมนคณภาพของ “บทความทางวชาการ” นนแลว การนา “บทความทางวชาการ” นน มาแกไขปรบปรงหรอเพมเตมสวนใดสวนหนงเพอนามาเสนอขอกาหนดตาแหนงทางวชาการและใหมการประเมนคณภาพ “บทความทางวชาการ” นนอกครงหนงจะกระทาไมได

จรยธรรมและจรรยาบรรณทางวชาการ ตามประกาศ ก.พ.อ. เรอง หลกเกณฑและวธการพจารณาแตงตงบคคล ใหดารงตาแหนง ผชวย

ศาสตราจารย รองศาสตราจารย และศาสตราจารย (ฉบบท 2) พ.ศ.2550 ดงน - ตองมความซอสตยทางวชาการ ไมนาผลงานของผอนมาเปนผลงานของตนและไมลอกเลยน

ผลงานของผอน รวมทงไมนาผลงานของตนเองในเรองเดยวกนไปเผยแพรในวารสารวชาการมากกวาหนงฉบบ ในลกษณะทจะทาใหเขาใจผดวาเปนผลงานใหม

- ตองใหเกยรตและอางถงบคคลหรอแหลงทมาของขอมลทนามาใชในผลงานทางวชาการของตนเองและแสดงหลกฐานของการคนควา

- ตองไมคานงถงประโยชนทางวชาการจนละเลยหรอละเมดสทธสวนบคคลของผอนและสทธมนษยชน

- ผลงานทางวชาการตองไดมาจากการศกษาโดยใชหลกวชาการเปนเกณฑ ไมมอคตมาเกยวของและเสนอผลงานตามความเปนจรง ไมจงใจเบยงเบนผลการวจยโดยหวงผลประโยชนสวนต วหรอตองการสรางความเสยหายแกผ อน และเสนอผลงานตามความเปนจรง ไมขยายขอคนพบโดยปราศจากการตรวจสอบยนยนในทางวชาการ

- ตองนาผลงานไปใชประโยชนในทางทชอบธรรมและชอบดวยกฎหมาย

การเตรยมความพรอมในการเขยนบทความทางวชาการและบทความวจย ลกษณะส าคญของบทความทางวชาการ มการเรยบเรยงเนอหาสาระอยางเหมาะสม ชวยใหผอานเกดความกระจางในความรความคดท

นาเสนอ มการนาเสนอความร ความคดทตงอยบนพนฐานทางวชาการทเชอถอไดในเรองนนๆ โดยมหลกฐานทางวชาการอางอง มการวเคราะห วจารณ ใหผ อานเหนประเดนสาคญอนเปนสาระประโยชนทผเขยนตองการนาเสนอแกผอาน มการอภปรายใหแนวคด แนวทางในการนาความร ความคดทนาเสนอไปใชใหเปนประโยชน มประเดนใหม ๆ ทกระตนใหผอานเกดความตองการสบเสาะหาความรหรอพฒนาความคดในประเดนนน ๆ ตอไป มการอางองทางวชาการและใหแหลงอางองทางวชาการอยางถกตอง เหมาะสมตามหลกวชาการ และจรรยาบรรณของนกวชาการ

สวนประกอบของบทความทางวชาการ สวนนา สวนสาระสาคญของเรอง 2.1 การจดลาดบเนอหาสาระ 2.2 การเรยบเรยงเนอหา ควรพจารณาดานตางๆ ดงน - ดานการใชภาษา

76

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

- ดานลลา (สไตล) การเขยน - ดานวธการนาเสนอ 2.3 การวเคราะห วพากษ วจารณ และการนาเสนอความคดของผเขยน

สวนสรป สวนอางอง

3.1 การอางองแบบแทรกปนไปในเนอหา - ระบบนามป - ระบบหมายเลข

3.2 การอางองแบบลงเชงอรรถ 3.3 การเขยนบรรณานกรม

เรองเฉพาะอน ๆ ลกษณะจาเพาะของบทความเฉพาะสาขา แบบฟอรม รายละเอยดเกยวกบการพมพ ตวอกษรตวเลข ความยาวทเหมาะสม

ลกษณะของบทความวจย

เปนการรายงานผลการวจย (ตองทาวจยกอน) ขอเทจจรงหรอหลกฐานไดมาจากการวจยของผเขยนเอง เนนสมมตฐาน และวธการดาเนนการวจย เนนการทดสอบทฤษฎ สมมตฐานหรอการไดทฤษฎใหม เนนการนาผลไปใชเฉพาะเรองหรอประยกตใช นาประเดนเดนทคนพบมาเขยนเปนบทความวจย มลกษณะเลกแตลก มจดยนหรอขอสรปของตนเอง พฒนาองคความรหรอสรางองคความรใหม

บทความวจยม 2 แบบ

บทความวจยแบบวเคราะห (analytical) บทความวเคราะหมกแสดงวาผเขยนหรอผวจยมความเชยวชาญในเรองทวเคราะห

เพราะมกตองศกษาวจยในเรองนนๆ มากอน การวเคราะหคอการ “หน สบ ชาแหละ” ขอมลหรอขอเทจจรงออกเปนชนๆ เพอ

ศกษา ตรวจสอบและเขาใจอยางถองแท หลงจากนน มการสรปภาพรวมในเชงทมความหมายสาหรบผวจยเปนการพฒนาองค

ความรของผวจย บทความวจยแบบโตแยง (argumentative) มกเปนเรองทมขอขดแยง หรอ ยงหาขอสรปไมได

77

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

มการแสดงจดยนของผเขยน มการใหเหตผลอยางเปนขนตอน ใชขอคนพบและหลกฐานขอมลสนบสนนจดยนและเหตผล นาไปสขอสรปของผเขยนโดยใชชดเหตผลหรอขอคนพบของตนเอง การเขยนบทความวจย ผเขยนตองรจกหลก 4 ประการ ดงน สรปความ (summarize) ประเมน (evaluate) วเคราะห (analyze) สงเคราะห (synthesize) เทคนคในการเขยนผลงานทางวชาการ การอาน เปนหนงในกระบวนการถายทอดความรและประสบการณของมนษย โดยผาน

ความสามารถในการรบสารทผานสอสญลกษณตางๆ

อานมากรมากทาใหเกดปญญา อานมากเกดการวเคราะหมาก ปญญา อาน (ในใจ) ทาใหเกดสมาธ ปญญา อานมากมขอมลมาก สามารถเปนนกพดทดและเปนผสรางปญญาใหผฟง การอานนาไปสการเขยน นกเขยนเปนผสรางปญญา พนฐานการอานทด ภมหลง -บรบท - เขาใจสงทอาน (สาร) ไดดขน ประสบการณ สมพนธกบความเขาใจกบเรองทอาน ถามประสบการณเกยวของกนจะทาใหผอาน

เขาใจสารไดมากขน ความรเชงภาษา ความหมายของคา การตความภาพพจนสญลกษณในภาษา เขาใจสารใน

ระดบทลกซงหรอสงยงขน หลกในการอาน - วางเปาหมายหรอกาหนดวตถประสงคในการอานกอนเสมอสารวจขอมล ฝกการสงเกต เชน

ผเขยน สถานทพมพ ปทพมพ - สงเกตสวนประกอบตางๆ ของหนงสอ มแนวเรองอยางไร จดมงหมาย เนอหาหลกไปทางดาน

ใด - มสมาธในขณะทอาน ควรตงคาถามพรอมหาคาตอบ ใคร ทาอะไร ทไหน อยางไร เมอไร ทาไม - เกบความสาคญ หรอสรปยอความเรองทอาน - การเตรยมการกอนการเขยนผลงานวชาการ

สาร ผสงสาร ผรบสาร

78

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

- อานงานวจย หนงสอ และบทความวชาการมากๆ โดยเฉพาะทเขยนโดยนกวชาการซงเปนทยอมรบ

- จดจาวธการและลลาการเขยนของนกวชาการเหลานน - พยายามเขารวมการสมมนาบอยๆ เพอฟงงานวชาการใหไดมาก - เลอกเรองทนาสนใจมาทาวจย เขยนหนงสอ หรอบทความวชาการ - ถาเขยนบทความวชาการตองใหมขนาดพอเหมาะ ไมควรนาวทยานพนธ หรองานวจยทงเรอง

มาเขยนเปนบทความ - อยาสบสนระหวาง ความเหน กบ ขอเทจจรง และ ขอสนนษฐาน กบ หลกฐาน - ปรบตวใหเขากบวฒนธรรมการเขยนแบบวชาการ - ใหความสนใจวจนลลาการเขยนแบบวชาการ - ตองเขาใจมโนทศน และศพทบญญตทใชอยางถองแท - อยาเชอผใด หรอเอกสารใดงายๆ จงอานอยางระมดระวง - ใชภาษาวชาการ - รกษากฎระเบยบของระบบการอางอง - ระวงเรองการใชผลงานคนอน อยาขโมยงานของผอน ตองอางองโดยใหเกยรตงานทนามาใช ขนตอนการเขยนบทความทเปนวชาการ เขยนเมอวจยเสรจแลว หรอวเคราะหเสรจแลว เลอกหวขอ หรอเรองทจะเขยน ควรเปนประเดนเดยวทนาสนใจและมความเปนไปไดทจะเขยน

เปนบทความวชาการ กาหนดชอเรอง ชดเจน ไมคลมเครอ กากวม ไมกวางเกนไป ไมแคบเกนไป มประเดนชด ใชภาษาทสภาพสละสลวย กาหนดวตถประสงคและสมมตฐาน ทาโครงราง เรมตนเขยน ในคานาตองเขยนความเปนมา กลาวถงผลงานซงเปนทยอมรบทมการศกษากนมากอนและ

เหตผลทเขยนบทความ ตามดวยวตถประสงค วธดาเนนการวจย และ ประโยชน ทงนอยาเขยนเปนขอๆ ใหเขยนเปนแบบกลมกลนเสมอนเปน “สวนนา” ของบทความ

เนอหาควรเสนอเปนประเดน สรปเนอหาอยางกระชบและชดเจนโดยมการใหขอเสนอแนะไวดวย ในตอนยอหนาสดทายของ

บทความ เมอเขยนบทความเสรจ ตองตรวจสอบความถกตองของขอมล ตวสะกด การอางอง ความชดเจน

ฯลฯ

79

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ใหผอนชวยอานหรอนาเสนอในทประชม เพอรบคาวจารณ นาคาวจารณมาปรบปรงตามทเหนสมควร ถาเปนภาษาองกฤษ ตองใหเจาของภาษาชวยอานและแกภาษากอนสงไปใหบรรณาธการวารสาร

ทเปนทยอมรบทงในระดบชาตและระดบนานาชาต เมอไดตนฉบบกลบ ใหทาความเขาใจกบคาวจารณ แกไขตามผวจารณ และสรปขอทแกไขสงกลบไปยงบรรณาธการ เมอมการตรวจภาษาแลว ตองแกไขใหสมบรณ และเปนระบบ เมอบรรณาธการสงตนฉบบใหตรวจปรฟ ตองตรวจอยางละเอยดถถวน เพราะเปนการตรวจครง

สดทาย ขอควรระวงในการเขยนภาษาองกฤษ ควรระวงการเขยนชอเฉพาะเปนภาษาองกฤษ ใหใชคาและภาษาตรงกบราชบณฑตยสถาน ระวงเครองหมายวรรคตอน การใช Article และ Tense ถาผขอเสนอกาหนดตาแหนงทางวชาการในระดบตางๆ สามารถดาเนนการตามกรอบแนวคด

และขอเสนอแนะขางตนไดแลว กนาจะประสบความสาเรจในการไดรบการแตงตงใหดารงตาแหนงทางวชาการตามทตงใจไว

--------------------------------------------------------

บรรณานกรม

กลยา ยวนมาลย. การอานเพอชวต. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2539. ขอนแกน, มหาวทยาลย. หลกเกณฑและวธการพจารณาตามประกาศ ก.พ.อ. พ.ศ.2550. จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ลกษณะของผลงานทางวชาการทใชประกอบการพจารณาแตงตงต าแหนง

วชาการตามตของ ก.ม. (อดสาเนา) (ม.ป.ป.). ฉววรรณ คหาภนนท. เทคโนโลยการอาน. กรงเทพฯ : บรพาสาสน, 2542. บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. คมอการพมพวทยานพนธ. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2536. แบบ วชก. 4 และ เอกสารของมหาวทยาลยอบลราชธาน, มปป. ปรชา ชางขวญยน และคณะ. เทคนคการเขยนและผลตต ารา. กรงเทพฯ : โรงพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2539. ปยนาถ บนนาค. คาบรรยายวชาการอานในประวตศาสตรไทย นสตระดบปรญญาโท ภาควชา

ประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ภาคปลายปการศกษา 2550. ____________. “แนวคด ทฤษฎ ระเบยบวธวจยทางประวตศาสตร” ใน ไทยคดศกษาในบรบทแหง

ความหลากหลาย. กรงเทพฯ: แขนงวชาไทยคดศกษา สาขาวชาศลปะศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2553.

80

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

____________. “รฐศาสตรกบประวตศาสตร” ใน สหวทยาการทางรฐศาสตร. นนทบร: โรงพมพ มหาวทยาลย สโขทยธรรมาธราช, 2549.

สพรรณ วราทร. การอานอยางมประสทธภาพ. กรงเทพฯ : โครงการเผยแพรผลงานทางวชาการ คณะ อกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545.

http://stang.sc.mahidol.ac.th/text/impact-factor.htm เขาถงเมอวนท 10 มกราคม พ.ศ. 2553. http://www.vck20.com/article/198-language/272 เขาถงเมอวนท 10 มกราคม พ.ศ. 2553. http://202.143.147.229/UserFiles/File/km3(2)(1).doc เขาถงเมอวนท 10 มกราคม พ.ศ. 2553. http://www.sema.go.th/files/Content/Langqage%20Thai/k4/0019/Communication/index.

html เขาถงเมอวนท 10 มกราคม พ.ศ. 2553. PowerPoint ประกอบการบรรยายพเศษ เรอง เขยนผลงานและทางานวจยอยางไรใหไดรบทนสนบสนน

และมคณภาพผานเกณฑตาม ก.พ.อ. กาหนด โดยศาสตราจารย กตตคณ ดร.ปยนาถ บนนาค ณ มหาวทยาลยมหาสารคาม วนท 22 พฤศจกายน พ.ศ.2553.

PowerPoint ประกอบการบรรยายพเศษ เรอง การเขยนบทความทางวชาการอยางไรใหได impact factors สงสด (ดานสงคมศาสตรและมนษยศาสตร) โดยศาสตราจารย กตตคณ ดร.ปยนาถ บนนาค ณ โรงแรมมราเคล แกรนด คอนเวนชน กรงเทพมหานคร วนท 22 มกราคม พ.ศ.2553.

PowerPoint ประกอบการบรรยาย เรอง การขอทนวจยจากแหลงทนภายนอกสาหรบอาจารย โดย ศาสตราจารยกตตคณ ดร.ปยนาถ บนนาค ณ คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร วนท 21 พฤษภาคม พ.ศ.2552

PowerPoint ประกอบการบรรยาย เรอง การเขยนผลงานทางวชาการเพอเสนอขอตาแหนงทางวชาการ โดยศาสตราจารยกตตคณ ดร.ปยนาถ บนนาค ณ คณะศลปะศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน วนท 16 มนาคม พ.ศ.2552

PowerPoint ประกอบการบรรยายพเศษ เรอง การตพมพบทความในวารสารระดบนานาชาต โดย ศาสตราจารยกตตคณ ดร.ปยนาถ บนนาค ณ คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 20 ตลาคม 2551.

PowerPoint ประกอบการบรรยายพเศษ เรอง การตพมพบทความในวารสารระดบนานาชาต โดย ศาสตราจารยกตตคณ ดร.อมรา ประสทธรฐสนธ ณ คณะสงคมศาสตรมหาวทยาลย เกษตรศาสตร 20 ตลาคม 2551.

PowerPoint ประกอบการบรรยายพเศษ เรอง หลกเกณฑการแตงตงบคคลใหดารงตาแหนงวชาการ โดยศาสตราจารย ดร.เทยนฉาย กระนนท. มปท., มปป.

81

แนวปฏบตทดดานการจดการความร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ปการศกษา 2556

ภาคผนวก