การปฏรปกฎหมายไทย และ

การปฏรปกฎหมายในตางประเทศ

ศาสตราจารย ดร.อดม รฐอมฤต

คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

มตของการปฏรประบบกฎหมาย

การปฏ รประบบกฎหมาย ในความหมายของการปรบปรง หรอ

เปลยนแปลงกฎหมายทมอยเดมใหมความเหมาะสมกบสภาพสงคมท

เปลยนแปลงไปในเวลาหนงเวลาใด

โดยวตถประสงคของการปฏรปอาจเปนไปเพอปรบระบบใหบานเมอง

เปนระบบนตรฐมากขน (สาหรบประเทศกาลงพฒนาทตองการพฒนา

ไปสระบบเสรนยมอยางประเทศอนๆ) หรอเพอสรางความมนคงใน

ระบบกฎหมายท มงใหเกดหลกประกนความยตธรรม และความม

ประสทธภาพในการบงคบใชกฎหมาย (สาหรบประเทศโดยทวไป)

วธการในการปฏรประบบกฎหมาย

สวนใหญการปฏรปกฎหมายมกจะอาศยการศกษาระบบกฎหมาย

ของตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศท เปนตนแบบของระบบ

กฎหมายสาคญๆ หรอประเทศทมรปแบบเฉพาะทไดรบการยอมรบ

เชน ประเทศทใชระบบกฎหมาย Civil Law ในแถบยโรปภาคพน

ทวป ทรบอทธพลของระบบกฎหมายโรมน หรอประเทศในกลม

Anglo-Saxon คอ องกฤษ หรอสหรฐอเมรกา ซงเปนกลมทใช

ระบบกฎหมาย Common Law

ความแตกตางระหวางระบบกฎหมาย

ความแตกตางระหวางระบบกฎหมาย

ระบบคอมมอนลอว หลกกฎหมายโดยทวไปเกดขนจากคา

วนจฉยตดสนคดของศาลสง หรอ Case Law ในขณะทระบบ

กฎหมายซวลลอว หลกกฎหมายโดยทวไปของประเทศจดทาใน

รปของกฎหมายลายลกษณอกษรหรอประมวลกฎหมาย (Code)

และทาใหความสาคญของคาพพากษาของศาลสงแตกตางกนไป

ในระบบคอมมอนลอวมผลใหยดคาพพากษานนเปนแนวทางใน

การตดสนคดตอๆ ไป (Precedent) ในขณะทระบบซวลลอวถอ

วาศาลสงเปนเพยงผแปลหรอตความกฎหมาย

ความแตกตางระหวางระบบกฎหมาย (ตอ)

วธการศกษากฎหมาย

ระบบคอมมอนลอวยอมรบคาพพากษาของศาลสงทเปนบรรทดฐานมาใช

เปนหลกกฎหมายในการศกษา ในขณะทระบบซวลลอวจะสอนและศกษา

ทฤษฎของกฎหมายทเปนเหตเปนผลของหลกกฎหมายเปนทมาของตว

บทกฎหมาย ไม ว ากฎหมายจะอย ในรปประมวลกฎหมาย หรอ

พระราชบญญต นอกจากนยงมการแยกหลกกฎหมายมหาชนกบกฎหมาย

เอกชนออกจากกน เมอเทยบกบระบบคอมมอนลอวมไดแยกกฎหมายเปน

สาขามหาชนหรอสาขาเอกชน สวนใหญยงใชหลกกฎหมายแพงทวไปท

เกดจากคาพพากษาของศาลสงมาใชกบคดทงทคกรณเปนเอกชนดวยกน

หรอในระหวางรฐกบเอกชน

ความแตกตางระหวางระบบกฎหมาย (ตอ)

การจดระบบศาล

ในระบบคอมมอนลอวจะใชระบบศาลเดยวหรอศาลยตธรรมเพยงระบบ

เดยว ในการวนจฉยชขาดขอพพาทในกฎหมายตางๆ ไดในทกกรณ ทงใน

เรองความสมพนธระหวางเอกชนกบเอกชน ไมวาจะอยในเรองกฎหมาย

แพง หรอในการรกษาความสงบเรยบรอยของสงคมในกฎหมายอาญา

หรอในความสมพนธระหวางรฐหรอเจาหนาทของรฐกบเอกชนในคด

ปกครอง สวนระบบกฎหมายซวลลอวสวนใหญใชระบบศาลค คอศาล

ยตธรรมในอานาจหนาทศาลทวไปในคดแพงและคดอาญา และมศาลอน

นอกจากศาลยตธรรมพจารณาคดพพาทระหวางเจาหนาทของรฐกบ

เอกชน เชน ศาลปกครองแยกตางหากจากศาลยตธรรม

ความแตกตางระหวางระบบกฎหมาย (ตอ) ระบบวธพจารณาความ

ในระบบคอมมอนลอว ศาลในคดแพงและคดอาญาโดยทวไปจะใชระบบกลาวหา (Accusatorial System) ศาลจะทาหนาทกรรมการคนกลางคอยดแลใหทงสองฝายตอสกนอยในการกตกาเทานน แตในระบบซวลลอวใชระบบคนหาความจรง (Inquisitorial System) ซง ผพพากษาจะมบทบาทอยางมากในการดาเนนกระบวนพจารณา เชน การซกถามขอเทจจรงทจาเปนตอการนาไปสการตดสนทถกตองและเปนธรรม ไมปลอยใหคความแตละฝายใชความสามารถในทางคดชงไหวชงพรบเพอใหศาลเชอตนมากกวาคความฝายตรงกนขาม

ความแตกตางระหวางระบบกฎหมาย (ตอ)

การศกษาอบรมเพอเปนนกกฎหมาย

ในระบบคอมมอนลอวจะเนนการศกษาและฝกอบรมนกกฎหมายไป

ในทางเปนผประกอบวชาชพ (เปน Barrister หรอ Solicitor) เพอ

เขาสการทาหนาทเปนผพพากษา พนกงานอยการ หรอทนายความ

ทงในทางคดและการเปนนตกร หรอตาแหนงหนาทอนทใชความร

ทางกฎหมาย แตระบบซวลลอว ผประกอบวชาชพตองศกษาภาค

วชาการในมหาวทยาลยเปนพนฐาน กอนทตองผานการฝกอบรมใน

การประกอบวชาชพอกชนหนง หากตองการประกอบวชาชพใน

กระบวนการยตธรรม

ขนตอนของการปฏรประบบกฎหมาย

๑. นโยบายของรฐในการปฏรประบบกฎหมาย ซงสะทอนถงความตองการในการปรบปรงระบบกฎหมาย

๒. แผนการปฏรประบบกฎหมาย

๑) การศกษาคนควาวจย เพอใหไดขอมลทนามาเปนฐานทใชสนบสนนการปรบปรงระบบกฎหมายไปในทศทางตามสรปผลการวจย ซงตองแสดงท งสภาพขอเทจจรงและปญหาของกฎหมายทเปนอย และแนวทางในการปรบปรง โดยอาจยกเอาแบบอยางทด (best practice) ของระบบกฎหมายตางประเทศมาประกอบดวย

๒) การพจารณายกรางกฎหมาย และการรบฟงความคดเหนจากฝายตางๆ ทเกยวของ

ขนตอนของการปฏรประบบกฎหมาย (ตอ)

๓) ขนตอนการเสนอรางกฎหมายตอรฐสภาเพอความเหนชอบให

ตราเปนกฎหมาย

๔) ขนตอนการเผยแพรความรใหกบประชาชน ในรปของการ

ประชมสมมนา การประชาสมพนธเผยแพรตอสาธารณะ

๕) การพฒนาบคลากร โดยเฉพาะการพฒนานกกฎหมาย และ

บคลากรทเกยวของ อาจรวมถงการสรางโครงการฝกอบรม หรอ

หลกสตรการศกษาเพอรองรบระบบกฎหมายใหม

การปฏรประบบกฎหมายกบปญหาการรบระบบ

กฎหมายของตางประเทศ

ในประเทศกาลงพฒนาการปฏรประบบกฎหมาย มกหมายถงการรบ

เอากฎหมายของตางประเทศมาเปนกฎหมายของตน (legal transplant) หรอทาระบบกฎหมายของตนใหไปในทางเดยวกบ

ประเทศทพฒนาแลว โดยเฉพาะประเทศแถบตะวนตก

ในการรบเอาระบบกฎหมายของประเทศอนมาเปนระบบกฎหมาย

ของอกประเทศหนง อาจมผลตอการบงคบใชกฎหมาย อนสบ

เนองมาจากความแตกตางโดยปจจยพนฐานทางสงคม ไมวาจะเปน

สภาพทางภมศาสตร วฒนธรรม ภาษา เศรษฐกจ หรอศาสนา

ประสบการณของประเทศฝรงเศส : การปฏรประบบกฎหมายอาญา

การปฏรปกฎหมายจะตองทาการศกษาวจยเพอตอบ

คาถามทสาคญ ๒ ประการ คอ

๑. ทาไมตองมการปฏรประบบกฎหมายอาญา

๒. ระบบกฎหมายใหมควรเปนเชนไร

กฎหมายเมอเรมตนเปนอยางไร

กฎหมายเดมถกตราขนภายใตบรบทของสงคมในสมยนนซงแตกตางจากสงคมปจจบน ท งในเรองโครงสรางทางการเมอง เศรษฐกจ และคณคาในการอยรวมกนของคนในสงคม

ความคดเกยวกบตวผกระทาผดและลกษณะการกระทาความผด ตลอดจนคณคาทางสงคมทรฐจะตองคมครองแตกตางไปจากเดมอยางมาก

เนอหาของกฎหมายอาญาเปลยนแปลงไปอยางมากนบแตมการตรากฎหมายเดมขนในครงแรก

สภาพทเปนอยในระบบกฎหมายปจจบน

ในระบบกฎหมายอาญามสาระสาคญทเพมขน

๑. การใชโทษใหเหมาะสมกบสภาพเฉพาะตวของบคคล

๒. การบงคบโทษโดยคานงถงความเปนมนษย

๓ . การตรากฎหมายท มโทษอาญาเพมขนอยางมากนอกบทบญญตในประมวลกฎหมายอาญา เชน กฎหมายอาญาทางเศรษฐกจ ทางดานแรงงาน ทางดานการพฒนาเมองและทอยอาศย ทางดานการคมนาคม ทางดานสาธารณสข หรอทางดานสงแวดลอม เปนตน

กฎหมายเดมมขอจากดอยางไร

๑. ลาสมยเนองจากมอยแตเดมโดยไมมการปรบปรง

๒. ไมรบกบสงคมปจจบนทสภาพการณเปลยนแปลงไป

๓. ขดแยงกนเองในระหวางบทบญญตทมอย

๔. ขาดความสมบรณ เนองจากมความไมชดเจนระหวางบทบญญตทตราขนใหมไมเชอมโยงกบหลกกฎหมายเดม

ระบบกฎหมายใหมควรจะเปนเชนไร

๑. กฎหมายอาญาตองรบภารกจ ๒ สวน คอ

(๑) การจดการกบการกระทาความผดเพอปกปองสงคมและมวล

สมาชก ดวยการกาหนดโทษทเหมาะสม

(๒) การรกษาคณคาในการอยรวมกนของคนในสงคม โดยการ

ลงโทษผทฝาฝนกฎหมายทมงคมครองคณคาดงกลาว

๒. กฎหมายอาญาจงตองรองรบภารกจทงในฐานทเปนกฎเกณฑท

ทนยคสมยและเปนกฎเกณฑทรบรองคณคาทางสงคมทพงปกปอง

คมครอง