ระบบสบพนธ

(Reproductive System)

ระบบสบพนธ เปนระบบท เกยวก บการเพมจ านวนของ

สงม ชวตใหมากขนตามธรรมชาต และเปนการทดแทนสงม ชวต

รนเกาทตายไป เพอใหด ารงเผาพนธ ไวได ซงการสบพนธ ไวได

ซ งการสบพนธ ของมนษยเปนการสบพนธ แบบอาศยเพศ

ตองอาศยอว ยวะสบพนธ ของเพศชายและเพศหญง

โครงสรางและหนาทของระบบสบพนธ

1. การสบพนธแบบอาศยเพศ(sexual reproduction) คอ ท าใหลกท เกดมามความแปรผนทางพนธกรรม เชน การปฏสนธ มการรวมกนของเซลลสบพนธ การถายโอน DNA 2. การสบพนธแบบไมอาศยเพศ(asexual reproduction) คอ ลกทเกดมาไมมความแปรผนทางพนธกรรมลกษณะเหมอนพอ แมทกประการ เชน การแบงเซลลออกเปนสอง การแบงนวเคลยสหลายๆท แลวคอยแบง cytoplasm การสรางสปอร

การสบพนธม 2 แบบคอ

สาเหตของโรคในระบบสบพนธมกพบเกดจาการตดเชอเปนสวนใหญ เ ชน โรคตดตอทางเพศสมพนธ โรคมะเรงปากมดลก โรคมะเรงชองคลอด เปนตน การปองกนโรคระบบสบพนธ 1. การสวมถงยางอนามยทกครงเ มอมเพศสมพนธ 2. รกษาความสะอาดของอวยวะระบบสบพนธใหสะอาดเปนประจ า 3 . มนท าความสะอาดเ สอผา โดยเฉพาะเ สอผาทสวมใสบรเวณอวยวะสบพนธ 4. หลกเ ลยงการรบประทานยาหรอการใชยาบางชนดทอาจเสยงตอมะเรงใน

ระบบสบพนธ เ ชน ยาคมก าเนด เปนตน 5. มนรกษาสขภาพใหแขงแรง และรบประทานอาหารจ าพวกผก ผลไมเ ปน

ประจ า เพอเสรมสรางภาวะภมตานทานโรค

โรคเกยวกบระบบสบพนธ

เกดจากเ ชอไวรสตวหนงท ชอวา HPV (Human Papil loma Virus) ภาษาไทยเ รยกกนวา ไวรสหด ไวรสชนดนตดตอจากการสมผส สวนใหญเปนการสมผสทางเพศสมพนธทท า ใหมรอยถลอกของผวหรอเยอบ และเ ชอไวรสจะเขาไปทปากมดลก ท าใหปากมดลกมการเปลยนแปลงของเนอ เยอหรอเซลล จากปากมดลกปกตกลายเปนระยะกอนเปน มะเ รงปากมดลก

ว ธท ปองกนไดดท สด คอ การเ รงตรวจคดกรองและรบวคซนปองกนเ ชอ HPV โดย 3 กล มเ สยงหลกท ตองด า เนนการคดกรอง คอ

กล มหญงทแ ตงงานแลว

กล มหญงทอ ย ในชวงวย รน

กล มหญงวยท างานทยงไมไดแตงงาน

สภาพแวดลอมอนๆ เออ ตอการตดเ ชอได เ ชน การไดรบเ ชอจากหองน าสาธารณะ รถประจ าทาง สงสกปรกทตดตามซอกเลบ

โรคมะเรงปากมดลก (Cancer of Cervix)

ระบบสบพนธ

เพศหญง เพศชาย

1. ระบบสบพนธเพศหญง

ท าหนาทผลตไขและฮอร โมนเพศหญง ซ งจะก าหนดลกษณะตางๆในเพศ

หญง เชน ตะโพกผาย เสยงแหลม ส าหร บร งไขจะม 2 อน ซ งจะอยคน

ละขางของมดลกจะมลกษณะคลายเมดมะมวงหมพานตยาวประมาณ

2 - 3 เซนตเมตร หนา 1 เซนตเมตร

1) รงไข (Ovary)

1) เอสโตรเจน (Estrogen) ท าหนามควบคมเกยวกบมดลก ชองคลอด ตอมน านม และควบคมการเกดลกษณะตาง ๆ ของเพศหญง เชน เสยงแหลมเลก ตะโพกผาย หนาอกและอวยวะเพศขยายใหญขน เปนตน 2) โปรเจสเตอโรน (Progesterone) ท างานรวมกบเอสโตรเจนในการควบคมเกยวกบการเจรญของมดลก การเปลยนแปลงเยอบมดลกเพอเตรยมรบไขทผสมแลว

เรยกอกชอหนงวา ปกมดลก (Fallopian Tube) เปนทางเชอมตอระหวางร งไขท งสองข างก บมดลก ท าหนาท เปนทางผานของไขทออกจากร งไขเขาส

มดลกและเปนบรเวณทอสจจะเข าปฏสนธก บไข ทอน าไขมเสนผาน

ศนยกลางประมาณ 2 มลลเมตร และยาวประมาณ 6 - 7 เซนตเมตร

2) ทอน าไข (Oviduct)

ม รปรางคลายผลชมพหวกลบลง กวางประมาณ 4 เซนตเมตร ยาวประมาณ 6 - 8 เซนตเมตร หนาประมาณ 2 เซนตเมตร อยในบรเวณองกระดกเชงกรานระหวางกระเพาะปสสาวะกบทวารหนก ท าหนาท เ ปนทฝงตวของไขทไดรบการผสมแลวและเปนทเจรญเตบโตของทารกในครรภ

3) มดลก (Uterus)

เปนกลามเนอทบบตวเปนจงหวะ ซงจะเปดอาออกเลกนอย เพอใหตวอสจผานเขาไปไดในขณะทมเพศสมพนธ และจะยดตวอยางเตมทเพอใหทารกเคลอนตวผานออกไปในระกวางการคลอด

4) ปากมดลก (Cervix)

อยตอจากมดลกลงมา ท าหนาท เปนทางผานของตวอสจเขาส

มดลกและเปนทางออกของทารกเมอครบก าหนดคลอด

5) ชองคลอด (Vagina)

เตานมจะม 2 ขาง โดยบรเวณเตานมของแตละขางจะมหลอดเลอดและจะมเสนประสาทไปเลยงอยมาก จงมความไวตอการสมผส ตรงกลางของเตานมทยนออกมาเรยกวา หวนม โดยรอบๆหวนมจะลอมรอบดวยผวด าคล า เตานมจะท าหนาทผลตน านมส าหรบทารก

6) เตานม (Breast)

เซลลสบพนธ เพศหญงหรอไขสรางโดยรงซ งร งไขแตละขางจะ

ผลตไขสลบกนขางละประมาณ 28 – 30 ว น โดยผลตคร งละ 1 ใบ เมอ

ไขสกกหลดออกจากร งไขมาย งทอน าไข ในระยะนผนงมดลกจะมเลอดมา

หลอเล ยงเยอบมดลกมากขน เพอเตรยมรอร บการฝงตวของไขท จะไดร บ

การผสมจากอสจแลว กจะมาฝงตวท เยอบมดลก และเจรญโตเปนทารก

ตอไป แตถาไมไดร บการผสมจากตวอสจ ไขกจะสลายพรอมกบเยอบ

มดลก ไหลออกมาพรอมกบเลอด (ซ งเปนเลอดทมาจากผนงบมดลก

บรเวณท ไขมการฝงตวอย ) เรยกวา “ประจ าเดอน” (Menstruation)

การสรางเซลลสบพนธเพศหญง

การตกไข หมายถง การทไขสกและออกจากรงไขเขาส ทอน าไข โดยปกตรงไขแตละขางจะสลบกนผลตไขในแตละเดอน ดงน น จงมการตกไขเ กดขนเ ดอนละ 1 ใบ ในชวงกงกลางของรอบเดอน เ มอมการตกไข มดลกจะมการเปลยนแปลงโดยมผนงหนาขนท งม เลอดมาหลอเลยงเปนจ านวนมาก ซงตอไปจะเกดการเปลยนแปลงใน 2 กรณตอไปน

การตกไข

1) ถามอสจเคลอนทเขามาในทอน าไขในขณะทมการตกไข อสจจะเขาปฏสนธกบไขทบรเวณทอน าไขดานทใกลกบรงไข ไข ทไดรบการผสมแลวจะเคลอนตวเขา สมดลก เพอฝงตวทผนงมดลกและเจรญเตบโตตอไป 2) ถาไมมตวอสจเขามาในทอน าไข ไขจะสลายตวกอนทจะผานมาถงมดลก จากน นผนงดานในของมดลกและเสนเลอดทมาหลอเลยง เปนจ านวนมากกจะสลายตว แลวไหลออกสภายนอกรางกายทางชองคลอด เ รยกวา ประจ าเ ดอน โดยปกตผ หญงจะเรมมประจ าเ ดอนเมออายประมาณ 12 ป ขนไป รอบของการมประจ าเดอนแตละเดอนจะแตกตางกนไปในแตละคน โดยทวไปประมาณ 28 ว น และจะมทกเดอนไปจนกระทงอายประมาณ 50 - 55 ป จงจะหยดการมประจ าเ ดอน โดยจะขนอยกบความสมบรณของรางกาย

การตกไข

2. ระบบสบพนธเพศชาย

อณฑะ มลกษณะรปรางคลายไขฟองเลก ยาว 3-4 Cm หนาประมาณ

2-3 Cm หนกประมาณ 50 กรม อณฑะม 2 ข างและขนาดใกลเคยงกนอย

ภายในอณฑะประกอบดวยหลอดสรางต วอสจ มลกษณะเปนทอเลกๆขด

เรยงกนอยมากมาย เพอท าหนาทสรางตวอสจ (Sperm) นอกจากนนย งม

เซลล ทท าหนาทสรางฮอร โมนเพศชาย Testosterone ซงควบคมลกษณะ

ตางๆของเพศชาย เชน เสยงหาว มหนวดเครา

1) อณฑะ (Testis)

เปนถงของผวหนงอยนอกชองทอง ซ งสของผวหนงสวนนมกจะ

เขมกวาสวนอนของรางกายทวไป ท าหนาทควบคมอณหภมให

พอเหมาะในการสรางตวอสจ ซ งต วอสจจะเจรญไดดทอณหภม

ต ากวาอณหภมปกตของรางกายประมาณ 3-5 องศาเซลเซยส

คอ ประมาณ 34 องศาเซลเซยส

2) ถงอณฑะ (Scrotum)

มลกษณะเปนทอเลกๆ ขดทบไปมา รปรางคลายลกน าตวเตมวย

สวนบนโต สวนลางแคบ อยดานบนของอณฑะ ท าหนาท เกบตว

อสจท เจรญเตมทกอนทจะสงผานไปยงหลอดน าตวอสจ

3) หลอดเกบอสจ (Epididymis)

เปนทออยถดจากสวนลางของหลอดเกบตวอสจ มอย 2 ทอ ท า

หนาทล าเลยงตวอสจไปเกบไวท ตอมสรางน าเล ยงอสจ

4) หลอดน าตวอสจ (Vas deferens)

เปนตอมรปรางคลายถงยาวๆ

ผนงไมเรยบอยดานหลงตอก บ

กระเพาะปสสาวะ ท าหนาทสราง

อาหารเพอใชเล ยงตวอสจ เชน

น าตาลฟรกโทส วตามนซ

โปรตนโกลบลน เปนตน และ

สรางของเหลวมาผสมกบตวอสจ

เพอใหเกดสภาพท เหมาะสม

ส าหร บตวอสจ

5) ตอมสรางน าเลยงอสจ (Seminal vesicle)

เปนตอมทมขนาดใกลเคยงก บ

ตอมลกหมาก อยตอนตนของทอ

ปสสาวะ ท าหนาทหล งสารทม

ฤทธ เปนดางออนๆ เข าไปในทอ

ปสสาวะเพอท าลายฤทธ กรดใน

ทอปสสาวะ ท าใหเกดสภาพท

เหมาะสมกบตวอสจ

6) ตอมลกหมาก (Prostate gland)

เปนตอมทม รปรางกลมขนาดเทาเมด

ถ ว อยใตตอมลกหมากลงไป ท า

หนาทหล งสารไปหลอลนทอปสสาวะ

ในขณะท เกดการกระตนทางเพศ ท า

ใหต วอสจเคลอนท เรว และยงท า

หนาทช าระลางกรดของน าปสสาวะท

เคลอบทอปสสาวะ ท าใหต วอสจไม

ตายเสยกอนในขณะเคลอนทออกมา

7) ตอมคาวเปอร (Cowper gland)

เปนกลามเนอทหดและพอง

ตวไดคลายฟองน าในเวลา

ปกตจะออนและงอตวอย

แตเมอถกกระตนจะเเขงตว

เพราะมเลอดมาคงมาก

ภายในจะมทอปสสาวะท า

หนาท เปนทางผานของตว

อสจและน าปสสาวะ

8) อวยวะเพศชาย (Pennis)

เซลลสบพนธเพศชาย เรยกวา ตวอสจ (Sperm) โดยปกตเพศชายจะเรมสรางตวอสจไดเมออายประมาณ 12 - 13 ป และจะสรางไปจนตลอดชวต สวนการหลงน าอสจในแตละครงจะมของเหลวออกมาเฉลยประมาณ 3 - 4 ลกบาศกเซนตเมตรและมตวอสจเฉลยประมาณ 350 - 500 ลานตว ส าหรบชายท เปนหมนจะมตวอสจนอยกวา 30 - 50 ลานตว ตอลกบาศกเซนตเมตร หรอมตวอสจทผดปกตมากกวารอยละ 25 ตวอสจทหลงออกมาจะเคลอนทไดประมาณ 3 - 4 มลลเมตรตอนาท และมชวตอยนอกรางกายไดประมาณ 2 ชวโมง แตจะมชวตอยในมดลกของเพศหญงไดนานประมาณ 24 - 48 ชวโมง

การสรางเซลลสบพนธเพศชาย

ขนตอนในการสรางตวอสจและการหล งน าอสจ

เรมจากหลอดสรางตวอสจ ซ งอยภายในอณฑะสรางตวอสจออกมา

จากนนตวอสจจะถกน าไปพกไวทหลอดเกบอสจกอนจะถกล าเลยง

ผานไปตามหลอดน าตวอสจ เพอน าตวอสจไปเกบไวท ตอมสราง

น าเล ยงตวอสจรอการหล งออกสภายนอก ตอมลกหมากจะหล งสาร

เข าผสมกบน าเล ยงอสจเพอปร บสภาพใหเหมาะสมกบตวอสจกอนท

จะหล งน าอสจออกสภายนอกทางทอปสสาวะ

การสรางเซลลสบพนธเพศชาย

ตวอสจ มขนาดเลกมากมลกษณะคลายลกออด ตวอสจประกอบดวยสวนส าคญ 3 สวน คอ สวนหว เปนสวนท มนวเคลยสอย สวนตวมลกษณะเปนทรงกระบอกยาว และสวนหางเปนสวนทใชในการเคลอนท

ขนตอนในการสรางตวอสจและการหลงน าอสจ(ตอ)

1. ร บประทานอาหารใหถกสดสวนทง 5 หม

2. ท าความสะอาดรางกายและอวยวะเพศอยางสม าเสมอ

3. สวมใสเส อผาทสะอาด ไมอบชน และอยาใหร ดแนนจนเกดไป

ไมใชเส อผา ผาเชดตว และเครองนงหมรวมกบผอน

4. หลกเลยงการขบถายทผดสขลกษณะ

5. งดและหลกเลยงการมพฤตกรรมทางเพศท เสยง ไม ส าสอนทางเพศ

6. งดเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล

การสรางเสรมและด ารงประสทธภาพการท างาน

ของระบบสบพนธ

7. หลกเลยงการใชยา สารเสพตด หรอสารเคมเพอกระตนความรสก

ทางเพศ

8. ไมควรหมกมนเรองเพศมากเกนไป

9. พกผอนใหเพยงพอ ไมเครงเครยด และท าจตใจใหราเรงแจมใส

10. ออกก าลงกายอยางสม าเสมอ ดแลรางกายใหแขงแรงอยางสม าเสมอ

11. ระว งอยาใหอว ยวะสบพนธ ถกกระทบกระเทอน และเมอเกดสง

ผดปกตใดๆ เกยวก บอว ยวะเพศ ควรร บปรกษาแพทย

การสรางเสรมและด ารงประสทธภาพการท างาน

ของระบบสบพนธ

ใหนกเรยนตอบค าถามตอไปน

1. ระบบประสาทมความส าคญตอรางกายอยางไร

2. กานสมอง (Brain stem ) ประกอบดวยอะไรบาง

3. ระบบประสาทซมพาเทตก กบระบบประสาทพาราซมพาเทตก แตกตางกนอยางไร

4. ระบบสบพนธ มความส าคญตอมนษยอยางไร

5. เทสโทสเทอโรน มความส าคญตอเพศชายอยางไร

6. วธการสรางเสรมและด ารงประสทธภาพในการท างานของระบบประสาท

7. วธการสรางเสรมและด ารงประสทธภาพในการท างานของระบบสบพนธ

ใบงานเรอง ระบบประสาท และ ระบบสบพนธ