Embed Size (px)
Citation preview
จำกสหกรณส ทฤษฎใหม : ผลงานวจย
ตามศาสตรพระราชา
รศ.จฑาทพย ภทราวาทหวหนาชดโครงการวจย
“การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม”ผอ�านวยการสถาบนวชาการดานสหกรณ
คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร[email protected]
ในหลวงรชกำลท 9 ทรงเปนนกพฒนำทมพระอจฉรยภำพหำทเปรยบมได ดงจะเหน ไดจำกโครงกำรในพระรำชด�ำรหลำยโครงกำรทเปนตวอยำงทดส�ำหรบกำรด�ำเนนกำร ในแนวทำงเศรษฐกจพอเพยงและเกษตรทฤษฎใหมเพอกำรพฒนำอยำงเปนระบบ และยงยน พระองคทรงแนะน�ำใหด�ำเนนกำรอยำงเปนขนตอน เรมจำกชวยใหเกษตรกร พงพำตนเองโดยกำรท�ำเกษตรแบบผสมผสำน ใชภมปญญำทองถนมำประยกตกบ กำรจดสรรทรพยำกร และกำรบรหำรควำมเสยงอยำงเหมำะสม จำกนนจงคอยกำว ไปส กำรพงพำกนในชมชนโดยกำรรวมกล ม/สหกรณ เพอใชเปนกลไกกำรเขำถง แหลงทน กำรผลต กำรตลำด กำรแบงปน กำรเรยนร ตำงๆ โดยกลม/สหกรณจะ เปนสถำบนหลกในกำรสรำงทนสงคม และควำมเขมแขงของเศรษฐกจชมชน แลวจง คอยขยำยไปสขนตอนในกำรพฒนำธรกจอยำงครบวงจรเพอเขำสกำรแขงขนในระบบ ตลำดและน�ำประโยชนคนกลบสชมชนในทสด
9
พฤศจกำยน - ธนวำคม 2559
จดหมายขาวราย 2 เดอน (ประชาคมวจย)
เพอเปนการแสดงความจงรกภกดและระลกถงพระมหากรณาธคณ แดองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 ในทนจงจะ น�าเสนอผลการวจยทไดน�าเอาแนวทางเศรษฐกจพอเพยงและ เกษตรทฤษฎใหม ไปใชกบกลมเปาหมายจนเกดผลสมฤทธทง การวจยการแกปญหาการประกอบอาชพของเกษตรกร และ ปญหาของชมชนอยางเปนรปธรรม
จดเรมตนการวจย : ผเขยนยงจ�าไดดวาในป พ.ศ. 2543 ท สกว. ใหเรมงาน ในชดโครงการวจยดานสหกรณ โดยการวจยชนแรกเปนการ สงเคราะหสถานการณของ “การสหกรณไทย” และการวางกรอบ แนวคดการวจยดานสหกรณ ภายใตการวจยทไดน�าขอมลทง เชงปรมาณและเชงคณภาพมาใชในการสงเคราะหควบคกบการ จดเวทระดมความคดผมสวนไดสวนเสย ไดชใหเหนภาพใหญ ของขบวนการสหกรณ - โอกาสททาทาย - ขอจ�ากดและจดออน ทท�าใหระบบสหกรณไมเปนไปตามคณคา - หลกการสหกรณ และการน�าประโยชนสสมาชกและชมชนในบรบททควรจะเปน ขอสรปดงกลาวไดน�ามาซงโจทยวจยคอ “(1) ท�าอยางไรจงจะ ท�าใหคนในสงคมเขาใจในคณคาสหกรณและบรบทสหกรณอยาง แทจรง? (2) แนวทางการพฒนาสหกรณใหเปนเครองมอของ ประชาชนในการแกปญหาการประกอบอาชพและการมคณภาพ ชวตทด มความสขรวมกนควรด�าเนนการอยางไร?”
โดยไดก�าหนดวตถประสงคการวจยทส�าคญคอ เพอศกษาและ พฒนาตวแบบธรกจสหกรณทเหมาะสมกบปจจยสภาพแวดลอม ทเปลยนแปลงอยางเปนพลวต แตธ�ารงรกษาปรชญาแนวคด และบรบทในการเปนทางเลอกของประชาชนเพอลดปญหาความ เหลอมล�าไมเปนธรรมและการมชวตความเปนอยทด
ขบเคลอนการวจย : ชดโครงการวจย “การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณ และการคาทเปนธรรม” จงไดด�าเนนการภายใตโจทยวจยและ วตถประสงคการวจยดงกลาว โดยเลอกใชรปแบบของการวจย เชงปฏบตการแบบมสวนรวม ซงเปรยบเสมอนกองทพนกวจย ทจะเคลอนก�าลงเขาจโจมขาศกทเปนขอจ�ากด/จดออนของการ สหกรณและน�ามาซงชยชนะ คอค�าตอบทจะน�าไปสการยกระดบ สหกรณใหมขดความสามารถในการเปนทางเลอกทดกวาของ ประชาชน
ตลอดเวลากวา 16 ป ของการขบเคลอนการวจยนน ทมวจยไดม โอกาสเขาไปในกลมเปาหมายและพนทวจยซงมความแตกตาง
หลากหลายทงในดานภมประเทศและภมสงคม การไดเรยนร รวมกนในการวเคราะหสถานการณ การหาวธการทเหมาะสมใน การตดอาวธทางปญญา การคนควาและการสรางสรรคนวตกรรม ทางสงคม โดยมเปาหมายทปลายทางเพอน�าไปสการยกระดบ ขดสามารถของสหกรณในบรบททเหมาะสมกบปจจยสภาพ แวดลอมทเปลยนแปลงอยางเปนพลวตนน แททจรงแลว นนกคอ กระบวนการทด�าเนนรอยตามศาสตรของพระราชาททรงสอน ใหพวกเราเขาถงปญหาของประชาชน ชวยใหประชาชนมอง การณไกลและมองการแกปญหาอยางเปนองครวม และทส�าคญ พระองคทานทรงเนนเรองการพฒนาทตอง “ระเบดจากขางใน” และการพฒนาอยางมล�าดบใน 3 ขนตอน ขนแรกเพอความ อยรอด (survival) ขนทสอง เพอการพงพาตนเองและพงพากน (self-reliance) และขนทสาม เพอความยงยน (sustainable)
ผลลพธการวจย : ผลงานวจยทน�ามาเสนอในทนมาจากโครงการวจยท ด�าเนนการเสรจสนแลว และสามารถสรางผลกระทบทงดาน เศรษฐกจ สงคมแกกลมเปาหมายการวจยไดอยางเปนรปธรรม นอกจากนนยงไดขยายผลไปใชประโยชนทงเชงนโยบายและ การพฒนาสหกรณและชมชนอยางกวางขวาง โดยผลงานวจย แตละโครงการมรปแบบและแนวทางการแกปญหาและการ พฒนาทแตกตางกนไป บางโครงการใชกลไกการสรางสมรรถนะ แกผน�าและสมาชกใหมจตส�านกพงพาตนเองและพรอมในการ เขาไปมสวนรวมในสหกรณ บางโครงการใชทปรกษาเขาไปชวย พฒนาโครงสรางและระบบการบรหารจดการทชวยลดขอจ�ากด และเสรมสรางความเขมแขงเปนธรรมาภบาลจนเปนทเชอถอ ไววางใจจากสมาชกและชมชน บางโครงการทมวจยไปชวย สรางสรรคระบบธรกจทมการเชอมโยงโซคณคา กอเกดเปน ผลลพธในรปของเครอขายธรกจทเกดการมสวนรวมในระบบ ธรกจระหวางเกษตรกร - ผประกอบการ - ผบรโภค ทน�าไปส การสรางมลคาเพมผลตภณฑแกเกษตรกรรายยอยไดอยาง นาสนใจ อาท คชฌกฏโมเดล เครอขายคณคาขาวคณธรรม เครอขายคณคาวสาหกจชมชนขาวสจธรรม และบางโครงการ สามารถพฒนาตวแบบธรกจชมชน ในลกษณะของห นสวน ระหวางภาคประชาชน - ภาครฐ - เอกชน (People - Public- Private Partnership) โดยมเปาหมายรวมเพอการแกปญหา สงแวดลอมในชมชน โดยปจจบนไดพฒนามาเปนตวแบบธรกจ ชมชนในแนวทางการคาทเปนธรรม ซงทเปนทร จกกนอยาง กวางขวางในนาม “สามพรานโมเดล” ซงจะไดกลาวถงดง ตอไปน
ResearchDigest
10 ส�ำนกงำนกองทนสนบสนนกำรวจย (สกว.)
ในป พ.ศ. 2551 ซงเปนหวงเวลาทผลไมราคาตกต�า สราง ความเดอดรอนในหมเกษตรกรชาวสวนผลไมเปนอยางมาก โดยเฉพาะในพนทจงหวดจนทบรทเปนพนทผลตผลไมเปน อนดบตนๆ ของประเทศ เพอแกปญหาดงกลาว รฐบาลใน ขณะนนจงมนโยบายลดพนทปลกผลไมและสงเสรมใหปลก ยางพาราแทน อยางไรกตามเมอแกนน�ากลมชาวสวนผลไม อ�าเภอเขาคชฌกฏ (พอวชย ประกอบทรพย) และนกสงเสรม สหกรณ ไดมาหารอกบทมวจย จงไดเขาสระบบงานวจยโดย มเปาหมายเพอหาแนวทางแกปญหาแกชาวสวนผลไมโดยใช กลไกสหกรณ กระบวนการวจยทไดออกแบบภายใตกรอบ การพฒนาระบบคณคาการคาเปนธรรม ซงแทจรงแลวเปน กระบวนการพฒนาตามศาสตรพระราชาและทฤษฎใหม สามขนตอน โดยเรมตนการวเคราะหสถานการณใหเหนภาพ ใหญ และความเชอมโยงทมองทะลถงปญหาและแนวทาง พฒนาทน�าไปสการแกปญหาอยางยงยน
ผลการวจยดงกลาว นอกจากชาวสวนผลไมจะสามารถ แกปญหาราคาผลผลตตกต�า แลวยงสามารถสรางมลคาเพม ผลไม โดยใชกลไกกลมชาวสวนผลไมคณภาพในการถายโอน ความรดานการจดการฟารมเพอลดตนทนการผลตและเพมผลผลต และการวางแผนปรบเปลยนไปส การผลตผลไม คณภาพทผานการรบรองมาตรฐาน GAP (Good Agriculture
สหกรณ...กำวตำมทฤษฏใหม 3 ขนตอน
Practices) และตรวจสอบย อนกลบได และใช กลไกสหกรณ การเกษตรในการวางแผนธรกจผลไมคณภาพภายใตแบรนด KM เพอ การสงมอบผลตภณฑแกภาคพนธมตรธรกจทเปนตลาดเปาหมายตางๆ ทงในประเทศและตางประเทศ และดวยตระหนกถงความยงยนจงมกลไก การสรางกลมทายาทชาวสวนผลไมและศนยเรยนรมชวตเพอเผยแพร ความรสสาธารณะจนเปนทรจกกนดในนามของ “คชฌกฏโมเดล”
คชกฏโมเดล :
ปจจบน คชฌกฏโมเดลเปนตนแบบของการพฒนาธรกจสหกรณท สามารถแกปญหาราคาผลไมตกต�าไดอยางยงยน สามารถธ�ารงรกษา อาชพชาวสวนสวนผลไมในจงหวดจนทบรซงเปนแหลงผลตผลไมทดทสด ของประเทศ และการสบทอดทายาทชาวสวนผลไมจนเปนทประจกษใน สงคมและกลายเปนแหลงเรยนรแกผสนใจ ทงในประเทศและในประเทศ อาเซยน
11
พฤศจกำยน - ธนวำคม 2559
จดหมายขาวราย 2 เดอน (ประชาคมวจย)
แตกอนคนในสงคมสวนใหญจะคดวานกธรกจมกมองอะไรใน
เชงธรกจ ไมคอยคดถงชาวบานและชมชน! แตคงไมใชนกธรกจ
อยางคณอรษ นวราช ผบรหารโรงแรมสามพรานรเวอรไซด อ�าเภอ
สามพราน จงหวดนครปฐม โดยเมอป พ.ศ. 2552 เมอเขาไดเชญ
ทมวจยชดโครงการฯ เขาไปรวมจดเวทสนทนากลมเปาหมายรวม
กบชมชนชาวสามพรานทก�าลงไดรบความเดอดรอนจากวกฤต
สงแวดลอม ทงนเพราะสามพรานขนชอวาเปนจงหวดทมการใช
สารเคมในการเพาะปลกมากทสดในประเทศ อกทงการปลอย
น�าเสยของโรงงานอตสาหกรรมลงในแมน�า ท�าใหเกดความเดอดรอน
แกคนในชมชนทงเกษตรกร ผประกอบการทเปนแหลงทองเทยว
เชงวฒนธรรมและคนในชมชน
โดยในคราวนนทมวจยไดนอมน�าศาสตรพระราชา สรางกระบวนการ
มสวนรวมในการวเคราะหสถานการณทชใหเหนภาพใหญของ
ชมชนอ�าเภอสามพราน และพจารณาสงทเปนโอกาสและจดออน/
ขอจ�ากด ตลอดจนมองความสมพนธทเชอมโยงไปสแนวทางการ
พฒนาทยงยน ในทสดทประชมไดก�าหนดเปนปณธานรวมทจะ
ขบเคลอนไปสเปาหมาย “ภาคทกคนตองเขาใจและเขาถงเกษตร
อนทรย โดยมสวนสามพรานเปนเสาหลกในการใหความรและ
ปญญา ไปสความกนดอยดมสขถวนหนา”
ภายใตกระบวนการวจยทไดนอมน�าเอาทฤษฎใหม 3 ขนตอน
มาใชในการออกแบบและขบเคลอนการพฒนาอยางเปนขนตอน
จาก ขนตอนแรก : การตดอาวธทางปญญา ขนตอนทสอง : การ
สรางกลมเกษตรกรเขมแขง และขนตอนทสาม : การเชอมโยง
เครอขายสการพฒนาทยงยนซงเปนเปาหมายทปลายทางของ
ชมชนสามพราน
ผลงานสรางสรรคทนอมน�าศาสตรพระราชามาใชพฒนาชมชน
สามพรานโมเดล :
ResearchDigest
12 ส�ำนกงำนกองทนสนบสนนกำรวจย (สกว.)
ปจจบน “สามพรานโมเดล” ไดพฒนาเปนเครอขาย
ชมชนทเกดจากการเชอมโยงโซคณคาทมการ
จดการความสมพนธระหวางภาคภาคประชาชน
ภาครฐ ภาควชาการ และนกธรกจไดอยางลงตว
มการพฒนากลไกการสงเสรมการเรยนรดานการ
ผลตเกษตรอนทรย การรบรองมาตรฐานเกษตร
อนทรยแบบมสวนรวม การวางระบบธรกจขายตรง
ระหวางเกษตรกรและผ บรโภคในแนวทางของ
ระบบการคาทเปนธรรม โดยใชแบรนด สามพราน
โมเดลและกลไก “ตลาดสขใจ” ในการกระตน
จตส�านกผบรโภคใหหนมาใสใจในการบรโภคสนคา
เกษตรอนทรยจากผผลตโดยตรง
ศนยเรยนร มชวตทร จกกนในนาม “สามพราน
โมเดล” ไดพฒนาเปนแหลงเรยนร ทชใหเหน
รปแบบและแนวทางเกษตรทฤษฎใหมทเกษตรกร
ไดนอมน�ามาปรบใช สามารถแกปญหาในอาชพได
อยางเปนรปธรรม โดยม “ตลาดสขใจ” เปนแหลง
เรยนรทเกษตรกรจะน�าเอาขอมลขาวสารดานการ
ตลาดทไดจากผบรโภคไปประยกตใชในการวางแผน
การผลตไดอยางเหมาะสม ปจจบนมผ สนใจทง
หนวยงานภาครฐ ภาคเอกชนและผสนใจไปศกษา
ดงานกนอยางกวางขวางทงใน - ตางประเทศ
➤ การแกปญหาของชาวนาอยางยงยน ตามศาสตรพระราชา
นบตงแตป พ.ศ. 2549 ทกลมชาวนาภายใตเครอ-
ขายของมลนธธรรมรวมใจ วดปาสวนธรรม ต�าบล
นาโส อ�าเภอกดชม จงหวดยโสธร จ�านวน 108 คน
มพนทปลกขาว 1,130 ไร ไดเขาสระบบการวจย
เพอศกษาแนวทางในการแกปญหาราคาขาวตกต�า
โดยทมนกวจยกบแกนน�าชาวนาคอ พอวจตร
บญสง และนายนคม เพชรผา ไดสรางกระบวนการ
มสวนรวมในการพฒนาคนและผลผลตขาว และ
สรางแบรนด “ขาวคณธรรม” โดยชาวนา ผปลก
ขาวทกคนไดก�าหนดเงอนไขทจะถอศลและลด
อบายมข 3 ประการ “ไมดมเหลา ไมสบบหรและ
ไมเลนการพนน” ทท�าใหเกดความแตกตางในตว
สนคา และสรางแรงจงใจแกภาคพนธมตรทจะ
เขามามสวนรวมในระบบการผลตและการจ�าหนาย
ขาวคณธรรม
ในปตอมามลนธธรรมรวมใจ ไดด�าเนนการจดทะเบยน เครองหมายการคา “ขาว
คณธรรม” กบส�านกงานพาณชยจงหวดยโสธร เพอเปนทรพยสนทางปญญาของ
กลมชาวนาคณธรรมภายใตมลนธฯ จนถงปจจบน “กลมชาวนาคณธรรม” สามารถ
ก�าหนดราคาขายขาวภายใตแบรนด “ขาวคณธรรม” ไดดวยตนเอง โดยมภาค
ทงภาครฐ ภาควชาการ เขามาสนบสนนในการพฒนาคณภาพมาตรฐานผลตภณฑ
และเปนทสนใจของผบรโภคอยางกวางขวาง จงอาจกลาวไดวาผลงานวจย “ขาว
คณธรรม” เปนตวอยางทดส�าหรบแนวทางการแกไขปญหาราคาสนคาตกต�าโดย
ไมตองใหรฐเขาไปแทรกแซง นอกจากนนยงกอใหเกดกระบวนการเรยนรในหม
ชาวนาทไดนอมน�าแนวปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงแบบกาวหนา มาปฏบตอยาง
เปนรปธรรมอกดวย
➤ บทสงทาย
พวกเรานกวจยภายใตชดโครงการ “การขบเคลอนการพฒนาสหกรณและการคา
ทเปนธรรม” ทมภาคนกวจยจ�านวน 684 คน ขอนอมรบใสเกลาใสกระหมอม
ในพระบรมราโชวาทของพระองคทานททรงพระราชทานในพธพระราชทาน
ปรญญาบตรของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ณ หอประชมมหาวทยาลย
เกษตรศาสตร วนพฤหสบดท 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2517 และเพอเผยแพรแกผอาน
ทกทานดงน
“…การพฒนาประเทศจ�าเปนตองท�าตามล�าดบขน ตองสรางพนฐาน คอ ความ
พอมพอกน พอใชของประชาชนสวนใหญเปนเบองตนกอน โดยใชวธการและ
ใชอปกรณทประหยด แตถกตองตามหลกวชา เมอไดพนฐานมนคงพรอมพอควร
และปฏบตไดแลว จงคอยสรางคอยเสรมความเจรญและฐานะเศรษฐกจขนทสงขน
โดยล�าดบตอไป หากมงแตจะทมเทสรางความเจรญ ยกเศรษฐกจขนใหรวดเรว
แตประการเดยว โดยไมใหแผนปฏบตการสมพนธกบสภาวะของประเทศและของ
ประชาชนโดยสอดคลองดวย กจะเกดความไมสมดลในเรองตางๆ ขน ซงอาจกลาย
เปนความยงยากลมเหลวไดในทสด…”
13
พฤศจกำยน - ธนวำคม 2559
จดหมายขาวราย 2 เดอน (ประชาคมวจย)
