ตามพระใหมไปเรยนธรรม (ธรรมบรรยาย แกพระนวกะ รนพรรษา ๒๕๓๙)

๖๐ ตอน: ตอน ๑-๔ บวชแลว จะเรมเรยน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ธรรมทานในวนอปสมบท

เนมทต วฒนาภมงคล ... ... ... ๒๕๕๗

ตามพระใหมไปเรยนธรรม ๖๐ ตอน: ตอน ๑-๔ บวชแลว จะเรมเรยน

ISBN 978-616-7585-14-7

พมพครงพเศษ ท ๑ – ส.ค. ๒๕๕๗ ๑,๐๐๐ เลม - ทนพมพหนงสอธรรมทานของวดญาณเวศกวน

ขอมล: โดยอตถจรยา ของ ดร.วรภา อโณทยานนท (ถอดจากเสยงเปนตวอกษร-ทาเลม ท US, ถวายเพอประโยชนสวนรวม ทสายใจธรรม ๔ ธ.ค. ๒๕๕๑)

ภาพปก: โดยความเออเฟอของ ดร. วรภา อโณทยานนท – สงมอบ ๔ ภาพ เหลอ ๓ ใชเปนภาพประกอบ (รกษาเคารปปกเดมของเลมตนฉบบขอมลคอมพวเตอร เพอเปนทระลกของเลมตนฉบบนน)

พมพท

อนโมทนา

ไดทราบวา ผศรทธาในธรรม และมฉนทะขวนขวายในการแผขยายการศกษาหลกคาสอนของพระพทธเจา ประสงคจะบาเพญธรรมทาน เพอเปนการทะนบารงพระพทธ ศาสนาอยางมผลกวางขวางยงยน และสรางเสรมประโยชนสขแกประชาชนอยางเปนแกนสาร กบทงในบางคราว บดามารดาของนาค มใจปลาบปลมยนด ปรารถนาจะบาเพญบญกรยาอยางเลศ ในมงคลวารแหงการบรรพชาอปสมบทของปยบตร

ดวยนาใจใฝบญใฝธรรมนน จงแจงความประสงคขอพมพหนงสอเรอง ตามพระใหมไปเรยนธรรม เพอแจกเปนธรรมทานใหสมดงบญเจตนา

แมทวดญาณเวศกวนเอง กไดทราบวามผศรทธาใฝบญใฝธรรม มาถามหาหนงสอดงกลาวนน เพอตนจะไดศกษาและนาไปแจกมอบใหแกผทใครและผทควรจะศกษา ทางวดจงเหนควรพมพหนงสอนนเผยแพรแจกจายตามควรแกกาล

หนงสอเรอง ตามพระใหมไปเรยนธรรม น มทงหมด ๖๐ ตอน อยระหวางการตรวจชาระ เพงเสรจออกมาเฉพาะ ๔ ตอนแรก ซงวาดวยคาสอนชแจงอธบายในพธของวนทบวช กบคาบรรยายในวนเรมเรยน เมอนา ๔ ตอนแรกนแยกออกมาพมพตางหาก จงใหชอวา “บวชแลว จะเรมเรยน” แตใหรกนวาเปนหนงสอทอยระหวางตรวจเตรยมตนฉบบ ยงไมเสรจสนสมบรณ ถอเปนการพมพครงพเศษ

ขออนโมทนากศลจรยาของทานผศรทธา ทไดบาเพญธรรมทานครงน อนเปนการสบตอประเพณการแผขยายการศกษาธรรม และการดารงพระพทธศาสนาใหอยยงและยนยาว ดวยกศลทบาเพญนน ขอใหผศรทธา พรอมทงครอบครว และญาตมตร เจรญดวยจตรพธพรชย รมเยนงอกงามในธรรม มกาลงพรงพรอมทจะบาเพญกจเพอประโยชนสขของมหาชน ใหลผลแหงความสขเกษมศานต ตลอดกาลยาวนานสบไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔ สงหาคม ๒๕๕๗

สารบญ

ตอนท ๑ บวชอยางไร พอแมปยาตายาย จะไดบญมาก .......................... ๑

ตอนท ๒ ออกจากบาน พนเขตคาม สอาราม แดนรมณย..................... ๒๓

ตอนท ๓ พอบวชเสรจ เปนพระใหม อะไรทาได ทาไมได ตองรทนท .... ๕๓

ตอนท ๔ พอเขาวดพบศาสนา กเหนการบชา จงตองรวา จะบชาอยางไรด.. ๕๗

ตอนท

๑

บวชอยางไร พอแม ปยาตายาย จะไดบญมาก

การ ทท าน ท งหลายได เ ข ามาขอบรรพชาค ร ง น กด วย ม ใจศ รทธาในพระพทธศาสนา ในหลกธรรมคาสอนของพระพทธเจา พรอมทงมความตงใจเปนกศล เรยกวามฉนทะ ในการทจะศกษาปฏบตตามคาสอนของพระพทธเจานน

นอกจากจะเปนไปดวยศรทธาของทานทงหลายเองแลว กพรอมดวยความสนบสนนจากบดามารดาและทานผใหญ ผมความรกความเมตตา ทานเหลานนมความปรารถนาด กอยากใหลกหลานไดมาอปสมบทในพระศาสนา ซงมความหมายทงในแงของวฒนธรรมประเพณ มความหมายในแงความสมพนธระหวางพอแมบพการกบบตรของตน กบทงมความหมายสาหรบแตละบคคลทเขามาขอบวช คอการทจะไดศกษาเลาเรยน เพราะฉะนน เราจงเรยกวาการ “บวชเรยน”

การบวชเรยนน ไดกลายเปนประเพณของพทธศาสนกชนชาวไทย แสดงถงการทพระพทธศาสนาไดฝงรากลกลงไป ประดษฐานมนคงในประเทศไทยน

การบวชมความหมายสาคญ คกบการเรยน เราจงเรยกวา “บวชเรยน” คอ บวชเพอเรยน แลวการบวชกเปนการเรยน

ความมงหมายของการบวช เพราะฉะนน เรากเรมเรยนกนตงแตบดนเลย คอพอมาขอบรรพชากเรมเรยนทนท

โดยททานทงหลายจะตองเขาใจความหมายและความมงหมายของการบวช ทจรง จดหมายของการบวชมอยแลวในคาขอบวช คอในคาขอบวชแบบ “อกาสะ”

อยทคาวา “สพพทกข-นสสรณนพพาน-สจฉกรณตถายะ” (เพอประจกษแจงนพพานทปลอดพนจากปวงทกข) นเปนจดหมายสงสดรวบยอด ตองพดกนยาว บวชแลวจะไดเรยนกนจรงจง

ในทน จะพดถงความมงหมายรองทสบเนองและพวงมา ซงพอสรปได ๔ อยาง คอ

๒ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ขอท ๑ บวชเพอทาหนาทของพทธบรษท ประการแรก การบวชนเปนการทาหนาทของพทธศาสนกชน คอ เราถอกนวา เรา

ทกคนทอยในพทธบรษท มหนาททจะชวยกนรกษาสบตออายพระพทธศาสนา เพราะวาพระพทธศาสนานนดารงอย เพอประโยชนสขแกประชาชน ทาใหสงคมของเรามศลธรรม มความรมเยนเปนสข เราจงเหนคณคาเหนความสาคญของพระพทธศาสนา เราจงนบถอพระพทธศาสนา อยากใหพระพทธศาสนาดารงคงอยอยางมนคงยนนาน

ในการรกษาสบตออายพระพทธศาสนานน เราอาจจะทานนทาน สรางโนนสรางน อปถมภบารงตางๆ อยขางนอก เชนถวายภตตาหารแกพระสงฆ เปนตน แตนนกยงไมเตมตว ไมเตมท ทน ถาเราเขามาบวช เรากไดมาศกษาประพฤตปฏบตตามคาสอนของพระพทธเจาดวยตวเอง ใหพระพทธศาสนาเขามาอยในเนอในตวของเราเลย ดวยการเลาเรยน ทรงจา รเขาใจ และประพฤตปฏบต

เมอไรพระพทธศาสนาเขามาอยในชวตของเรา โดยเราประพฤตปฏบต กเทากบวาเราเอาชวตของเรารกษาพระศาสนาไว ตราบใดทชวตของเราอย พระพทธศาสนากอยดวย เพราะวาพระพทธศาสนานน กลายเปนเนอเปนตวของเรา ดวยการรเขาใจและประพฤตปฏบต แลวยงสามารถนาไปแนะนาสงสอนบอกเลาชแจงแกผอนดวย

พรอมกนน การททานทงหลายเขามาบวช และไดเลาเรยนปฏบตนน กไดมาอยในสงฆ หรอเขามารวมสงฆะ ซงเปนสถาบนทรกษาพระศาสนาไว ตราบใดทยงมสงฆ พระพทธศาสนากยงคงอย เพราะวาสงฆน แมจะเปนสมมตสงฆ กนบเนองโยงเขาไปถงพระรตนตรย เปนสอ เปนองคแทน ทจะดแล โอบอม อยางนอยหอหมพระพทธศาสนาไว

เพราะฉะนน การททานทงหลายเขามาบวชอยางน จงเปนการทาหนาทในนามของพทธบรษท ในการรกษาสบตออายพระพทธศาสนา เปนบญเปนกศลสาคญประการทหนง

ขอท ๒ บวชเพอทาหนาทของคนไทย การบวชน มความหมายวาเปนการทาหนาทของคนไทย หรอกลบตรชาวไทย

ทาไมจงวาเปนการทาหนาทของคนไทย กเพราะเราถอวาพระพทธศาสนานเปนสมบตของชาตไทย เปนมรดกทบรรพบรษไทยไดอตสาหรกษาสบตอกนมา เราในฐานะทเปนคนไทย จงมหนาทรกษามรดกนนไว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓

ตวพระพทธศาสนาเองกเปนสมบตทลาคาอยแลว เพราะวามคาสอนทเปนสจธรรม เปนอมตะ เปนสงทมคาอยในตวเอง

นอกจากนน พระพทธศาสนายงเปนบอเกด เปนรากฐานของวฒนธรรมไทยของเรา ตงแตภาษาทใชสอสาร มภาษาพระ มคาทมาจากภาษาบาล และสนสกฤต ซงเรานาเขามาใชในภาษาไทยมากมาย แลวกออกมาทางวฒนธรรมดานวตถ เชนศลปกรรมหลากหลาย ทาใหชนชาตไทยเราน เจรญดวยวฒนธรรม มอารยธรรม เราจงถอวาพระพทธศาสนาเปนสมบตสาคญของชาต ทเราจะตองชวยกนรกษาไว อกทงเปนขมทรพยทางปญญาทเราสามารถนามาใชพฒนาอจฉรยภาพของประเทศชาตตอไปในระยะยาว

ดงนน การททานทงหลายมาบวชน จงเปนการทาหนาทขอนดวย คอทาหนาทของคนไทยในการรกษาพระพทธศาสนาทเปนสมบตอนลาคาของชาตไว

ขอท ๓ บวชเพอฉลองพระคณของพอแม การบวชมความหมายแคบเขามา โดยมความผกพนกบบพการ ถอกนวา การบวช

เปนการตอบแทนพระคณของบดามารดา คณพอคณแมนนรกลกมาก อยากใหลกเปนคนด มความสขความเจรญ ลกก

ถอวาพอแมมพระคณมาก จงมหลกธรรมสอนใหกตญกตเวท ใหตอบแทนพระคณของทาน

ทาไมจงถอวาการบวชนเปนการตอบแทนพระคณ กอยางทกลาวเมอกวา พอแมนนฝากความสขความทกขไวกบลกเปนอยางมาก ถาลกมความสขความเจรญ ประพฤตด พอแมกมความสขดวย ถาลกประพฤตไมด เปนทหนกใจ พอแมนนแหละจะเปนคนททกขทสด

ในเมอพอแมฝากสขและทกขไวกบลกอยางน ลกทดกตองพยายามทาใหพอแมมความสข มความสบายใจ ไมหนกใจกบเรา ไดมองเหนเราดวยความปลมใจ และมความหวง

การทพอแมจะมความสขมความหวงอยางนได กดวยเหนลกอยางทกลาวเมอกวา ลกเปนคนด ตงใจศกษาเลาเรยนทาหนาทการงาน มความขยนหมนเพยร มคณธรรม เจรญกาวหนา มชวตทดงาม มความสข ถาพอแมเหนลกดงามมความสขความเจรญอยางน พอแมกมความสข ลกไมตองทาอะไร กตอบแทนพระคณพอแมอยแลวในตว

๔ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ทน กเลยจะขอขยายความวา การตอบแทนพระคณพอแม อาจสรปได ๓ อยาง ๑. เลยงทานทางกาย เชนเลยงดวยอาหาร ดวยปจจย ๔ ยามทานชราแกเฒาลง

เราอาจจะดแลทานในเรองวตถ สงอานวยความสะดวกสบายตางๆ แตระหวางททานยงแขงแรง ทานเปนฝายเลยงเรา ทานเลยงเรากอน ซงกลายเปนวา กวาจะไดตอบแทนทาน เราตองรออกนาน แถมไมแนเสยดวย จงมวธตอบแทนพระคณทานในขอตอไป ซงทาไดทนท ไมตองรอ

๒. เลยงทางใจ เลยงใจนเปนการเลยงทสาคญ เลยงใจกคอชวยใหใจของทานสบาย มความสข ใหทานเหนลกแลวไดปลมใจ อยางนอยกไมหนกใจ อยางทพดเมอกทวา ถาเราประพฤตตวด ตงใจศกษาเลาเรยน ตงใจทาการงาน มความสขความเจรญ นนกเปนการเลยงใจพอแม ทาใหพอแมมความสข ชนใจ ปลมใจ ตลอดเวลา

๓. ลกตอบแทนพระคณอยางสงสดแกพอแม ดวยการใหสงทประเสรฐแกชวตของทาน พระพทธเจาตรสไววา ถงลกจะเอาพอแมมาขนบาประคบประหงมเลยงดตลอดชวตอยางดทสด กยงไมไดชอวาตอบแทนพระคณของทาน แตลกคนใด ถาพอแมเปนคนไมมศรทธา ทาใหทานมศรทธาได พอแมไมมศล ทาใหทานหนมาประพฤตดปฏบตชอบ มศลได พอแมไมมจาคะ ไมมความเสยสละ ไมชวยเหลอใคร ไมบาเพญประโยชน ลกกทาใหพอแมมจาคะเปนคนเสยสละบาเพญประโยชนได พอแมไมมปญญา ลกกชวยหาทางเกอหนนใหทานมปญญาขนได เชนมปญญารธรรมะ เขาใจหลกพระศาสนา รเทาทนธรรมดาของโลกและชวต โดยโนมนาทานอยางใดอยางหนง ดวยวธ ทเหมาะสม อยางนถอวาเปนการตอบแทนพระคณอยางสง

ทเปนอยางนน กเพราะวา อะไรเลาจะมคาเทากบธรรม เกดมาทงท ถาชวตนไดธรรมอยางทวา ไดศรทธา ไดศล ไดสตะ ไดจาคะ ไดปญญา กกลายเปนชวตทดงามประเสรฐ เมอชวยใหทานไดธรรม จงเทากบวาไดใหสงประเสรฐ ซงมคณคาสงสด แกพอแม

การทลกบวชน นอกจากเลยงใจพอแมแลว กโนมนาใหพอแมเขามาใกลชดพระศาสนา เราถอกนวา การทลกบวชนน ทาใหพอแมไดเปนศาสนทายาท หรอไดเปนญาตของพระศาสนา อนนมเรองสบตอมา ตงแตสมยพระเจาอโศกมหาราช

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

นหมายถงพระเจาอโศกมหาราช ซงเปนมหากษตรยผยงใหญ ทไดทาใหพระพทธ-ศาสนาแพรหลายออกไปในประเทศตางๆ รวมทงดนแดนสวรรณภมของเราดวย พระเจาอโศกไดอปถมภบารงพระศาสนามากมาย สรางวดถง ๘๔,๐๐๐ วด ทวดนแดนชมพทวปทกวางใหญ คอในอนเดย ซงสมยนนใหญทสดในประวตศาสตร ใหญกวาอนเดยสมยน

พระเจาอโศกนน เมอไดอปถมภบารงพระศาสนามามากมาย วนหนงกเลยไดถามพระมหาเถระ ชอโมคคลลบตรตสสเถระวา ทโยมไดอปถมภบารงพระศาสนามามากมายน โยมกอยากจะไดเปนญาตของพระศาสนา ไดเปนศาสนทายาท แลวทโยมทามามากมายดวยศรทธาอยางแรงกลา สละทนทรพยมหาศาลน โยมไดเปนญาตของพระศาสนาหรอยง ไดเปนศาสนทายาทหรอยง พระโมคคลลบตรตสสเถระตอบวา “ยง”

ลองคดด พระเจาอโศกมหาราชเมอไดทรงสดบคาของพระเถระ คงจะพระทยทอลงไปทเดยว แตพระเจาอโศกกไมไดทรงทอถอย พระองคตรสถามตอไปวา อาว! แลวทาอยางไรโยมถงจะไดชอวาเปนศาสนทายาท

พระโมคคลลบตรตสสเถระ ซงเปนประธานพระสงฆสมยนน กไดตอบแกพระเจาอโศกมหาราชวา ถาหากทานผใดไดมบตรธดาเขาไปบวชในพระศาสนา ทานผนนแหละไดชอวาเปนศาสนทายาท

พระเจาอโศกมหาราชกทรงพจารณาแลวทรงปรกษาพระโอรสพระธดาวา มใครพรอมใจจะบวชบางไหม กพอดมพระโอรสและพระธดาทอยากจะบวชอยแลว รอขอพระบรมราชานญาตอย คอเจาชายมหนทะ กบเจาหญงสงฆมตตา ทงสองทานกเลยไดโอกาส กอาสาสมครขอบวชในพระศาสนา

จงเปนอนวา ไดมพระราชโอรสและพระราชธดาของพระเจาอโศกมหาราชเขามาบรรพชาอปสมบท คอ เจาชายมหนทะ มาเปนพระมหนทะเถระ เปนพระภกษ สวนพระราชธดาชอสงฆมตตา กไดอปสมบทเปนพระภกษณ ชอวาพระสงฆมตตาเถร แลวทงสองทานนกไดมาประดษฐานพระพทธศาสนาในลงกา หรอในศรลงกาปจจบน

พระมหนทะเถระไดนาคณะพระสงฆมาประดษฐานพระพทธศาสนา เผยแผคาสอนของพระพทธเจาทลงกาทวป แลวพระสงฆมตตาเถรกเขามาตงภกษณสงฆ พรอมทงนาเอากงตนพระศรมหาโพธจากพทธคยาสถานทตรสร มาประดษฐานใหแกชาวลงกาทวป ตนโพธตนน เดยวนกยงอย มอาย ๒,๓๐๐ กวาป แกมาก ตองใชไมทประดบอยางด แลว มาคามายนไว อยทเมองอนราธประ พระนครหลวงเกาในอดตกาลของศรลงกา

๖ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ในหนงสอตาราใหญๆ มฝรงเขยนบนทกไววา ตนโพธทเมองอนราธประ ซงมาจากพทธคยา สถานทตรสรตนน เปนตนไมประวตศาสตรทมอายนาจะยาวนานทสดของโลก

ไมตองหาใหยาก ด Encyclopædia Britannica ในหวขอเรองเมองอนราธประ/Anuradhapura วา (ขอคดจากฉบบลาสด และไมตองแปล เพราะอานเขาใจกนไดสบายๆ): “The city also contains an ancient pipal tree that is believed to have originally been a branch of the Bo tree at Bodh Gaya (Bihar, India), under which Gautama Buddha attained Enlightenment. The Bo tree branch was planted at Anuradhapura about ๒๔๕ BC, and it may be the oldest tree in existence for which there is any historical record.” [Anuradhapura. (๒๐๑๔). Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica.]

อนนเปนตานาน เปนเรองเกา แตไมใชแคเปนตานาน เปนประวตศาสตรแลว เรากเลยมประเพณกนมาวา ใหลกไดบวชแลว จะไดเปนศาสนทายาท

การไดเปนศาสนทายาทน เรามองกนเพลนๆ ไปในแงของคตทสบกนมา แตความหมายทสาคญกคอ เมอลกบวช พอแมกไดใกลชดพระศาสนา

กอนนเคยมภารกจมากมายวนวาย ไมมเวลาไปวด อยาวาแตไปวดเลย บางทไมมเวลาจะคดถงวดเลย แตพอลกบวช เพราะความทรกลก ตอนนแหละใจตามลกไปแลว ใจไปอยทวดแลว เมอใจไปอยกบลก กไปอยกบพระดวย เพราะตอนนลกกบพระเปนคนเดยวกน คดถงลก กคอคดถงพระ

พอคดถงพระ ใจกตามพระไปอยทวด วนน เวลาน พระทานกาลงทาอะไรหรอจะทาอะไรหนอ ทานกาลงจะไปบณฑบาต เดยวเรากจะไดตกบาตร หรอวาพระทานไปทาวตรสวดมนต พระทานทากจวตรอนโนนอนน โยมกนกถงอยเรอย ใจกเลยมาอยทวด

พอใจมาอยกบวด ใจนนกนอมมาหาธรรมะ เขามาในบญในกศลโดยแทบไมรตว เดยวตวเองกไดตกบาตรบาง ไดมาวดถวายภตตาหารบาง ไดใกลชดพระสงฆ ไดมารบบรรยากาศของวด ไดฟงธรรม เลยบางทเพราะบวชลกนแหละ กเลยไดเกดความสนใจใฝธรรม ไดรบสมบตของพระพทธศาสนา ลกกเลยกลายเปนสอทชวยโนมนาพอแมเขามาหาธรรม ไดธรรมะ นละกคอทาใหคณพอคณแมไดเปนศาสนทายาท

แตกอนนมประเพณวา เวลาลกบวช จะตองจดใหลกไปเทศนใหโยมพอโยมแมและญาตพนองฟงสกครงหนง ลกกจะไดเตรยมตว คนควาเตมท เอาธรรมะไปแสดง โยมพอโยมแมกไดชวนเพอนบานญาตมตรมาฟงธรรมกน นกเปนวธการทจะทาใหโยมและญาตพนองปยาตายายไดเขามาใกลชดพระศาสนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

ฉะนน ในโอกาสทบวชน กไดทาหนาทตอโยมพอแมและญาตผใหญปยาตายายเปนตนดวย ถามความตงใจด กพยายามโนมนาใหทานเขามาใกลชดพระศาสนา ใหมจตใจโนมมาทางธรรม ใหไดเรยนรเขาใจพระศาสนาเพมขน กจะเปนประโยชน เปนการตอบแทนพระคณทสาคญ ใหทานไดสงทมคาสงสด ดงทพระพทธเจาตรสไว อนนกเรยกวาทาใหโยมไดเปนญาตของพระศาสนา คอไดใกลชด เขามาอยวงในของพระศาสนาเลย

แลวขอสาคญกคอวา แตละเวลาทบวชอยน ถาตงใจประพฤตปฏบตด โยมพอโยมแม โยมปยาตายายไดเหน ไดนกขนมา กมความปลมปตตลอดเวลา เหนลก เหนหลานหมจวรมาบณฑบาต ไดตกบาตรแลว กปลมใจ มความสข มาวดกมความสข

กขอใหตงใจวา ทเรามาบวชน บวชเพอโยมดวย ถาไดตงใจอยางนแลว เรากตองคดวา เราตองทาใหดทสด เพอใหโยมไดบญมากทสด ใหโยมไดความสข ใหโยมไดความปลมใจมากทสด ตลอดจนคณปคณยาคณตาคณยาย ญาตพนองทกคนเลย ถาไดตงใจใหแกทานอยางนแลว การบวชกจะเกดผลดแกตนเองดวย เปนบญเปนกศลทงสองฝาย นเปนวตถประสงค และความหมายขอทสาม เอาละ ทนกตอไป

ขอท ๔ บวชเพอจะไดฝกศกษา ไดพฒนาตวเอง คราวนแคบเขามาอก กมาถงตวเอง ในขอทสน การบวชกคอ เปนการไดมโอกาส

ศกษาเลาเรยน ไดฝกตนในพระธรรมวนย การททานทงหลายมาบวชน มองในแงหนงกเหมอนกบสละเวลาสวนหนงใหแก

พระศาสนา อยางทบอกเมอกน เราทาหนาทพทธบรษท โดยใหเวลาแกพระศาสนา มารกษาพระศาสนา แตทจรงนน มองอกทหนง กคอการมาใหโอกาสแกตวเอง คอใหโอกาสแกตวเองทจะมาฝกฝนตนในทางศล ในทางสมาธ ในทางจตใจ และในทางปญญา โดยเรยนรคาสอนของพระศาสนา ไดศกษาปฏบตตางๆ รวมความวาเปนเวลาดทสดทจะฝกตน เปนอนวา ในทสดกมารวมทตนเอง ในการไดมโอกาสเรยนรฝกตนในพระธรรมวนย

ทน ถาทาหนาทในขอทส คอทาหนาทตอตนเองนไดแลว กจะไดความหมายและวตถประสงคสามขอตนไปเองดวย เพราะวาสามขอตนนน ในทสดกมารวมอยทขอสนเอง คอ วาตามความจรงนน เราทาใหแกตวเองคนเดยวนแหละ ในทสด ผลกไดแกทกขอพรอมไปดวยกนทงหมดเลย ตลอดจนเชอมไปถงจดหมายสงสดทวาขางตนดวย

๘ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

พอตวเองตงใจประพฤตปฏบตด ไดศกษาเลาเรยน เปนพระด มความรธรรมวนยแลว ในเวลานนเอง ขอทหนง กไดทาหนาทของพทธศาสนกชน ในการรกษาพระศาสนาไปเองดวยในตว ขอทสอง กไดทาหนาทของคนไทย ในการรกษามรดกของชาตไปเองดวยในตว ขอทสาม การทาหนาทตอโยมพอแมปยาตายายบพการ กไดไปดวยในตว เพราะการทเราเปนพระด ตงใจประพฤตปฏบตด อยางทวาแลว กทาใหโยมไดปลมใจ มปต มความสข โยมกไดทาบญไดพฒนากศลไปดวย และตวเองกเจรญกาวหนาไปในทางสจดหมายสงสดของพระพทธศาสนา เพราะฉะนน ในทสดกมารวมทขอสนแหละ กเลยมาลงทขอบวชเรยนนเอง

เมอตวเราจะบวชเรยน กควรใหไดประโยชนครบถวนตามความหมายและความมงหมายของการบวชทง ๔ ขอนน ตอนนเราจะบวช เรากตองรเขาใจความมงหมายใหชด เมอเราเขาใจความมงหมายชดดแลว เรากตงใจไดมนแนวถกทาง พอตงใจถกแนว การบวชกจะไดผลด คอมเปาหมายมวตถประสงคแลว กทาใหเกดความตงใจจรง และการประพฤตปฏบตกจะจรงจงตรงเปาและเกดผลสมบรณ เปนความสาเรจ เพราะฉะนนจงขอใหเขาใจตระหนกในความมงหมายของการบวชทง ๔ ประการน

ความหมายของการบวช ตอนนจะยอนมาเรยนรเขาใจเรองความหมายของตวการบวชเอง ในทน ไดพด

เรองความมงหมายของการบวชไปแลว กอนมาอธบายความหมายของการบวช นเปนการพดไปตามลาดบความเกยวของใกลตว พรอมทงความยากงายและความนาสนใจ ประเพณบวชเรยนสบมาแตสโขทย

วาถงการบวชเรยนของเราน เปนประเพณทสบตอกนมานาน อยางทกลาวแลววาคนไทยเรามประเพณน เทากบเปนเครองหมายแสดงถงการทพระพทธศาสนาไดเขามาแนนแฟนอยในวถชวตของคนไทย เรามประเพณบวชเรยนทคนไทยทกหมเหลา เขามาบวชเหมอนกนหมด ตงแตองคพระมหากษตรยลงมาจนถงลกชาวบาน ประเพณการบวชนจงเปนเครองประสานใหคนไทยทกคนเปนอนหนงอนเดยวกน

การบวชเรยนแบบทเรามอย น เขาใจวาเปนประเพณทสบตอมาจากองคพระมหากษตรย เพราะวาตามประวตศาสตรเทาทเราทราบนน การทมโยมเขาไปบวชพระชวคราวน เกดขนในสมยสโขทย ตามเรองทมมาวา พระมหาธรรมราชาลไท ทรงเลอมใสในพระพทธศาสนามาก ไดทรงศกษาธรรมแตกฉานแลว คราวหนงทรงมพระราชศรทธามาก กเลยเสดจออกผนวช ทวดอรญญก ในกรงสโขทย เมอ พ.ศ. ๑๙๐๔

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙

ทน เรองทพระเจาลไทจะผนวชน กมเรองสบมาอกวา พระองคไดทรงระลกถงพระมหาธรรมราชาในกาลกอน คอพระเจาอโศกมหาราชนนเอง มเรองวาพระเจาอโศกมหาราชกเคยทรงผนวช แมวาอนนเปนเรองทยงตความกนอย แตรวมแลว คนไทยเรามประเพณนโดยสบเนองโยงไปสมพนธกบเรองของพระเจาอโศกมหาราชดวย

เรองกคอวา ในศลาจารกทพระเจาอโศกมหาราชไดโปรดใหเขยนไวมากมายนน มศลาจารกฉบบหนง (“ศลาจารกฉบบนอย จารกฉบบเหนอ” ในหนงสอ จารกอโศก: รฐศาสตรแหงธรรมาธปไตย, พ.ศ. ๒๕๕๒ หนา ๑๒๕) บอกขอความวา

“...นบเปนเวลานานกวาสองปครงแลว ทขาฯ ไดเปนอบาสก แตกระนน ขาฯ กมไดทาความพากเพยรจรงจงเลย และนบเปนเวลาไดอก ๑ ปเศษแลว ทขาฯ ไดเขาสสงฆ และไดทาความพากเพยรอยางจรงจง...” ในศลาจารกฉบบน ขอความทวา “เขาสสงฆ” เปนคาททาใหตองตความ เพราะ

ไมบงชดลงไปวาไดอปสมบท แตทน ขางตนมคาวา “ขาฯ ไดเปนอบาสกมาสองปครงแลว” ยงไมไดเพยรจรงจง เมอมาเขาสสงฆแลว จงไดเอาจรงเอาจง เอ... ถาเปนอบาสกอยแลว มาเขาสงฆ กตองบวชส กเลยตความกนวาทรงผนวช แตบางทานกยงไมยอมรบ

แตเอาละ กเปนอนวามศลาจารกบอกความไวอยางน เรากฟงกนไว อยางนอยกไดเหนวาพระเจาอโศกนทรงเลอมใสศรทธามาก

ทวาพระเจาอโศกมหาราชไดเขาสสงฆนกเมอ ประมาณ พ.ศ. ๒๓๐ คอ พระเจาอโศกมหาราชไดขนครองราชสมบตเมอ พ.ศ. ๒๑๘ แลวกยกทพไปเทยวรกรานตเมองโนนเมองน จนถงปท ๘ กไปตแควนกลงคะ ทาใหคนลมตายเปนแสน พระเจาอโศกมหาราชกทรงสลดพระทย แลวกมาเลอมใสในคาสอนของพระพทธเจา จงมาเปนอบาสก

นบจากป ๒๑๘ ทาสงครามอก ๘ ป จงมานบถอพทธศาสนา กเขาไป พ.ศ. ๒๒๖ แลวเปนอบาสกสองปครง กป ๒๒๘ ครง แลวมาเขาสสงฆอกปเศษ กไดประมาณ พ.ศ. ๒๓๐ ทวาพระเจาอโศกมหาราชไดทรงเขาสสงฆอยางทกลาวมาแลว

อนนกอาจจะเปนคต ท ทาใหเ กดประเพณการบวช ซงมาเ รมตนจากองคพระมหากษตรยในประเทศไทย คอพระมหาธรรมราชาลไท

ทน ตอมาในสมยอยธยา พระเจาบรมไตรโลกนาถ ซงเปนมหาราชพระองคหนง กทรงเลอมใสในพระพทธศาสนามาก ถงกบสละราชสมบตออกผนวชชวคราว ๘ เดอน ทวดจฬามณ แลวกทรงใหพระราชโอรสพระราชนดดามาบวชเณรอก อนนถอวาเปนจดเรมตนทแทจรงของประเพณบวชเรยนในประเทศไทย

๑๐ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ตอแตนน ตงแตองคพระมหากษตรยมาจนถงชาวบานทวไป กพากนถอประเพณบวชเรยนสบมา อยางในหลวง พระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบน กไดทรงผนวช เมอ พ.ศ. ๒๔๙๙

พวกเราทมาบวชน กถอวาไดทาหนาทของคนไทยอยางทกลาวมาแลว เปนเรองทมความหมายสาคญอยในวฒนธรรมประเพณ แตกอยางทวาแลว ขอสาคญอยทตวทานเอง ทวาในทสดกเปนการทาหนาทตอตวเอง ในการทไดศกษา คอบวชเรยนนแหละ บรรพชาออกมาจากบาน เขาวดบวชในพระธรรมวนย

ทนกมาศกษาความหมายของคาวาบวชกนนดหนง คาวา “บวช” นมาจากคาบาลคอ “ปวช” (อานวา ปะ-วะ-ชะ) เมอมาเปนคาไทย กแผลง ป เปน บ จงเปน บวช

“บวช” นกคาเดยวกบ “บรรพชา” นนเอง นเปนเรองของภาษาบาลและสนสกฤต ในทนจะไมแยกแยะลงไปในรายละเอยด เอาสาระกนตรงทวา “บวช” นมความหมายวา “เวน” “ปลกตวออกไป” (เวนรอบ, ไปไดทว) เวน หรอปลกตวออกไปจากอะไร

๑. เวนวางจากสงทเปนบาปอกศล หรอสงแวดลอมทไมด ทจะชกจงจตใจไปในทางทไมด ปลกตวออกมาจากสงเสยหาย เชนวา ถาสงคมมอบายมขมาก มสงชวรายมาก การบวชกเปนการเวน การละ การสละ การปลกตวออกมาจากสงเหลานน หางไกลออกไปจากความเสอมเสยเศราหมอง ในขนพนฐาน

๒. ปลกตว เวน ละ ออกมา จากความสบสนวนวาย อยางในสงคมสมยน มผคนจอแจ พลกพลาน ไมมความสงบ เรากสละ ละ เวนออกมาจากความวนวายนน มาอยกบบรรยากาศทวเวกสงบสงด ทงสงดกายและสงดใจ โนมจตไปสความวเวกทจะไดปฏบต บาเพญเพยรทางจตใจ เชน ทาสมาธ ใหไดผลยงขน

๓. เวน ปลกตวออกมา จากเครองพะรงพะรงหวงกงวลทงหลาย เชน บรรดาวตถสงของในครอบครอง ทมทเกดขนมา ผานเวลานาน ไดสะสมไวมากมาย พอบวช กละเวนสละมนไปเสยท ทาตวใหวางใหโลงใหโปรงใหเบา พรอมทจะดาเนนไปในวถของความเปนอสระเสร

ทน เมอเวนเมอปลกตวออกมาใหโปรงโลงอยางน กตองทาใจใหโปรงโลงตามดวย อยาไปหวงกงวล

ในการบวชน ขอสาคญอยางหนงกคอ ตองทาตวเองใหเปนอสระ มจตใจทรสกปลอดโปรงโลงเบา เปนอสระจากบรรดาบาปอกศล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑

แตความเปนอสระน มใชเพอจะไดไปทาอะไรตามชอบใจ ความเปนอสระ ความปลอดโปรงโลงเบาน กเพอเปดโอกาสแกชวตของเรา แตกอนน มววนวายกบเรองสารพด แตละวนๆ ไมมโอกาสทจะใหเวลาแกชวต ตอนนเราใหโอกาสแกชวตทจะฝกฝนตนในพระธรรมวนย ตามคาสอนของพระสมมาสมพทธเจา ใหเวลาแกชวตทจะไดศกษา ไดมาฝกฝนตนเอง ไดมาพฒนาชวตใหเจรญในกศล จนเกดมปญญาททาใหเปนอสระอยางแทจรง

ทวามานเปนความหมายของบรรพชา การบรรพชาทาใหเราเปนอสระ ทาใหเราไดโอกาส เรามโอกาสแลว เรากมาศกษา ทงเลาเรยนและปฏบต ในคาสอนของพระพทธเจา ทเปนหลกแหงพระธรรมวนย เพอจะไดลถงซงความเปนอสระทแทจรง กจะสมกบทเรยกวาเปนการบวชเรยน การทบรรพชามาบวชเรยนกคออยางน เมอบรรพชาไดบวชเณรแลว จะบวชพระกตอดวยอปสมบท

ในสมยแรกของพทธกาล เมอพระพทธเจาประกาศพระศาสนาใหมๆ การบวชมอยางเดยว มขนตอนเดยว คอพอบวชเขามา กเปนพระภกษไปเลย บคคลทออกมาจากบาน ซงทานรบใหบวชเขามาในสงฆ ลวนเปนผพรอมดแลวทจะเปนบรรพชต ผมชวตแหงบรรพชา

ตอมามพระอยกนมาก สงฆะขยายใหญโตขน พระทบวชตรงจากพระพทธเจากม พระทพระสาวกบวชใหกมาก ผทบวชโดยพรอมดแลว กม ผทบวชมาทงทยงไมพรอมด กมาก ทาใหตองมระเบยบวนยกากบมากขนๆ พระพทธเจาจงทรงจดสรรระบบของสงฆะ ดวยวนยบญญต มการจดลาดบขนตอนตางๆ ใหวถชวตมระบบเปนระเบยบมากขน

วาตามพระวนยทยตแลว การบวชในปจจบนน แบงเปน ๒ ขนตอน คอ บวชเณรอยางหนง บวชพระอยางหนง

บวชเณร (พดใหเตมวา บวชเปนสามเณร) เรยกวา “บรรพชา” ดงทผจะบวชซงนงพรอมกนอยน ไดกลาวคาขอบวชเมอกวา “ปพพชชง เทถะ เม ภนเต” (แปลวา “ทานผเจรญ ขอทานจงใหบรรพชา แกขาพเจา”) นหมายถงใหการบวชเปนสามเณร

ทน เมอบวชเปนเณรแลว ไดบรรพชาแลว ทานทงหลายยงไมพอใจ ยงประสงคจะบวชใหสมบรณเปนพระภกษ กตองมคณสมบตครบถวน เชนวา มอายครบ ๒๐ ปบรบรณ เปนตน เมอมคณสมบตพรอม กถอวามสทธสมครขอบวชเปนพระภกษได การขอบวชเปนพระภกษน เรยกวาขอ “อปสมบท” เมอสงฆยอมรบ กเปนอนไดอปสมบท คอไดบวชเปนพระภกษ

๑๒ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

เปนอนวา การบวชในปจจบนน แบงเปน ๒ ขนตอน คอ บวชเปนสามเณร เรยกวา “บรรพชา” แลวบวชเปนพระภกษ เรยกวา “อปสมบท”

สาหรบทานทจะบวชพระ (บวชเปนพระภกษ ดวยการอปสมบท) กตองผานการบวชเณร (บวชเปนสามเณร ดวยการบรรพชา) กอน การบวชเณร คอบรรพชา จงเปนขนตอนเบองตน จากนน เมอบรรพชาเปนสามเณรแลว กอปสมบทเปนพระภกษโดยสมบรณตอไป

เมอบวชเขามาแลว กอยในวด มวถชวตของพระเณร การเปนพระเปนเณร กคอการทจะเจรญงอกงามในการเรยน อยางทบอกเรอยมาวาบวชเรยนนนแหละ

ทนกตองรวา ทมาบวชแลวจะเรยนนน เรยนอะไร และจะเรยนไดอยางไร มระบบการศกษาเปนอยางไร จะไดใครมานาพาใหเดนหนากาวไปในการเรยน พระรตนตรย เปนดวงแกวทสงคาอยางไร

ขอทวาจะเรยนอะไรนน รอสกนด เรมแรก ขอใหรหลกทเราจะตองอาศยในการทจะเดนหนากาวไปในการเรยนนน ทสาคญกคอตวหลกการและระบบการศกษาของเรานนเอง เราจะตองรเขาใจหลกการและมองเหนระบบของการศกษา ทเราจะกาวเขาไปใชหรออาศยในการเดนหนาพฒนาชวตของตว

ถาพดสนๆ กบอกวา การบวชเรยนนน เปนการกาวไปในการศกษาเพอพฒนาตน ตามวถชวตแหงไตรสกขา ในระบบแหงไตรสรณะของพระรตนตรย

พอพดวาหลกการ พดถงระบบ กทาใหรสกวายาก หรอชกจะงง เพราะเหมอนเปนคาทดนได ไมวาไตรสกขา หรอพระรตนตรย หรอไตรสรณะกเปนหลกทงนน และทง ๓ หลกนนกเปนระบบทครบอยในตว แลวไตรสกขากเปนระบบยอยอยในพระรตนตรย ทเปนระบบใหญซงครอบคลม เจอคาวาหลกตรงน ระบบตรงโนน กเลยจะงง

อยางไรกด ตอนนไมตองงง ตอนแรกฟงไว เดยวพอไดเรยนรเขาใจความจรง และมองเหนคณคา ซาบซงใจ ทราบซงในปญญา พอมองเหนทางใหญนอยทโยงกนหมด ศรทธากมา แลวเกดกาลงเรยวแรงทจะเดนไป กจะรกบตวเองวา พระรตนตรยนนเปนสรณะ เปนเครองนาทาง เปนหลกยดถอใหแก เรา ทจะพาเราให เดนหนาไปในพระพทธศาสนา ใหกาวหนาไปในไตรสกขา เจรญงอกงามในพระธรรมวนย เหมอนกบวาเราจะไดโดยสารพระรตนตรยนาพาเราไป

พอรชดเจน และใจเอาแลว จะพดคาวาหลก วาระบบ ไมวาคาไหนมา มองเหนเชอมโยงสงถงกนไปหมด กไมยงไมยากอะไรแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓

เรมแรกกมารจกพระรตนตรย ทเรานบถอเปนสรณะ อยางทไดรบเอาไวตงแตตน วา “พทธ... ธมม... สงฆ สรณ คจฉาม” ใหพอรเขาใจความหมายของพระรตนตรย คอพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ และมองเหนเหตผลวาทาไมจงนบถอพระรตนตรยนน เปนสรณะ แลวกจะไดรดวยวาเราจะอาศยทานนาทางพาเราไปกบทานไดอยางไร

กมาดกนตงแตความหมายของถอยคา ตอนแรก คาวา “รตนตรย” กคอ รตนะ ๓ อยาง รตนะ กคอสงทมคา หรอของดมคณคาสง ทสดรกสดถนอมสดเชดชนบถออยางยง

แกวในทน ไมใชแกวภาชนะอยางแกวนา แตหมายถงแกวเพชรนลจนดาเปนตน ทเรยกวารตนะ อยางพวกนพรตนอะไรตางๆ ทคนถอกนวาสาคญ พากนแสวงหา และหวงแหนกนนกหนา

ทน มองลกลงไป รตนะตางๆ ทคนถอวาเปนของมคา อยางเพชรนลจนดาน ทแทแลว กเปนของมคาโดยสมมต โดยเรายดถอกน ตกลงกนวาสดสวยงดงามอยางนนอยางน มราคาเทานนเทาน แตพอเอาเขาจรง มนมคาไมแท เพราะวามนไมกอเกดผลสงใหแกชวตของเราอยางแทจรง ไมชวยใหชวตเจรญงอกงามไดจรง ไมทาชวตใหประเสรฐเลศดขนมาได ไมทาทกขใหหมดสนไป แมแตกนกไมได

ลองดส เราลงเรอไปในทะเล แลวเกดเรอลมไปตดเกาะ เรามเพชรตงเตมกระสอบ กกนไมไดเลย สขาวจานเดยวกไมได ใชไหม เพราะฉะนน พวกเพชรนลจนดาอะไรตางๆทวามคาน มนมคาโดยสมมต นยมกนไปเทานนเอง ไมมคาอะไรแทจรงเลย สงทมคาแทจรง กตองทาใหชวตของเราดงามประเสรฐขนได ทนอะไรเลาจะมคาแทจรงอยางนน

ทน ดวงแกวทงสาม คอพระรตนตรยน เปนแหลงทรวมของบรรดาคณคาความดงาม กแล คณคาความดงามทสาคญนนม ๒ อยาง คอ ปญญา กบ ปญญง

ปญญา คอความรเขาใจ ปญญง กคอความด เรยกสนๆ งายๆ วาบญ ความรและความดงามน เปนสงทมคาแทจรง

ดงายๆ ทรพยสนเงนทอง จนถงรตนะภายนอกทวามคาน เปนภาระ เราตองเกบตองถอตองแบกตองหาม ตองเกบตองรกษา ตองหวงตองกงวล แตทรพยภายใน คอความรและความดงามน ไมตองหวไมตองถอ อยในตวเรา เราไปไหน มนกไปเอง ไมตองหวงไมตองหวง แลวทรพยสนเงนทองของมคาขางนอกนน โจรลกได แตความรและความดงามน ไมมใครลกไปได

๑๔ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ยงกวานน ทรพยภายนอกยงใชยงหมด ยงใชยงเปลอง มแสนหนง ใชหาหมน เหลอหาหมน ใชอกสองหมนหา เหลอสองหมนหา ใชไปใชมา เหลอศนย คอหมด แตทรพยภายใน คอความรและความดงามน ใชเทาไร กไมหมด แตยงใช กยงเพม

ความรนน เราใชมน เอาไปสอนเอาไปบอกคนอน เรากยงรชด ยงชานาญแจมแจงมากขน ความดงามกเหมอนกน เราทาอกเมอไร ความดงามนนกยงมากขน ชวตของเรากยงดขน เปนอนวา สงมคาแทจรง คอทรพยภายในน ใชไมหมด ยงใชยงเพม

แลวขอสาคญทสดกคอ ทรพยภายนอกทาชวตของเราใหดงามประเสรฐไมได และทาใหเรามความสขแทจรงกไมได สวนปญญาคอความร และปญญงคอความดงามบญกศล ทาใหเรามชวตดงามประเสรฐแทจรง จนในทสดพนจากทกขไดจรงดวย

เพราะฉะนน คนทฉลาดจรง เรองเงนทองทรพยภายนอก อนนนไมใชเปนเนอเปนตวของชวต จะจดการอยางไร กวากนไป ไมไดทง เอาไวในขนเปนเครองสนบสนน อยางทเรยกตามภาษาพระวา ใหเปนปจจย

แตจดเปาหมายตวจรง อยททรพยภายใน ซงเปนเนอเปนตวแทๆ ของชวตอยางทวาแลว คอจะตองสรางเสรมสะสมทรพยภายใน ตองเอาจรงเอาจงตรงน

บอกแลววา ถงจะมทรพยภายนอกมากมายเทาไร กไมมนคงและไมใชของแท ถาไมมทรพยภายใน ไมมความร ไมมความด ทรพยภายนอกนน ยงใชกยงหมดไป ทมอยกใชหมด หายหมด ทไมม กหาเพมไมได เพราะไมมความด ไมมปญญาทจะสรางจะหาทรพยนน

ตรงขามกบคนทมทรพยภายใน มปญญามความร และมความด เชนมความขยนหมนเพยร ทรพยภายนอกทมอยแลว กรกษาไวได และทาใหเพมขนดวย ทรพยภายนอกทยงไมม กทาใหมขนได ทรพยภายนอกหมดหรอหายไป กสรางขนใหมไดอก

พระพทธเจาตรสวา “ปญญาประเสรฐกวาทรพย” คนมปญญา ถงไมมทรพย กหาทรพยได ทรพยทมอย กทาใหเพมขนได และรจกใชใหเปนประโยชน แตคนมทรพย ไมมปญญา แมแตทรพยทมอยแลว กรกษาไมได เพราะฉะนน ทรพยภายในจงสาคญทสด

ทรพยทมคาสงสด เรยกวารตนะ และทรพยภายในทมคาสงสด กคอรตนะ ๓ ทเรยกวาพระรตนตรยนแหละ เพราะเปนทงทรพยภายในทมคา และเปนแหลงทรวมไว เปนทอานวยใหซงปวงทรพยภายใน ทงปญญง และปญญา

พระรตนตรยเปนแหลงรวมไว และอานวยให ทงปญญงและปญญาอยางไร กคอยๆ ด คอยๆ วากนตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕

พระรตนตรย เปนสรณะใหแกเราอยางไร ดงวาแลว ทมาบวชน พอเรมตน กขอถงพระรตนตรยเปนสรณะ เรยกวา ไตรสรณคมน

หรอ ไตรสรณาคมน คอนบถอพระรตนตรย เปนไตรสรณะ เราแปลเปนไทยวา ขอถงพระรตนตรยเปนทพงทระลก (จะเรยกสนๆ วา สรณคมน หรอ สรณาคมน กได)

กเลยขอบอกความหมายของถอยคาสาคญแทรกไวพอเปนความรแบบผานๆ สาหรบคาวาพระรตนตรยนน ทราบกนแลววาคอ รตนะ ๓ หรอดวงแกว ๓

ประการ (รตน-แกว + ตรย-สาม; เขยนอกอยางหนงกเปน ไตรรตน = ไตร-สาม + รตน-แกว) และกไดอธบายเรองแกวในฐานะสงมคาสง ผานไปแลว

สวน “สรณะ” ตามปกตและโดยทวไปกแปลกนวา “ทพง” และเพราะม ๓ อยาง กเปนไตรสรณะ จะแปลงายๆ วา ทระลก หรอทคดถง กได

อยางไรกตาม ในทน บอกใหทราบเพมเตมไวพอประดบความรวา คาวา “สรณะ” น ในคมภรชนอธบายความหมาย (อรรถกถา เปนตน) นยมแปล ๒ แบบ

แบบแรก โดยวเคราะหศพท แปลวา กาจด คอกาจดภย ขจดความกลว กาจดทกข บาราศทคต เชน โดยพาไปในประโยชน และกนออกไปจากสงเสยหายไมเปนประโยชน

อกแบบหนง โดยแสดงไวพจนวา เปนทพง ทพานก เปนหลกทตงตว เปนทคมกนใหพนภย เปนคต เปนทหมาย เปนทใหลจดหมายหรอสาเรจความมงหมาย โดยกนออกไปซงสงเสยหายไรประโยชน กนจากบาปจากทกข และใหสมฤทธประโยชนหรอความมงหมาย

บอกแลววา อนนฟงไวแคประกอบหรอประดบความร ยงไมตองคดพจารณามากมาย และไมตองลงลกอยางนกภาษา

ในทน มาดอยางพนๆ วาพระรตนตรยเปนสรณะใหแกเราอยางไร จะมองในแงเปนหลกยดถอ เปนทพง เปนทระลก เปนทชวยแกปญหา เปนทบาราศทกข เปนเครองชวยใหพนภย กไดทงนน คลมไดทงหมด ถาพดงายๆ แบบชาวบาน กบอกวาทานมาชวยเรา กมาดกนวา ทานมาชวยเราอยางไร

พระรตนตรยมใชมาชวยแบบดลบนดาลให พระพทธศาสนาไมสงเสรมการดลบนดาล ทานไมใหหวงผลจากการดลบนดาล แตทานใหใชเรยวแรงทาการใหตรงกบเหตปจจย ทานชวยใหเรามปญญารเหตปจจย แลวเรากจะไดจดการทาการใหตรงเหตปจจย

ทนกมาดความหมายของพระรตนตรย วาเปนสรณะของเราอยางไร

๑๖ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

๑. พระพทธเจา เปนหลกอครบคคล หลกนบอกวา กอนนน แตเดมพระพทธเจากเปนมนษยอยางเรา แตเพราะทรงฝกฝนพระองคเอง อยางทเรยกวาบาเพญบารม พระองคเขมแขง เดดเดยว เสยสละ มความตงใจมนคงแนวแนในการฝกตน ทจะทาความดงาม สรางเสรมเพมพนคณสมบตทเปนปญญงทกอยางทกประการ จนกระทงมปญญาตรสร ไดเปนพระพทธเจา

พระพทธเจาจงเปนหลกทระลกซงเตอนใจเราวา มนษยเปนสตวทฝกได มนษยนจะดจะประเสรฐจะเลศไดดวยการฝก แมแตจะฝกจนเปนพระพทธเจากได เรานกเปนมนษยคนหนง จะตองฝกตวใหดมชวตดงามสงสดใหได

มนษยเปนสตวทตองฝก จงจะมชวตอยได ไมเหมอนสตวชนดอน ทอยไดดวยสญชาตญาณ มนเกดมาแลว แทบไมตองฝก ไมตองเรยนตองรอะไร เดยวมนกเดนได กนได หาอาหารใหตวมนเองได แลวมนกอยไปตามเรองของมน

แตคนเราน ทกอยาง จะกน จะนอน จะนง จะดม จะขบถาย จะพด จะเดน แมแตจะนอน แคเรองงายๆ น ตองฝกตองเรยนทงนน ถาไมฝกไมเรยนแลว ไมเปนเลย อยไมรอด เพราะฉะนน มนษยน จงเปนสตวทพระพทธศาสนาสอนไววา เปนสตวทตองฝก

อยางไรกด ทวามนษยเปนสตวทตองฝก จงอยได แตสตวชนดอนไมตองฝก กอยไดดวยสญชาตญาณนน ยงไมจบ ตองพดตอไปอกวา มนษยไมใชแคเปนสตวทตองฝก แตเปนสตวทฝกไดดวย จงมใชแควา ตองฝกจงอยได แตมนษยนนฝกได จนกระทงไมวาตองการจะเปนอะไร จะทาอะไร กฝกใหทาใหเปนอยางนนๆ ไดแทบทกอยาง จะฝกใหดเลศประเสรฐสด อยางทวาแลว จนกระทงแมแตเปนพระพทธเจา กได

นคอตรงขามกบสตวชนดอนทไมตองฝก กอยได แตสตวชนดอนทไมตองฝกนน กฝกไมไดดวย สตวอนเหลานนอยไดดวยสญชาตญาณอยางไร กอยดวยสญชาตญาณอยางนนไปจนตาย เรยกวา เกดมาอยางไร กตายไปอยางนน ตางจากมนษยทอยไมไดดวยสญชาตญาณ แตฝกใหเกงใหดเลศประเสรฐแคไหนกได จนมชวตทอยดดวยปญญา

จรงอย มสตวบางชนดทฝกไดบาง อยางชาง ลง สนข เปนตน แตสตวเหลานนไมใชฝกตวเอง ตองอาศยมนษยฝกให และฝกไดในขอบเขตหนงทจากด เชน ลงฝกใหขนเกบมะพราวได เลนละครลงได ชางฝกใหลากซง ใหทาอะไรไดหลายอยาง รวมทงละครสตว สนขฝกไดแสนเกง ทาอะไรไดมากมาย แตกอยางทวา ตองคนฝกให และฝกไดในวสยทจากด ตางจากคนทฝกตนเองได และฝกอยางไร ไดอยางนน จนเลศลาเหนอเทพเทวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗

คนทฝกดแลวนน เปนนกปราชญ เปนนกวทยาศาสตร เปนนกเทคโนโลย เปนนกประดษฐ เปนนกคดนกทาตางๆ สรางวฒนธรรม สรางอารยธรรม จนกระทงเปนมหาบรษกม ดงทวา แมถงเปนพระพทธเจากได ความดพเศษของมนษยน สาเรจดวยการฝก

เปนอนวา คนเปนสตวทตองฝก และฝกได จะใหเกงใหดใหเลศประเสรฐสงเยยมอยางไร กฝกไดฝกเอา อยทฝก คอ เรยน เรยนร ศกษา ฝก หด พฒนา ถาไมฝก ไมศกษาแลว คนนแยทสดยงกวาสตวชนดใดอน เพราะวาไมฝกไมเรยนรแลว แมแตแคมชวตอย กไมได ตองตาย ไมรอด สวนสตวพวกอนอยไดดวยสญชาตญาณ นบวาเกง แตแลวตลอดทงชวตกอยแคสญชาตญาณนนแหละ เอาดอะไรอกไมได

ทานจงสอนกนมาโดยยานกยาหนาวา การไดเกดมาเปนมนษยน แสนยาก เปนโอกาสทตองไมใหพลาดไปเสย เกดมาแลว ตองมชวตทประเสรฐ ดงามลาเลศใหได

เพราะฉะนน ผบวช และทกคน ใชหลกสรณะท ๑ น โดยนบถอพระพทธเจาเปนแบบอยาง เราตงพระพทธเจาเปนตนแบบวา พระพทธเจา ในกาลกอนตอนเรมแรก ทรงเปนมนษยทฝกศกษาพฒนาพระองคเองอยางตอเนองจรงจง ถงขนทเรยกวาเปนพระโพธสตว โดยทรงเพยรพฒนาคณสมบตสาคญๆ ทเรยกวาบาเพญบารม ไดทรงฝกพระองคจนบรรลโพธญาณ เปนพระพทธเจา เรานกเปนมนษยคนหนง ชวตของเราจะดงามเลศประเสรฐอยางทควรจะเปนไดเตมตามศกยภาพ กดวยการฝก เราตองฝกเอา ถาเราไมถอยไมยอมหยดในการฝกแลว กจะสมฤทธผลทมงหมาย แลวเรากฝกศกษาเรอยไป

การถงพระพทธเจาเปนสรณะเครองระลกเตอนใจดงกลาวมาน ทาใหเรามความมนใจในความเปนมนษยวา เรานเปนสตวทฝกได มศกยภาพทจะเปนอยางพระองคได แลวกมกาลงใจทจะฝกตนอยางจรงจง โดยถอพระพทธเจาเปนแบบอยาง ทจะฝกตนใหมคณสมบตความดงามอยางทไดทรงสอน พรอมกนนนกเกดมจตสานกตอหนาทของมนษยในการทจะตองฝกตนนน ซงจะทาใหตงใจศกษาเลาเรยนฝกฝนอยางเตมท โดยไมปลอยตวใหตกไปในความประมาท

นอกจากน ถาพดอยางภาษาชาวบาน ในการฝกน เราไดเปรยบมาก ไดเปรยบอะไร? พระพทธเจาทรงเปนผเรมตน ตองทรงคนพบเอง พระองคตองลองผดลองถก เพยรพยายามลาบากหนกหนากวาจะสาเรจจบการฝก พอสาเรจแลว พระองคกประมวลประสบการณของพระองคทไดบรรลธรรมนน นามาเลาไวและวางเปนหลกใหเรา เรากไดบทเรยนสาเรจรป นคองายกวาพระพทธเจาเยอะแยะ เมอไดเปรยบถงอยางน บทเรยนกม การฝกกงายขนมามากมายอยางนแลว เรากตองรบใชใหเปนประโยชน และทาใหสาเรจ

๑๘ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

เมอเราถงพระพทธเจาเปนสรณะทพงทระลกอยางนแลว เรากพรอมใจทจะเรมตนและมนใจมกาลงใจทจะกาวไปในการฝก

แตการทเราจะฝกฝนพฒนาตนไดสาเรจกาวหนาไปดวยดน ในขนตอนของการปฏบต เราจะตองทาอะไรบาง และจะทาอยางไร ตอนนแหละกมาถงพระรตนตรยขอทสอง นคอ สรณะท ๑ คอพระพทธเจา นาเราตอไปยงสรณะท ๒ คอพระธรรม

๒. พระธรรม เปนหลกคาสอน หลกนชถงความจรงทพระพทธเจาทรงเปดเผย แสดง ประกาศ หรอทรงเทศนาแกเรา ดงทวา เมอเรามาถงพระพทธเจา พระองคกทรงนาเราตอไปถงขอทสอง คอพระธรรมน

ความหมายกคอ พอเราระลกถงพระพทธเจา กระลกรตอไปวา พระองคทรงบาเพญบารม จนเปนพระพทธเจาผประเสรฐสงสดอยางน สาเรจไดกเพราะตรสรธรรม พระองคปฏบตตามธรรม รแจงธรรม คอความจรงทมอยตามธรรมดาของมน เมอพระองคไดทรงคนพบความจรงนดวยปญญาของพระองคแลว กทรงนามาสงสอนเปดเผยแกพวกเรา

การทเราจะมชวตดงาม ตามอยางพระพทธเจาได เรากตองรเขาใจธรรม และนาธรรมมาปฏบต ใหถกตองตรงตามธรรมนน ดงทพระพทธเจาไดทรงประมวลมาจดแสดงบอกแจงแกพวกเราแลว พอเรารเขาใจธรรม ปฏบตถก ชวตของเรากดงาม พฒนาจนเปนอยางพระพทธเจาได

พระพทธเจาตรสบอกวา พระพทธเจาจะเกดหรอไมเกดกตาม ธรรม คอความจรง กมอยตามธรรมดาของมนอยางนน ธรรมน กคอความจรงทเปนธรรมดาของธรรมชาต

ถาเราไมรความจรงของสงทงหลาย เรากปฏบตตอสงทงหลายไมถกตอง พอเราเจออะไร เราไมร มดตอตดตน กเกดปญหา เปนความทกขทนท และเมอไมร กปฏบตไมถก กเกดความขดของ บบคน อดอด ตดตน เปนปญหา ทกขกมา อสรภาพกไมม

แตพอเรารความจรง คอรธรรม รวาอะไรเปนอะไร เปนอยางไร เพราะอนใด จะทาอยางไร เรากโลงเปนอสระไปขนหนงตงแตตนแลว และพอรอยางนนแลว เราไมตดขด กปฏบตไดถก ทาไดสาเรจ ทาไดด ชวตของเรากดงาม เรากโปรงโลง ปลอดปญหา ปราศทกข เปนอสระ

เพราะฉะนน ปญญาจงเปนองคธรรมหรอคณสมบตทสาคญยง ปญญากคอความรถงธรรม ถงความจรงของสงทงหลาย ตามทมนเปนของมน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙

อยางทวาแลว พอรความจรงของสงทงหลาย กปฏบตไดถกตอง ทาใหเปนไปไดตามนน เชนวา สงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย เราตองการผลอยางน จะตองทาเหตปจจยอะไร เมอศกษา แลวร และทาใหถกตองตรงตามเหตปจจย เรยกวาทาถกตองตามธรรม ผลกเกดขนโดยเปนไปตามนน

เปนอนวา พอเราระลกถงพระพทธเจา กเปนการเตอนใจเราใหระลกและมองเหนตอไปถงพระธรรม จงบอกวาพระพทธเจานาเราตอไปสพระธรรม เปนการตรสสอนบอกวา เธอจะฝกตนไดสาเรจ จะเปนผประเสรฐ มปญญงและปญญา แกปญหา ดบทกข เปนอสระไดจรงนน กตองรธรรม ปฏบตใหถกตองตามธรรม

นคอ เรามาถงธรรม ธรรมกมาเปนหลกยดเหนยวทใสใจคานงนกของเรา เปนขอทจะตองเรยนร ศกษาใหหยงเหนเขาใจ ปฏบตใหถกตองยงขนไปๆ ยงรธรรมเทาไร เรากยงทาไดถกตอง ยงสาเรจ ยงด ยงมความสขความเจรญงอกงาม และยงมความเปนอสระมากขน

๓. พระสงฆ เปนหลกชมชนประเสรฐ หลกนชถงชมชนซงเปนแหลงทศกษาสบทอดธรรมจากพระพทธเจา แผขยายออกไป และนาธรรมสงตอใหกนมาจนถงเรา โดยเปนชมชนของบคคลทไดฝกตน เปนอรยชน เปนนาบญ เปนชมนมแหงกลยาณมตร ทเปนแบบอยางแกสงคม ซงอยกนดวยเมตตากรณา ชวยแนะนาสงสอนผรนหลงตามมา เกอหนนในการประพฤตปฏบตธรรม ใหเจรญงอกงาม พฒนาในทางแหงพระพทธจรยา และรกษาถายทอดสบตอเผยแผธรรมของพระพทธเจาแกชาวโลก ผานกาลยาวนาน และขยายกวางออกไป

เสรมความวา เมอพระพทธเจาตรสรแลว และมธรรมทพระพทธเจาทรงแสดงใหแลว ทน คนทอยหางไกลออกไป และคนรนหลงอยางพวกเรา จะมโอกาสไดรเขาใจ ไดปฏบต และเจรญงอกงามในธรรมนน ไดอยางไร พดสนๆ วา ธรรมะจะมาถงเราไดอยางไร

ธรรมมาถงเราได ขนแรกกเปนธรรมดาวาเรมตนจากพระพทธเจา ทน เมอไมใชเปนททพระพทธเจาประทบอย กตองมคนรบสบทอดธรรมมาจากพระพทธเจา ชวยนามาใหเรา เวลาน พระพทธเจาปรนพพานแลว พระธรรมทพระองคทรงสอนนน มาถงเราไดกดวยอาศยพระสงฆนาตอๆ กนมา ดงนน พระสงฆจงเปนหมชนทรกษาสบทอดธรรมของพระพทธเจา

ในเรองน กมความหมายลกลงไปซอนอยดวยอกอยางหนงวา พระสงฆกคอพระทงหมด ซงบวชตอๆ กนมาจากพระพทธเจา เมอบวชแลว กเขามาอยในชมชมสงฆน อยรวมกนในวดวาอาราม อาศยสงแวดลอมทเหมาะ เชน สงบสงด มวนยอยดวยกนใน

๒๐ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ระเบยบ กศกษาทงเลาเรยนและปฏบต โดยมพระสงฆรนเการนกอน ตงแตอปชฌายอาจารย ตลอดจนเพอนสหธรรมก เปนกลยาณมตร มเมตตากรณา ชวยเหลอเออเฟอแนะนาสงสอนกน กชวยเกอหนนกนในการปฏบตใหเจรญกาวหนา และบรรดาพระสงฆกใหธรรมแกประชาชนทมาวดบาง ออกไปใหธรรมขางนอกในสงคมทวไปบาง

จะเหนไดวา การบวชมาศกษาเลาเรยนปฏบต และแนะนาสงสอนใหธรรมกนในหมพทธบรษท และแกประชาชนมาอยางน เมอตงใจทาใหดใหแทใหถกตอง กเปนการดารงรกษาสบทอดธรรมอยางเปนไปเองอยในตว ธรรมทพระพทธเจาทรงสอนไว กอยคมากบพระสงฆ ยงกวานน พระพทธเจากไดตรสไวแลววา

“ดกอนอานนท! ธรรมและวนยใด ทเราแสดงแลว บญญตแลว แกเธอทงหลาย ธรรมและวนยนน จกเปนศาสดาของเธอทงหลาย โดยกาลทเราลวงลบไป” ตามพทธพจนน เมอพระสงฆศกษาเลาเรยนปฏบตสงสอนธรรมวนยกนถกตองด

พระสงฆยงม พระธรรมกอยดวย กบทงพระศาสดาทแทนองคพระพทธเจา ครบทงมวล นอกจากน พระสงฆทศกษาเลาเรยนปฏบตสงสอนธรรมวนยกนมานน ทานม

ความรบผดชอบ จะทาทกอยางใหถกใหตรงใหเปนไปตามทพระพทธเจาทรงสงสอนแสดงไว ทานจงเอาจรงเอาจงกบการรกษาคาสงสอนหรอพระธรรมวนยนนใหแนนอนมนใจ กจดวางระบบการสาธยายทรงจาไว เมอถงยคจารกเปนลายลกษณอกษร กจดการเกบรกษาพระไตรปฎกกนจรงจง ทงของหลวงของราษฎร แมตามวดทกระจายอยทวๆ ไป กตงหอไตรขนไวควดตางๆ และมการสงคายนาสอบทานกนมาเปนงานใหญของบานเมอง

หนมาดตวเราแตละคนๆ น เมอออกจากบานเขามาบวชแลว กไดเขารวมสงฆ เปนสวนหนงของสงฆดวย ตอนแรกกเปนสมาชกของภกษสงฆ หรอสมมตสงฆ ตอจากนน เมอศกษาเลาเรยนประพฤตดปฏบตชอบเจรญกาวหนาในอรยมรรคา ไดบรรลธรรมเปนอรยบคคล กเขารวมสาวกสงฆ ทเปนอรยสงฆ นคอบรรลจดหมาย ซงในทสดทกคนควรเขารวมอรยสาวกสงฆน อนจะทาใหพระรตนตรย ทเปนไตรสรณะ ดารงอยครบสมบรณ

สงฆะกคอสงคมของอรยชน อารยชน คนผเจรญทแท เปนสงคมดงาม ทเปนอดมคต เมอตวเราผบวชปฏบตถกตองตามทกลาวมาน ไดเปนสวนรวมหรอสมาชกของสงฆะนนแทจรง เรากไดรวมสรางสรรคสงคมทดงาม ทเปนสงคมของอรยชน คนผเจรญจรง ทไมมการเบยดเบยนกน อยกนดวยความดงามในธรรมวนย มความสงบสข

เรามหนาทตองรวมสรางสงฆะน ถายงไมเขารวมสงฆะ กชวยอปถมถคาชสงฆะนน แตอยางนอยกขอใหไดอาศยสงฆะน ชวยทาใหเราเจรญงอกงามในธรรมยงๆ ขนไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๑

นคอพระรตนตรย เปนอนวาครบ ๓ ประการ หนง พระพทธเจา สอง พระธรรม สาม พระสงฆ พระพทธเจา เปนสรณะ ทระลกเตอนใจเราใหนกถงตวเองวา เราเปนสตวทตอง

ฝก ถาไมฝกแลว จะดจะรอดจะเลศจะประเสรฐไมได แตถาเราตงใจฝกจรงจง จะเปนอยางพระพทธเจากได กใหมความมนใจ มกาลงใจ และตระหนกในหนาททจะฝกตว

พอตกลงวาจะฝกตนอยางพระพทธเจา ไดพระพทธเจาเปนแบบ กมาถงธรรม เปนสรณะ กตองรธรรมทพระพทธเจาแสดงไว และปฏบตใหถกตอง ใหเปนไปตามธรรม

แลวกอาศยสงฆะ เปนสรณะ ทจะมาเกอหนนใหเจรญงอกงามในการศกษา ทจะปฏบตไดถกตองตามธรรม และเขารวมสงฆะนน แผขยายสงฆะออกไป ใหเยยงอยางของสงคมทดงาม พรอมทงกระจายธรรมใหนาความจรง ความดงาม และสนตสขไปทวทงโลก

ไดบอกแตตนแลววา เวลาน เราจะเขาสบรรพชา กตองรความหมายของการบวช และรหลกทเราจะตองอาศยในการทจะเรยนคอศกษาปฏบตตอไป

ถงตอนน เราไดทาความเขาใจเกยวกบความหมายของการบวช และเรองพระรตนตรย ซงเปนหลกนาสาคญของพระพทธศาสนา เมอรเขาใจแลว กกาวเขาสการทาหนาทของเรา คอการบวชเรยน ซงจะไดพดตอไป ปรบใจเขาในชวตแหงวเวก

เมอมความรความเขาใจในเรองทวามานนแลว กถอวามพนฐานเพยงพอทจะเขาสการบรรพชาตอไป ตอแตน จงจะใหการบรรพชาแกนาค

ทน ทานทงหลาย เมอบวชแลว เขามาอยในวด กจะมวถชวตอกแบบหนง เรมตนเมอยงไมไดเรยน ยงไมรจกชวตแบบพระเณรในวด พอมาบวช เปลยนวถชวตทนท บางทตงหลกไมทน ทานกเลยบอกวา เรมตนกใหมหลกทจะชวยใจ ใหวางใจไดกอน เหมอนกบทานบอกวา ผทมาเขาวดน บวชใหมๆ บางทถาเปนคนทใจชอบสงบสงด กดไป เขากนไดเลย แตบางท บางคนทไมคนไมเคยหรอไมชอบความสงดสงบ ใจกอาจจะดนรนฟงซาน แลวเตลดเพรดออกจากวด ไปโนนไปน กจะเกดปญหา อยางนอยกราคาญ หรอวนวายใจ

ทานกเลยบอกวา ตองหางานใหใจทา และทานกจงบอกพระอปชฌายใหใหกรรมฐาน (กรรมฐาน แปลวา ทตงของการทางาน หมายถงงานทใจจะทา) คอเอางานใหใจทานนเอง

๒๒ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ทน เอางานอะไรใหใจทา จงจะด คนทมาบวชใหมๆ น เคยอยแตในบานในเมอง ในสงคม โดยมากใจจงออกไปนอกวด คดไปถงคนโนนคนน คนทชอบบาง คนทเฉยบาง คนทชงบาง พอคดถงคนโนนคนน ใจกวนวายไปกบความรสกตอคนทคดถงนน และฟงซานไปดวยเรองราวเกยวกบคนทคดนน ทานจงจดวางไวใหใหกรรมฐานทตรงเรองกน

กรรมฐานทวาตรงเรองกนนน เปนกรรมฐานทแสนจะงาย ไมตองคดอะไรมากเลย คอ พอคดถงคน กมองเปนผมขนเลบฟนหนงไปเลย ความจรงกเปนอยางนน ไมวาใครคนไหน ตวตนตามทมองเหนกน กแคผมขนเลบฟนหนงเทานนเอง ทานเรยกวา มลกรรมฐาน แปลวา กรรมฐานชนมล หรอ กรรมฐานเบองตน

พอนกถงใครคนหนง วา “ผม-ขน-เลบ-ฟน-หนง” กหมดแลว จบเทานน พอนกถงคนไหนอกคน ก “ผม-ขน-เลบ-ฟน-หนง” จบ คนเรานนเหนกนแคผมขนเลบฟนหนงเทาน พอบอกวาผมขนเลบฟนหนง กตดตอนจบไปเลย

ทน กรรมฐานเบองตน หรอกรรมฐานชนมลน ม ๕ ขอ ทานใหวาเปนภาษาบาล ซงยงชวยใหตดความคดฟงซานออกไป

ผม วา “เกสา”, ขน วา “โลมา”, เลบ วา “นขา” ฟน วา “ทนตา” หนง วา “ตโจ” นวาไปตามลาดบ เกสา โลมา นขา (อาน-นะขา) ทนตา ตโจ (อาน-ตะโจ) แตบาง

ทวาไปๆ คลองปาก ใจไปอนเสยแลว ปากคลอง ใจไมอย ทานกเลยใหวายอนลาดบสลบบาง ใหวายากขน จะไดตงใจ เมอวายอนกลบ กเปน ตะโจ ทนตา นะขา โลมา เกสา

ตอนนกจะใหฝกวา โดยวาตามกอน ตอนแรก วาตามลาดบ เรยกวา โดยอนโลม เปน “เกสา โลมา นะขา ทนตา ตะโจ” ตอนนวายอนลาดบ เรยกวา โดยปฏโลม เปน “ตะโจ ทนตา นะขา โลมา เกสา” จางายแคนเอง เรยกวา มลกรรมฐาน คอ งานงายๆ ทใหใจทา

เวลาอยวางๆ ไมมกจวตร ไมมงานอนทา กอาจจะนงวาในใจ ถงแมไมไดนกถงใคร กวาไปเฉยๆ เพยงแตเปนคาศพทถอยคาทไมไดคดถงความหมายอะไร ใจวาไปๆ บางท ไดท จตเกดอยแนบสนทขนมา กเลยเปนสมาธได ของงายๆ เลยทาใหไดธรรมทแสนด

เอาละ นเปนแควธการเบองตน ถาใจเกดฟงซาน กอยางทวาแลว นกถงใคร กมองแคเปนผมขนเลบฟนหนง จบเทานน กเอาเปนเครองฝกใจในเบองตน ใชประโยชนกอนทจะเลาเรยนอนตอไป

บดน ถอวา นาคพรอมแลวทจะไดรบการบรรพชา กจะมอบผากาสาวพสตรใหไปครองมา

ตอนท

๒

ออกจากบาน พนเขตคาม สอาราม แดนรมณย

บดน นาคกไดรบสรณาคมน และทศศลคอศล ๑๐ สาเรจการบรรพชาเปนสามเณรแลว แตยงประสงคจะอปสมบท เพอใหเปนพระภกษโดยสมบรณตอไป จงไดเขามากลาวคาขอนสย ขอใหขาพเจาเปนอปชฌาย

ในเบองตนน กจะตองทาความเขาใจถงความหมายของการขอนสย และความสมพนธทเปนอปชฌาย แกผขอบวช

บวชแลว ถอนสย เปนนสต เขาสชวตแหงการศกษา คาวา “นสย” (บาลวา “นสสย” บางทานพอใจเรยกเตมตามคาเดมวา “นสสย” เพราะไม

อยากใหสบสนกบนสย ทแปลวาความประพฤตเคยชน) แปลวา ทอาศย หมายความวา ทานทงหลายไดเขามาขออาศยขาพเจา ใหขาพเจาเปนทอาศยหรอเปนทพงพา

เปนทพงพาอยางไร กคอพงพาในการทจะศกษาเลาเรยนปฏบตพระธรรมวนยตอไป เพราะวา ผทบวชใหมยงไมมความรเขาใจพระธรรมวนยพอทจะปกครองตนเองได จงตองอาศยพระทไดเรยนรธรรมวนยมาแลว เคยมชวตอยในภกษภาวะมากอน ชวยบอกเลาอธบายคาสอนเบองตน ใหรจกวธครองตน และแนะนาในการทจะศกษาเลาเรยนพระธรรมวนยตอไป จงไดมพทธบญญตวางไววา ใหผ ทบวชใหมไปอยอาศยพระทเปนอปชฌาย ทานทงหลายกมาขอใหขาพเจาเปนอปชฌาย

อปชฌาย แปลวา ผคอยเพงดอย ผเพงพนจ หรอผคอยดอยใกลๆ หมายความวาคอยเอาใจใสดแล ดแลอะไร มองในแงหนงคลายๆ ปกครอง แต ทจรงยงไมตรงความหมายทแท ปกครองเปนเพยงความหมายประกอบเทานน

๒๔ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ความหมายทแทคอ อปชฌายเปนผคอยเอาใจใสดแล เพอใหทานทงหลายมความเปนอยและการประพฤตปฏบต อนจะเอออานวยใหมการศกษาสาเรจตามความมงหมาย ทจะเปนพระทด รเขาใจหลกพระธรรมวนยพอทจะดแลปกครองตวเองได มศล มจต มปญญา เปนทนพนฐานพอทจะเจรญงอกงามในพระธรรมวนยตอไป

ดงนน พระอปชฌายจงมหนาทตอทาน โดยเปนผใหคาแนะนาสงสอนขนพนฐาน และฝกใหไดเรยนรปฏบตตามพระธรรมวนย ทจะเจรญในไตรสกขาตอไป

บดน ทานทงหลายไดเขามาขอนสย คอขอทพงพาอาศย ขอใหขาพเจาใหนสย คอใหความเปนทพงพงแกทาน ดวยการเปนอปชฌาย โดยบอกวา “อปชฌาโย เม ภนเต โหห” (ทานผเจรญ ขอทานจงเปนอปชฌายของกระผม)

เมอขาพเจารบ ทานทงหลายกกลาววา “อชชะตคเคทาน เถโร มยหง ภาโร” บอกวา ในบดน นบแตวนนเปนตนไป ทานพระเถระเปนภาระของกระผม หมายความวา ตอแตนไป เมอขาพเจารบเปนอปชฌายแลว ขาพเจากเปนภาระของทานทงหลาย

เปนภาระอยางไร คอเปนความรบผดชอบททานทงหลายจะตองเอาใจใส คอยสดบฟงคาแนะนาสงสอน ใหความสาคญ ไมปลอยปละละเลย คอยดวาอปชฌายจะมอะไรแนะนาบอกกลาว เอาใจใส คอยสาเหนยก

พรอมกนนน เพอใหเปนการศกษาจรงจง เปนชวตแหงการศกษา มการเรยนดวยชวตและการเรยนเปนชวตอยางแทจรง ทานกใหมขอวตรปฏบตตอกน ทจะไดอยใกลชดกน ในฐานะเปนนสย คอผเปนทอยองอาศย กบเปนนสต คอผอยพงพง อยดวยกน เหมอนเปนพอลก จะไดเรยนไมเฉพาะฟงคาสงสอนเทานน แตเรยนวถชวตดวย คอ เรยนทงความเปนอยเปนไป เรยนกรยามารยาททกอยาง เรยนการทากจกรรมนานาหลากหลาย เรยนกนในชวตจรง และเรยนดวยชวตจรง เรยนกนตงแตตนนอน จนกระทงไปนอนหลบ

เมอทานทงหลายกลาวแสดงความเตมใจรบผดชอบ ตอขาพเจาผเปนอปชฌาย โดยบอกวาอปชฌายเปนภาระของทาน ททานจะเอาใจใสแลว ทานกกลาวตอไปวา “อะหมป เถรสสะ ภาโร” แปลวา แมกระผมกเปนภาระของทานพระเถระดวย

นหมายความวา ทกทานทมาขอนสยอยน กจะเปนภาระของขาพเจา ทเปนอปชฌายดวย คอ อปชฌายกจะตองมความรบผดชอบทจะเอาใจใสคอยดแลวา ทานทมาขอนสยอยดวยน มอะไรขาดตกบกพรอง ในทางความเปนอยกด ในการศกษากด มอะไรทจะตองแกไขปรบปรง มอะไรทจะเรยนรเพมเตมใหกาวหนายงขนไป กจะตองเอาใจใสถอเปนภาระในความรบผดชอบ (ตามทวาน ชดวาแตเดมอปชฌายมนสตไดรนละไมมาก)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕

โดยนยน ทงสองฝายกมภาระรบผดชอบตอกน จงเกดเปนความสมพนธในทางการศกษา ทานกเลยใหชอไวเรยกเปนคกน โดยทวา ตอนไป ทานทงหลายทมาบวช ไดชอทคกบอปชฌาย วาทานทงหลายเปน สทธวหารก

“อปชฌาย” แปลวา ผใสใจคอยดแลอยางทวาแลว สวน “สทธวหารก” แปลวา ผอยดวย นกแปลงายๆ หมายความวา มาอยดวยกบอปชฌาย จะไดใหอปชฌายเปนทพงทอาศยในทางการศกษาตอไป แลวกเปนธรรมดาวา ในการดแลนน กมการปกครองพวงเขามา โดยทการปกครองนนเปนสวนหนง หรอเปนเครองมอของการศกษานนเอง

มพทธบญญตวางไวตอไปวา พระภกษบวชใหมตองเลาเรยนไปจนกวาจะปกครองตนเองได ทานใหเวลา ๕ ป ถายงไมสก ยงไมไปไหนเสย กตองอยกบพระอปชฌาย เลาเรยนศกษาไปตลอดเวลา ๕ ป ไดแคน ตามปรกตกถอวาเพยงพอทจะปกครองตนเองไดแลว กพนนสย ไดเปน นสยมตตกะ (หรอเขยนอยางเตมเปน นสสยมตตกะ จะเรยกสนๆ กไดวา นสยมตก แปลวา ผพนนสย)

อยางไรกด แมเมออยกบอปชฌายไดศกษาครบ ๕ ปแลว ถายงปกครองตวไมไดอปชฌายกตองใหถอนสยอยตอไป ยงไมเปนนสยมตก จนกวาจะปกครองตวได

แลวกมพทธบญญตอกดานหนงวา ผทบวชแลว ซงเปนสทธวหารกน ถาอยกบอปชฌายยงไมครบ ๕ ป ยงไมพนนสย เกดมเหตใหอปชฌายมอนเปนไป เชนถงมรณภาพไปเสย หรอตวผบวชเองมเหตจาเปนตองจากอปชฌายไปอยหางไกล ผทบวชแลว ซงเปนสทธวหารกน กจะตองถอนสย เพอมทอาศยใหการศกษาตอไปจนครบ ๕ ป

เพราะฉะนน ถาอปชฌายไมอย หรออยกบอปชฌายไมได กจะตองหาพระภกษทมคณสมบตในระดบใกลเคยงกบพระอปชฌาย คอ เปนพระเถระบวชมาแลวอยางนอย ๑๐ พรรษา มประสบการณ มความรความสามารถ แลวไปขอนสยกบทานผนน

เมอไปขอนสย ใหทานผนนทาหนาทแทนอปชฌาย ตอนนไมเรยกวาอปชฌาย แตเรยกวา อาจารย กไปขอนสยอยกบอาจารย โดยวางจตดงบดากบบตร

ตวเองกไดชอใหม กอนน อยกบอปชฌาย เรยกวาสทธวหารก แตพอไปอยกบอาจารย เรยกวา อนเตวาสก แปลวา ผอยในสานก และกอยตอไปจนครบ ๕ ป ทจะปกครองตวเองได ถายงมคณสมบตไมพอ กถอนสยตอไป ทานองเดยวกบทพดแลวในเรองอปชฌาย

ทเลามานเปนหลกทางพระวนย เปนเรองของการทจะใหชวตเจรญงอกงามในการศกษา ในศล สมาธ ปญญา ดงไดบอกแลววา การบวชน เปนการบวชเรยน ชวตตงแตนไป เปนชวตแหงการศกษาไปโดยตลอด

๒๖ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ถาศกษาถกทาง แคชนประถม กไมจมอยกบปญหาการพฒนาไมยงยน

ดงไดบอกแลววา ชวตพระนตองฝกตองศกษาตลอดไป ทน ถาศกษาไดด ปฏบตกาวหนา กไดเปนอรยบคคลหรออรยชน คอคนผเจรญทแท เรมดวยชนตนๆ เรยกวา เสขะ หรอ เสกขะ แปลวา ผยงตองศกษา หรอยงศกษา

เสขะ หรอ เสกขะ มาจากคาวา สกขา (รปบาลของ “ศกษา” ทมาจากสนสกฤต) คอการศกษา จะใหเปนคน กแปลง อ เปน เอ และทา อา ใหสนเขาเปน อะ กเปน เสกขะ ทางหลกภาษาอนญาตใหเอาตวสะกดคอ ก ออกได (จะชวยใหอานสะดวกขนดวย) จงเปน เสขะ คอผศกษา หรอคนทยงศกษา

พดใหลกลงไป เสขะ คอผศกษา หรอคนทยงศกษา ไดแก พระโสดาบน พระสกทาคาม และพระอนาคาม ทานเหลานเปนอรยบคคลหรออรยชน ทยงไมพนความเปนนกศกษา ยงตองศกษาอย จนกระทงเมอใดเปนพระอรหนต จงเปน อเสขะ หรอ อเสกขะ จงเปนผจบการศกษา ไมตองศกษา จบการฝก

เพราะฉะนน ในชวตของพระน ตราบใดยงเปนพระภกษ กตองศกษาในสกขา ๓ หรอไตรสกขาเรอยไป ทานกาชบวา พระภกษ แมจะมพรรษาตง ๗๐-๘๐ อายตง ๑๐๐ ปแลว ถายงไมเปนพระอรหนต กยงตองศกษาตอไป ยงไมจบ หยดไมได

แทจรงนน ไมเฉพาะพระภกษเทานน ทตองศกษาเรอยไปจนกวาจะเปนอเสขะ ทกคนทเดยว เมอเปนมนษย เปนสตวทตองฝก ตองศกษา กตองศกษาตลอดเวลา จนกวาจะจบไตรสกขา จนเปนอเสขะ

ชวตมนษยเปนชวตแหงการศกษา ยงในพระธรรมวนยซงบงบอกความเอาจรงเอาจงกบเนอหาสาระ นบแตบวชเขามา อยางทไดบอกแลววาคอบวชเรยน พอบวชเสรจ เดยวกจะยาจะเนน โดยจะตองบอกไตรสกขาอก คอบอกใหรวา ตงแตบดนเปนตนไป ชวตของทานอยในการศกษาตามระบบไตรสกขาตลอดไป จนตาย หรอจนกวาจะเปนพระอรหนต

สกขานน แปลวาเรยนนนเอง เรานยมใชรปคาทมาจากภาษาสนสกฤตเปน “ศกษา” จะแปลอยางไทยนยมสมยนวาเรยนร กได แปลงายๆ จะวาฝก หรอฝกฝน หรอหด หรอพฒนา ไดทงนน เรยนร-ศกษา-ฝก-หด-พฒนา คอความหมายของสกขาทงสน

เมอทานรอยางนแลววา ชวตของทานตองสกขา กมาทาความเขาใจเรองสกขากนหนอย วา ตอแตนไป ทาอยางไร ชวตของเราจงจะเดนหนากาวไปในไตรสกขา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗

สกขา หรอศกษา ทแปลงายๆ วาการฝกนน คอทาชวตของตนใหเจรญดงอกงามยงขน ดงไดบอกแตตนวา มนษยเปนสตวทฝกได และตองฝก ถาไมฝกแลว กทาไมได ไมเปน เอาดไมได มนษยเปนสตวทประเสรฐไดดวยการฝก ถาไมฝก ไมเรยนร กไมประเสรฐ จะแยทสด คออยกไมรอด แตฝกแลว จะเกงจนกระทงเปนพระพทธเจากได

ทยาไว กเพอใหเอาการฝกนเปนหวใจ ถอเปนหนาทของมนษย ทน จะเรยนรฝกศกษาพฒนาอะไรบาง กบอกวา คนเรานม ๓ แดนทจะตองฝกศกษาพฒนาขนไป คอ แดนสมพนธภายนอก (ศล) แดนจตใจ (สมาธ) และแดนปญญา (ปญญา) เรยกรวมวา ไตรสกขา

แดนท ๑ ความสมพนธกบสงแวดลอม ทงของ และคน ชวตของเราสมพนธกบสงแวดลอม เราเปนอยทามกลางสงแวดลอม และมการ

ตดตอสมพนธกบภายนอก ดวยการใชตาหจมกลนกายใจ รบรดฟง เปนตน แลวกสมพนธดวยการเสพบรโภค โดยใชสอยปจจย ๔ และสงของเครองใชตางๆ จนกระทงเทคโนโลยทเปนของเดนในปจจบน นนเปนการสมพนธกบสงแวดลอมทางวตถ แลวอกอยางหนง กสมพนธกบสงแวดลอมทางสงคม โดยดาเนนชวตเปนอยในสงคม อยรวมกบผอน มการตดตอพดจาสอสาร และทาอะไรๆ ตอกนกบหรอเกยวของกระทบตอเพอนมนษยทงหลาย

ทวามานน เปนการพดแยกแยะจดหมจดประเภทใหมองเหนรเขาใจอะไรตางๆ ชดเจนขน แตในการมชวตเปนอยจรงๆ นน การสมพนธทาการตางๆ เกยวของโยงตอถงสงทงหลาย โดยตรงบาง โดยออมบาง ทวไปทงหมด เรามศลเพอเปนหลกในการทาตอกนและสมพนธกบสงแวดลอมทงหลายนน ใหเปนไปดวยด ไมเบยดเบยนกน ไมกอความเสยหาย แตใหเปนการเกอกลกลมกลนเปนตน ใหมการเปนอยทด พรอมไปกบไดฝกฝนพฒนาตวใหมชวตทดขน มคณสมบตในตวเพมขนทจะชวยใหพรอมและสามารถทาอะไรๆ ทเหนอหรอสงขนไปอก จะวาเพอมชวตทเปนเลศหรอสมบรณยงขนไป กได

เมอจดแยกประเภทความสมพนธกบสงแวดลอมไดแลว กวางศลทเปนหลกในการสมพนธและฝกหรอพฒนาความสมพนธออกไปเปนศล ๔ หมวด ดงจะพดพอใหรเปนเคาเปนแนวไว

ศลหมวดท ๑ อนนกสอดคลองกบทพดและเขาใจกนอยทวไปวา คนเปนสตวสงคม พระกอยรวมรวมกนเปนสงฆะ ทเราแปลวาสงฆ คนทอยรวมรวมกนเปนสงคม กตองมกฎกตกา อยางสงคมใหญระดบประเทศ กตองมกฎหมายใหญนอยมากมาย ตงแตรฐธรรมนญลงมา และตองมระบบวธในการบงคบใช เชนลงโทษผทาผด ฝาฝน ละเมด

๒๘ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

พระภกษทงหลายนอกจากตองขนตอกฎหมายของประเทศทตนอาศยอย ในฐานะทเขาถอวาเปนพลเมองของเขาแลว กมกฎหมายจาเพาะสาหรบชมชนหรอสงคม คอสงฆะของตนอกชนหนง ตามทพระพทธเจาทรงบญญตไวใหสาหรบสงฆะทพระองคทรงตงขนนน กฎหมายนนเรยกกวางๆ ตามภาษาพระวาวนย

ทน วนยหรอกฎหมายของพระกมมาก กตองเรมทบทบญญต หรอวนยบญญตหลกใหญ ทต งไว เปนแกนกลาง วนยบญญตหลกใหญแกนกลางนม ชอเรยกวา ปาตโมกข (ปาฏโมกข กใช) มบทบญญต ๒๒๗ ขอ เรยกวา สกขาบท (ขอศกษา) ๒๒๗ แตมกเรยกกนรวบรดเปนภาษาชาวบานวาศล ๒๒๗ (พงสงเกตวา ทานเรยกวา “สกขาบท” คอขอศกษา เพราะมองวาเปนเครองฝกพระ ไมมองแคใหเปนขอบงคบ)

นอกจากสกขาบท ๒๒๗ ขอ ทอยในปาตโมกขแลว ยงมขอกฎหมายหรอวนยบญญตหมวดตางๆ สาหรบพระภกษอกมากมายยงกวาในปาตโมกขนน เรยกกวางๆ วา สกขาบทนอกปาตโมกข

ปาตโมกข เปนวนยหรอกฎหมายหลก ทกาหนดวาพระภกษตองอยรวมสงฆะ หรอในระบบชวตของสงฆะ ขนตอสงฆะ ถอสงฆะเปนใหญ โดยปฏบตตามสกขาบท ๒๒๗ นน ซงกาหนดวาภกษจะเปนอยอยางไร จะทาอะไรเลยงชวต ทาอะไรได ทาอะไรไมได ถาละเมดจะเปนความผดสถานไหน มโทษอยางไร ตามระบบการบงคบใชทไดวางไว

วาโดยหลกการทวไป เทยบเหมอนวาจะถอเอา ศล ๕ เปนปาตโมกขของชาวบานทวไป หรอจะวาเปนปาตโมกขของพลโลก กได

แตศล ๕ นน พระพทธเจาทรงแสดงไวเปนหลกความประพฤต ใหคนรเขาใจผลดผลรายมองเหนเหตผลแลวตกลงใจถอหรอสมครใจขอรบเอาไปปฏบตเอง เปนการศกษาของประชาชน ซงเขาจะไดรบผลดหรอผลรายโดยเปนไปตามเหตผลของกฎธรรมชาต ไมไดทรงบญญตเปนวนยหรอกฎหมายทจะมผลบงคบใชทางสงคม เพราะคนทวไปนนไมไดมอบตนใหเขาอยในความกาหนดของพระองค มใชอยางทเหลาภกษไดแจงสมครเขาไปอยใตกตกาในสงฆะ

ในสงคมของชาวบานนน เมอเขาใจหลกศล ๕ ททานแสดงไวเปนหลกใหญแลว ผฉลาดจะนาไปตกลงบญญตวางลงเปนวนย เปนกฎหมายขอบงคบ ทมขอจาแนกแยกยอยละเอยดลงไป เพอกากบชมชนหรอสงคมของตน ในระดบตางๆ โดยมระบบการบงคบใช เชนลงโทษผละเมดตางๆ เปนรายละเอยดลงไป กได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙

ดงจะเหนวา กฎหมายอยางของประเทศไทยนเอง ทมขอบญญตมากมายละเอยดยบนน สวนมากกเหมอนกบเปนขอแยกยอยของศล ๕ นนเอง ทซอยออกไปในแงดานระดบตางๆ ในระบบของการบงคบใชทางสงคม

แมในพระปาตโมกขของภกษสงฆ กมองเหนระบบนไดทานองวา ศล ๕ นเอง เปนแกนของศล ๒๒๗ (ลกๆ คอมงศลทเปนองคมรรค) เชนวา ในหลกศล ๕ ขอท ๑ วาเวนจากการปลดปลงชวต ถอกนกวางๆ วา ไมวาจะฆาสตวคนไหนตวใด กผดศลขอแรกน

แลวทน ไปสารวจในพระปาตโมกข กจะพบวา การปลดปลงชวตมบญญตแยกยอยออกไปในระดบตางๆ โดยมความผดและการลงโทษตางกนออกไป เชน ฆามนษย เปนความผดสถานหนกทสด เรยกวาปาราชก ถงขาดจากความเปนภกษ ทน ฆามนษยนนแหละ ลงมอพยายามฆา แตเขาไมตาย ถงกระนน กไมพนผด จะมโทษลดหลนลงมา เชนเปนโทษทเรยกวาถลลจจย ซงตองเปนขอพจารณาตามระดบความผด หรอถาปลงชวตสตวดรจฉาน ถงจะตาย กเปนโทษเบาลงมา ในขนทเรยกวาปาจตตย

แมจะไมฆาโดยตรง แตรอยวา นามตวสตว บรโภคนานน หรอรดนานนลงไปบนดน บนหญา กตองปาจตตย หรอมไดฆา เพยงเบยดเบยนทาใหเขาเดอดรอนเจบชาลาบาก ดงทวา ภกษโกรธเคองภกษอน ฉดคราไลออกจากกฎสงฆ กตองปาจตตย หรอไมถงกบฆาสตว แตทาลายพช กตองปาจตตยไดอก

อกตวอยางหนง ในหลกศล ๕ ขอท ๒ วาเวนจากการพดเทจ นกกวาง ทน ดในพระปาตโมกข พดเทจจาแนกความผดออกไปหลายระดบ ภกษพดเทจโดยอวดคณวเศษทไมมจรงในตน เปนความผดถงทสด คอปาราชก ขาดจากความเปนภกษ ทน รองลงมา ภกษโกรธเคองหาเรองโจทภกษอนดวยอาบตปาราชกไมมมล ตองอาบตหนกมากในขนสงฆาทเสส ภกษอกรปหนงพดเทจในเรองเลกๆ นอยๆ ทวไป กมความผด ตองอาบตแตในขนปาจตตย ถงจะไมพดปด แตพดไมด ไปดาภกษอน กตองปาจตตย บางทไมใชถงขนทารายเบยดเบยนผอนชดออกมา แตไปในบานญาตโยม ตวเปนภกษ พดเอะอะเสยงดง กเปนความผด แมจะเบาสกหนอย นคอเปนการฝกใหเจรญงอกงามในการศกษา ฯลฯ

ในทน ไมตองพดยดยาว บวชแลว เรองนจะไดเรยนรายละเอยดกนโดยตรง เอาเปนวา ศลหมวดท ๑ น เปนการเคารพวนย ฝกในการรกษาหลกเกณฑกฏกตกาในการมชวตเปนพระ ทอยรวมกนในชมชนสงฆะ เรยกวา ปาตโมกขสงวรศล แปลวา ศลคอการสารวมในปาตโมกข

๓๐ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ศลหมวดท ๒ เปนการฝกใหรจกใชเครองมอหรอชองทางตดตอสอสารสมพนธกบสงแวดลอม ใหไดผลด เกดประโยชน เปนการศกษา ทาใหชวตพฒนาดยงขน

ในการตดตอสมพนธกบสงแวดลอมน เรามประต ทาง ชองทาง หรอทวาร สาหรบตดตอ ๒ ชด คอ

ชดท ๑ ผสสทวาร คอ ชองทางรบร ม ๖ ไดแก ตา ห จมก ลน กาย ใจ ชดท ๒ กรรมทวาร คอ ชองทางทากรรมทาการ ม ๓ ไดแก กาย วาจา ใจ ชดทหนง คอ ตา ห เปนตน ซงนยมเรยกสนๆ วา “อนทรย” ใชตดตอสมพนธโดย

ด ฟง ดม ลม แตะตอง รบทราบ ใหไดเหน ไดยน รกลน รรส รสก รทราบ สวนชดทสอง คอ กาย วาจา ใจ ใชสมพนธดวยการกระทา โดยทางกาย ขยบเขยอน

เคลอนไหวใชมอใชเทาทาการตางๆ ทางวาจา กพด แลวทางใจ กตรกนกคดจานงจงใจ พดงายๆ วา สงแวดลอมทางวตถและทางสงคมนน เราเกยวของสมพนธทงในสาย

รบเขา และในสายแสดงออก เปนแดนของรปธรรมซงอยลอมรอบทวไป เปนพนฐานรองรบชวตและรองรบอก ๒ แดนของการศกษา ซงเราจะตองรจกสมพนธเกยวของรจกจดรจกใช

หลกการศกษาพฒนาในแดนนกคอ ใหชวตของเราทตดตอสมพนธเกยวของกบสงแวดลอมเหลานน ไมกอการเบยดเบยน ไมทาราย ไมทาลายสงแวดลอมทงมนษยทงธรรมชาตและบรรดาวตถ โดยไมเบยดเบยนตนเองดวย แตพยายามใหเกอกลตอกน ใหเกอกลแกสงแวดลอมทงเพอนมนษยและสงทงหลายทกอยาง และเกอกลตอชวตของตนเอง ใหไดใหเปนประโยชน โดยไมเสอมเสยหาย ใหพฒนาขนไปในสภาพทดทเกอกลอยางยงยน

การเกยวของสมพนธโดยใชกรรมทวาร ซงเปนภาคแสดงออกและทาการตางๆ ดวยการกระทา พด คด นน เปนเรองใหญมาก และพอนกเหนไดงายวาเปนเรองใหญอยางไร มการฝกมากตงแตในศลหมวดแรก จะเรยนกนตอไปเรอยๆ ในทน ไมเจาะจงพดถง

ดานททานเนนยาอยางยงในตอนตน คอการตดตอสมพนธดวยผสสทวาร หรอดวยอนทรย คอ ใชตาด หฟง เปนตน และทานมงพเศษท อนทรย ๕ อยางแรก คอ ตา ห จมก ลน กาย เพราะอนนเปนจดเรมหรอทตงตนของการเรยนร ตองฝกตองศกษาตรงนกนใหด เรยกวา ถาเรมตนดทนแลว กมหวงมากวาการฝกการศกษาจะกาวหนาไปอยางด

เพอไมใหยดยาวนก ขอบอกสนๆ วา เมอมการรบรดวยอนทรย ตาด-เหน หฟง-ไดยน เปนตนนน จะเกดมอาการ ๒ อยาง คอ

ก) ความรสก วา ชอบใจ ไมชอบใจ (ภาษาเกาวา ยนด ยนราย) เปนตน ข) ความร วา คออะไร เปนอยางไร เปนไปเปนมาอยางไร เปนตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑

พดรวบรดวา ถาอยแคความรสกชอบใจ ไมชอบใจ กไมไดเรยนร ไมไดศกษา แถมอาจจะเตลดไปกบความรสกนน เชน ขดใจ วนวายใจ ทกขเพราะสงทไมชอบ หรอตดเพลน ลมหลงไปกบสงทชอบ แลวอาจจะเกดปญหาเรองราวขยายไปกนใหญ

แตถาไปทางความร วาอะไรเปนอะไร เปนอยางไร เพราะอะไร ฯลฯ กจะไดเรยนร เปนการศกษา นาไปสการสบคนเปนตน ใหรไปถงเหตปจจย เปนตน ความรกจะตามกนมา ขยายกวางขวางออกไป กกาวหนาไปในการศกษา

ตรงนแหละเปนจดเรมสาคญ ทานจงใหฝกการเรยนร ใหการรบรเปนการศกษา คอ รบร ด ฟง โดยมสตกากบ ใหมงไปทความรเปนหลก ไมใหเตลดไปกบความรสกทชอบใจ ไมชอบใจ หรอชอบ-ชง เปนตน และใหความรมาคมมาปรบความรสกได

ถารบรแลว ความรสกเดนขนมา กมสตทน ไมถกความรสกนนลากจงไปใหกลายเปนทาสของมน แตผกผนหนเอาความรสกนนเปนสอนาไปสความร เชนเอามนเปนจดกาหนด หรอเปนจดสงเกต เพอตงคาถามทจะหาความร เรากจะไดศกษา ไมเสยทามน

เปนอนวา จะด จะฟงอะไร อยางไร กใหไดความร ไมใหเกดโทษ ดฟงแลวไมใชไดแคเพยงลมหลง ไมใชตดพนอยกบชอบใจไมชอบใจ แตดฟงแลวใหไดความร ไดประโยชนเอามาใชแกปญหา เอามาใชพฒนาชวตของตน เอามาใชสรางสรรคทาการตางๆ ได

ถาดฟงลมดมเปนตนแลว ไดความร ไดประโยชน กเรยกวามศล ถาดฟงลมดมเปนตนแลว ตดอยกบความรสกชอบใจไมชอบใจ ไดแตลมหลงมวเมา เกดโทษ กไมมศล

การมสตทน คมได รจกใชตาหดฟงเปนตน สมพนธกบสงแวดลอมอยางถกตองไดผลด นเปนศลหมวดหนงทเดยว และเปนศลในการศกษาเรมแรกดวย เรยกวา อนทรยสงวรศล แปลวา ศลคอการสารวมอนทรย อาจจะแปลใหงายขนวา ศลขอรจกใชอนทรย

ขอทาความเขาใจเพมอกหนอย ทพดขางตนวาไมควรปลอยตวไปตามความรสก แตใหไปทางความรนน ไมใชหมายความวา ความรสกไมดไปทงหมด หรอวาทานไมใหมความรสกเสยเลย มใชอยางนน ความรสกทดนสาคญ เปนกศล เปนคณธรรมใหญทเดยว

ความรสกทวาเปนปญหานน คอความรสกทเปนไปแคตามแตผสสะกระตน เชน พอเหน พอไดยน ถาถกใจ กชอบใจ ไมถกใจ กไมชอบใจ แลวกปรงแตงเตลดเพรดไปกบความยนดยนราย ชอบหรอชงนน ไหลเพลนไปในโมหะ อยางนกเปนอกศล เก ดปญหา

ทน ในเวลาทรบผสสะนน ถามสต มปญญาครองใจอย ใจกจะไมเตลดไปตามความรสกแคชอบชง เชน เมอพบเหนคน หรอไดยนเสยงคนพด ใจมองเขาอยางเปนเพอนมนษย ทมชวตจตใจ มสขมทกข มพนเพเปนมาตางๆ กน กจะมความเขาใจ เหนใจ รก หรอสงสารตามแตสถานการณ เกดเมตตา กรณา มไมตร ทเปนคณธรรมพนฐานตอเพอนมนษย

๓๒ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

นนเปนสงแวดลอมทางสงคม สวนในดานสงแวดลอมทางวตถและธรรมชาต กทานองเดยวกน เมอไปในถนสถานทมสงทงหลายอยเปนระเบยบเรยบรอย สงบ สะอาด ปลอดภย แวดลอมดวยธรรมชาตทสบายแกชวต ปญญาทละเอยดละเมยดละไมเหมอนแฝงอย กจะทราบซงในสภาพทเกอกลตอชวต จตใจกจะซาบซงมความสขชนจตอมใจราเรงสดใสปลอดโปรงโลงเบา สบเนองจากการไดสมผสสภาพทดงามเกอกลนน

ความรสกสงบ เอบอม ชนบาน โปรงโลง สดใสอยางน เปนกศล เปนภาวะจตใจทดอนพงใหมอยเสมอเปนประจา แลวสงแวดลอมทางวตถและธรรมชาตนแหละเปนทรองรบชวตของเรา ซงเราตองอยดวย ตองพงพาอาศยตลอดเวลา จงเปนแหลงหลก แหลงสาคญ ทจะนาใหเรามสภาพจตอนดซงมความรสกทเปนกศล ดงทวานนหรอไม

ดวยเหตน จงเปนประเพณทางธรรมตลอดมา ใหพระสงฆเอาใจใสทจะมทอย และอยในถนท เชนอาราม ซงมสงแวดลอมทางวตถและธรรมชาต อนจะเกอหนนใหเกดความรสกสงบ เอบอม ชนบาน โปรงโลง สดใส เปนกศลดงวาน ททานใชคาเรยกสนๆ วาเปน “รมณย”

กอนพระพทธเจาตรสร มเหตการณทตรสไวเปนขอสาคญซงจารกไวในหลายพระสตรในพระไตรปฎก คอการททรงตดสนพระทยเลอกอรเวลาเสนานคม เปนสถานทบาเพญเพยร ดงททรงแสดงเหตผลในการทรงเลอกไววา

“ภาคพนภมสถานถนน เปนรมณย (ทรนรมย) จรงหนอ [รมณโย วต] มไพรสณฑรมรน นาชนบาน ทงมแมนาไหลผาน นาใส เยนชนใจ ชายฝงทานากราบเรยบ ทงโคจรคามกมอยโดยรอบ เปนสถานทเหมาะจรงหนอทจะบาเพญเพยร สาหรบกลบตรผตองการทาความเพยร”

ภกษทงหลาย เรานนแล ไดนงลงแลว ณ ทนน โดยตกลงใจวา “ทนละ เหมาะทจะบาเพญเพยร” (เชน ม.ม. ๑๒/๔๑๓) พทธพจนนควรระลกไวเปนจดกาหนดพเศษทเดยว แมเมอพระสงฆจะตอนรบพระผ

แสวงธรรม จะตอนรบพระอาคนตกะ หรอตอนรบทานทมาขอเขาอยภาวนา กแสดงความพรอมดวยการบอกวาทนนเปนรมณย ดงทพระสารบตรกลาวกะพระอานนทตามเรองวา

ทานพระสารบตร ไดเหนทานพระเรวตะและทานพระอานนทกาลงเดนมาแตไกล ครนแลว ไดกลาวกะทานพระอานนทวา

“ทานอานนท จงมาเถด ทานอานนทผเปนอปฏฐากของพระผมพระภาค ผอยใกลชดพระผมพระภาค มาดแลว ทานอานนท ปาโคสงคสาลวนน เปนรมณย (ทรนรมย) ราตรแจมกระจาง ตนสาละผลดอกบานสะพรงเตมตนหมดทงปา สงกลนหอมฟงไปทว ดจดงกลนทพยกปานฉะนน...” (ม.ม.๑๒/๓๗๐/๓๙๘)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓

เมอญาตโยมจะนมนตพระใหอยจาพรรษาทวดซงตนอปถมภบารง กกลาวใหทราบวาวดนนเปนรมณย ดงตวอยางทจตตคฤหบดนมนตพระอสทตต ดงน

ขาแตทานผเจรญ ขอพระคณเจาอสทตตจงชนชมอมพาฏกวน อนเปนรมณย (ท รนรมย) ใกลราวปามจฉกาสณฑเถด ขาพเจาจกบารงดวยจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร (ส.สฬ.๑๘/๕๕๒/๓๑๙) การดแลรกษาวดใหสะอาดเรยบรอย เปนหนาทสาคญของพระสงฆ ดงเหนไดชด

ในพทธบญญตทงหลายทวไป ทจดไวเปนกจจาเพาะกมาก อยางพวกวตรตางๆ เชน เสนาสนวตร และทปรากฏเดนเหนงายในเมองไทยเราน เหมอนเปนสญลกษณ กคอการกวาดลานวด ทไดจดวางไวใหพระสงฆปฏบตเปนกจวตรสบตอกนมาแตโบราณ

ทวาการกวาดลานวดเปนสญลกษณของงานดแลรกษาวดใหเปนรมณยนน คอมใชแคกวาดลานวดใหสะอาด แตการกวาดนนเปนตวอยาง ทจะเตอนใจพระสงฆ ใหเอาใจใสทากจทงหลายในการดแลรกษาจดวด จดเสนาสนะ สงของ บรเวณวด ใหสะอาดเรยบรอย มธรรมชาตรมรนชนใจ ใหวดเปนสถานรมณย ทรนรมย ทจะโนมนาจตใจของพระเณรและประชาชนใหสงบ สดใส ชนบาน นอมไปในกศล ควรเปนทแสวงธรรม บาเพญเพยร

พอญาตโยมชาวบานเขามาถงในวด กไดสมผสบรรยากาศทสงบ รมรน นาชนชม เปนรมณย มตนไมดอกบาง ไมผลบาง ไมใบบาง แผกงกานออกไปชวนใหแหงนมองผอนพกสบายสายตา และใหรมเงา มแสงแดดสองสวางสดใส ถารอนไป กไดอาศยเขายนผอนนงพกใหหายหรอคลายรอนลงไป ยงไดสายลมโชยพดราพายมา กยงสดชนฟนกาลงวงชา

มองทางไหน กเหนแตความสะอาด ไมเพยงบนพนถนนบรเวณวดทไดกวาดไว แตอะไรๆ รอบตวสะอาดไปทว ทงอากาศทสดโลงสบาย ทองฟาทแจมใสไรหมอกควน ในแมนา สระ คลอง ลาธาร กมนาสะอาดเยนใส ไดเดนดไดเคลอนไหวเปลยนยายอรยาบถไปทามกลางความปลอดโปรง โลงเบา ทงกายและใจ

ความสดชน เบกบาน สบาย ผอนคลาย สงบเบา ทมาพรอมกบความเจรญอนทรยทงหมดน ลวนเปนภาวะจตทเรยกวาเปนกศลธรรม อนเปนพนฐานทจะนาหรอทาจตใหพรอมเพอการเจรญภาวนา ทงสมาธ และตอไปสปญญา

ยงไดเหนไดพบปะพระสงฆในวด หมผาครองจวรสะอาดเรยบรอย มอาการสารวมอนทรย ทงตา ห การเคลอนไหว ยาง เยอง ยน นง เดน และเอยวาจา แสดงออกถงการทไดฝกอบรมมาด มวนย เจรญในศล จตใจสงบ มความรทไดเลาเรยนพอจะเผอแผธรรมแกทายกทายกา นาเลอมใส ทงคนวด คนถน ผชวยงานวด และบรรดาผมาวด กเออเฟอเกอกลรวมมอกนดวยด โดยสามคค มนาใจ ยมแยมแจมใส ยงทาใหเจรญศรทธา

๓๔ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

รวมทงหมดน เปนสภาพรมณย ททาใหทงชาวถนชนใน ทกๆ คน และญาตโยมประชาชนทเดนทางมา พากนเจรญกศล งอกงามในธรรมยงขนไป

สภาพรมณยทพงปองของอนทรยสงวร อนสมพนธเสรมกนกบการเจรญอนทรยดงวาน ขอใหเนนยาความสาคญกนไว เมอวดเปนรมณยแลว แมแตพระจะออกเดนไปบณฑบาตทกเชาในแตละวน กสารวมอนทรยไดงาย และตวพระเองกทาวดใหยงเปนรมณย

แตไมวาจะอยางไรกตาม การสารวมฝกอนทรย รจกใชอนทรย เจรญอนทรยน เปนขอปฏบตตงแตเรมแรกของการศกษาในพระธรรมวนย คอ พอตงตวไวมนดในพระปาตโมกข ททานจดใหวามศลแลว กกาวหนาสจตตภาวนาหรอสมาธ โดยมอนทรยสงวรนเปนหวงเชอมขอแรก ทานจงจดอนทรยสงวรศล เปนศลหมวดท ๒ ตอจากปาตโมกขสงวรศล

อยางทวาแลว เมอวดเปนรมณย กเกอหนนการสารวมและเจรญอนทรย ชวยนอมนาจตใจของทกคน ทงพระเณรและคนวด ทงญาตโยมประชาชนทมาวด ใหรสกสดชน ผองใส เบกบาน โลงเบา ผอนคลาย สงบสบาย งายทจะเกดปราโมทย จนถงปสสทธ และความสข เปนจตกศลนมนวลเขาในทางทจะเปนสมาธ เจรญจตตภาวนาไดงาย จงควรเอาใจใสทาวดใหเปนรมณย ดงทไดวาขางตน

ขอใหนกถงชอของวดเองดวย เราใชชอไทยจนบางทลมนกถงชอเดมจากคาบาล แมในภาษาบาล วดกมคาเรยกหลายอยาง แตเอาคาแททพระพทธเจาตรสไว คอ “อาราม”

ใหดวาเมอจะเกดวดขนนน พระพทธเจาทรงอนญาตใหพระมวดอย ดวยพระพทธดารสวา “อนชานาม ภกขเว อาราม” (ภกษทงหลาย เราอนญาตอาราม, วนย.๔/๖๓/๗๑) และวดแรกกคอ วดเวฬวน ไดแกปาไผ หรอสวนไผ อนเปนพระราชอทยาน ทพระเจาพมพสารทรงถวาย

ทน วดทพระพทธเจาประทบจาพรรษามากทสด และเปนทตรสพระสตร ทรงแสดงพระธรรมเทศนามากทสดดวย กคอวดพระเชตวน วดนจงม ชอปรากฏในพระไตรปฎกมากทสด หรอบอยทสด คอพบเหนไดทวไปหมด

คาเรยกชอวดพระเชตวน ในพระสตรทงหลายในพระไตรปฎก เหมอนกนหมด วา “เชตวเน อนาถปณฑกสส อาราเม” (ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑกเศรษฐ, ถาเปนประธานของประโยค กวา “เชตวน อนาถปณฑกสส อาราโม”) คาอนอยาง เชตวนวหาร หรอ เชตวนมหาวหาร เปนตน ไมม (เปนคาทใชในคมภรชนอรรถกถาลงมา)

(กนเขาใจผด: ในพระไตรปฎกฉบบแปลภาษาไทย บางทพบ “เชตวนวหาร” หรอ “เชตวนมหาวหาร” ใหทราบวา เปนคาททานผแปลใสเขาไป โดยใชตามททานเคยชน หรอทานสะดวกในเวลานน; ท วนย.๗/๒๕๖/๑๑๑ ม “เชตวเน วหาเร” นไมใชเชตวนวหาร แตทานเลาเรองวา อนาถบณฑกคหบดสรางวหารทงหลาย ในพระเชตวน; ในพระไตรปฎกรนอปทาน คอหลงพระสตรแลว จงเรมมคาอยาง “เวฬวนมหาวหาเร”, ข.อป.๓๓/๑/๔๐๕)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕

“วน” คอ วนะ ไดแก ปา หรอสวน และ “อาราม” กคอ สวน แลวกใหทราบดวยวา คาวา วด คอ “อาราม” กบ “รมณย” นนมาจากรากศพท

เดยวกน คอ “รม” ซงแปลวา ชนชม, รนรมย, ยนด นกเทากบบอกวา ถาจะใหวดมความหมายตรงตามชอทพระพทธเจาตรสไว ก

ตองทาวดใหเปนอาราม (แปลตามรากศพทวา ทซงทงพระและประชาชนพากนมาชนชมยนด) โดยทาอารามใหสมเปนรมณย (ทนาชนชมยนด หรอทรนรมย) ใหอนทรย ไดมาเจอรมณย แลวกใหอนทรยไดอยกบรมณยเสมอตลอดไป

เปนอนวา ทงถอยคา ทงเรองทเปนมาเดม และหลกการทางธรรม สอดคลองลงกนหมด คาตรสสอนของพระพทธเจาในเรองการรบร ด ฟง ลม ดม สมผส ดวยอนทรยคอ

ตา ห จมก ลน กาย น โดยใหรจกใช มสตคมได ใหสงวร ใหฝกอนทรย รจกใชอนทรย ใหเจรญพฒนาอนทรย เรองอนทรยสงวร อนทรยภาวนา มกระจายอยทวไปในพระไตรปฎก มากมายอยางยง

ในเมองไทยกมรองรอยพอใหเหนวา ธรรมขออนทรยสงวรนเคยมการใสใจปฏบตกนจรงจงจนกลมกลนเขาในวถชวตชนดเคยชนเปนไปเอง แตกลบเปนเรองทเหมอนวาในเมองไทยปจจบนละเลยกนอยางยง โดยคงจะคอยๆ เลอนลางจางหายไปโดยไมรตว

ถงเวลาทควรตนตวตระหนก หนไปเอาใจใส นามาใช และศกษาปฏบตกนใหเหนผลจรงจง ฟนวถชวตดานดทเลอนลางจางหายไปนน ใหนาประโยชนทพงไดกลบคนมา

อนนเปนหลกทวไปของการศกษา การพฒนาคน พฒนาสงคม ไมใชสาหรบพระเทานน แตพระพงเปนผทาใหเหนตวอยาง จงควรตงใจกนวา จะตองทาวดใหเปนรมณย สมทจะเปนอาราม สงบงาม สะอาด เปนระเบยบเรยบรอย รมรน นาชนชม ควรแกความเปนทแสวงธรรมบาเพญเพยร ใหได และนเปนหลกการเบองตนทเดยว ทจะชวา การปฏบตตามคาสอนของพระพทธเจายงอยด และจะกาวตอไปไดอยางนาไววางใจหรอไม

พรอมกนนน พระสงฆและผนาชมชนพงยกหลกสาคญทละเลยหลงลมกนไปนขนมาชแนะชาวบาน ใหดแลรกษาทาบานเรอนชมชนถนของตนใหเปนรมณย โดยใหรตระหนกวา นเปนการพฒนาพนฐาน ทจะรองรบการพฒนาอยางอนใหมไดเปนไดจรง

ตองยากนใหหนกแนนวา ถาจะใหการพฒนาทกอยางยงยน กตองพฒนาสภาพรมณยนไวใหอยเปนฐาน พงถอการทาสงแวดลอมใหเปนรมณยน เปนหลกปฏบตสาคญ เคยงกบศล ๕ ทเปนดงปาตโมกขของชาวบาน

๓๖ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

สาหรบพระสงฆ เรองอารามยงไมหมดแคน คอ พระสงฆนน พระพทธเจาทรงสอนใหมชวตอยกบอารามทงหมดเลยทเดยวกวาได ไมเฉพาะอยในอารามคอวดทเปนสงแวดลอมภายนอกทางกายฝายวตถเทานน แตใหชวตดานในคอการศกษาปฏบตทงหมด กมอารามดวย เปนอารามทางนามธรรม

บอกยอๆ วา เมออยในวดอนเปนอารามทรนรมยนาชนชมยนดดานนอกแลว พระ พทธเจากทรงใหพระมทอยประจาดานในอก ๒ อาราม คอ ปหานาราม และ ภาวนาราม

ไขความนดหนงวา พระพทธเจาตรส อาราม ๒ คอ ภาวนาราม และปหานาราม ไวในหลกทพระอรยะปฏบตสบสายกนมา เรยกวาอรยวงศ (เชน ท.ปา.๑๑/๒๓๗/๒๓๖) ใจความวา พระสงฆพงสนโดษ ไมมวหมกมนวนวายอยกบเรองจวร อาหาร และทอยอาศย แตเอาเรยวแรงเวลาไปอย ไปไว ทปหานาราม (ปหาน-อาราม) คอมการกาจดลดเลกละอกศล เปนทมาชนชมยนด และทภาวนาราม (ภาวนา-อาราม) คอมการเพมพนพฒนาเจรญกศล เปนทมาชนชมยนด ม ๒ อารามเทาน ชวตพระสงฆกสมบรณ รวมการศกษาปฏบตอยในนหมด

อาราม ๒ น จะขยายกวางออกไปเปนชดอาราม ๖ กได มตรสไว แตพดมากมากมายแลว พอเทานกอน

เอาเปนวา ทานทงหลายเมอไดบวชแลว เขาอยในสงแวดลอมของวด กมารวมในการทาอารามใหเปนรมณย การปฏบตในการบวชเรยนกจะเรมกาวไปและปรากฏขนมาทนท

ตอไป ศลหมวดท ๓ วาดวยเรองอาชพ เปนธรรมดาวา ทกคนทอยในโลกตองเลยงชวต ตองมทางทจะมชวตเปนอย ใหอยรอด ใหอยด โดยตองหาเลยงชพ หรอเรยกงายๆ วาตองหากน การหาเลยงชพจงเปนเรองหลกเรองใหญในการมชวตอยของมนษย เมอไมจดการใหด กเปนทมาสาคญของความทกขความเดอดรอนและการแยงชงเบยดเบยนกน แลวกมวยงนวเนย พาใหกาวตอขนไปในความดงามและการพฒนาทสงขนไปไมได

ดงนน จงตองมหลกปฏบตในเรองการหาเลยงชพนน ตงแตขนพนฐาน คอขนศล โดยใหคนหาเลยงชพโดยสจรต ไมเบยดเบยนกน เรยกวามสมมาอาชวะ หรอเรยกใหสนวาสมมาชพ แปลงายๆ วา เลยงชพชอบ หรอหาเลยงชวตโดยทางทถกตอง

สาหรบพระสงฆ กมหลกปฏบตในเรองน ทมลกษณะเฉพาะของตน จดเปนศลหมวดหนง ชอวา อาชวปารสทธศล แปลวา ศลคอความบรสทธแหงอาชวะ

สมมาชพของญาตโยมคฤหสถ ไมใชหวขออนจะพดในทน แตเมอเอยพาดพงแลว กเหนวาควรบอกไวคราวๆ พอเหนแนว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗

ในขนสามญ หรอขนพนฐาน สมมาชพ ไดแก อาชพทสจรต ไมกอการเบยดเบยน อยางนอยไมผดกฏหมาย (กฎหมายคมไดแคภายนอก คมจตใจไมได เชน อาจคดหลบคดเลยง หาแงใหตวได แคกฎหมายจงไมแนไมพอ จะเปนศลแทจรง ตองคมถงในใจ คอใหมเจตนาสจรต ไมคดทาอะไรทผด คดมงไปแตวาจะทาสงทถกตอง ดงาม เปนประโยชน)

หลกธรรมประกอบ เพอใหการหาเลยงชพไดผลสมความหมาย-ความมงหมาย คอ ชดท ๑ ขยนหมนเพยรทางานโดยไมประมาทและฉลาดคดการดวยปญญา, รจก

เกบรกษา, คบหากลยาณมตร, เลยงชวตแตพอด ไมฟมเฟอยไมฝดเคอง; ขอเนนคอ ตองใหรายไดเหนอรายจาย

ชดท ๒ จดสรรทรพย (วางแผนการเงน หรอจดทางบประมาณ) ๔ สวน วาคราวๆ คอ ใชจาย (เลยงตว เลยงครอบครวพอแมและคนทควรดแลบารง ทาบญบาเพญประโยชน) ๑ สวน เปนทนประกอบการงาน ๒ สวน เกบไวเปนประกนคราวจาเปน ๑ สวน

มชดยอยชดพเศษเกยวกบการปฏบตตอทรพยอก ๒-๓ ชด ตองขามไปกอน ในขนตอขนสจตตปญญาภาวนา ใหไดฝกศกษาพฒนาจตใจและปญญาไปดวย โดย - ศกษาใหมนแนถงความหมายและความมงหมายของงานอาชพของตน จะเปน ครอาจารย แพทย ตารวจ หรออะไรๆ กรเขาใจวาอาชพนนมขนมไวเพอประโยชนในการแกปญหาสรางสรรคพฒนาอยางใดแกชวตและสงคม (คณคาแท) และพยายามทาใหไดผลอยางนน (มใชมงเอาแตผลไดแกตน ซงทจรงเปนคณคาพวงพลอย)

- พลงงานและกาลเวลาครงคอนหรอเกอบทงชวตของคนสวนใหญ อยกบอาชวะคอการหาเลยงชพ เชนทางานวนละ ๘ ชวโมง (ยงไมนบกจทเนองกบงานนนเชนการเดนทาง) ดงนน ถาจะเอาดจากชวตนใหไดมากทสด กใชอาชวะเปนโอกาสและเปนเวททฝกศกษาพฒนาตน ซงถาเขาใจและตงใจ จะไดเตมท เชน ฝกความสมพนธทางสงคมในการพดจาสอสาร ฝกกรยามารยาท การชวยเหลอรวมมอ ฝกจตใจในการพากเพยรทางาน ขยน อดทน ความมนาใจ มเมตตา ฝกสต-สมาธ ฝกความผอนคลาย ราเ รง สดชน พฒนาปญญาตงแต ร เขาใจงานของตน เทาทนสถานการณ ทกษะในการแกปญหา การคดรเรม ปรบปรง พฒนา ฯลฯ

- ในขอหลงขางบน ดานการพฒนาจตใจ ขอแยกออกมายาเปนพเศษ คอ การพฒนาความสข จะตองฝกศกษาใหมความสขพรอมอยในการทางาน เพราะถาในเวลาทางานไมมความสข กคอมทกขไปครงคอนชวตแลว ขอนพงฝกใหได แลวการฝกอนๆ กจะงายขนดวย

๓๘ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

เรองอาชพของคฤหสถญาตโยม วาจะพดนอยๆ แตชกจะยาว ควรหยดแคนกอน หนมาทางพระเณร การดาเนนชวตถกตองของพระสงฆ คอการทาหนาทของพระ

เปนสมมาอาชวะอยเองในตว เปนการรกษาธรรมไวใหแกโลก เมอพระดารงตนในธรรมในวนย สงสอนใหชาวโลกมธรรม รกษาธรรมไวใหแกโลก ประชาชนรวาธรรมเปนสงจาเปน ถาไมมธรรม ชวตกอยไมด สงคมกอยไมได กจะตองเกอหนนแกผทรกษาธรรมไวใหแกสงคม ตองรกษาพระไวใหอยคสงคม

เมอประชาชนรเขาใจเหนคณของพระสงฆ กมศรทธา แลวกอปถมภบารง โดยถวายปจจยส คอ จวร บณฑบาต เสนาสนะ และเภสช ทเหนชดประจาวนคอบณฑบาต ไดแกอาหาร ของทถวายนน เปนอนวาถวายดวยศรทธา

ทวาถวายดวยศรทธานน คอเขาถวายหรอจดมาเลยงเอง เชน พระเดนไปเพอบณฑบาต กเดนไปอยางสารวมอนทรย โดยมอาการสงบ ญาตโยมรเขาใจความตองการ เมอมศรทธา หรอเหนแกพระศาสนา ปรารถนาจะชวยดารงธรรม กนาของบณฑบาตมาถวาย พระไมมสทธไปออกปากขอเขา

มพทธบญญตไว ถาภกษไมอาพาธ ไมเจบไข ไปบอกชาวบาน ขออาหารเพอตนฉน ถาเขาไมใชญาต หรอไมไดปวารณาคอบอกเปดโอกาสไว ตองอาบต มความผด ขอจวร กทานองเดยวกน เวนแตหาย ถกไฟไหม ถกโจรลกไป เปนตน

รวมความวา เมอญาตโยมชาวบานเลอมใสศรทธา โดยรเขาใจเหนคณคาประโยชน จงบารงดวยปจจยส เชน ถวายภตตาหาร ในขอบเขตทพระจะฉนจะใชได กพดรวมๆ วา พระมอาชวะทบรสทธ ซงเปนศลอกหมวดหนงของพระภกษ

นพดกนคราวๆ ทจรง มพทธบญญตมากมายเกยวกบอาชวะของพระสงฆ ทจะใหทานสนโดษ ทาตวใหประชาชนเลยงงาย ไมแสวงหาลาภในทางไมสมควร ซงอยางแรงถอเปนมจฉาชพ ใหพระสงฆเปนอยงาย มงบาเพญกจหนาทของตนในการเจรญไตรสกขา และเผยแผธรรมใหคนศกษาพฒนาในกศลเพอประโยชนสขของตวประชาชนเอง

มพทธพจนตรสสอนพระไว ใหดาเนนชวตอยทามกลางหมชนในโลกน เหมอนอยางแมลงผง แมลงผงนน ขยน บนไปตามหมไม ไปเกบนาหวานและเกสรดอกไม

ทานสอนคตวา ผงนนไปเกบเอานาหวาน โดยไมทาดอกไมใหชอกชา แมแตสและกลนกไมเสยหาย ขอนฉนใด พระภกษกพงเทยวไปในหมชาวโลกฉนนน คอเปนอยจารกไปในโลก โดยไมทาใหประชาชนชอกชา ไมวาดานวตถ ทรพยสนเงนทอง หรอดานจตใจ เรมแตศรทธา แตไปบารงชวตจตใจของเขา ใหเจรญธรรมพฒนากศลมความสขยงขนไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙

นคอเหมอนกบแมลงผงทไปเอานาหวาน แตกลายเปนการไปชวยใหดอกไมเจรญงอกงามแพรพนธดยงขนไปอก ตามพทธพจนในพระคาถานน มนคอพระสงฆทดน กอยในโลกเหมอนอยางนน ทานทาตนใหเขาเลยงงาย มชวตทขนตอวตถนอย เอาวตถมาเปนปจจยเกอหนนการศกษาสงสอนธรรม กเลยนาประชาชนใหยงเจรญพฒนา

เปนอนวา พระสงฆทด มอาชวะบรสทธ โดยเปนผทเลยงงาย บรโภคปจจยสทเขาถวายดวยศรทธา ไมแสวงหาลาภในทางทไมควร ดารงตนในการทาหนาทเจรญไตรสกขาและสงสอนธรรม ทงใหตนเองงอกงามในธรรมวนย และใหเกดประโยชนสขแกประชาชน

ในศลขอน จดสาคญอยทวา ปจจยสอนเปนลาภทจะเสพบรโภคนน พระไดมาอยางไร ดงนน การแสวงหาปจจยส หรอการแสวงหาลาภ จงเปนตวตดสนวา อาชวะของพระนนบรสทธหรอไม ทานจงใหหลกวา อาชวปารสทธศลน เปนศลซงดความบรสทธดวยการแสวงหา (ภาษาพระเรยกวา ปรเยฏฐสทธ)

ยงกวานน แมจะไดปจจยสมาดวยดโดยถกตองแลว สจรตและบรสทธไปขนหนงแลว กยงไมจบ เมอไดปจจยสมาแลว พอจะเสพบรโภค พระสงฆจะตองฉนตองใชปจจยสเหลานน ดวยปญญาพจารณาใหเกดประโยชนถกตองตรงตามความมงหมายทแทจรงของการเสพบรโภคปจจยสอยางนนๆ อกดวย จงยงมศลอกหมวดหนงตอไป

ทน กผานตอมาถงศลหมวดท ๔ แตไดพดเรองของศลหมวดกอนๆ ไปยดยาวมาก ถงตอนน ตองรวบรดพดพอไดเคา แมจะเปนเรองสาคญมากในการศกษา

ศลหมวดท ๔ เปนการฝกใหรจกสมพนธกบสงแวดลอม ในดานการกนอยเสพบรโภคใชสอยสงของเครองใช พดอยางภาษาพระวา การเสพปจจย ๔ ตงแตกนอาหาร ใชเสอผาเครองนงหม เปนตน ใหกนเปน บรโภคเปน กนพอด บรโภคพอด ทจะไดผลดตรงตามความมงหมายทแทจรงของการเสพบรโภคสงนนๆ

บางท พวกเราสมยนหลายคนกมองวา คนไทยสมยกอน โดยเฉพาะในชนบทหรอบานนอก หางไกลการศกษา คงไมคอยรอะไร ทาอะไรไมถก นกอาจจะจรงอยบาง แตมองอกท ในหลายอยาง คนโบราณเหลานน กทาอะไรไดถกตองดกวาคนสมยนไมนอย

คนสมยกอนนน ถงจะหางไกลแหลงความร แตพธกรรมและกจกรรมมากมายทสบกนมาเปนประเพณ แมหลายอยางจะเหลอแครปแบบ แตนนกเปนวธการทจะโดยรตวกตาม ไมรตวกตาม ไดชวยใหชาวบานสมยกอนนน ปฏบตตามหลกพระศาสนากนมาได โดยหลายแหงกไดอยางด

๔๐ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ทวานน อยางนอยกเหลอเคารปไวใหคนรนหลงน บางคนทคดเอาจรง มโอกาสยกหรอจบขนมารอฟนหรอชาระสะสาง ถารปแบบและประเพณไมมนนส อาจจะหมดทงของจรง และหมดทงโอกาสทจะฟนขนมา

ศลหมวดตางๆ น เปนรปรางของพระสงฆทปรากฏแกชาวบาน หรอทาใหสงคมรจกวานเปนพระสงฆ เรองนคนสมยกอน ไมวาจะรตวหรอไม กมรปแบบและประเพณทเขาบอกสบกนมา ไมวาคนทรเขาใจสาระด หรอคนทไมรเขาใจกตาม ตางกเอาจรงเอาจง ถอเปนสาคญหรอสาคญอยางยง

ศลหมวดท ๔ ทกาลงจะพด กเปนตวอยางในเรองน สมยกอนโนน ในแตละป บานไหนมบตรทอายครบบวช พอหมดหนานา เดอนสเดอนหา บดามารดากพาบตรคนนน ถอดอกไมธปเทยนไปวด นาไปกราบหลวงพอ ขอฝากลกใหอยวดเพอเตรยมตวบวช

พอมาอยวด กวาจะไดบวช รออกเปนเดอนๆ ระหวางนน กพรอมกบหมพวกทจะบวชในรนทจะจาพรรษานน ทากจวตรตางๆ ฝกหดกรยามารยาท โดยเฉพาะทองคาขานนาค และบทสวดมนต เจดตานาน สบสองตานาน ตามพระเณรไปทาวตรสวดมนต ฟงคาสอนของหลวงพอ ตอนกลางคน บางทกผลดกนทละหลายๆ คน ไปบบนวดหลวงพอ ไดฟงทานเลาเรองเกาๆ และพวกนทาน รวมทงแนะนาสงสอนไปตามสมควร

ในบรรดาบทสวดมนตนน ทเนนมากอยางหนง คอ บท “ปฏสงขา-โย” หรอบทพจารณาปจจยส คอ คาพจารณาทจะใชสอยเสพบรโภคปจจยสนนๆ แตละอยาง โดยใหรเขาใจและกนใชใหถกตองตรงตามความมงหมายทแทจรง จงม ๔ บท สาหรบปจจยสแตละอยาง และเพราะคาพจารณาทงสบทนน ขนตนวา “ปฏสงขา โยนโส...” กเลยเรยกกนงายๆ ตามสะดวกปากวา “ปฏสงขา-โย”

หลวงพอ รวมทงพระเกา กบอกเนนแกคนเตรยมบวช และแกพระใหมวา กอนจะฉนจะใชปจจยส ตองพจารณากอนตามบทพจารณาทใหทองไวนน แตบางท หรอไมนอย หรอแมแตสวนมาก กสวดหรอวาบทบาลททองไวนน วาไปตามถอยคาโดยไมไดคดพจารณาหรอนกถงความหมายอะไร กเลยเปนแครปแบบ (แตกคอยงมเครองชวยเตอนสตรออยในตว ทบางทอาจจะใหนกขนมาได หรอทคนอนจะปลกใหได ดกวาไมมอะไรเลย)

บรรดาบทพจารณาทง ๔ คอ พจารณาการเสพกนใช จวร-เครองนงหม บณฑบาต-อาหาร เสนาสนะ-ทอยอาศย และเภสช-หยกยา นน แนนอนวา บททเดนทสด กคอบทพจารณาบณฑบาต-อาหาร เพราะปรากฏเดนชด มกาหนดเวลาจาเพาะ และมกจะเปนกจทรวมพรอมกน คอฉนพรอมกนทกรปในหอฉน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๑

ทน พอจะเรมฉน ตามทสอนกนมาวาใหพจารณากอนจงฉน ตามบทททองไวนน บางวดกอาจจะใหสวดพรอมกนกอน จบแลวทกรปกฉนของตนๆ แตในวดสวนมากกปลอยใหแตละองควาในใจ พอจะฉน พระกนงนงเงยบกน เพราะทานกาลงสวดหรอวาบทพจารณานนอยในใจ สกครกเรมฉน

ตอนทพระสวดหรอวาบทพจารณานงกนอยนน บางทกกลายเปนการทาตามๆ กนไป โดยไมมการบอกเลาอธบาย ไปๆ มาๆ ชาวบาน หรอแมแตตวพระเองทไมรไมเขาใจความหมายและเหตผล กเลยคดกนและบอกกนวา พระเสกขาว (กอนฉน) นคอเหลอแคเปนรปแบบ เปนพธ แลวกเปนประเพณทมแตรปแบบ

นอกจากน หลวงพอเอง และญาตโยมเกาๆ บางทกคอยเตอนพระ โดยเฉพาะกะพระใหมคลายจะข บอกวา จะฉนขาว ตองพจารณากอนนะ หรอตองปฏสงขา-โย กอน บางคนอาจจะบอกวาตองเสกขาวกอนนะ มฉะนนจะเปนหนชาวบานเขา ตายไปแลว (ถงมรณภาพไปแลว) จะไปเกดเปนกระบอใหเขาใชไถนา

สาหรบหลวงพอ ทานอาจจะพดเปนเชงสญลกษณ เมอใดมโอกาส กจะอธบายความหมายใหฟง แตบางคนกพดไปตามทเชอกนมา หรอพดตามกนไป เปนการเตอนไว หรอข โดยไมรวาทาไมจะตองเปนอยางนน แตไมวาจะพดโดยรหรอไม หรอดวยเชอดวยเขาใจอยางไร ตามปกต กคอพดดวยความหวงด ทงตอพระใหม และตอพระพทธศาสนา

บอกวาจะพดรวบรด แตนยาวอกแลว เอาละ กพอเปนเคา ใหเหนแนวทาง เปนเงอนปมทชวยใหเราไดมาจบจดหรอใสใจทจะฟนความรความเขาใจ ใหรถงหลกทเปนตวจรง และเรองทถอทเชอทพดตอกนมานน กไมตองอธบาย เดยวรหลกแลว กคงมองออกเองวา เรองมากบชาวบานดงทวานนไดอยางไร และมความหมายทแทจรงคออะไร

ไดฟงคาอธบายความหมายของศลหมวดท ๔ นอยางคราวๆ ตอนเรมตนแลว ทนกมาดคาแปลบทพจารณาปจจยขอท ๒ หรอปฏสงขา-โย ขอบณฑบาต คอพจารณาในการทจะฉนอาหาร ดงตอไปน

“ขาพเจาพจารณาแลวโดยแยบคาย (คอพจารณาโดยใชปญญาไตรตรองอยางดแลว คานงถงเหตผลแลว) จงฉนอาหารบณฑบาต (โดยรตระหนกวา)

- มใชเพอจะสนกสนาน เพอเหนแกเอรดอรอยหลงมวเมา เพอโออาโกเก - แตฉน เพอใหรางกายนดารงอย ใหชวตดาเนนไป - เพอระงบความหว หรอการขาดอาหาร อนเปนภาวะบบคนเบยดเบยนรางกาย - เพออนเคราะหพรหมจรยะ (เพอเกอหนนชวตทดงามอนประเสรฐ คอการดาเนนอรยมรรค เพอมกาลงเจรญไตรสกขา เกอหนนการฝกฝนพฒนาชวต)

๔๒ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

โดยการ (รบประทานดวยพจารณา) อยางน เราจะระงบเวทนาเกา (แกความทกขรอนกระวนกระวายเนองจากความหวได) กบทงจะไมใหเกดเวทนาใหม (เชน ไมอดอด ทองเสย เปนตน เนองจากรบประทานมากเกนไป หรอกนของไมดมพษ)

- และเรากจะมชวตดาเนนไปได - พรอมทงจะเปนการบรโภคทบรสทธ ไมมโทษ ปราศจากขอเสยหาย - แลวกเปนอยผาสกดวย”

นยกมาใหดเฉพาะขอ ๒ ขอเดยว สวนอก ๓ ขอ ๓ ปจจย คอ ผาจวร ทอยอาศย และยาแกโรค ไมตองยกมา เพราะจะยดยาว เมอพดกนในขอนเปนตวอยางเขาใจดแลว กถงกนหมด แลวอก ๓ ขอ กหาเวลาไปอานเอง

ในขอ ๒ น ยกคาพดสวนสาคญขางตนมาวางเทยบและทวนอกทวา “ศลหมวดท ๓ น เปนการฝกใหรจกสมพนธกบสงแวดลอม ในดานการกนอย...เสพปจจย ๔...ใหกนเปน กนพอด ทจะไดผลดตรงตามความมงหมายทแทจรงของการเสพบรโภคสงนนๆ”

เมอเทยบกบคาพจารณาทแปลไวตรงน จะเหนวาไดความตรงกน ดงนน เพอรวบรดอยางทวาแลว จงไมตองอธบายยดยาว แตแสดงสาระสาคญเปนจดกาหนดไวดงน

ศลหมวดท ๔ น เรยกวา ปจจยสนนสตศล (ศลเนองดวยปจจย ๔) หรอ ปจจย-ปฏเสวนศล (ศลในการเสพปจจย ๔) ในทน ยกการเสพปจจยท ๒ คออาหาร เปนตวอยาง

- เปนการบรโภคดวยปญญา โดยพจารณารเขาใจความมงหมายทแทจรงของการกนเสพบรโภคใชสอยนน เชนตอบไดวากนเพออะไร และบรโภคใหไดผลตรงตามความมงหมายนน เรยกไดวากนเปน บรโภคเปน

- รจกประมาณในการบรโภค โดยสบเนองและประสานกบขอแรก กรขอบเขตและปรมาณวา กนแคไหนเทาใดจงจะไดผลตามความมงหมายทพจารณาเหนดวยปญญาแลวนน จงกนพอด บรโภคพอด ดงททานยาเสมอใหมโภชเนมตตญญตา ถงกบบางทใชคานแทนปจจยสนนสตศลเลยทเดยว กคอมศลในการบรโภคนนเอง

- เปนการกนเสพบรโภคเพอสนองความตองการทแทจรงของชวต ใหไดคณคาแททจะเกดผลดตรงตามความมงหมายอยางทวาแลวขางตน เชนกนเพอใหรางกายแขงแรงมสขภาพด ไมใชกนเพยงเพอจะสนองความตองการของตวตนของคน ซงกลายเปนการบรโภคดวยโมหะและตณหา ทจะลมหลงมวเมา มงเอาแคโกเก ใหหรดเท อวดโอแขงขมกน หรอตดอยแคจะเอาเอรดอรอย เปนตน ทเปนเพยงคณคาหลอกๆ เทยมๆ ซงกลายเปนทาใหเกดโทษ เชน ยงกนด ยงมโรคเยอะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๓

- สบเนองจากการสนองความตองการทแทจรงของชวตนน กยาตอไปวา กนใชเสพบรโภคเพออนเคราะหพรหมจรยะ คอเกอหนนชวตทดและการพฒนาชวตยงขนไป เปนความหมายทกวาง จะวาครอบคลมกได คอสบตอจากกนเพอใหชวตเปนไปได รางกายแขงแรง มสขภาพด ซงกคอเกดประโยชนพนฐานแลว กเอารางกายไปใชประโยชนตออก โดยไปศกษาเลาเรยน ทาความดงามตางๆ พดรวมๆ วา กนเพอเกอหนนชวตทดงาม แลวกอยผาสกดวย

- พรอมกบทใหเกอกลเกดประโยชน กไมใหเกดโทษ ตงตนแตไมเบยดเบยนตนเอง ไมกอปญหาแกชวตรางกาย เชน กนแลวเกดโรคเสยสขภาพ ใชจายเกนตวจนขดสน แลวกไมเบยดเบยนผอน ไมเบยดเบยนสงคม เชน แยงชง เอาเปรยบ แสวงหาในทางทจรตเนองจากฟงเฟอ ไมกอโทษภย ไมทาลายสงแวดลอม ไมเบยดเบยนธรรมชาต ดวยการกนไมเปน กนเกนพอด จนขยะ มลภาวะ มากลนรวดเรว กาจดชาระไมไหวไมทน ในทสด ตวแทตวจรงของศลหมวดท ๔ น กอยทการบรโภคดวยปญญา คอจะกน

ใชเสพบรโภคอะไร แคไหน กพจารณาใหรเขาใจความมงหมายทจะไดคณคาแททสนองความตองการของชวต ทานจงวาเปนศลทบรสทธดวยการพจารณา (ปจจเวกขณสทธ)

สาหรบพระนน ศลขอนทานเนนเปนสาคญ เพราะชวตของพระอาศยปจจยสทชาวบานถวายดวยศรทธา ถาพระเณรฉนโดยไมไดพจารณาอยางทวามา หากฉนโดยลมหลงตดรสอาหาร ไมรจกประมาณ ไมฉนเพอเกอหนนการเจรญไตรสกขา ถอวาฉนโดยขาดปญญา เปนทาสของตณหา พระพทธเจาตรสวาบรโภคอยางเปนหน หรอฉนตดหน (อณบรโภค) ชาวบานจงไดเตอนพระใหมอยางทเลาขางตน

ในแงหนง ศลหมวดท ๔ นกเปนเรองของการใชอนทรยดวย ดงทวา การเหนแกความรสกตอ รป เสยง กลน รส สมผสกาย ทรบรเขามาทางอนทรยทงหลายนแหละ ททาใหคนผตกไปใตอานาจของตณหา หลงเพลนมวเมา สตหลด ปญญาหาย พลาดจากการกนเสพดวยปญญา และจงไมรจกประมาณในการบรโภค แลวกอปญหาจากการกนเสพบรโภคตางๆ นานา เนองจากตดหลงรสอาหาร เปนตน แตอนนเปนการใชอนทรยจาเพาะเรองทใหญมาก กบทงมวธปฏบตพเศษ กเลยแยกออกมาเปนอกหมวดหนงตางหาก

อกประการหนง ตามทวานน เมอเปนเรองเกยวกบอนทรยตอเนองมา ศลนกนาจะจดเปนหมวดท ๓ ตอจากการสารวมอนทรย แตนทานจดเปนหมวดสดทาย คอหมวดท ๔ โดยไปตอหลงศลหมวดทเกยวกบการเลยงชพ ทงนกโดยเหตผลซงเหนไดไมยาก คอมองตามปกตวา หาเลยงชพไดมาแลว จงกนใชเสพบรโภค

๔๔ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

เปนอนจบศล ๔ หมวด ซงมชอรวมวา ปารสทธศล ๔ เรยงดใหครบทน คอ ๑. ปาตโมกขสงวรศล ศลคอการสารวมในปาตโมกข (คฤหสถเมอไมจดตงชมชนจาเพาะใหชด พงถอศล ๕ ดงปาตโมกข) ๒. อนทรยสงวรศล ศลคอการสารวมอนทรย, ศลขอรจกใชอนทรย ๓. อาชวปารสทธศล ศลคอความบรสทธแหงอาชวะ ๔. ปจจยสนนสตศล ศลเนองดวยปจจย ๔ รวมศลทงหมดเปน ๔ ประเภท นคอแดนทเราตดตอสมพนธกบโลกภายนอก ทง

สงแวดลอมทางวตถและทางสงคม ศลทงหมดน เราไมคอยรจกกน เรามกรจกแตศล ๕ สวนศลในการบรโภคอาหาร

ศลในการดฟงทว นไมม เพราะฉะนน กไมรเขาใจวา ถาดทว เมอดไมเปน กเสยศล ถาดเปน กมศล จงตองถามวา ดทวแลว ไดความร ไดคต ไดประโยชนไหม

เพราะฉะนน จะตองฝกกนตงแตในบาน เวลานนาเสยดายทใชเทคโนโลยกนไมคอยเปน ดทวกไมเปน ใชสอตางๆ ไปทางลมหลงมวเมา เสยศลกนมาก

ถาเดกมศลอยางทวามาน ประเทศไทยเจรญพฒนาแนนอน สวนพระนนแนอยแลว ทานเนนศลจรงจงมาก

เปนอนวา ศล ๔ หมวดน เปนช วตแดนทหนง แดนนใหญมาก มใชแคกรยามารยาท และความสมพนธกบเพอนมนษยในสงคม ตองฝกตองศกษากนจรงจง

ในทนกมงฝกพระสงฆไวเปนตวอยาง ใหเหนวาทาอยางไรคนจะอยกนด ใหสงคมนสงบเรยบรอย มระเบยบ มความสวยงามประณต ผคนตงอยในความสจรต มเศรษฐกจทไมเบยดเบยน เคารพวนยกฎกตกา พรอมดวยไมตร ไดสมผสสภาพรมณยทกททกเวลา

แดนท ๒ ท ๓ พฒนาลกเขาไปขางใน เรองใหญ พดแคนาเรองไว ไดพดเรองศลมาเสยยดยาว เพราะเปนเรองขนเบองตน ททานถอเปนสาคญใน

ฐานะทเปนพน เปนฐาน เปนทเหยยบยน เปนทตงตว เมอตงตวไดมนดแลว จะทาอะไรๆหรอจะกาวตอไปขางหนา กมนใจวาจะหนกแนนไดแกนไดเนอ แลวกเปนไปดวยด

ศล ๔ หมวดน เปนชวตแดนทหนง อยกบสงแวดลอม ธรรมชาต ขาวของ เงนทอง ของกนของใช วสดอปกรณ และเพอนมนษย ตงแตในครอบครวจนทวทงสงคม หรอตงแตในวดจนทวทงสงฆะ เปนเรองพน เปนเรองฐาน เราตองผาน ตองพบ ตองเกยวของ ตองอาศย อยรอบตว และตอนน เรากาลงจะเรมตน กจงวากนในเรองนใหชดมากสกหนอย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๕

สวนอก ๒ แดนตอไป คอ จตใจ และปญญา เปนเรองนามธรรม อยขางใน เปนเรองใหญมาก เปนตวแทตวจรง ทเราจะเขาวดใหใกลพระพทธเจายงขนไปอก เพอจะไดฝกไดศกษากนจรงจงพฒนาใหเตมท แตตอนนเราอยทหนาดาน เดยวบวชผานเขาไปแลว จงคอยวากน ตอนน เหมอนปฐมนเทศไว เปนการเตรยมตวในเรองพนฐาน

อยางไรกด วาทจรงนน ในแดนศล ทเปนเรองเบองตนพนฐานนแหละ ตอนทเราจะตงตวใหมน เรากไดเรมจดการขางในตวไปดวย คอ ตอนฝกขางนอกนน ขางในกฝกไปดวย ถงจะไมรตว กไดพฒนาไปแลวไมนอยเลย

ทน กจะพดถงการศกษาในไตรสกขาตอไป วาดวยแดนจตใจ ทเปนเรองของสมาธ และแดนความรเขาใจ รแจง รจรง ทเปนเรองของปญญา เปนการนาเรองไว พอใหไดเหนแนว

แดนท ๒ จตใจ เรองของสมาธ เบองหลงแดนของการแสดงออกตดตอสมพนธกบภายนอก ดวยการรบรดฟงเปน

ตน และมพฤตกรรมตางๆ ดงไดวามาแลวน กคอ จตใจ พอรบรผานแดนท ๑ เขามาแลว ในใจกมความรสกเชงรบ เชนวา สบายใจ

หรอไมสบายใจ ถกใจ หรอไมถกใจ จากนนกมความรสกเชงตอบสนอง เชนวา ชอบใจ หรอไมชอบใจ อยากจะได อยากจะเอา หรออยากจะผละหนไป อยากจะทาลาย

จากนนกกาวตอไปสการคด เชนวา จะทาอยางไรใหได จะทาอยางไรใหพนมนไป หรอทาลายมนเสย แลวกอาจจะตอไปสการพด และหรอการลงมอทา

ทน พดกวางๆ วา เราจะทาอะไร จะดอะไร จะฟงอะไร จะใชปากพดอะไร จะใชมอทาอะไร จะบรโภคอะไร ตองมความตงใจ (เจตนา) ความตงใจน อยในแดนของจตใจ

ลกลงไปอก เราจะตงใจอยางไร กขนตอแรงจงใจ ทเปนกศล หรอเปนอกศล ซงชกนาผลกดนอยขางหลง ถามแรงจงใจชวราย เชน มความโลภ มความโกรธ มความรษยาอาฆาต กตงใจไปทางหนง ถามแรงจงใจด เชน มเมตตากรณา มศรทธา มคณธรรมความดอยางใดอยางหนง กตงใจไปอกทางหนง

พรอมกนน จตใจยงมเรองของความออนแอ และความสามารถ เชน ความเกยจคราน หรอเพยรพยายาม ความหดหระยอทอแท หรอความเขมแขง ความอดทน ความมใจส ความมใจเลอนลอย หรอความมสตทน ตนตว ยบยง ควบคมตวเองได ความฟงซาน กระวนกระวาย หรอความมสมาธ จตใจสงบ ตงมน แนวแน นกเรองของแดนจตใจทงนน

๔๖ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

นอกจากนน กยงมเรองของสขและทกข เชนวา มจตใจขนมว หมนหมอง เหงาหงอย ละหอยละเหย เศราซม สนหวง โหยหา หอเหยว แหงฤทย ใจผาก ชอกชา ราวระทม ตรมตรอม หรอเอบอม สดชน ปรดา ราเรง ฉาชน เบกบาน ผองใส ปลอดโปรง โลงเบา

ทงหมดทวามาน เปนเรองในแดนของจตใจ ทสมาธเปนเจาใหญ ซงจะจดปรบ แกไข ทาใจใหดไดทงนน

เปนอนเหนไดวา แดนจตใจเปนเรองใหญสาคญมาก แมเมอเรามาสมพนธกบโลกภายนอกในแดนแรกนน ถาจตใจไมด กสมพนธไมด เชน ทาใหเกดการเบยดเบยน ถาจตใจด เชนตงใจด กสมพนธไดด มการชวยเหลอรวมมอกน หรอทาบรรยากาศใหเปนรมณย เปนตน

ในทางกลบกน เมอสมพนธกบภายนอกด กนาจตใจใหพลอยดไปไดดวย เชน ถาไดพบไดเหนหรออยในทสะอาดเรยบรอยงดงามเปนรมณย หรอรจกดรจกฟงสงทด กเกดผลแกจตใจในทางทด เชนมความสดชนเบกบาน ชวนใหคดการทดๆ

รวมแลวกเปนปจจยแกกนและกน จตใจกเปนปจจยแกการสมพนธทางตาหจมกลนกาย จนถงกายกรรมวจกรรม และตาหจมกลนกาย ตลอดถงกายกรรมวจกรรมนน เมอรจกใช ใชถกตอง ทาด ทาเปน กเกดผลดแกจตใจ ตอออกไปสดานอนๆ ทวถงกนหมด

เมอแดนจตใจเปนเรองใหญดงทวามา จงจะตองพฒนากนใหจรงจง จะเหนวา แมแคจะใหไดสมาธทเปนแกนนาในแดนของจตใจนน กยงจดการฝกสมาธกนเปน course บางทจด ๑๕ วน หรอเดอนหนงกม นคอเรองของแดนทสอง คอแดนจตใจ ทใชสมาธเปนตวแทน คอสมาธนเปนคณสมบตหลกดงทวาเปนตวแกน กเลยเอาชอเปนตวแทนของแดนจตใจนน จะเรยกวาแดนสมาธ หรอแดนจตใจกได

แดนท ๓ ความรความเขาใจ รใหแจง รจนถงความจรง คอเรองของปญญา ลกลงไปในใจ คนเรานตองมความร เ รมตงแตสมพนธกบภายนอก เราจะ

เคลอนไหวกายวาจา เราจะทาอะไร จะกนใชเสพบรโภคอะไร เราตองร ถาเราไมร กทาอะไรไมได หรอทาไมไดผล ทาไมถก ทาไมเปน คนไมร จะเคลอนไหว จะทาอะไร กไปไดทาไดจากด ยงรชดเจน รกวางขวาง จะเคลอนไหวทาอะไร กไปไดทาไดสาเรจทะลโลงไปและทาไดละเอยดซบซอน ไดผลดดงทตองการ

นกรวมไปถงปญญาในการสอสาร การเรยน การฟงคนอน ฟงแลวรเขาใจแคไหน จบประเดนใหถก พดใหเขาฟงแลวเขากเขาใจไดด อะไรตางๆ เหลาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๗

ทางดานจตใจกเหมอนกน ถาเรามปญญามความรเขาใจ เรากแกไขปญหาจตใจไดงาย จะฝกจะปรบจะพฒนาจตใจอยางไร จนถงใหเปนอสระ กทาไดหมด

เราเจอคนคนใกลไมยม หนาบง เราไมชอบใจ กโกรธตอบไป แลวใจเรากทกข เลยไมสบายใจไปดวยกน แตพอเราใชปญญาคดขนมาวา เออ! เขาอาจจะมอารมณคาง เขาอาจจะถกคณพอคณแมดมานะ ไมใชวาเขาโกรธเราหรอก เขามปญหาของเขา เรานาจะไถถามชวยเหลอเขามากกวา พอมปญญาไดความคดขนมา กเปลยนจตใจเลย จากโกรธ จากทกข เปลยนมาเปนสงสาร เกดมคณธรรมคอกรณา ใจเรากด แลวกชวยเหลอเขาดวย ชวยใหเขามความสข

แควาเราไปเจออะไร ไมรวาอะไรเปนอะไร กทาอะไรไมถก แลวกอดอนตนใจ มความทกข พอรวาอะไรเปนอะไร จะทาอยางไรกบมน ทนกโลง นคอตวอยางงายๆ ทปญญาทาใหเกดอสรภาพ คอความหลดโลง ปลอดโปรง หายตดขด หรอพนทกขนนเอง

เพราะฉะนน ปญญาจงเปนแสงสวาง เปนตวชชอง บอกทาง เบกวสย ขยายขอบเขต เคยทาไดเทาน พอมปญญารเขาใจมองเหนมากขน กขยายขอบเขตทาไดมากและไดผลยงขน เคยตดตน กหลดโลงเปนอสระดวยปญญา แดนปญญาจงเปนเรองใหญทสด มาควบคม มานาทางในแดนของการตดตอสมพนธกบโลกภายนอก ชนาพฤตกรรมและปรบแกพฒนาจตใจหมดเลย จนกระทงเปนตวตดสนทจะนาไปสการตรสร

เพราะฉะนน สามแดนของการศกษา คอไตรสกขาน จงครบจบสมบรณทปญญา และทงสามแดนนนกสมพนธอาศยสงเสรมกนไปดวยกนโดยตลอด

ตงแตการรบรทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย กใหเปนการสมพนธกบสงแวดลอม ดวยพฤตกรรมการใชตา ห อยางมสต ดวยปญญา ซงเรยกวารจกใช หรอใชเปน พอใชเปน คอใชดวยสตปญญา กไดความร กทาใหเกดปญญาอก

เมอจตใจดงาม มความเขมแขงอดทน พอเจอปญหา กไมยอทอ สปญหา พยายามคดพจารณาโดยแยบคาย กเกดปญญาขนมา นคอปญญากอาศยจตใจ

ปญญาเปนแดนใหญทจะทาใหชวตของเราเจรญงอกงาม บรรลจดหมาย แดนทหนง ศล และแดนทสอง สมาธ เจรญไปได กเพราะอาศยปญญาน มาชวยขยายขอบเขต และปรบแก แลวกทาใหพฒนายงขนไป

เปนอนวา ปญญามตงแตการรจกรบรใหถกตอง ตรงตามความเปนจรง การรจกพจารณาคดวนจฉยปญหา โดยไมเอนเอยงดวยอคต การรจกคดวเคราะหแยกแยะสงตางๆ ใหกระจางชด การรจกคดคนสบสาวเหตปจจยของสงทงหลาย การรจกคดเชอมโยง เอาขอมลความคดมาประมวลประกอบกน สรางความรความคดใหม อะไรตางๆ เหลาน

๔๘ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ทานจงบอกวา ปญญาเปนยอดธรรม และแมวาทจรงนน ปญญาจะเปนปญญงอยางหนง แตทานใหความสาคญ ถงกบยกขนตงไวใหเดนตางหาก แลวกเรยกวา ปญญง กบปญญา พระโพธสตวบาเพญปญญง จนกระทงปญญาชดแจงขนมา แลวกเอาปญญานาหนาขบวนปญญง ดาเนนไปสการตรสร ลถงอสรภาพแหงวมตตธรรม แลวปญญานนแหละกกลายเปนโพธ คอการตรสร คอตรสรดวยปญญานนเอง

รวมความวา ปญญาเปนเรองใหญมาก และเปนแดนทสาม ทเรามาบวชเรยน ถงแมจะไมบวชเรยน ญาตโยมทงหลายกอยในสามแดนนแหละ คอ แดนท ๑ แดน

ตดตอสมพนธกบโลกภายนอก ดวยตาหจมกลนกาย ตลอดจนดวยพฤตกรรมกายวาจา แลวแดนท ๒ คอเรองของจตใจ ทงดานคณภาพของจต คอพวกคณธรรม ทงดานสมรรถภาพจต และดานความสข แลวกแดนท ๓ คอเรองของปญญา แดนของความรความเขาใจ การคดพจารณา การทจะไดความสวางใหเขาถงความจรงของสงทงหลาย แมจะเนนกบพระ แตโยมกอยในนน เรากมาฝกกนในเรองเหลาน คอพฒนากนไปในไตรสกขา

เปนอนวา ไดสรปคาสอนทจะไปปฏบตกนทงหมด ลงในหลกการศกษาทเรยกวาไตรสกขา ซงเราจะตองเกยวของโดยตรง สวนรายละเอยดกจะไดศกษากนตอไป

เมอทาความเขาใจกนอยางนแลว รวาชวตของเราคอไตรสกขาน ทานทงหลาย เมอไดบวชแลว กขอใหฝกศกษาพฒนาตนใหเจรญงอกงามในแดนทงสามน ยงๆ ขนไป

บวชไปแลว กถามตนเองวา ในดานศล การสมพนธแสดงพฤตกรรมของเรา การใชตาหจมกลนกาย การใชกายวาจาทากรรมตางๆ ของเราน ตงแตการกนอยเสพบรโภค การใชปจจย ๔ สงของเทคโนโลยน เรามหลกมากขนไหม ใชถกใชเปนขนไหม ในการอยรวมกบเพอนมนษย ตงแตเพอนสหธรรมก รจกเกอกลกน มความสมพนธทด รจกพดจาดขนไหม นเรองศลทงนน อยางนอยกไมเบยดเบยน ไมทารายใคร

ดานทสอง กดวา จตใจของเราดขนไหม โดยคณธรรม เชน เมตตากรณามทตาอเบกขา โดยความสามารถ ตงแตความเขมแขงอดทน ขยนหมนเพยร โดยความสข มความราเรง เบกบาน ผองใส เปนตน

แลวกสาม ดานปญญา อยางนอยกรเขาใจหลกธรรม ทจะนาไปใชประโยชน เชนหลกในการดาเนนชวต ตลอดจนฝกในการคดพจารณาสงตางๆ รจกมองโลกมองชวต รจกพลกสถานการณรายใหกลายเปนด ดงทวา ทกอยางในโลกน แมแตเลวทสด ถามองเปน กไดประโยชน อยางนอยกไดความรไดความจรง เรากฝกวธคดทจะเปนการฝกปญญา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙

ทงหมดน กถามตวเองวา เรากาวไปไดแคไหน ทดสอบและตรวจสอบไปเรอยๆ ทงสามแดน กเปนอนวา เรองไตรสกขากมหลกการดงทไดวามา

บดน ทานทงหลายไดรจกชวตพระเพยงพอ พรอมทจะบวชแลว กจะไดอปสมบทตอไป

ในการทจะอปสมบทน บอกแลววา ทานไดเขามาขอนสย ขอใหขาพเจาเปนอปชฌาย การทมาขอใหเปนอปชฌาย กเพราะวา ทประชมสงฆน เมอพจารณาวาจะรบทานเขารวมสงฆะหรอไม ตองใชมตสวนรวม อยางเปนเอกฉนท โดยตองดวาทานมคณสมบตครบถวนไหม และทานปฏบตตามพทธบญญตถกตองหรอไม

พทธบญญตในกรณนกคอ มอปชฌายทจะดแล เปนหลกประกนวาทานบวชแลวจะไมเควงควางเลอนลอย โดยสงฆจะพจารณาวา เมอทานผนบวชเขามาแลว จะมผรบผดชอบดแล เอาใจใสใหการศกษา เปนทอาศย เพอจะไดมการศกษาทจะเปนฐานใหเจรญงอกงามในพระธรรมวนยไดตอไป ถาไมมทอาศยน กจะไมยอมใหบวช ทานกจงมาขอนสย ใหขาพเจาเปนอปชฌาย ผเปนทอาศยนน

บดน ทานไดอปชฌายแลว ทานกเขาไปแจงขอบวชกะทประชมสงฆ แลวทประชมสงฆกจะมพระอาจารยทเปนคสวดขนมา ทาการซกถามทาน ทเรยกวา ขานนาค คอตรวจสอบวา ทานมคณสมบตทจะบวชไดหรอไม เรยกวาสอบถามอนตรายกธรรม (เหตขดขวางการอปสมบท, ขอบกพรองเสยหายททาใหขาดคณสมบตในการทจะบวชเปนภกษ)

เมอสอบถามอนตรายกธรรมเสรจแลว พระอาจารยคสวด กบอกแกทประชมโดย ตงเปนขอเสนอ เรยกวาสวดญตต คอตงญตต (ญตตนมาจากพระ แลวสภาไทยกเอามาใช คอ สภาของพระมญตตทใชกนอยกอนแลว)

พระอาจารยคสวด เปนผดาเนนการประชม กตงญตตวา ทานผน ชอน มพระเถระองคนเปนอปชฌาย มคณสมบตทไดตรวจสอบแลวอยางน มบาตรจวรครบแลว แจงแกสงฆขอบวช ทประชมสงฆจะเหนชอบดวยไหม

เมอทประชมสงฆเหนชอบ กขอมต ถามใครคดคาน กบวชไมได ถาเหนชอบพรอมกน ไมมใครคดคาน การบวชกสาเรจ กประกาศมต ๓ ครง เรยกวา อนสาวนา แลวกจบ เปนอนบอกวา การบวชสาเรจเสรจสน

ทนในการทจะบวชนน เมอจะตงญตต กตองเอาชอของทานไปแจงเสนอตอทประชม พรอมทงนาชออปชฌายไปบอกดวย ตอนนกเลยจะตองใหทานเรยนรจกชอกนไว

๕๐ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

อยางไรกตาม ในการตงญตต และสวดประกาศตางๆ นน ทานวาเปนภาษาบาล แตชอของแตละรปนเปนภาษาไทย ไมสะดวกในการสวดนน เพราะวาภาษาบาลมไวยากรณ ตองมการผนรปตางๆ กเลยจะตงชอเงาให เอาไปใชแทนชอตว เรยกวา ฉายา

(“ฉายา” ซงแปลวาเงาน ทานสนนษฐานวา เรยกตามทเปนชออนมาในใบบอกฉายา คอ เมอบวชเสรจ ตองบอกเวลาทสาเรจนน สมยกอนโนนบอกเวลาโดยวดฉายาคอเงาแดด และทานกจดชอนนลงไวในใบบอกรายการตางๆ เกยวกบการบวชของผนน เรยกวาใบฉายา กเลยเรยกชอบาลนนวาชอฉายา คอชอในใบฉายา หรอใบวดเงาอนบอกเวลา ในทนพดงายๆ วา “ชอเงา”)

กใหฉายา หรอชอเงา แกทง ๕ รป ดงน ๑. สามเณรธนวา ใหฉายาวา ฐ ตมโน (แปลวา มใจมน, มใจตงมน) เมอพระอาจารยทเปนคสวดถามวา กนนาโมส? (เธอชออะไร?) กตอบวา อะหง ภนเต ฐ ตมโน นามะ (กระผม ชอวา ตมโน ขอรบ) ทน ลองถามด: กนนาโมส ตอบ: อะหง ภนเต ฐ ตมโน นามะ ตอไป นอกจากถามชอตวแลว ทานกจะถามชอพระอปชฌายดวยวา โก นามะ เต อปชฌาโย (อปชฌายของทานชออะไร?) กตอบวา อปชฌาโย เม ภนเต อายสมา ปยตโต นามะ (อปชฌายของกระผม ชอวา ปยตโต ขอรบ)

ทน ตอไป ๒. สามเณรวศวกร กใชฉายาวา สทธกโร (แปลวา ผสรางความบรสทธ)

... ๓. สามเณรจกรกฤษณ ใหฉายาวา อรยจกโก (แปลวา ธรรมทเหมอนลอ ของพระอรยะ ซงนาตวเองไปสความเจรญ และนาความเจรญไปแผขยายใหเขา) ...

๔. สามเณรกาแหง ใหฉายาวา สทธมโน (แปลวา มใจบรสทธ) ...

๕. สามเณรธรรมรตน ใหฉายาวา วชรธมโม (แปลวา มธรรม ซงมคาประดชเพชร) ...

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑

เปนอนวาไดรเขาใจสงทจะนาไปใชในทประชมสงฆ ตอนทาสงฆกรรม คอการบวชแลว กถอวาทกรปพรอม

เมอพรอมอยางนแลว ยงมอกอยางหนง คอจะบอกบรขาร พระภกษมบรขาร คอเครองใชเพยงเลกนอยเทาทจาเปน เพอใหชวตโปรงโลงเปนอสระ จะไดตงใจอทศตวอทศเวลาใหแกการศกษาเตมท กจงมบรขารทจาเปน แคบาตร จวร ตอนนกจะวาเปนภาษาบาล แนะนาใหรจกชอบรขารไว (บอกแกทละรป ซงเขามาทอปชฌาย ตามลาดบ)

พระอปชฌาย: ปะฐะมง อปชฌง คาหาเปตพโพ, อปชฌง คาหาเปตวา ปตตะจวะรง อาจกขตพพง (พงใหถออปชฌายกอน...แลวพงบอกบาตรจวร)

เดนเขาเขามา ถอบาตรเขามาใกลๆ ใหจบถง พระอปชฌาย: อะยนเต ปตโต (นบาตรของคณ) ผขอบวช: อามะ ภนเต (ขอรบ ทานผเจรญ) พระอปชฌาย: อะยง สงฆาฏ (นผาสงฆาฏ ผาทาบ ผาซอน) ผขอบวช: อามะ ภนเต (ขอรบ ทาน) พระอปชฌาย: อะยง อตตะราสงโค (นผาหม [ทชาวบานเรยกกนวาจวร]) ผขอบวช: อามะ ภนเต (ขอรบ ทานฯ) พระอปชฌาย: อะยง อนตะระวาสะโก (นผานง, สบง) ผขอบวช: อามะ ภนเต (ขอรบ ทานฯ) พระอปชฌาย: คจฉะ อะมมห โอกาเส ตฏฐาห (ไปยนทโนน [ไปนงรอในทจดไวกอน])

ตอนท

๓

พอบวชเสรจเปนพระใหม อะไรทาได ทาไมได ตองรทนท

บดน การอปสมบทสาเรจเรยบรอยแลว พดอยางทางการวา สงฆกรรม คองานของทประชมสงฆ ไดจบลง และทานทงหลายไดเปนพระภกษ

มพทธบญญตวา เมออปสมบทเสรจ ใหอปชฌายรบบอก อนศาสน ๘ ทนท กอนจะออกจากโรงอโบสถ

อนศาสน ๘ คอคาสอนเบองตน บอกเรองสาคญ ๘ ขอ จดเปน ๒ หมวด ไดแก นสย ๔ ใหรวาพระจะเปนอยอยางไร จะดาเนนชวตในแงของปจจย ๔ อยางไร กบ อกรณยกจ ๔ ใหรวา มอะไรตองหามสาคญ ททาไมไดเดดขาด ซงทาแลวจะขาดจากความเปนพระภกษ ตองรไวกอนแตตน สวนเรองอยางอนไปเรยนทหลงได แตขอหามสาคญน ตองใหรไว เพราะวาถาไปผดพลาดเขา ตวเองไมรตว กหมดความเปนพระภกษ

ตอจากนน กจะบอกไตรสกขา เปนการปดทายการบวช เพอจะไปเรมตนชวตของพระ เพราะฉะนน ทจะบอกตอไปน แยกไดเปน ๓ ตอน

ตอนแรก อนศาสน หมวดท ๑: นสย ๔ กอนหนาน ตงแตตน ไดยนคาวา “นสย” บอกวา ขอนสย ทหนงแลว คราวน ถง

ตอนทาย มนสยอกแลว วาบอก นสย ๔ ตอนตน ทขอนสยนน เปนนสยอยทบคคล คอไปขออาศยพระอปชฌาย เพอให

ทานชวยเปนทอาศยในเรองการศกษา ใหทานชวยเกอหนน นนเปนบคคลทอาศย ซงจะชวยเกอหนนการศกษาของเรา

๕๔ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

คราวน บอกใหรถงนสย ๔ น อนเปนนสยซงอยทวตถ คอปจจย ๔ นนเอง ชวยเปนทอาศยในการศกษา โดยเปนวตถทอาศย ซงจะชวยเกอหนนการศกษาของเรา

ปจจย ๔ น สาหรบพระภกษมชอเรยกพเศษวา นสย ๔ อยางทวาแลว คอเปนนสยทอยกบของกนของใชวตถทเราเสพบรโภค เราอาศยมนคาจนชวต ทาใหเรามกาลงทจะศกษาเลาเรยนเจรญพฒนาไปได

รวมแลวกไดความวา ชวตเราผเปนพระน ดานหนงกอาศยบคคล คออปชฌาย อาจารย และอกดานหนง กอาศยวตถ คอปจจย ๔ เพอเปนเครองเกอหนนในการทจะทาหนาทศกษา

เรองนสย ๔ นมความหมายสาคญ เทากบสอนใหเรามองวา ของกนของใชวตถเสพบรโภคทงหลายนน เปนเครองอาศย สาหรบเกอหนนใหเราสามารถกาวไปสจดหมายเทานน เราจะไดรวา ออ... พทธศาสนามองวตถหรอมองเรองเศรษฐกจ วาเปนเครองเกอหนน มใชเปนจดหมาย เปน means ไมใชเปน end

เรามใชมชวตอยเพอจะไดกนใชเสพบรโภคเพอหาความสขจากวตถ แลวกจบเทานน แตเรามเราใชกนเสพบรโภควตถ เพอใหมนเปนทอาศย เปนเครองเกอหนน ใหเราสามารถทาความด มโอกาสฝกฝนพฒนาตนในไตรสกขา ใหเจรญงอกงามขน ใหชวตดขนในดานตางๆ ไปสจดหมายอยางทวามาแลวนน

ความรเขาใจน เปนคตททาใหพระมสต ซงยาเตอนบอกตนใหเปนคนอยงาย สนโดษ โดยรวาจาเปนตองม แตใหพอด แคทสมควร ไมหมกมนวนวายหรอลมหลงมวเมาทาเวลาใหหมดไปกบการหาความสขจากการเสพวตถ แลวกจะไดเพยรพยายามมงหนาไปกบการศกษาในไตรสกขาไดเตมท โดยอยกบอารามทง ๒ คอ มการละอกศลเปนทมายนด (ปหาน-อาราม) และมการเจรญกศลเปนทมายนด (ภาวนา-อาราม) ดงทวาขางตน

ทวนวา นสย ๔ คอปจจย ๔ ของพระภกษ มคาเรยกดงน ๑. บณฑบาต คอ กอนขาว หรออาหาร ทเขาใสลงในบาตร เมอถอบาตรเทยวเดนไปรบในยามเชา ตอมา เมอคนมศรทธา กไปฉนตามนมนตได

๒. จวร คอ ผานงผาหม ในขนพนฐาน กใชผาบงสกล โดยทวาพระไมมสทธขอ (นอกจากญาต และคนทปวารณา คอบอกเปดโอกาสไว) เมอไมมใครให กไปเทยวเกบเศษผาทอนผา เรยกวาบงสกล แปลวาคลกฝน ทเขาทงตามกองขยะ ตามปาชา เกบมาไดพอแลว กเอามาตม ตาก แลวตดเยบยอมทาจวรใช ตอมา เมอมคนเลอมใส พระพทธเจากทรงอนญาตใหรบของทเขามศรทธาถวายได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๕

๓. เสนาสนะ คอ ทนงทนอน ไดแกทพกทอาศยนนเอง ถาไมมใครถวาย พระกไมมสทธเขาไปอยในเรอน พระกตองอยตามโคนไม เพราะฉะนน ทอยอาศยพนฐานของพระจงไดแก รกขมล คอโคนไม ตอเมอประชาชนเลอมใส เขาสรางถวาย พระพทธเจาจงทรงอนญาตไว ๕ อยาง แตกคอไมใหขอเขา (ทพดกนวา “ภกษ” แปลวาผขอนน ทจรงทานไมใหขอ แตไดเมอเขาศรทธาแลว เขาถวาย)

๔. เภสช คอ ยา (คาเตมวา “คลานปจจยเภสชบรขาร” คอ สงเยยวยาบาบดโรคกบการรกษาของหมอและเครองจนเจอเกอหนนชวต บางทกพดสนๆ วา หยกยา) ใชยาดองนามตรเนาเปนพนฐาน และทรงอนญาตสงทเขาถวาย พวก เนยใส เนยขน นามน นาผง นาออย ตลอดจนยาตางๆ

เหลานคอ นสย ๔ จาพวกวตถทพระอาศยเปนเครองเกอหนนใหเจรญในไตรสกขา

ตอนสอง อนศาสน หมวดท ๒: อกรณยกจ ๔ ขอทตองหามเดดขาด ทาไมได ถาทา กขาดจากความเปนพระภกษ ๔ อยาง คอ ๑. เสพเมถน ๒. ถอเอาของทเขาไมไดให คอลกขโมยของ ๕ มาสกขนไป ถอกนวา บาทหนง ๓. ฆามนษย แมแตทาแทง ๔. อวดอตรมนสสธรรม คออวดคณวเศษทไมมในตวเอง เชนวา ไมไดสมาธ กวาไดสมาธ ไมไดฌาน กอวดวาไดฌาน ไมไดเปนพระอรยะ ไมไดเปนพระอรหนต กอวดวาเปน อยางนขาดจากความเปนพระภกษ

เหลานคอ อกรณยกจ ๔ แปลวา กจอนไมพงทา ๔ อยาง กคอทาไมได ผดแรงทสด

ตอนสาม หมวดแถม ปดทาย: ไตรสกขา (สกขา ๓) ไดบอกแลวบอกอกวา เนองานทเปนชวตของพระคอ ไตรสกขา อนไดแก ศล

สมาธ ปญญา ทอธบายไปแลว ถงตอนน ไดบวชแลว เมอมปจจยส เปนนสย ทอาศย ๔ อยางพรอมแลว และ

ประพฤตตวถกตองด ไมทาผด ทเปนอกรณยกจ ๔ แลว ทน กเขาสชวตพระ คอฝกศกษาพฒนาตวในไตรสกขาตอไป ทานจงนามาบอกยาไวตรงนอกท อยางทวา เปนการปดทายการบวช เสรจพธ แลวกไปเรมตนชวตไตรสกขาของพระกนละนะในบดน

๕๖ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

เมอทาความเขาใจอยางนแลว ตอไปนจะวาเปนภาษาบาลใหฟง เปนการวาตามธรรมเนยม เพอจะไดรกษาแบบแผนไว (พระเถรวาท มการบวชทไหนๆ กเหมอนกน เปนอยางเดยวกนหมดทวทงโลก) ขอใหตงจตสงบ ฟงโดยทวนระลกตามททาความเขาใจกนไวแลว ดงทจะบอก โดยวาเปนสามตอน ดงตอไปน (ทน ละไว... ไมลงเตมทงหมด)

หมวดท ๑ นสย ๔ อนญญาส โข ภควา อปสมปาเทตวา จตตาโร นสสเย จตตาร จ อกรณยาน อาจกขต: ปณฑยาโลปโภชน... ปสกลจวร... รกขมลเสนาสน... ปตมตตเภสชช... หมวดท ๒ อกรณยกจ ๔ อปสมปนเนน ภกขนา เมถโน ธมโม น ปฏเสวตพโพ...ตนเต ยาชว อกรณย ฯ อปสมปนเนน ภกขนา อทนน เถยยสงขาต น อาทาตพพ...ตนเต ยาวชว อกรณย ฯ อปสมปนเนน ภกขนา สญจจจ ปาโณ น โวโรเปตพโพ...ตนเต ยาวชว อกรณย ฯ อปสมปนเนน ภกขนา อตตรมนสสธมโม น อลลปตพโพ...ตนเต ยาวชว อกรณยนต หมวดปดทาย ไตรสกขา อเนกปรยาเยน โข ปน เตน ภควตา...สล สมมทกขาต, สมาธ สมมทกขาโต, ปญญา

สมมทกขาตา... ตตถ สลปรภาวโต สมาธ มหปผโล โหต มหานสโส, สมาธปรภาวตา ปญญา มหปผลา โหต

มหานสสา, ปญญาปรภาวต จตต สมมเทว อาสเวห วมจจต, เสยยถท กามาสวา ภวาสวา อวชชาสวา ตสมาตห เต อมสม ตถาคตปปเวทเต ธมมวนเย สกกจจ อธสลสกขา สกขตพพา, อธจตต-

สกขา สกขตพพา, อธปญญาสกขา สกขตพพา; ตตถ อปปมาเทน สมปาเทตพพ ฯ เอาละ จบแลว คกเขา กราบ

ทนกอยางทบอกแลววา เมอบวชแลว กตงใจ ใหเวลาทมาบวชน แมจะนอย กใหไดประโยชนมากทสด ทานเรยกวาใหไดกาไร แลวกใหโยมพอแมไดบญมากทสด

ตงใจทาใหดทสด โยมผใหญ ปยาตายายกจะไดบญกบเราดวย เมอตงใจอยางน กจะเปนกาลงใจแกตวของทกทานเอง จะไดปฏบตใหดทสด

ตอนท

๔

พอเขาวดพบศาสนา กเหนการบชา จงตองรวา จะบชาอยางไรด

ในระยะเรมแรก กอนจะเขาสหลกการ มาคยกนเกยวกบเรองชวตประจาวน เชน กจวตรประจาวน ความเปนอย สงทมองเหน และสงทตองใชในการปฏบตกจตางๆ นาจะด

เมอกน เรมพธ เรามาทาการบชา กจะพดถงเรองเครองบชากนเลย พดถงธป ถงเทยน ถงดอกไม กเอาเรองเกยวกบการบชามาพดสกหนอย

บชาใคร? บชาอะไร? บชาทาไม? บชาใหไดอะไร? การบชาน ในภาษาไทย ความหมายออกจะสงไปหนอย ในภาษาบาลของเดม

ไมไดสงถงอยางน คอกสงอย แตกวางกวา ในภาษาไทย “บชา” มความหมายอยในระดบเดยวทสงมาก แตในภาษาบาล “บชา” มความหมายคลมกวางออกไป

ในภาษาบาลนน บชา กคอ ยกยอง ใหความสาคญ เทดทน เชดช ขอใหดในคาถาทพระพทธเจาตรสไว ทเราสวดในมงคลสตร วา

ปชา จ ปชนยาน เอตมมงคลมตตม “การบชาคนควรบชา นเปนมงคลอนอดม”

คนทควรบชา กคอคนทควรเคารพนบถอ ควรยกยอง อยางในสงคมไทย ถอกนวาพระสงฆ ครอาจารย เปนปชนยบคคล พอแมกเปนปชนยบคคลของลก แตไมจบเทานน

ทวา “บชา” คอ เคารพนบถอ ยกยอง เทดทน เชดช นน ในภาษาบาล เมอดตวอยางเรองจรง จะเหนความหมายกวางออกไป

๕๘ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

อยางในสมยโบราณ ครงพทธกาล เขาถอวา คนทเปนเศรษฐนน สาคญมาก เปนเครองหมายของความเจรญรงเรองทางเศรษฐกจ ของแวนแควนหรอรฐนนๆ ถาคนผใดขยนหมนเพยร หรอมคณธรรมความดสงสง ควรเปนแบบอยาง เมอเขามเงนทองรารวยขนมาอยางนานบถอ จากคนยากจน กลายเปนคนมงม ทางการบานเมอง คอพระราชา จะทรงเชดช หรอยกยอง กทรงตงใหเปนเศรษฐ

ดงทวา ในเมองใหญๆ อยางราชคฤห และสาวตถ ซงเปนเมองหลวงของรฐมหาอานาจ เศรษฐเปนตาแหนงของบานเมอง โดยมการแตงตง บางทบางรฐมเศรษฐใหญหลายคน อกรฐหนงกขอเหมอนแบงเศรษฐจากรฐนนไปไวประจาในรฐของตนบาง

ขอเลาเรองหนงทแสดงการใชคาวา “บชา” ซงจะชวยใหเขาใจความหมายของคานชดขน มเรองวา ทพระนครสาวตถ นายคนหนงเปนคนยากจนเขญใจ (ทานใชคาวาเปน “มหาทคตะ” ซงคงตองแปลวาแสนจะเขญใจ) อยตามขางถนน เขาเปนคนเอาจรงกบบญกศล และเกดไดเงนมหาศาล “พระราชาโปรดใหเรยกนายคนแสนเขญใจมาแลว บชาเขาดวยตาแหนงเศรษฐ”

(คาบาลวา “ราชา...มหาทคคต...เสฏ ฏาเนน ปเชส”,ชา.อ.๒/๒๘๐; ในทน ไมไดมงใหสนใจเนอเรอง แตใหดการใชคา, ในเรองอนๆ โดยมากใชคาวาพระราชทานตาแหนงเศรษฐ)

ทวาราชา “บชา” บคคลนนดวยตาแหนงเศรษฐ กหมายความวา ทรงยกยองเขานนเอง คอพระราชทานเกยรตยศอยางสง หรอทรงเชดชคณความดของเขาใหเปนตวอยาง โดยทรงตงใหเปนเศรษฐ นกชวยใหเราเหนความหมายของคาวาบชา ไมใชหมายความวาจะตองเอาเขามาขนแทน หรอขนหง แลวกกราบไหว ถาเขาใจอยางนน เดยวจะกลายเปนวาพระราชาตองมาทรงกราบไหวนายคนน ทเปนเศรษฐ ไมใชอยางนน

การบชา คอ ยกยอง ใหเกยรต เชดชน ในทางพระศาสนาใหหลกไวดงไดบอกแลววา บชาคนควรบชา โดยใหถอวาการบชาคนทควรบชา คอการรจกเชดชยกยองคนดน มความสาคญอยางยง มความหมายตอสงคมมาก

ถาคนในสงคมมคานยมทบชายกยองใหเกยรตคนด กจะนาทางสงคมนนขนไปสความดงาม แตจะเหนวา บางทสงคมกไมเปนอยางนน สงคมไมบชาความด แตกลบไปบชาทรพยสนเงนทอง ยกยองคนมงมโดยไมคานงถงคณธรรมความด ซงเปนกนมากทเดยว จนกลายเปนคานยมทเชดชความหรหราอวดโกโออาเหนแกวตถ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๙

ในทางพระศาสนา พระพทธเจาทรงยาเรองน โดยนามาจดเขาในหลกมงคล ๓๘ ประการดวย และคาถาธรรมบทกยาเนนการใหยกยองคนดนไว ดงในคาถาหนงตรสวา

เอกญจ ภาวตตตาน มหตตมป ปชเย สา เยว ปชนา เสยโย ยญเจ วสสสต หต

แปลไดใจความวา: บชาคนทพฒนาตนแลวคนหนง แมเพยงครเดยว ยงดกวา การเซนสรวงบชาเทพเจารอยป จะมสาระอะไร

วากนขนาดนเลย ทาไมจงวา บชาคนด คอคนทฝกตนแลว ชวประเดยว แคครเดยวเทานน ยงดกวาเซนสรวงบชาเทพเจานานเปนรอยป

คนทไปเซนสรวงเทพเจา ไปออนวอนขอความชวยเหลอจากเทวดา จากเจาพอเจาแมนน ตางคนตางกมวแตนกไปขางนอกตว เพอเหนแกประโยชนของตว มงจะหาจะเอาใหแกตว แลวกไมเอาใจใสกน สงคมมอะไรไมด มอะไรเลวราย ควรจะแกไขปญหาอะไรตออะไร กไมเอาใจใส ปลอยเรอยเปอย มองขามไป สงคมกสะสมปญหา รอเทวดามาชวย มแตจะทรดลงไปโดยไมรตว คอจมอยในความประมาทนนเอง

ทน เราพากนมายกยองคนด ใจเรากมาอยกบเรองของมนษย ทจะตองชวยกนทาความด ชวยกนแกปญหาอะไรตางๆ จดเนนของความเอาใจใส กมาอยในเรองของความดงาม ความหมดจดใสสะอาด การมองเหนปญหา การทจะทาอะไรๆ ใหมนด นกแตเรองทวามนษยพวกเรานจะตองทาอะไร เมอใจมงมาอยางน มนกแกปญหาของสงคมมนษยได

ถามวแตมองออกไปขางนอก คดหวงรอไปขอความชวยเหลอจากเทพเจาอย แลวกรอเทวดาไปส ใจไปอยกบความหวงความฝน ไมอยกบความเปนจรง ตวเองจะตองแกไข จะตองทาอะไรบาง กไมสารวจตรวจตรา แลวเมอไรจะไดแกปญหา แคเหนปญหากยงไมได แลวในเวลาเดยวกนนน มนษยกไมเอาใจใสกน ไมดแลกน ไมนกถงสงดงามทรออยใหทา

ทวามานเปนแงคดสาคญ ถาเราจะบชาเทวดา ทานกไมวา แตใหเคารพนบถอเทวดานนๆ ดวยคณธรรมความดของทาน เหมอนกบบชามนษยดวยกนนแหละ คอมองในแงความดงาม แลวกมงในการทจะพฒนาความดงามใหงอกเงยยงขนไป

หมายความวา ทานไมไดสอนใหนกถงเทวดา เพอจะไปขอใหเทวดาดลบนดาลผลใหแกตน แตใหนกถงเทวดา เพอเปนเครองกระตนเตอนใหพฒนาตวใหไดอยางเทวดา

ขอใหดหลกเทวตานสต คอการระลกถงเทวดา (ขอ ๖ ในอนสต ๑๐) วาทานใหระลกอยางไร

๖๐ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

พระพทธเจาทรงสอนวธปฏบตในเทวตานสตนนวา เปนการนกถงเทวดาทงหลายทตนเคยรมา แลวพจารณาวาเทวดานนๆ มคณธรรมอนนๆ จะเปน ศรทธา ศล สตะ จาคะ หรอปญญา กตาม จงไปเกดอยางนน แลวกมองดในตนเอง

เมอมองเหนวา ในตนเองน คณธรรมนนๆ กมอยเชนกน เมอหมนนกระลกถงคณธรรมเหลานน ในเทวดา และในตนเอง กจะไมมกเลสเกดขนมาครอบงาใจ จตจะเดนตรงไป และไดความรเขาใจในอรรถในธรรม ตามมาดวยปราโมทย เกดความราเรงเบกบานใจ อมใจ ปลมใจ ผอนคลาย ใจเปนสข จนเกดเปนสมาธขนได กระแสธรรมพรงพรมา นคอ นกถงเทวดาถกวธ คณความดยงพฒนาขนในตน

พดมาถงเทวดาแลว กขอวาตออกนดใหครบแงมมสกหนอย คอ ในศาสนาทงหลาย โดยเฉพาะในอนเดย แดนชมพทวปนน เขาวนกบเทวดากนเหลอเกน หนกถงขนบชายญกนสารพดพธ

ในพทธศาสนา ทานมใชแคไมมองขามเทวดา แตทานใหความสาคญกบเรองเทวดามากทเดยว จดสาคญอยทเรานแหละตองมองใหถก มองใหเปนวา แมแตในเรองเดยวกน หรอเทวดาองคเดยวกน ศาสนาเกา พวกพราหมณเขาใหบชาอยางนน แตพทธศาสนาใหนบถอตางออกไปอยางน ถาใครจบจดตางไมได กคอยงไมรจกพทธศาสนา

ในศาสนาพราหมณ คนอยากไดลาภไดยศไดผลทปรารถนา กไปเซนสรวงออนวอนขอจากเทพเจา อยางทวาถงกบบชายญกนตางๆ นานา วนวายมาก

แตในพทธศาสนา เทวดาทด ถอเปนหนาทของตนทจะปกปองคมครองตลอดจนชวยเหลอคนด ดงนน เมอคนดมภยตกอยในอนตรายถกเขาขมเหงรงแก เปนตน ไมตองไปเซนสรวงออนวอนอะไร พอมนมตหมายใหร เทวดากขมขมนมาชวยเตมท คนดทมภยเพยงแตนกถงเทวดาทดนน หรอมสญญาณบอกขนมา อยางทคนเกาๆ เลากนมาวา เวลาใดมคนดเดอดรอน เชนถกคนมอานาจรงแก เกนกาลงทเขาจะแกไขได พระอนทรกจะอาสนรอน ลกขนมาสอดสองวาคนดทไหนเดอดรอน แลวรบไปชวย

พระอนทรคอทาวสกกะนน ตงแตมาเขาพระพทธศาสนาแลว กมงหนาในการทางานชวยเหลอสงเสรมคนด ทาประโยชนตางๆ จนพดไดวา พระอนทรเปนหวหนานกบาเพญประโยชน (กอนมาเกดเปนพระอนทร กเปนหวหนานกบาเพญประโยชนมาแลว)

ในวรรณคดไทย กมเรองทเราจากนมาวา เมอคนดเดอดรอน พระอนทรก “ทพยอาสนเคยออนแตกอนมา กระดางดงศลาประหลาดใจ” นเปนสญญาณใหพระอนทรตอง “สอดสองทพยเนตรดเหตภย” เมอทรงทราบแจงใจแลว กรบไปชวยทนท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๑

นคอ พระอนทรไมรอใหใครออนวอน พอรวาเขาเดอดรอนเกนกาลงแกไขตวเอง กไปชวยจดการ เดยวน มคาใหมวาจตอาสา นกนาจะเปนพวกวงศวานของพระอนทร

ทวานกเปนไปตามหลกธรรมดาวา เทวดาทด กยอมพฒนาตนใหเจรญในธรรม มความดสงขนไป สวนพวกเทวดาราย พวกเทพเกเร เสเพล กมวลมหลงเมากามเมาอานาจ จรตาลงในวฏสงสาร อาจจะถงกบตกจากสวรรคกลายเปนชาวนรกไป

บางทเทวดารายกมาขมเหงรงแกคนดทขวางทางของเขา คนทรหลก มความเขมแขง เมอมนใจในความถกตองวาตนเปนฝายชอบธรรม ไมผดธรรม กตงมนในธรรมนน ไมยอมตอการใชอานาจกลนแกลงของเทวดา ในทสดเทวดากตองยอม หรอพายแพไป

รวมความวา หลกของธรรมดามอยแลว ระลกไววา มนษยตองถอธรรมเปนใหญ ธรรมนนสงสด ถงใครจะนบถอเทพเทวาใดๆ ยงใหญแคไหน กไมเหนอธรรม ระลกไวเปนประจาวา ธรรมตองเหนอเทพ แลวจะทาอะไรๆ ไดถกทาง

นกพดถงเทวดาแทรกเขามา ชกจะยดยาวเกนไป ทจรง ตามปกตกไมตองวนวายกบเรองน เปนเรองงายๆ ทานใหอยรวมโลกกบเทวดาโดยมใจเมตตา มนาใจไมตร รวมอยในการแผเมตตาตอสรรพสตว แมแตเมอทาบญตางๆ กอทศแกเทวดาดวย จะฟงธรรม กชวนเทวดาฟงดวย เมออยกนดดวยเมตตาโดยธรรมแลว โลกรมเยน มบรรยากาศสดใส อยกนเปนสขดแลว กไมตองไปเซนสรวงออนวอนเทวดาเพอขอผลดลบนดาลอะไร ใหเสยงตอการเสยนสย และเคยตวกบความประมาทกนอก

ในทสด สาระของเรองน ทวา บชาคนด หรอยกยองเชดชบคคลผทรงคณธรรมทาความดตางๆ หรอจะระลกถงเทวดาทดโดยพจารณาถงคณธรรมของเทวดานนๆ ไมวาบชาใครๆ จดมงหมายทเปนตวแทตวจรง กคอ บชาธรรมนนเอง

ทาไมวาอยางนน กเพราะวา การทเราบชาคนดนน กคอเราบชาความด คนดนนดขนมาดวยความด ทเขาม ทเขาทา คนดเทากบเปนแหลง เปนทรวม เปนตวแทน หรอเปนสอแสดงออกของความดนนเอง และเราเชดชบชาคนด กเพอเอาเขาเปนตวอยาง เปนตนแบบใหคนอนมความด และทาความดบาเพญคณประโยชนอยางนน จดหมายกอยทตวความด คอธรรม เมอเราเชดชบชาคนด กคอเราเชดชบชาธรรม

ชาวพทธบชาพระรตนตรยเปนสงสด คอบชาพระพทธเจา โยงไปถงพระธรรม และพระสงฆ ทง ๓ อยาง ทน ลกลงไป พระพทธเจาตรสวา พระองคทรงเคารพธรรม (ธมมคร ภกขเว ตถาคโต ธมมคารโว, อง.ปจก.๒๒/๙๙/๑๓๗) และพระสงฆกเปนพทธบตร ซงเกดจากธรรม (เชน ข.อต.๒๕/๒๘๐/๓๐๘) พระไตรรตน ทม ๓ จงโยงกนเปนหนงเดยว

๖๒ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

บชาอยางไร? ตวแทตวจรงของการบชากอยทใจ แตคนกยอมมการแสดงออก เฉพาะอยางยง

ในทางสงคม กมการจดกนเปนกจกรรม และเมอนยมทากนจนเปนแบบแผน กเกดเปนประเพณ เปนวฒนธรรมขนมา

ในพระพทธศาสนา การบชาในขนแสดงออก หรอเปนกจกรรมทางสงคม ทานกใหสบายๆ คอใชวธปฏบตทนยมทากนมาในสงคมนนเอง ซงอาจจะมมาแตโบราณ ตามทเขาบชาอยแลว เชน บชาเทพเจา บชาบรรพบรษ อนไหนทไมยงยากวนวาย เปนสอเชอมโยงไปถงใจ หรอชวยโนมนาใจใหชนบานผองใส อมใจ ปลมใจ นาใหเกดกศลธรรม แลวกไมมการเบยดเบยน กตกลงกนหรอปรบเปลยนปรบปรงเอามาใชได

วธปฏบตทวานน กตงตนแตการยกมอไหว การกราบ แลวเลยขนไป กมวตถสงของมาแสดงออกใหมากยงขน เชน ดอกไม ธป เทยน ซงจดเปนของพนฐานทสด

อาหารกเปนเครองบชาชนดหนง ดงทบางแหงยงมการถวายขาวพระ แตมาตอนหลงๆ น บางคนเขาใจเปนวา จะถวายใหพระพทธเจาเสวย ทจรงไมใชหรอก ถอมาแตโบราณวาอาหารเปนเครองบชาชนดหนง กเหมอนบชาดวยดอกไมธปเทยนนแหละ คอ เราเคารพยกยองใคร เรากพยายามเอาสงทเราเหนวามคา สาคญสาหรบเรา เปนของดทสด เอาไปบชาทาน นาไปมอบใหทาน

บางทคนเกาๆ ไดอะไรดๆ นาชนอกชนใจมา เชน ไดลกจนมา ลกกกลมเกลยง ผวเปลอกกเหลองละมนสะอาดอม กลนกหอม ชนใจจง นกถงพระ กเอาไปบชาพระ กเลยบชาไมเฉพาะดอกไม แตผลไมสวยๆ งามๆ ดๆ ทนาชนใจ อะไรทดทสด กเอาไปบชาพระ การเอาสงทดไปให ไปถวายทาน แสดงถงความมใจระลกถง และเปนเครองหมายของการยกยองเทดทนนนเอง รวมแลวกอยางทวาไมใหเปนของทมการเบยดเบยน ไมใหเกนไปจนเปนการเซนไหว แลวเดยวกจะกลายเปนการบชายญไปเสย

การบชาดวยวตถสงของทงหมดน พระพทธเจาตรสเรยกวาเปน อามสบชา คอการบชาดวยวตถสงของ

อยางทวาแลว อามสบชาน ปรากฏขนและนยมทาตอกนมา โดยเปนเรองของประเพณ มความหมายทางสงคม เกดเปนวฒนธรรมทางดานรปธรรม ซงสอตอไปถงนามธรรม แตไมแนวาจะสอความหมายไดมากเทาใด โดยขนตอการพฒนาของจตใจและปญญา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๓

ในเรองน พระพทธเจาตรสตอไปวา อามสบชานนยงไมมผลมาก การบชาทจะมผลมากแท คอ ปฏบตบชา แปลวา การบชาดวยการปฏบต

คาสอนใหทาปฏบตบชา เปนการนาทาง หรอชทางใหกาวสงขนไป ใหเขาสธรรมมากยงขน แมแตในขนอามสบชา เวลาเราบชา กตองมเจตนาออกมาจากจตใจ ดงนน ถาจะใหไดผล ในจตใจกตองมความตงใจดวยความรสกซาบซง และมความเขาใจทราบซงถงความหมาย พรอมทงความมงหมายวา เราบชาเพออะไร

เราเหนคณคาความดของทานแลว เราจงเอาสงของไปบชา แคนกไดขนหนงแลว แตเพอใหไดผลยงขน พระพทธเจากทรงสอนใหมองเหนวา อามสบชา คอบชาดวยวตถสงของน ยงไมสาคญจรง ยงไมประเสรฐแท จะมคณคาจรง ตองบชาดวยการปฏบต คอตวเรานลงมอทาความดเองเลย

พระพทธเจาทรงสงสอน กเพราะทรงหวงด ทรงเลอกคดสงทดมาใหเรา โดยทรงตองการใหเราประพฤตปฏบตเพอใหเกดผลดแกตวเราเอง และแกสงคมทเรารวมอยรวมอาศย ถาเราเคารพพระองคจรง กจะไมมองขามคาสอนของพระองค แตจะนาไปปฏบตใหจรงจง เมอเราปฏบต กถอวาไดบชาพระองคดวยการบชาทสงสด

ถาเราทาอามสบชา เรานาเอาขาวของไปถวายแดพระพทธเจา จะใหพระองคไดขาวของนน แตพระองคตรสกลบมาวา เธอทาปฏบตบชาโดยทาความดงามประพฤตในทางทเราบอกเราสอนให แลวผลดเกดแกเธอเองและแกพวกเธอนนแหละ เปนการบชาอยางแท ทดเลศประเสรฐกวาทาอามสบชาแกเรา นคอชดวาทรงปรารถนาดตอเรา และเมอเราทาใหไดใหจรง จงจะแสดงวาเราเคารพนบถอพระองคจรง

เพราะฉะนน กจงมการบชา ๒ อยาง คอ อามสบชา กบ ปฏบตบชา การบชาอยางแรก คอแสดงความเคารพเชดชดวยวตถสงของ เปนการแสดงออกให

เหนในขนตน เปนพนฐานกอน คนเรานจะใหเขาถงเรองทลกลงไปเปนนามธรรมเลยนน ออกจะยากสกหนอย กเอาวตถเอารปธรรมมาเปนฐาน มาปพนไว หรอเปนสอใหไดเขามาใกลชดกนกอน จะไดถงกนงายขน แตสงทตองการแทจรง กคอการบชาดวยการปฏบต คอทาจรง พออามสบชาพามาใกลชด มาพบกนแลว กทกทายพดจา แลวกพาตอไป

พอไปถงปฏบตบชา กจะเกดผลจรง คอเกดผลดแกชวตของเราผทาผปฏบต แลวธรรมทพระพทธเจาสอน กเกดผลตามทพระองคทรงตองการ คอตวเราเจรญงอกงามในความด ทาใหความดงามแผขยายสบตอไปในสงคม เมอใดสงคมเชดชมงสความดนน “บชาบชนย” นนคอไดผลทหมาย พระพทธเจาทรงตองการผลน มใชทรงตองการของถวาย

๖๔ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

แลวอามสบชานน ถาไมมปฏบตบชามาตอหรอมากากบ ในระยะยาวมนกคอยๆ หมดความหมายไป ทากนไปอยางนนๆ พอขอไปท หรอเพยนไป อาจจะกลายเปนความลมหลง หรอเหลวไหล อยางทพอจะเหนกน ชาวบานอตสาหหลงไหลมาทาอามสบชาถงในวด แตพระไมพดจาพาตอไปสปฏบตบชา ไดแตวนเวยนหมกจมกนอยแคนน หรอบางทพาเฉออกไปทางอน อยางนกจาเปนตองเสอม ไมเรวกชา

แตถามปฏบตบชามาตอหรอกากบอยางทวา ธรรมกปรากฏอยและเปนไปในหมมนษย คนยงเขาหาธรรม ไปถงความดงาม แลวอามสบชากพวงกหอยไปดวยเอง

ทวามาน เปนหลกเกยวกบการบชา แตขอบอกแถมไวเปนความรวา ในพทธพจนบททตรสเกยวกบบชา ๒ อยางน ทจรง พระองคไมไดทรงใชคาวา “ปฏบตบชา” แตทรงใชคาวา หนง อามสบชา สอง ธรรมบชา (อง.ทก.๒๐/๔๐๑/๑๑๗)

เพราะฉะนน คทแทจงเปน อามสบชา กบธรรมบชา คอ บชาดวยวตถสงของ กบ บชาดวย(การปฏบต)ธรรม แตความหมายกโยงเปนอนเดยวกน บชาดวยธรรม กหมายถงเอาธรรมมาปฏบต

เปนอนวา สงทพระพทธเจาทรงมงหมายแทจรง กคอ ใหพทธศาสนกชนตงใจปฏบตตามคาสอนของพระองค คอเอาธรรมนนเองไปปฏบต เพอใหเกดผลดแกชวตของตนเอง อนเนองไปดวยกนกบสงคม เพราะแทจรงแลว พระพทธเจาไมไดทรงตองการวตถสงของอะไรทเราเอาไปบชาดวยซา มนเปนการแสดงนาใจของเราเอง แลวมองใหลกลงไปการแสดงนาใจอยางจรงจง กคอ ตองคดไดวา พระองคทรงหวงดตอเราแลวน จงทรงสอนใหเราปฏบต ใหเราทาความดอนนนอนน เรากเอาความดนนไปทา นคอบชาแทจรง

ทาไมจงบชา ดวยธป เทยน ดอกไม? ทน เพอจะใหการบชาดวยอามสนน มความหมายขน อยางนอยคนกทาอามส

บชากนอยเรอย ทานกหาทางทจะทาใหอามสบชานไปเชอมกบปฏบตบชาไดงายขน กเลยมการใหความหมายสาหรบเครองบชาแตละอยางๆ นนดวย

อยางไรกตาม ความหมายเหลาน ใหถอวาเปนมตของนกปราชญ ซงไมจาเปนตองตายตว ใหถอวาเปนเพยงการหาความหมายใหแกสงเหลาน เพอจะไดมทางคดเชอมอามสตอไปหาธรรม ทจะทาใหเกดผลในทางปฏบตใหได

ทน เราบชาดวยธป-เทยน-ดอกไม เปนหลก เมอเปนอยางน กมาดความหมายของธปเทยนดอกไมกนหนอย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๕

มมตหนงทานวาไวด นาเอาไปใชสอกน คอมตทวา ธป-เทยน-ดอกไม ทใชเปนเครองบชาน ม ๓ อยาง ตรงกบพระรตนตรย ซงกม ๓ อยาง แลวกจดไดวา

๑. ธป ใชบชา พระพทธเจา ๒. เทยน ใชบชา พระธรรม ๓. ดอกไม ใชบชา พระสงฆ แลวกใหความหมายตอไป ทวา ธป ใชบชาพระพทธเจานน ตรงกนเลย ธปนนจะเหน

วาม ๓ ดอก แลว ๓ ดอกนน กตรงกบพระคณ ๓ ของพระพทธเจา เรยกวา พทธคณ ๓ คอ ๑. พระปญญาคณ พระคณคอพระปญญา ททาใหตรสร ๒. พระวสทธคณ พระคณคอความบรสทธ เมอตรสรแลว พระองคกทรงบรสทธจากกเลส เพราะปญญาทตรสร ทาใหบรสทธสะอาดหมดจดจากกเลส และหลดพนจากความทกข

วสทธคณน อนเดยวกบวมตตคณ จะเรยกวสทธคณกได วมตตคณกได คอหลดพนจากกเลสและปวงทกข เปนพระคณทสอง

๓. พระมหากรณาคณ พระคณคอมหากรณา พระพทธเจาทรงมพระทยมงหมายใฝจะชวยเหลอปวงสตวใหพนจากทกข ขอนเปนพระคณอนยงใหญททาใหพระองคทรงออกประกาศพระศาสนา

พระพทธเจาทรงมพระคณมากมาย สรปไดเปนสาม เมอเราบชาพระพทธเจา กคอบชาพระคณ ๓ ประการน

อกดานหนง จะเหนวา ธปนมกลนสงออกมาหอม กลนหอมนนถอเปนสญลกษณสอถงการฟงขจรแหงคณคาและกตตศพทของความด เรยกวาเปนกลนของความด โดยนยมวาคณธรรมความด เรมตงแตพระพทธคณน มกลนหอม เหมอนกบวาเมอเราไดยนคณความดของคนผหนง ซงคนพดถงกนมาก กเรยกวาคนนนหอม

แตกลนของความด หรอความหอมของคณธรรมและการทาความดน ประเสรฐยงกวากลนหอมของธป เพราะวากลนหอมของธปนน ไปทวนลมไมได แตกลนหอมของความด ไปทวนลมได ทานจงใหนกตอขนไปอกชนหนงวา กลนหอมของคณธรรมความดนน ประเสรฐยงกวากลนหอมของวตถ มธปเปนตน

เอาเปนสรปวา บชาพระพทธเจาดวยธป และสามดอกของธปนน หมายถงบชาพระคณ ๓ ประการ ไดแก พระปญญาคณ พระวสทธคณ และพระมหากรณาคณ

๖๖ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

ตอไป เครองบชาอยางทสอง เทยน เปนเครองหมายของการบชาพระธรรม จะเหนวา การบชาดวยเทยนน ใชเทยน ๒ เลม

ทาไมใชเทยน ๒ เลม พระพทธศาสนานนแยกเปน ๒ สวน คอ ธรรม กบ วนย เราเรยกวา พระธรรมวนย เปนชอแทของพระพทธศาสนา

ธรรม กบ วนย รวมกน ทาใหเปนพระพทธศาสนาอยได ถามแตธรรม ไมมวนย ธรรมกดารงอยไมนาน มแตวนย ไมมธรรม วนยกไมรจะสอไปถงอะไร

วนย เปนเครองสอถงธรรม ขยายความหนอยวา วนย มาชวยสอใหถงธรรม โดยเปนเครองฝกคน เพอจะนาคนใหถงธรรม เปนเครองมอของธรรมในการจดสรรและจดการสงคมของมนษย และธรรมจะปรากฏเปนประโยชนแกหมมนษยถงขนทมนษยจดการใหเปนไปได กดวยอาศยวนย ทเปนสมมต เปนรปแบบ

ธรรมเปนของจรงในธรรมชาต เปนเนอหาสาระทตองการ วนยเปนรปแบบ เปนการจดตงวางระบบแบบแผนในสงคม ในหมชน เพอใหมนษยเขาถงธรรม เปนไปตามธรรมในทางทจะไดประโยชนจากธรรม ทาใหความจรงทมอยในธรรมชาต ปรากฏผลออกมาแกหมมนษย รวมแลวกเปนองคประกอบสาคญของพระพทธศาสนา ๒ อยาง คอ ธรรม กบ วนย ดวยเหตน เราจงใชเทยน ๒ เลม เปนสญลกษณของ พระธรรม กบ พระวนย

ทน เทยนนนจดแลวใหความสวาง กเหมอนกบธรรม รวมทงวนย ทเปนเหมอนดวงประทปสองสวาง ทาใหคนมองเหน คอทาใหเกดปญญา มความรเขาใจ แลวรจกดาเนนชวตไดถกตอง พฒนาคณความดอะไรตางๆ ตลอดจนลถงสจธรรม นเปนความหมายของเทยน ทใชบชาพระธรรม

ตอไป ดอกไม ใชบชาพระสงฆ ทาไมใชดอกไมบชาพระสงฆ จะเหนวา ดอกไมทเรานามาบชาน มสสน เปนประเภทและชนดตางๆ เรยกวานานาพนธ คอพนธตางๆ กได หรอนานาพรรณ หลากสหลายประเภท กได ดอกไมนสารพด เลกบาง ใหญบาง รปรางแปลกๆ ผดแผกกนไป

ทน ดอกไมเหลานน เวลานามาบชา จะเหนวามใชเขาเอามาแลว กบชาเลย แตโดยมากเขาจะจดกอน ใหเปนสดสวนงามตานาด โดยทาเปนพวงมาลามาลยบาง จดเปนพมพานบาง จดใสแจกนบาง ใหเปนระเบยบเรยบรอย ดอกไมมากมายหลายเภทหลากพรรณ ทจดสรรอยางด มสดสวนสสนงามตาน มความหมายโยงไปหาพระสงฆ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๗

พระสงฆน เปนหม เปนชมชน อนประกอบดวยภกษทงหลาย ทมาจากชาตตระกลตางๆ มภมหลง มการศกษาอบรมตางๆ กน มชวตจตใจ มความรสกอะไรๆ ตางกนไปทงนน แตละบคคลไมเหมอนกนเลย แตพอเขาสสงฆะ มารวมกนเปนสงฆน มวนยอนหนงอนเดยวกน ปฏบตเพอธรรม ตามแนวทางของธรรมอนเดยวกน โดยเฉพาะมวนยเปนเครองจดตงวางระบบ กมความเปนระเบยบเรยบรอย งดงาม เหมอนดงดอกไมตางสตางพนธ ดอกเลกดอกใหญมากมายนน ทชางดอกไมไดจดสรรใหเปนระเบยบเรยบรอยสวยงาม

เมอนกถงดอกไม กทาใหนกถงพระสงฆวา ออ...นแหละ คนทงหลาย ไมวาจะแตกตางกนอยางไรกตาม เมอเขามาสพระธรรมวนยแลว กมระเบยบแบบแผนเปนอนหนงอนเดยวกน แลวกมความเรยบรอยสวยงามนาชนชมบชา สงคมของเราน ถาไดมการจดตงวางระบบใหดดวยวนย คอกฎเกณฑกตกาทวางไวดแลว กรวมเขาอยในหลกการคอธรรมอนเดยวกน กจะเปนชมชน เปนสงคมทดงาม มความเปนระเบยบเรยบรอยสงานาชนชมเชนอยางนน ดวยเหตฉะน เราจงบชาสงฆะคอพระสงฆ ดวยดอกไม

ทวามาทงหมดน กเปนความหมายของเครองบชา ๓ ประการ เมอเรามองความหมายของเครองบชาอยางนแลว กจะเหนทางปฏบต โดยม

ความรความเขาใจขยายกวางออกไป แลวจตใจกจะเปดโลงได ไมไปตดอยแควตถ มสงทจะนาไปพจารณาใครครวญ นาทางชวตจตใจใหกาวหนาได และเปนสอทจะพาความคดคานงใหลกซงตอไป ในการศกษาพระธรรมวนยอกดวย

วนนกเลยพดเรองพนๆ นขนมา เพราะวาเปนเรองทเกยวของกบพวกเราชาวพทธประจาวน ตอนแรกๆ น จะยกเอาเรองจาพวกทมองเหนทวๆ ไป มาพดกอนแลว ตอนหลงคอยพดเรองหลกการทลกลงไป เพราะเรองหลกการนนอาจจะยากอยบาง

วนนกไดพดมาพอสมควรแลว มอะไรสงสยบางไหม?

ตอบบางคาถาม (ตดออกไปบาง เพราะไมไดยนคาถามทจะคดลอก) ปจฉา: [สงคมเสอม เพราะกรรมทสงคมเองทา – จบความ ไมสามารถไดยนคาถาม ๑๐ นาท] พระพรหมคณาภรณ: ความหมายททานตองการนนกวางมาก ทพดน เปนการยกมาใหฟงกนเพยงตวอยางหนงเทานน พอแมกเปนปชนยบคคลของลก ครอาจารยกเปนปชนยบคคลของลกศษย กวางออกไป พระพทธเจากเปนปชนยบคคลของพทธศาสนกชน หรอคนทวไป แตสาระสาคญกคอ คนดเปนทดารงธรรม เปนทสถตของความด จงเปนผทควรบชา

๖๘ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

อยางทวาแลว แมแตคนยากจนทขยนหมนเพยรจนตงตวไดรารวย พระราชากบชาดวยตาแหนงเศรษฐ แกนของเรองคอใหบชาคนด อยางทพระพทธเจาตรสเปนคาถาวา บชาคนทฝกตนแลวแมครเดยว ประเสรฐกวาบวงสรวงเทพเจาเปนรอยป วาถงอยางนเลย เปนการใหความสาคญแกการยกยองเชดชคนด เพราะเปนเรองใหญ เปนคตของสงคม

ถาสงคมไมยดหลกการน สงคมกจะเสอม อาจจะไปทางตรงขาม คอหนไปบชาทรพยสนเงนทองและอานาจ แลวเดยวนสงคมของเราเปนอยางนหรอเปลา

ถาสงคมหนไปบชายกยอง โดยจบเอาทความมวตถมาก มทรพยสนเงนทองอานาจ คอลาภยศน มนกบอกอยในตววา ทางของสงคมนคอตองไหลลง คณธรรมความดกจะไมไดรบการนบถอ คนจะไมเอาใจใสในเรองความดความชว จะทาอยางไรกได เพอใหไดมทรพยมอานาจ เมอสงคมเสอมไปแบบน จะไปโทษใคร เพราะเปนคานยมของสงคมเอง ทจะเอาอยางนน ทวาเปนกรรมของสงคมเอง คออยางน

ปจฉา: [ทรมานเศรษฐ เกยวอะไรกบการบชาคนด? – จบความ ไมสามารถไดยนคาถาม] พระพรหมคณาภรณ: ถงจะเปนเศรษฐในพทธกาล กมคนทไมคอยมคณธรรม อยางนอยบางคนรวยแลว กขเหนยวเหลอเกน จงมเรองในคมภรวา พระมหาเถระ เชนอยาง พระมหาโมคคลลานะ ตองไปทรมานเศรษฐ

คาวา “ทรมาน” น ตวจรงแทแปลวาฝก คอมาจากคาวา “ทมน/ทมนะ” (อานวา ทะ-มะ-นะ) และทมนะ กมาจากทม/ทมะ แปลวาฝก

“ฝก” หมายความวา แกไขปรบปรง หรอปรบเปลยนใหดขน โดยทาใหรบาปบญคณโทษ รจกกศล-อกศล รจกเหตผล รจกมองเหตปจจย เขาใจความจรง พฒนาปญญาขนมา แลวแปลงเปนไทยตามรปสนสกฤต “ทมน/ทมนะ” กมาเปน “ทรมาน”

เปนอนวา “ทรมาน” คอฝก เชน เขาโง เขาพาล กไปทาใหเขาเกดความรดรชว เกดปญญาขนมา แตภายหลงในภาษาไทย “ทรมาน” กลายเปนวา ทาใหเจบปวด ไปกนคนละเรองเลย เวลาเราไปอานหนงสอเกาๆ กจะเจอคาน อยางทวา พระพทธเจาเสดจไปทรมานพกาพรหม อยางนเปนตน พระพทธเจาเสดจไปทรมานคนนนคนน ไมใชไปทาใหเขาทกขยากเจบปวด แตคอเสดจไปฝกเขา ไปทาใหเขารเขาใจเหนความจรง เกดปญญา

ทน ในพทธกาล และกอนพทธกาล กมพวกเศรษฐทขเหนยว ไมรจกใชทรพยใหเปนประโยชนแมแตแกตวเอง กนอยเหมอนเปนคนอดอยากยากจน เพราะวาหวงทรพยสมบต กลวจะหมด กลวจะสนเปลอง กเลยไมกนไมใช

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๙

ทน เศรษฐทขเหนยวอยางน กเลยไมเอาใจใสไมบารงดแลแมแตครอบครวและคนทอยใกลชดของตวเอง ไมสละทรพยออกไปบาเพญประโยชนแกสงคม แกเพอนมนษย

เศรษฐขเหนยวอยางนแหละ ทพระมหาเถระ เชน พระมหาโมคคลลาน ไปทรมาน คอไปแกไข ไปปรบปรง ไปเปลยนใจ ไปพฒนาเขา ดงมเรองมาในคมภร เชน อรรถกถาธรรมบท ทาใหเศรษฐนนหายตระหน ใจกวางขน แลวกรจกดาเนนชวตใหถกตอง เอาทรพยมาใชเลยงดตนเอง เลยงดคนในความรบผดชอบ ตงแตครอบครวบตรภรรยา เปนตนไป ใหมความสขตามควรแกอตภาพ แลวกนาไปทาประโยชนชวยเหลอสงคม ไปชวยเหลอคนตกทกขไดยาก บาเพญประโยชน

เศรษฐบางคนอาจจะมคณธรรมในแงทวาขยนหมนเพยรตงเนอตงตวดจรง แตอกดานหนงกมความตระหนมาก อยางนกคอเศรษฐขเหนยวนนแหละ พระอรยะเจากตองไปทรมานเขาอก

รวมความกคอวา พระราชาแตงตงคนขนมาในตาแหนงเศรษฐ แตการทจะแตงตงไดคนดแคไหน กอยทพระราชาดวย วาพระราชานนมคณธรรมแคไหน มคานยมอยางใด แลวกขนกบมาตรฐานของสงคมอกเหมอนกน เพราะวาคานยมของสงคมไปทางไหน คนแตงตงถงจะใหญ ถาไมเขมแขงในธรรมจรง กมหวงจะตองอยใตอทธพลของสงคมนนดวย

เปนอนวา ตวสาคญอนดบหนง กอยทภาวะของสงคม เชนวา ถาในยคน คนเชดชทรพยและอานาจ การแตงตงกมหวงมากทจะไมเปนไปตามความด เอาแตธน ไมเอาธมม ใชไหม (“ธน” คอ ธนะ หมายถงทรพย หรอเงนทอง, “ธมม” คอ ธรรม ในรปเดมของบาล)

แตไมวาจะพดกนไปถงไหน ตอนน รวมแลวกอยในคาวาบชานนแหละ คอ เทาทพดทเลาเรองอะไรๆ มา กเพยงแตจะใหเหนความหมายของ “บชา” วาคอ ยกยอง เชดช ใหเกยรต ใหความสาคญ ไมใชหมายความวาจะตองเอาขนหงขนโตะหมบชา แลวไปนงกราบไหว

หลกการสาคญกคอ พระพทธเจาทรงตองการใหคนเราน หนมายดเอาความดเปนหลก เชดชความด เมอยดความดเปนหลก เชดชความดแลว กเลยตองเชดชยกยองคนด และคนททาความด คนทมธรรม ตงอยในธรรม ถอธรรมเปนใหญ

มอะไรสงสยอกไหม? ถาไมม วนนกเทานกอน

คาปรารภ ในการพมพครงท ๑ – ๑๗ ม.ย. ๒๕๕๗

วดญาณเวศกวนน ญาตโยมไดรวมใจกนสรางถวาย เปนสมบตของชาตศาสนา โดยมพระจาพรรษาเรมแต พ.ศ. ๒๕๓๒ นบถงบดน ๒๕ ป กจกรรมและเรองราวในชวตบางตอนของบคคลเกาๆ หลายทาน ประกอบกนเปนประวตของวดญาณเวศกวน

ไดคดไวนานแลววา ทวดญาณเวศกวน การพมพหนงสอธรรมทานแจก เปนงานหลกเดนชดในการเผยแผธรรม เมอถงวนสาคญเนองกบบคคลผมเรองราวเปนประวตของวดดงทวา นาจะถอเปนโอกาสดทจะบาเพญธรรมทานดงกลาว ซงนอกจากชวยใหมการเลอกสรรหนงสอทจะพมพจรงจงขนแลว กจะไดเปนการทบทวนเลาประวตของวดผานทางคณความดของทานเหลานนดวย เมอคดดงนแลว กไดเรมปฏบตตามทคดนนมาบาง แตยงไมเปนเรองทชดขนมา

บดน โอกาสเชนนนกาลงจะมาถงเปนคราวใหญ คอ ป พ.ศ. ๒๕๕๗ น เปนศกทบคคลรตตญ ทานผใหญแหงยคเรมสรางวด ทงฝายบรรพชตและคฤหสถ ๓ ทาน มอายครบ ๑๐๐ ป เตม ๑ ศตวรรษบรบรณ รวมเปน ๓๐๐ ป เรยงตามลาดบกาล คอ

วนท ๑๗ มถนายน พ.ศ. ๒๕๕๗ เปนมงคลวารมอายครบ ๑๐๐ ป ของ คณโยมหมอจรญ ผลนวาส (มงานทาบญอายมงคล ทวดญาณเวศกวน ในวนท ๒๒ ม.ย. ๒๕๕๗)

วนท ๑๒ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๗ เปนมงคลวารมอายครบ ๑๐๐ ป ของ โยมคณหญงกระจางศร รกตะกนษฐ

อกทานหนง ไมอาจเรยงลาดบตามกาลได เพราะองคทานเองไมทราบวนเกดของตน คอ พระครสงฆรกษฉาย ปาปทโป แตทานกมอายครบ ๑๐๐ ป ใน พ.ศ. ๒๕๕๗ นเชนกน

โยมทงสองทานเปนคมตรสนทแนนแฟน เมอมาทาบญกศล กทาดวยกน ตามปกต โยมคณหญงกระจางศร รกตะกนษฐ เปนผเรมเรองวาจะทานนทาน แลวคณโยมหมอจรญ ผลนวาส กรวมดวย และหนนเตมท

ไมใชแคเรองสรางวด ทโยมทงสองทานใชเวลาและเรยวแรงมากมายในการตระเวนสารวจหาสถานทสปปายะ (ในระยะแรก ไมไดคดจะสรางวด) เพอใหอาตมภาพออกจากกรงไปทางานธรรมะในททสขภาพจะไมเสอมทรดลงไปอกจนเกนแก โดยมโยมหลายทานเขามารวม จนเกดมวดญาณเวศกวนขน เรองอนๆ ยงอกมาก

ตงแตกอนเกดวด โยมทงสองพรอมครอบครว ไดตงทนพมพพจนานกรมพทธศาสน ดแลจดหาปจจยสและบรรดาอปกรณเครองดาเนนศาสนกจใหไมตดขด จดถวายรถยนตแทบทกคนทพระสงฆวดนไดใช ตงแตกอนสรางวดเรอยมา

๗๒ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

พอเรมยคทใชคอมพวเตอรทางานพมพหนงสอบนโตะได (desktop publishing) กจดซอคอมพวเตอรถวาย พอจะสรางกฏเรมดวย ๒ หลงแรกของวด ทนทรพยและไมสกไมแดงจากการรอบานเกาของโยมกมาเปนเสนาสนะ พอตงวดไดกประเดมทนสรางโบสถ แลวกตงทนตางๆ ไวเปนฐานเปนหลกประกนทจะบารงเลยงวดในระยะยาว

เรองการบญใหมๆ มมากมาย ไมอาจจาไดหมด และมใชโอกาสทพงนามาแจงไว แตกควรเลาไวตางหากใหละเอยดกวาน เพอประโยชนเชงประวตของวดหรอการสวนรวม

ทน ดานพระสงฆ หลวงลงพระครสงฆรกษฉาย ปาปทโป เปนองคหนงในคณะพระภกษ ๓ รป ทออกจากวดพระพเรนทร มาสศาลากลางสระ ลาลกกา แลวจาพรรษาชดแรกตงแตป ๒๕๓๒ ทวดญาณเวศกวน กบทสถานพานกสงฆสายใจธรรม เขาดงยาง

ทวดญาณเวศกวน และทสายใจธรรม พอมพระใหม ๑-๒ รป ยงไมเปนชนเรยน หลวงลงทงทสงวยมาก แตจาแบบไดแมนยายง กรบภาระรวมกบพระครปลดสวฒนพรหมคณ สอนธรรมวนยแกนวกภกษ จนเมอวดมพระใหมมากขนๆ เปนชนเรยน เปนสานกเรยน กทาหนาทครสอนพระปรยตธรรมเรอยมา กระทงชราภาพครอบงา จาตองหยดงานสอน

พอดอาตมภาพเรมแยกไปพกในชนบท โดยไปเปนชวงๆ หลวงลงกรวมเดนทางเปนประจา แมกระทงไปจาวดสความหนาว 12๐c. ถงหนองแข ในจงหวดรอยเอด แตในทสด ชรากมาคกคามหนกขน กอนเขาพรรษา ๒๕๕๑ ไดเรมคมหนกเบาไมได

ครนถงตนป ๒๕๕๒ หลงจากมพธรบใบตราตง พระครปลดสวฒนพรหมคณ เปนรองเจาอาวาส และ พระครธรรมธรครรชต คณวโร เปนผชวยเจาอาวาส ในวนท ๒๒ ก.พ. แลวสปดาหหนง หลวงลงรวมเดนทางจะไปพกทหนองแข ๓ สปดาห แตไปถงแคสายใจธรรม กขอกลบวด แลวตอมาปลายเดอนเมษายน หลวงลงกไปพกดวยในชนบทเปนครงสดทาย โดยเดนทางไปทสถานพานกสงฆสหธรรมวาส ทรมเขอนกระเสยว เพยง ๑ สปดาห หลงกลบมาวดญาณเวศกวนครงนแลว หลวงลงกไมเดนทางไปไหนอก

ตอจากนน ทงหลวงลงและอาตมภาพตางกมรางกายทเสอมสภาพไปคนละทาง อาตมภาพไปหาอากาศทจะหายใจสะดวกขน กเรมแยกไปจาพรรษาหลงในชนบท ตงตนทสายใจธรรม ในป ๒๕๕๒ นนเอง สวนหลวงลงกชราชวยตวเองยากขนจนไมไหว ยอมนอนใหพระโยมอปฏฐากเกอบเตมอตราอยทวดญาณเวศกวน ดงทรกนด

คราวนกมาถงปพเศษ พ.ศ. ๒๕๕๗ ททานผใหญของวดญาณเวศกวน ทง ๓ ทาน เจรญชนมวสสครบ ๑๐๐ ป เปนการเหมาะควรอยางยง ทจะจดพมพหนงสอธรรมเพอฉลองมงคลวารอนรวมได ๓๐๐ ป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๓

ตอนแรกนกไมออกวามหนงสออะไรทจะพมพ แลวจะวาบงเอญกได เปนความพอดทประจวบมาบรรจบกน คอ ชวง ๕ ปเศษทผานมา ซงพดไดวาถกอากาศหนกไลออกจากวด ไปอยในทอนไมแนนอนนน เปนโอกาสใหไดเรงงานหนงสอธรรมะหลายเรอง แขงเวลา แขงโรค แขงชรา อยางเตมท โดยไมรวาจะเสรจเมอใด

จนในทสด เมอสนเมษายน ขนเดอนพฤษภาคม ทผานมาใกลๆ นเอง อยๆ กนกขนไดวา งานหนกๆ ทเรงทามาไมไดหยดเลยนน ถงตอนนน เสรจหมดแลว โดยเฉพาะ พทธธรรม ฉบบปรบขยาย (คอ ฉบบใชขอมลคอมพวเตอร) เกดชวงวาง เปนความพอดทเหมอนบงเอญมา

(ถาถอจรงจง งานใหญทคางยงไมหมด พอ พทธธรรมฯ เสรจทสายใจธรรม คณสพงษ ประจมาศ กทวงใหเขยน อรยวนย ทบอกไวเกน ๓๐ ปแลววาคดจะเขยนใหเปนคของ พทธธรรมฯ แตไดตอบไปวา อรยวนย นนไดยตกบตวเองแลววา ถงบดน ไมมชวตเหลออยพอทจะเขยนใหจบได เปนอนยกเลกไป)

ทน ความประจวบทมาบรรจบ กคอ วนหนงในชวงนนแหละ กนกขนมาถงตนฉบบหนงสอ ทเปนขอมลคอมพวเตอร ถอดจากเสยงบนทก MP3 ของคาบรรยายธรรมเรอง ตามพระใหมไปเรยนธรรม ๖๐ ตอน ท ดร.วรภา อโณทยานนท ถวายไวนาน (๖ ป) แลว เมอมชวงวางขนน นาจะยกขนมาตรวจชาระแลวพมพเปนหนงสอธรรมทาน เปนโอกาสเหมาะทเดยว

แลวเรองกมาบรรจบอกชนหนงวา ตามพระใหมไปเรยนธรรม น เปนธรรมบรรยายเรองใหญ ทพมพขนมากเปนเหมอนหนงสอเรยนเลมโต (คาดวาเกน ๑,๐๐๐ หนา) จะเปนประโยชนกวางขวางยาวนานในการศกษา และงานตรวจชาระตพมพกใหญ คงใชเวลาเกอบทงป สมทจะเปนหนงสอสาหรบธรรมทานบญกรยา ในการฉลองมงคลวารของทานผใหญ ทมอายครบ ๑๐๐ ป ๓ ทาน อนทอดระยะกนไป ถอไดวาตลอด พ.ศ. ๒๕๕๗ น

ความพอดทประจวบมาบรรจบกน เปนอนลงตวดวยด เมอเรองสาเรจตามน นอกจากสมหมายในการมธรรมทานทเหมาะสาหรบมงคลวารของทานผใหญแลว กจะไดฉลองบญเจตนาของ ดร.วรภา อโณทยานนท ทไดทาตนฉบบนขน อกทงเปนการสมฤทธความปรารถนาของทานทไดหมายใจพากเพยรไวทจะใหธรรมบรรยายชดนเสรจเปนเลมหนงสอ แลวรอมา ๑๕-๒๐ ป

ควรเลาเรองตนฉบบใหชดขนหนอยวา เมออาตมภาพไปพกทสายใจธรรมนน ญาตโยมหลายทานในวงสายใจธรรมไดนดกนไปเยยม เมอวนท ๔ ธนวาคม ๒๕๕๑ ในการไปคราวนน มขอพเศษวา คณถาวร และคณจนทรประภา อโณทยานนท มลกสาวตดตามไปดวย คอ ดร. วรภา อโณทยานนท ซงจบการศกษาทอเมรกา ทางานทนน เพงกลบมาเมองไทย

เจาตว ดร. วรภา นาตนฉบบขอมลคอมพวเตอร ของคาบรรยายธรรม ๒ ชด ทาเปนเลมหนงสออยางด ไปถวาย คอ ตามพระใหมไปเรยนธรรม และ จากจตวทยา สจตภาวนา โดยเลาประกอบวา ไดทางานนระหวางอยในสหรฐ ใชเวลาเรองละ (หรอชดละ) ๑ ป

เรองตนฉบบของ ดร. วรภา อโณทยานนท น ควรเลารายละเอยดเพมไวอกตางหาก เชนเดยวกบเรองราวอนหลายอยาง ซงไดเพยงเอยถงไว จะดโอกาสทเหมาะตอไป

๗๔ ตามพระใหมไปเรยนธรรม

อยางนอยกชดเจนวา การเตรยมตนฉบบทง ๒ เรองนน เปนงานหนก ทาไดยากอยางยง ตองสาเรจดวยฉนทะและวรยะอยางสง ทจรงกคอตองพรอมดวยอทธบาททง ๔ และททานน จนถงนาไปถวาย กโดยมนาใจปรารถนาด โดยหวงใหเปนธรรมทาน เพอความเจรญธรรมเจรญปญญา อนจะเปนไปเพอประโยชนสขแกประชาชน จงสมควรดาเนนการใหสาเรจลลวงตามทมงหมาย พรอมทงขออนโมทนา ดร. วรภา อโณทยานนท ไว ณ ทน เปนอยางยง

ดงวาแลว ธรรมบรรยายชด ตามพระใหมไปเรยนธรรม น เปนเรองใหญยดยาวถง ๖๐ ตอน การตรวจชาระทคงใชเวลาเกอบทงป (อาจจะเกนปกได) เพงเรมมาไดเดอนเดยว เบองแรก คดวาจะรอใหงานเสรจสนแลวพมพเปนเลมทเดยว

ตอมา ไดความคดใหมวา นาจะจดแบงใหเหมาะได คอ ขณะนเสรจ ๔ ตอน ไดความถงจบพธอปสมบทในโบสถ พอดจะถงมงคลวารแรก คอ ๑๗ ม.ย. ๕๗ เมอพมพ ๔ ตอนนกอน กจะเทากบวา ในวนอายมงคลของ คณโยมหมอจรญ ผลนวาส ตามพระใหมไปเรยนธรรม ถงตอนทพธบวชเสรจ ไดพระใหมองคทจะเรยน เตรยมตวพรอมแลว จากนน เมอถงมงคลวารทายปของ โยมคณหญงกระจางศร รกตะกนษฐ ณ ๑๒ ต.ค. ๕๗ (หรอเมอไรกตามททาเสรจ โดยถอวาเนองในวนนน) กจะได ตามพระใหม ทบวชเสรจแลวนน ไปเรยนธรรม จนจบ

อนง งานตรวจชาระนทาเมอตวผตรวจออกจากวดญาณเวศกวนไปหลายปแลว และอยไมเปนท ขนตอความคาดหมายในการรกษาปอด งานหนงสอธรรมนจงขนตอการยายทดวย สาหรบ ๔ ตอนทเสรจแลวน เรมดวยไดรบตนฉบบ ทสายใจธรรม (ฉะเชงเทรา) ตรวจทดงสะเดา (เพชรบร) เสรจตอน ๔ บนหอพทธธรรม (สพรรณบร) ขออนโมทนาผทอปถมภเกอกลในทนนๆ แตตอจากน ตอนท ๕ คอนขางแนวาจะตองไปทาเสรจในทไกลออกไป จบเมอใด กจะรวาทไหน

ในทสด เรองทงหมดมารวมลง ณ ทหมาย คอการบาเพญธรรมทานบญกรยา ในมงคลกาลแหง พ.ศ. ๒๕๕๗ ทบคคลผรตตญ ๓ ทาน เจรญชนมวสสครบ ๑๐๐ ป

วนใดวนหนง ตงแตขนปใหม ถงวนสนป เปนมงคลวารของ พระครสงฆรกษฉาย ปาปทโป อภลกขตกาล ๑๗ มถนายน เปนมงคลวารของ คณโยมหมอจรญ ผลนวาส จากนน ๑๒ ตลาคม คอมงคลวารของ โยมคณหญงกระจางศร รกตะกนษฐ ขออนโมทนาศาสนกจของพระครผมหาเถระ และอนโมทนากศลจรยา ทโยมทงสอง

ทานไดบาเพญอยางอทศตวอทศใจ ในการบารงพระพทธศาสนา อปถมภวดและพระสงฆ แผขยายประโยชนสขของประชาชน ตลอดเวลายาวนาน ขอทกทานจงเจรญดวยจตรพธพรชย สดชนเบกบานผองใส กาวหนางอกงามในธรรม มความสขเกษมศานต ยงยนนานตลอดไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗ มถนายน ๒๕๕๗