ada_chile

Embed Size (px)

Citation preview

  • 7/28/2019 ada_chile

    1/18

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011

    REVISIONES

    Conducta adaptativa discapacidad inteectua: 50 aos de istoria su incipiente desarroo en a educacin en Cie

    Adaptive beavior and inteectua disabiit:50 ears of istor and ear deveopment in education in Cie

    Conduta adaptativa e deficincia intelectual: 50 anos de histriae seu incipiente desenvolvimento na educao no Chile

    Delfn Montero1

    , Juan Lagos2

    1Universidad de Deusto, Facutad de Psicooga Educacin,Avenida de as Universidades, 24, Bibao, Espaa, [email protected]

    2Universidad Catica de Maue, Facutad de Ciencias de a Educacin,Avenida San Migue, 3605, Taca, Cie, [email protected]

    Resumen

    E artcuo pretende describir a gnesis de constructo conducta adaptativa, su vincuacin con a nocin de dis-capacidad inteectua poner de reieve a importancia de a conducta adaptativa como criterio para e diagnsticode discapacidad inteectua. Asimismo, se caracterizar e constructo conducta adaptativa tanto en o que concier-ne a sus aspectos egaes como a su uso para e diagnstico en as orientaciones tcnicas os formuarios nicospropuestos por e Ministerio de Educacin de Cie. Finamente, se pantea una discusin sobre os aciertos desaciertos de incipiente desarroo de uso de constructo conducta adaptativa, en o que concierne a su utiiza-cin en personas con discapacidad inteectua especficamente en contextos educativos.

    Palabras clave: conducta adaptativa, discapacidad inteectua, diagnstico de discapacidad inteectua.

    AbstRAct

    Te main aim of tis artice is to describe te genesis of te construct adaptive beavior, its reation wit te ideaof inteectua disabiit and to remark te importance of te adaptive beavior as criteria for te diagnosis ofinteectua disabiit. Aso wi be caracterized te adaptive beavior construct in wat concerns to ega aspects,as we as its use for te diagnosis in te tecnica orientations and te unique forms proposed b te Ministr ofEducation in Cie. Fina, we present a discussion about te strengts and sortcomings of te incipient deve-opment of te use of adaptive beavior construct, wit respect to teir use in peope wit inteectua disabiities

    specifica in educationa settings. Key words: adaptive beavior, inteectua disabiit, inteectua disabiit diagnosis.

    Resumo

    Descreve-se a gnese do instrumento, Conduta Adaptativa, sua vincuao com a noo de deficincia inteectuae d reevncia importncia de conduta adaptativa como critrio para o diagnstico de deficincia inteectua.Assim considerando, caracteriza-se o referido instrumento em reao aos seus aspectos egais e uso para o diag-nstico nas orientaes tcnicas e nos formurios excusivos, propostos peo Ministrio de Educao do Cie.Finamente, prope-se uma discusso sobre acertos e erros do incipiente desenvovimento do uso do instrumento,Conduta Adaptativa, no que tange sua utiizao com pessoas com deficincia inteectua, em contextos educa-tivos especficos.

    Palavras chave: conduta adaptativa, deficincia inteectua, diagnstico de deficincia inteectua.

  • 7/28/2019 ada_chile

    2/18

    346

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    1. lA CONDUCTA ADAPTATIVA EN El CAMPO DE lA DISCAPACIDADINTElECTUAl

    Desde que heber (1959) introdujera e constructo de conducta adaptativa porprimera vez en a definicin de deficiencia menta (de aora en adeante discapacidadinteectua) propuesta por a Asociacin Americana sobre Deficiencia Menta (AAMD),no a dejado de producir entre os investigadores acadmicos un gran nmero decontroversias, a sea por su dificutad para definiro (Causen, 1972), por as imita-ciones para evauaro, debido a a imposibiidad de estabecer patrones de adaptacinabsoutos (Baumeister & Muma, 1975), por e poco empeo de este constructo ena prctica profesiona (Ziger, Baa & hodapp, 1984). Estas observaciones crticas aconstructo de conducta adaptativa su consideracin como parte de a discapacidadinteectua, no obstante, no a sido impedimento para continuar a investigacin acercade su mbito conceptua, su apicacin para e diagnstico evauacin, as como paraa determinacin de dispositivos de apoo a as personas con discapacidad inteectua.Por e contrario, an aentado e incremento de trabajo entorno de ea an posibi-itado mejoras en su apicacin.

    En opinin de agunos investigadores, e constructo de conducta adaptativa acontribuido a mejorar significativamente e diagnstico, casificacin panificacin deapoos (Bruininks, Turow & Giman, 1987; luckasson et al., 1992; luckasson et a.,2003; Jacobson, 2006;Scaock et al., 2010). Este trabajo a permitido incrementar acongruencia entre a conducta adaptativa, ta como a formua aAsociacin Americanade Discapacidad Intelectual y del Desarrollo (AAIDD, antes AAMD) (Scaock et al.,2010), con os modeos conceptuaes que se describen en os dominios de competenciapersona en os trabajos de Greenspan (Greenspan, 1981; Greenspan & Granfied, 1992;Greenspan, Switzk & Granfied, 1996; Greenspan & Drisco, 1997); a posibiitadoa reacin con agunas teoras de inteigencia (Woodcock & Muoz-Sandova, 1993;Scaock, 1999) con a capacidad de autodeterminacin (Wemeer, Aber, Mitaug,& Stanciffe, 2003), , finamente, tambin a favorecido una reacin ms estreca conos principios de caidad de vida de personas con discapacidad inteectua (Scaock,2001; Scaock, 2003).

    Asimismo, a nocin de conducta adaptativa no so encuentra eco en a AsociacinAmericana de Discapacidad Inteectua de Desarroo (Scaock et al., 2010), sinoque es utiizada en os criterios de diagnstico en as timas ediciones de ManuaDiagnstico Estadstico de os Trastornos Mentaes (DSM IV-TR), compiado por aAsociacin Americana de Psiquiatra (APA) (1994, 2000). Tanto AAIDD como a APAson dos instituciones de referencia obigada en a investigacin en a praxis profesionaen e campo de a discapacidad inteectua.

    Con a finaidad de ofrecer una breve resea istrica de constructo de conductaadaptativa como uno de os tres criterios para a evauacin de a discapacidad inteec-tua, este artcuo pretende visuaizar a traectoria istrica de a conducta adaptativa comprender su desarroo paraeamente a concepto de discapacidad inteectua. Paradesarroar estos propsitos, e artcuo contiene en primer ugar una reconstruccinistrica de constructo de conducta adaptativa; en segundo ugar, describe e uso en a

    potica e instrumentacin educativa; para, finamente, puntuaizar observaciones crticassobre e uso de constructo en cuestin en e sistema educativo cieno.

  • 7/28/2019 ada_chile

    3/18

    347

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    2. RESEA hISTRICA DE lA CONDUCTA ADAPTATIVA EN El CAMPODE lA DISCAPACIDAD INTElECTUAl

    la discapacidad inteectua antes de 1900 se diagnosticaba en trminos de un conjuntode rasgos que caracterizaban a adaptacin de os individuos a entorno socia, usandoexpresiones taes como competencia socia, abiidades de entrenamiento, normassociaes, capacidad de arregrseas por uno mismo en a vida adaptabiidad aentorno (Niira, 1999). la conducta adaptativa, a ser incuida en a definicin de re-traso menta presentada por a AAMD en os aos de 1959, 1961 posteriormente encada una de as ediciones asta a actua de ao 2010, a permitido neutraizar e efectoreductivo de a medicin de funcionamiento inteectua, ta como o miden os tests deinteigencia, como referente excusivo para e diagnstico de discapacidad inteectua,en un intento por moduar e predominio que estas escaas tuvieron durante a primeramitad de sigo XX.

    Como a sido seaado, a evoucin ent orno a constructo de conducta adaptativa,comenz a configurarse en a segunda mitad de sigo XX. As, en a dcada de os sesenta,especficamente en e ao 1964, a AAMD, en conjunto con e Parsons State hospita andTraining Center con e apoo de una beca concedida por e Naciona Institute of Mentaheat, desarro una investigacin para demostrar a funcin de a conducta adaptativaen probemas psiquitricos, como medio para estabecer un nuevo sistema de casificacindentro de a discapacidad inteectua. E producto de dico trabajo fue a Adaptive BeaviorCeckist para nios adutos (Niira, Foster, Seaas & leand, 1968) desde entoncesa conducta adaptativa se orient a fomentar una perspectiva educativa sobre os individuos,ms que soo como casificacin etiquetado de carcter puramente cnico.

    Durante os aos sesenta, asimismo, se produjo una aproximacin a constructo deconducta adaptativa, debido a que sta fue una dcada de preocupacin concienciasocia respecto a a educabiidad de personas con discapacidad inteectua. Quizs enreacin con eo se pueda entender que e Presidente de os EE.UU., Jon FitzgeradKenned, fuera nombrado primer Presidente de Comit de Retraso Menta, a o que sesuma e que una ermana sua presentaba discapacidad inteectua, que en febrero de1963 Kenned recomendara a Congreso de os Estados Unidos Un Programa Nacionapara Combatir e Retraso Menta. la suma de estos ecos, entre otros, dio como re-sutado e que nunca antes ubo tantos recursos centrados en a atencin a probema dea discapacidad inteectua como en esta dcada.

    Por otra parte, a incusin de a conducta adaptativa en a definicin de a AAMDincrement a urgencia de generar instrumentos de evauacin para e diagnstico panificacin de apoos en a prctica educativa. Esto permiti estabecer objetivos,programas de formacin de evauacin; de igua forma, a conducta adaptativa promo-vi a desinstitucionaizacin reabiitacin de personas con discapacidad inteectuaen a comunidad (Niira, 1999). En una revisin reaizada por horn & Fucs (1987),se menciona que a o argo de a istoria de as sociedades, cuando stas demostrarondisposicin para e desarroo de programas para personas con discapacidad inteectua,dicos programas se basaban en e concepto de conducta adaptativa para definir e con-tenido de os mismos.

    Una dcada ms tarde, vae decir, durante os aos setenta, e constructo de conductaadaptativa consideraba os principios de normaizacin (Wofensberger, 1972) para personas

  • 7/28/2019 ada_chile

    4/18

    348

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    con discapacidad inteectua, quienes deban poseer as abiidades bsicas requeridaspara su funcin en un medio reducido. Progresivamente, as investigaciones estuvierondedicadas a a identificacin de abiidades necesarias para una pena integracin socia(Meers, Niira, & Zetin, 1979; horn & Fucs, 1987).

    En 1975 a educacin de personas con discapacidad inteectua exiga como deberde Estado apicar pruebas no discriminatorias en a evauacin derivacin educativa;de eco, a conducta adaptativa se incorpora en a e de EE.UU. Pl-94-142 sobrepersonas con discapacidad. la cuestin centra de a evauacin no discriminatoria evita desproporcionada identificacin a derivacin educativa de nios de minoras tni-cas a grupos de educacin especia (Niira, 1999). En este contexto, a evauacin de aconducta adaptativa faciit a decisin acerca de dnde se educaran as personas quepresentaban discapacidad inteectua en coerencia con sus posibiidades cognitivas conductuaes. Adems, permiti a identificacin de desarroo socia de os nios fuerade entorno acadmico.

    Como puede constatarse, segn como o sostiene Niira (1999), a conductaadaptativa estuvo invoucrada en a controversia ega educaciona, jugando un ro msimportante que o atribuido a os test de cociente inteectua, por o que se us para aubicacin diferencia de os nios en as escueas pbicas. Incuso en agunos estadosse mandat incuir a vaoracin de a conducta adaptativa como una evauacin muti-dimensiona para equiibrar finamente os potenciaes de nios, nias jvenes.

    De este modo, e uso de constructo de conducta adaptativa vino a ser una potenteerramienta de diagnstico en a evauacin no discriminatoria, a punto que durante osaos setenta se determin utiizaro en a identificacin casificacin de nios escoa-res para efectos de a entrega de recursos proveniente de a administracin de Estado(Mercer, 1973). Estas razones son de istrica importancia, pues tuvieron un profundoefecto posterior en a investigacin sobre a conducta adaptativa en qu aspectos debangravitar centramente as escaas para su evauacin.

    Seguidamente, en a dcada de os ocenta, se desarro una cantidad sustancia deinvestigaciones que utiizaron as mediciones de conducta adaptativa para a descripcinde qu abiidades deben presentarse en distintos escenarios de a vida cotidiana (hawkins& Cooper, 1990). Adems, en os ocenta as medidas de evauacin de a conducta adap-tativa continuaron siendo efectivas para desarroar programas de instruccin preparar apersonas para vivir en espacios pequeos eaborar programas transitorios para a vidaaduta (Siverman, Siver, Sersen, lubin & Scwart, 1986).

    Agunos investigadores encontraron en a conducta adaptativa informacin demasiadoimprecisa, de cuestionabe vaidacin para efecto de casificacin (Ziger, Baa & hodapp,1984) de imitado uso en a escuea (Witt & Martens, 1984). En respuesta a estos a-cances, en a dcada de os ocenta a mirada investigativa se dirigi acia a compresin,a naturaeza, a estructura e desarroo de a conducta adaptativa (Niira, 1999).

    Otro acontecimiento destacado de os aos ocenta fue a definicin aportada pore Manua de a AAMD (Grossman, 1983). En e transcurso de as dcadas anteriores posteriores a esta definicin existieron otras, pero por ser sta una de as ms reevantes,nos permitimos referira in extenso:

    La conducta adaptativa hace referencia a la calidad de las ejecuciones diarias que dan respuestaa las demandas ambientales. La calidad de la adaptacin general est medida por el nivel deinteligencia; por lo tanto, el significado de los dos conceptos se superpone en significado. Es

  • 7/28/2019 ada_chile

    5/18

    349

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    evidente, sin embargo, considerando a la definicin de la conducta adaptativa con su nfasissobre las respuestas cotidianas, que la conducta adaptativa se refiere a lo que las personashacen para cuidar de s mismas y para relacionarse con otros en la vida diaria, ms bien queal potencial abstracto implcito en el concepto de inteligencia (Grossman, 1983: 42).

    Por otra parte, agunas de as tendencias en as investigaciones en os aos ocentaaportaron informacin reevante para comprender a naturaeza de a conducta adaptativa.Agunos estudios ongitudinaes transversaes indicaban caramente diferencias en edesarroo menta para e pronstico en a conducta adaptativa de os distintos gradosde discapacidad inteectua (Grossman, 1983). Adems, ciertos dominios de a conductaadaptativa estaban caracterizados en a traectoria de desarroo menta. Por ejempo,personas con moderada discapacidad inteectua demostraban un rpido desarroo en ashabilidades personales durante su temprana infancia, mientras que as habilidades decomunicacin y habilidades para la vida en comunidadcontinan su desarroo durante

    a adoescencia durante a vida aduta (Janicki & Jacobson, 1986; Eman & Widaman,1987). Estos estudios audaron a identificar os requisitos especficos para proporcionaros servicios apoos reacionando diferentes edades grados de as personas con dis-capacidad inteectua.

    Finaizando e mienio, en os aos noventa, a Asociacin Americana de RetrasoMenta (AAMR, ex AAMD) (luckasson et al., 1992) presenta su nuevo Manua, en ecua sustitue e constructo de conducta adaptativa por e de abiidades adaptativas, eque de acuerdo con Greenspan & Drisco (1997) tiene e mismo significado. Pese a aopinin de estos autores, as abiidades adaptativas consiguen reativizar e constructo deconducta adaptativa, constituendo un cambio debido en parte a as dificutades presen-

    tadas por a conceptuaizacin de a conducta adaptativa a os probemas reacionadoscon a medicin de un constructo tan extenso (luckasson et al., 1992).En a edicin de 1992, as abiidades adaptativas son presentadas en diez reas,

    as cuaes vienen enunciadas en un sistema descriptivo desarroado por Ford (Ford,Scnorr, Meer, Davern, Back & Dempse, 1989). las reas audidas son as siguientes:comunicacin, cuidado persona, abiidades de vida en e ogar, abiidades sociaes,utiizacin de a comunidad, autorreguacin, saud seguridad, abiidades acadmicasfuncionaes, ocio trabajo.

    Asimismo, en os aos noventa se destacan investigaciones sobre marcos de referenciade constructo su estructura, ta es e caso de os trabajos de Widaman & McGrew

    (1996); Tompson, McGrew & Bruininks (1999). hacia fines de os aos noventa comienzos de 2000, os investigadores enfatizan a importancia de a evauacin de aconducta adaptativa como un criterio especfico para e diagnstico de a discapacidadinteectua.

    A inicios de sigo XXI, especficamente en e ao 2002, se pubica a dcima edicin,AAMR (luckasson et al., 2002) en a cua se considera a conducta adaptativa como unadimensin agregada a modeo anterior (luckasson et al., 1992). Cabe subraar que eneste Manua se vueve a utiizar e constructo de conducta adaptativa, eiminndose ede abiidades adaptativas, pero e constructo a que se aude en e Manua se expresaen trminos de habilidades adaptativas conceptuales, prcticas y sociales, o que es

    congruente con os trabajos sobre competencia persona, socia e inteectua que StepenGreenspan a propuesto en sus investigaciones (Greenspan, 1981; Greenspan & Granfied,1992; Greenspan, Switzk & Granfied, 1996; Greenspan & Drisco, 1997).

  • 7/28/2019 ada_chile

    6/18

    350

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    A finaes de sigo XX e inicios de XXI, os investigadores an destacado empri-ca tericamente que e constructo de conducta adaptativa se vincua con otros, taescomo e de inteigencia (Woodcock, Muoz-Sandova 1993; Scaock, 1999; Scaock,2001) e de autodeterminacin (Stanciffe & Aber, 2003). En reacin con este timo,Montero (2003) a seaado que cuaquiera que anaice una erramienta o suficientemen-te ampia de conducta adaptativa, se dar cuenta de que autodeterminarse en a propiavida difcimente puede acerse sin partir de a sida base que proporciona e conjuntode destrezas que precisa un ciudadano para enfrentarse con un mnimo de xito a asdemandas adaptativas de cada da.

    Por otra parte, es necesario acer mencin a a importancia que se e atribue a aconducta adaptativa como predictor de a caidad de vida, a permitir que una persona condiscapacidad inteectua adquiera as destrezas necesarias que promueven una conductams independiente, o que impica incuir en os programas de apoo a menos uno de osprincipios de caidad de vida en personas con discapacidad inteectua. Dicos principiosacen mencin a factores ambientaes personaes taes como: as reaciones ntimas, avida famiiar, as amistades, e trabajo, e vecindario, a ciudad de residencia, a casa, aeducacin, a saud e estndar de vida (Verdugo Scaock, 2001).

    Finamente, en a dcimo primera edicin de Manua de a AAIDD (Scaock et al.,2010), se mantiene a conducta adaptativa como una de as cinco dimensiones de modeode discapacidad inteectua, o que refuerza a idea de a AAMD (Grossman, 1983), quesugera omoogar e modeo de discapacidad inteectua a de desarroo umano dea Organizacin Mundia de a Saud, expresado en a Casificacin Internaciona deFuncionamiento, de a Discapacidad de a Saud.

    la aproximacin istrica a concepto de conducta adaptativa espera abrir un debatesobre cmo o entendemos, cmo se desarroa cmo se genera conocimiento acercade os estndares mnimos necesarios para que una persona con discapacidad inteectuase integre sociamente, para que sea sociamente vaorada para que acance niveesapropiados de autodeterminacin.

    3. lA CONDUCTA ADAPTATIVA y SU FIGURA EN lA POlTICAEDUCATIVA EN ChIlE

    A continuacin se examina cmo a conducta adaptativa est siendo incorporada enos aspectos de tipo ega, de orientacin para a evauacin de personas con discapacidadinteectua , finamente, en os Formuarios nicos presentados por e Ministerio deEducacin de Cie, especficamente de a Unidad de Educacin Especia.

    A finaes de ao 2009 se promuga e Decreto N 170, con feca de pubicacin de14 de mao de 2009, correspondiente a regamento de a le N 20.201, en e cua sefijan normas para casificar a os aumnos con necesidades educativas especiaes que sernbeneficiarios de as subvenciones (recursos econmicos diferenciaes) para a EducacinEspecia. En e artcuo N 63 se ace mencin a as imitaciones de a conducta adaptativapara e diagnstico de discapacidad inteectua, considerando que dicas imitaciones:

    Afectan el funcionamiento esperado en la vida diaria, en la capacidad para responder a cam-bios vitales, a las demandas del ambiente y cuando los resultados en las escalas anteriormente

  • 7/28/2019 ada_chile

    7/18

    351

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    sealadas se encuentran a ms de dos desviaciones estndar por debajo de la media en laevaluacin de uno de los tres componentes: conceptual, prctico y social o en una puntuacinglobal de stos (Decreto N 2009: 17).

    la decaracin contenida en e artcuo recin citado es especiamente importante,puesto que constitue a primera ocasin en que formamente se ace una exigenciasobre a evauacin de a conducta adaptativa en personas con discapacidad inteectuade tipo severa para e diagnstico de coeficiente inteectua en e rango mite(Artcuo N 47 etra b). An ms, e contenido de artcuo N 63 ofrece adems unacara distincin reativa a a evauacin promocin de abiidades prcticas, sociaes/o conceptuaes.

    la exigencia jurdica en orden a evauar a conducta adaptativa e incorporar os re-sutados de dica evauacin como uno de os requisitos de diagnstico (Artcuo N 57),representa un reconocimiento expreso de a egisacin ciena, que se ainea con os

    criterios internacionamente aceptados. De mismo modo, e reconocimiento jurdicomencionado es coerente con e criterio de diagnstico de a AAIDD (luckasson et al.,2002; Scaock et al., 2010) de a Asociacin Americana de Psiquiatra, a travs deDSM IV-TR (1994/2000).

    A fines de mismo ao 2009, a Unidad de Educacin Especia de Ministeriode Educacin de Cie, dispuso un documento denominado Orientaciones Tcnicaspara a Evauacin Diagnstica de Estudiantes que presentan Necesidades EducativasEspeciaes asociadas a Discapacidad Inteectua (de aora en adeante OrientacionesTcnicas) que describe un conjunto de aspectos reacionados con a conducta adaptativa,entre os cuaes se cuentan sugerencias de instrumentos, especificacin de edades sobre

    as cuaes apicar evauaciones, a operativizacin de as imitaciones en a conductaadaptativa que debe presentar una persona para ser diagnosticada con discapacidadinteectua, entre otros, concordantemente con a definicin ofrecida por a AAMR(luckasson et al., 2002).

    Con estas Orientaciones Tcnicas se pretende entregar a quienes diagnostican disca-pacidad inteectua, fundamentamente psicogos, agunos eementos que es permitanun diagnstico certero conforme a criterios comunes. E documento de OrientacionesTcnicas a sido formuado recogiendo e modeo mutidimensiona de discapacidadinteectua panteado por a AAIDD (en ese entonces AAMR) (luckasson et al., 2002),basndose adems en e enfoque conceptua de a OMS, presentado a travs de modeo

    de funcionamiento umano (OMS, 2001).En cuanto a a evauacin diagnstica, as Orientaciones Tcnicas precisan que este

    proceso a interior de mbito educativo debe ser concebido con miras a fijar una ense-anza ms efectiva a proporcionar os apoos que requiere un o una estudiante paraprogresar, aprender participar. Para estabecer e diagnstico de discapacidad inteectua,as Orientaciones Tcnicas indican que se deben cumpir tres requisitos, a saber:

    a. imitaciones significativas de funcionamiento inteectua;b. imitaciones significativas de a conducta adaptativa, ;c. edad no superior a 18 aos.

    En o referente a segundo criterio seaado, esto es, a que concierne a imitacionessignificativas en a conducta adaptativa, as Orientaciones Tcnicas afirman que en Cie

  • 7/28/2019 ada_chile

    8/18

    352

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    no existen escaas de conducta adaptativa estandarizadas, carencia que produce comoconsecuencia e que os antecedentes referidos a estas abiidades sean recabados pormedio de instrumentos internacionaes o a travs de as amado juicio cnico de ospsicogos. En este sentido, se agrega en e documento de Orientaciones Tcnicas quemientras en Cie no existan escaas adaptadas vaidadas con baremos nacionaes paraa pobacin con sin discapacidad, se recomienda e uso preferente de os instrumentosque a continuacin se mencionan en a Taba 1:

    Tabla 1

    Instrumentos de evauacin de a conducta adaptativa sugeridos en Cie

    Test Rango edad

    Inventario para a panificacin de servicios a programacin individua(ICAP) (Montero, 1993).

    Todas as edades

    Escaa de Madurez Socia de Vineand, adaptacin ciena (Otero, 1959). Todas as edades

    Escaa de Intensidad de Apoos-SIS. Adaptacin espaoa (Verdugo, Arias,& Ibaez, 2007) (Supports Intensit Scae (SIS), AAIDD, 2004).

    A partir de os 16 aos

    Eaboracin propia.

    En a medida en que a consideracin de constructo conducta adaptativa efectuadaen as Orientaciones Tcnicas impica a referencia a uso de escaas psicomtricas, puedeestimarse que ste constitue un acierto adiciona de documento en tanto permite unaarticuacin ms ptima entre a evauacin, e diagnstico a generacin de apoospara personas con discapacidad inteectua.

    A fines de ao 2010, e Ministerio de Educacin de Cie present una propuestapara impementar un proceso de evauacin que incue a un conjunto diverso de actores se refiere a as necesidades educativas especiaes transitorias permanentes, entre otras.Esta propuesta comprende en parte os amados Formuarios nicos cua disposicinpara e ejercicio profesiona resuta ser de gran auda en a medida en que exigen a

    integracin forma de a famiia a proceso, a travs de una autorizacin expcita parasu reaizacin, en cuanto reguan os instrumentos de evauacin requeridos para oscorrespondientes diagnsticos a definicin de os apoos necesarios.

    En os Formuarios nicos a presencia de a conducta adaptativa tiene ugar enas necesidades educativas especiaes transitorias, especficamente en e rango mite, necesidades educativas especiaes permanentes, particuarmente en discapacidad inte-ectua discapacidades mtipes. En ambos casos, os Formuarios sugieren e usode as pruebas presentadas en a Taba N 1 dejan abierta a posibiidad de incorporarotras pruebas (formaes o informaes), sin ms especificacin.

    En e caso de Formuario nico referido a Discapacidad Mtipe, se consideran os

    mismos instrumentos propuestos en a Taba N 1 presumiendo que e CAP a queaude e Formuario corresponde a ICAP, se agrega a eos e Coosing Outcomesand Accommodations for Cidren (COACh) de Giangreco, Coninger & Iverson (1998).

  • 7/28/2019 ada_chile

    9/18

    353

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    En a referencia a os autores de COACh se omite e nombre de Virginia Sace Iverson,quien particip tambin en su eaboracin. Junto con esta omisin, quiz debida a unprobema de digitacin, ama a atencin que e ao de edicin de COACh correspondaa 2008, puesto que segn as evidencias de as que se dispone existen dos ediciones deinstrumento, a primera en e ao 1993 a segunda en e ao 1998. De eco, a infor-macin indica que a tercera edicin de COACh est en prensa, no abiendo noticiasde Pau h. Brookes Pubising sobre una versin posterior a ao 1998.

    4. DISCUSIN

    Como se sea acia e fina de apartado tituado La conducta adaptativa en elcampo de la discapacidad intelectual, se propone en o que sigue un anisis que pretendepuntuaizar agunas observaciones crticas respecto de a integracin de constructo deconducta adaptativa, a partir de a descripcin de su uso en a potica educativa. Coneste propsito se desarroar en primer ugar un examen de Decreto de le N 170,uego se evar a cabo un anisis de as Orientaciones Tcnicas para, en tercer ugar,exponer observaciones reacionadas con os Formuarios.

    4.1. SOBRE El DECRETO lEy

    E Decreto de Ley N 170, en su artcuo N 63, seaa o siguiente cuandoos resutados en as escalas anteriormente sealadas se encuentran a ms de dosdesviaciones estndar por debajo de a media. la remisin a escaas anterior-mente seaadas ace suponer que en e mismo Decreto, en agn apartado previo,estn contenidas dicas escaas. Este no es e caso. Incusive si se considera quea expresin escaas anteriormente seaadas se refiere a Artcuo inmediatamenteanterior, e N 62, en e que se aude a escaas para evauar e funcionamiento in-teectua; como se sabe stas no contienen as mismas dimensiones que as escaasde conducta adaptativa.

    An ms, desde sus inicios, e propsito de a incorporacin de a conducta adapta-tiva en e diagnstico de a discapacidad inteectua consisti precisamente en equiibrare nfasis excesivo de a medicin en e funcionamiento inteectua, para generar as undiagnstico o menos discriminatorio posibe. lo antes seaado sugiere a existencia deun probema de comprensin, e cua se expresa en a equvoca redaccin comentada, aque eventuamente puede conducir a errores en a prctica profesiona.

    De forma genera, e punto que se quiere subraar con esta observacin, que pudie-ra parecer margina, concierne a a reacin entre investigacin potica. Siguiendo aperspectiva de Bronfrenbrenner (1987) parece prudente revisar a forma convenciona deta reacin en ciencias sociaes, vae decir, aquea que sostiene que a potica sociadebera basarse en e conocimiento cientfico (Bronfrenbrenner, 1987: 28). Pero no paraproponer o contrario sino con a finaidad de subraar a necesidad de una reacin si-nrgica entre ambas que permita obtener e mejor proveco de vncuo entre una otrapara e desarroo umano.

  • 7/28/2019 ada_chile

    10/18

    354

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    4.2. REFERENTE A lAS ORIENTACIONES TCNICAS

    En reacin con as Orientaciones Tcnicas para la Evaluacin Diagnstica deEstudiantes que Presentan Necesidades Educativas Especiales Asociadas a Discapacidad

    Intelectual podemos precisar que es un texto que se eabora es pubicado e ao 2009en a pgina oficia de internet de Ministerio de Educacin de Cie. Si se visita e sitioaora podr verificarse que en cada una de as pginas de texto, en su parte superior, seagreg en rojo con etra mascua a siguiente advertencia: ESTE DOCUMENTOSE ENCUENTRA EN REVISIN POR lO QUE PODRA SUFRIR AlGUNASMODIFICACIONES.

    Cabe seaar que si bien a aparicin de documento de Orientaciones Tcnicas constitueun avance a nive naciona en cuanto a a evauacin de a conducta adaptativa, ste apareceno obstante con una dcada de desfase en reacin con e progreso internaciona de a inves-tigacin terica emprica. Prueba de eo es, entre otros, e texto Adaptive Beavior and Its

    Measurement. Impications for te Fied of Menta Retardation, de ao de 1999, e ecode que a evauacin de a conducta adaptativa est incorporada a a le sobre personas condiscapacidad desde e ao de 1975, en os Estados Unidos de Norteamrica.

    E documento de Orientaciones Tcnicas comienza diciendo que:

    Se entender por discapacidad intelectual a la presencia de limitaciones sustantivas en elfuncionamiento actual del estudiante, caracterizado por un desempeo intelectual significa-tivamente por debajo de la media que se da en forma concurrente con limitaciones en suconducta adaptativa, manifestada en habilidades prcticas, sociales y conceptuales, y quecomienza antes de los 18 aos (Luckasson y cols., 2002: 8).

    Si se confronta a referencia a texto de luckasson cos., 2002: 8 podr verifi-carse que en e texto origina no se aba de discapacidad inteectua, sino ms bien deretraso menta. E que ste sea e caso coneva una confusin conceptua que consisteen que mientras que a expresin retraso menta es un enguaje peorativo, ambiguo deetiquetado, a de discapacidad supone una comprensin de a situacin de as personasdesde un punto de vista socioecogico, que ejempifica a interaccin entre a persona su entorno que con os apoos individuaizados mejora e funcionamiento de a persona.A quienes trabajan en e campo acadmico profesiona, pero incusive tambin paraquienes no o acen, nos parece una dificutad derivada de conocimiento que justifica e

    uso de ambos constructos. Por otra parte, durante e ao 2009 se da a conocer a dcimoprimera versin de Manua (Scaock et al., 2010) en e cua efectivamente se utiizae concepto de discapacidad inteectua (p. 1), o cua es coerente con a propuesta decambio de constructo presentada por a AAIDD en enero de 2007.

    De acuerdo con a informacin que se a sintetizado antes respecto de Instrumentosde evauacin de a conducta adaptativa sugeridos en Cie (Taba 1) que forma partede contenido de as Orientaciones Tcnicas, conviene seaar que ninguna de as pruebasconsignadas ofrece criterios operativos para estabecer imitaciones significativas en ediagnstico de discapacidad inteectua, esto es, a indicacin de que e puntaje debeestar a dos desviaciones estndar bajo a media en una o en e puntaje goba de as

    tres dimensiones que integran a conducta adaptativa, a saber, abiidades conceptuaes,sociaes prcticas. No obstante, se trata de instrumentos ties para evauar a conductaadaptativa, o que dada a situacin naciona constitue un avance rea.

  • 7/28/2019 ada_chile

    11/18

    355

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    En o referente a as tres escaas a as que se ace mencin en e documento deOrientaciones Tcnicas, vae decir, e ICAP, Vineand SIS, ninguna de eas auda asatisfacer e segundo criterio para e diagnstico de a discapacidad inteectua. En e casodeInventario para la Planificacin de Servicios y Programacin Individual (ICAP), quees un trabajo de Dr. Montero Centeno, junto con e Inventario de Destrezas Adaptativas(CAlS) e Currcuum de Destrezas Adaptativas (AlSC), o que conforma un sistemade vaoracin-enseanza-evauacin de destrezas adaptativas de acceso frecuente tantoen Espaa como en Iberoamrica; e ICAP, que con e ndice de independencia generaofrece a posibiidad de entregar como resutado e grado de desviacin estndar requeridoen e contexto de a evauacin para e diagnstico, no obstante carece de una densidadsuficientemente ata como para ofrecer maores garantas de certeza, dada a reevanciade diagnstico de discapacidad inteectua os sensibes efectos que tiene sobre acomprensin persona un diagnstico eventuamente inexacto.

    la segunda escaa es a de Vineand, a cua se genera a partir de a tesis de pregra-do para optar a ttuo de psicogo de Adriana Otero Quiroz, desarroada en e ao de1959 en a Universidad de Cie. la Escala de Madurez Social de Vineland, que es enombre competo de instrumento, a que se ace ausin en as Orientaciones Tcnicas,fue construida originamente en e ao de 1935 por Edgar Do, pionero en conducta adap-tativa. la escaa adaptada en Cie consideraba so aspectos ingsticos, sin aber sidoestandarizada, o cua es manifestado por a propia autora en e apartado de sugerenciasde a tesis, refirindose a eo de a siguiente manera: Sera de gran inters estandarizara Escaa de Madurez de Vineand con e fin de transformara en un instrumento de eva-uacin cnica educaciona en a prctica comn (Otero, 1959, p. 124). De eco, aescaa de Vineand de 1935, construida por Do, fue ampiamente revisada modificadaen a versin de 1984 de a misma escaa por Sparrow, Baa, & Ciccetti.

    Finamente, a tercera escaa, a Escaa de Intensidad de Apoos (SIS) tiene comofinaidad:

    a) identificar el perfil y la intensidad de las necesidades de apoyo de una persona, b) pro-porcionar una medida de las necesidades especficas de apoyo para la realizacin de planesindividualizados de adaptacin y apoyo, c) proporcionar una medida fiable para la supervisinde los progresos y los resultados de los planes de intervencin o apoyo, y d) proporcionarinformacin objetiva sobre las necesidades de apoyo para los estudios de costes, para laplanificacin y asignacin de recursos en centros, organismos o comunidades y para el diseo

    de las polticas de proteccin social (Thompson et al., 2004: 21).

    los autores de a SIS (versin origina, Tompson, Brant, Campbe, Craig, huges,Rotoz, Scaock, Siverman, Tass, & Wemeer, 2004; traduccin adaptacin espaoa,Verdugo, Arias, & Ibez, 2007) seaan que este instrumento as escaas de conductaadaptativa miden constructos reacionados pero diferentes, que an de ser utiizadoscon propsitos diferentes (Tompson et al., 2004). Indican adems que son escaas quese compementan para brindar apoos a as personas con discapacidad inteectua, peropor ningn motivo, como o menciona e documento de Orientaciones Tcnicas, es paraevauar a conducta adaptiva.

    Otro punto es e que se refiere a os antecedentes bibiogrficos que respadantericamente a documento de Orientaciones Tcnicas, os cuaes son insuficientes encantidad no representan e nive de a discusin cientfica que se aba acanzado

  • 7/28/2019 ada_chile

    12/18

    356

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    asta e ao 2009. Por ejempo, e documento no considera en e caso de DiscapacidadIntelectual, as referencias siguientes: Internationa Review of Researc in MentaRetardation (2007); Users guide: Menta retardation. Definition, Cassification andsstems of supports - 10t Edition (2007); Wat Is Menta Retardation? Ideas foran evoving Disabiit in te 21st Centur (2006); Menta Retardation. Determiningeigibiit for socia securit benefits (2002); Manua of Diagnosis and ProfessionaPractice in Menta Retardation (1996). En e mismo sentido, para e caso de aconducta adaptativa se omiten importantes contribuciones, taes como: ABAS-II.Cinica Use and Interpretation (2008a); Best Practices in te Assessment of AdaptiveBeavior (2008b); la Conducta Adaptativa en e panorama cientfico profesionaactua (2005); Adaptive Beavior and Its Measurement. Impications for te Fied ofMenta Retardation (1999); Discapacidad Conducta Adaptativa (1993); Te Journaof Specia Education. Especia Issue: adaptive Beavior (1987); Adaptive Beavior.

    Concepts & Measurements (1978). Finamente, sobre e Juicio clnico tanto para aevauacin de funcionamiento inteectua como para a conducta adaptativa, e textoCinica Judgment (2005), e cua constitue una ineudibe referencia para efectuar ejuicio cnico en e campo de a discapacidad inteectua. E texto anterior, reativo a aausencia de referencias bibiogrficas, pretende contribuir a a eaboracin consistentede un documento cuo propsito consiste en servir de orientacin para a adopcinde decisiones profesionaes adecuadamente fundamentadas, permitiendo con esto unamejor comprensin apicacin de os constructos en cuestin.

    En concreto, as Orientaciones Tcnicas presentan cuatro (4) Referencias todaseas en espao, cuos aos de pubicacin corresponden a 1994, 2001, 2002 2004.

    Tres de as referencias audidas son de ibre acceso a travs de internet. Por contraste,en este mismo artcuo se presentan once (11) referencias bibiogrficas, siendo todaseas posteriores a a tima de as pubicaciones referidas por as Orientaciones Tcnicas.No deja de preocupar a fata de fundamentacin eventuamente a pertinencia de asreferencias bibiogrficas sobre as cuaes se eaboran os documentos eaborados pore MINEDUC. Sobre e mismo punto, concerniente a as referencias bibiogrficas, eranecesario detenernos, puesto que as Orientaciones Tcnicas eaboradas por a Unidadde Educacin Especia de Ministerio de Educacin de Cie con a participacin deprofesionaes de distintos mbitos grados acadmicos, abran supuesto una base msrepresentativa de a investigacin actua a menos en o que a a conducta adaptativa se

    refiere.

    4.3. SOBRE lOS FORMUlARIOS NICOS

    En reacin a os Formularios nicos, en os casos de diagnstico de rangomite discapacidad inteectua severa se seaa e desempeo persona socia de estudiante en diez reas (as mismas de luckasson et al., 1992, as quetambin son asumidas en e DSM IV TR, 1994/2000). las categoras de evauacinque se usan son: Mu Bien, Bien, Reguar Deficiente. Sin embargo, as pruebassugeridas no se corresponden con as categoras estabecidas en e Formuario nico.Esto soo podra acerse mediante una especuacin por parte de quien evae aconducta adaptativa.

  • 7/28/2019 ada_chile

    13/18

    357

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    En concordancia con os formuarios nicos, as investigaciones indican que a eva-uacin de a conducta adaptativa es importante, adems de ser uno de os tres criteriosde diagnstico de discapacidad inteectua, porque permite a panificacin educativa ageneracin de programas de apoo para personas con necesidades educativas especiaesde tipo transitorio o permanente (Matson, 2007; Ditterine & Oakand, 2009).

    En e contexto de as capacitaciones efectuadas por e MINEDUC en e ao 2010, cone propsito de difundir e Manual de Apoyo a Docentes: Educacin de Estudiantes quePresentan Trastornos del Espectro Autista, desafortunadamente se omiti a incorpora-cin de Mduo 5, cuo propsito es Dar agunos apoos desde a conducta adaptativade a persona con trastorno autista, integrado en a escuea especia. De eco, pararemediar esta omisin, e mduo fue muticopiado entregado a todos os participantesa sugerencia de a Mg. Mara de Carmen Aguiera, profesiona que eabor e Manuaconjuntamente con persona de MINEDUC.

    Acercndonos a fina de este apartado, es justo destacar as iniciativas evadas acabo en Cie, en cuanto a instrumentos de evauacin. En este sentido se desarro unestudio sobre la adaptacin y estandarizacin a nivel de la Provincia de Talca con el

    Inventario de Destrezas Adaptativas (CALS), que es un instrumento de evauacin detipo criteria que permite una panificacin de programas en torno a as abiidades dea vida diaria (luckasson et al., 2002: 89).

    De mismo modo cabe mencionar que se est trabajando en Cie sobre a estan-darizacin de Sistema de Evaluacin de la Conducta Adaptativa (Adaptive Behavior

    Assessment System - ABAS II de harrison & Oakand, 2003). Este instrumento se ca-racteriza por sus atas propiedades psicomtricas, e ampio rango de edad de 0 a 89aos su precisin para evauar grupos cnicos no cnicos, diferenciando sus perfiesen fortaezas debiidades presentadas por nios, adoescentes adutos (Ditterine &Oakand, 2009). Esta iniciativa se est evando a cabo conjuntamente por a Universidadde Deusto, Bibao - Espaa, a editoria TEA Ediciones, Madrid - Espaa a UniversidadCatica de Maue, Taca - Cie.

    la iniciativa de avanzar en a incorporacin de a conducta adaptativa como criterio dediagnstico, por parte de Ministerio de Educacin de Cie, especficamente de a Unidad deEducacin Especia, sin duda que a sido un acierto tanto para e diagnstico, a casificacin a generacin de apoos para as personas con discapacidad discapacidad inteectua.

    No obstante eo, a nive naciona persisten varios desafos: a estandarizacin depruebas de conducta adaptativa, a determinacin de cmo debe ser a evauacin de aconducta adaptativa conforme a as evidencias aportadas por a investigacin, a integracinde este constructo en a formacin profesiona brindada en e pas por as institucionesde educacin superior.

    Estos otros desafos en coerencia con a evidencia aportada por a investigacin a prctica basada en a investigacin, son os ineamientos que en un futuro cercanodebe adoptar a potica pbica para a generacin de servicios asociados a os derecosde as personas que presentan discapacidad discapacidad inteectua. En este sentido,e constructo de conducta adaptativa sus reaciones con e desarroo persona requierenapoos desde a atencin temprana, a escoarizacin, a transicin a a vida aduta apena adutez. Vae decir, a importancia de constructo radica en constituir una base para

    e desarroo de poticas pbicas que contribuan a mejorar as condiciones de vida deas personas, sus funcionamientos ibertades efectivas.

  • 7/28/2019 ada_chile

    14/18

    358

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    AGRADECIMIENTOS

    Nuestro agradecimiento a Dr. Jorge Aarcn leiva, por sus invaorabes aportes a adiscusin acadmica durante a eaboracin de presente artcuo.

    REFERENCIAS BIBlIOGRFICAS

    American Pscoogica Association (2010). Publication Manual of the American PsychologicalAssociation (6th Ed.). Wasington, DC: American Pscoogica Association.

    American Psciatric Association (1994). Diagnostic and statistical manual for mental disorders(4th Ed.). Wasington, DC: Autor.

    American Psciatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual for mental disordersTR(5th Ed.). Wasington, DC: Autor.

    Baumeister, A. & Muma, J. (1975). On defining menta retardation. The Journal of SpecialEducation, 9 (3), 293-306.Bronfenbrenner, U. (1987). La Ecologa Del Desarrollo Humano. Espaa: Paidos.Bruininks, R., McGrew K. & Marauma, G. (1988). Structure of adaptive beavior in sampes wit

    and witout menta retardation. American Journal of Mental Retardation,3, 265-272.Bruininks, R., Turow, M. & Giman, C. (1987). Adaptative beavior and menta retardation. The

    Journal of Special Education, 21, 1 69-88.Causen, J. (1972). Te continuing probem of defining menta deficienc. The Journal of Special

    Education, 6, 97-106.Couter, A. & Morrow, h. (1978). Adaptive Behavior: Concepts and Measurements. New york:

    Grune & Stratton.

    Ditterine, J. & Oakand, T. (2009). Reationsips Between Adaptive Beavior and Impairment. InS. Godstein & J. Nagieri (Eds.). Assessing Impairment. From Theory to Practice (pp. 31-48). New york: Springer.

    Eman, R. & Widaman, K. (1987). lifespan deveopment on institutionaized and communit-basedmenta retarded persons, revisited. American Journal of Mental Deficiency, 91, 559-569.

    Ford, A., Scnorr, R., Meer, l., Davern, l., Back, J. & Dempse, P. (1989). The Syracusecommunity referenced curriculum guide: for students with moderate and severe disabilities.Batimore, MD: Brookes Pubising.

    Giangreco, M., Coninger, C. & Iverson, V. (1998). Choosing Outcomes and Accommodations forChildren. A guide to educational planning for Students with Disabilities (COACh) (2t ed.).Marand: Pau h. Brookes Pubising.

    Gobierno de Cie, Ministerio de Educacin. Decreto N 170. (2010).Greenspan, S. (1981). Socia Competence and handicapped Individuas: Practica impications of

    a proposed mode. Advances in Special Education, 3, 41-82.Greenspan, S. & Granfied, J. (1992). Reconsidering te construct of menta retardation: Impications

    of a mode of socia competence. American Journal of Mental Retardation, 96, 4, 442-453.Greenspan, S., Switzk, h. & Granfied, J. (1996). Everda inteigence and adaptive beavior:

    A teoretica framework. In Jacobson, J.W. & Muick, J.A. (Eds.): Manual of diagnosis andprofessional practice in mental retardation (pp. 127-135). Wasington: American PscoogicaAssociation.

    Greenspan, S. & Drisco, J. (1997). Te roe of inteigence in a broad mode of persona compe-tence. In Fanagan, D.P., Gensaft, J.l. harrison, P. Contemporary intellectual Assessment:

    theories, test and issues. (pp. 131-150). New york: Te Guiford Press.Grossman, h. (1983). Classification in mental retardation. Wasington, DC: American Association

    on Menta Deficienc.

  • 7/28/2019 ada_chile

    15/18

    359

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    harrison, P. & Oakand, T. (2003). Adaptive Behavior Assessment System (2t Ed.). los Angees,CA: Western Pscoogica Services.

    harrison, P. & Raineri, G. (2008b). Best practices in te assessment of adaptive beaviour. InA. Tomas & J. Grimes (Eds.) Best practices in school psychology (5th Ed.) (pp. 605-616)

    Betesda, MD: NASP Press.hawkins, G. & Cooper, D. (1990). Adaptive beavior measures in menta retardation researc:

    Subject description in AJMD/AJMR artices. American Journal of Mental Retardation, 94,654-660.

    heber, R. (1959). A Manua on terminoog and cassification in menta retardation. AmericanJournal of Mental Deficiency, Monograp Supement, 64.

    horn, E. & Fucs, D. (1987). Using adaptive beavior in assessment and intervention: An overview.Journal of Special Education, 21, 11-26.

    ICE. (1993). Discapacidad y Conducta Adaptativa. Bibao: Universidad de Deusto.Janicki, M. & Jacobson, J. (1986). Generation trends in sensor, psica and beaviora abiities

    among oder menta retarded persons. American Journal of Mental Deficiency,90, 490-500.

    Jacobson, J. & Muick, J. (2003). Defining Menta Retardation or te Incurabiit of IdeoogicaImbeciit. In Switzk, h. & Greenspan, S. (Eds.), What is Mental Retardation? Ideas for anEvolving Disability (pp. 230-241). Wasington, DC: AAMR.

    Jacobson, J. (2006). Focusing Compreensive Functiona Assessment: A Case Formuation of DuaDiagnosis Treatment Priorities Using ICF (ICIDh-2). In Switzk, h. & Greenspan, S. (Eds.),What is Mental Retardation? Ideas for an Evolving Disability in the 21 st Century. Revisedand Updated Edition (pp. 325-340). Wasington, DC: AAMR.

    luckasson, R., Couter, D., Poowa, E., Reiss, S., Scaock, R., Sne, M., Spitanik, D. & Stark,J. (1992). Mental retardation. Definition, Classification and Systems of Supports (9th Ed.).Wasington: American Association on Menta Retardation.

    luckasson, R., Bortwick-Duff, S, Buntinx, W., Couter, D., Craig, E, Reeve, A., Scaock,

    R., Sne, M., Spitanik, D., Spreat, S. & Tass, M. (2002). Mental Retardation: Definition,Classification, and Systems of Supports. (10th Ed.). Wasington D.C.: AAMR.

    Matson, J. (2007). Internationa Review of Researc in Menta Retardation.Handbook of Assessmentin Persons with Intellectual Disability, N 34.

    Mercer, J. (1973). Labeling the mentally retarded: Clinical and social system perspectives onmental retardation. Berkee: Universit of Caifornia Press.

    Meers, C., Niira, K., & Zetin, A. (1979). Te measurement of adaptive beavior. In Eis, N.R.(Ed.), Handbook of mental deficiency: Psychological theory and research (2th Ed.) (pp. 431-481). hisdae, NJ: lawrence Erbaum.

    Montero, D. (1996). Evaluacin de la Conducta Adaptativa en Personas con Discapacidad.Adaptacin y validacin del ICAP. Bibao: Mensajero.

    Montero, D. (2003). Conceptos cave: conducta adaptativa autodeterminacin . En Gobiernode Navarra. Dep. de Educacin Cutura. I Congreso Nacional de Educacin y Personascon Discapacidad: Conciencia, Compromiso y Mejora Continua. Navarra: Gobierno deNavarra.

    Montero, D. (2005). la Conducta Adaptativa en e panorama cientfico profesiona actua.Intervencin Psicosocial,14 (3), 277-293.

    Morreau, l., Bruininks, R. & Montero, D. (2002). Inventario de Destrezas Adaptativas (CALS).Bibao: Mensajero.

    Niira, K., Foster, R., Seaas, M. & leand, h. (1968).Adaptive behavior checklist. Wasington,DC: American Association on Menta Deficienc.

    Niira, K. (1999). Adaptive beavior: A historica Overview. In Scaock, R. (Ed.) Adaptative

    behavior and measurement. Implications for the field of de mental retardation (pp. 7-14).Wasington: American Association on Menta Retardation.

  • 7/28/2019 ada_chile

    16/18

    360

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    Organizacin Mundia de a Saud (2001). Clasificacin Internacional del Funcionamiento, de laDiscapacidad y de la Salud (CIF). Madrid: Ministerio de Trabajo Asuntos Sociaes. SecretaraGenera de Asuntos Sociaes. Instituto de Migraciones Servicios Sociaes.

    Orientaciones Tcnicas para a Evauacin Diagnstica de Estudiantes que presentan Necesidades

    Educativas Especiaes Asociadas a Discapacidad Inteectua (documento de trabajo) Ministeriode Educacin de Cie (2009).

    Otero, A. (1959).La Escala de Madurez Social de Vineland. Primeros ensayos de aplicacin. Tesispara optar a Ttuo de Psicogo, Universidad de Cie, Santiago, Cie.

    Oakand, T. & harrison, P. (2008a).ABAS-II. Clinical Use and Interpretation. New york: AcademicPress.

    Scaock, R. (1999). Adaptive Beavior and Its Measurement: Setting te Future Agenda. InR. Scaock (Ed.), Adaptive Behavior and Its Measurement. Implications for the Field ofMental Retardation (pp. 209-222). Wasington, DC: AAMR.

    Scaock, R. (1999). Te Merging of Adaptive Beavior and Inteigence: Impications for teFied of Menta Retardation. In R. Scaock (Ed.), Adaptive Behavior and Its Measurement.

    Implications for the Field of Mental Retardation (pp. 43-59). Wasington, DC: AAMR.Scaock, R. (2001). Conducta adaptativa, competencia persona caidad de vida. En M.A. Verdugo

    Jordn de Urres (Coords.) Apoyos, Autodeterminacin y Calidad de Vida. Actas de as IVJornadas Cientficas de Investigacin sobre personas con discapacidad. Saamanca: Amar.

    Scaock, R. (2003). Menta retardation: A condition caracterized b significant imitations inpractica, conceptua, and socia skis. In Switzk, h. & Greenspan, S. (Eds.), What is mentalretardation? Ideas for an evolving disability (pp. 363-378). Wasington, DC: AAMR.

    Scaock, R. & luckasson, R. (2005) Cinica Judgment. Wasington, DC: AAMR.Scaock, R., Buntinx, W., Bortwick-Duff, S., luckasson, R., Sne, M., Tass, M. & Wemeer,

    M. (2007). Users guide: Mental Retardation. Definition, classification and systems of supports(10th Ed.). Wasington, DC: AAIDD.

    Scaock, R., Bortwick-Duff, S., Brade, V., Buntinx, W., Couter, D., Craig, E., Gomez,S., lacapee, y., luckasson, R., Reeve, A., Sogren, K., Sne, M., Spreat, S., Tass, M.,Tompson, J., Verdugo-Aonso, M., Wemeer, M. & yeager, M. (2010). Intellectual DisabilityDefinition, Classification and Systems of Supports (11th Ed). Wasington: AAIDD.

    Siverman, W., Siver, E., Sersen, E., lubin, R. & Scwart, A. (1986). Factors reated to adaptivebeavior canges among a menta retarded, psica disabed person. American Journalof Deficiency,90, 651-658.

    Sparrow, S., Baa, D. & Ciccetti, D. (1984). Vineand Adaptive Beavior Scaes, Circe Pines,MN: American Guidance Service.

    Stanciffe, R. & Aber, B. (2003). An ecoogica teor of sef-determination: researc evidence.In Wemeer, M., Aber, B., Mitaug, D. & Stanciffe, R. (Eds.) (2003). Theory in self-

    determination. Foundations for Educational Practice (pp. 79-118).Iinois: Cares C. TomasPubiser, ltd.

    Tompson, J., McGrew, K. & Buininks, R. (1999). Adaptive and Maadaptive Beavior: Functionaand Structura Caracteristics. In R. Scaock (Ed.) (1999). Adaptive Behavior and itsMeasurement. Implications for the Field of Mental Retardation (pp. 15-42). Wasington:American Association on Menta Retardation.

    Tompson, J., Brant, B., Campbe, E., Craig, E., huges, C., Rotoz, D., Scaock, R., Siverman,W., Tass, M. & Wemeer, M. (2004). Supports Intensity Scale. Wasington DC: AAIDD.

    Unidad de Educacin Especia, Ministerio de Educacin. (2010). Manual de Apoyo a Docentes:Educacin de Estudiantes que presentan Trastornos del Espectro Autista. Santiago de Cie:MINEDUC.

    Verdugo, M. & Scaock, R. (2001). E concepto de caidad de vida en os servicios umanos.En Verdugo, M.A. Jordn de Urres, B. (Coords.) Apoyos, Autodeterminacin y Calidad de

  • 7/28/2019 ada_chile

    17/18

    361

    Estudios Pedaggicos XXXVII, N 2: 345-361, 2011CONDUCTA ADAPTATIVA y DISCAPACIDAD INTElECTUAl: 50 AOS DE hISTORIA

    Vida. Actas de as IV Jornadas Cientficas de Investigacin sobre Personas con Discapacidad.Saamanca: Amar.

    Verdugo, M., Arias, B. & Ibez, A. (2007). Escala de Intensidad de Apoyos. SIS. Madrid: TEAEdiciones.

    Wemeer, M., Aber, B., Mitaug, D. & Stanciffe, R. (2003). Theory in self-determination.Foundations for educational practice. Iinois: Cares C. Tomas Pubiser, ltd.

    Widaman, K., Gibbs, K. & Gear, D. (1987). Structure of adaptive beavior: Repication acrossfourteen sampes of nonprofound menta retarded peope. American Journal of MentalDeficiency,91, 348-360.

    Widaman, F. & McGrew, S. (1996). Te structure of adaptive beavior. In Jacobson, J.W. & Muick,J.A. (Eds.), Manua of diagnosis and professiona practice in menta retardation (pp. 97-110).Wasington, DC: American Pscoogica Association.

    Witt, J. & Martens, B. (1984). Adaptive Beavior: Test and assessment issues. Scholl PsyghologyReview, 13, 215-230.

    Wofensberger, W. (1972). The principle of Normalization in Human Services. Toronto: Nationa

    Institute on Menta Retardation.Woodcock, R. & Muoz-Sandova, A. (1993). Conducta Adaptativa Teora de a Inteigencia. En

    ICE, Discapacidad y Conducta Adaptativa (pp. 41-49). Bibao: Universidad de Deusto.Ziger, E., Baa, D. & hodapp, R. (1984). On te definition and cassification of menta retarda-

    tion. American Journal of Mental Deficiency,89, 3, 215-230.

  • 7/28/2019 ada_chile

    18/18