ÄÁÕÑ-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàðò øàãíàëûí õóð áóóëàà

¹ 12 (36) 2011

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF) 1961 îíä Øâåéöàðèéí Õîëáîîíû óëñûí õóóëü ¸ñíû äàãóó àíõ á¿ðòãýãäñýí, 5 ñàÿ ãàðóé ãèø¿¿í äýìæèã÷òýé, äýëõèéí 100 ãàðóéîðîíä áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã, îëîí óëñûí àøãèéí áóñ òîìîîõîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà þì.

Æèëä äóíäæààð 273 ñàÿ îð÷èì àì.äîëëàðòàé òýíöýõ õºðºíãèéã äýëõèéí ºíöºã áóëàí á¿ðò 1,200 ãàðóé áàéãàëü õàìãààëàõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä çàðöóóëæ áàéíà.

ÝÍÝ ÄÓÃÀÀÐÒ

Á.Ëõàãâàñ¿ðýí:Íàãîÿãèéí ãýðýý

ò¿¿õýí à÷õîëáîãäîëòîé

áîëñîí

Ìîíãîë÷óóä 10.000ãà ãàçàð ò¿ðýýñýëæ

öàãààí áóäàà òàðèíà

XII í¿¿ðò

VI í¿¿ðò

ÄÁÕÑ-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéíãàçàðò øàãíàëûí õóð áóóëàà

Í.ÝÍÕÁÀßÐ

Ìîíãîëä áàéãàëü îð÷íûãõàìãààëàõ ÷èãëýëýýð ¿éë àæèë-ëàãàà ÿâóóëäàã îëîí òºðèéí áóñáàéãóóëëàãà áèé. Ýäãýýðèéí äîò-ðîîñ õàìðàõ õ¿ðýý, õèéæ áàéãàà¿ð ä¿íòýé àæëààðàà ãîö ÿëãàð-äàã áàéãóóëëàãà áîë Äýëõèéíáàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîí-ãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð õý-ìýýí æèðèéí èðãýäýýñ ýõëýýäòºð çàñãèéí óäèðäëàãà õ¿ëýýíçºâøººðäºã áèëýý.¯¿íèé íîòîë-ãîî áîëñîí ¿éë ÿâäàë áîëæ òóñáàéãóóëëàãûí õàìò îëíû õºäºë-ìºðèéã òºð çàñàã ¿íýëëýý. Ìîí-ãîë óëñûí Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàëæóóë÷ëàëûí ñàéäûí òóøààëààðÄýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéíãàçðûã ÿàìíû “Õ¿íäýò ºðãºìæ-ëºë”-ººð øàãíàëàà. Ñ¿¿ëèéí æè-ë¿¿äýä òóñ áàéãóóëàãûí íýð õ¿íäáàéíãà ºñ÷ Ìîíãîëä áàéãàëüîð÷íûã õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð ¿éëàæèëëàãàà ÿâóóëäàã òýðã¿¿ëýõáàéãóóëëàãûí íýã áîëñíûã ÿàì-íû ñàéä îíöëîí õýëæ áàéâ. Ìºíýíý ºäºð òóñ áàéãóóëëàãûí Çà-õèðãàà, Ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàë ýð-

õýëñýí çàõèðàë Ì.Ýíõòóÿà, Ç¿é-ëèéí õºòºëáºðèéí ìåíåæåð¨.Îíîí, Ç¿¿í á¿ñèéí õºòºëáº-ðèéí çîõèöóóëàã÷ Á.Áàòõóÿã, õº-òºëáºðèéí ìåíåæåð Ì.Õóëàí,Ãàçàð ç¿éí ìýäýýëëèéí ñèñòå-ìèéí ìýðãýæèëòýí Ä.Ñàíæìÿ-

òàâ, õºòºëáºðèéí àæèëòàíÁ.Ìºíõ÷óëóóí, Áºõºíãèéí ìåíå-æåð Á.×èìýääîðæ,Àëòàé Ñî¸íûá¿ñèéí çàõèðàë Ä.Öýâýýíðàâ-äàí, “Èðâýñ-3” áàãèéí àõëàã÷Ø.Ãàíòóëãà íàðûã “Áàéãàëü îð÷-íû òýðã¿¿íèé àæèëòàí” öîë òýìä-

ãýýð øàãíàëàà. Ò¿¿í÷ëýí Óñíûàñóóäàë õàðèóöñàí àæèëòàíÁ.Îþóíìºíõ ,Õºòºëáºðèéíãàçðûí æîëîî÷ Æ.Á¿ðãýä,Áºõºíõàìãààëàã÷ Á.Æàìö,Ö.Áóÿíáàòíàðûã ÿàìíû æóóõ áè÷ãýýðøàãíàñàí áàéíà.

ÕàñÁàíê, Íîìàäèê Æºíèñ áîëîíÄýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí(WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéíãàçàð õàìòðàí áàéãàëü îð÷íû õàìòûíñàí áàéãóóëæ (2010.10.18) ãàðûí ¿ñýã

çóðëàà. Õàìòðàã÷ òàëóóä òîäîðõîé õýì-æýýíèé ìºíãèéã ÕàñÁàíêèíä äàíñ íýýæõàäãàëàõ áºãººä õ¿¿ã íü äýëõèéääàíñòàé Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàðò õóóëüáóñ àãíóóðòàé òýìöýõ, íóòãèéí èðãýäèéíáàéãàëü õàìãààëàõ ñàíàà÷ëàãûã

ÓÈÕ äàõü ÌÀÍ-ûí á¿ëãèéí õóðàëäààíààð çºâõºí Áýë-÷ýýðèéí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã àâ÷ õýëýëöëýý. Ýíýàñóóäëûí òàëààð á¿ëãèéí äàðãà Ä.Ë¿íäýýæàíöàí ìýäýý-ëýë õèéñýí þì. Òýðýýð “Íýð á¿õèé ãèø¿¿ä ñàíàà÷ëàíÁýë÷ýýðèéí òóõàé õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëàí ÓÈÕ-äºðãºí áàðüñíûã á¿ëãèéí õóðàëäààíààð àâ÷ õýëýëöëýý.Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä áýë÷ýýðýýñ áóñàä ãàçðûãÌîíãîë Óëñûí èðãýíä ºì÷ë¿¿ëæ áîëîõ òóõàé çààëò áèé.Áýë÷ýýðèéí òóõàé õóóëèéã áàòëàõ øààðäëàãà áàéãààòàëààð îëîí æèë ÿðüæ, áàñ îëîí òºñºë õºòºëáºðõýðýãæ¿¿ëñýí òóë òºñºë ñàíàà÷ëàã÷äûí õóâüä îëîí òàëààñíü àñóóäëûã õàðæ, çîõèöóóëàõûã îðîëäñîí òºñºë îðóóëæèðñýí áàéíà. Á¿ëãèéí ãèø¿¿ä ýíý àñóóäëûã òóéëûí õÿíóóð,íóõàöòàé õàíäàõ àñóóäàë ãýæ ¿çñýí. 1.5 ñàÿ õàâòãàéäºðâºëæèí êì ãàçðûí 1.1 ñàÿ íü áóþó 70 ãàðóé õóâü íüáýë÷ýýðò õàìààðíà. Ýäãýýðèéã çîõèöóóëíà ãýäýã àìàðã¿é.Àéìàã á¿ð ººðèéí îíöëîãòîé ãàçàð íóòàãòàé. Íèéò 330ãàðóé ñóìûí õî¸ðîîñ ãóðâàí áàã íü áàéíãûí í¿¿äýë õèéõýýñàðãàã¿é áàéäàëä áàéíà. Ýíý á¿õíèéã Áýë÷ýýðèéí òóõàéõóóëèàð çîõèöóóëàõ ãýæ îðîëäîæ áàéíà. Ãýñýí ÷Áýë÷ýýðèéí òóõàé õóóëèéã ãàðãàíà ãýäýã àìàðã¿é áàéíà.Ìàíàé ãèø¿¿ä òàë òàëààñ íü ÿðèàä Áýë÷ýýðèéí òóõàéõóóëèéí òºñëèéí ãîë ¿çýë áàðèìòëàë, çààëòóóäûã óëñûíõýìæýýíä ìàë÷äààðàà õýëýëö¿¿ëýõ íü ç¿éòýé õýìýýí ¿çýæ,õîéøëóóëàõ ñàíàë ãàðãàñàí. Ãîë íü îäîîõîíäîîÁýë÷ýýðèéí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã õýëýëöýõ íºõöºëõàðààõàí á¿ðäýýã¿é áàéíà” ãýæ ÿðüñàí þì.

Áýë÷ýýðèéí òóõàé õóóëèéã ýõëýýäìàë÷äààðàà õýëýëö¿¿ëýõ íü

ç¿éòýé ãýâ

Áàéãàëü õàìãààëàõ àðèóí ¿éëñèéí òºëºº áàíêñàíõ¿¿, àÿëàë æóóë÷ëàë, áàéãàëü îð÷íû

ñàëáàðûíõàí íýãäëýýäýìæèõýä çîðèóëíà. ÕàñÁàíê ìºí òóíóäàõã¿é Íîãîîí Òºëáºðèéí Êàðòûã çàõçýýëä íýâòð¿¿ëýõ áºãººä ýíýõ¿¿ êàðò íüººðºº áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé ìàòåðèà-ëààð õèéãäñýí áºãººä äàíñ íü îíëàéí

áîëñíîîð öààñíû õýðýãëýýã áóóðóóëæáàéãààãèéí çýðýãöýý êàðòààð õèéãäñýííèéò õóäàëäàí àâàëòûí 0.3% íü Äýë-õèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-èéí áàéãàëü îð÷íû òºñë¿¿äèéã ñàíõ¿¿-æ¿¿ëýõýä çàðöóóëàãäàõ þì.

Õóëñíû áààâãàéíõóâöàñ ºìñºæ

áàìáaðóóøíóóäûãàð÷èëäàã ãýíý

III í¿¿ðò

2¹ 12 (36) 2011

Í¯Á-ààñ çîõèîí áàéãóóëñàíóóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéíàñóóäëûã õýëýëöýõ äýýä õýìæýý-íèé óóëçàëòààð 194 îðíû òºëºº-ëºã÷èä òîõèðîëöîîíä õ¿ð÷, Êàí-êóíû õýëýëöýýðèéã àìæèëòòàéáàòàëëàà. Îëîí óëñûí àíõààð-ëûí òºâä áàéñàí ýíý óóëçàëòàä30 øàõàì îðíû òºð, çàñãèéíóäèðäàã÷èä, 130 ãàðóé îðíûñàéä, äýä ñàéä íàð, ìºí îëîí óë-ñûí áàéãóóëëàãóóäûí óäèðäëàãàîðîëöñîí þì. ªíäºð õýìæýýíèéóóëçàëòûí íýýëòýä Í¯Á-ûíÅðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàÁàí Ãè Ì¿í, Ìåêñèêèéí Åðºíõèé-ëºã÷ Ô.Êàëäåðîí íàð ¿ã õýëæäýëõèéí óóð àìüñãàëûí ººð÷-ëºëò óëàì á¿ð ýð÷èìòýé ÿâàã-äàæ, áàéãàëèéí ãàìøèãò ¿çýãäýëóëñ îðíóóäûí íèéãýì, ýäèéí çà-ñàãò íîöòîé õîð óðøèã ó÷ðóóëæáóéã õýëæ óëñ òºðèéí çîðèãòîéàëõàì õèéæ, Êàíêóíû óóëçàë-òààñ òîäîðõîé øèéäâýð ãàðãàõûãóðèàëñàí þì. Ñ¿¿ëèéí ºäðèéíõóðàëäààí äîëîîí öàã ¿ðãýë-æèëñíèé ýöýñò òºëººëºã÷èäóãààðûí õèéã áàãàñãàõ, õîðòõàÿãäëûã öýãëýõýä çîðèóëñàí õº-ðºíãº îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõçààëòûã ãýðýýíä òóñãàâ. Ìºí óóðàìüñãàëûí ººð÷ëºëòººñ áîëæõîõèðäîã, áàéãàëèéí ãàìøèãòèõýýð íýðâýãääýã îðíóóäàä ñàí-õ¿¿ãèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ íü÷óõàë ãýäýã äýýð òºëººëºã÷äèéí

îëîíõè íü ñàíàë íýãäýæ áàéëàà.

ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÊÀÍÊÓÍÛÓÓËÇÀËÒÀÄ ÎÐÎËÖËÎÎªíäºð õýìæýýíèé óóëçàëòàä

Ìîíãîë Óëñûí Áàéãàëü îð÷èí,

Êîïåíãàãåíààñ èë¿¿ àìæèëòàä õ¿ðñýíÊÀÍÊÓÍÛ ÓÓËÇÀËÒ

àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéä Ë.Ãàí-ñ¿õ îðîëöîæ Ìîíãîë îðîíä óóðàìüñãàëûí ººð÷ëºëò áàéãàëüîð÷èí, ýêîñèñòåì, íèéãýì ýäèéíçàñàãò õ¿÷òýé íºëººëæ, ãàí, çóä,öºëæèëò óëàì ýð÷èìæèí, óëñîðíû òîãòâîðòîé õºãæèëä èõýý-õýí õîõèðîë ó÷ðóóëæ áàéãààãòýìäýãëýýä, óóð àìüñãàëûíººð÷ëºëòèéí óëìààñ ó÷èð÷ áóéñààä áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëà-õàä íü õºãæèæ áóé îðíóóäàäøààðäëàãàòàé áàéãàà òåõíèê

òåõíîëîãè, õºðºíãº ñàíõ¿¿ãèéíàñóóäëûã øèéäâýðëýõýä Êàíêó-íû Áàãà õóðàë ÷óõàë ¿¿ðýãòýéãîíöëîí õýëëýý. Òóñ óóëçàëòûí¿åýð Ë.Ãàíñ¿õ ñàéä Áóòàíû ÂàíòÓëñ, ÁÍÕÀÓ, ÁÍÑÓ, ÁÍÒÓ-ûí

Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ¿íäýñíèé õºòºëáºð áàò-ëàõ òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñëèéí àíõíû õýëýëö¿¿ë-ãèéã Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéíãûí õî-ðîîíû õóðàëäààíààð õèéëýý.Ãèø¿¿ä ¿íäýñíèé õºòºëáº-ðèéí íýð õýð çºâ çîõèñòîé áàéãàà òàëààð ººðñäèéí áàéðñóóðèà èëýðõèéëöãýýæ, òîäîðõîé ñàíàë õýëýâ. Òóõàéë-áàë, Ä.Áàòáàÿð, Ï.Àëòàíãýðýë íàðûí ãèø¿¿ä “Óóð àìüñ-ãàëûí ººð÷ëºëòèéí ýñðýã òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”,Ã.Áàÿðñàéõàí ãèø¿¿í “Íîãîîí ýäèéí çàñàã ðóó øèëæèõ

ñàéä íàðòàé óóëçàæ õî¸ð òàëûíõàìòûí àæèëëàãàà áîëîí òóñÁàãà õóðëààð õýëýëöýæ áóéàñóóäëóóäûí òàëààð ñàíàëñîëèëöñîí áàéíà.

ÕÓÐËÛÍ ¯ÅÝÐ ÞÓ ÁÎËÎÂÝíý áàãà õóðëûí ¿åýð ÎÕÓ

äóóëèàíòàé ìýäýãäýë õèéñýíáèëýý. ÎÕÓ-ûí òºëººëºã÷äèéíòýðã¿¿í Àëåêñàíäð Áåðäèòñêèéíìýäýãäñýíýýð Êèîòîãèéí ãýðýýã2012 îíîîñ õîéø ÎÕÓ ñóíãàõã¿éãýñýí þì. Ýíý íü öàã óóðûí ººð÷-ëºëòòýé õèéõ îëîí óëñûí ÷óõàëõýëýëöýýðò õÿìðàë àâ÷èð÷áàéíà. Õàðèí îäîî îëîí óëñûí

õàìòûí íèéãýìëýã áà ÎÕÓ õî¸ðòíóóæ õààõ ç¿éë àëãà áîëîâ. ÎÕÓººðèéãºº äýëõèéí öàã óóðûíººð÷ëºëòºä ãîë äîíîð ãýæ òî-äîðõîéëîîä ¿¿íèéõýý òºëºº íºõ-âºð õ¿ñ÷ áàéíà. Êèîòîãèéí ïðî-òîêîëûã àðâàíõî¸ðäóãààð ñàðûí10-íä ñóíãàõààñ òàòãàëçñíààðÎðîñ Òîêèîã äóóðàéâ. ªìíº íüßïîí òýðõ¿¿ ¸ñ ç¿éí õóó÷èðñàíáàðèìòûã ñóíãàõã¿é ãýýä öàãóóðûí ººð÷ëºëòèéí øèíý ãýðýýáàéãóóëàõûí òºëºº áàéãààãààõýëñýí þì.

Ýíý õóðëûí ¿åýð ÀÍÓ-ûí òà-ëààð õ¿÷òýé ø¿¿ìæ ºðíºâ. Ýíýò-õýãèéí ñàéä Æàéðàì Ðàìåøèéí

õýëñíýýð, ÀÍÓ çºâõºí «òåõíîëî-ãèéí ìîòîð» áîëîí «óóð àìüñãà-ëûí» ñàíõ¿¿ãèéí íººöèéí äîíîðáîëñîí òºäèéã¿é, õóðèìòëóóë-ñàí õàÿãäëûí õýìæýýãýýðýý òýð-ã¿¿ëæ áàéãàà àæ. Òóñ óëñ Êèîòî-ãèéí ïðîòîêîëä íýãäýýã¿é áºãººä1960-2005 îí õ¿ðòýëõ õóãàöààíäÿëãàðñàí õ¿ëýìæèéí õèéí íèéòõàÿãäëûí 26 õóâü íü ÀÍÓ-ûíõàæýý. «ÀÍÓ-ûí á¿ðýí ä¿¿ðýí,èäýâõòýé îðîëöîîã¿éãýýð ñàéíõýëýëöýý áàéãóóëàãäàíà ãýäýãòóí ýðãýëçýýòýé. ÀÍÓ-ûã óóðàìüñãàëûí ººð÷ëºëòòýé õîëáîî-òîé àñóóäàëä òàòàí îðîëöóóëàõõýðýãòýé» ãýæ Ðàìåø õýëñýíáàéíà. Õàÿãäëàà áàãàñãàõ òà-ëààð ÀÍÓ-ûí òàâüñàí çîðèëãîä«òóí ñýòãýë äóíäóóð» áàéãààãààòýðýýð èëýðõèéëñýí áàéíà.

Í¯Á-ûí öàã óóðûí ººð÷ëºë-òèéí Çàñãèéí ãàçðûí êîìèññûí(IPCC) ä¿ãíýëòýýð çàëãàìæëàã÷ãýðýýã áàéãóóëàõã¿é áîë äýëõèéãñ¿éðëèéí ¿ð äàãàâàð õ¿ëýýæáàéãàà àæýý. Íýð õ¿íä á¿õèéîëîí áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëòýýðäóëààðëûí ãîë áóðóóòàí íü õ¿íººðºº áîëæ áàéíà. Ýíý îíîëø¿¿ìæëýëòýé ó÷èðäàã. ªíãºðñºíæèëèéí àðâàííýãä¿ãýýð ñàðä ¿ëìýäýãäýõ õàêåðóóä Ç¿¿í Àíãëèéíèõ ñóðãóóëèéí ñàéòàä íýâòðýíîëîí ÿíçûí áàðèìòûã èë áîëãîííèéòýëñíýýñ äàÿàð÷ëàëûí äó-ëààðàë íü õîîñîí äîìîã ãýæ ¿çýæáîëîõîîð áàéñàí áèëýý. ÕàðèíIPCC ¿¿íèéã ýðñ ¿ã¿éñãýñýí áàéâ.

Èéíõ¿¿ õýäèéãýýð ñàíàëø¿¿ìæëýë õ¿÷òýé ºðíºæ õýðõýõýñýõ íü ýõýíäýý òóí á¿ðõýã áàé-ñàí Êàíêóíû óóëçàëò ñàíààíäîðîìã¿é àìæèëòàä õ¿ð÷ ÷àäëàà.ßìàð ÷ ãýñýí Êîïåíãàãåíû óóë-çàëòààñ õàìààã¿é èë¿¿ ¿ð ä¿íòýéáîëëîî ãýæ àæèãëàã÷èä ÿðüæáàéíà. Ò¿¿í÷ëýí îé ìîäûã õàì-ãààëàõ, õîðò õàÿãäëûã áàãàñãàõòºñë¿¿äèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ “Íî-ãîîí ñàí” áàéãóóëæ, åðºíõèé çî-õèöóóëàã÷ààð Äýëõèéí áàíêèéãòîìèëæýý. Êàíêóíû ãýðýýíèéçàðèì íýã çààëòûã Áîëèâè óëñûíòºëººëºã÷èä ýñýðã¿¿öñýíèéãÊóáà äýìæèæ áàéñíûã ýñ òîîö-âîë ýíý óóëçàëò áèå áèåíýý õ¿í-äýòãýñýí, ¿ð ä¿íòýé áîëëîîãýäýãò îëîíõè íü ñàíàë íýãäëýý.

ÓÈÕ óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ¿íäýñíèéõºòºëáºðèéã ýíý óäàà áàòàëñàíã¿é

¿íäýñíèé õºòºëáºð”, Í.Ãàíáÿìáà ãèø¿¿í “Óóð àìüñãàëûíººð÷ëºëòèéí ñºðºã íºëººëëèéã áàãàñãàõ “ õºòºëáºð ãýñýííýðòýé áàéõ íü îíîâ÷òîé ãýæ õýëæ áàéëàà. Õàðèí Ë.Ãàí-ñ¿õ ñàéä,òýìöýõ ãýäýã ¿ã äýëõèé íèéòèéí æèøèãò çîõè-öîõã¿é. Õàðèí óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéã áóóðóóëàõ,äàñàí çîõèöîõ ãýñýí ñàíàà áàéæ áîëîõ þì ãýëýý. Èíãýýä“Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòòýé òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”ãýæ ººð÷ëºõ çàð÷ìûí çºð¿¿òýé ñàíàëûí òîìü¸îëëîîðñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõàä óã ñàíàë ãèø¿¿äèéí äýìæëýã

àâñàíã¿é. Ýíý ¿åýð Ð.Áóä ãèø¿¿í õóðàëäààíûã õàÿæ ãàð-ñàí.Òýðýýð óñûã íü øàõààã¿é õºòºëáºðèéã çààâàëõýëýëö¿¿ëýõ ãýýä ç¿òã¿¿ëýýä áàéõ þì. ÓÈÕ-ààñ ÷àíàðòàéõºòºëáºð ãàðàõ ¸ñòîé. Ýíý õºòºëáºðò ÿìàð ÷ õýðýãã¿éçààëò îëîí îðñîí áàéíà. Ýíý àñóóäëûã õîéøëóóëìààðáàéíà. Ýíèéã ÷èíü àðä ò¿ìýí óíøèíà ø¿¿ äýý. Àðäò¿ìýíä òóñòàé þì õèéõ õýðýãòýé. Õºòºëáºðèéã õýëýëöýõýñýõèéã øèéäýæ áàéõàä çàðèì çààëòûã ººð÷ëºõ øààðä-ëàãàòàéã õýëæ áàéñàí. Þó ÷ ººð÷ëºãäººã¿é õýâýýðýýáàéíà ãýæ õýëñýí þì.

¹ 12 (36) 20113

-Îëîí îðíû òºëººëºã÷îðîëöñîí Íàãîÿãèéí äýýä õýì-æýýíèé óóëçàëò äýýð áèîëî-ãèéí òºðºë ç¿éëèéã õàìãàà-ëàõàä ñàíàà íýãäýí ãàðãàñàíøèéäâýð¿¿ä öººíã¿é áàéãààáîëîâ óó?

-Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààë-ëûí ò¿¿õýíä ºíäºð à÷ õîëáîã-äîëòîé óóëçàëò áîëñîí. Ýíý õóð-ëààð õºãæèæ áóé îðíóóä äàëàéáîëîí õóóðàé ãàçðûí òóñãàé õàì-ãààëàëòòàé á¿ñ¿¿äýý öààøèä

ÿàæ õàìãààëæ, õºãæèíã¿é îðíóóäýíý òàë äýýð ÿìàð òóñëàìæ ¿ç¿¿-ëýõ ¸ñòîé, ºíãºðñºí àðâàí æèëäÿìàð àæèë àìæóóëàâ ãýýä îëîíàñóóäàë õýëýëöñýí. Åð íü 100æèëèéí ºìíºõòýé õàðüöóóëàõàä

Á.Ëõàãâàñ¿ðýí: Íàãîÿãèéí ãýðýýò¿¿õýí à÷ õîëáîãäîëòîé áîëñîí

Õ¿í òºðºëõòºí ºíººã õ¿ðòýë á¿õíèéã àâòîìàò÷èëàõ èõ¿éëñèéí àÿíä ìîðäîæ îëîí äýâøèëòýò òåõíîëîãèéã á¿òýýæ÷àäñàí ÷ áàéãàëèéí ýä ýñèéã òºñººëºõèéí àðãàã¿é èõõýìæýýãýýð ìºõººæýý. Òèéìýýñ ýíý àñóóäëààð ßïîíû Íàãîÿõîòîä Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûã õàìãààëàõ Í¯Á-ûíêîíâåíöèä íýãäñýí 193 ãèø¿¿í îðíû òºëººëºã÷èä äýýäõýìæýýíèé óóëçàëò õèéñýí þì. Ýíý òàëààð Äýëõèéí áàéãàëüõàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí Áàéãàëüõàìãààëàõ àñóóäàë õàðèóöñàí çàõèðàë Á.Ëõàãâàñ¿ðýí “Up-town” ñýòã¿¿ëä ÿðèëöëàãà ºãñíèéã íèéòýëæ áàéíà.

áèîëîãèéí îëîí òºðºë ç¿éë õýääàõèí õóðäàöòàé óñòàæ áàéãààó÷ðààñ Í¯Á-ààñ 2010 îíûã òýä-ãýýðèéã õàìãààëàõ æèë áîëãîñîí.Ìºí äýëõèéí õóóðàé ãàçðûí 12.5õóâèéã õàìàð÷ áàéãàà òóñãàéõàìãààëàëòòàé á¿ñ¿¿äèéã 2020îí ãýõýä 17 õóâüä õ¿ðãýõ, íýã õóâüáàéãàà äàëàéí á¿ñèéã àðâàíõóâü áîëãîõ, áàñ Íàãîÿãèéí ïðî-òîêîëûã á¿õ ãèø¿¿í îðíóóä áà-òàëñàí ãýõ ìýò ÷óõàë øèéäâý-ð¿¿ä ýíý õóðëààñ ãàðëàà. Óëñ îð-

íóóäàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæáóé ãàäíûí êîìïàíèóä áîëîíèðãýä áàéãàëèéí áàÿëãèéã àäèëõýìæýýãýýð àøèãëàæ, àøãèéãòýãø õóâààæ áàéÿ ãýäýã ¿íäýñëý-

ëýýð óã ãýðýýã áàòàëñàí þì. Ýíýòàëààð ºìíº íü ÿðèãäàæ áàéãàà-ã¿é áîëîõîîð Íàãîÿãèéí ãýðýýãàðñíààðàà áàñ íýã ò¿¿õýí à÷õîëáîãäîëòîé þì.

-Òàíàé áàéãóóëëàãûíõóâüä ýíý óóëçàëòàä ÿìàðçîðèëò òàâüæ îðîëöîâ?

-Ìàíàé áàéãóóëëàãà Ìîíãîëîðíû òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãà-çàð íóòãèéí îðõèãäëûí ¿íýëãýýãýæ õèéñýí. Ò¿¿íèéõýý ¿ð ä¿íã òà-íèëöóóëàõ íü áèäíèé ãîë çîðèë-ãî áàéñàí ë äàà. Áèä Ìîíãîë áî-

ëîí ãàäààä ìýðãýæèëòí¿¿äèéíîëîí æèëèéí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýìõýòãýñýí íîì ãàðãàñàí áàéãàà.Ìàíàé çàñãèéí ãàçàð Ðèîãèéíóóëçàëò äýýð Ìîíãîë îðíû 14.5õóâèéã õàìàð÷ áàéãàà òóñãàéõàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéã2015 îí ãýõýä 30 õóâüä õ¿ðãýíýãýñýí òîì àìëàëò ºãñºí. Èíãýõ-äýý àëü ãàçðóóäûã íýìæ, ÿìàðòºðºë ç¿éë¿¿äèéã ò¿ëõ¿¿ õàìãàà-ëàõ ¸ñòîé âý ãýñýí àñóóäëûãõºíäñºí çºâëºìæ ìàÿãèéí íîìãàðãàñàí þì. ¯¿íèéãýý áèä îëîííèéòýä ìàø àìæèëòòàé òàíèë-öóóëààä èðëýý. Áàéãàëü îð÷íûÿàìòàé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóë-ñàí òàíèëöóóëàõ óóëçàëò äýýðãàäààäûí 80 îð÷èì õ¿í èðæîðîëöñîí áºãººä áèäíèé àæëûãèõ à÷ õîëáîãäîëòîé, ñîíèðõîë-òîé áîëëîî ãýñýí ä¿ãíýëò ºãñºí.

-Òýãâýë ìàíàé îðîíä áàé-ãàëü õàìãààëàõààð õèéãäýæáàéãàà àæëóóäàä ãàäíûí äýìæ-ëýã õýðýãòýé þó? Óã óóëçàëòäýýð áàñ çàðèì îðîíä ñàíõ¿¿-ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ òàëààðõýëýëöñýí áàéãàà ø¿¿ äýý?

-ßïîíû Çàñãèéí ãàçàð ýíýóóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëñàí.Ìºí äýëõèéí õºãæèíã¿é îðíóó-äûí íýã ãýäãèéíõýý õóâüä 2015îí õ¿ðòýë áóñàä îðíóóäàä áàéãà-ëèà õàìãààëàõàä íü 2 òýðáóìäîëëàðûí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëíý ãýæàìëàñàí áàéãàà. Æèøýýëáýë,Àôðèê, Ç¿¿í ºìíºä Àçè, ªìíºäÀìåðèêèéí îðíóóä áàéíà. Ò¿ð¿¿-íèé ÿðüñàí ÷óõàë øèéäâýð¿¿-äèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä õºãæèæ áóéîðíóóäàä ìýäýýæ õºðºíãº õýðýã-òýé. Òýð õºðºíãèéã ýäãýýð óëñóó-äàä ãàðãàæ ºãºõ òàë äýýð ßïîíûçàñãèéí ãàçàð ñàíàë òàâüñíààðõºãæèíã¿é îðíóóä äýìæèæ, ìàø÷óõàë øèéäâýð ãàðãàëàà. Áàé-ãàëü õàìãààëàõ õºòºëáºð õýðýã-æ¿¿ëýõýä õè÷íýýí õýìæýýíèéìºíãº ñàíõ¿¿ øààðäëàãàòàéã2020 îí õ¿ðòýë íàðèéí òîîöîæãàðãààä, õààíààñ ìºíãº áîñãîõâý ãýäãýý õýëýëöýõýýð òîõèðîëö-ñîí þì. Ìàíàé çàñãèéí ãàçàðò ÷ãýñýí áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéãõàìãààëàõàä äýìæëýã õýðýãòýé.Òèéìýýñ áèä îäîîíîîñ áàéãàëüõàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíä çàð-öóóëàãäàõ õºðºíãº ìºíãºº õýð-õýí áèé áîëãîõ òàëààð òºëºâëºõíü çºâ àëõàì áîëíî.

-Åð íü õ¿í òºðºëõòíèé ¿éëàæèëëàãààíààñ áàéãàëüä õàì-ãèéí èõ õîð óðøèã ó÷ðóóëæ

áàéãàà íü ÿìàð õ¿÷èí ç¿éëáàéíà âý? Ýõíèé ýýëæèíä¿¿íèéã ë çîãñîîõ õýðýãòýé ãýæÿðèãäñàí ç¿éë¿¿ä áàéãàà þó?

-Õ¿í õýðýãëýýíèé á¿õ ç¿éëýýáàéãàëèàñ àâäàã. Áèä áàéãàëèéíáàÿëãàà ç¿é çîõèñòîé àøèãëàæáàéíà óó ãýäýã ÷óõàë àñóóäàëþì. ÕÕ çóóí áîë ¿éëäâýðæèë-òèéí çóóí áàéñàí. Õàðèí ýíý çóó-íûã êîìïüþòåðûí çóóí ãýæ áàé-íà. Äýëõèéí äóëààðëûí øàëò-ãààíû 90 õóâü íü õ¿íèé áóðóóòàé¿éë àæèëëàãààíààñ áîëæ áàéíà

ãýäýã íü áàòëàãäñàí ø¿¿ äýý.¯éëäâýðëýëèéí çîðèëãîîð äýë-õèéí óóøèã áîëñîí Àôðèê, ªì-íºä Àìåðèê, Ñèáèð, Åâðîïûí îéìîäûã îãòëîõ íü ñ¿¿ëèéí çóóíæèëèéí äîòîð õýä äàõèí èõýñ÷,áàéãàëèéí ººðºº íºõºí òºëæèõ÷àäàâõèéã íü àëäàãäóóëæ áàéíà.Ìîä îãòëîëòûã äàãààä õºðñ ñó-

ëàðíà, ãîëûí ýõ òàòàðíà. Äýýð íüºâñ óðãàìàë, óðñãàë óñíû áàëàíñàëäàãäàíà. Õºðñ íü òîãòâîðã¿éáîëæ, ñàëõè øóóðãà èõòýé ãàçàðöºëæèëò ìàø ò¿ðãýí ÿâàãääàã.Óëñ îðîí áîëãîíä áàéñàí õîâîðòºðºë ç¿éë¿¿äèéã øóóä àëæ óñò-ãààã¿é ÷ àìüäðàõ îð÷íûã íü ñ¿éò-ãýñíýýð ìºõººä áàéãàà þì. Îäîîýíý ë õàìãèéí ÷óõàë ãýõ õ¿÷èíç¿éë áàðàã áàéõã¿é. Á¿ãäýýðýýíèéëýýä öîãö àñóóäàë áîëîîäáàéíà.

-Íàãîÿãèéí ïðîòîêîë äýýðõ¿í òºðºëõòíèé îðøèí òîãò-íîõ õàìãèéí ÷óõàë ¿íäýñ áîë-ñîí óðãàìàë àìüòäûã õàìãààë-íà ãýñýí áàéñàí. Ãýõäýý òóñãàéõàìãààëàëòàä àâíà ãýñýí õýð-íýý áàñ ç¿é çîõèñòîé õýðýãëý-íý ãýýä áàéãàà íü îéëãîìæã¿éñàíàãäñàí?

-Ìîíãîë÷óóä áèä ìàõ èäýõ íüãàðöààã¿é. Ãýõäýý áèä òàâàí õî-øóó ìàëàà ºñãººä ìàõíûõàà õý-ðýãöýýã õàíãàäàã õýðíýý òàðâà-ãàíû ìàõàíä îëîí õ¿ì¿¿ñ äóð-ëàöãààäàã. Òàðâàãàíû òèéì þìíü èéì þìàíä ñàéí ãýýä ë ýì-÷èëãýýíèé çîðèëãîîð áàéãàëèéííºõºí ºñºëòèéã íü õàíãàõã¿éãýýðìàø èõ àãíàæ áàéíà. Òýãýõýýðáèä áàéãàëèéí áàÿëãèéã öààø-äàà òîãòâîðòîé ºñºëòèéã íü õàí-

ãàæ ìàø óõààëãààð õýðýãëýõ ¸ñ-òîé þì. Îé ìîäûã á¿ãäèéã íü îãò-ëîîä õàÿ÷èõ þì áîë ¿ðæèõã¿é.Òèéì ó÷ðààñ îéãîî íºõºí ñýðãýýõõýðýãòýé. Ìîä òàðèõ õýðýãòýé.¯¿íèéã ë ÿðèàä áàéãàà þì.

-Òàíàé áàéãóóëëàãûí áàé-ãàëü õàìãààëëûí òàëààð òº-ëºâëºæ áàéãàà äàðààãèéíàæèë þó âý?

-”Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõñàí” áîë òºðèéí áóñ áàéãóóëëà-ãà. Òèéì áîëîõîîð ººðñäºº ñàí-õ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðýý áîñãîíî.

Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûãõàìãààëàõ êîíâåíöîîñ ãàðñàíøèéäâýð¿¿äýä òóñ íýìýð áîëîõíü ìàíàé áàéãóóëëàãûí ãîë ¿¿ðýãþì. ¯¿íýýñ ãàäíà 2015 îí ãýõýäÌîíãîëûí ãàçàð íóòãèéí 30 õó-âèéã òóñãàé õàìãààëàëòòàé áîë-ãîõîîð çîðèëò òàâüñàí áàéãàà.Ýíý çîðèëòûã äýìæèæ àæèëëàíà.

Ãýõäýý Çàñãèéí ãàçðààñ ñàíõ¿¿-æèëò àâàõã¿éãýýð ººðñäºº õº-ðºíãº áîñãîæ, òºñºë õºòºëáºðõýëáýðýýð òóõàéí íóòàãò ¿éëàæèëëàãàà ÿâóóëíà äàà.

-Í¯Á ýõ äýëõèéãýý àâðàõàÿíä äàðóé ìîðäîõûã óðèàë-ñàí áàéãàà ø¿¿ äýý. Ýíýõ¿¿óðèàëãûã äàãààä îëîí àæèëóíäðàí ãàðàõ áàéõ ãýæ áîäîæáàéíà?

-ßàãààä ýõ äýëõèéãýý àâðàõäýýðýý òóë÷èõààä áàéíà âý ãýä-ãýý áèä ñàéí îéëãîõ õýðýãòýé. Õ¿-íýýð áîë ºâ÷èí òóññàí ýñâýë¿ãýýã¿é ÿäóó õ¿íèéã ë àâàðäàãø¿¿ äýý. Òýãýõýýð äýëõèé ìààíüòèéì ë õýìæýýíä õ¿ð÷èõýýä áàé-ãàà ãýñýí ¿ã þì. ªºðººð õýëáýë,áèîëîãèéí òºðºë ç¿éë¿¿ä õóð-äàöòàé óñòàæ, äýëõèéí äóëààðàëíýìýãäýæ, õîéä ìºñºí äàëàéõàéëæ, óóð àìüñãàëûí áàëàíñòººð÷ëºëò îðæ, åð íü õ¿í ººðººîðøèí òîãòíîõ óó ¿ã¿é þó ãýäýãäýýð òóë÷èõààä áàéíà. Äýëõèé-ãýý àâàð÷ áàéæ ë áèä îðøèí òîãò-íîíî ø¿¿ äýý. Òýãæ ÷àäàõã¿é áîëáèäíèé ¿ð õîé÷ ººð ãàðàã äýýðàìüäðàõ øààðäëàãà ãàðàõ ÷ þìáèë¿¿. Òèéìýýñ Í¯Á-ààñ óðèà-ëààã¿é áàéñàí ÷ óëñ îðîí áîëãîíýõ äýëõèéãýý àâðàõûí òºëºº íýã-äýõ õýðýãòýé.

4¹ 12 (36) 2011

Èðâýñíèé “ìºðººð” ÿâñàí òýìäýãëýëÌîíãîë-Îðîñûí õàìòàðñàí

èðâýñ ñóäëàõ äºðºâ äýõ ýêñïåäè-öè ÎÕÓ-ûí Àëòàéí á¿ãä íàéðàì-äàõ óëñûí íóòàãò àæèëëàëàà.Õàìòàðñàí ýêñïåäèöè õî¸ð óë-ñûí íóòàãò ýýëæëýí ñóäàëãààõèéæ áàéãàà þì. Àíõíûõ íü 2010îíû 2-ð ñàðä Öàãààí øóâóóòóóëûí Òóâàãèéí Á¿ãä ÍàéðàìäàõÓëñûí íóòàãò õàìðàãäàõ õýñýãòÿâàãäñàí áºãººä óäààõü ýêñïå-äèö¿¿ä óã óóëûí Ìîíãîë,Îðîñûíõýñýãò ýýëæëýí àæèëëàâ. Õàðèíòàâ äàõü ýêñïåäèöèéã Ñèéëõý-ìèéí òóñãàé õàìãààëàëòàé íóò-ãèéí “Á” õýñýãò áóþó Áàÿí-ªëãèéàéìãèéí íóòàãò õèéõýýð òàëóóäòîõèðîëöëîî. Õàìòàðñàí ýêñïå-äèöèéí õ¿ðýýíä Ìîíãîë, Îðîñûíõèë îð÷ìûí èðâýñíèé áàéðøèë,òîî òîëãîé, áèîëîãè, ýêîëîãèéíáóñàä àñóóäëûã ñóäàëæ, öààø-ëààä äýëõèé äàõèíàà õîâîðäñîíýíý àìüòíûã õàìãààëàõàä äýìæ-ëýã ¿ç¿¿ëýõýä ÷èãëýãäýæ áàéíà.Äºðºâ äýõ ýêñïåäèöèéí õýýðèéíñóäàëãààíû àæèë 2010 îíû 11ä¿ãýýð ñàðûí 16-26-íä Àðãóòãîëûí õºíäèéä ÿâàãäëàà.Ýíý ãîëÀëòàéí ÁÍÓ-ûí õàìãèéí ºíäºðÁåëîóõà óóëûí àðààñ ýõ àâ÷õîéä ç¿ãò óðññààð Êàòóíü ãîëäöóòãàäàã àæ. Áèäíèé ñóäàëãààõèéñýí òýð íóòàã áîë ìàøèí ÿâàõáîëîëöîîã¿é, õ¿í ñóóðüøèæàìüäàðäàãã¿é, îíãîí çýë¿¿äíóòàã þì. Àðãóò ãîë õî¸ð òàëàà-ñàà ºíäºð óóëààð øàõàãäàí òîãò-

ñîí íàðèéí õºíäèéãººð óðñäàãòóë ãîëûí ýðýã íü çàðèì õýñýãòýýõàíàí õÿñàà ¿¿ñãýíý. Ýðýã äàãóóîé ìîä ¿ðãýëæëýõ õýñýã ÷ áèé.ªíäºð óëñûí õîîðîíäóóð óðñäàãýíý ãîëûí óñ ìàø öýíãýã çàðèìõýñýãòýý ¸ðîîë íü ¿ë ¿çýãäýííîãîîíîîð ýðãýëäýíý.

Áèäíèéã àæèëëàõ ¿åä õî¸ðõîíîîä ë öàñ îðæ áàéâ.Óóëñûíîðîéí ìàíàí òàòðàõ íü òóí õî-âîð. Öàñ îðæ áàéãàà íü àìüòíûóë ìºð ìºøãºõºä òààëàìæòàéáàéëàà.

6 õ¿íòýé ìàíàé áàã Èíåíãåíüõýìýýõ æèæèãõýí òîñãîíîîñ ãóð-âàí ìîðèíä à÷ààãàà à÷ààä ºãëººýðòëýí õºäºëæ íýã êì ãàðóé ÿâñ-íû ýöýñò Êàòóíü ãîëûã áèðâàà-çààð ãàòëàí ãàðëàà. Ýõíèé ºäºð25, äàðààãèéí ºäºð 15 êì ÿâãàíÿâñààð àæèëëàõ ãàçàðòààõ¿ðëýý.

Áèäíèé àæëûí òàëáàðò 18øèðõýã àâòîìàò çóðãèéí àïïàðàòñàðûí ºìíº áàéðëóóëñàí òóë¿¿íèéã øàëãàíà, áàñ èðâýñíèéàìüäðàëûí óë ìºð äàãàæ ñóäàë-

ãàà õèéõ áèäíèé ¿íäñýí àæèëáàéñàí áèëýý.

Àâòîìàò çóðãèéí àïïàðàòàäìàø îëîí àìüòàí çóðãàà “àâà-õóóëæýý”. Àí àìüòíààð íýí áàÿ-ëàã íóòàã þì áàéíà. ßíãèð ÿìàà-íû çóðàã àâààã¿é àïïàðàò àëãà.Òýð ÷ á¿¿ õýë áèäíèé ìàéõíû ýð-ãýí òîéðîí ýíä òýíä ÿíãèð ñ¿ë-æèëäýíý. Áàðèìæààãààð 3500îð÷èì ÿíãèðòàé þì áàéíà. ßíãè-ðûí äàðàà îðîõ ýëáýã àí áîë õà-ëèóí áóãà. Õýäýí çóóí áóãà áàé-äàã ãýíý. Áèäýíä ÷ áóãà, ñîãîî õà-

ðàãäàæ áàéëàà. Ìºí îé òàéãûíàìüäðàëòàé õ¿äýð îëîí óäààçóðãàà äàðóóëæýý.Òýäãýýðýýñãàäíà ¿íýã îëîí áàéíà. Öàñíûìàðãààø ìºð íü ñ¿ëæèëäýíý. Àï-ïàðàò á¿ðò ¿íýãíèé çóðàã äàðàãä-ñàí áàéâ.×îíûí çóðàã õî¸ð ÷óäàà äàðàãäñàí áàéñàí áºãººäáèä ÷ àæëûíõàà ÿâöàä ÷îíîòîéòààðàëäàæ, ìºðèéã íü îëæ õàð-ñàí áèëýý. Öààøëààä îéí áóëãà,÷àíäàãà, äàãóóðûí ÿòóó, íîõîéçýýõ ÷ áàéíà.

Áèäíèé áàñ íýã çîðèëãî áîëèðâýñ ñóäëàõ ÿâäàë áàéëàà. Õà-ðàìñàëòàé íü, òýíä èðâýñ àë-ãà.Èðâýñíèé áóìáàà, ìºð, ¿íýðòõàÿã, ñàìàðäàñ ãýõ÷ëýí ò¿¿íèéàìüäðàëûí óë ìºðòýé òààðñàí-ã¿é. Õàðèí èðâýñíèé îðîíä øè-ë¿¿ñíèé çóðàã îëîíòîî äàðàãä-æýý. Ýíý íóòàãò èðâýñòýé ãýæ áè÷-ñýí ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýëáàéäàã òóë òýð äàãóó àæèëëàñàíáîëíî. Õàðèí ýíý íóòàãò èðâýñáàéõã¿éã áèä òîãòîîëîî. Ýíý ÷ áàñë áîäèò ¿ð ä¿í þì.

Èðâýñ ñóäëàëä àíõëàí îðîë-öîæ áàéãàà îðîñ àíäóóä ìààíüèðýõ òàâäóãààð ñàðä ìàíàé íó-òàãò èðæ, èðâýñ áóìáààãàà ÿàæõèéäýã, ÿìàðõóó ä¿ð òºðõòýé,ÿìàð ãàçàð áàéäàã, ¿íýðòýéõàÿãèéã õààíà, ÿàæ ¿ëäýýäýã,ñàìàðäàñíû ä¿ð òºðõ çýðãèéãíàðèéâ÷ëàí ¿çýõýýð áîëëîî.

Î.ÌªÍÕÒÎÃÒÎÕ

Õóóëü áóñ àãíóóð, áàéãàëü îð÷íû ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ “Èðâýñ-3”øóóðõàé áàãèéíõàí 2010.10.12-íîîñ 10-ð ñàðûí 24-íû õîîðîíä Õîâä,Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí íóòàã Ãîâèéí Èõ Äàðõàí ãàçðûí À. Á á¿ñ, Õîâäàéìãèéí Áóëãàí, ¯åí÷, Àëòàé, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Òîíõèë, Áóãàò, Àë-òàé, Öîãò, Áèãýð, Öýýë ñóìäûí íóòãààð õóóëü áóñ àãíóóð, àãíóóðûíá¿òýýãäýõ¿¿íèé õóóëü áóñ õóäàëäàà, ãàð àðãààð àëò îëáîðëîëò /íèíæà/ìîäëîã óðãàìàë, çàãíû õóóëü áóñ àøèãëàëòàä õÿíàëò, øàëãàëò,óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ñóðòàë÷èëãààíû àæèë õèéëýý. Áàãèéíá¿ðýëäýõ¿¿íä Áàéãàëü îð÷íû õÿíàëòûí óëñûí àõëàõ áàéöààã÷Ø.Ãàíòóëãà, Áàéãàëü îð÷íû õÿíàëòûí áàéöààã÷ Á.Áàòñàéõàí, Ì.Ãàí-òóëãà, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí öàãäààãèéí õýëòñèéí áàéöààã÷ äýñëýã÷À.Äàâààíÿì íàð àæèëëàñàí áàéíà. Øàëãàëòûí ÿâöàä îëîí çºð÷èëèëýð÷ýý. ¯¿íä:

1.Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Àëòàé ñóìûí èðãýí Í.Ï¿ðâýý ÿíãèð ÿìààíýãèéã õóóëü áóñààð àãíàñíûã ¿éëäýë äýýð íü èëð¿¿ëýâ.Ìàøèíäàà àâ÷ÿâñàí ÿíãèðûí ìàõ, àøèãëàñàí Òîçü-8 êàëèáðü áóó, Ëîñü ìàðêèéí áóó,õî¸ð øèðõýã õóòãà íèéò 18 øèðõýã ñóìûã ýä ìºðèéí áàðèìò áîëãîíõóðààæ ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýí øàëãàæ áàéíà. Àí àìüòíû ýêîëîãè, ýäèéíçàñãèéí ¿íýëãýýíèé äàãóó ÿíãèð õóóëü áóñààð àãíàñàí Ï¿ðýâò 4 ñàÿòºãðºãèéí íºõºí òºëáºð òàâüæýý.

2.Õóóëü áóñààð ãàð àðãààð àëò îëáîðëîæ áàéñàí Õîâä, Ãîâü-Àëòàé,Áàÿíõîíãîð, ªâºðõàíãàé, ªìíºãîâü àéìãèéí õàðúÿàò 84 íèíæà íàðûíõóóëü áóñ ¿éëäëèéã òàñëàí çîãñîîæ òîíîã òºõººðºìæèéã íü õóðààí àâ÷òàðààõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàâ.

3.ßìàð ÷ çºâøººðºëã¿éãýýð çàã, ìîäëîã óðãàìàë ò¿¿æ áàéñàí 48¿éëäëèéã òàñëàí çîãñîîæ 14 ìàøèí çàã õóðààí àâ÷ õóóëèéí äàãóóøèéäâýðëýâ.

4.¯íýìëýõ áè÷èã áàðèìòã¿é àâ÷ ÿâñàí 14 áóóã õóðààæ öàãäààãèéíáàéãóóëëàãàä õ¿ëýýëãýí ºã÷ýý.

5.Õîâä, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí íóòàã äýâñãýð Ãîâèéí Èõ Äàðõàí ãàçðûíÀ. Á á¿ñýä ÿâñàí114 òýýâðèéí õýðýãñëèéã øàëãàæ áè÷èã áàðèìòã¿é 18æîëîî÷èä õóóëèéí äàãóó àðãà õýìæýý àâ÷ àæèëëàâ.

Ò¿¿í÷ëýí î÷ñîí á¿õ ñóìäûí Çàñàã äàðãà, Èðãýäèéí õóðëûí äàðãà,Áàéãàëü îð÷íû õÿíàëòûí óëñûí áàéöààã÷, Öàãäààãèéí õýñãèéí òºëºº-ëºã÷ áîëîí õîëáîãäîõ õ¿ì¿¿ñ, èðãýäòýé óóëçàæ õóóëü áóñ àãíóóð, ãàðàðãààð àëò îëáîðëîëò, çàã ìîäëîã óðãàìëûí àøèãëàëòûí òàëààð ñàíàëáîäëîî ñîëèëöîæ õîëáîãäîõ õ¿ì¿¿ñò äààëãàâàð ºã÷ àæèëëàñàí áàéíà.

Èðâýñ-3 áàãèéí àõëàã÷ Ø.ÃÀÍÒÓËÃÀ

ßíãèð ÿìàà õóóëü áóñààð àãíàñíûã“Èðâýñ-3”-èéíõàí èëð¿¿ëýâ

Áóìáàò õàéðõàí, Æàðãàëàíò õàéðõàí óóëûã òîéðîí àìüäàð-äàã 56 ºðõèéí ìàë÷èí ýìýãòýé÷¿¿ä 150ãð òýìýýíèé íîîñûã 200ìåòðèéí óðòòàé ýýð÷ ÀÍÓ-ûí çàõ çýýëä 5000 òºãðºãººð õóäàëäàõáîëîìæòîé áîëëîî. Áàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí íºõºðëºëèéíçîõèîí áàéãóóëàëòòàé àæèëëàõààð ñàíàà øóëóóäñàí ìàë÷èíýìýãòýé÷¿¿äýä ÄÁÕÑ, “Èðâýñ èíòåðïðàéç” õºòºëáºðòýé õàìòðàíìàëûí ò¿¿õèé ýä áîëîâñðóóëàõ ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëñàí àæ.Ñóðãàëòàä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿ä àìæèëòòàé ñàéí ñóðàëöñàíáºãººä èðýõ òàâäóãààð ñàðä òýìýýíèé íîîñîí óòàñ ýýð÷ “Èðâýñ”õàìãààëàõ ñàíãààð äàìæóóëàí ÀÍÓ-ûí çàõ çýýëä èéíõ¿¿íèéë¿¿ëýõýýð áîëîâ. ªºðººð õýëáýë, òýä èðýõ æèëèéí õàâàðòîðîìíû íîîñîî ÷åíæ¿¿äýä ºãºëã¿é, ººðñäºº óòñàà ýýð÷áîëîâñðóóëàí çàõ çýýëä ãàðãàæ ãóðàâ äàõèí àøèãòàé áîðëóóëàõíü ýý.¯¿íýýñ ãàäíà øèíýýð áàéãóóëàãäñàí íºõºðëºë¿¿äººðñäèéí äîòðîîñ èäýâõòýí áàéãàëü õàìãààëàã÷àà òîäðóóëæäýýðõ õî¸ð óóëàíä àìüäàðäàã öîîõîð èðâýñ áîëîîä èäýø òýæýýëíü áîëñîí çýðëýã àìüòäûã àæèãëàõ, òîîëîõ àðãà ç¿éäñóðàëöàõààð áîëæýý.

ªíãºðñºí îíä Õàð-Óñ íóóðûíÖàãààí ãîëûí áýë÷ýýð àøèãëàã÷-äûí çºâëºëººñ çîõèîí áàéãóóë-ñàí “Áýë÷ýýð íóòãàà õàéðëàõûíó÷èð” öàñíû áàÿðûí ¿åýð óã íó-òàãò àìüäàðäàã Õîâä àéìãèéí 4ñóìûí ìàë÷èä, èðãýäèéí çîõèîíáàéãóóëñàí òýìöýýí óðàëäààí,Öàãààí ãîëûí àðëûí áýë÷ýýðèéãòîäîðõîé õóãàöààíä ÷ºëººëºíçîõèñòîé àøèãëàñàí àìæèëòàà-ðàà Ìàíõàí ñóìûí “”Áàÿíãîë”áàã òýðã¿¿ëæ áàéãàëü õàìãààëàõæèæèã òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ íýã ñàÿòºãðºãèéí ýðõýýð øàãíàãäñàí áè-

Íóòãàà ãýñýí èðãýäèéí õàëóóí ñýòãýëä “Äàëàíãèéí÷àöàðãàíà” òºñºë àìæèëòòàé õýðýãæñýýð

ëýý.Òóñ áàãèéí èðãýä ýíý ýðõèéí-õýý äàãóó íóòãèéíõàà “Äàëàíãèéíõàð ÷àöàðãà” õýìýýõ ãàçðûí 1 ãàîð÷èì õýñãèéã õàìãààëàëòàä àâ÷òîðëîæýý. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä óã ãàç-ðûí áàéãàëü ñýðãýæ ÷àöàðãàíûìîäíû óðãàö ñàéæðàí àéë ºðõá¿ð 10-20 êã æèìñ ò¿¿æ õ¿íñýí-äýý õýðýãëýæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ àì-æèëòàíäàà óðàìøñàí ñóìûíóäèðäëàãà, íóòãèéí àðä èðãýäöààøèä íèéò òàëáàé áîëîõ 20 ãà-ðóé ãà ãàçðûã õàìãààëæ òîðëî-õîîð çîðüæ áàéíà. Çàñãèéí ãàç-ðààñ æèë á¿ð ìîä òàðèõòàé

õîëáîãäóóëàí ìàø èõ õºðºíãèéãçàðæ áàéãàà. ¯¿íýýñ ÷óõàë íüáàéãàëèéí çýðëýã ìîä áóòûãõýâýýð íü àâ÷ ¿ëäýõ, õàìãààëàõ,àðâèæóóëàõ ÿâäàë áºãººä ýíýòàëààð òóõàéí îðîí íóòãèéí àðäèðãýä, óäèðäëàãà, áàéãàëü îð÷íûòºðèéí áàéãóóëëàãà áîäóóøòàé.Ýíýõ¿¿ òºñëèéã àìæèëòòàéõýðýãæ¿¿ëñýí Ìàíõàí ñóìûíÁàÿíãîë áàãèéí èðãýä, áýë÷ýýðàøèãëàã÷äûí çºâëºëèéí õýñãèéíàõëàã÷ Áàòõ¿¿ íàðò öààøäûíàæèë ¿éëñýä íü óëàì èõ àìæèë-òûã õ¿ñ÷ áàéíà.

Áóìáàò, Æàðãàëàíò õàéðõàí óóëûíìàë÷èä ò¿¿õèé ýäýý ÀÍÓ-ä ãàðãàíà

¹ 12 (36) 20115

Äýëõèé íèéòýýð áàéãàëü îð-÷èí, ýêîëîãèéí àñóóäàëä àíõààð-ëàà õàíäóóëàõ áîëñîí áèëýý.Ó÷èð íü, õ¿í òºðºëõòºíèé õºãæ-ëèéí ¿íäýñ íü áàéãàëèéí íººöáàÿëàã áºãººä ¿ñðýíã¿é õºãæ-ëèéí óëìààñ ýíýõ¿¿ íººö áàÿëàãóëàì á¿ð õîìñäñîîð áàéíà. Èéìó÷ðààñ Í¯Á-ààñ 2010 îíûã “Áèî-ëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ÎÓ-ûíæèë”, Õîâä àéìãèéí ÈÒÕ-ààñ“Áàéãàëü îð÷èí, òîãòâîðòîé õºã-æèë” áîëãîí çàðëàæýý. Ýíý õ¿-ðýýíä ÄÁÕÑ-ãèéí Ìîíãîë äàõüõºòºëáºðèéí ãàçðûí Àëòàé Ñî¸-íû á¿ñèéí ñàëáàð àðä èðãýä,îëîí íèéò, õ¿¿õýä çàëóóñò ÷èãëý-ñýí “Ýõ äýëõèé – áèäíèé ãýð”ºäºðëºãèéã Õîâä õîòîä 2010 îíû10 ñàðûí 15-íä çîõèîí áàéãóóë-ëàà. ªäºðëºãèéí ãîë çîðèëãî íü

õ¿íèé ¿éë àæèëëàãàà-íààñ ¿¿äýëòýéãýýðäýëõèéí áàéãàëü öàãóóð õýðõýí ººð÷ëºã-äºæ áàéãàà, áèîëî-ãèéí îëîí ÿíç áàéäàë,òýäãýýðèéí àìüäðàõîð÷èí áîëñîí ýêîñèñ-òåìèéí ººð÷ëºëò íüÿìàð ¿ð äàãàâàð àâ-÷èð÷ áàéãàà, õ¿í áàé-ãàëèéí óÿëäàà õîë-áîî, ºíººãèéí áîäèòáàéäëûã îëîí íèéòýä,òýð äóíäàà õ¿¿õýä áà-ãà÷óóä, îþóòàí çàëóóñò îéëãóóëæòàíèóëàõ, òýäíèéã áàéãàëü õàì-ãààëàëä óðèàëàí äóóäàõ, ººð÷-ëºëòèéã ººðñäººñ íü ýõë¿¿ëýõñýäýë òýì¿¿ëýë òºð¿¿ëýõýä ÷èã-ëýñýí áàéëàà. ªäºðëºãèéã àéì-

“ÕÀÉËÀÕ ÌªÑ -ÕÀËÓÓÍ ÑÝÄÝÂ” îëíû

òàëàðõëûã õ¿ëýýëýýãèéí ÁÎÀÆÃ, Õîâä, Áóÿíò ãîëûíñàâ ãàçðûí çºâëºë, Íîðâåãèéíòóñëàìæèéí áàéãóóëëàãà,ÕÓÍÓÒÕÃÍ-èéí õàìãààëàëòûíçàõèðãàà, Õîâä èõ ñóðãóóëèéíÁÓÔ-èéí îþóòíóóäòàé õàìòðàíàìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëñàíþì.Çîõèîí áàéãóóëàã÷èä Æàðãà-ëàíò ñóìûí ÅÁÑ-èóäûí áàãøíàð, ñóðàã÷èä, Õîâä àéìàã äàõüèõ äýýä ñóðãóóëèéí îþóòàí çà-ëóóñûã îíöãîéëîí óðüæ, íèéò1200 îð÷èì õ¿¿õýä çàëóóñ, àðäèðãýä îðîëöñîí áàéíà. ªäºðëº-ãèéí õ¿ðýýíä õ¿í òºðºëõòºíèéàìüäðàëûí õýâ ìàÿã áàéãàëüäýëõèé, àìüä áîëîí àìüã¿é áàé-ãàëüä õýðõýí íºëººëæ áàéãààãîëîí òºðëèéí ñîíèðõîëòîé àðãàõýìæýýãýýð äàìæóóëàí îéë-ãóóëæ ìýäð¿¿ëýõýýñ ãàäíà áàé-ãàëü õàìãààëëûã äýìæèæ áàéãààîðîëöîã÷äîä ººðèéí ñýòãýãäýë,óðèàëãàà áóñàäòàéãàà õóâààë-öàõ áîëîìæèéã îëãîæ ãàðûí ¿ñýãçóðóóëàõ àæèëëàãààã çîõèîíáàéãóóëëàà. ¯¿íèéã “Óñã¿é áîëàìüäðàë ¿ã¿é”, “Õîãã¿é öýâýð îð-÷èíã áèä äýìæèæ áàéíà”, “Ýõ íóò-ãàà õàéðëàõ ñýòãýë áèäýíä áèé”

ãýñýí óðèàí äîð ÿâóóëñíààñ íèéò600 ãàðóé õ¿í äýìæèæ ãàðûí ¿ñ-ãýý çóðæ, ñýòãýãäëýý áè÷ñýí áàé-íà. Ìºí öàðäìàë òàëáàéí áîëîíöààñàí äýýðõ óðàí çóðãèéíóðàëäààí, òàíèí ìýäýõ¿éí “ÀÕÀ”

çýðýã óðàëäààíààñ ãàäíà ºäºð-ëºãèéí ¿éë àæèëëàãààòàé õîë-áîîòîé ìýäýýëýë á¿õèé ñàìáàð,¿ç¿¿ëýíã áàéðëóóëæ îëîí íèéòýäÓÖÓÎØÒ-èéí èíæåíåð, ÕîÈÑ-èéí îþóòíóóä îéëãîìæòîéãîîð

òàéëáàðëàæ ºãëºº. Õ¿í òºðºëõ-òºíèé íèéãýì, ýäèéí çàñãèéíõºãæëèéí ÿâöàä áàéãàëü äýëõèéõýðõýí ººð÷ëºãäºæ ç¿é òîãòîë íüàëäàãäàæ áàéãàà, èíãýñíýýðÿìàð ñºðºã íºëºº ¿¿ñýæ áàéãàà,óëìààð ýíý íü õ¿íä õýðõýí íº-ëººëæ áàéãààã õàðóóëàõ çîðèë-ãîîð íýãýí øèíýëýã, ñîíèðõîëòîéàæëûã ÄÁÕÑ-ãèéíõàí õèéñýí þì.Ýíý áîë ÕîÈÑ-èéí çóðàã äèçàé-íû 4-ð äàìæààíû îþóòàí Ò.Äºë-ãººí, Ä.Õèëèéí÷óëóóí íàðòàéõàìòðàí õèéñýí “ÕÀÉËÀÕ ÌªÑ- ÕÀËÓÓÍ ÑÝÄÝÂ” á¿òýýë áàé-ëàà. Õ¿í òºðºëõòºí äýëõèéí äó-ëààðàëä àíõààðëàà õàíäóóëæáîäèòîé ç¿éë õèéõã¿é áîë àìüäáàéãàëèéí á¿ðäýë áîëñîíáèîëîãèéí òºðºë ç¿éë óñòàõ, õ¿íòºðºëõòºí ººðºº ÷ óñòàõ àþóëä

îðîõ þì ãýäãèéã ¿¿ãýýð õàðóó-ëàõûã çîðüñîí þì.

ªäºðëºãèéí øèãòãýý áîëñîíáàñ íýã ñîíèðõîëòîé ç¿éë áîë çî-õèîë÷ Á.Ãàëààðèäèéí “Øàð òýí-ãèñèéí òàð÷ëààí” æ¿æãèéí õýñ-ãýýñ “Àëòàí ãàäàñ” îäîíò ÕÄÒ-ûíæ¿æèã÷èä òîãëîñîí ÿâäàë áàé-ëàà. ¯çñýí õ¿¿õýä á¿ð “Èéì áîë-÷èõâîë ÿàíà “ õýìýýí øèâíýëäýæíàñàíä õ¿ðýã÷èä õàðèí “Ýý, èéìþì áîëîõ ìàãàäëàëòàé ø¿¿.Îäîîíîîñ ë áèä õè÷ýýõ õýðýãòýé”ãýöãýýæ áàéâ. Ìîä, íîãîîí óðãà-ìàë óñ ÷èéãèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëæáèäýíä óóõ óñ, àãààð áýëýãëýäýã.Ìîíãîë îðíû íèéò íóòãèéí 70ãàðóé õóâü íü ýä¿ãýý öºëæèëòºäºðòººä áàéíà. Èéìä Ìîíãîëóëñûí Åðºíõèéëºã÷ Ö.Ýëáýã-äîðæ “Ìîíãîëîî íîãîîðóóëúÿ”õýìýýí àðä îëîíäîî óðèàëñàíáºãººä ¿¿íèéã Õîâäûíõîí èõýý-õýí äýìæèæ áàéãàà. Ýíý ¿éëñýäõóâü íýìðýý îðóóëæ ººðèéíõºðºíãººð 270 ãàðóé æèìñíèéìîä òàðüñàí àõìàä íàñòàíÑ.Ñîâä ãóàéã óðüæ îðîëöóóëàíçàëóóñò õàíäàæ ñýòãýëèéí ¿ãèéãíü õýë¿¿ëëýý.

Õîâä ÈÑ-èéí îþóòíóóä íýíõîâîð àìüòäûí áàã ºìñºæ ºäºð-ëºãò îðîëöîã÷äûí äóíäóóð ÿâæòýäãýýð àìüòäûí òàëààð ìýäýý-ëýë ºãñºí íü ºäºðëºãèéã óëàì ñî-íèðõîëòîé áîëãîñîí þì. ªäºðëº-ãèéí ¿åýð “øèëäýã îðîëöîîòîé”àíãè, ñóðãóóëèéã øàëãàðóóëæäóðñãàëûí ç¿éëýýð øàãíàëàà.

“Çýðëýã àí àìüòäûí ìîíèòîðèíã ñóäàëãààíû íýãäñýí àðãà ç¿é” ñýäýâòñóðãàëò áîëëîî. Ñóðãàëòûã Àëòàé Ñî¸íû òºñºë áîëîí ÄÁÕÑ(WWF)-ãèéíÌîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ çîõèîí ÿâóóëñàí þì.Ýíý óäààãèéí ñóðãàëòàäòºñºë õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà 6 ñóìûí áàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí íºõºðëºëèéíèäýâõòýí áàéãàëü õàìãààëàã÷èä, òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí áàéãàëüõàìãààëàã÷èä çýðýã íèéò 31 áàéãàëü õàìãààëàã÷ îðîëöëîî.

Ñóðãàëòûã Àëòàé Ñî¸íû òºñëèéí Áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéí õàìãààëàëõàðèóöñàí àæèëòàí Ö.Ìºíõáàò óäèðäàí ÿâóóëàâ. Ýíýõ¿¿ ñóðãàëò íü “Çýðëýãàí àìüòäûí ìîíèòîðèíã ñóäàëãààíû åðºíõèé çàð÷èì, ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãçýðëýã àí àìüòäûí ìåíåæìåíòýä àøèãëàõ íü” ñýäâèéí õ¿ðýýíä ÿâàãäñàí áºãººäóóëûí òóðóóòàí, îéí òóðóóòàí, øóâóóíû òàëààðõ ìýäýýëýë öóãëóóëàõ àðãà ç¿éáîëîí áýë÷ýýðèéí ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõ àðãà ç¿éí ñóðãàëò õèéñýí áàéíà.Íºõºðëºë¿¿äèéí èäýâõòýí áàéãàëü õàìãààëàã÷èä õàðèóöàí õàìãààëæ áóé íóòàãäýâñãýðòýý àæèãëàëò ÿâóóëàõ çàìíàëàà (òðàíñåêò) òîãòîîæ, ñóäàëãààìîíèòîðèíãèéí íýãäñýí àðãà ç¿éòýéãýýð ÿâàãäàæ “Áèîñàí” ïðîãðàììä ñàð á¿ðá¿ðòãýõ áîëñíîîðîî à÷ õîëáîãäîëòîé ñóðãàëò áîëëîî õýìýýí îðîëöîã÷èäñýòãýë õàíãàëóóí ÿðüæ áàéëàà.

Íºõºðëºë¿¿ä äóíäûí ñàíäàà400.000 òºãðºãèéí

àøèã îðóóëæýýÓâñ àéìãèéí Ñàãèë ñóìûí áàéãàëü õàìãàà-

ëàõ èðãýäèéí “Àðãàëò õàðèã”, “¯¿ðýã íóóð” íºõºð-ëºë¿¿ä õàìòðàí Öàãààí ãîëä àíãèéí îòîã ãàðãà-æýý. Ýäãýýð íºõºðëºë¿¿ä 2007 îíä áàéãóóëàãä-ñàí áºãººä áàéãàëèéí íººöèéí òîãòâîðòîé ìå-íåæìåíòèéã õýðýãæ¿¿ëæ óóëûí òóðóóòíû ìîíè-òîðèíã ñóäàëãàà òîãòìîë õèéæ, õîâîð àí àìüò-äûí õàìãààëàëò áîëîí áèîòåõíèêèéí àðãà õýì-æýý àâàõ çýðãýýð àæèëëàæ èðñýí áàéíà. Óëìààðòóñãàé çºâøººðëèéí àí õèéõ “Ìîíòóð” ÕÕÊ-òàéãýðýý áàéãóóëàí àíãèéí îòîã ãàðãàæ 2010 îíû 10-ð ñàðûí 16-íä óãàëçûí àí õèéëãýæýý. Íºõºðëº-ë¿¿ä àíãèéí îòãèéã áèå äààí çîõèîí áàéãóóëñàíáºãººä äóíäûí ñàíäàà 400.000 òºãðºãèéí àøèãîðóóëñàí áàéíà. Ýíý íü íóòãèéí èðãýä áàéãàëèéííººö áàÿëãàà õàìãààëàí áàéãàëèéí íººöèéíòîãòâîðòîé ìåíåæìåíòûí ¿çýë áàðèìòëàëûã õý-ðýãæ¿¿ëñíèé ¿ð ä¿í þì.

Èäýâõòýí áàéãàëü õàìãààëàã÷èäçýðëýã àí àìüòäûí ìîíèòîðèíã ñóäàëãààíû

íýãäñýí àðãà ç¿éòýé áîëëîî

Óâñ àéìàãò “Íýýëòòýéõààëãàíû ºäºð” áîëëîî

Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû13-ð òîãòîîëûã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä“Íýýëòòýé õààëãàíû ºäºð”-èéã 2010 îíû 10-ðñàðûí 20-íû ºäºð çîõèîí áàéãóóëëàà.Ýíýàðãà õýìæýýã æèë áîëãîí õèéæ áàéãàà þì.Íýýëòòýé õààëãàíû ºäðººð Óâñ àéìãèéí òºâÓëààíãîìä íèéò 30 áàéãóóëëàãà àæëààñóðòàë÷èëæ íýã ºäðèéí òóðø àæèëëàëàà. Óâñíóóðûí àé ñàâûí óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòòàéãàçàð íóòãèéí õàìãààëàëòûí çàõèðãààáàéãóóëëàãûíõàà 2010 îíä õèéñýí àæëûíòóõàé áîëîí áàéãóóëëàãûíõàà òàíèëöóóëãûãõèéëýý. Íèéò äàâõàðäñàí òîîãîîð 500 ãàðóéõ¿íä áàéãóóëëàãûí òàíèëöóóëãà, Ýêî ãýðèéíòàíèëöóóëãà, “Óâñ íóóð” ñîíèí òàðààæáàéãàëü îð÷èí, òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàðíóòãèéí òóõàé ìýäýýëýë ºãºâ. Ìºí àðäèðãýäèéí äóíä ñàíàë õ¿ñýëòèéí õàéðöàãàæèëëóóëæ ñàíàë õ¿ñýëòèéã òóõàé á¿ðòøèéäâýðëýæ áàéëàà.

6 ¹ 12 (36) 2011

Õÿòàäóóä óíäíû öýâýð óñààðãà÷èãäààä áàéíà

Õÿòàäûí ýðõ áàðèã÷èä óñíû õîìñäëûí àñóóäàëäîíöãîé àíõààðàë õàíäóóëàõ áîëæýý.Áàðóóíû õýâëýëäáè÷èæ áàéãààãààð áîë òýä óñíû íººöèéí ìåíåæìåí-òèéã õýðõýí ñàéæðóóëàõ òàë äýýð íýëýýä àæèë õèé-õýýð òºëºâëºñºí àæ. Õýðâýý îéðûí õóãàöààíä äîðâè-òîé àæèë õèéõã¿é áîë òóñ óëñûí õ¿í àì óíäûí öýâýðóñíû õîìñäîëä á¿ðýí îðîõ àþóë áàéãàà ãýíý. Õÿòà-äûí Çÿíüñè ìóæèä ºíãºðñºí àðàâäóãààð ñàðààñ õîéøãàí ãà÷èã áîëñíîîñ îäîîãèéí áàéäëààð 250 ìÿíãàíõ¿í óíäíû öýâýð óñààð ãà÷èãäààä áàéíà. Òóñ ìóæèäí¿¿ðëýñýí ãàìøãèéí óëìààñ íóóð, öººðºì øèðãýæ,

óñ õàäãàëàõ òóñãàé òºõººðºìæ äýõ óñíû íººö áàãàñ-÷ýý. Ìºí ¿¿íòýé àäèë áàéäàë ºíãºðñºí îíû àðàâäó-ãààð ñàðä ãàð÷ áàéæýý. Ìóæèéí çàñàã çàõèðãààíû áàé-ãàëèéí ãàìøèãòàé òýìöýõ àñóóäàë õàðèóöñàí õýñ-ãèéíõýí îíöëîõäîî “Ñ¿¿ëèéí õýäýí ñàðä óíäíû öýâýðóñíû íººö ºìíºõ æèëèéíõòýé õàðüöóóëàõàä 1.26 òýð-áóì øîî ìåòðýýð õîðîãäñîí.Áèä óã àñóóäëûã øèéä-âýðëýõýýð íýëýýä õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãàðãàæ áàéãàà.Áàéãàëèéí ãàìøèãò õàìãèéí èõýýð íýðâýãäñýíä¿¿ðã¿¿äýä óñ íèéë¿¿ëýõ òóñãàé áàã ãàðãàí àæèë-ëóóëæ áàéíà” ãýâ. Ýðõ áàðèã÷èä ýíý òàë äýýð õàðèóö-ëàãàòàé àæèëëàõûã îðîí íóòãèéí óäèðäëàãàä ¿¿ðýãáîëãîñîí áàéíà.

Øèíý òºðëèéí ã¿ðâýë ãýäãèéãìýäýëã¿é õîîë áîëãîæ áàéæýý

Âüåòíàìûí çîîãèéí ãàçðóóäûí öýñýíä áàéäàãõàìãèéí àìòòàé ãýãääýã ã¿ðâýëòýé õîîë ýðäýìòäèéíõóâüä öîî øèíý íýýëò áîëæýý.Õàìãèéí èõ çàõèàëãà-òàé áàéäàã ýíý õîîëûã ýðòíýýñ õèéäýã áàéñàí ÷ óðüäºìíº øèíæëýõ óõààíä á¿ðòãýãäýæ áàéãààã¿é ã¿ðâý-ëýýð õèéäýã áàéñíûã ñàÿõàí ìýäñýí þì áàéíà. Õà-÷èðõàëòàé íü, ýíý ã¿ðâýë á¿ãä ýìýã÷èí áàéñàí áºãººäººðºº ¿ðæèõ ÷àäâàðòàé áàéñàí ãýíý. Ýíýõ¿¿ ã¿ðâý-ëýýð õèéñýí õîîëûã Âüåòíàìûí Áà Ðèà-Âóíã Òàóìóæèéí çîîãèéí ãàçàðò çàðæ áàéñàí àæ. Äîêòîð ÂàíÒðè ýõëýýä íýýëòýíäýý èòãýëã¿é áàéñàí áàéíà. Òýãýýäã¿ðâýëèéí çóðãèéã Àìåðèêèéí Âèëëàíîâàãèéí èõ ñóð-ãóóëèéí ýðäýìòýíä ÿâóóëààä ººðèéí ÷èõýíäýý ÷èòãýõã¿é õàðèó ñîíñ÷ýý.Èõ ñóðãóóëèéí ýðäýìòýä òýðäàðóé Âüåòíàìûã çîðüñîí àæ.”Íýí øèíý òºðëèéí ã¿ð-âýë áàéëàà. Èéì ç¿éëýýð õîîë õèéãýýä èäýæ áàéæýý”õýìýýí äîêòîð Ëè Ãðèñìåð ÿðüæýý. Ýíý àæëûí õ¿-ðýýíä 60 îð÷èì ã¿ðâýëèéã àâ÷èð÷, ñóäàëãàà õèéæýý.

Õóëñíû áààâãàé áàìáàðóóøàà òýâðýýä ÿã ë õ¿í øèãÿâæ áàéíà. Ñàéí àæâàë áèø þìàà.Òîì áààâãàé íü õóâöàñºìññºí àìüòàí õàìãààëàõ õ¿ðýýëýíãèéí àæèëòàí àæýý.Òýä áàìáàðóóøûã áàéãàëüä áóöààí òàâüæ áàéãàà íü ýíýþì. Áàìáàðóóøíóóä çýðëýã áàéãàëüä àìüäðàõûí òóëäõ¿íòýé “îéðòîæ” áîëîõã¿é, òýäíèé òàëààð “ìýäýæ” áîëäîã-ã¿é þì áàéíà. Õýðâýý õ¿íèéã õàðààä ººðò íü ýåëäýã õàí-äàæ áàéãààã ìýäýð÷èõâýë áàìáàðóóøàíä ìóó àæ. ßàãààäãýâýë,¿¿íýýñ áîëæ õ¿íýýñ çóãòàõ çºí ìýäðýìæýý àëäàæóëìààð õóëãàéí àí÷äàä õºíãºí îëç áîëäîã þì áàéíà.Òèéìýýñ áàìáàðóóøíóóäûã çººõäºº àæèë÷èä çààâàëÕóëñíû áààâãàéíû ä¿ðñòýé õóâöàñ ºìñäºã. Ýä¿ãýý Õÿòà-äûí Ñû÷óàíü äàõü ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé òºâä õóëñíû

Õóëñíû áààâãàéí õóâöàñ ºìñºæáàìáaðóóøíóóäûã àð÷èëäàã ãýíý

áààâãàéã õàìãààëàõ àæèë õèéãäñýýð.Õóëñíû áààâãàé áîë íýí õîâîðäñîí àìüòàí. Äýëõèéä

íèéòäýý 1600 ãàðóé áààâãàé áàéäãèéí èõýíõ íü Õÿòàäûíòºâ õýñýãò àìüäàðäàã.120 íü àìüòíû õ¿ðýýëýí áîëîíñóäàëãààíû òºâä áàéäàã.Ýíý àìüòàí õóëñ, ºâñ, óðãàìàë,çàðèì òîõèîëäîëä ìàõààð õîîëëîäîã. Õàðèí àìüòíûõ¿ðýýëýíãèéí òýæýýìýë áààâãàé æèìñ, çºãèéí áàë,çàãàñààð õîîëëîäîã áàéíà. Óã íü Ëóó Õÿòàäûí áýëýãòýìäýã áàéäàã áîë ñ¿¿ëèéí ¿åä Ïàíäà àëáàí áóñààðáýëýã òýìäýã íü áîëîîä áàéíà.Èéíõ¿¿ õóëñíû áààâãàéíõóâöàñ ºìñºæ áàìáàðóóøíóóäûã àð÷ëàõ íü òýäíèéãàìüäðàõàä õýðýã áîëæ áàéíà ãýæ õ¿ðýýëýíãèéíõýí ¿çäýãàæýý.

Ãàçàð äîð áóëñàí òýñðýõ áºìáºãèéã èëð¿¿ëýõ íüàþóëòàé àæèë. Òóñãàé áýëòãýãäñýí õ¿ì¿¿ñèéí õèéäýã ýëàæëûã æèðèéí õàðõ ò¿âýãã¿é ã¿éöýòãýäýã àæ. Òàíçàíè,Ìîçàìáèê çýðýã Àôðèêèéí îðíóóäûí öýðýã, àðìèä òóñëàõçîðèëãîîð ãîëëàíä ìýðãýæèëòí¿¿ä õàðõûã òóñãàéëàíñóðãàæ, ìèíà èëð¿¿ëýõýä àøèãëàõ àðãà îëæýý. Õàðõíû¿íýðëýõ ÷àäâàð íîõîéíûõîîñ ÷ èë¿¿ áºãººä òýäãýýðáÿöõàí àìüòíûã ñóðãàõàä ÿìàð íýãýí õ¿íäðýë áàéõã¿éãýíý. Òýä òóí óõààëàã ó÷ðààñ ýõëýýä òîäîðõîé ÷èãëýëèéíäàãóó ÿâóóëæ ñóðãàäàã. ¯¿íèé äàðàà òýñðýõ áºìáºãèéã¿íýðýýð íü ÿëãàõ äàñãàë õèéëãýñíýýð “òóñãàé ñàëààíûöýðã¿¿ä” äààëãàâàð áèåë¿¿ëýõýä áýëýí áîëäîã þì

Òýñðýõ áºìáºã èëð¿¿ëýõýäõàðõûã àøèãëàæ áàéíà

áàéíà. Àìå-ðèêèéí öýð-ãèéí õîøóó÷Æîíí Ðèíê-âèñò ”Òýäíèé¿íýðëýõ ÷àäâàð ¿íýõýýð ãàéõàëòàé. Áàñ èõ íîìõîí,íàéðñàã. Íîõîéíîîñ õàìààã¿é èë¿¿ þì áèëýý. Åð íüîéðûí èðýýä¿éä õàðõûã äàéí áàéëäààíòàé ãàçàðò òýñðýõáºìáºã èëð¿¿ëýõ çîðèëãîîð àøèãëàõ íü õàìãèéíîíîâ÷òîé ñîíãîëò áîëîõ áàéõ” õýìýýí ÿðüæýý.Õîðâàòûíýðäýìòýä ºìíº íü òýñðýõ áºìáºã èëð¿¿ëýõýä çºãèéí÷àäâàðûã àøèãëàæ áàéñàí þì.

Àìüòàí äýýð òóðøèëòÿâóóëàõàà áîëüæýý

Àëèâàà òóðøèëò,íýýëòèéí õàìãèéíýõíèé õîõèðîã÷ íüõàðõ, òóóëàé, ñàðìàã-÷èí çýðýã àìüòàíáîëäîã æàìòàé. Äýë-õèé äýýð æèë á¿ð 2.8ñàÿ àìüòàíä òóðøèëòÿâóóëäàã áºãººä 1.2ñàÿ íü çîëèîñ áîëîí

õîðâîîã îðõèäîã ãýñýí áàðèìò áèé. Òýãâýë äýëõèéäàëäàðòàé “Procter & Gamble”, “Unilever”, “L’Oreal” çýðýãêîìïàíè àìüòíû ýðõèéã õàìãààëàõ ¿¿äíýýñ àìüòàí äýýðòóðøèëò ÿâóóëàõàà áîëüñíîî àëáàí ̧ ñîîð ìýäýýëæýý.Òýäøèíý á¿òýýãäýõ¿¿í òóðøèõäàà àìüòäûí îðîíä ºíäºðòåõíîëîãèéí êîìïüþòåð õýðýãëýäýã áîëîõ àæýý. Òýðäóíäàà õ¿íèé àðüñûã õèéìëýýð óðãóóëàõ,ãîî ñàéõíûá¿òýýãäýõ¿¿íèéã òóðøèõ àæ. “Procter&Gamble”, “L’Oreal”êîìïàíè ýíýõ¿¿ òåõíîëîãèéã õýðýãëýæ ýõýëñýí íüàìæèëòòàé áàéãàà ãýíý. “ªíººäºð áèä òåõíèê, òåõíîëî-ãèéí ºíººäºð õºãæëèéí ýðèí çóóíä àìüäàð÷ áàéíà. Ýíýíü íýã òàëààð ñ¿éðýë äàãóóëæ áàéãàà áîëîâ÷ íºãºº òàëààðòóðøèëò,ñóäàëãààíä çààâàë àìüä áèå îðãàíèçì àøèãëàõøààðäëàãàã¿é áîëæ áàéãàà þì” õýìýýí îíöëîíòýìäýãëýæýý.

Õóìñíààñ áàãà õýìæýýòýéõàìåëåîí îëæýý

ªíãºº ãàéõàëòàé ñàéí õóâèðãàæ ÷àääàã àìüòàí áîëõàìåëåîí.Òèéìäýý ÷ îëíû àíõààðëûã èõ òàòäàã áèëýý.Òýãâýë õóìñíû òîëèîíîîñ ÷ æèæèã õàìåëåîí áàéäàã òó-õàé áàðóóíû õýâëýëä ìýäýýëæýý. Ìàäàãàñêàðûí “Àìáåðóóë” íýðòýé öýöýðëýãò õ¿ðýýëýíãýýñ îëñîí óã õàìåëåîíûãàíõ ãýðýë çóðàã÷èí Áþððàðä Ëóêàñ îëñîí áºãººä òýðýýðàõûí õàìò òóñ öýöýðëýãò õ¿ðýýëýíä õîîëëîæ áàéõäàààíõ õàðæ, çóðãèéã íü äàðñàí áàéíà. Ýíý òóõàéãàà òýðýýð“Íàâ÷èí äýýð ÿâæ áàéãààã íü áè îëæ õàðñàí þì. Òýãýýäõàìåëåîí ººðèéãºº àþóëä ºðòñºí ãýæ áîäâîë ¿õñýí ä¿ðýñãýäýã òóë èõ áîëãîîìæòîéãîîð àâ÷ àõûíõàà õóìñàíäýýð òàâüæ áàéãààä çóðãèéã íü àâñàí. Ýðäýìòýä ýíý ç¿é-ëèéã äýëõèéí õàìãèéí æèæèã õàìåëåîí ãýñýí. Áèäíèéîëñîí íü íàñ áèå ã¿éöñýí þì áèëýý. Òýãýõýýð çóëçàãà íüÿìàð áîë ãýäýã íü àíõààðàë òàòàæ áàéíà” ãýæýý.Ìàäàãàñêàðò ñîíèðõîë òàòàì îëîí àìüòàí áàéäàã áºãººäñ¿¿ëèéí íýã ñàðûí äîòîð ýðäýìòýä ºìíº íü øèíæëýõóõààíä á¿ðòãýãäýýã¿é áàéñàí ãóðâàí àìüòàí, õî¸ðóðãàìëûã íýýñýí áàéíà.

Àìåðèêèéí 10 õ¿í òóòìûí íýã íüáÿñààíààñ àéæ áàéíà

Õîðòîí øàâæíû íýã òºðºë áîëîõ îðíû áÿñàà ÀÍÓ-ûí õàà ñàéã¿é í¿¿äýëëýí èðæ àþóë ó÷ðóóëàõàä õ¿ðýýäáàéãàà àæýý. Õîðòîí øàâüæ óñòãàã÷èä áÿñààíû í¿¿äëèéãõàëäâàðò ºâ÷èí í¿¿ðëýñýíòýé àäèëòãàí ¿çýæ áàéíà.Öóññîðîã÷ áÿñàà õîò ñóóðèí ãàçðààñ ãàäíà õºäºº õýýðàìüäðàõ õ¿ì¿¿ñèéí îðîí áàéðíààñ ÷ îëäîõ áîëæýý.Õ¿ì¿¿ñ õýðýãëýñýí òàâèëãàà õîãîí äýýð õàÿäàã. Ãýòýëäàðààãèéí ºäºð íü íºãºº òàâèëãà õºðø àéëûí òîìºðººíä áàéõ æèøýýòýé. Èéì ìàÿãààð áÿñàà õàà ñàéã¿éòàðæ áàéãàà ãýíý. Ñýæèã õ¿ðìýýð öóñ ñîðîã÷ áÿñàà èéíõ¿¿àìåðèêóóäûã òàéâàí àìüäðàõàä ñààä áîëæ ýõýëæýý.Õîðòîí øàâæ óñòãàã÷äûí õèéõ àæèë ºäðººñ ºäºðòíýìýãäñýýð áàéíà.”Íýã æèëèéí ºìíº áèä ñàðä 2-3 óäààäóóäëàãà àâäàã áàéñàí.Îäîî ºäºðò 2-3 óäàà äóóäëàãààâäàã áîëæýý.Îäîî áÿñààã õàà ñàéã¿é îëîõ áîëñîí. Òýäíèéòèéí áàéðíààñ ýõëýýä äýýä çýðýãëýëèéí çî÷èäáóóäëûí ºðººíººñ ÷ îëäîõ áîëñîí” ãýæ ìýðãýæèëòí¿¿äõýëæ áàéíà. ÀÍÓ-ä òàðõààä áàéãàà õîðëîí ñ¿éòãýã÷ áÿñààíýã æèëèéí òóðø ÿìàð ÷ õîîë óíäã¿é àìüäðàõ ÷àäâàðòàéþì áàéíà.

7¹ 12 (36) 2011

Óñòàæ ¿ã¿é áîëñîí ãýãäýæáàéñàí ààëçûã îëæýý

Èõ Áðèòàíèä óñòàæ ¿ã¿é áîëñîí ãýãäýæ áàéñàí Ðîññåðûíñàê ààëç àðâàí æèëèéí äàðàà äàõèí ãàð÷ èðñýí íü îëíûàíõààðëûã èõ òàòëàà. Ýíý ààëçíû çóðãèéã ×èïïåíõàì Ôåíäíýãýí èðãýí àâñàí áàéíà. ×èéãëýã îð÷èíä àìüäàðäàã ýíýõ¿¿öàéâàð áîð ààëçûã àíõ 1950-ààä îíû ¿åä “íýýæ” áàéñàí ÷ãàçàð òàðèàëàíãèéí ñàëáàðò ãàðñàí øèíý àðãà áàðèëààñáîëæ óñòñàí ãýæ ýðäýìòýä ¿çýæ áàéñàí þì. Õàéãóóëûí ¿ðä¿íä àðâàí øèðõýã Ðîññåðûí ñàê ààëçûã îëñîí àæýý.

Òàéëàíäûí Áàíãêîê õîòûí “Safari world” àìüòíû õ¿ðýýëýíãèéíõýíñ¿¿ëèéí ¿åä àìæèëò àðâèíòàé áàéíà. Ó÷èð íü, ¿çýã÷èä òóñ õ¿ðýýëýíãèéí

“Îëñîí äýýð ÿâàã÷ çààí” ¿ç¿¿ëáýðèéã èõýä ñîíèðõîõ áîëñîí þì. “Èéì òîìàìüòàí íàðèéõàí óòñàí äýýð ÿâæ ÷àäàõ áîëîâ óó, óíà÷èõã¿é áàéãàà”

õýìýýí ¿çýã÷èä ñýòãýë ò¿ãøèíý. ªíäºðò áýõýëñýí íàðèéõàí îëñîí äýýã¿¿ðÿâæ ¿çýã÷äèéã àëìàéðóóëäàã çààí èéíõ¿¿ õ¿ì¿¿ñèéã ò¿ãøýýæýý.Àâàðãà

áèåòýé çààí 15 ìåòð óðò òºìºð óòñàí äýýð òýíöâýðýý òóí ñàéí îëæýý. Òóñõ¿ðýýëýíãèéíõýí ºíãºðñºí çóíû òóðø çààíóóäàà èéì ¿ç¿¿ëáýðò ñóðãàñàí

àæýý.”Çààí õºëáºìáºã,ñàãñ òîãëîæ, ìîòîöèêëü óíàõûã õàðæ áàéëàà.Õàðèí èéì ¿ç¿¿ëáýð õèéæ áàéãààã õàðàõ íü á¿¿ õýë ñîíñîæ ÷ áàéñàíã¿é.

¯íýõýýð ãàéõàëòàé þì.Çààí èõ ÷àäâàðëàã àìüòàí áàéíà” õýìýýí íýðòãýðýë çóðàã÷èí Áðîíåê Êàìèíñêèé ÿðüæýý. Îëñîí äýýð ÿâàã÷ çààíû

¿ç¿¿ëáýð æóóë÷äûã èõýä òàòàæ áàéãàà ÷ àìüòíû ýðõ õàìãààëàã÷äûíõ¿÷òýé ýñýðã¿¿öýëòýé òóëãàðààä áàéãàà þì.

Îëñîí äýýð ÿâäàã çààí¿çýã÷äèéã àëìàéðóóëæ áàéíà

Èæèë õ¿éñòýí òàñóóäûãñàëãàíà

Ãåðìàíû Ìþíñòåð õîòûí àìüòíû õ¿ðýýëýí èæèëõ¿éñòýí õî¸ð òàñûã ñàëãàæ òóñàä íü áàéëãàõààð øèéäñýíòóõàé èä øóóãèæ áàéíà. Àìüòíû õ¿ðýýëýíãèéí àæèëòíóóä14 íàñòàé ýð øóâóóäàä ¿ð óäìàà ¿ëäýýõ áîëîìæ îëãîõûí

òóëä èéì øèéäâýð ãàðãàëàà ãýæ ÿðüæ áàéãàà àæýý. Ýíýòîì øóâóóäûí íýãèéã îéðûí ¿åä ×åõèéí àìüòíûõ¿ðýýëýíä àâàà÷èõ ãýíý.Òýíä òýäíèéã ýì òàñ øóâóóõ¿ëýýæ áàéãàà àæýý. Àìüòíû õ¿ðýýëýíãèéí àæèëòíûÿðèàãààð ãåè øóâóóä ñ¿¿ëèéí õýäýí ñàðûí òóðø ¿¿ðýýáàðèõ ãýæ îðîëäñîí íü á¿òýëã¿éòñýí áàéíà. “Òýäíèéãáóñàä ìàõ÷èí øóâóóä äýýðýëõýí ¿¿ð çàñàõìàòåðèàëóóäûã íü õóëãàéëæ áàéëàà” ãýæ àæèëòàí ÄèðêÂèþýðñ õýëýâ.

Ìåêñèêèéí íèéñëýë Ìåõèêî õîòûí çàõèðãàà áàéãà-ëèéí õèéãýýð (CNG) àæèëëàäàã 30 øèíý “Õüþíäàé” ôèð-ìèéí àâòîáóñûã íèéòèéí òýýâðèéí øóãàìàíäàà íýâò-ð¿¿ëñíýý çàðëàëàà. Òóñ õîòûí íèéòèéí òýýâðèéí ïàðêøèíý÷ëýëòèéí õ¿ðýýíä àíõ óäàà õèéãäñýí “Eco City BusVanguard” õýìýýõ øèíý àâòîáóñíóóä Ëàòèí Àìåðèêèéíáóñàä îðîíä ¿ëãýð äóóðèàë áîëîõ áîëíî ãýæ õîòûí çàõèð-ãàà ¿çýæ áàéãàà þì. Ñîëîíãîñûí “Õüþíäàé” ôèðìèéí290 ì/õ¿÷òýé, 91 õ¿íèé ñóóäàëòàé, 11 ìåòð óðò àâòîáó-

Àãààð áîõèðäóóëäàãã¿éàâòîáóñûã ñîíãîâ

ñûã Ìåõèêî õîòûí äàëàéí òºâøíººñ äýýø 2240ìåòðèéí ºíäºðò îðøäîã ãàçàð ç¿éí áàéðëàëä òîõèðóó-ëàí ¿éëäâýðëýæýý.Åâðî 5 ñòàíäàðòûã õàíãàñàí õºäºë-ã¿¿ðòýé øèíý CNG àâòîáóñ íü äèçåëü àâòîáóñòàéõàðüöóóëáàë õîðò õèéí ÿëãàðóóëàëòûã 100%, ¿¿íèéäîòîð í¿¿ðñ õ¿÷ëèéí äàí èñëèéã 99.98%, àçîòûí èñëèéã50%, í¿¿ðñòºðºã÷èéã 11.5% áàãà ÿëãàðóóëäàã áàéíà.Äýëõèéí õàìãèéí èõ àãààðûí áîõèðäîëòòîé õîòûí íýãáàéñàí Ìåõèêî õîò ñ¿¿ëèéí õýäýí æèëèéí äîòîð

Çàñãèéí ãàçðààñ ÿâóóëñàí àâòîìàøèí, íèéòèéí òýýâðèéãøèíý÷ëýõ áîäëîãûí à÷ààð àãààðûí áîõèðäëûã 1990îíîîñ õîéø 95% áóóðóóëæ ÷àäñàí áàéíà. 1991 îíä òóñõîòûí àãààðûí áîõèðäîë õàìãèéí äýýä õýìæýýíäýý õ¿ð÷,æèëä 100 ìÿíãàí õ¿¿õýä íàñ áàðæ, 250 ìÿíãàí õ¿í í¿äíèéºâ÷íººð ºâ÷èëæ, äóíäàæ íàñëàëò 10 õ¿ðòýë æèëýýðáóóð÷ áàéæýý. Íèéòèéí òýýâðèéí ïàðêèéã øèíý÷ëýõýäýõíèé ýýëæèíä 101 ñàÿ ïåñîãèéí (8.2 ñàÿ àì.äîëëàð)õºðºíãº îðóóëàëò õèéæýý.

Êèðèáàòèéí Åðºíõèéëºã÷èðãýäýý í¿¿õýä áýëýí

áàéõûã óðèàëàâªäºð èðýõ òóñàì óñàíä æèâýõ ìàãàäëàë íü

íýìýãäýæ áàéãàà Êèðèáàòè óëñûí åðºíõèéëºã÷èðãýäýý í¿¿í øèëæèõýä áýëòãýõèéã óðèàëëàà. Òóñóëñûí òýðã¿¿í Àíîòå Òîíã äóëààðëûí óëìààñ äàëàéíòºâøèí íýìýãäýæ áóé íºõöºëä óëñ îðîí íü óñàíäæèâýõ àþóë áàéãàà òóë Çàñãèéí ãàçàð èðãýäýý í¿¿ëãýõàñóóäëûã òºëºâëºõ ¸ñòîé õýìýýí ¿çýæ áàéãàà àæýý.Õàðèí òýðýýð õààø íü í¿¿ëãýõèéã òîäîðõîé õýëýýã¿éáàéíà. Áðèòàíèéí êîëîíè áàéñàí ýíý óëñûí íóòàãäýâñãýðò ýä¿ãýý 100 ìÿíãà îð÷èì õ¿í àìüäàð÷ áàéíà.Êèðèáàòè óëñ íü ø¿ðýí àðëóóäààñ á¿ðýëääýã áºãººäòýäíèé èõýíõ íü äàëàéí òºâøíººñ õýäõýí ìåòðèéíºíäºðò áàéäàã. Àðëûí çàðèì íóòàãò “òà ÷óëóó øèäýýäàðëûã íýâò öîîëíî” ãýæ ÿðüäàã íü ìàø îíîâ÷òîé çºâõýëëýã þì õýìýýí Òîíã ºã¿¿ëýâ. Öàã óóð÷èä îéðûíæèë¿¿äýä äàëàéí òºâøèí 1,1 ìåòðýýð ºðãºãäºíºãýñýí ä¿ãíýëòèéã ºíãºðñºí æèëä õèéæ áàéëàà. Èéìòîõèîëäîëä îéðûí 30 æèëèéí äîòîð Êèðèáàòè áîëîíäàëàéí àðëûí îëîí îðîí óñàíä æèâýí àëãà áîëîõþì.Òîíã ººðèéí óëñûí ýêîëîãèéí áàéäëûí òàëààðÊèðèáàòèéí íèéñëýë ªìíºä Òàðàâàä áîëñîí öàãóóðûí ººð÷ëºëòèéí àñóóäëààðõ áàãà õóðàë äýýðèëòãýñýí áàéíà.Ýíý õóðàëä óñàíä æèâæ áóé îðíîîñãàäíà Õÿòàä, ßïîí, ÀÍÓ-ûí òºëººëºã÷èäîðîëöæýý.Õ¿ëýìæèéí õèéí àñàð èõ õàÿãäëûã ãàðãàäàãîðíóóä Êèðèáàòèä î÷èí öàã óóðûí ººð÷ëºëò þóíäõ¿ðýãäãèéã í¿äýýðýý õàðàõ ¸ñòîé ãýæ Òîíã ñàíàëáîëãîëîî. Êèðèáàòèéí øàøíû ¿íäýñíèé çºâëºëìýäýãäýõäýý öàã óóðûí ººð÷ëºëòººñ áîëæ îðîí ãýðýýîðõèæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñò îëîí óëñûí õàìòûí íèéãýìëýãõàëàìæ òàâèõ ¸ñòîé ãýñýí áàéíà.

Õî¸ð íàñòàé îõèí àâàðãàìîãîé “óíàäàã”Ìîãîé öóãëóóëäàã ýðèéí õî¸ð

íàñòàé îõèí áèðìèéí àâàðãà ìîãîé“óíàäàã” áàéíà. Ðàìàëëà õîòûíÆàìàë Àìâàñè ãýäýã 35 íàñòàé ýðîëîí ìîãîéòîé áºãººä ò¿¿íèé öóã-ëóóëãàä îäîî õýä õýäýí àâàðãà ìî-ãîé áàéäàã àæ. «Ìîãîé ìàíàé ãýðá¿ëèéí íýã õýñýã áîëñîí. ªãëºº áî-ëîí ¿äýø á¿ð òýäíèéãýý õîîëëîäîã»ãýæ Àìâàñè õýëæýý. Òýðýýð õ¿¿õýäáàéõààñàà ë àí õèéæ, øóâóó çýðýãàìüòàí òýæýýäýã áàéæýý. Ò¿¿íèé öóã-ëóóëãàä îäîî 40 ãàðóé òºðºë ç¿éëèéí

àìüòàí áàéãàà áºãººä 10 îð÷èì íü õîðòîé ìîãîé àæ.ªíãºðñºí õóãàöààíä Àìâàñè îëîí óäàà ìîãîéä õàòãóóëñàí÷ , øàðõàà ººðºº ýì÷èëäýã áîëæýý. Íýã óäàà òýðýýð ìîãîéäõàòãóóëñàí 10 íàñòàé õ¿¿ã ýì÷èëñýí áàéíà. Ìîãîéòîé õîë-áîîòîé àñóóäàë ãàðâàë íóòãèéíõàí ýíý ýðèéã äóóäàõ áîëæýý.Ýíý ãýð á¿ëèéí ºðõèéí òýðã¿¿í áàéõã¿é ¿åä 13 íàñòàé õ¿¿íü àðûí àëáûã íü õàðèóöàí ãóðâàí ìåòð óðò àâàðãàìîãîéíóóäûã íü òýæýýäýã áàéíà. ¯¿íýýñ ãàäíà ò¿¿íèé õî¸ðíàñòàé îõèí íü ìîãîéíîîñ àéäàãã¿é áºãººä ÿã ë ìîðü øèã“óíàäàã” àæ. Àìâàñè ìîãîéíóóäàà õîîëëîõûí òóëä òàõèà,ãàëóó, òóóëàé òýæýýäýã áàéíà.

Äàëàéãààñ øèíýàìüä áèåò îëæýý

ÀÍÓ-ûí ýðäýìòýä Èíäîíåç,Ôèëèïèíèéí äàëàéíóñíààñ ºìíº íü øèíæëýõ óõààíä õàðàãäàæ, ¿çýãäýýã¿éáàéñàí ìºëõºº àìüä áèåòûã îëæýý. Òýä ìºëõºº àìüäáèåòûã “Òåîòõèäîäðèóñ” ãýæ íýðëýñýí áàéíà. Êàëè-ôîðíè ìóæèéí Ñêðèïñ áîëîí Âóäñ-Õîëå íèéãýìëý-ãèéí ãèø¿¿ä Èíäîíåçèéí Ñóëàâåñèéí òýíãèñèéíã¿íýýñ ýíýõ¿¿ åñºí ñì óðòòàé àìüä áèåòèéã 6200 ìåò-ðèéí ã¿íä íýâòðýí îðîõ ÷àäâàðòàé ðîáîòûí òóñëàìæ-òàéãààð îëæýý. Ýíý ìºëõºº áèåò æèæèã àìüä áèåòýýðõîîëëîäîã áºãººä èõ áèåýñýý ãàð÷ èðñýí îëîí çóóííàðèéí ¿ñíèé òóñëàìæòàéãààð ñýëäýã þì áàéíà. Ñî-íèðõîëòîé íü,ò¿¿íèé áèåèéí ¿ñ çàðèìäàà àëãà áî-ëîîä ãýíýò ãàð÷ èðäýã áàéíà. Àìüä áèåòèéí òîëãîé-íîîñ ãàðàõ àðâàí øèðõýã íàðèéí “ãàð” íü ýíý àìüòíûãòóí õà÷èðõàëòàé õàðóóëíà. Ò¿¿íèé” ãàð” õîîë îëæèäýõýä õýðýãòýé ìýò áîëîâ÷ àìüñãàëàõ ýðõòíèé ýñâýëººð ýðõòíèé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã áàéæ áîëíî ãýäãèéã ýð-äýìòýä õýëæ áàéãàà àæýý. Ñóäàëãààíû áàãèéíõàíøèíý àìüä áèåòèéí íýýëòäýý óðàìøèí äàëàéí ã¿íäáóé áóñàä àìüä áèåòèéã ñóäëàõààð çýõýæ áàéíà.Áèîëîãè÷ Êàðåí Îñáîðí”Áè èõ ãàéõñàí, áàñ áèøèð-ñýí. Ýíý àìüòàí 100-200 ìåòðèéí ã¿íä àìüäàðäàã.Áèä ¿¿íèéã ìàø ñàéí ñóäëàõ õýðýãòýé” ãýæ ÿðüæýý.

8¹ 12 (36) 2011

Õºäºº îðîí íóòàãò ÿäóóðàëºäºð èðýõ òóñàì íýìýãäýæ áàé-ãàà áèëýý. ¯¿íèéã áàãà ÷ ãýñýíøèéäýõ çîðèëãîîð áàðèëãûíìóæààíû ìýðãýæèë îëãîõ 14õîíîãèéí ñóðãàëòûã 10-ð ñàðûí25-íààñ 11-ð ñàðûí 08-íä Äàäàëñóìàíä çîõèîí áàéãóóëàâ. Îíîíãîëûí ñàâ ãàçðûí 7 ñóìûí àæèë-ã¿é 21 èðãýí îðîëöñîí áºãººäìýðãýæèë ýçýìøèí àæèë ýðõýëæàìüäðàëàà äýýøë¿¿ëýõ õ¿ñýë-òýé, ìóæààíû àæèë õèéõ ÷àä-âàðòàé ãýñýí ¿ç¿¿ëýëòèéí äàãóóòýäíèéã ñîíãîñîí àæýý.Óã ñóðãàë-òûã ØÓÒÈÑ-èéí Îé ìîä ñóðãàëòñóðòàë÷èëãààíû õ¿ðýýëýíãèéí

Ìóæààíû àæèë õèéæàìüæèðãààãàà äýýøë¿¿ëíý

áàãø Ö.Ýíõçàÿà,À.Ãàíáàãàíàíàð óäèðäàí ÿâóóëæýý.Ñóðãàëòîíîë ïðàêòèê õîñîëæ ÿâàãäñàíáºãººä îíîëîîð îëæ àâñàí ìýä-ëýãýý ºäºðò íü äàäëàãààð áàòàë-ãààæóóëæ áàéñàí þì. Ñóðãàëòûíäàäëàãûí àæëààð Îíîí-Áàë-æèéí ìýäýýëëèéí òºâèéí äó-ëààëãà, äîòîðëîãîîã õèéæ ã¿é-öýòãýñýí áàéíà. Ñóðãàëòàä õàì-ðàãñàäûí 80 îð÷èì õóâü íü ÿìàðíýãýí áàéäëààð ìîäîîð þì õèé-äýã, ºìíº íü ä¿íçýí áàéøèíáàðüæ áàéñàí áàéíà.Ñóðãàëòàäîðîëöñîí õ¿ì¿¿ñ ìîäîîð áàé-øèí áàðüæ, ÿíç á¿ðèéí ýäëýëõèéæ àìüæèðãààãàà äýýøë¿¿ëýõ

á î ë î ì æ ò î éá î ë ñ î í ä î îñýòãýë èõýäõàíãàëóóí áàé-ãààãàà èëýð-õèéëæ áàéëàà.Òýäíèé 25%íü ñèéëáýðõèéäýã õ¿ì¿¿ñáàéâ. Ýäãýýðõ¿ì¿¿ñ íèéëæñèéëáýð õèéíçàõ çýýëä áîð-ëóóëàõ àíõíûòºëºâëºãººãºº áîëîâñðóóëñàííü ñóðãàëòûí áàñ íýã äàâóó òàëáàéëàà. Ñóðãàëòàä îðîëöîã÷èä

áàðèëãûí ìóæààíû ÷àäàìæèéíãýð÷èëãýýòýé òºãññºí áºãººäòîäîðõîé õóãàöààíä äàäëàãæ-

ñàíû äàðàà øàëãàëò ºã÷ ìýðãýæ-ëèéí ¿íýìëýõ àâàõ þì áàéíà.

Ï. ÄÀÂÀÀÖÝÖÝÃ

ÌÝÄÝÝ, ÌÝÄÝÝËÝË

Ñóðãàëòààð îëæ àâñàíìýäëýãýý õýðýãëýý áîëãîõ

õýðýãòýé“Íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí

íººöèéí ìåíåæìåíòýýð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ”òºñëèéí õ¿ðýýíä Õýíòèé àéìãèéí ªìíºäýëãýð,Áàòøèðýýò, Áàÿí-Àäàðãà, Áèíäýð, Äàäàë,Íîðîâëèí,Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìàíäòîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòÿâóóëëàà.Ñóðãàëòûã ÄÁÕÑ-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºë-áºðèéí ãàçðûí áîëîâñðîë õàðèóöñàí àæèëòàí Ã.Ñý-ëýíãý, ÌÓÈÑ-èéí Ìýðãýæëèéí Äèäàêòèêèéí ÑóðãàëòÑóäàëãààíû Òºâèéí àðãà ç¿é÷ Á.Áàòöýöýã, Õýíòèéàéìãèéí ÁÑÃ-í áàéãàëèéí óõààíû ìýðãýæèëòýí Ã.Àì-ãàëàíáààòàð, Äîðíîä àéìãèéí ÁÑÃ-ûí áàéãàëèéíóõààíû ìýðãýæèëòýí Õ.Áàÿñãàëàí íàð îðîëöñîí þì.

Äýýðõè äîëîîí ñóìûí åðºíõèé áîëîâñðîëûíñóðãóóëü (ÅÁÑ)-èéí áàãø íàðò õè÷ýýë ñóðãàëòààðäàìæóóëàí ñóðàëöàã÷äàä îðîí íóòãèéíõààáàéãàëèéí òýíöâýðò áàéäëûã õàäãàëàí õàìãààëàõ,áàéãàëèéí íººöèéã íü çºâ çîõèñòîé àøèãëàõ çàìààðººðñäèéí àìüæèðãààãàà ñàéæðóóëàõàä ÷èãëýñýíòîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë (ÒÕÁ)-ûãýçýìø¿¿ëýõýä õè÷ýýëèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éäýý ÿìàðøèíý÷ëýë¿¿äèéã õýðõýí õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð îíîë,àðãà ç¿éí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí íýã ºäðèéíñóðãàëòûã ñóðãóóëü òóñ á¿ð äýýð çîõèîí áàéãóóëëàà.Ñóðãàëòàä áàãø, ñóðãàëòûí ìåíåæåð, çàõèðàë çýðýãíèéò 265 õ¿í îðîëöîâ.Ýíý óäààãèéí ñóðãàëòààð îëæàâñàí ìýäëýãýý õýðýãëýý áîëãîõ, ìºí äàðààãèéíñóðãàëòûí óÿëäàà õîëáîîã õàíãàõ õýðýãòýéã ñóðãàã÷áàãø íàð îíöîëñîí þì.

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Õýíòèé àéìãèéí Áàòøèðýýò ñóìûííóòàã Ãóòàéí äàâàà áîëîí îéð îð÷èíä íü õóóëü áóñ óóëóóðõàéí ¿éë àæèëëàãàà ýð÷èìæèæ áàéãàà áèëýý. ¯¿íýýñáîëæ áàéãàëü îð÷èí, ÿëàíãóÿà Îíîí ãîëä ñºðãººð íº-ëººëºõ íºõöºë á¿ðäýýä áàéãàà þì.Ýíý áàéäëûã òàñëàíçîãñîîõ, óëìààð õóëãàéí àí,çàãàñ÷ëàë, çºâøººðºëã¿éàÿëàë æóóë÷ëàëä õÿíàëò òàâèõ àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõçîðèëãîîð ÄÁÕÑ-èéí Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçðààññàíõ¿¿æ¿¿ëæ Îíîí áàãèéí íóòàã Õàäàãòûí ºâºðò õàðóóëõÿíàëòûí áàéðûã àøèãëàëòàä îðóóëëàà.Óã õàðóóëûíáàéðûã Îíîí áàãèéí “Îíîí õàðóóë” íºõºðëºëèéí õàìòîëîí “ñàéí” ¿íýëãýýòýéãýýð ñóìûí êîìèññò õ¿ëýýëãýí ºã-ñºí áàéíà. Èéíõ¿¿ õàðóóëûí áàéðòàé áîëñîí íü áàéãàëüîð÷èíä òàâèõ õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõàä ÷óõàë íºëºº¿ç¿¿ëíý õýìýýí íóòãèéí èðãýä àì ñàéòàé áàéíà.

ß.ÍÀÐÀÍÃÝÐÝË

ÎÉ ÕÝÝÐÈÉÍ Ò¯ÉÌÐÝÝÑ ÓÐÜÄ×ÈËÀÍÑÝÐÃÈÉËÝÕ ÖÓÐÀÌ ÒÀÂÜËÀÀ

Õýíòèé àéìãèéí ÎÁÃ-ûí ãàìøãààñõàìãààëàõ óëñûí õÿíàëòûí áàéöààã÷øàäàð àõìàä Í.Íàöàãäîðæ òýðã¿¿òýé

àëáàí õààã÷èä Áèí-äýð ñóìûí Õºìºëèéíãîëûí õèëèéí çàñ-òàâààñ Äàäàë ñóìûíÕýðèéí ãîëûí õè-ëèéí çàñòàâ õ¿ðòýëõèëèéí äàãóó íèéò140 êì ãàçàðò îé,õýýðèéí ò¿éìðýýñóðüä÷èëàí ñýðãèéëýõõàìãààëàëòûí öóðàìòàâèõ àæëûã 21 õî-íîãèéí äîòîð õèéæã¿éöýòãýëýý. Öóðàìòàâèõ ÿâöàä öàã

àãààðûí / öàñ îðñîí/ áàéäëààñøàëòãààëàí àæèë 4 õîíîã õîéøëîãäîæáàéñàí. ÎÕÓ-ûí õèëä îéðõîí öóðàì

òàâüæ áàéãààã àëáàí õààã÷ íàðò ºäºð á¿ðàíõààðóóëæ íººöºíä 3-4 ¿ëýýã÷ àïïàðàòáýëäýæ øààðäëàãà ãàðñàí ¿åä àøèãëàæáàéëàà.Öàãààí ÷óëóóò, Áºõºí, Àãàö,Õýðèéí ãîëûí çàñòàâûí äàðãà íàðòàéõîëáîîòîé àæèëëàæ ãàçàð îðíû àëüõýñãýýð öóðàì òàâèõûã õàðèëöàíçºâëºëäºæ àæèëëàñàí. Ìºí ººðñäèéíõàðèóöñàí ãàçàðò öóðàìíààñ ãàëàëäàõã¿é áàéõ, îé õýýðèéí ò¿éìðýýñóðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ñàíàìæ, çºâëºãºººã÷ áàéëàà.Õàìãààëàëòûí öóðàìûã 70-100 ìåòðèéí ºðãºíòýéãººð òàâüñàí.Öóðàì òàâèõòàé õîëáîãäîæ ãàðàõçàðäëûã Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí(WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéíãàçàð ñàíõ¿¿æ¿¿ëëýý.

Í.ÍÀÖÀÃÄÎÐÆ

Õàðóóë, õÿíàëòûí áàéðòàé áîëîâ Ìåíåæìåíò òºëºâëºãººíèéõýëýëö¿¿ëýã áîëîâ

Îíîí Áàëæèéí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçàð áîëîí îð÷íûá¿ñ (Õýíòèé àéìãèéí Áèíäýð, Áàÿí-Àäðàãà, Äàäàë, Íîðîâ-ëèí, Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóì), Õàí-Õýíòèéí äàðõàíöààçàò ãàçðûí îð÷íû á¿ñ (Õýíòèé àéìãèéí ªìíºäýëãýð, Áàò-øèðýýò ñóì)-èéí ìåíåæìåíò òºëºâëºãººã îðîëöîã÷ òàëóó-äààð õýëýëöýõ óóëçàëòûã 2010 îíû 11 ñàðûí 30-íä, Îíîíãîëûí ñàâ ãàçðûí óñíû íººöèéí íýãäñýí ìåíåæìåíòèéíòºëºâëºãººíä òàëóóäûí ñàíàëûã òóñãàõ àíõàí øàòíûõýëýëö¿¿ëãèéã 2010 îíû 12 ñàðûí 1-íä Õýíòèé àéìãèéíÁèíäýð ñóìàíä çîõèîí áàéãóóëëàà.

Óóëçàëòàä Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàðò õàìààðàõ 7 ñóìûí Çà-ñàã äàðãà, ÈÒÕ, Îð÷íû á¿ñèéí çºâëºë, ÎÃÑÃÇ, Õýíòèé, Äîð-íîä àéìãèéí ÁÎÀÆÃ, Îíîí Áàëæèéí ÁÖÃ, Õàí Õýíòèé ÄÖÃ-ûí õàìãààëàëòûí çàõèðãàà, ñóìûí áîëîí ñóì äóíäûí îéíàíãè, ÁÎÓÁ, áàéãàëü õàìãààëàã÷, áàéãàëü õàìãààëàõ èðãý-äèéí íºõºðëºë, òóñ ñàâ ãàçàðò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã ÒÁÁ-óóäûí òºëººëëèéã õàìàðñàí íèéò 95 õ¿í îðîëöîâ. Óóëçàë-òûí ¿åýð Îíîí Áàëæèéí ÁÖÃ, 7 ñóìûí îð÷íû á¿ñèéí ìåíåæ-ìåíò òºëºâëºãººíèé òºñëèéã òàíèëöóóëæ, ìåíåæìåíòèéí òº-ëºâëºãººã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ÷èãëýëýýð íýãäñýí ä¿ãíýëòãàðãàëàà. Õýëýëö¿¿ëãýýñ ãàðñàí ñàíàëóóäûã íýãòãýí òóñãààä2010 îíû 12 ñàðä áàãòààí õîëáîãäîõ òàëóóäààð áàòëóóëà-õààð ñàíàë íýãäëýý.

Õýíòèé àéìãèéí Äàäàë ñóìûí Áàëæ áàãèéí“Áàÿíöàãààí”, “Ãàëòòàéí ãîë” íºõºðëºë, Áèíäýðñóìûí “Ñýð¿¿í áàÿëàã” çýðýã íºõºðëºë¿¿äòýéõàìòàð÷ óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëëàà.ÓóëçàëòûãÍ¯Á, ÕÕÀÀ-í áàéãóóëëàãà ÕÎÎÌ-èéí ÷àäàâõèéãáýõæ¿¿ëýõ òºñëèéí Õýíòèé àéìãèéí çîõèöóóëàã÷Í.Ýíõòàéâàí, ÍÈÒÁÍÌßÁ òºñëèéí Äàäàë ñóìûíçîõèöóóëàã÷ Ä.Îþóíãýðýë, Áèíäýð ñóìûíçîõèöóóëàã÷ Ø¿ðýíöýöýã íàð óäèðäàí ÿâóóëñàíþì. Ýíýõ¿¿ óóëçàëòàä íºõºðëºëèéí 40 ãàðóé õ¿íîðîëöîæ ñàíàë áîäîë,õ¿ðñýí àìæèëòàà õàðèëöàíñîëèëöæýý. Óóëçàëòààð õàìòûí îðîëöîîíûàðãóóäàä ñóðàëöàõààñ ãàäíà áàéãàëèéí íººöèéí¿íýëãýýã á¿õ ãèø¿¿ä õàìòðàí õèéæ ñóðñàí áàéíà.Ò¿¿í÷ëýí”Íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýí áàéãàëèéííººöèéí ìåíåæìåíòýýð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ”òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààíû õýðýãæèëòèéí òàëààðíýãäñýí îéëãîëòòîé áîëñîí áàéíà.

“Íºõºðëºëèéí ºðãºº”-òýé áîëëîîÕýíòèé àéìãèéí Áèíäýð ñóìûí “ßðãóé” íºõºðëºë 2009

îíä áàéãóóëàãäæýý. 7 ºðõèéí 12 ãèø¿¿íòýé. 2010 îíä îéçîõèîí áàéãóóëàëòàà õèéëãýí, îéí ìåíåæìåíòèéí òºëºâ-ëºãººíèé òºñºë áîëîâñðóóëààä áàéíà.”ßðãóé íºõºðëºë”ñóìàíäàà àíõíû íºõºðëºëèéí ºðãºº áàéãóóëæ, óã ºðãººí-äºº õàìòûí îðîëöîîíû àðãà ç¿éí ñóðãàëòûã 2010.12.11-íä õèéëýý. Ñóðãàëòûã òºñëèéí ñóìûí çîõèöóóëàã÷ Ä.Ø¿-ðýíöýöýã, íºõºðëºëèéí ñóðãàã÷ áàãø Õ.Ãàí÷èìýã, Îéíàíãèéí òåõíèê÷ Ã.Äàâààæàðãàë íàð çîõèîí áàéãóóëëàà.Ñóðãàëòàä òóñ íºõºðëºëèéí äîëîîí ãèø¿¿í îðîëöñîíáàéíà. “ßðãóé íºõºðëºë” ñóìûí çàñàã äàðãàòàé õàìòðàíàæèëëàõ ãýðýý áàéãóóëæ ãýð÷èëãýý àâñàí áºãººä ãèø¿¿äíü òºñëººñ çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà ñóðãàëòàä îðîëöîæáàéãàëü õàìãààëàõ, ç¿é çîõèñòîé àøèãëàí îðëîãîîíýìýãä¿¿ëæ, àìüäðàëàà äýýøë¿¿ëýõ òàëààð èäýâõèòýéàæèëëàæ áàéíà.

Ä.Ø¯ÐÝÍÖÝÖÝÃ

Íºõºðëºëèéí óóëçàëò çîõèîíáàéãóóëëàà

¹ 12 (36) 20119

Õýíòèé àéìãèéí Äàäàë ñóìûí ýìýãòýé÷¿¿ä Îíîí ãîëûí ñàâãàçðûí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ÷óóëãà óóëçàëòààñ ãàðãàñàí óðèàëãûíäàãóó æèëèéí àæëûí òºëºâëºãººãºº õèéõ çîðèëãîîð 2010 îíû 11ñàðûí 23-íä óóëçàëò, ÿðèëöëàãà çîõèîí áàéãóóëàâ. Ýíý óóëçàëòàäñóìûí òºâ áîëîí õºäººãèéí ýìýãòýé÷¿¿äèéã òºëººëæ 30 ãàðóéá¿ñã¿é îðîëöëîî. Óóëçàëòààð ñóìûí ýìýãòýé÷¿¿äèéí çºâëºëèéí¿éë àæèëëàãààã ýð÷èìæ¿¿ëýõ àðãà çàìóóäûã òîäîðõîéëæýý. Ìºíàæëûí òºëºâëºãººíäºº 16 òºðëèéí àæèë õèéõýýð òóñãàí áîëîâñ-ðóóëæ áàòàëñàí áàéíà.Ò¿¿í÷ëýí Ýìýãòýé÷¿¿äèéí çºâëºëèéí òýð-ã¿¿ëýã÷äèéí òîîã 16 áîëãîëîî. Ñóìûí ýìýãòýé÷¿¿äèéí çºâëºë ñàí-õ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðòýé áîëîõ çîðèëãîîð ãèø¿¿ä ñàð á¿ð 100 òºãðº-ãèéí õàíäèâ ºãºõººð áîëñîí àæ.

Óóëçàëòààð, ýìýãòýé÷¿¿äèéã íàðèéí ìýðãýæëèéí ýì÷èéí¿çëýãò õàìðóóëàõ, á¿ñã¿é÷¿¿ä òýìöýýí çîõèîí áàéãóóëàõ, ñóðãàëòëåêö õèéõ çàìààð òýäíèé ìýäëýã áîëîâñðîëûã àõèóëàõ, ¿íäýñíèéõóâöàñíû óðàëäààí çàðëàæ ä¿ãíýõ çýðýã àæëûã óëàìæëàë áîëãîí÷àíàð ñàéòàé çîõèîí áàéãóóëàõààð øèéäâýðëýæýý.

Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàðò õýðýãæèæ áàéãàà “Íóòãèéí èðãýäýäò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòýýð ÿäóóðëûãáóóðóóëàõ” òºñëèéí õ¿ðýýíä èðãýäýä òºìñ õ¿íñíèé íîãîî, æèìñæèìñãýíý òàðèàëàõ çàìààð áàéãàëèéí íººö áàÿëãèéã àøèãëàõ,òîãòâîðòîé àìüæèðãààíû àðãà çàìóóäûã õýâø¿¿ëýõýýð çîðüæáàéãàà. ªìíºõ ñóðãàëòóóäûí ¿ð ä¿íä îëæ àâñàí óðãàöààõàäãàëàõ, áîëîâñðóóëæ õýðýãëýõ, òàðèàëàíãèéíõàà òàëáàéãºâºëæèëòºä õýðõýí áýëòãýõ çýðýã àæëóóä èä õèéãäýæ áàéãàà ¿åäãóðàâ äàõü øàòíû ñóðãàëò ÿâàãäàâ. Ñóðãàëòàä Õýíòèé àéìãèéíÄàäàë, Íîðîâëèí, Áàÿí-Àäàðãà, Áèíäýð, Áàòøèðýýò, ªìíºäýëãýð,Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìäààñ íèéò 165 õ¿í îðîëöñîí áàéíà.Ñóðãàëò óðãàöàà õýðõýí õàäãàëæ áîëîâñðóóëàí äàðàà æèëèéíóðãàö õ¿ðòýë õýðýãëýõ áîëîìæ, ÿëàíãóÿà íîãîî õàäãàëàõ àðãàáóþó í¿õýí çîîðü, õàøààí äîòîðõè áàãà îâðûí çîîðü çýðãèéãõýðõýí áàðüæ áàéãóóëàí àøèãëàõûã çààâ.Ìºí æèìñ æèìñãýíèéìîä ñººã, òàðèà íîãîîíûõîî òàëáàéã ºâºëæèëòºä õýðõýí áýëòãýõçýðãèéã ãîëäóó äàäëàãûí õýëáýðýýð áîëîí DVD êèíî àøèãëàæ¿ç¿¿ëëýý.Íàìðûí ìîä ñººã òàðèõ àðãà òåõíîëîãè çýðãèéã òàíõèìáîëîîä òàëáàéä çààæ ñóì á¿ðò 12 öàã, íèéò 84 öàãèéí ñóðãàëòûãáàòëàãäñàí õºòºëáºðèéí äàãóó ÿâóóëëàà. Ýíý óäààãèéí ñóðãàëòàäõàìðàãäñàí á¿õ ñóðàëöàã÷ íàðò áîëîí ñóìäûí çîõèöóóëàã÷ íàðòñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà, DVD êèíî çýðãèéã ºãºâ. Ñóðãàëòàäîðîëöîã÷èä ñóðãàëòààñ ìýäëýã îëæ àâñíààñ ãàäíà áèå áèåíèéõýýàæëûí îëîëò òóðøëàãààñ õàðèëöàí ÿðèëöàæ îëîëò, äóòàãäëààìýäýð÷, öààøèä õýðõýí àæèëëàõ òàëààð ÿðèëöñàí áàéíà. ßìàð÷ ãýñýí ººðñäèéíõºº õýðýãöýýã õàíãàõóéö õ¿íñíèé íîãîî, æèìñòàðèàä áàéõ áîëîìæ,ìýäëýãòýé áîëñíîî îðîëöîã÷èä ñàíàë íýãòýéõýëæ áàéëàà.

Õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ òàðüæ ñóðàâ

16 òºðëèéí àæèë õèéõýýðòºëºâëºãººíäºº òóñãàæýý

Õýíòèé àéìãèéí ªìíºäýëãýðñóìûí ÅÁÑ-èéí ýêî êëóáûíñóðàã÷èä ñóðãóóëèéíõàà íèéòàíãèóäûí äóíä (2010 îíû 10.1-12.1) “Îð÷èí öýâýð áîë îé óõààíñàðóóë” ñýäýâò àÿí çîõèîëîî.Áàéãàëèà õàéðëàõ ,õàìãààëàõõ¿ñýë ñîíèðõëûã òºð¿¿ëýõ, öýâýðòîõèëîã îð÷èíä áèå äààí ÷ºëºº-òýé ñýòãýõ ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõçîðèëãîîð óã àÿíûã çîõèîíáàéãóóëæýý. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä,áàéãàëü õàìãààëàõ ýðòíèéóëàìæëàëûã ìýä¿¿ëýõ òàíèóëàõ¿íäñýí äýýð ¿¿íòýé õîëáîîòîéìàòåðèàë öóãëóóëàõ,ãÿëãàð óóò,

Ýêî êëóáûí ñóðàã÷èä îëíûòàëàðõëûã õ¿ëýýëýý

õóâàíöàð ñàâûã ò¿¿æ òóøààõàæëûã áàéãàëü õàìãààëàã÷Ñ.Øèæèðáààòàðòàé õàìòðàíçîõèîí áàéãóóëæ 120 êã ãÿëãàðóóò, õóâàíöàð ñàâ ò¿¿æ öýâýðëý-

æýý. Ò¿¿í÷ëýí “Öýíãýã óñíû õààíòóë çàãàñ” ãàð çóðãèéí óðàëäààí,ýññå áè÷ëýãèéí óðàëäààí,áàéãàëü õàìãààëàõ ñýäâèéí äîðýìáëåì ëîãî õèéõ óðàëäààíçîõèîëîî. Èéì àæëààðàà îëíû

òàëàðõëûãõ¿ëýýñýí ýêîê ë ó á û íñ ó ð à ã ÷ è äîéðûí õóãà-öààíä “Àìü-òàäàà õàì-ãààëöãààÿ”àÿí çîõèîíáàéãóóëàõààðòºëºâëºñºíáàéíà.

Îðõîí ãîëûí àé ñàâä áàãòàõ Àð Óëààí ÷óëóóò, Øèéðòèéí ãîëûíººð÷èëñºí ãîëüäðîëûã ñýðãýýæ ñýòýðñýí äàëàíã çàñâàðëàõààð áîë-ëîî. “Àëòàí äîðíîä ìîíãîë”, “Ìîíãîë ãàçàð” ÕÕÊ-èé áàéãàëü îð÷èíäó÷ðóóëñàí ýêîëîãèéí õîõèðëûã ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãààð òîîöóóëæ,íºõºí òºëáºð, íºõºí ñýðãýýëòòýé õîëáîîòîé çàðäëûã äýýðõ àæ àõóéííýãæ¿¿äýýñ ãàðãóóëíà. Ìºí Îðõîí ãîëûí äàãóó àìüäàð÷ áàéãàà èðãý-äèéí ýð¿¿ë ìýíä, àõóé àìüäðàëä íîöòîé íºëººëæ áîëçîøã¿é áàéãààó÷èð ãîëûí óðñàö á¿ðýëäýõ ýõ, ãîëûí õºíäèé, àé ñàâ ãàçàðò îëãîñîíàøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóëûí áîëîí àøèãëàëòûí òóñãàé çºâøººðëèéã

õóóëüä íèéö¿¿ëýí øèéäâýðëýõýýð áîëëîî. Ãîë ìºðíèé áîõèðäëûãõÿíàõ, áîõèðäîëòûí ýõ ¿¿ñâýðèéã òîãòîîäîã ÿâóóëûí ëàáîðàòîðèéíáàãàæ, òîíîã òºõººðºìæ õóäàëäàí àâàõàä øààðäëàãàòàé õºðºíãèéãýõíèé ýýëæèíä Çàñãèéí ãàçðûí íººö õºðºíãºíººñ ãàðãàæ, ëàáîðàòî-ðèéã áýõæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé õºðºíãèéã 2011 îíû òºñâèéí áàã-öààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýýð áîëîâ. ªâºðõàíãàé, Àðõàíãàé àéìàãò àøèãòìàëòìàë îëáîðëîæ áàéãàà àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä Ìýðãýæëèéí õÿíàë-òûí åðºíõèé ãàçàð ºíãºðñºí äîëäóãààð ñàðä íýãäñýí ¿çëýã õèéõýäÎðõîí ãîë èõ õýìæýýíèé áîõèðäîëòîé óðñàæ áàéãàà íü èëýð÷ýý. “Àë-òàí äîðíîä ìîíãîë”, “Ìîíãîë ãàçàð” ÕÕÊ-èóä Îðõîí ãîëûí óðñàöûãá¿ðä¿¿ëæ òýæýýäýã ªëèéí, Øèéðòèéí, Óëààí ÷óëóóò, ªëçèéò òýýëèéíãîëûí õºíäèéä àøèãò ìàëòìàëûí àøèãëàëòûí òóñãàé çºâøººðºëýçýìøèæ, àëò îëáîðëîæ áàéãàà þì.

Ìàë÷äûíàìüæèðãààã äýìæñýí

òºñëèéãõýðýãæ¿¿ëýõýýð

áîëîâÀÍÓ-ûí Âàøèíãòîí õîòíîî

Äýëõèéí áàíêíû Õºäºº àæ àõóé,õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûí õº-òºëáºðèéí Óäèðäàõ Çºâëºë õó-ðàëäàæ, õºãæèæ áóé 20 îðíîîñèð¿¿ëñýí òºñëèéã õýëýëöýýä,ãóðâàí îðíû òºñëèéã äýìæñýíèéíýã íü Ìîíãîë Óëñ áîëîâ.Òóñ çºâ-ëºë Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàç-ðààñ ñàíàë áîëãîñîí “Ìàë àæàõóéä ñóóðèëñàí öîãö àìüæèð-ãààã äýìæèõ õºòºëáºð”-èéã õý-ëýëöýí äýìæýýä 12.5 ñàÿàì.äîëëàðûí ñàíõ¿¿æèëòûãîëãîõîîð øèéäâýðëýëýý.Ìàíàéóëñûí ñàíàë áîëãîñîí ýíýõ¿¿ õº-òºëáºðèéã õºäºº àæ àõóéí ñàë-áàðûã õºãæ¿¿ëýõ çàìààð ÿäóóèðãýäèéí àìüæèðãààã äýýø-ë¿¿ëæ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõîíîâ÷òîé çîðèëòîî äýâø¿¿ëæ÷àäæýý ãýæ Äýëõèéí áàíêíû Òåõ-íèêèéí Çºâëºëèéí Õîðîî ä¿ãíý-æýý. Ìºí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéíãàçðààñ 2009-2016 îíä õýðýãæ¿¿-ëýõýýð áàòàëñàí ”Õ¿íñíèé àþóë-ã¿é áàéäëûí ¿íäýñíèé õºòºëáºð”íü õîîë òýæýýëèéí äóòàãäëûã íº-õºõ, àþóëã¿é õ¿íñèéã íýìýãä¿¿-ëýõ çîðèëòûã õàíãàõàä ÷èãëýñýíñàéí õºòºëáºð áîëñíûã øèíæýý-÷èä îíöîëæýý.

Îðõîí ãîëûí áîõèðäëûãáóóðóóëíà

10 ¹ 12 (36) 2011

Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Ö.Ýëáýãäîðæèä Í¯Á-ûí Öºëæèëòòýéòýìöýõ òóõàé êîíâåíöèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûí ã¿é-öýòãýõ íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Ëóê Ãíàêàäèàãààñ çàõèäàë èð¿¿ëëýý. Óãçàõèäàëä “Ìîíãîë Óëñûí öºëæèëò, ãàçðûí äîðîéòîëä îëîí óëñûí àí-õààðëûã õàíäóóëàõààð ªìíºãîâü àéìãèéí Áàÿíäàëàé ñóìûí Ãàøóó-íû õîîëîéä õèéñýí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíû òóõàéñîíñëîî. Òàíû ñàíàà÷èëãûí äàãóó áîëñîí ýíý õóðàëäààí íü óóðàìüñãàëûí øèíý äýãëýìèéí òàëààðõè îëîí óëñûí ãýðýý õýëýëöýýáàéãóóëàõûí òºëººõ õ¿÷èí ÷àðìàéëòàä õóâü íýìðýý îðóóëàõ íü òî-äîðõîé þì. Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºä äàñàí çîõèöîõîä äýì ¿ç¿¿ëýõøààðäëàãàòàé àðãà õýìæýý Ìîíãîë Óëñàä àøèã òóñàà ºã÷, Öºëæèëò-òýé òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðºº á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëíý ãýæ íàéäàæ áàéíà.Í¯Á-ûí Öºëæèëòòýé òýìöýõ òóõàé êîíâåíöèä íýãäñýí îðíû õóâüä¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõèéí òºëºº ãàðãàæ áóé òàíàé õ¿÷ ÷àðìàéëòûã ìàíàéáàéãóóëëàãà á¿ðýí äýìæèæ áàéãààãàà äàõèí èëýðõèéëüå” ãýæýý.

“Áè÷èë óóðõàéãààñ àøèãòìàëòìàë îëáîðëîõ ¿éë àæèëëà-ãààã çîõèöóóëàõ æóðàì”-ûã õýðýã-æ¿¿ëýõ ýðõ ç¿éí ¿íäýñ áîëîí áîä-ëîãûí îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõèéã Ýðäýñáàÿëàã, ýð÷èì õ¿÷íèé ÿàìàíä,æóðìûí õýðýãæèëòýä õÿíàëòòàâüæ àæèëëàõûã Çàñãèéí ãàçðààñÌÕÅÃ-ò äààëãàëàà. Ìºí ýíý æóð-ìûã íóòàã äýâñãýðòýý õýðýãæ¿¿ëý-õèéã àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàãäàðãà íàðò ¿¿ðýã áîëãîâ. Ýíýæóðàì íü Áè÷èë óóðõàéãààñ óñ,öàöðàã èäýâõò ýëåìåíò àãóóëñàíõ¿äýð, ãàçðûí òîñ, áàéãàëèéí õèé-ãýýñ áóñàä òºðëèéí àøèãò ìàëò-ìàë îëáîðëîæ áàéãàà ¿éë àæèë-ëàãààã çîõèöóóëàõ áºãººä 11á¿ëýã, 36 ç¿éëòýé þì. Ò¿¿í÷ëýíèðãýä áè÷èë óóðõàé ýðõëýõèéíòóëä õýðõýí çîõèîí áàéãóóëàëòàäîðîõ, îëáîðëîëò ÿâóóëàõ ãýðýýáàéãóóëàõ ºðãºäëèéã õýíä ãàðãàõ,îëáîðëîëò ÿâóóëàõ òàëáàéí õýì-æýý, õÿçãààð ñóì, ä¿¿ðýãò ÿìàðáàéõ, ¿íäñýí îðäûí õ¿äðèéã õàà-íà áàÿæóóëàõ, áîëîâñðóóëñàíàëòûã õýðõýí õóäàëäàæ áîðëóó-ëàõ, áè÷èë óóðõàé ýðõëýõýä þóãõîðèãëîõ, òºðèéí çàõèðãààíû áî-ëîí îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãàà-íû áàéãóóëëàãà ÿìàð ýðõ, ¿¿ðýã-òýé áàéõûã çîõèöóóëàõ àæ. Ìºíñóì, ä¿¿ðãèéí õýìæýýíä áè÷èë

Áàéãàëü îð÷èíä ñºðºã íºëºº ó÷ðóóëâàëÀøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõ ãýðýýã öóöàëíà

óóðõàéí çîðèóëàëòààð íºõºðëºëäýçýìø¿¿ëýõ òàëáàéí õýìæýý òàâàíãåêòàðààñ èõã¿é áàéõ, íºõºðëºë íü5-ààñ öººíã¿é ãèø¿¿íòýé áàéõ áº-ãººä ººð íºõºðëºëèéí ãèø¿¿í áàé-õûã æóðìàíä õîðèãëîæýý.

Íºõºðëºë íü Áè÷èë óóðõàé-ãààð àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõ ãý-ðýý áàéãóóëàõ òóõàé ºðãºäºëäººíºõºðëºëèéí íýð, àõëàã÷ áóþó ýðõá¿õèé òºëººëºã÷ áîëîí ãèø¿¿äèéííýð, õàÿã, òàëáàéí áàéðøëûí çó-ðàã, îëáîðëîõ àøèãò ìàëòìàëûíòºðëèéã çààâàë òóñãàõààñ ãàäíàèðãýíèé ¿íýìëýõ, ãèø¿¿äèéíõàìòðàí àæèëëàõ ãýðýý, àëáàíòàòâàð òºëºã÷èéí ãýð÷èëãýý, ýð¿¿ëìýíä, íèéãìèéí äààòãàëûí äýâò-ðèéí õóóëáàð çýðãèéã á¿ðä¿¿ëæ

ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãàäààõàíäàõ àæ.

Ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãà ºð-ãºäëèéã õ¿ëýýí àâñíààñ õîéø àæ-ëûí 10 õîíîãò áàãòààí ñóäëàæ,øààðäëàãà õàíãàñàí ãýæ ¿çâýëãýðýý áàéãóóëàõààð æóðàìä òóñãà-æýý. Õàðèí Íºõºðëºëèéí ¿éëàæèëëàãààíààñ áîëæ áàéãàëü îð-÷èíä ñºðºã íºëººëºë ó÷èðñíûãìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà òîãòîî-âîë Àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõ ãý-ðýýã öóöëàíà. Ìºí íºõºí ñýðãýýëòõèéãýýã¿é íºõºðëºë áîëîí òóñíºõºðëºëèéí ãèø¿¿äèéí øèíýýðáàéãóóëñàí íºõºðëºëòýé Àøèãòìàëòìàë îëáîðëîõ ãýðýý äàõèíáàéãóóëàõã¿é áàéõààð òóñãàñàíþì áàéíà.

ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû íýãäñýí õó-ðàëäààíààð Ò¿ëø ýð÷èì õ¿÷íèéñàëáàðûí òàëààð àâàõ àðãà õýì-æýýíèé òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûíòºñëèéã õýëýëöýí àíõíû õýëýë-ö¿¿ëãýýð áàòàëëàà. Óã òîãòîîëûíòºñëèéã Ýäèéí çàñãèéí áàéíãûíõîðîîíû õóðàëäààíààð õýëýëöýæãèø¿¿äèéí îëîíõè òîãòîîëûí òº-ñºëä àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóó-äàä ÷àäëûí òàðèô íýâòð¿¿ëýõ,ýð÷èì õ¿÷íèé êîìïàíèóäûã çàõçýýëèéí çàð÷èìä øèëæ¿¿ëæ ýõëýõõóãàöààã 2014 îíîîñ áîëãîõ, àéì-ãóóäûí òºâ, Õºòºë òîñãîíû äóëàà-íû ñòàíö, øóãàì ñ¿ëæýýíèé ¿éëàæèëëàãààã òýðã¿¿í ýýëæèíäñàéæðóóëàõ çýðýã ººð÷ëºëò¿¿äèéãòóñãàõ ñàíàëóóäûã äýìæñýí. Òýã-âýë áàéíãûí õîðîîíû ãèø¿¿äèéíäýìæèí íýãäñýí õóðàëäààíäîðóóëæ èðñýí äýýðõ ñàíàëóóäºíººäºð îëîíõèéí äýìæëýã àâ-ëàà. Ìºí Ýäèéí çàñãèéí áàéíãûíõîðîîãîîð äýìæèãäýýã¿é ñàíàëûã

Íèéò íóòàã äýâñãýðèéí 32 õóâüä ëèöåíç îëãîãäñîí áàéñíûã õî¸ðäàõèí öººð¿¿ëñýí àæ. Àøèãò ìàëòìàëûí ãàçàð ºíãºðñºí õî¸ð æèëèéíõóãàöààíä òóñãàé çºâøººðºë ýçýìøèã÷äýä áîëîí õºðºíãº îðóóëàã÷-äàä õóóëü ñàõèóëàõ áîäëîãî áàðèìòàëæ àæèëëàñíû ¿ð ä¿íä ëèöåíçýòòàëáàéí õýìæýýã áóóðóóëñàí ãýæ ìýðãýæèëòí¿¿ä íü ìýäýýëæ áàéíà.Íèéò íóòàã äýâñãýðèéí 32 õóâüä ëèöåíç îëãîãäñîí áàéñíûã õî¸ð äà-õèí öººð¿¿ëñýí àæ. Ãýõäýý Ìîíãîë Óëñûí õºãæèëä óóë óóðõàé ñòðà-òåãèéí à÷ õîëáîãäîëòîé ãýæ ¿çýæ áàéãàà òîõèîëäîëä õàéãóóëûí ëè-öåíçèéã íýìýãä¿¿ëýõ øààðäëàãà áèé ãýæ ¿çýæ áàéãàà þì áàéíà. Õà-ðèí ýíý òàëààð Çàñãèéí ãàçðààñ áîäëîãî áîëîâñðóóëæ, ÷èãëýë ãàðãàæºãºõ ¸ñòîé ãýæ Àøèãò ìàëòìàëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòí¿¿ä ¿çýæ áóé.

Ò¿¿í÷ëýí Àøèãò ìàëòìàëûí ãàçðààñ óóë óóðõàéí ñàëáàðò äî-ëîîí ÷èãëýëýýð íèéò 298 àøèãëàëòûí òóñãàé çºâøººðºë á¿õèé òàë-áàéã õàìðóóëàí øàëãàëò ÿâóóëæýý.Øàëãàëòààð îäîî ¿éë àæèëëàãààÿâóóëæ áàéãàà 132, îãò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëààã¿é 166 óóðõàé áàéñàííü òîãòîîãäñîí áàéíà. Õàðèí àøèãëàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëñàíäýýðõ 132 òàëáàéãààñ òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëýý áàòëóó-ëààã¿é 28, óóëûí àæëûí òàéëàíãàà áàòàëãààæóóëààã¿é 32, óóëûíàæëûí òºëºâëºãººã¿é 23, óóðõàéã íü óëñûí êîìèññ õ¿ëýýæ àâààã¿é109 áîëîí îðä ãàçðûí íººöèéã øèíý àíãèëëûí äàãóó á¿ðòã¿¿ëäýãã¿é,ºðºìäëºã òýñýëãýýíèé àæëóóäààñ áóñàä óóëûí ¿íäñýí àæèë áîëîõõºðñ õóóëàëò, òýýâýðëýëò, îâîîëãî áàÿæóóëàëòûí àæèëä òåõíîëîãèéíïàñïîðò áîëîâñðóóëàí ìºðäºõ àæèë õàíãàëòã¿é áàéãàà çýðýã çºð÷èë,äóòàãäàë èëýðñýí áàéíà.Ìàíàé óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýð íèéòäýý26.5 ñàÿ ãà ãàçàðò 3114 õàéãóóëûí òóñãàé çºâøººðëèéí õ¿ðýýíäãàäààä äîòîîäûí õºðºíãº îðóóëàã÷èä õóâèéíõàà õºðºíãººð õàéãóóëñóäàëãààíû àæèë õèéæ áóé ãýñýí òîîí ¿ç¿¿ëýëò Àøèãò ìàëòìàëûíãàçàðò áàéíà.

Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð Àãààðûí áîõèðä-ëûí òºëáºðèéí õóâü õýìæýýã òîãòîîõ òóõàé àñóóä-ëûã àâ÷ õýëýëöýýä, ò¿¿õèé í¿¿ðñíèé íýã êã òóòàìäíýã òºãðºãèéí òàòâàð íîãäóóëàõ øèéäâýð ãàðãàñàíáàéíà. Ìºí èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí¿éëäâýðëýñýí áîëîí èìïîðòîëñîí îðãàíèê óóñãàã-÷èéí àãààðûí áîõèðäëûí òºëáºðèéã àãààð áîõèð-äóóëàõ õîð õºíººëèéí õ¿÷èí ÷àäëààñ íü õàìààð÷Îðãàíèê óóñãàã÷èéí ãóðâàí çýðýãëýëä õóâààí êèëî-ãðàìì òóòàìä 10-30 òºãðºã áàéõààð òîãòæýý. Îðãà-íèê óóñãàã÷ ãýäýãò áàðèëãûí ¿éë àæèëëàãààíä õýðýã-

Áàéãàëü îð÷èí àÿëàë æóóë÷-ëàëûí ÿàì,Àðàáûí ÍýãäñýíÝìèðàò Óëñûí Àáó-ÄàáèãèéíÁàéãàëü îð÷íû àëáàíû õîîðîíäáàéãóóëñàí ãýðýýíèé äàãóó “Èä-ëýã øîíõîð øóâóóíû õèéìýë ¿¿ð”òºñºë õýðýãæèæ áàéãàà áèëýý.Èäëýã øîíõðûí ¿ðæëèéí ïî-

ïóëÿöèéã øèíýýð áèé áîëãîõ íü òºñëèéí ¿íäñýí çîðèëãî àæýý. Óã ñàí-õ¿¿æèëòýýð èäëýã øîíõðûí ñóäàëãààã 2008 îíîîñ ýõë¿¿ëæ, äýýðõ òºñ-ëèéí õ¿ðýýíä 5000 õèéìýë ¿¿ð áàðüæ, áàéðøóóëæýý. Õèéìýë ¿¿ðòàâüñíààð èäëýã øîíõðûí òîî òîëãîéä õÿíàëò òàâèõ àæèë õÿëáàðøèõþì. 2009 îíû õýýðèéí ñóäàëãààíû ¿åýð õèéìýë ¿¿ð áàéðøóóëàõòîõèðîìæòîé ãàçðóóäûã òîäîðõîéëîí, Òºâ àéìãèéí Áàÿíæàðãàëàí,Áàÿíöàãààí, Áàÿí, Á¿ðýí, Áàÿí-ªíæ¿¿ë Õýíòèé àéìãèéí Äàðõàí, Áàÿí-ìºíõ, Áàÿíõóòàã, Ãàëøàð, Ñ¿õáààòàð àéìãèéí Ìºíõõààí, Ñ¿õáààòàð,Óóëáàÿí, Õàëçàí, Áàÿíäýëãýð, Äîðíîãîâü àéìãèéí Àéðàã, Èõõýò Äóíä-ãîâü àéìãèéí Ãóðâàíñàéõàí, Ìàíäàëãîâü, Àäààöàã ñóìàíä áàéðëóóë-æýý. Ýäãýýð ñóìäàä õîîðîíäîî 1.5 êì çàéòàéãààð òóñ á¿ð 250 ¿¿ð áàéð-øóóëàõààð ñîíãîñîí áàéíà. ̄ ¿ðíèé áàéðëàëûã Google-Earth Pro ïðîã-ðàìì àøèãëàí òýìäýãëýæ GPS-ä îðóóëñàí àæýý. 5000 ¿¿ðíèé ñ¿¿ë-÷èéíõèéã 2010 îíû 9-ð ñàðûí 12-íä Õýíòèé àéìãèéí Äàðõàí ñóìàíäáàéðøóóëæ äóóññàí áàéíà. ÁÎÀÆ-ûí ñàéä Ë.Ãàíñ¿õ ýíý àæèëòàé ãàçàðäýýð íü òàíèëöàõ ¿åýðýý ¿¿ðýíä áàéðëóóëñàí êàìåðûí òóñëàìæòàé-ãààð øóâóóäûí ìýðýã÷äýýð õîîëëîõ áàéäëûí òàëààð íýìýëò ñóäàëãààõèéõèéã äààëãàæýý. Äýýðõ ñóäàëãààíä ¿íäýñëýí öààøèä õóäàëäààëàõèäëýã øîíõðûã êâîòûã òîãòîîæ áàéõ áîëîìæ á¿ðäýõ þì.

Øºíèéí öàãààð ¿íýã¿é öàõèëãààí õýðýãëýæáàéãàëü îð÷íîî õàìãààëàõ ñàíàë ãàðãàâ

÷ ãèø¿¿ä õýëëýý. Ë.Ãàíòºìºð ãè-ø¿¿í Óëààíáààòàð õîòûí ãýð õî-ðîîëëûí öàõèëãààí øóãàì ñ¿ë-æýýã á¿ðýí øèíý÷èëæ, ºâëèéí óëè-ðàëä øºíèéí öàãààð ¿íý òàðèôûã“0” òºãðºãò øèëæ¿¿ëýõ òàëààðáîäëîãî áîëîâñðóóëàõ ñàíàë ãàð-ãàñíûã Ýäèéí çàñãèéí áàéíãûí õî-ðîîíû ãèø¿¿ä äýìæýýã¿é àæ. Òèé-

ìýýñ òýðýýð õî-òûã óòààíû àþó-ëààñ çàéëóóëàõãàíö àðãà áîë ãýðõîðîîëëûí öà-õèëãààí õýðýã-ëýã÷äèéã äýýðõáàéäëààð äýìæèõãýäãèéã òàéëáàð-ëààä ãèø¿¿äýýñäýìæëýã õ¿ñýâ.Èéíõ¿¿ äýýðõ ñà-íàëûã ãèø¿¿äèéíîëîíõèîð äýì-æèãäñýí áºãººäòîãòîîëûí òºñ-

ëèéã àíõíû õýëýëö¿¿ëãýýð áàòëàõòóõàé Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàëûãäýìæèí òîãòîîë áàòëàãäëàà. Ýíýòîãòîîë áàòëàãäñàíààð ºðõèéí íýãñàðûí 150 êâò öàõèëãààíû ¿íèéãîäîîãèéí õàíøààð õýâýýð òîîöîæòºëáºð òîîöîõ áîë ò¿¿íýýñ èë¿¿ãàðñàí òîõèîëäîëä òºëáºðèéã çàõçýýëèéí ¿íýýð òîîöîõ þì.


Àãààðûí áîõèðäëûã áóóðóóëàõûí òóëä òàòâàð íîãäóóëíàëýäýã áóäàã, ëàê, øèíãýð¿¿ëýã÷ çýðýã áîäèñ, õèìèöýâýðëýãýýíèé öýâýðëýã÷ óóñãàã÷, áîäèñ, õýâëýõ¿éëäâýðèéí áóäàã, òîíîã òºõººðºìæèéí öýâýðëýã÷áîäèñ, àðüñ øèð áîëîâñðóóëàõàä õýðýãëýäýã óóñãàã÷,áóäàã÷ áîäèñ, ýìèéí ¿éëäâýðò àøèãëàäàã óóñãàã÷áîäèñ, àøèãò ìàëòìàë áîëîâñðóóëàõ, áàÿæóóëàõàäõýðýãëýäýã óóñãàã÷èéã õàìààðóóëäàã áàéíà. Ìàíàéóëñ æèëä äóíäæààð ãóðâàí ñàÿ ãàðóé ëèòð îðãàíèêóóñãàã÷ áîäèñ èìïîðòîîð àâäàã áºãººä ýäãýýðèéíàãààðûí áîõèðäëûí òºëáºðººñ “Öýâýð àãààðûí ñàí”-ä æèëä 60 îð÷èì ñàÿ òºãðºã òºâëºðºõ òîîöîî ãàð÷ýý.

Õàéãóóëûí 3114 òóñãàéçºâøººðºë îëãîñîí áàéæýý

Êàìåðûí òóñëàìæòàéãààðèäëýã øîíõðûí íýìýëò ñóäàëãààõèéõèéã äààëãàâ

Í¯Á-ààñ öºëæèëòèéí òàëààðÅðºíõèéëºã÷èä çàõèäàë èëãýýæýý

ÌÎÍÃÎËÄ ÞÓ ÁÎËÎÂ

¹ 12 (36) 201111

Òºñºë õýðýãæèæ áàéãàà ñóìäûí íºõºðëºë¿¿äèéí ãèø¿¿ä áîëîí Áàé-ãàëü îð÷íû õýñãèéí ãèø¿¿ä Óâñ àéìãèéí Áºõìºðºí ñóìûí “Øàð õàðãàé”,“Öàõèð”, Ñàãèë ñóìûí “Àðãàëò õàðèã”, “¯¿ðýã íóóð” íºõºðëºëèéí ¿éëàæèëëàãààòàé ãàçàð äýýð íü î÷èæ òàíèëöëàà. Ýäãýýð íºõºðëºë¿¿ä íüíóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýí àÿëàë æóóë÷ëàë, àíãèéí ìåíåæìåíòèéãàìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëýí àæèëëàæ áàéãàà þì. Ýíý àÿëëûã òóðøëàãàñóäëàõ, òýðã¿¿í òóðøëàãûã ººðèéí ñóì îðîí íóòàã, íºõºðëºëäºº õýðýã-æ¿¿ëýõ çîðèëãîîð 2010 îíû 10-ð ñàðûí 19-22-íä õèéñýí þì.

Àÿëàëûí ÿâöàä “Öàõèð”, “Øàðõàðãàé” íºõºðëºë òóñ á¿ð ãýð áàðüæçî÷äîî õ¿ëýýí àâñàí áºãººä ýíä íºõºðëºë õàìò îëíû òàíèëöóóëãà,õèéñýí àæëûí òàéëàí, çóðãóóäûã áàéðëóóëñàí áàéëàà. Ìºííºõºðëºëèéí äóíäûí ñàíãèéí õºòëºëò, îðëîãî çàðöóóëàëòûí òàëààðòàíèëöóóëãà õèéâ.

“Øàðõàðãàé” íº-õºðëºë íü àðãàëüõîíèíû áýë÷ýýðèéíáàéðøèë íóòãèéã÷ºëººëºí õàì-ãààëæ, çýðëýã àíàìüòäûí ìîíèòî-ðèíã ñóäàëãàà õýð-õýí õèéæ áàéãàà òà-ëààðàà, “Öàõèð” íº-õºðëºë Øàð õàð-ãàéí ãîëîîñ 12 êìñóâàã øóóäóé òàòàæóñ çàäãàéëàí õàðñ¿¿ëò çýýðèéã õàì-

ãààëæ, òîîëëîãî ñóäàëãàà õèéæ áàéãààãàà òàíèëöóóëàâ.Ñàãèë ñóìûí ¯¿ðýã íóóð áàãèéí “Àðãàëò õàðèã”, “¯¿ðýã íóóð” íºõºð-

ëºë õàìòðàí òóñãàé çºâøººðëèéí àí õèéõ êîìïàíèòàé ãýðýý áàéãóóëàíàíõ óäàà íºõºðëºëèéí àíãèéí îòîã ãàðãàæ òîäîðõîé õóãàöààíä õ¿ì¿¿ñýýàæëûí áàéðààð õàíãàæ, äóíäûí ñàíäàà ìºíãºí õóðèìòëàë áèé áîëãîñîíòàëààð òîäîðõîé ÿðñàí þì. Ýíýõ¿¿ àíãèéí îòãèéã ãàðãàõûí òóëä îëîíæèëèéí õàìãààëàë, ìîíèòîðèíã ñóäàëãàà áîëîí áèîòåõíèêèéí àðãà õýì-æýý àâ÷ áàéñàí òàëààð íºõºðëºëèéí àõëàã÷ Ë.Ãàíæàâ, Ã.Ñîðîíçîíáîëäíàð ÿðüæ áàéëàà. Íèéòëýã òóëãàìäñàí àñóóäëûí íýã áîëîõ áýë÷ýýðèéãõàìãààëàõ, çîõèñòîé àøèãëàõ òàëààð ìàë÷èä, íºõºðëºë áîëîí îðîííóòãèéí óäèðäëàãóóä /áàãèéí äàðãà/ ñàíàë ñîëèëöîâ.

Áºõìºðºí ñóìûí ÇÄÒÃ-ààñ áàéãàëü õàìãààëàõ á¿õ íºõºðëºë¿¿ääýýõàäëàíãèéí òàëáàé õóâèàðëàæ ºãñºí áàéíà. Áºõìºðºí ñóì áîëõàäëàíãèéí èõ íººöòýé, Óâñ àéìãèéí áàðóóí òàëûí îëîí ñóì áîëîíÁàÿí-ªëãèé àéìãèéã ºâñººð õàíãàäàã. Áºõìºðºí, Ñàãèë ñóìûí ÁÎÕ-ûíãèø¿¿ä íºõºðëºë¿¿äýý òóñ òóñäàà õóâèàðëàæ àâààä äààæ àæèëëàäàãíü îíîâ÷òîé, ¿ð ä¿íòýé òóðøëàãà áîëæ áàéãàà àæýý.

Óâñ àéìãèéí áàéãàëü õàìãàà-ëàõ èðãýäèéí íºõºðëºë¿¿äèéí“Íºõºðëºë õºãæëèéí ò¿íøëýë2010” òóðøëàãà ñîëèëöîõ óóë-çàëò, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿çýñãýëýíõóäàëäààã 2010 îíû 10-ð ñàðûí7,8-íä Óëààíãîì ñóìàíä çîõèîíÿâóóëëàà. Áèîëîãèéí òºðºë ç¿é-ëèéã õàìãààëàõ îëîí óëñûí æè-ëèéí õ¿ðýýíä õèéñýí óã àðãà õýì-æýýã ÄÁÕÑ(WWF), Àëòàé Ñî¸íûòºñºë, “Ìåðñè Êîð” Ìîíãîë îëîíóëñûí áàéãóóëëàãûí Óâñ àéìàãäàõü íýãæ¿¿ä õàìòðàí çîõèîíáàéãóóëñàí þì. Ýíý óäàà Óëààí-ãîì, Õîâä, Áºõìºðºí, Ñàãèë,Ò¿ðãýí, Òàðèàëàí, ªíäºðõàíãàéçýðýã 7 ñóìûí 25 íºõºðëºëèéí70 ãàðóé ãèø¿¿í îðîëöëîî.

Ýíýõ¿¿ àðãà õýìæýý íü áàé-ãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí íºõºð-ëºë¿¿ä áàéãàëèéí íººöèéí òîãò-âîðòîé àøèãëàëò, õàìãààëàë,íºõºí ñýðãýýëò õèéõ, íºãºº òà-ëààð æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýëýðõëýõ, õàìò îëíîî ñóðãàõ, õºã-æ¿¿ëýõ çýðýã àñóóäëàà õàìòäààòºëºâëºí øèéäýõýä ÷óõàë íº-ëººòýé áàéâ. Áàéãàëü õàìãààëàõíºõºðëºë¿¿ä õîîðîíäîî ò¿íø-ëýõ, òýäíèé ¿éë àæèëëàãààã äýì-

Áàéãàëü õàìãààëàõ íºõºðëºë¿¿äøèëäãýý øàëãàðóóëàâ

æèí àæèëëàäàã òºðèéí áîëîíòºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä, áèç-íåñ ýðõëýã÷äèéí õîîðîíäûí õîë-áîî õàðèëöààã ñàéæðóóëàõ, õà-ðèëöàí àøèãòàé ò¿íøëýë áèéáîëãîõ çîðèëãîòîé áàéñàí áº-ãººä “Áèîëîãèéí òºðºë ç¿éë áîëáèäíèé àìüäðàë”óðèàí äîð ÿâàãä-ëàà.

Áàéãàëü õàì-ãààëàõ íºõºðëº-ë¿¿ä õèéñýí àæëààõàìòäàà õýëýëöýíä¿ãíýæ, áàéãàëüõàìãààëàõ òºëºâ-ëºëòºº ãàðãàæ ñàéíàæèëëàñàí øèëäýãíºõºðëºëºº øàëãà-ðóóëëàà.

Øèëäýã íºõºð-ëºëººð 1-ð áàéðûãÖàõèð íºõºðëºë, 2-ð áàéðò Øàðõàðãàé, 3-ð áàéðòÀðãàëü õàðèã, òóñãàé áàéðûã 3 íº-õºðëºë ýçýëñýí áàéíà.

“ÍªÕªÐËªË ÕªÃÆËÈÉÍÒ¯ÍØËÝË 2010” ¯ÇÝÑÃÝËÝÍÕÓÄÀËÄÀÀ ÁÎËËÎÎ

Áèçíåñèéí ò¿íøëýã÷ òàëóó-

äûí óóëçàëòàä àéìãèéí ÕÀÀÍ,ÕÀÑ áàíêíû óäèðäëàãóóä, “ÓâñÌàõ Ìàðêåò” ÕÕÊ, “Áóì Íîìèí”ÕÕÊ-èéí (ìàõ ýêñïîðòîëäîã) çà-õèðëóóä, “Ìàë÷íû äýëã¿¿ð” çýðýãáèçíåñ ýðõëýã÷èä íºõºðëºëèéíãèø¿¿äòýé óóëçàëò õèéæ ñàíàë

ñîëèëöëîî. Òóõàéëáàë,Áàíêíûçàõèðëóóä ìàë÷äàä çîðèóëñàíáàãà õ¿¿òýé çýýë áîëîí õàäãà-ëàìæ çýýëèéí õîðøîîíûõîî òà-ëààð äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë ºã-ñºí þì. Ìàõ ýêñïîðòîëäîã êîì-ïàíèéí çàõèðëóóä ìàë÷äûã ìà-ëàà ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ òàëààð çºâëºæ

ìºí ÿìàð ÷ õ¿¿ã¿é çýýë îëãîæìàõ áýëòã¿¿ëýõ áîëîìæòîé çýðýãõàìòðàí àæèëëàõ òàëààð ìýäýý-ëýë õèéæ ñàíàë ñîëèëöîâ. Íº-õºðëºë¿¿äèéí õèéñýí ãàð óðëàëáîëîí öàãààí èäýýíèé ¿çýñãýëýíõóäàëäààã ìºí çîõèîí áàéãóóëæ,íºõºðëºë¿¿äèéí õèéñýí øèëäýãá¿òýýãäýõ¿¿íèéã øàëãàðóóëàõàðãà õýìæýý áîëëîî.

¯çýñãýëýí õóäàëäààíû ¿åýðÁºõìºðºí ñóìûí Øàðõàðãàéíºõºðëºë 330.000 òºãðºãèéíáîðëóóëàëò õèéæ àâ÷èðñàí á¿õá¿òýýãäýõ¿¿íýý áîðëóóëæ äóóñ-ãàñàí áîë Õîâä ñóìûí ÕîéäÎòîð, ªìíºä Îòîð íºõºðëºë

280.000 òºãðºãèéí,Ò¿ðãýí ñóìûíÀòàð áººðºã íºõºðëºë 28.000òºãðºãèéí, Óëààíãîì ñóìûíÁàÿíçóóõ íºõºðëºë 35.000òºãðºãèéí, Ñàãèë ñóìûí Ñààëüòõ¿ðýí íºõºðëºë 320.000 òºãðº-ãèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîðëóó-ëàëò õèéëýý. Íºõºðëºëèéí øèë-äýã á¿òýýãäýõ¿¿íèéã øàëãàðóó-ëàõàä, íîîñîí á¿òýýãäýõ¿¿íýý-ðýý 1-ð áàéðûã Öàãààíøóâóóò,ñ¿¿ öàãààí èäýýãýýð õèéñýí á¿-òýýãäýõ¿¿íýýðýý 2-ð áàéðûãÕàðãàéò íºõºðëºë, àðüñàí á¿-òýýãäýõ¿¿íýýð 3-ð áàéðûã Õàð-õèðààí ñ¿ëä íºõºðëºë ýçýëæ ãè-ø¿¿äýý áàÿðëóóëëàà.

“Öîîõîð èðâýñýíä ýýëòýé íóòàã” òºñëèéí “Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áî-ëîâñðîë” äýä òºñëèéí õ¿ðýýíä Õîâä àéìãèéí Ìàíõàí, Çýðýã, Äàðâè, ×àíä-ìàíü ñóìäàä 2010 îíû 10 ñàðûí 24- 30-íä ñóðãàëò çîõèîí ÿâóóëëàà.Ñóðãàëòûã ÄÁÕÑ-èéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí áîëîâñðîëõàðèóöñàí àæèëòàí Ã.Ñýëýíãý, ÌÓÈÑ-èéí Ìýðãýæëèéí ÄèäàêòèêèéíÑóðãàëò Ñóäàëãààíû Òºâèéí àðãà ç¿é÷ Á.Áàòöýöýã íàð óäèðäàí ÿâóóëëàà.

Ýíý óäààãèéí ñóðãàëòàä áàãø, ñóðãàëòûí ìåíåæåð, çýðýã íèéò 170ãàðóé õ¿í îðîëöëîî. Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éã áàãøíàðààñ àâñàí àñóóëãà ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í áîëîí ãóðàâ äàõü æèëä òºñëèéíõ¿ðýýíä çîõèîí áàéãóóëàõààð òºëºâëºñºí àæèëëàãààíû çîðèëòòîéóÿëäóóëàí áîëîâñðóóëñàí àæ. Ñóðãàëòûã äýýðõ äºðâºí ñóìàíä íýã èæèëõºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä çîõèîí áàéãóóëëàà.

Ñóðãóóëü á¿ðò çîõèîí áàéãóóëñàí õî¸ð õè÷ýýëä òóõàéí ñóðãóóëèéíáàãø íàð õóâààãäàí ñóóñàí áºãººä õè÷ýýëèéí äàðàà áàãø íàðûã õàìðóó-ëàí õè÷ýýëèéí òàëààðõè õýëýëö¿¿ëýã çîõèîí áàéãóóëæ ÿðèëöàí áèåáèåäýý çºâëºãºº ºãñºí íü ¿ð ä¿íòýé áàéëàà. Áàãø íàðûí õè÷ýýëä ñóóæàæèãëàëò õèéõýä öóâðàë ñóðãàëòóóäûí õ¿ðýýíä çºâëºñºí ñóðàëöàã÷äûíõºãæëèéã äýìæñýí àðãà ç¿éã çàëóó áàãø íàðûí õóâüä èë¿¿ áîäèòîéãîîðõýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.Õàðèí îëîí æèë áàãøèëñàí áóþó àõìàä áàãø íàðûíõóâüä îðîí íóòãèéí õºãæëèéí àñóóäëûã èíòåãðàöè áàéäëààð íü ñèñòåì÷-ëýí îðóóëæ èðæ áàéãàà íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áàéâ. Ãýõäýý îðîí íóòãèéíàñóóäëûã õºíäºæ àâ÷ ¿çýæ áàéíà ãýýä òóõàéí õè÷ýýëèéí ñòàíäàðòàä òóñ-ãàãäñàí ¿íäñýí àãóóëãàòàé õîëáîõ ¿éë àæèëëàãààã îðõèãäóóëàõ òàë àæèã-ëàãäàæ áàéñàí ó÷ðààñ ýíý òàëààð áàãø íàðò òîäîðõîé çºâëºãºº ºãëºº.

Áèîëîãèéí áîëîí ýêîêëóáûí áàãø íàðûí õîéäá¿ñèéí ñóðãàëò áîëëîî

Áàéãàëü õàìãààëàë-áèîëîãè,ýêîëîãèéí õè÷ýýëèéí ñóðãàëòûãáàéãàëüä ÿâóóëàõ, àÿëàë õèéõ,äýëõèéí ºâ-Óâñ íóóðûí àé ñàâãàçàð íóòãèéí àí àìüòàí, áàéãà-ëèéí ºâºðìºö òîãòöûã ñóðòàë÷ëàõçîðèëãîîð Óâñ àéìãèéí Óëààíãîì,Ñàãèë, Ò¿ðãýí, Äàâñò ñóìûí ñóðãóó-ëèóäûí áèîëîãèéí áîëîí ýêîêëó-áûí áàãø íàðûã õàìðóóëñàí ñóð-ãàëòûã ÄÁÕÑ(WWF)-ãèéí Ìîíãîëäàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð, àéìãèéíÁîëîâñðîë ñî¸ëûí ãàçàð õàìòðàí2010 îíû 9-ð ñàðûí 23-25-íä Äàâñòñóìàíä çîõèîí áàéãóóëàâ. Ñóðãàë-òàä Äàâñò ñóìûí ñóðãóóëèéí çàõè-ðàë, õè÷ýýëèéí ýðõëýã÷ áîëîí 14áàãø, íèéò 25 áàãø, áàãà, äóíäàíãèéí 260 ñóðàã÷ îðîëöîâ.Ýíýõ¿¿àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä áàéãàëüîð÷èí áîëîí áèîëîãè òàíèí ìýäý-õ¿éí ñýäâýýð Äàâñò ñóìûí 8-ðàíãèéí ñóðàã÷äûí äóíä “ÀÕÀ” òýì-öýýí,9-ð àíãèéí ñóðàã÷äàä “Àëòàíõîíõ” òýìöýýí çîõèîí ÿâóóëëàà.Ìºí 1-5 äóãààð àíãèéí ñóðàã÷èäáàéãàëèéí ¿çýãäëèéí òàëààð áàãøíàðûí æ¿æèã÷èëñýí òîãëîëò,áàéãàëèéí ¿çýãäëèéí òàëààðáîëçîøã¿é àþóë òóëãàðñàí ¿åäõ¿¿õýä, ñóðàã÷èä ýöýã, ýõ÷¿¿ä ÿìàðàðãà õýìæýý àâàõ òàëààð âèäåîõè÷ýýë çààëàà.Ò¿¿í÷ëýí “70 îíîîñèðñýí çàõèäàë”-ûã òàíèëöóóëæÿðèëöëàãà õèéëýý.Ìºí ñóðàã÷äààðáàéãàëèéí á¿òýýë àøèãëàæ á¿òýýëõèéëãýõ, òàñàëãààíû öýöýã òàðèõàðãà, áàéãàëèéí ¿çýãäëèéí òàëààðòàíõèìûí áóñ ñóðãàëò õèéõèéãçààñàí þì. Ìºí Óëààíãîì ñóìûíñóðãóóëèóäûí áàãø íàð Ò¿ðãýí,Ñàãèë ñóìûí ýêî êëóáûí àíãè òàí-õèìûí àæèëòàé òàíèëöàæ, òóðø-ëàãà, ñàíàë ñîëèëöñîí óóëçàëòõèéëýý.

Õîâä, Áóÿíò ãîëûí óñíû íººöèéí íýãäñýí ìåíåæìåíòèéã áèé áîëãîõòºñëèéí ¿íäñýí çîðèëòóóäûí íýã íü àðä èðãýä, îëîí íèéòèéí ýêîëîãèéíáîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ, óñíû íººöèéí íýãäñýí ìåíåæìåíò ãýæ þó áî-ëîõ, ò¿¿íä îëîí íèéòèéí îðîëöîî ÿìàð áàéõ òàëààð ìýäëýãæ¿¿ëýõ ÿâ-äàë þì. Ýíý çîðèëãûí õ¿ðýýíä ÅÁÑ-èéí áàãø íàðûí ìýäëýã ÷àäâàðûãáàòàòãàõûí õàæóóãààð ñóðàã÷äàä óñíû òàëààð öîãö ìýäëýã îëãîæ, äàäàë÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõ çîðèëãîîð äýýðõ ãîëóóäûí àé ñàâä îðøäîã ñóìäûíáàãø íàðò çîðèóëñàí “Óñ ÷àíäìàíü ýðäýíý” ñóðãàëòûí õºòºëáºð áîëîâñ-ðóóëàí ãàðãàñàí áèëýý. Ñóðãàëòûã 2010 îíû 10 ñàðûí 25-26-íä Õîâäàéìãèéí òºâä,10 ñàðûí 28-29-íä Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí òºâä çîõèîí áàé-ãóóëëàà. Ñóðãàëòûã Å.Áàò÷óëóóí, Ã.Þì÷ìàà, Ë.Àëòàíöýöýã íàð óäèðäàíÿâóóëëàà.

Å.Áàò÷óëóóí áàãø “Óñ ÷àíäìàíü ýðäýíý” ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã ñóð-ãóóëèéí ìýäëèéí öàã áîëîõ Èðãýíèé áîëîâñðîë, òºñºëò àæèë õè÷ýýëýýðîðîõ áîëîìæòîé òàëààð íàðèéâ÷ëàí õîëáîæ çààëàà. Ã.Þì÷ìàà áàãøáàãà, ñóóðü, á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ò¿âøèíä ñóðãàëò ÿâóóëàõàä õ¿¿õ-äèéí íàñ, ñýòãýõ¿éí îíöëîãèéã õàðãàëçàí ¿çýõ, õè÷ýýëèéí àãóóëãà, çîðèë-ãûã òîäîðõîéëîõ, ìýäëýã, ÷àäâàð îëãîõäîî àíõààðàõ äèäàêòèê, çààõ àðãà,àðãàç¿éí òàëààñ íü ò¿ëõ¿¿ çààñàí þì.

Íºõºðëºë¿¿äèéí òóðøëàãààññóðàëöëàà

Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí÷èãëýëýýð ñóðãàëò áîëîâ

“Óñ ÷àíäìàíü ýðäýíý” ñóðãàëò áîëîâ

12 ¹ 12 (36) 2011

Ýíý æèëèéí ìàë òîîëëîãûí óðüä÷èëñàí ä¿í ãàðëàà.Òîîëëîãîäíèéñëýëèéí åñºí ä¿¿ðýã,21 àéìàãò áóé á¿õ ìàëûã õàìðóóëñàíáàéíà.¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçðààñ ìýäýýëñíýýð áîë ìàíàé óëñûí ìàëñ¿ðýã ýíý æèë 31.828.9 ìÿíãàí òîëãîéä õ¿ð÷, 2009 îíûõîîñ 12195.1 ìÿíãàáóþó 27.7 õóâèàð áóóðñàí áàéíà. Óðüä÷èëñàí ä¿íãýýð àäóóíû òîî òîëãîé1860.6 ìÿíãà, ¿õýð 2123.7 ìÿíãà, òýìýý 265.3 ìÿíãà, õîíü 14050.8 ìÿíãà,ÿìàà 13528.5 ìÿíãàä õ¿ð÷, 2009 îíûõîîñ àäóó 360.7 ìÿíãà, ¿õýð 475.7ìÿíãà, òýìýý 11.7 ìÿíãà, õîíü 5224.0 ìÿíãà, ÿìàà 6123.0 ìÿíãàíòîëãîéãîîð áóóð÷ýý.Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áàéíãà ºñ÷ áàéñàí ÿìààí ñ¿ðýãýíý æèë ãàíöõàí àéìàãò ë ºñ÷ýý. Õºâñãºë àéìàã õàìãèéí îëîí áóþó ãóðâàíñàÿ,72 ìÿíãàí ìàë òîîëóóëæ áóñäûãàà òýðã¿¿ëñýí áàéíà. Ìàë òîîëëîãûíýöñèéí ä¿í èðýõ íýãä¿ãýýð ñàðûí 10-íä ãàðàõ àæýý.

ßìààí ñ¿ðýã ýíý æèëãàíöõàí àéìàãò ºñ÷ýý


Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëòîðóóëàõ òóõàé õóóëèàð àãíóóðûí àæèë ýðõëýõ ìýð-

Òóë çàãàñûã àõóéí çîðèóëàëòààðàãíàõûã õîðèãëîíî

ãýæëèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëý-ëèéã òîãòîîæ ºãºõ, àí õèéõýä òàâèãäàõ øààðäëàãà,àí àìüòíûã òýæýýâðýýð ¿ðæ¿¿ëýõ, àãíóóðûí àìüò-íû ñàí, ò¿¿íèé áàéðøèë íóòãèéã ýçýìøèõ, àøèã-ëàõàä èðãýäèéí íºõºðëºë, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóë-ëàãûí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõýýð çîõèöóóëñàíáàéíà.

Ìºí àãíóóðûí àìüòíûã øºíº àãíàõ, õàâõ òàâèõ,ãýðýëò¿¿ëýõ, òóë çàãàñûã àõóéí çîðèóëàëòààð àãíà-õûã õîðèãëîõîîð õóóëü÷èëæýý. Òóñãàé òºëáºðòýéàãíóóëæ áóé àí àìüòíû õóðààìæèéí îðëîãûí 30õóâèéã òóõàéí àãíóóðûí àìüòíû áàéðøèë íóòãèéãõàðèóöàí õàìãààëæ áóé îðîí íóòãèéí íºõºðëºë,àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã ñàí-õ¿¿æ¿¿ëýõ çîðèóëàëòààð îëãîõîîð òóñãàñàí áàéíà.

Á¿ãä Íàéðàì-äàõ Àðä÷èëñàíËàîñ Àðä Óëñ áî-ëîí Ìîíãîë ÓëñûíÕóäàëäàà, ýäèéíçàñàã, øèíæëýõóõààí òåõíîëîãèéíõàìòûí àæèëëàãàà-íû Çàñãèéí ãàçàðõîîðîíäûí êîìèñ-ñûí íàéìäóãààðõóðàë ÁÍÀËÀÓ-ûííèéñëýë Âüåíòüÿíõîòíîî áîëëîî. Òóñ õóðàëä Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéíñàéäûí çºâëºõ Õ.Äàâààäîðæ, òóñ ÿàìíû Õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýë,õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýýíèé áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ ãàçðûíäàðãà ×.Ýíõ-Àìãàëàí, Ãàçàð òàðèàëàíãèéí áîäëîãûí õýðýãæèëòèéãçîõèöóóëàõ ãàçðûí àõëàõ ìýðãýæèëòýí Ø.Áàðàí÷óëóóí íàð îðîëöñîíþì. Õóðëûí ¿åýð Ìîíãîë Óëñûí õ¿í àìûí õ¿íñíèé õýðýãöýýíäçîðèóëàí “Õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéíõ¿ðýýíä ÁÍÀËÀÓ-ààñ 10.000 ãà ãàçðûã öàãààí áóäàà òàðèàëàõçîðèóëàëòààð Ìîíãîëä ò¿ðýýñëýõýýð áîëæýý.

ÀÍÓ-ûí Âàøèíãòîí õîòíîî Äýëõèéí áàíêíû Õºäºº àæ àõóé,õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûí õºòºëáºðèéí Óäèðäàõ Çºâëºëõóðàëäàæ, õºãæèæ áóé 20 îðíîîñ èð¿¿ëñýí òºñëèéã õýëýëöýýä,ãóðâàí îðíû òºñëèéã äýìæñýíèé íýã íü Ìîíãîë Óëñ áîëîâ.Òóñçºâëºë Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ñàíàë áîëãîñîí “Ìàë àæàõóéä ñóóðèëñàí öîãö àìüæèðãààã äýìæèõ õºòºëáºð”-èéã õýëýëöýíäýìæýýä 12.5 ñàÿ àì.äîëëàðûí ñàíõ¿¿æèëòûã îëãîõîîðøèéäâýðëýëýý.Ìàíàé óëñûí ñàíàë áîëãîñîí ýíýõ¿¿ õºòºëáºðèéãõºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ çàìààð ÿäóó èðãýäèéíàìüæèðãààã äýýøë¿¿ëæ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ îíîâ÷òîé çîðèëòîîäýâø¿¿ëæ ÷àäæýý ãýæ Äýëõèéí áàíêíû Òåõíèêèéí ÇºâëºëèéíÕîðîî ä¿ãíýæýý.

Ìºí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ 2009-2016 îíäõýðýãæ¿¿ëýõýýð áàòàëñàí”Õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûí ¿íäýñíèéõºòºëáºð” íü õîîë òýæýýëèéí äóòàãäëûã íºõºõ, àþóëã¿é õ¿íñèéãíýìýãä¿¿ëýõ çîðèëòûã õàíãàõàä ÷èãëýñýí ñàéí õºòºëáºð áîëñíûãøèíæýý÷èä îíöîëæýý.

Í¯Á-ààñ ýðõëýí ãàðãàäàã “Õ¿íèé õºãæëèéí òàéëàí 2010”èëòãýëèéã äýëõèé äàÿàð îëîí íèéòýä àëáàí ¸ñîîð òàíèë-öóóëëàà.¯¿íä, íèéò 169 óëñ îðíû õ¿íèé õºãæëèéí ¿ç¿¿ëýëòèéãõàðüöóóëàí ãàðãàñàí áàéíà. Ìîíãîë óëñ õ¿íèé õºãæëèéíèíäåêñýýðýý 2009 îíä 114-ò æàãñàæ áàéñàí áîë ºíººäºð 0,622ãýñýí ¿ç¿¿ëýëòýýð 100-ä áè÷èãäëýý.Àçèéí óëñ îðíóóäûí õ¿íèéõºãæëèéí àñóóäàëä èõýýõýí àõèö ººð÷ëºëò ãàð÷ áàéãààãèéí äîòîðÌîíãîë Óëñûíõ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òóóøòàé àõèæ áàéãààã äýýðõòàéëàíä îíöëîí òýìäýãëýñýí áàéíà.

Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçàð 2015 îíä 65 äóãààð áàéðàíä,2021îí ãýõýä ýõíèé 50-ä îðîõîîð òîäîðõîé çîðèëò äýâø¿¿ëýýäáàéãàà àæýý.Õ¿íèé õºãæëèéí èíäåêñýýðýý Íîðâåãè, Àâñòðàëè,Øèíý Çåëàíä òýðã¿¿ëñýí áîë Çèìáàáâå õàìãèéí ñ¿¿ëä áóþó 169-ä áè÷èãäëýý.

ÎÕÓ-ûí Áóðèàä óëñûíÓëààí-¯ä Õîòûí ìàõ êîìáèíàòÌîíãîë óëñàä ìàë íÿäàëãààíûöåõ áàéãóóëàõààð Õ¿íñ, õºäººàæ àõóé õºíãºí ¿éëäâýðèéíÿàìàíä ñàíàë òàâüæýý. ÌîíãîëÓëñûí Åðºíõèé ñàéä ÁàòáîëäÎÕÓ-ä àéë÷ëàõäàà Çàñãèéí ãàç-ðûí òýðã¿¿í Â.Ïóòèíòýé õýëýë-öýýð õèéæ ìàëûã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõýäøààðäëàãàòàé 375 ñàÿ ðóáëèéãáóöàëòã¿é òóñëàìæ áîëãîí àâà-õààð áîëñîí þì.Òèéìýýñ Ìîíãîëìàëûã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ, âàêöèíæóó-ëàõ àæèëä Áóðèàäûí òàë ýì÷ìýðãýæèëòí¿¿äýýð òóñëàõàäáýëýí áàéãààãàà èëýðõèéëæýý.Óëìààð àëü áîëîõ àæëàà õóðäàíýõë¿¿ëýõýýð ñàëáàðûí ÿàìòàéÿðèà õýëýëöýý õèéæ áàéãàà þìáàéíà.

Ìîíãîë ìàëûãýð¿¿ëæ¿¿ëýõýä

áóðèàäóóä òóñàëíà

Ìîíãîë÷óóä 10.000 ãà ãàçàðò¿ðýýñýëæ öàãààí áóäàà òàðèíà

Ìàë÷äûí àìüæèðãààã äýìæñýíòºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýýð áîëîâ

Ìîíãîë óëñ õ¿íèéõºãæëèéí èíäåêñýýðýý 69 îðíûãàðäàà îðõèâ

Documents

ÄÁÕÑ-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàðò øàãíàëûí õóð áóóëàà