Áîëîâñðîëûí áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãèéí õóðààíãóéall4education.mn/wp-content/uploads/2014/03/Татаж-авах3.pdf · ХЭТТ Хүний

Улаанбаатар2013 он

“Бүх нийт боловсролын төлөө!”Иргэний нийгмийн үндэсний эвсэл

Áîëîâñðîëûí áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãèéí õóðààíãóé

2 дахь хэвлэл

2

DDC379Б - 553

Иргэний нийгмийн боловсролын сангийн дэмжлэгтэйгээр хэвлэв.

“Á¿õ íèéò áîëîâñðîëûí òºëºº!”Иргэний нийгмийн үндэсний эвсэл

Улаанбаатар хот, 2013 он

Ерөнхий редактор: Т.Ундаръяа

Редактор: Д.Тунгалаг, Ц.Мандхайхатан

Хэвлэлийн эхийг бэлтгэгч: А.Дэлгэрцэцэг

Багийн гишүүд: Б.Ардак

Ц.Баттуяа

Б.Болорсайхан

Б.Оюунсувд

Г.Оюунтуяа

С.Сэлэнгэ

Г.Цэвэлмаа

“Голден Ай Принтинг” ХХК-ийн

хэвлэх үйлдвэрт 500 хувь хэвлэв.

ISBN 978-99929-75-88-1

3

ÃÀÐ×ÈÃ

Товчилсон үгийн жагсаалт.........................................................................................4

Өмнөх үг....................................................................................................................5

Нэгдүгээр бүлэг: Боловсролын бодлогын баримт бичгүүд....................7

Хоёрдугаар бүлэг: Монгол улсын хуулиуд..............................................18

Гуравдугаар бүлэг: Монгол улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээ конвенц, бусад баримт бичиг...................................44

Дөрөвдүгээр бүлэг: Төрийн эрх бүхий байгууллагаас баталсан зарим дүрэм, журам............................................................70

Тавдугаар бүлэг: Боловсролын зарим стандарт...................................87

Зургадугаар бүлэг: Боловсролын хөтөлбөрүүд.......................................99

4

ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ

АББ Албан бус боловсрол

ААН Аж ахуйн нэгж

БСШУ Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан

БСШУЯ Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухааны Яам

ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн

ЕБС Ерөнхий боловсролын сургууль

ЗХУ Зөвлөлт Холбоот Улс

ИТХ Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал

МУЗГ Монгол Улсын Засгийн газар

МХЗ Мянганы хөгжлийн зорилтууд

НҮБ Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага

ОНРТВ Олон Нийтийн Радио, Телевиз

ОУБ Олон улсын байгууллага

ОУХБ Олон улсын Хөдөлмөрийн байгууллага

СӨБ Сургуулийн өмнөх боловсрол

СХЗҮЗ Стандартчилал, Хэмжил Зүйн Үндэсний Зөвлөл

ТББ Төрийн бус байгууллага

УИХ Улсын Их Хурал

ҮХЦБ Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого

ХЭТТ Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал

5

ªÌÍªÕ ¯Ã

Боловсролыг зөвхөн салбарын асуудал, төр засаг, нэгэн яам, цөөн мэргэжилтний л шийдэх асуудал гэж явцуу хүрээнд ойлгосоор, иргэдийн утга учиртай, идэвхтэй оролцоо хангагдаагүй байсаар байх нөхцөлд боловсролын тогтолцоог хүний мэдэх, бүтээх, хүний ёсоор хамтран амьдарч, нэр төртэйгээр оршиход суралцахуйц, хувь хүний потенциал, чадвар, чадавхыг нээж, эерэг хандлага, зан үйлийг төлөвшүүлэхэд чиглэгдсэн, хүмүүнлэг, ардчилсан болгон өөрчлөх боломжгүй юм.

Тиймээс хүүхэд, эцэг эх, багш, нутгийн хамт олон, иргэний нийгмийн бүлэг, байгууллага, боловсролд санаа зовж буй иргэн бүрийг Монголын боловсролын чанар, санхүүжилт, хариуцлагын тогтолцоог сайжруулах зорилгоор хүчээ нэгтгэн, улс орныхоо өнцөг булан бүрт, баг, хорооноос аймаг, дүүрэг, хот, үндэсний түвшинд хүртэл олон талт үйл ажиллагаа явуулж, дуу хоолойгоо хүчтэй гаргаж, үзэл бодлоо зоригтой илэрхийлж, идэвхтэй оролцохыг “Бүх нийт боловсролын төлөө!” Иргэний нийгмийн үндэсний эвслээс уриалж байгаа юм.

Дээрх зорилгыг биелүүлэхийн тулд сурч боловсрох эрхтэй холбоотой Монгол улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээ, холбогдох бусад баримт бичиг, төрөөс баримталж буй боловсролын бодлогыг иргэдэд ойлгомжтой, хүртээмжтэй болгохыг хичээн, “Боловсролын бодлогын баримт бичгийн хураангуй” нэртэй энэ товхимолыг боловсруулан та бүхэнд хүргэж байна.

1980-аад онд, хуучин ЗХУ-д тухайн долоо хоногт хэвлэлээр гарсан сонирхолтой материалуудыг нэгтгэн, эсвэл тухайн хэвлэлийн газраас хэвлэгдэх номнуудын жагсаалтыг товч утга, тайлбарын хамт хураангуй байдлаар гаргадгаа дайжест хэмээн нэрлэдэг байсныг зарим хүмүүс санаж байгаа байх. Бид энэ хэлбэрээр боловсролтой холбоотой олон улсын гэрээ конвенц, бодлогын баримт бичиг, хууль дүрэм, журам, стандартыг хураангуйлан эмхэтгэхийг оролдсон нь энэ.

Хүүхэд, эцэг эх, багш, орон нутгийн бүлгүүд болон үндэсний, хэлний, соёлын, бэлгийн цөөнх, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд, орлого багатай иргэд зэрэг дуу хоолойгоо нийгэмдээ сонсгож, шийдвэр гаргахад тэгш эрхтэйгээр оролцож чадахгүй байгаа бүлгүүдийг эрх мэдэлжүүлэх, боловсролын бодлого, тогтолцоонд хяналт шинжилгээ, үнэлгээ хийх, эрхээ шаардах, нөлөөллийн ажил хийж оролцох тэдний чадавхыг бүрдүүлэхэд энэ хураангуй туслах болно гэж найдаж байна.

Хүүхэд, насанд хүрэгч бүрт хүртээмжтэй; хүний эрх, жендэрийн тэгш эрхэд суурилсан; үнэт зүйл, мэдлэг, ур чадвар хосолсон цогц чадамжийг өөртөө тохиромжтойгоор, аливаа ялгаварлан гадуурхалтгүйгээр амьдралын бүх хүрээнд, насан туршдаа эзэмших боломжтой; эрүүл, аюулгүй орчин бүрдсэн; ялгаатай хэрэгцээг харгалзсан; хүмүүнлэг, ардчилсан; бүх нийтийн; ил тод, хариуцлагатай; хангалттай санхүүжилттэй; иргэдийн оролцоо бүхий боловсролын тогтолцоог бий болгоход хамтран хийсэн энэ бүтээлээрээ хувь нэмрээ оруулахыг эвслийн гишүүд зорьж байгаа юм.

6

Энэхүү хураангуйг боловсруулахад гар бие оролцсон “Эрхийнхээ төлөө гараа өргөцгөөе!” залуусын аяны оролцогч Б.Болорсайхан; Хүүхдийн хөдөлмөрийн тэвчишгүй хэлбэрүүдийн эсрэг сүлжээний Зохицуулагч Ц.Баттуяа, Казах эмэгтэйчүүдийн “Арулар” холбооны Удирдах зөвлөлийн гишүүн Б.Ардак, Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй эцэг эхийн холбооны Захирал С.Сэлэнгэ, Боловсролын хамтын ажиллагааны нийгэмлэгийн Ажилтан Г.Цэвэлмаа болон Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах “Хэрэглэгч” сангийн Захирал Г.Оюунтуяа нарт талархлаа илэрхийлье.

Д. Тунгалаг, “Á¿õ íèéò áîëîâñðîëûí òºëºº!” Èðãýíèé íèéãìèéí ¿íäýñíèé ýâñëèéí çîõèöóóëàã÷

7

ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ: ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÁÀÐÈÌÒ ÁÈ×Ã¯¯Ä

1.1 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Òºðººñ áîëîâñðîëûí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãî

Áàòëàãäñàí øèéäâýðèéí Äóãààð, îãíîî

УИХ-ын 1995 оны 36-р тогтоол

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà

Монгол улс хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгмийн шинэ харилцаанд шилжиж байгаатай холбогдуулан иргэдийн боловсролын шинэ эрэлт хэрэгцээ, боловсролын дэлхий нийтийн хөгжлийн хандлагатай уялдуулан төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлогыг тодорхойлсон. Монгол улс оршин тогтнох, хөгжин дэвших эх сурвалж бол монгол хүний тасралтгүй хөгжиж байх оюун ухааны чадавх боловсрол мөн:Боловсролыг хөгжүүлэх;Боловсрол эзэмших эрхийг баталгаажуулах; Удирдлага зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгох; Багш, сурган хүмүүжүүлэгчдийн талаарБоловсролыг хөгжүүлэхэд аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх; Боловсролын гадаад харилцааг хөгжүүлэх гэсэн чиглэлээр боловсролын талаар баримтлах төрийн бодлогыг тодорхойлж, боловсролыг нийгмийн тэргүүлэх салбар болгон хөгжүүлнэ гэж заасан.

Òóñãàé òýìäýãëýë

Боловсролыг төрийн ивээл, дэмжлэг, зохицуулалт, төр, олон нийтийн хяналтанд байлгах; Иргэдийг сурч боловсроход ялгаварлан гадуурхахгүй байх;Боловсролыг иргэдэд үнэ төлбөргүй олгох;Суурь боловсролыг заавал эзэмшүүлэх;Боловсрол эзэмших арга хэлбэрийг олон хувилбартай, чөлөөтэй, нээлттэй байлгах;Боловсролыг хөгжүүлэх үйл хэрэгт төр, олон нийтийн болон мэргэжлийн байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдийн хүлээх хариуцлагыг дээшлүүлэх, тэдний хувь нэмрийг хөхүүлэн дэмжих;Боловсролын үйл ажиллагааг хэвийн явуулах орчин бүрдүүлэх;Багш мэргэжлийн нэр хүндийг дээшлүүлж, багшийн хөдөлмөрийг бодитой үнэлэх зэргээр бодлогоо тодорхойлсон байна.

8

1.2 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтыг батлах тухай

Áàòëàãäñàí øèéäâýðèéí äóãààð, îãíîî

УИХ-ын 2005 оны 25-р тогтоол


2000 онд болсон НҮБ-ын Мянганы дээд хэмжээний чуулга уулзалтаас баталсан “Мянганы тунхаглал“ баримт бичгийг сайшаан МХЗ-уудад тулгуурлан Монгол Улсын мянганы хөгжлийн 2015 он хүртлэх зорилтыг тодорхойлох, түүнийг хэрэгжүүлэх, хэрэгжилтэд нь хяналт тавих асуудлыг үндэсний хэмжээнд зохицуулан, зохион байгуулах;МХЗ-уудыг аймаг, нийслэл, бүсийн хэмжээнд тодорхойлж, Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх жил бүрийн үндсэн чиглэл болон цаашид батлан гаргах хөгжлийн баримт бичгүүдэд тусган, шаардагдах хөрөнгийг улсын болон орон нутгийн төсөвт төлөвлөж үе шаттайгаар хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах;МХЗ-ын хэрэгжилтийн талаарх үндэсний илтгэлийг 2 жил тутам гаргаж, УИХ-ын хаврын чуулганд танилцуулж байх үүргийг засгийн газарт өгсөн.

Òóñãàé òóìäýãëýë

Үндэснийхээ МХЗ-уудыг тодорхойлохдоо ардчилсан засаглалын асуудлыг 9 дэх зорилго болгон томъёолсон хоёрхон орны нэг нь Монгол улс. Уг зорилго нь “Хүний эрхийг баталгаажуулах, ардчилсан засаглалыг хөгжүүлэх” гэсэн өргөн агуулгатайгаараа онцлог.МХЗ-ыг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулахад иргэний нийгмийн оролцоог хангах, төр, TББ, хувийн хэвшлийн хооронд түншлэлийг бий болгож, тэдгээрийн үр ашигтай хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх заалтуудыг энэ тогтоолд тусгасан.МХЗ-уудыг аймгийн түвшинд тодорхойлон хэрэгжилтийн байдлыг үнэлэх оролдлого хийж байгаа.

9

1.3Áàðèìò áè÷ãèéí íýð

Монгол улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого

Áàòëàãäñàí øèéäâýðèéíäóãààð, îãíîî

УИХ-ын 2008 оны 1-р сарын 31-ний өдрийн 12-р тогтоол: “Монгол улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого” батлах тухай.


Монгол улсын МХЗ-д суурилсан ҮХЦБ-ын зорилт нь:Хувийн хэвшил тэргүүлсэн эдийн засгийн эрчимтэй өсөлт, монгол хүний хөгжил, түүний дотор боловсрол, эрүүл мэнд, шинжлэх ухаан, технологи, байгаль орчны тогтвортой хөгжлийг тэргүүлэх чиглэл болгож, хүнийг оюунжуулж, чадваржуулах замаар МХЗ-ын биелэлтийг хангах; Өндөр технологи, байгаль орчинд халгүй үйлдвэрлэл, үйлчилгээг эрхэмлэн өсөлтөө хангадаг мэдлэгт суурилсан эдийн засагтай болох; Иргэддээ үйлчилдэг, хүний эрх, эрх чөлөөг хангадаг, авлига, хүнд суртлаас ангид ардчилсан төрийн тогтолцоог төлөвшүүлэх замаар үндэсний бахархалыг дээдлэн, Монгол улсын бүрэн эрхт байдлыг хамгаалан бэхжүүлж, дундаж хөгжилтэй улс болгоход оршино.ҮХЦБ нь хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгэм дэх монгол хүний хөгжлийг хангах; эдийн засаг, нийгэм, шинжлэх ухаан, технологи, соёл иргэншлийг эрчимтэй хөгжүүлэхэд чиглэсэн 14 жилийн бодлогыг дэлхий нийт, бүс нутгийн хөгжилтэй нягт уялдуулан цогцоор тодорхойлохыг зорьсон.Монгол улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлого, тэргүүлэх чиглэлүүд, тэдгээрийг хэрэгжүүлэх стратеги, хүрэх үр дүнг 2007-2015 онд МХЗ-ыг хангах, эдийн засгийг эрчимтэй хөгжүүлэх, 2016-2021 онд мэдлэгт суурилсан эдийн засагт шилжих гэж 2 үе шаттайгаар авч үзсэн.

Õàìðàõ õ¿ðýý

Үндсэн 4 чиглэлээр хөгжлийн бодлогыг тодорхойлсон:Хүний хийгээд нийгмийн хөгжил, үүн дотроо боловсролын хөгжлийн бодлого Эдийн засгийн өсөлт, хөгжилБайгаль орчны бодлого Хууль, эрх зүй, төрийн байгууллын хөгжил. Эдгээр зорилтыг дунд болон богино хугацааны хөгжлийн хөтөлбөр, төлөвлөлтийн баримт бичиг, Засгийн газрын үйл ажиллагааны болон Монголыг дэмжигч ОУБ-тай хамтран хэрэгжүүлэх хөтөлбөрүүдэд нарийвчлан тусгаж, бодлогын хэрэгжилтийг хангана.

10


ҮХЦБ-ын 4.4-т заасан “Боловсролын хөгжлийн бодлого”: Бүх нийтийн боловсролыг нийгмийн үйл хэрэг болгон хөгжүүлж, үндэсний боловсролын тогтолцоог олон улсын түвшинд ойртуулан төгөлдөржүүлж, оюунжсан, бүтээлч чадамжтай хүний нөөцийг байнга нэмэгдүүлнэ. “Боловсрол” үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ. 2008 оноос ерөнхий боловсролыг 12 жилийн сургалтын тогтолцоонд шилжүүлэн 2015 он гэхэд хөвгүүд, охидыг бага боловсролд бүрэн хамруулж, хүйсийн тэгш бус байдлыг арилгана. Ур чадвар сайтай мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэх, дээд боловсрол олгох тогтолцоог олон улсын жишигт нийцүүлэх бодлого баримтална. 2021 он гэхэд олон улсын жишигт нийцсэн боловсролын тогтолцоонд шилжинэ. Орон даяар оюун ухааныг эрхэмлэн дээдэлж амьдрах сэтгэл зүйн орчин бүрдүүлж, боловсролын бүх шатны сургалтыг 21-р зууны оюунжсан шинэ хандлагад зохицуулан өөрчилнө. Нэгдүгээр үе шат 2007-2015 он: Стратегийн зорилт 1. Суралцагчдад хүртээмжтэй, чанартай, хэрэгцээнд нь нийцсэн боловсрол эзэмших тэгш боломжийг бүрдүүлнэ.Стратегийн зорилт 2. Боловсролын бүх түвшний стандарт, сургалтын хөтөлбөрийг тухайн үеийн суралцагчийн хэрэгцээ, нийгмийн шаардлагад нийцүүлэн боловсронгуй болгоно.Стратегийн зорилт 3. Багшийн мэргэжил, арга зүйн хөгжил болон цалин хөлс, урамшуулал, нийгмийн асуудлыг цогцоор нь шийдвэрлэж, энэ чиглэлд хийх хөрөнгө оруулалтыг эрс нэмэгдүүлнэ. Хоёрдугаар үе шат 2016-2021 он:Стратегийн зорилт 1. Боловсролын тогтолцоог боловсронгуй болгох, чанарыг дээшлүүлэх замаар олон улсын жишигт ойртуулахад төрийн гүйцэтгэх үүргийг нэмэгдүүлнэ.Стратегийн зорилт 2. Иргэд боловсролоо сайжруулж, ажил мэргэжлээрээ хөрвөн суралцаж байх бодит боломж олгосон боловсролын нээлттэй агуулга, уян хатан арга хэлбэрийг бий болгож хэрэгжүүлнэ. Стратегийн зорилт 3. Сургууль төвтэй менежментийг хөгжүүлж, сургалтын байгууллагын бүтэц, хэв шинж, байршлын зураглалыг шинэчлэн зохионо.

11


Монгол улсын Боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөө


МУЗГ-ын 2006 оны 8-р сарын 16-ны өдрийн 192-р тогтоол: “Боловсролын салбарын мастер төлөвлөгөөний тухай.”


Мастер төлөвлөгөө нь Монгол улсын хөгжлийн стратеги, бодлогын салшгүй нэг бүрэлдэхүүн хэсэг. Хүний хөгжлийг хангах, нийгмийн таатай орчинг бүрдүүлэх үндсэн дээр иргэдийн амьдралын түвшинг дээшлүүлэх, ажилгүйдэл, ядуурлыг бууруулах, нийгмийн тэгш байдал, тогтвортой хөгжлийг хангах, эдийн засгийн тогтвортой өсөлтөд түлхэц үзүүлэх.2015 он хүртэл Засгийн газраас боловсролыг хөгжүүлэх талаар баримтлах урт хугацааны стратегийн бодлого, үндсэн чиглэлийг тодорхойлоход чиглэгдсэн: Хөдөөгийн хүн ам болон нийгмийн зарим хэсэг, бүлгийн боловсрол эзэмших нөхцөл, бололцоонд гарч буй ялгааг зогсоох, улмаар арилгах, үүний тулд хөдөөгийн хүн ам, нийгмийн эмзэг бүлгийнхний боловсрол эзэмших боломжийг улам өргөжүүлэх;Боловсролын үйлчилгээг нутаг дэвсгэрийн бүх түвшинд хүртээмжтэй, нэвтрэх боломжтой болгох стратеги үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх үндсэн дээр ажилгүйдэл, ядуурлыг бууруулах, нийгмийн тэгш бус, ялгаатай байдлыг багасгахад нөлөөлөх;Боловсролын үйлчилгээг нийгэм, соёлын үүсэн буй үнэт зүйлс, итгэл үнэмшил, хэрэгцээнд нийцүүлэн өөрчлөх;Боловсролын системийн бүтэц, тогтолцоо, сургалтын хөтөлбөр, агуулгыг улам боловсронгуй болгож дэлхийн хөгжингүй орнуудын нийтлэг жишигт хүргэх;Хүний эзэмшсэн боловсрол нь эргээд өөрт нь цаашид тасралтгүй суралцах, амьдрах чадвар, амьдралын баталгаа болдог байхаар боловсролын үйлчилгээг чанаржуулах, улмаар өрсөлдөх чадвар бүхий хүний нөөцийн чадавхыг бий болгох гэж бодлого, стратегийн шийдлүүдийг тодорхойлсон.


Боловсролын салбарыг бүхэлд нь хамарсан төлөвлөлтийн баримт бичиг: Бага насны хүүхдийн боловсролЕрөнхий боловсрол (бага, дунд, ахлах) Албан бус, насанд хүрэгчдийн боловсролМэргэжлийн сургалт, техникийн боловсрол Дээд боловсролДэд салбар дундын хүрээний төлөвлөлтийг хамарна.

12


Засгийн газраас боловсролын хөгжлийн урт хугацааны тогтвортой хөгжлийн төлөвлөгөөг баталсан нь 2000 онд дэлхийн дээд хэмжээний уулзалтаар баталсан МХЗ-ууд, 2000 оны Дэлхийн боловсролын чуулганаар баталсан “Боловсролыг бүх нийтэд: “Хамтын үүрэг амлалтаа биелүүлэх нь” Дакарын үйл ажиллагааны хүрээ баримт бичгээр Монгол улс хүлээсэн үүргээ биелүүлж буйн нэгэн нотолгоо юм.Мөн хүртээмж, чанар, менежментийг хэрхэн сайжруулах тухай зорилгыг боловсролын дэд салбараар тодорхойлсон: Бага насны хүүхдийн боловсрол: СӨБ-ын хамран сургалтын бохир жинг 99%-д хүргэх;Бага насны хүүхдүүдийн хөгжлийн хэрэгцээг хангахуйц чанартай боловсролын үйлчилгээг бий болгох;Бага насны хүүхдийн үйлчилгээний бодлого, эрх зүй, менежментийг боловсронгуй болгох. Бага, дунд боловсрол: Суралцагчдад чанартай боловсрол эзэмших тэгш боломж олгогдохгүй байгаа ялгааг багасгах, суралцах эрхээ эдлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх;Бага, дунд боловсролын чанартай үйлчилгээ үзүүлэх орчин нөхцлийг бүрдүүлэх;Сургуулийг дэмжих бодлого, менежментийг боловсронгуй болгож хөгжүүлэх. Албан бус, насанд хүрэгчдийн боловсрол: Хүн амын сурах, амьдрах хэрэгцээнд тохирсон, тасралтгүй боловсролын үйлчилгээ үзүүлэх албан бус боловсрол ба насанд хүрэгчдийн боловсролын үйлчилгээний хүртээмжийг дээшлүүлэх;АББ-ын бүх түвшинд сургалтын орчин, чанарыг дээшлүүлж, нөөцийн чадавхыг дээшлүүлэх; АББ-ын салбарын бодлого, стратегийг боловсронгуй болгож, мэдээллийн болон санхүүжилтийн тогтолцоог бүрдүүлэх.

13

1.5 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð “Боловсрол” үндэсний хөтөлбөр (2010-2021)


МУЗГ-ын 2010 оны 2-р сарын 3-ны өдрийн 31-р тогтоол: “Хөтөлбөр батлах тухай.”


Дараах үндсэн зорилттой:Сургуулийн өмнөх болон бага, суурь боловсролын хамран сургалтыг нэмэгдүүлж, ерөнхий боловсролыг 12 жилийн сургалтын тогтолцоонд бүрэн шилжүүлэх;Дээд боловсролын шинэчлэлийг эрчимжүүлж, олон улсад өрсөлдөх чадвартай, олон улсын жишигт нийцсэн тогтолцоог бий болгох; Мэргэжлийн боловсрол, сургалтыг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, дээд боловсролыг хөдөлмөрийн зах зээл, мэдлэг бүтээх эрэлтэд нийцүүлэн хөгжүүлэх; АББ-ыг шинэчлэн өргөтгөж, иргэдэд чиглэсэн бүх нийтийн, насан туршийн боловсролын нээлттэй тогтолцоог төлөвшүүлэх.Боловсрол үндэсний хөтөлбөр нь төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлогод тулгуурлан, Засгийн газраас батлагдан хэрэгжиж байгаа үндэсний хөтөлбөрүүдийг өөртөө дэд хөтөлбөр шинжтэйгээр багтаасан иж бүрэн, цогц хөтөлбөр бөгөөд боловсролд хийсэн өөрчлөлт шинэчлэлтийн үйл ажиллагааны үзэл баримтлал юм.2021 он хүртэл Монгол улсын боловсролын салбарын хэрэгжүүлэх үндсэн зорилтыг “Бүх шатны боловсролын тогтолцооны нийгмийн шинэ шаардлагад нийцсэн тасралтгүй хөгжлийг хангаж, боловсролын үйлчилгээний хүртээмжид баримжаалсан бодлогоос боловсролын чанар, үр өгөөжийг тогтмол дээшлүүлж, үндэсний боловсролын тогтолцоог олон улсын түвшинд ойртуулан төгөлдөржүүлэхэд чиглэсэн бодлогод шилжих нь боловсролын шинэчлэлийн онцлог байна” гэж тодорхойлсон.

14


Хөтөлбөрийн стратегийн зорилтууд: Суралцагчдад хүртээмжтэй,чанартай, хэрэгцээнд нь нийцсэн боловсрол эзэмших тэгш боломжийг бүрдүүлэх; Бүх түвшний боловсролын стандарт, сургалтын хөтөлбөрийг суралцагчийн хэрэгцээ, нийгмийн хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн боловсронгуй болгох; Багшийн мэргэжил, арга зүйн хөгжил болон цалин, урамшуулал, нийгмийн хамгааллын асуудлыг цогцоор нь шийдвэрлэж, хөрөнгө оруулалтын хэмжээ, үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх; Боловсролын тогтолцоог боловсронгуй болгон, олон улсын жишигт ойртуулахад төрийн гүйцэтгэх үүрэг, нийгмийн хариуцлагыг нэмэгдүүлэх; Иргэд боловсролоо сайжруулж, ажил мэргэжлээрээ хөрвөн суралцаж байх бодит боломж олгосон боловсролын нээлттэй агуулга, уян хатан арга хэлбэрийг бий болгох;Сургууль төвтэй менежментийг хөгжүүлж, сургалтын байгууллагын бүтэц, хэв шинж, байршлын зураглалыг шинэчлэн мөрдөх.


Хөтөлбөрийн хэрэгжилт нь Монгол улсад бүх нийтийн, насан туршийн боловсролын тогтолцоог төлөвшүүлэхэд чиглэсэн байна. Хөтөлбөрийн стратегийн зорилт, дэд зорилтуудыг Монгол улсын жил бүрийн эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх Үндсэн чиглэл, төсвийн хүрээний мэдэгдэл, Боловсролын мастер төлөвлөгөө, түүнийг хэрэгжүүлэх дэд хөтөлбөрүүдэд тусган хэрэгжүүлнэ. БСШУЯ нь төрийн болон төрийн бус байгууллагуудтай хамтарч хяналт тавих, тайлагнах, үнэлж дүгнэх чиг үүргээ хэрэгжүүлэх замаар үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хангана.Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхдээ баримтлах зарчим:Хөтөлбөрийн хэрэгжилт нь төрийн болон төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хариуцлага, иргэд, суралцагчид, олон нийтийн санаачлага, оролцоонд тулгуурласан байх; Иргэд, суралцагчдын эзэмших боловсролын агуулга, арга хэлбэр нь сонгох боломж олгосон, уян хатан, нээлттэй байх; Боловсролын шинэчлэл, өөрчлөлт нь бүх нийтийн насан туршийн боловсролын хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн байна.

15


Сургуулийн өмнөх боловсролын сургалтын талаар баримтлах бодлого


БСШУ-ы Сайдын 2007 оны 12-р сарын 20-ны өдрийн 20-р тушаал


2008 оны СӨБ-ын тухай хуулийн 5.3-р заалтыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан, энэ бодлогыг боловсруулсан.СӨБ-ын чанарыг хэмжих, нийлүүлэлтийн үр дүнг хөгжилд хөтлөх зориулалттай боловсролын стандартаар тогтоогдсон үр дүн, хүүхдийн хөгжлийн дээд эрэмбийн төлөвт сургалтын зорилго, агуулга, арга зүй, хугацаа, орчин, хэрэглэгдэхүүн, үнэлгээ, хүний нөөцийн чадавхад тулгуурлан хэрхэн хүрч болохыг нээн үзүүлэх бөгөөд үндэсний болон орон нутаг, сургалтын нэгж байгууллага, багшийн хэрэгжүүлэх сургалтын бодлогын цөм хэсэг болно.Монгол улсын төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлого, боловсролын тухай багц хууль, “Бага насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих цогц бодлого,” “Монголын Боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөө”-г хэрэгжүүлэх зорилтын хүрээнд СӨБ эзэмшүүлэх сургалтын бодлогыг тодорхойлсон байна.Сайдын тушаалын 1-р хавсралтаар СӨБ-ын сургалтын тодорхойлолт, зорилго, зарчим, арга хэлбэр, хугацаа, төлөвлөгөө, хөтөлбөр, үнэлгээ, сургалтын орчин, хүний нөөцийг чадавхжуулах чиглэлээр бодлогыг товч тодорхойлсон байна.Энэ тушаалын 2-р хавсралтаар СӨБ-ын сургалтын төлөвлөгөөг баталж, цэцэрлэгийн хичээл, хөгжүүлэх үйл ажиллагааны цагийн харьцаа ба үндсэн ба хувилбарт сургалтын цагийн жилийн доод хэмжээг тогтоосон байна. СӨБ-ын сургалтыг зохион байгуулах боломжийг орон нутгийн захиргаа, цэцэрлэг, төрийн болон төрийн бус байгуулага, иргэдэд олгосноор иргэний нийгмийн оролцоо, санаачлагыг нэмэгдүүлэх; Боловсролд зориулагдсан төсвийн хөрөнгийг үр ашигтай зарцуулах, сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн хөгжилд баримжаалсан үйлчилгээний хүртээмж, чанарыг нэмэгдүүлэх зэрэг нь “Чанар, тэгш байдал, нийгмийн оролцоо”-ны үнэт чанарыг хүлээн зөвшөөрөхөд суурилсан цогц үйл ажиллагаа байна.


Орон нутгийн алслагдмал байдал, амьжиргааны түвшин, хөгжлийн бэрхшээл, цэцэрлэгийн хүрэлцээгүй байдлаас шалтгаалан хүүхдийн цэцэрлэгийн үндсэн сургалтанд хамрагдаж чадаагүй бага насны хүүхдүүдэд зориулан нүүдлийн цэцэрлэг, ээлжийн бүлэг, явуулын багш, түр сургалтын хэлбэрээр хувилбарт сургалт зохион байгуулна.СӨБ эзэмшүүлэх сургалт нь бага насны хүүхдийн бие бялдар, оюун ухаан, нийгэмшихүйн хөгжлийн түвшинд нийцээгүй, агуулгын хувьд хүндэдсэн, арга зүй нь тэдний нас, сэтгэхүйн онцлогт тохироогүй, сургалтын орчин нь эрүүл ахуйн шаардлага хангаагүй, зөвхөн үр дүнд чиглэсэн байхаас зайлсхийнэ.Цэцэрлэгийн гадаад тоглоомын талбай, гал тогоо, анги танхим, ариун цэврийн өрөө, унтлагын өрөө, биеийн тамир, дуу хөгжмийн өрөө, коридор, шат, гэрэлтүүлэг, агааржуулалт зэргийг бага насны хүүхдийн бие бялдар, оюун ухаан, нийгэмшихүйн хөгжлийн хэрэгцээнд тулгуурлан, хүүхдэд ээлтэй, аюулгүй, эрүүл ахуйн шаардлагад нийцүүлэн шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр сургалтын орчныг стандартад нийцүүлэн бүрдүүлсэн байна.

16

1.7 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Бага насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих цогц бодлого

Áàòëàãäñàí øèéäâýðèéíäóãààð, îãíîî

Эрүүл мэнд, Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн Сайдын хамтарсан 2005 оны 4-р сарын 13 өдрийн 116/83/45 тоот тушаал


Хүүхдийн эрхийг хамгаалах тухай хууль, Засгийн газрын 2002 оны 245-р тогтоолоор баталсан “Хүүхдийн хөгжил, хамгааллыг сайжруулах үндэсний хөтөлбөр”-ийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх зорилгоор боловсруулж, баталсан байна. Нийгмийн хөгжлийн өөрчлөлтийн чиг хандлага, нийгмийн сэтгэл зүйд төлөвшиж буй иргэдийн итгэл, үнэмшилд гарч буй өөрчлөлттэй уялдуулан бага насны хүүхдийн талаарх өнөөгийн бодит нөхцөл байдал, энэ талаар үүсэн буй хэрэгцээ шаардлагад бодитоор хариу өгөх чадамж бүхий бодлого, эрх зүйн өөрчлөлт, үйлчилгээний орчинг бий болгох зорилготой. Эх, хүүхдийн эрүүл мэнд, хоол тэжээл, асаргаа, нийгмийн халамж, хамгаалал, боловсролын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллагуудын хамтарсан нэгдмэл зохицуулалт бүхий бодлогыг хэрэгжүүлэх үндсэн дээр бага насны хүүхдийн хөгжлийн хэрэгцээ, эрэлтийг хангах нь энэхүү бодлогын зорилго болно.Улс орны хөгжлийн түвшинг зөвхөн эдийн засгийн өсөлтөөр хэмжих хандлагаас хүний хүчин зүйлсийн нөлөөллийг чухалчилах үзэл баримтлал нийтлэг болсон өнөө үед хүний хөгжилд онцгой анхаарал хандуулж, хүний хөгжил нь хүүхэд эхийн хэвлийд олдсон цагаас эхлэн тасралтгүй явагдах бөгөөд эрүүл төрж, өсч бойжих, хөгжих таатай нөхцлөөр бага наснаасаа хангагдах нь хүний болон улс орны хөгжилд чухал нөлөөтэй байдгийг хүлээн зөвшөөрсөн баримт бичиг мөн. Ялангуяа хүний хөгжлийн онцгой үе болох бага насны хүүхдийн хөгжил нь эхийн хэвлийд бий болсон үеэс эхлээд 7 нас хүртэл хүүхдийн эрүүл, эсэн мэнд бойжих, хөгжих, боловсрох, хамгаалагдах асуудлыг хамрах бөгөөд энэ нь гэр бүл, эцэг эхийн төдийгүй Засгийн газраас иргэдийн өмнө хүлээсэн үүрэг хариуцлагын салшгүй хэсэг гэдгийг тодотгосон.


Бага насны хүүхдийг хөгжүүлэх нийгмийн үйлчилгээнд иргэний нийгэм, ТББ, ОУБ, хувийн хэвшлийнхний сонирхол, оролцоог нэмэгдүүлэх, тэдний үйл ажиллагааг дэмжих, бүх талын хамтын оролцоо, түншлэлд тулгуурласан нэгдмэл зохицуулалт бүхий бодлогыг хэрэгжүүлэх замаар эх, хүүхдийн төлөө үйлчилгээнд оруулах хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, үр ашгийг сайжруулах, Засгийн газрын ачааллыг тэнцвэржүүлэх;Бага насны хүүхдэд үзүүлэх эрсдэлгүй, баталгаатай нийгмийн үйлчилгээний хүртээмж, чанар, үр ашгийг нэмэгдүүлэх;Бүс нутгийн онцлог, өрх гэрийн амьжиргааны нөхцөл байдал, хөгжлийн бэрхшээлтэйн улмаас үйлчилгээнд тэгш хамрагдах боломж нь хязгаарлагдаж буй нийгмийн эмзэг бүлэг, хүнд нөхцөлд амьдарч байгаа өрхийн эх, хүүхдүүдийн талаар ялгаатай байдлыг тэнцүүлэх бодлого, үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх, үйлчилгээний тэгш байдлыг хангах.

17

1.8 Áàðèìò áè÷ãèéí íaýð Албан бус боловсролын сургалтын талаар баримтлах бодлогоÁàòëàãäñàí øèéäâýðèéí

äóãààð, îãíîîБСШУ-ы Сайдын 2010 оны 12 сарын 10 өдрийн 556 тоот тушаал


Боловсролын тухай багц хууль, “Төрөөс боловсролын тухай баримтлах бодлого,” “Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан ҮХЦБ,” “Монгол улсын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”-г хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хүрээнд Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас АББ-ын сургалтын талаар баримтлах бодлогыг тодорхойлсон. Албан бус байдлаар эзэмших насан туршийн тасралтгүй боловсрол нь боловсрол эзэмших иргэний эрхийн салшгүй хэсэг бөгөөд нийгэм-соёлын тэгш бус байдлаас үүдэлтэй хүн бүрийн ялгаатай хэрэгцээг хангах, мэдлэгт суурилсан нийгмийг цогцлоон байгуулах гол хэрэгсэл билээ. АББ-ын энэхүү үйлчилгээг иргэдэд үзүүлж, хүн бүрт хувийн амьдрал төдийгүй эдийн засаг, соёл, нийгмийн орчноос үзүүлж байгаа бэрхшээлийг даван туулах, бусадтай хамтран оршиж, чанартайгаар нийгэмшин амьдрахад шаардагдах бодит чадварыг эзэмшүүлэх арга зам бол АББ-ын сургалт мөн.АББ-ын сургалт нь нээлттэй хөтөлбөрийн шинж чанарыг өөртөө агуулж, бичиг үсгийн болон бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол, амьдарч, аж төрөх ухаан хийгээд иргэний боловсролын нэгдэл байна. Сургалтыг төр, ИНБ, иргэдээс суралцагчийн хэрэгцээ, сургалтын байгууллагын нөөц бололцоо, орон нутгийн онцлог, цаг үеийн нөхцөл байдалд нийцүүлэн, уян хатан, тасралтгүй байдлаар зохион байгуулна.


Албан бус сургалтын үйл ажиллагаа иргэдэд бичиг үсгийн болон ерөнхий боловсролыг дүйцүүлэн олгох, амьдрах, аж төрөх ухаан, хөдөлмөрийн дадал, мэргэжлийн баримжаа олгоход чиглэсэн агуулгатай, танхимын болон танхимын бус гэсэн үндсэн хэлбэртэй байна. Танхимын бус сургалтын хэлбэр гэдэгт бие даасан, экстернат, зайны сургалт, явуулын буюу гэр бүл, хот айл дахь шавь сургалт зэргийг ойлгоно. Бичиг үсгийн сургалт нь анхан (бичиг үсэгт тайлагдах) ба дунд, гүнзгий шат (бичиг үсгийн дараах)-ны агуулгаас бүрдэнэ. Сургалтын агуулга нь суралцагчдад унших, бичих, тооцоолох, ойлгох, ярих, жиших, хэмжилт хийх чадвар болон байгаль, нийгмийн үзэгдлийг танин мэдэх, амьдрал ахуйдаа ашиглах, эрүүл мэнд, байгаль орчноо хамгаалах энгийн дадал, хэвшил эзэмшүүлэхэд чиглэгдэнэ. Бичиг үсгийн дараах шатны сургалт нь анхан шатны мэдлэг, чадвараа гүнзгийрүүлэх явцад амьдрах, аж төрөх ухаанд сургахад чиглэгдэнэ.

18

ÕÎ¨ÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕÓÓËÈÓÄ

Íýã. Õ¿íèé ýðõ, òýãø ýðõèéí çàð÷ìûã òîãòîîñîí åðºíõèé õóóëèóä

1.1Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Монгол улсын Үндсэн хууль

Áàòëàãäñàí îãíîî 1992 оны 1-р сарын 13


Монголын ард түмэн бид:Улсынхаа тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бататган бэхжүүлж,Хүний эрх, эрх чөлөө, шударга ёс, үндэснийхээ эв нэгдлийг эрхэмлэн дээдэлж,Төрт ёс, түүх, соёлынхоо уламжлалыг нандигнан өвлөж,Хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн ололтыг хүндэтгэн үзэж,Эх орондоо хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгэм цогцлуулан хөгжүүлэхийг эрхэм зорилго болгоно. Монгол улсын нутаг дэвсгэрт үйлчлэх суурь хэм хэмжээг илэрхийлсэн, нийгэм эдийн засгийн үндэс, төрийн байгууламжийн хэлбэр, төрийн удирдлагын хэлбэр, иргэний эрхийн асуудал, төрийн байгууллагын тогтолцоо, шүүхийн эрх мэдэл, сонгуулийн системийг зохицуулдаг анхдагч эх сурвалж.Үндсэн хуульд эх орондоо хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгэм цогцлуулан хөгжүүлэхийг эрхэм зорилго болгохдоо ардчилсан ёс, шударга ёс, эрх чөлөө, тэгш байдал, үндэсний эв нэгдлийг хангах, хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим хэмээн тодорхойлсон. Мөн төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцах үндсэн зарчмыг тогтоосон.

Õàìðàõ õ¿ðýý“Үндсэн хуульд хууль, зарлиг, төрийн байгууллагын бусад шийдвэр, нийт байгууллага, иргэний үйл ажиллагаа бүрнээ нийцсэн байвал зохино” гэж заасан.

19


Олон улсын гэрээ нь соёрхон баталсан буюу нэгдэн орсон тухай хууль хүчин төгөлдөр болмогц дотоодын хууль тогтоомжийн адил үйлчилнэ.Монгол хэл бол төрийн албан ёсны хэл мөн гэсэн заалт нь хүн амын өөр хэл бүхий үндэстний цөөнх эх хэлээрээ суралцах… эрхийг үл хөндөнө.2-р бүлгийн 16-р зүйл бүхэлдээ Монгол улсын иргэний эдлэх үндсэн эрх, эрх чөлөөг баталгаажуулсан: Монгол улсын иргэн сурч боловсрох эрхтэй. Төрөөс бүх нийтийн ерөнхий боловсролыг үнэ төлбөргүй олгоно гэж иргэдийн сурч боловсрох эрхийг баталгаажуулсан. Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна.3-р бүлэгт МУЗГ-ын хэрэгжүүлэх бүрэн эрхэд:Үндсэн хууль, бусад хуулийн биелэлтийг улс орон даяар зохион байгуулж хангах;Салбарын ба салбар хоорондын, түүнчлэн бүс нутгийн хөгжлийн асуудлаар арга хэмжээ боловсруулж хэрэгжүүлэх;Хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах болон бусад асуудлуудыг хамааруулжээ.

Õîëáîîñ, ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð

“Òºðèéí ìýäýýëýë” 1992 îí, 1

1.2Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай

Áàòëàãäñàí îãíîî 2011 оны 2-р сарын 2-ны өдөр


Улс төр, эрх зүй, эдийн засаг, нийгэм, соёлын ба гэр бүлийн харилцаанд жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах нөхцөл бүрдүүлэх эрх зүйн үндсийг тодорхойлж, хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулах.Жендэр, жендэрийн эрх тэгш байдал, жендэрийн шууд ба шууд бус ялгаварлан гадуурхалт, жендэрт суурилсан хүчирхийлэл, бэлгийн дарамт зэрэг нэр томъёог олон улсын гэрээ конвенцийн үзэл баримтлалд нийцүүлэн тайлбарласан.Энэ хуулиар:Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах зарчим, бодлого, тусгай арга хэмжээ, жендэрийн ялгаварлан гадуурхалтыг хориглох тухай Улс төр, эдийн засаг, төрийн алба, хөдөлмөр эрхлэлт, хөдөлмөрийн харилцаа, соёл боловсрол, эрүүл мэндийн салбар, гэр бүлийн харилцаан дахь жендэрийн эрх тэгш байдлын баталгааЖендэрийн эрх тэгш байдлын баталгааг хангах үйл ажиллагааны удирдлага зохион байгуулалт, жендэрийн хорооны бүрэн эрхХууль тогтоомж зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлагыг тусгасан.


Монгол улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ААН, байгууллага, Монгол улсын иргэн, Монгол улсын олон улсын гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол Монгол улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ОУБ, гадаадын ААН, байгууллага, Монгол улсад оршин суугаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнд нэгэн адил хамаарна.

20


12-р зүйлд соёл, боловсролын салбар дахь жендэрийн эрх тэгш байдлын баталгааг хэрхэн хангах талаар заасан: Эрэгтэй, эмэгтэй хүн сургуулийн өмнөх, бага, дунд, мэргэжлийн болон дээд боловсрол эзэмших, албан ба албан бус сургалтад хамрагдах ба мэргэжил дээшлүүлэх, мэргэших, арга зүйн зөвлөгөө авах, мөн сургалтын тэтгэлэг авах тэгш эрх, тэгш боломжтой байна.Боловсролын сургалтын байгууллагын захирал, эрхлэгчийн ажлын байр, сургалтын орчныг жендэрийн ялгаварлан гадуурхалтаас ангид байлгаж, жендэрийн сургалт, гэгээрлийн үйл ажиллагааг төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн үндсэн дээр хэрэгжүүлнэ.Боловсролын сургалтын байгууллагын үйл ажиллагааны тайланд жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах ажлын үр дүн, гарсан зөрчил, түүнийг арилгах талаар авсан арга хэмжээг тусгах бөгөөд жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах ажлын үр дүн нь сургууль, цэцэрлэгийн захирал, эрхлэгчийн үйл ажиллагааг үнэлэх, дүгнэх шалгуур үзүүлэлтийн нэг байна.Сургуулийн өмнөх, бага, дунд, мэргэжлийн болон дээд боловсролын стандарт, зохих түвшний сургалтын хөтөлбөрт суралцагчийн зайлшгүй эзэмшвэл зохих жендэрийн эрх тэгш байдалтай холбоотой агуулга, арга зүй, үнэлгээг тусгана. ЕБС, сургалтын бусад байгууллагад хэрэглэдэг ном, сурах бичиг болон сургалтын хэрэглэгдэхүүн нь жендэрийн эрх тэгш байдлыг үгүйсгэсэн агуулгатай байж үл болно.Насанд хүрсэн иргэн нь эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн боловсролын түвшний зөрүүг багасгахад чиглэсэн боловсрол нөхөн олгох албан ба албан бус сургалтад хамрагдах, тасралтгүй боловсролын үйлчилгээг хүртэх тэгш боломж, нөхцлөөр хангагдана. Энэ хуулийн 6.5.1, 6.5.6-д зааснаас бусад боловсролын бүх шатны сургалтын байгууллага элсэлтийн нөхцөл, шаардлагыг хүйсээс хамааран ялгаатай тогтоох, элсүүлэхээс татгалзах, сургалтын ба бусад үйлчилгээ үзүүлэхийг хязгаарлах, татгалзах, эсхүл бусад арга, хэлбэрээр ялгаварлан гадуурхахыг хориглоно.


“Төрийн мэдээлэл” 2011 он, 8

21

1.3 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàìãààëàõ òóõàéÁàòëàãäñàí îãíîî 1996 оны 5-р сарын 7


Хүүхдийн эрхийг хамгаалахтай холбоотой харилцааг зохицуулах:Хүүхдийн амьдрах, хөгжих, хамгаалуулах, нийгмийн амьдралд оролцох эрх, хүүхдийн журамт үүрэг; Хүүхдийн эрхийг хамгаалахад засгийн газар, ИТХ, засаг даргын бүрэн эрх; Эцэг эх асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч, ААН, байгууллага, иргэний хүлээх үүрэг; Хүүхдэд үзүүлэх нийгмийн халамж, тусламж, хүүхдийн эрхийг хамгаалах төрийн байгууллагын чиг үүрэг; Хүүхдийн зөрчигдсөн эрхийг сэргээх талаар гомдол, нэхэмжлэл гаргах зэрэг асуудлуудыг зохицуулсан байна.


Хүүхдийн эрхийг хамгаалахад баримтлах үндсэн зарчмын нэг нь хүүхдийн болон эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчийн үндэс угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, төрсөн газар, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсрол, эрүүл мэндийн байдлаар хүүхдийг ялгаварлан гадуурхахгүй, эрх тэгш байлгах явдал мөн.Хүүхдийг сурган хүмүүжүүлэх, авьяас чадварыг нь хөгжүүлэхэд сургууль, хамт олон, хүүхдэд боловсрол эзэмших боломж нөхцлийг бүрдүүлэх, хүүхдийн болон бусад холбогдох байгууллага, албан тушаалтан, иргэдийн дэмжлэг туслалцааг авч, хамтран ажиллах үүргийг эцэг эх, асран хамгаалагч хүлээнэ.Төрийн болон ТББ, албан тушаалтан хорих ял эдэлж байгаа хүүхдийн нэр төрийг хүндэтгэн хамгаалж, сурч боловсрох, авьяас чадвараа хөгжүүлэх, хууль тогтоомжийн дагуу хөдөлмөр эрхлэхэд нь дэмжлэг үзүүлнэ.Хүүхэд өөрт нь зориулсан сургалт, эмчилгээ, асрамж, сувилал, бусад үйлчилгээнд үнэлэлт өгөх, энэ талаар санал бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй.Хүүхдийг төлөвшүүлэх, хөгжүүлэх, боловсрол эзэмших боломж, нөхцлийг бүрдүүлэх талаар холбогдох ААН, байгууллага, иргэдтэй хамтран ажиллах нь хүүхдэд нийгмийн халамж, асрамжийн үйлчилгээ үзүүлэх байгууллага, ААН, иргэний үүрэг байна.



22

Õî¸ð. Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèóä

2.1Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Боловсролын тухай хууль

Áàòëàãäñàí oãíîî 2002 оны 5-р сарын 3


Боловсролын зорилго, үндсэн зарчим, тогтолцоо, агуулга, стандарт, удирдлага, зохион байгуулалт, боловсролын сургалтын байгууллага байгуулах тусгай зөвшөөрөл, боловсролын эдийн засаг, боловсролын харилцаанд оролцогчдын эрх, үүрэг, нийгмийн баталгаа, хүлээх хариуцлагыг тодорхойлсон.Мөн энэ хуулиар иргэний сурч боловсрох эрхийг хангахтай холбогдсон нийтлэг харилцааг зохицуулдаг. Монгол улсын боловсролын зорилго нь иргэнийг оюун ухаан, ёс суртахуун, бие бялдрын зохих чадавхтай, хүмүүнлэг ёсыг дээдлэн сахидаг, бие даан сурах, ажиллах, амьдрах чадвартай болгон төлөвшүүлэхэд оршино.Монгол улсын иргэн бүх шатны боловсролыг хуульд заасан нөхцөл журмын дагуу төлбөргүй буюу төлбөртэйгээр сурч эзэмших, ажил эрхлэхийн зэрэгцээ суралцах эрхтэй.

23


Боловсролын үндсэн зарчим:Боловсролыг тэргүүлэх салбар болгон хөгжүүлж, төрийн ивээл, зохицуулалт, төр, олон нийтийн хяналтад байлгана; Монгол Улсад боловсрол нь хүмүүнлэг, ардчилсан, тасралтгүй, бүх нийтэд хүртээмжтэй байх бөгөөд үндэсний болон хүн төрөлхтөний соёл иргэншлийн үнэт зүйлс, дэвшилт өв уламжлал, шинжлэх ухаанд тулгуурлана;Боловсрол эзэмшүүлэх арга, хэлбэр, суралцагчийн хэрэгцээ, хувийн болон хөгжлийн онцлогт нийцсэн олон хувилбартай, чөлөөтэй, нээлттэй байна;Иргэнийг сурч боловсроход үндэс угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, хөгжлийн онцлог, эрүүл мэнд, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодлоор нь ялгаварлан гадуурхахгүй байх, эх хэлээрээ сурч боловсрох тэгш боломж, нөхцөлөөр хангана;Нийгэм, иргэний эрх ашиг, эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд сөрөг нөлөө бүхий сургалт, гадаад улсын санхүүжилт, зохион байгуулалттайгаар шашны чиглэлээр сургалт, шашны зан үйл, бусад үйл ажиллагаа зохион байгуулахыг хориглоно.Өмчийн төрөл, хэлбэрийг харгалзахгүйгээр боловсролын байгууллагад адил тэгш хандана.Ерөнхий боловсролын сургуулийн эмч, бага ангийн багшид Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний нийгмийн хамгааллын тухай хуулийн 7.8-д заасан нэмэгдлийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн толоноос хамаарч сар бүр олгоно.“Хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагч” гэж Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний нийгмийн хамгааллын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1-д заасан иргэнийг хэлнэ.Суралцагчаас хуульд заагаагүй төлбөр хураамж авахыг хориглоно.Багш нь суралцагчийн бие махбодид халдах, тэдэнд сэтгэл санааны дарамт үзүүлэх, хувийн нууцыг задруулахыг хориглоно.“Боловсролын тухай хуулийн зарим зүйл заалтыг тайлбарлах тухай” Монгол улсын Дээд шүүхийн 2007 оны 5-р сарын 15-ны 25-р тогтоолд: (“Төрийн мэдээлэл” 2004 он, 34) ашгийн төлөө боловсролын байгууллага, үүсгэн байгуулагч, их, дээд сургууль коллежийн захирлыг томилох хугацаа, сургууль, цэцэрлэгийн зөвлөл дэх төлөөлөл, багшид олгох цалин хөлс, нэмэгдэл, тэтгэмжтэй холбоотой тайлбар хийсэн:Хуулийн 35-р зүйлийн 35.1-д заасан “…төлөөлөл…” гэдэгт багш, ажилтан, сурагч, эцэг эхийн хурлын шийдвэрээр тухайн хамт олныг “сургууль болон цэцэрлэгийн зөвлөл”-д төлөөлөхөөр сонгогдсон этгээдийг;Мөн зүйлийн 35.2-т заасан “тэдгээрийн хамт олны хурлаас” гэдгийг багш, ажилтан, сурагч, эцэг эхийн төлөөлөгчдийн тус тусын хурал гэж ойлговол зохино гэсэн байна.



24

2.2 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Сургуулийн өмнөх боловсролын тухай



СӨБ-ын агуулга, стандарт, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, үнэлгээ, санхүүжилт, цэцэрлэг, түүний зохион байгуулалт, удирдлага, СӨБ-ын харилцаанд оролцогчид болох багш, туслах багш, эцэг эх, асран хамгаалагчийн эрх үүрэг, хүлээх хариуцлагыг тодорхойлсон.Мөн бага насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих, СӨБ эзэмшүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулсан.СӨБ эзэмшүүлэх сургалтын агуулга нь дараахь зорилтыг хэрэгжүүлэхэд чиглэнэ:Бие бялдрын хувьд эрүүл чийрэг өсгөж хөгжүүлэх, ариун цэвэр, эрүүл ахуйн зөв дадал, хэвшилтэй болгох; Хэл яриа, сэтгэхүйн чадвар эзэмшүүлэх, хүрээлэн байгаа орчин, юмс үзэгдлийн талаар анхны мэдэгдэхүүнтэй болгох; ХүүхдийнГоо зүйн мэдрэмжийг хөгжүүлэн дүрслэн зурах, урлан бүтээх, дуулж хөгжимдөх, бүжиглэх чадвар эзэмшихэд туслах; Хүүхэд өөрийгөө зөв илэрхийлэх, бусдыг хүндэтгэн харилцах, ардын ёс заншлыг танин мэдэхэд нь туслахСӨБ эзэмшүүлэхэд шаардагдах ном, гарын авлага, сургалтын үзүүлэн болон тоглоом, бусад хэрэглэгдэхүүн нь сургалтын орчны стандарт, эрүүл ахуйн шаардлага хангасан байна.


Цэцэрлэг нь ердийн, тусгай, сувиллын, асрамжийн гэсэн хэв шинжтэй байна. Цэцэрлэг нь сургуульд элсэхийн өмнөх насны бүх хүүхдэд СӨБ-ын үйлчилгээг хүргэж, сургуульд бэлтгэгдсэн байдлыг хангана.Төрийн өмчийн цэцэрлэгийн хүүхдийн хоолны зардал, ном, гарын авлага болон хүүхдийн нас, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон, эрүүл ахуйн шаардлагад нийцсэн тоглоомоор хангах зардал, өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр нэг хүүхдэд ногдох нормативт зардлыг улсын төсвөөс санхүүжүүлнэ.Явуулын багш, ээлжийн болон нүүдлийн бүлгийн сургалтын зардлыг нэг хүүхдэд ногдох зардлаар тооцон улсын төсвөөс санхүүжүүлнэ.Хөнгөн хэлбэрийн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг цэцэрлэгийн ердийн бүлгийн хүүхдүүдтэй хамт сургаж болох бөгөөд хөнгөн хэлбэрийн хөгжлийн бэрхшээлтэй хоёр хүртэл хүүхэд нэг бүлэгт байж болно.8.15.Сургуулийн өмнөх боловсрол олгож байгаабайгууллагын нэг багшид ногдох хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн тоог боловсролын нийгмийн хамгааллын, санхүүгийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хамтран тогтооно.”Сургуулийн өмнөх боловсрол олгож байгаа байгууллагад хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн тооноос хамаарч тусгай мэргэжлийн багш, туслах багш, эмч, сэргээн засалч, нийгмийн ажилтан ажиллуулж болно.Сургуулийн өмнөх боловсролын тусгай цэцэрлэг нь сэргээн засалтын кабинет, танхимтай байна.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй ажиллаж байгаа багш, нийгмийн ажилтан нь хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн онцлогт тохирсон заах арга барилыг эзэмшсэн байна.


“Төрийн мэдээлэл” 2008 он, № 21

25

2.3 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Бага, дунд боловсролын тухайÁàòëàãäñàí îãíîî 2002 оны 5-р сарын 3


Бага дунд боловсролын зорилго, тогтолцоо, агуулга, боловсролын байгууллага, удирдлага, бага дунд боловсролыг эзэмшүүлэх хугацаа, сургалтын ажлын зохион байгуулалт, багшийг бэлтгэх, давтан бэлтгэх, түүний эрх үүрэг, хүлээх хариуцлагыг тодорхойлсон. Бага, дунд боловсролын зорилго нь суралцагчид ерөнхий боловсрол эзэмшүүлэх, эх оронч үзэл төлөвшүүлэх, хүмүүнлэг ёсонд суралцах, авьяас чадвараа хөгжүүлэх, амьдрал, хөдөлмөрт болон тасралтгүй суралцахад өөрийгөө бэлтгэхэд нь туслахад оршино.Мөн иргэнд бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол эзэмшүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулсан.Ерөнхий боловсролын сургуульд ажиллаж байгаа нэг багшид ногдох хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн тоог боловсролын, нийгмийн хамгааллын, санхүүгийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хамтран тогтооно.13.9.Хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн боловсролын үнэлгээний журмыг боловсролын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.Ерөнхий боловсролын сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн тооноос хамаарч тусгай мэргэжлийн багш, туслах багш, сэтгэл зүйч, сувилагч, сэргээн засалч, нийгмийн ажилтан ажлуулж болно.Ерөнхий боловсролын тусгай сургууль нь сэргээн засалтын кабинет, танхимтай байна.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй ажиллаж байгаа багш, нийгмийн ажилтан нь хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн онцлогт тохирсон заах арга эзэмшсэн байна.”


Ерөнхий боловсролын тусгай сургууль нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд сэргээн засах, чийрэгжүүлэх, бие даалгах үйлчилгээ үзүүлж, бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол, мэргэжил эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага мөн.Бага боловсролыг тав, суурь боловсролыг ес, бүрэн дунд боловсролыг арван хоёр жилд тус тус эзэмшүүлнэ. ЕБС нь ердийн, төрөлжсөн, гүнзгийрүүлсэн, тусгай, олон улсын хөтөлбөрийн сургалттай гэсэн хэв шинжтэй байна.Ерөнхий боловсролын тусгай сургууль нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд сэргээн засах үйлчилгээ үзүүлж, бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол, мэргэжил эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага мөн.Ерөнхий боловсролын бусад сургууль нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол эзэмшүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлэх үүрэгтэй.Ерөнхий боловсролын тусгай сургуульд энэ хуулийн 12.6-д заасан ажилтнаас гадна хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд сэргээн засах, чийрэгжүүлэх, эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үзүүлэх чиглэлээр мэргэшсэн эмч, сувилагч, туслах багш, сэргээн засалч, сэтгэл зүйч, ажиллана.



26

2.4 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàéÁàòëàãäñàí îãíîî 2002 оны 5-р сарын 3

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Иргэнд дээд боловсрол олгохтой холбогдсон харилцааг зохицуулсан. Дээд боловсролын зорилго, удирдлага, сургалтын зохион байгуулалт, агуулга, дээд боловсролын сургалтын байгууллагын бүрэн эрх, эдийн засаг нийгмийн баталгаа, багш, суралцагч, тэдгээрийн эрх үүрэг, хүлээх хариуцлагыг тодорхойлсон.

Òóñãàé òýìäýãëýë Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь Боловсролын тухай хуулийн 15-р зүйлд заасны дагуу их сургууль, дээд сургууль, коллеж гэсэн ангилалтай байна.Их сургууль, дээд сургууль, коллежид бүрэн дунд буюу түүнээс дээш боловсролтой иргэнийг түүний мэдлэг, чадвар, төлөвшлийн үнэлгээ, сурах чадварыг харгалзан элсүүлэх бөгөөд элсэлт нь сонголт хийх боломжтой, шалгаруулалт нь нээлттэй, хүртээмжтэй, үнэлгээний зохистой арга хэлбэр бүхий байна.


"Төрийн мэдээлэл" 2002 он, № 19

2.5 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí òóõàéÁàòëàãäñàí îãíîî 2009 оны 2-р сарын 13

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãàМэргэжлийн боловсрол, сургалтын агуулга, зорилго, бүтэц, түүний удирдлага, зохион байгуулалтыг тодорхойлж, иргэнд мэргэжлийн боловсрол эзэмшүүлэх, мэргэжлийн ур чадвар олгох, дээшлүүлэх сургалтыг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ, ажил олгогчийн захиалгад нийцүүлэн зохион байгуулах, энэ үйл ажиллагаанд оролцогчийн эрх, үүрэгтэй холбогдсон харилцааг зохицуулсан.Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын зорилго, агуулга стандарт, удирдлага, мэргэжлийн боловсрол, сургалтын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага, түүний бүрэн эрх, санхүүжилт, нийгмийн түншлэл, багш, суралцагч, тэдгээрийн эрх үүрэг, хүлээх хариуцлага, нийгмийн баталгааг тодорхойлсон.

Õàìðàõ õ¿ðýý Энэ хууль нь өмчийн аль ч хэлбэрт түшиглэн мэргэжлийн боловсрол, сургалтыг зохион байгуулах хуулийн этгээдэд хамаарна.

Òóñãàé òýìäýãëýë Мэргэжлийн сургалтын байгууллага нь үйлдвэрлэлийн харьяалалтай сургалтын төв, хөдөлмөр эрхлэлтийн сургалтын төв, хөдөлмөр эрхлэлтийн боловсролын төв, тусгай хэрэгцээт боловсролын сургалтын байгууллага зэрэг хэв шинжтэй байж болно.



27

Ãóðàâ. Áóñàä õóóëü3.1 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Àâëèãûí ýñðýã õóóëü

Áàòëàãäñàí îãíîî 2006 оны 7-р сарын 6Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Авлигатай тэмцэх үйл ажиллагаа, авлигатай тэмцэх

байгууллагын эрх зүйн үндсийг тодорхойлж, тэдгээртэй холбогдсон харилцааг зохицуулсан.Авлигаас урьдчилан сэргийлэх, олон нийтийг соён гэгээрүүлэх үйл ажиллагаа, авлигын тухай мэдэгдэх, өргөдөл гомдол гаргах, мэдээлэл өгөх, хөрөнгө орлогын мэдүүлэг гаргах, хянах, нийтэд мэдээлэх, авлигатай тэмцэх газар, түүний чиг үүрэг бүрэн эрх, үйл ажиллагааны зарчим, тангараг, олон нийтийн зөвлөлийг тодорхойлсон.

Òóñãàé òýìäýãëýë Олон нийтийг соён гэгээрүүлэх, авлигаас урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны хүрээнд сургалтын байгууллагууд ямар үүрэг хүлээхийг энэ хуулийн 5-р зүйлд заасан.ААН, байгууллага, иргэний хүлээх нийтлэг үүрэг:o УИХ-д хэлэлцэгдэх хууль, УИХ-ын бусад шийдвэрийн

төслийн талаар төрийн болон төрийн бус байгууллага, олон нийтийн зүгээс саналаа илэрхийлэх бололцоо, нөхцлөөр хангах;

o төрийн байгууллага авлигын эсрэг хууль тогтоомжийг иргэдэд сурталчлах, энэ талаарх мэдээллийг иргэд, байгууллага чөлөөтэй авах нөхцлийг хангах;

o авлигын асуудлаар эрдэм шинжилгээний судалгаа хийх, ном, сургалт, сурталчилгааны хэрэглэгдэхүүн, сургалтын хөтөлбөр, гарын авлага боловсруулах зэрэг ажилд сургалт, эрдэм шинжилгээний болон төрийн бус байгууллагуудыг оролцуулах;

o сургалтын байгууллагууд эрх зүйн болон ёс зүйн хичээлийн хүрээнд суралцагчдад авлигын нийгмийн хор аюул, түүнээс урьдчилан сэргийлэх талаар зохих мэдлэг эзэмшүүлж, түүнийг үл тэвчих ёс суртахуун төлөвшүүлэх;

o АББ-ын байгууллага болон сургуулиас гадуурх сургалт эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэн өөрийн үйл ажиллагааны чиглэлийн дагуу авлигын нийгмийн хор аюулыг суралцагчдад тайлбарлан таниулах, түүнээс урьдчилан сэргийлэх талаар зохих мэдлэг эзэмшүүлэх;

o хэвлэл мэдээллийн байгууллага авлигын аливаа хэлбэрийг үл тэвчих нийгмийн сэтгэл зүйн орчинг төлөвшүүлэхэд нийтлэл, нэвтрүүлгийнхээ бодлогыг чиглүүлэх, энэ талаар байнга мэдээлэл, сурталчилгаа явуулах.


"Төрийн мэдээлэл" 2006 он, №35

28

3.2 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé

Áàòëàãäñàí îãíîî 2001 оны 2-р сарын 1Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Нийтийн ашиг сонирхол, хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн

байгаа орчин, улс орны аюулгүй байдалд хохирол учруулж болзошгүй, тодорхой нөхцөл, нарийн мэргэжил шаардах аж ахуйн зарим үйл ажиллагааг эрхлэхэд тусгай зөвшөөрөл олгох, түдгэлзүүлэх, хүчингүй болгохтой холбоотой харилцааг зохицуулсан.Тусгай зөвшөөрөл гэж юу болох, тусгай зөвшөөрөлтэйгээр эрхлэх аж ахуйн үйл ажиллагааны төрлүүд, агуулга, үйлчлэх хүрээ, хугацаа, сунгалт, тусгай зөвшөөрлийг олгох, түдгэлзүүлэх, хүчингүй болгох, тусгай зөвшөөрөл авахад бүрдүүлэх баримт бичгүүд, холбогдон гарсан маргааныг шийдвэрлэх тухай зохицуулалт багтсан.

Òóñãàé òýìäýãëýë Боловсрол, шинжлэх ухааны чиглэлээр явуулах дараах үйл ажиллагааг тусгай зөвшөөрөлтэйгээр эрхэлнэ. Төрийн захиргааны холбогдох төв байгууллага тусгай зөвшөөрлийг олгох:o их сургууль, дээд сургууль, коллеж байгуулах;o магистр, докторын зэрэг олгох сургалт эрхлэх;o мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллага

байгуулах;o дээд боловсролын байгууллага шинэ мэргэжлээр

сургалт явуулах;o мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагад шинэ

мэргэжлээр сургалт явуулах.ЕБС, цэцэрлэг байгуулах тусгай зөвшөөрлийг аймаг, нийслэлийн засаг дарга олгохоор хуульчилсан байна.



29

3.3 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Àðèóí öýâðèéí òóõàéÁàòëàãäñàí øèéäâýðèéí 1998 оны 5-р сарын 7

äóãààð, îãíîî

Хүний эрүүл, аюулгүй орчинд ажиллаж, амьдрах эрхийг баталгаажуулах зорилгоор ариун цэврийг сахиулах, түүний хэвийн нөхцлийг хангуулах ерөнхий шаардлагыг тодорхойлох, энэ талаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын гүйцэтгэх үүрэг, эдлэх эрх, хүлээх хариуцлагыг тогтоохтой холбогдсон харилцааг зохицуулсан.Хөрс, ус, агаар, барилга байгууламж, хүнс болон бусад зүйлсэд ариун цэврийн хэвийн нөхцлийг хангуулах ерөнхий шаардлагууд, ариун цэврийн хэвийн нөхцлийн хангуулах талаар нутгийн өөрийн удирдах байгууллага, засаг даргын бүрэн эрх, аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэний хүлээх үүрэг, хяналт, хариуцлагыг тодорхойлсон.

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Энэ хуулийн 6, 9-р зүйлд ажиллах, суралцах нөхцөлд тавигдах ариун цэврийн шаардлагыг тусгасан байна. o Хүний амьдрах, ажиллах, ñóðàëöàõ îð÷íû агаар

нь стандарт, эрүүл ахуйн хэм хэмжээнд тохирсон, бохирдоогүй байна.

o Үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, ñóðãàëòûí îð÷èí, түүний тоноглол, байгууламж, хэрэгсэл нь ажиллагч, хэрэглэгч, ñóðàëöàã÷èéí эрүүл мэнд, хөдөлмөрийн чадварт сөрөг нөлөөлөхгүй, ариун цэвэр, аюулгүй ажиллагааны стандарт, төлөвлөлтийн хэм хэмжээнд тохирсон байна.

Сургуулийн цайны газар, үдийн цай нь мөн хуулийн 11-р зүйлд заасан нөхцлийг хангасан байх шаардлагатай. Энэ нь “Хүнсний үйлдвэрлэл, тээвэрлэлт, хадгалалт, худалдаа, хэрэглээ нь чанар, эрүүл ахуйн аюулгүй байдлын стандарт, зохистой хэм хэмжээний шаардлага хангасан байхаас гадна хүнсний нийтийн үйлдвэрлэл, үйлчилгээг холбогдох эрүүл мэндийн болон ариун цэврийн байгууллагаас тусгай зөвшөөрөл олгогдсон хүн эрхэлнэ.”

Òóñãàé òýìäýãëýë "Төрийн мэдээлэл" 1998 он, № 7

30

3.4 Õîëáîîñ, ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð

Àðõèäàí ñîãòóóðàõòàé òýìöýõ òóõàé

Áàòëàãäñàí, îãíîî 2000 оны 1-р сарын 28Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Согтууруулах ундаа үйлдвэрлэх, импортлох, худалдах

(үйлчлэх), хэрэглэх, архидан согтуурахтай тэмцэх, архидан согтуурахаас урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаатай холбогдсон харилцааг зохицуулсан. Энэ хуулиар:o согтууруулах ундаа үйлдвэрлэл, худалдаа, үйлчилгээ

эрхлэх зөвшөөрөл; o импортлох журам; o спиртийн хуваарилалт, олголт, зарцуулалт, түүнд

хяналт тавих журам; o согтууруулах ундааны хэрэглээнд тавих шаардлага; o архидан согтуурахтай хийх тэмцэл, олон нийтийн

үүсгэл санаачилгыг дэмжих; o хуулийг зөрчсөн тохиолдолд хүлээлгэх хариуцлагыг

тодорхойлсон. Òóñãàé òýìäýãëýë Боловсрол, сургалтын байгууллага, багш сурагчидтай

холбоотой харилцааг зохицуулсан: o Согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэх цэгийн

тоо, төрлийн талаарх нормативыг тухайн орон нутгийн хүн амын тоо, үйлчилгээний хүрээ, эрүүл мэнд, соёлын байгууллага, оюутан, сурагчдын хичээлийн болон нийтийн байрны байршлыг харгалзан худалдааны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага тогтооно.

o Хүүхдийн цэцэрлэг, бүх шатны сургууль, эмнэлэг, сувиллын газар, оюутан, сурагчдын хичээлийн болон нийтийн байранд согтууруулах ундаа хэрэглэх, худалдах, түүгээр үйлчлэхийг хориглоно.

o Согтууруулах ундаагаар үйлчлэх зөвшөөрөлтэй зоогийн болон шөнийн цэнгээний газрыг хүүхдийн цэцэрлэг, бүх шатны сургууль, эмнэлэг, үйлдвэр, аж ахуйн нэгж, байгууллага, оюутан, сурагчдын хичээлийн болон нийтийн байр, орон сууц, түүний суурийн давхар (зориудаар тохижуулснаас бусад)-т ажиллуулахыг хориглоно.

o Сургуулийн сурагч, 18 нас хүрээгүй хүмүүст согтууруулах ундаа хэрэглэх боломж олгохыг санаачлан зохион байгуулах, энэ зорилгоор орон байр ашиглуулах, мөнгөн туслалцаа үзүүлэхийг тэдгээрийн эцэг, эх, төрөл садан, асран хамгаалагчид болон багш нарт хориглоно.

o Архидан согтуурахтай тэмцэх, түүний хор уршгийг олон нийтэд ойлгуулан таниулах талаар төрийн захиргааны төв болон орон нутгийн захиргааны байгууллага, эрүүл мэнд, хэвлэл мэдээлэл, соёл, боловсролын байгууллага бүх төрлийн сурталчилгаа явуулах үүрэгтэй.



31

3.5 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Òàìõèíû õÿíàëòûí òóõàé /Øèíý÷èëñýí íàéðóóëãà/

Áàòëàãäñàí, îãíîî 2005 оны 07 сарын 01 өдөр Төрийн ордон. Улаанбаатар хот

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Энэ хуулийн зорилт нь тамхины хэрэглээ, дам тамхидалтаас үүдэлтэй сөрөг үр дагавраас хүн амыг хамгаалах зорилго бүхий тамхины хяналтын эрх зүйн үндсийг тодорхойлж түүнийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон төр, иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хооронд үүсэх харилцааг зохицуулсан.o тамхины хяналтын талаар бодлого, хөтөлбөр

боловсруулж, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд тамхи үйлдвэрлэгчтэй холбоогүй хувийн хэвшлийн болон төрийн бус байгууллагын оролцоог дэмжих;

o тамхи үйлдвэрлэгч, түүний ашиг сонирхлын төлөө ажиллаж байгаа хуулийн этгээдийг нээлттэй, хариуцлагатай зарчмаар үйл ажиллагаагаа явуулахыг шаардах;

o тамхи үйлдвэрлэгчийн үйл ажиллагаанд урамшуулал, татварын хөнгөлөлт болон бусад давуу тал олгохгүй байх;

o тамхи үйлдвэрлэгч, түүний ашиг сонирхлын төлөө ажиллаж байгаа хуулийн этгээдийг тамхины хяналтын талаарх хууль тогтоомж боловсруулах, батлах, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд шууд оролцох болон хөндлөнгөөс нөлөөлөхөөс ангид байлгах;

o эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь тамхины хяналтын талаар төрийн болон төрийн бус байгууллагын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх, төрийн бус байгууллагын санаачлага, оролцоог дэмжих, нэгдсэн удирдлага, зохицуулалтаар хангах;

o төрийн бүх шатны болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллага нь бүрэн эрхийнхээ дагуу хүн амын эрүүл мэндийг дэмжих, хамгаалах бодлогын хүрээнд дангаар буюу холбогдох бусад байгууллагатай хамтран ажиллах.

32

Õàìðàõ õ¿ðýý Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт тамхи импортлох, экспортлох, үйлдвэрлэх, худалдахад дараахь зүйлийг хориглоно:o нас хүрээгүй хүнд тамхи худалдах, түүгээр тамхи

худалдуулах;o 21 нас хүрээгүй хүнд тамхи худалдах, түүгээр тамхи

худалдуулах;o тамхийг ширхэглэн худалдах, дүнсэн болон түүнтэй

адилтгах задгай тамхины үйлдвэрлэсэн боодлыг задалж буюу ороож худалдах;

o тамхи худалдах автомат машин ажиллуулах;o тамхины борлуулалтыг нэмэгдүүлэх зорилгоор аливаа

хэлбэрийн урамшуулалт худалдаа зохион байгуулах, сугалаа гаргах;

o зөвшөөрөгдсөн цэгээс бусад газарт тамхи худалдах.o интернэтээр тамхи худалдах;o ерөнхий боловсролын сургуулийн хичээлийн болон

дотуур байраас 500 метрийн дотор тамхи худалдах;o баар, цэнгээний газарт тамхи худалдахo хайрцаг, сав, баглаа боодол дээр онцгой албан

татварын тэмдэг, үйлдвэрлэсэн улс, он, сар, үйлдвэр, импортлогчийн нэр, Монгол Улсад худалдахыг зөвшөөрсөн тухай тэмдэглэлгүй;

o худалдан авагчийн насыг тодорхойлох зорилгоор иргэний үнэмлэх, эсхүл түүнтэй адилтгах бичиг баримтаа үзүүлэхийг шаардах;

o бүх төрлийн нийтийн тээврийн хэрэгсэл;o олон нийтийн үзвэр, үйлчилгээний газар;o шатахуун түгээгүүрийн газар, шатах, тослох, тэсэрч,

дэлбэрэх бодис, материалын үйлдвэр, түүний нөөцийн агуулах;

o зорчигч тээврийн буудал, зочид буудлын нийтийн танхим, тамхи татахыг хориглосон өрөө;

o нийтийн хоол, худалдаа, баар, цэнгээний газар;o аж ахуйн нэгж, байгууллагын ажлын байрны дотоод

орчин;o агаарын хөлөг, зорчигч тээврийн галт тэрэг;o цэцэрлэг, бүх шатны сургууль, сургуулийн дотуур

байр, тэдгээрийн гаднах орчин, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн орц, цахилгаан шат, хүүхдийн тоглоомын талбай, цэцэрлэгт хүрээлэн

o Аж ахуйн нэгж, байгууллага хуульд заасан тамхины хяналтын үйл ажиллагаатай холбогдсон зохицуулалтыг байгууллагынхаа хөдөлмөрийн дотоод журамд тусгаж, хэрэгжилтэд нь хяналт тавина.

33

Õàìðàõ õ¿ðýý Тамхи үйлдвэрлэх, тамхины ургамал тарих үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг хүнс, хөдөө аж ахуйн, тамхи импортлох үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг үйлдвэр, худалдааны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын саналыг тус тус үндэслэн Засгийн газар олгоно. Тамхи үйлдвэрлэх, тамхины ургамал тарих тусгай зөвшөөрлийг сонгон шалгаруулалтын үндсэн дээр олгоно. Сонгон шалгаруулах журмыг Засгийн газар батална.o Тамхи үйлдвэрлэх, тамхины ургамал тарих үйл

ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг хоёр жилийн хугацаагаар олгож, мөн хугацаагаар сунгана.

o Тамхи худалдах үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг сум, дүүргийн Засаг дарга олгоно.

o Аж ахуй нэгж, байгууллага, тэдгээрийн салбар нэгжийн удирдлага энэ хуульд заасан өөрийн эрх хэмжээний хүрээнд тамхины хяналтын тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд хяналт тавина.

o Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах болон бусад төрийн бус байгууллага тамхины хяналтын тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд олон нийтийн хяналт тавьж болно.

o хуулийн 6.7.9-д заасныг зөрчсөн бол иргэнийг 50000 төгрөгөөр, албан тушаалтныг нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг арваас хорин тав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хорин таваас тавь дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр тус тус торгож, тамхи болон хууль бусаар олсон орлого болон тамхи худалдах автомат машиныг хураах;

o хуулийн 8.1.1-8.1.3, 8.1.5-8.1.12-т заасныг зөрчсөн бол иргэнийг 50000 төгрөгөөр, албан тушаалтныг нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг арваас хорин тав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хорин таваас тавь дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр тус тус торгож, хууль бусаар олсон орлогыг хураах;

o хуулийн 8.1.4-т заасныг зөрчсөн бол албан тушаалтныг нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг арваас хорин тав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хорин таваас тавь дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр тус тус торгох;

o хуулийн 9.1-д заасныг зөрчсөн бол иргэнийг, хэрэв зөрчил гаргагч нь насанд хүрээгүй бол түүний эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчийг 50000 төгрөгөөр торгох;


http://www.legalinfo.mn/law/details/469?lawid=469

34

3.6 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Áèåèéí òàìèð, ñïîðòûí òóõàéÁàòëàãäñàí îãíîî 2003 оны 10-р сарын 31

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Биеийн тамир, спортын зохион байгуулалт, эдийн засаг, эрх зүйн үндсийг тодорхойлж, түүнд оролцогчдын хооронд үүссэн харилцааг зохицуулсан.Биеийн тамир, спортын талаар төрөөс баримтлах зарчим, удирдлага, тогтолцоо, биеийн тамир болон спорт, үндэсний шигшээ баг, тэмцээн уралдаан, эдийн засаг, санхүүжилтийн талаар тодорхойлсон.

Òóñãàé òýìäýãëýë 11-р зүйлд зааснаар “Боловсролын байгууллага дахь биеийн тамир” нь:Бүх шатны боловсролын байгууллага нь хичээлийн агуулга, төлөвлөгөөндөө биеийн тамирын хичээлийг оруулна. Биеийн тамирын хичээлийн хугацааг боловсролын стандартаар тогтооно.Бие бялдрын хувьд сул, эрүүл мэндийн магадлагаатай суралцагсдад тэдний бие бялдарт тохирсон тусгай хөтөлбөрийн дагуу биеийн тамирын хичээлийг заана.Хичээлээс гадуурх биеийн тамир, спортын сургалтын ажлыг секц, дугуйлангийн хэлбэрээр зохион байгуулж, энэ арга хэмжээнд зориулсан хөрөнгийг жил бүрийн төсөвтөө тусгах, оюутан, сурагчдын дунд төрөл бүрийн тэмцээн, наадам зохиох, тэднийг улс, аймаг, нийслэл, бүс нутгийн болон сум, дүүргийн тэмцээнд оролцоход туслалцаа үзүүлэх, биеийн тамир, спортыг хөгжүүлэх хөтөлбөр гарган хэрэгжүүлэх арга хэмжжэг бүх шатны боловсролын байгууллага авч хэрэгжүүлнэ.Бүх шатны боловсролын байгууллагын барилгыг биеийн тамир, спортын байгууламжгүй барих, ашиглалтад хүлээн авах, төрийн өмчлөлд байгаа биеийн тамир, спортын байгууламжийг адил байгууламж барихгүйгээр буулгахыг хориглоно.Биеийн тамир, спортын байгууламжийг сургуулийн өмнөх насны хүүхэд, сурагчид, оюутан, тахир дутуу иргэд, ахмадуудад ашиглуулахдаа тухайн байгууллага нь хөнгөлөлт үзүүлнэ.



3.7 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Ãàçðûí òºëáºðèéí òóõàéÁàòëàãäñàí îãíîî 1997 оны 4-р сарын 24

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад төрийн өмчийн газрыг эзэмшиж, ашигласны төлөө төлбөр ногдуулах, уг төлбөрийг төсөвт төлөхтэй холбогдсон харилцааг энэ хуулиар зохицуулсан. Мөн энэ хуульд төлбөр ногдуулах газар, газрын төлбөрийн хэмжээ, газрын төлбөр ногдуулах, чөлөөлөх, төлөх, тайлагнах, холбогдсон маргаан шийдвэрлэх, хариуцлагын асуудлууд тусгагдсан.

Òóñãàé òýìäýãëýë 8-р зүйлд өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр улсын бүртгэлтэй бүх шатны боловсролын байгууллагыг эзэмшиж, ашиглаж буй газрынх нь төлбөрөөс чөлөөлөхөөр заасан.



35

3.8 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýëòýé òýìöýõ òóõàéÁàòëàãäñàí îãíîî 2004 оны 5-р сарын 13

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Хохирогчийн зөрчигдсөн эрхийг хамгаалах, аюулгүй байдлыг хангах, хүчирхийлэл үйлдэгчид хариуцлага хүлээлгэх, гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх, түүнээс урьдчилан сэргийлэхэд төрийн болон төрийн бус байгууллага, иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын оролцоог тодорхойлохтой холбогдсон харилцааг зохицуулсан.Гэр бүлийн хүчирхийллийн хэлбэрүүд болон түүнтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаанд оролцогчдын эдлэх эрх, хүлээх үүргийг тодорхойлж, энэ төрлийн үйл ажиллагаанд төрийн бус байгууллагуудын оролцоо, гэр бүлийн хүчирхийллийн талаар мэдээлэх, таслан зогсоох, хүчирхийлэл үйлдэгчийн эрхийг хязгаарлах арга хэмжээг заасан.

Òóñãàé òýìäýãëýë Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà, àæèëòàí, áàãøèéí ¿¿ðãèéã òîäîðõîéëñîí:Öýöýðëýã, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí áàãø, ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòýí àëáàí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëæ áàéõ ¿åäýý ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýë ¿éëäýãäñýí, ýñõ¿ë ¿éëäýãäýæ áîëçîøã¿é áàéãàà íü èëýðõèé áîëñîí òîõèîëäîëä öàãäààãèéí áàéãóóëëàãà, áîëîìæã¿é áîë íóòãèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãàä ìýäýýëýõ ¿¿ðýãòýé.



36

3.9 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òóõàéÁàòëàãäñàí îãíîî 1993 оны 5-р сарын 6

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Үндсэн хуулийн 38-р зүйлд заасан ёсоор “Засгийн газар нь Монгол улсын төрийн гүйцэтгэх дээд байгууллага мөн” гэж заасны дагуу энэ хуулийн зорилт нь МУЗГ-ын үйл ажиллагааны зарчим, чиг үүрэг, бүрэн эрх, бүтэц, бүрэлдэхүүн, ажлын зохион байгуулалт, түүнчлэн Засгийн газраас бусад байгууллагатай харилцан ажиллах журмыг тогтоож, зохицуулсан. Нийгмийн хөгжлийн бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх, хүн амын нийгмийн хамгаалалтын талаарх Засгийн газрын бүрэн эрхийн нэг нь бүх шатны боловсролын тогтолцоо, агуулгын нэгдмэл бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэхэд оршино.Монгол улсын яам нь Засгийн газрын үйл ажиллагааны зохих хүрээ, тодорхой чиг үүргийг дагнан эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага бөгөөд Засгийн газрын бүтцэд БСШУЯ байна.

Òóñãàé òýìäýãëýë Засгийн газар нь хүний эрх, эрх чөлөө, жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон шаардлагатай бусад баталгааг бүрдүүлэх, бэхжүүлэх арга хэмжээ авна.Засгийн газрын гишүүн, БСШУ-ы Сайдын эрхлэх асуудлын хүрээ:боловсролын тогтолцоог хөгжүүлэх асуудал соёл, урлагийг хөгжүүлэх, түүх, соёлын өвийг хамгаалах, сэргээх бодлого ном хэвлэл, цахим бичвэрийн бодлого шинжлэх ухаан, технологийн нэгдсэн бодлогын асуудал шинжлэх ухаан, технологийн мэдээлэл



37

3.10 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Îëîí íèéòèéí ðàäèî, òåëåâèçèéí òóõàé

Áàòëàãäñàí îãíîî 2005 оны 1-р сарын 27 Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Монголын ард түмэнд үйлчлэх ОНРТВ үүсгэн байгуулж,

түүний зорилго, зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны зарчим, эрх зүйн үндсийг тогтоож, хөтөлбөрийн бодлогын үндсийг тодорхойлсон.ОНРТВ-ийн хараат бус байдал, ил тод байдлыг хангах; нэвтрүүлгийн бодлого, баримтлах зарчим; зар сурталчилгаа; үзүүлэх төрийн дэмжлэг; удирдлага, зохион байгуулалт, үндэсний зөвлөл, хяналтын хороо, санхүүжилтийн тухай асуудлуудыг зохицуулсан.

Òóñãàé òýìäýãëýë ОНРТВ нь:o Улс төр, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, áîëîâñðîë, соёл, урлаг, спорт зэрэг нийгмийн амьдралын олон талыг хамарсан хөтөлбөрийг техникийн болон мэргэжлийн өндөр түвшинд бэлтгэж нийтийн хүртээл болгоно. o Ардчилал, шударга ёс, хүний эрх, эрх чөлөө, тэгш байдлыг хүндэтгэх... хувь хүний болон нийгмийн хөгжлийг дэмжих, ялангуяа хүүхэд, залуучуудын оюуны болон бие бялдрын хөгжилд онцгой анхаарах; үндэстний цөөнх, эмэгтэйчүүд, хүүхдүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд зэрэг нийгмийн бүлэг, давхаргын болон олон нийтийн эрэлт хэрэгцээг тэнцвэртэй хангахыг эрмэлзэх гэх мэт бодлогыг хөтөлбөрөө бэлтгэж түгээхдээ баримтална. o Зар сурталчилгаанд тавих хоригийн хувьд сургалтын нэвтрүүлгийн дундуур зөвхөн сургалттай холбоотой бөгөөд 10 минутад 10 секундээс дээшгүй үргэлжлэх зар сурталчилгааг нэвтрүүлнэ.o ОНРТВ-ийн хөтөлбөрийн талаар зөвлөх үүрэг бүхий орон тооны бус зөвлөлийг олон нийтийн радио, телевизийн Үндэсний зөвлөл байгуулж болох бөгөөд уг зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд… áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààí... зэрэг чиглэлээр мэргэшсэн хүмүүсийг оруулна.



3.11 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Ñàäàð ñàìóóí ÿâäàëòàé òýìöýõ òóõàéÁàòëàãäñàí îãíîî 1998 оны 1-р сарын 22

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Садар самууныг сурталчлах, биеэ үнэлж, явалдахтай тэмцэх болон эротик сурталчилгаа, үйлчилгээг журамлахтай холбогдсон харилцааг зохицуулсан.Садар самуун явдлыг хориглох, эротик хэвлэл, ном зохиол, дүрс бичлэгийг худалдах журам, эротик кино, дүрс бичлэг, жүжиг, бүжиг үзүүлэхэд хориглох зүйл, эротикийн сурталчилгаанд тавих хяналт зэргийг тусгасан.

Òóñãàé òýìäýãëýë Энэ хуулиар эротик хэвлэл, ном зохиол, дүрс бичлэгийг албан байгууллага, гудамж, талбай, хүүхдийн байгууллага, цэцэрлэг, сургууль, оюутан, сурагчдын дотуур байр, хүнс, барааны зах, худалдаа, үзвэр үйлчилгээний газар худалдахыг хориглосон.



38

3.12 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Ñòàòèñòèêèéí òóõàéÁàòëàãäñàí îãíîî

1997 оны 6-р сарын 5

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Монгол улсын статистикийн мэдээллийн нэгдсэн тогтолцоо, үйл ажиллагааны зарчим, статистикийн байгууллага, мэдээлэгчийн бүрэн эрхийг тогтоож, тэдгээрийн хооронд болон хэрэглэгчдийг статистикийн мэдээллээр хангах явцад үүсэх харилцааг зохицуулсан. Макро эдийн засаг, хүн ам, нийгэм, үйлдвэрлэл шинжлэх ухаан, технологийн, шүүхийн, хүрээлэн байгаль орчны зэрэг албан ёсны статистикийн мэдээлэл гаргах үзүүлэлтүүд, тооллого судалгаа явуулах хүрээ; статистикийн байгуууллагын тогтолцоо, бүрэн эрх; төрийн гүйцэтгэх байгууллага, түүний статистикийн үйл ажиллагааны талаарх бүрэн эрхийг тодорхойлсон.

Òóñãàé òýìäýãëýë Албан ёсны стастистикийн мэдээллийг “Хүн амын боловсролын түвшин, сургууль, багш, суралцагсдын тоо" гэсэн үзүүлэлтээр гаргана гэж заасан байна.



3.13 Áàðèìò áè÷ãèéí íýðÒªÑÂÈÉÍ ÒÓÕÀÉ /Шинэчилсэн найруулга/


Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Энэ хуулийн зорилт нь төсөв, түүний зарчим, тогтолцоо, бүрэлдэхүүн, ангиллыг тогтоож, төсвийн тусгай шаардлагыг хэрэгжүүлэх, төсвийн харилцаанд оролцогчийн эрх, үүрэг, хариуцлагыг тодорхойлж, төсөв боловсруулах, батлах, зарцуулах, бүртгэх, тайлагнах, хяналт тавихтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.Энэ хууль нь төсвийн байгууллага, түүний албан тушаалтан, Засгийн газрын болон орон нутгийн тусгай сан, төрийн чиг үүрэгт хамаарах ажил, үйлчилгээг гэрээний үндсэн дээр хэрэгжүүлдэг болон хууль тогтоомжийн дагуу төсөвт орлого төвлөрүүлэх үүрэг хүлээдэг төрийн болон орон нутгийн өмчит, төрийн болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдэд хамаарна.

Төсвийг төлөвлөх, батлах, хэрэгжүүлэх, тайлагнахад дараах зарчмыг баримтална:

• төсвийн тогтвортой байдлыг хангасан байх;• төсвийн иж бүрэн, үнэн зөв байдлыг хангасан байх;• санхүү, төсвийн зохистой удирдлагыг хэрэгжүүлэх;• ил тод байдлыг хангасан байх;

хариуцлагатай байх.

39

Òóñãàé òýìäýãëýë Òºñâèéí èë òîä áàéäëûã õàíãàõсум, дүүргийн төрийн сан нь тухайн шатны төсвийн хагас жилийн гүйцэтгэл, санхүүгийн …аудит хийсэн тайланг нийтэд мэдээлэх;

• аймаг, нийслэлийн төсвийн ерөнхийлөн захирагч жилийн төсвийн гүйцэтгэл, санхүүгийн…аудит хийсэн тайланг нийтэд мэдээлэх;

• санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага төсвийн гүйцэтгэл болон аудит хийсэн санхүүгийн нэгтгэсэн тайланг нийтэд хэвлэн мэдээлэх.

Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí òºñâèéí òàëààð• Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга Засгийн газрын дараах

чиг үүргийг орон нутагт төлөөлөн хэрэгжүүлнэ: сургуулийн өмнөх боловсрол; ерөнхий боловсрол; соёлын үйлчилгээ; эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээ; газрын харилцаа, кадастр; хүүхдийн хөгжил, хамгааллын үйлчилгээ; нийтийн биеийн тамир.

• Дээрх төлөөлөн хэрэгжүүлэх чиг үүргийг улсын төсвөөс олгох тусгай зориулалтын шилжүүлгээр санхүүжүүлнэ.

• Төсвийн ерөнхийлөн захирагч бүр хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих, төсвийн хөрөнгө, өр, төлбөр, орлого, зарлага, хөтөлбөр, арга хэмжээ, хөрөнгө оруулалтад санхүүгийн хяналт, шалгалт хийх, үнэлэлт, дүгнэлт, зөвлөмж гаргах, эрсдэлийн удирдлагаар хангахад чиглэсэн дотоод аудитын албыг байгуулж, дотоод аудитор ажиллуулна.

Îðîí íóòãèéí òºñºâò èðãýä, îëîí íèéòèéí îðîëöîîã õàíãàõ• Баг, хорооны Засаг дарга Орон нутгийн хөгжлийн

сангийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх хөрөнгө оруулалт, хөтөлбөр, төсөл, арга хэмжээ, тэдгээрийг хэрэгжүүлэх дараалал, арга замын талаар баг, хороодод олон нийтийн нээлттэй санал асуулга явуулна.

• Дээрх санал болон баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурал дээр гарсан саналыг иргэдийн Нийтийн Хурал хэлэлцэн, тэргүүлэх ач холбогдол бүхий төсөл, арга хэмжээг эрэмбэлэн сонгоно.

• Баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлаас ирүүлсэн саналыг сум, дүүргийн Засаг даргын Тамгын газар ач холбогдол, тухайн орон нутгийн хөгжлийн бодлоготой уялдуулан эрэмбэлж, төсвийн төсөлд тусган сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд өргөн мэдүүлнэ.

Сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь саналыг хэлэлцэж, төсвийн төсөлд тусган, батална.


http://www.legalinfo.mn/law/details/504?lawid=504

40

3.14 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Òºð, ñ¿ì õèéäèéí õàðèëöààíû òóõàé

Áàòëàãäñàí îãíîî1993 оны 11-р сарын 11

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Үндсэн хуулиар зарлан тунхагласан иргэний шашин шүтэх, эс шүтэх эрх чөлөөг хангах баталгааг тогтоож, төр, сүм хийдийн хоорондын харилцааг зохицуулсан.Òºð, ñ¿ì õèéäèéí õàðèëöàà; øашны байгууллага болох сүм хийд, лам санваартны үйл ажиллагааны эрх зүйн үндэс болон сүм хийд байгуулах, үйл ажиллагааг зогсоох, шашны сургалт явуулах, сүм хийдийн өмч, аж ахуйн харилцаатай холбоотой асуудлуудыг зохицуулсан.

Õàìðàõ õ¿ðýý Монгол улсын нутаг дэвсгэрт байгаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнд нэгэн адил хамаарна.

Òóñãàé òýìäýãëýë 8-р зүйлд тодорхойлсноор шашны сургалт нь: • Шашны боловсролыг шашны сургууль, гэрийн сургалтаар

олгоно.• Төрийн харьяалал бүхий сургууль, байгууллагуудад

шашны сургалт, цугларалт зохион байгуулахыг хориглоно. Энэ заалт нь шашны соёл, мэдлэг ухааны өв уламжлалын тухай шинжлэх ухааны сургалтад үл хамаарна.

• Шашны сургуульд суралцагсдад иргэний суурь боловсрол олгохыг тухайн сургууль хариуцна. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага Засгийн газраас баталсан журмын дагуу үүнд шаардагдах зардлын тодорхой хэсгийг гаргаж, багшлах боловсон хүчнээр ханган, мэргэжлийн хяналт тавина гэжээ.

Õîëáîîñ, ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð “Төрийн мэдээлэл” 1993 он, № 6-7

3.15 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé

Áàòëàãäñàí îãíîî 2005 оны 12 дугаар сарын 08-ны өдөр (шинэчилсэн найруулга)

Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг нийгмийн харилцаанд аливаа ялгаваргүйгээр тэгш оролцуулах нөхцлийг бүрдүүлэх, тэдний өвөрмөц хэрэгцээнд түшиглэсэн нийгмийн хамгааллын үйлчилгээ үзүүлэх, энэ талаар иргэн, хуулийн этгээдийн хүлээх үүрэг хариуцлагыг тодорхойлохтой холбогдсон харилцааг зохицуулсан: Энэ хуулиар: o хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнд үзүүлэх нийгмийн

хамгааллын арга хэмжээ; o нийгмийн халамжийн сангаас үзүүлэх хөнгөлөлт,

тусламж, сэргээн засалт;o боловсрол эзэмших, хөдөлмөрлөх, соёл урлаг, биеийн

тамир, олон нийтийн арга хэмжээнд оролцоход дэмжлэг үзүүлэх;

тэдний нийгмийн хамгааллын талаар аж ахуйн нэгж, байгууллага, албан тушаалтны гүйцэтгэх үүргийг тодорхойлсон.

41

Òóñãàé òýìäýãëýë 3-р зүйлд “Бие махбодь, оюун санаа, сэтгэл мэдрэл, мэдрэхүйн байнгын согог нь бусад төрлийн бэрхшээлтэй нийлсний улмаас бусдын адил нийгмийн амьдралд оролцох чадвар нь хязгаарлагдсан хүнийг хөгжлийн бэрхшээлтэй гэж ойлгоно” гэж заасан байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн боловсрол, соёл, урлагийн үйлчилгээнд хамрагдах эрхтэй.7-р зүйлд боловсрол эзэмших эрхийг дараах байдлаар тодорхойлсон байна:o Сүрьеэ зэрэг архаг халдварт өвчний халдвартай үед

байгаагаас бусад тохиолдолд энэ хуулийн 3-р зүйлд заасан иргэн эрүүл иргэдтэй хамт сурч, боловсрох, мэргэжил эзэмших эрхтэй бөгөөд тэдгээрийг бүх шатны боловсрол эзэмшихэд төрөөс дэмжлэг үзүүлнэ.

o Бүх шатны боловсролын болон мэргэжил олгох байгууллага нь сурч, боловсрох, мэргэжил эзэмших чадвартай энэ хуулийн 3-р зүйлд заасан иргэнийг энэ хуулийн 7.1-д зааснаас бусад үндэслэлээр элсүүлэхээс, элсэлтийн шалгалтад оруулахаас татгалзахыг хориглоно.

o Энэ хуулийн 3-р зүйлд заасан хүүхэд энэ хуулийн 7.1-д заасан шалтгаангүй бол СӨБ-ын сургалтын байгууллагад эрүүл хүүхэдтэй хамт хүмүүжих эрхтэй.

o Дотоодын их, дээд сургууль, коллеж, мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага нь энэ хуулийн 3-р зүйлд заасан иргэнийг элсүүлэх хөнгөлөлттэй нөхцөл бүрдүүлж, тэнцсэн тохиолдолд тухайн иргэний, түүнчлэн хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсан гишүүнтэй өрхийн нэг сурагч буюу оюутны сургалтын зардлыг сургалтын төрийн сан хариуцна.

o 16 хүртэлх насны хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийг тодорхойлох чиг үүрэг бүхий нарийн мэргэжлийн эмч, боловсролын болон нийгмийн хамгааллын байгууллагын төлөөлөгчдөөс бүрдсэн эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн хамгааллын комиссын шийдвэрээр тогтооно.

o Тусгай хэрэгцээт боловсрол олгох ясли, цэцэрлэг, бүх шатны сургууль, мэргэжлийн сургалт-үйлдвэрлэлийн төвд суралцах хүүхэд ба иргэнийг энэ хуулийн 10.1-д заасан комисс тодорхойлно.

o Тусгай хэрэгцээт боловсрол олгох сургалтын байгууллага нь энэ хуулийн 3-р зүйлд заасан иргэний боломжид үндэслэн стандартын дагуу боловсрол эзэмшүүлнэ.

o Тусгай хэрэгцээт боловсрол олгох сургалтын стандартыг боловсролын болон нийгмийн хамгааллын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хамтран боловсруулж, стандартчиллын төв байгууллагаар батлуулна.

o Тусгай хэрэгцээт боловсрол олгох сургалтын байгууллагын удирдах болон гүйцэтгэх албан тушаалтанд үндсэн цалингийн 10-30%-тай тэнцэх хэмжээний нэмэгдэл хөлс олгоно.

o Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд боловсрол олгох сургалтын байгууллагын холбогдох албан тушаалтан, энэ хуулийн 10.1-д заасан нийгмийн хамгаалал, эрүүл мэнд, боловсролын комиссын гишүүдэд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн тоо, ажил, мэргэжлийн онцлогоос шалтгаалан нэмэгдэл цалин олгоно.


http://www.legalinfo.mn/law/details/562?lawid=562ТӨРИЙН МЭДЭЭЛЭЛ2013 он №08 /773

42

3.16 Áàðèìò áè÷ãèéí íýð Õ¿íèé õºãæèë ñàíãèéí òóõàé


Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Хүний хөгжил сангийн үйл ажиллагаа, чиглэл, хөрөнгө төвлөрүүлэлт, хишиг хувь хүртээх зарчим, хэлбэр, тавих хяналт, удирдлагын асуудлыг тусгасан.Ашигт малтмал, уул уурхайн салбарын орлогоос хуримтлал үүсгэж, тогтвортой өсөн нэмэгдэх байнгын нөөц бүрдүүлэн иргэддээ тэгш хүртээх зорилгоор хүний хөгжил сан байгуулах, түүнийг бүрдүүлэх, сангийн хөрөнгийг удирдах, зарцуулах, гүйцэтгэлийг нь тайлагнах, хяналт тавихтай холбогдсон харилцааг зохицуулсан.Монгол Улсын иргэн дараах хэлбэрээс сонгон сангаас хишиг, хувь хүртэнэ: o тэтгэврийн болон эрүүл мэндийн даатгалын

шимтгэлийн төлбөр;o орон сууц худалдаж авсны төлбөр;o бэлэн мөнгө эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээний

төлбөр.Òóñãàé òýìäýãëýë "Төрийн мэдээлэл" 2004 он, № 32

43

3.17 Õîëáîîñ, ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð

Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé (Øèíý÷èëñýí íàéðóóëãà)


Çîðèëãî, òîâ÷ àãóóëãà Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмж, үйлчилгээний төрөл, хамрах хүрээг тогтоож, нийгмийн халамжийн санг бүрдүүлэх, зарцуулах журам, нийгмийн халамжийн байгууллагын тогтолцоо, чиг үүргийг тодорхойлохтой холбогдсон харилцааг зохицуулсан.Энэ хуулиар: o нийгмийн халамжийн хамрах хүрээ нийгмийн

халамжийн байгууллагын тогтолцоо, хяналт амьжиргааг дэмжих зөвлөл, нийгмийн ажилтан нийгмийн халамжийн сан, түүний бүтэц, орлогын эх үүсвэр, хөрөнгийн зарцуулалт нийгмийн халамжийн тэтгэврийн төрөл, авах эрх үүсэх нөхцлүүд нийгмийн халамжийн нөхцөлт мөнгөн тэтгэмж, тусламж, хөнгөлөлт, үйлчилгээ, олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээ зэргийг хамарсан.

Òóñãàé òýìäýãëýë Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд сэргээн засах үйлчилгээ, өдрийн үйлчилгээг үзүүлэх, тухайн хүүхдийг хөгжүүлэх төв, төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээг холбогдох стандартын дагуу зохион байгуулсан иргэн, аж ахуй нэгж, төрийн бус байгууллагад төрөөс дэмжлэг үзүүлэх асуудлыг нийгмийн халамжийн болон санхүүгийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүд хамтран шийдвэрлэнэ.

Өрх, иргэнийг нийгмийн халамжийн үйлчилгээнд үр дүнтэй хамруулах зорилгоор эрүүл мэнд, боловсролыг дэмжих зэрэг нийгмийн хөгжлийн үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагатай зуучилж өгөх үүргийн нийгмийн ажилтан хүлээнэ.

Боловсролыг дэмжих үйлчилгээнд ядуурлын шугамнаас доогуур өрхийн гишүүн-иргэний болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний хүүхэд; хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд; бүтэн ба хагас өнчин хүүхэд; гэр оронгүй тэнэмэл амьдралтай иргэний хүүхэд; төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээнд хамрагдаж байгаа хүүхэд; хорих ангиас суллагдсан хүүхдийг хамруулна.


“Төрийн мэдээлэл” 2006, №4

44

ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ: ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÍÝÃÄÝÍ ÎÐÑÎÍ ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ ÊÎÍÂÅÍÖ, ÁÓÑÀÄ ÁÀÐÈÌÒ ÁÈ×Ã¯¯Ä

Нэг. Олон улсын хүний эрхийн билл1.1 Баримт бичгийн нэр Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал

Батлагдсан шийдвэрийн дугаар, огноо

НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 1948 оны 12-р сарын 10-ны өдрийн 217/А/III/ тогтоолоор баталсан.

Зорилго, Товч агуулга

Хүн бүр эрх чөлөөтэй, айх аюулгүй, гачигдах зовлонгүй дэлхий ертөнцийг бий болгох нь хүн ардын эрхэм дээд эрмэлзлэл гэж үзэж, хүний эрх, эрх чөлөөг нийтээр хүндлэн сахиулах зорилгоор энэхүү баримт бичгийг баталсан. ХЭТТ бол дэлхийн бүх улс түмэн, бүх улс гүрэн хэрэгжүүлэхийг эрмэлзвэл зохих нийтлэг стандарт, хэм хэмжээ мөн.Хүн бүр төрөхөөсөө эрх чөлөөтэй, нэр төр, эрхийнхээ хувьд адил тэгш, амьд явах, эрх чөлөөтэй байх, халдашгүй дархан байх эрхтэй, эрүү шүүлт болон аливаа хүнлэг бус, нэр төрд халдсан үйлдлээс хамгаалуулах, хууль шүүхийн өмнө хүн бүр тэгш байх зэрэг хүний үндсэн эрхийг эдийн засаг, нийгэм соёл, улс төрийн зэрэг өргөн хүрээнд тунхаглаж, хүний эрхийг хамгаалах явдал нь төрийн үүрэг гэдгийг тодорхойлсон олон улсын эрх зүйн баримт бичиг юм. Хүн төрөлхтний ам бүлийн гишүүн бүхэнд угаас заяасан нэр төр болон тэдний адил тэгш, салшгүй эрхийг хүлээн зөвшөөрөх нь эрх чөлөө шударга ёс бүх нийтийн энх тайвны үндэс мөнийг хүлээн зөвшөөрч, түүний бүх заалтыг дагаж мөрдөхийг гишүүн улсууддаа уриалсан.Мөн хүн бүр энэ Тунхагт заасан бүхий л эрх, эрх чөлөөг арьс үндэс, арьсны өнгө, хүйс, хэл, шашин шүтлэг, улс төрийн болон бусад үзэл бодол, үндэсний буюу нийгмийн гарал, эд хөрөнгө, язгуур угсаа болон бусад байдлын ялгааг эс харгалзан ямар ч гадуурхалгүйгээр эдлэх ёстой гэж заасан.

Хамрах хүрээ ХЭТТ нь нийгэм, эдийн засаг, иргэний, улс төрийн эрхийг бүхэлд нь хамарсан баримт бичиг бөгөөд НҮБ-ын гишүүн бүх орон энэ зарчмуудыг хэрэгжүүлэхээр эрмэлзэх ёстой. НҮБ-ын бүх конвенцууд энэ Тунхаглалд үндэслэсэн байдаг.Монгол улсын Үндсэн хуулийн 10 дугаар зүйлийн 3-т “Монгол улсын олон улсын гэрээ нь соёрхон баталсан буюу нэгдэн орсон тухай хууль хүчин төгөлдөр болмогц дотоодын хууль тогтоомжийн нэгэн адил үйлчилнэ” хэмээн хуульчлан баталгаажуулсан тул энэхүү олон улсын баримт бичиг нь үндэсний хууль тогтоомжийн нэгэн адил үйлчилнэ.

45

Тусгай тэмдэглэл 26-р зүйл:Хүн бүр сурч боловсрох эрхтэй. Наад зах нь анхан шатны болон ерөнхий боловсролыг үнэ төлбөргүй олгодог байвал зохино. Хүн бүр заавал анхан шатны боловсролтой байх шаардлагатай. Техникийн болон тусгай мэргэжлийн боловсрол нийтэд хүртээлтэй байх ёстой, авъяас чадварыг нь үндэслэн дээд боловсрол эзэмших боломжийг хүн бүрт адилхан олгох ёстой.Боловсрол нь бие хүнийг өв тэгш хөгжүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг улам хүндэтгэхэд болгоход чиглэх ёстой. Боловсрол нь аливаа улс түмэн, янз бүрийн арьстан хийгээд шашны бүлгүүд бие биенээ ойлгох, хүлцэн тэвчих, эвсэн найрамдах, мөн түүнчлэн НҮБ-аас энх тайвныг сахиулах талаар явуулж буй үйл ажиллагаанд дөхөм үзүүлэх ёстой.Хүүхэддээ олгох боловсролын чиглэлийг сонгоход эцэг эх давуу эрх эдэлнэ.

Холбоос, мэдээллийн эх үүсвэр

“Төрийн мэдээлэл” 2004 он, тусгай дугаар 1-р боть

46

1.2 Баримт бичгийн нэр Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пакт


НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 1966 оны 12-р сарын 16-ны 2200А (XXI) тоот тогтоолоор баталж, 1976 оны 3-р сарын 23-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон.

Зорилго, товч агуулга ХЭТТ-д зааснаар хүн бүр эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрхээ улс төр, иргэнийхээ эрхийн адил эдлэх нөхцлөөр хангагдаж байж улс төр, иргэнийхээ эрх чөлөөгөө эдэлж, айх аюулгүй, гачигдах зовлонгүй байх чөлөөт бие хүний эрхэм зорилго биелэгдэх тул хүний эрх, эрх чөлөөг бүх нийтээр хүндэтгэн сахих явдлыг хөхүүлэн дэмжих.Ард түмний засан тохинох, оршин тогтнох хэрэглүүртэй байх, хүний эрхийг хангах, амьд явах, эрх чөлөөтэй, халдашгүй дархан байх, эрүү шүүлт, хэрцгийлэл, доромжлол, боолчлолоос ангид байх, оршин суух газраа чөлөөтэй сонгох, шилжин явах, шүүхийн өмнө тэгш эрхтэй байх зэрэг улс төр, иргэний эрхүүдийг тодорхойлон, оролцогч улсуудыг хүлээх үүргийг зааж өгсөн. НҮБ-ын Дүрэм ёсоор улс гүрэн хүний эрх, эрх чөлөөг бүх нийтээр хүндэтгэн сахих явдлыг хөхүүлэн дэмжих, хувь хүн бүр бусад хүн болон хамт олныхоо өмнө үүрэг хүлээхийн сацуу энэхүү Пактад хүлээн зөвшөөрсөн эрхийг хөхүүлэн дэмжих, сахиулах талаар чармайх ёстой.

Хамрах хүрээ Нэгдэн орсон аливаа улс бүхэнд үйлчилнэ.

Тусгай тэмдэглэл 24-р зүйлАливаа хүүхэд арьс үндэс, арьсны өнгө, хүйс, хэл, шашин шүтлэг, үндэсний буюу нийгмийн гарал, хөрөнгө чинээ болон төрсөн байдлаар ялгаварлан гадуурхагдалгүйгээр насанд хүрээгүйнхээ хувьд өөрийн гэр бүл, нийгэм, төрийн зүгээс шаардлагатай хамгаалалтын арга хэмжээг авахуулах эрхтэй. 27-р зүйлУгсаатан, шашны болон хэлний цөөнх оршин суудаг улсад эдгээр цөөнхөд багтдаг хүмүүст тийм бүлгийн бусад гишүүнийхээ хамтаар соёлоо баримтлах, шашнаа шүтэх, шашныхаа зан үйлийг үйлдэх, түүнчлэн эх хэлээрээ ярих эрхийг хорьж болохгүй.


НҮБХХ, ГХЯ “Хүний эрх” олон улсын гэрээ хэлэлцээрүүдийн эмхэтгэл (Улаанбаатар хот, 1992 он)

1.3 Баримт бичгийн нэр Эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрхийн тухай олон улсын пакт


НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 1966 оны 12-р сарын 16-ны өдрийн 2200А (XXI) дугаар тогтоолоор баталж, 1976 оны 1-р сарын 3-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон.

47

Зорилго, товч агуулга ХЭТТ-д зааснаар хүн бүр эдийн засаг, нийгэм соёлын эрхээ улс төр, иргэний эрхийн адил эдлэх нөхцлөөр хангагдсан үед л айх аюулгүй, гачигдах зүйлгүй байх чөлөөт бие хүний туйлын хүслэн биелэгдэхийг хүлээн зөвшөөрсөн.Хүн бүрийн эдлэх ёстой хөдөлмөрлөх, үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллага байгуулах, ажил хаях, сурч боловсрох, соёлын амьдралд оролцох, шинжлэх ухааны дэвшлийн үр дүнг ашиглах зэрэг эдийн засаг, нийгэм соёлын эрхүүдийг тунхагласан.

Хамрах хүрээ Оролцогч улс бүр дангаараа болон олон улсын тусламж, хамтын ажиллагаагаар, энэхүү пактаар хүлээн зөвшөөрсөн эрхийг бүрэн хэрэгжүүлэхийг дэвшилттэйгээр хангахын тулд хууль тогтоомжийн арга хэмжээг оролцуулан, зохистой арга хэмжээг байгаа бүх боломжийнхоо хэрээр авах үүрэгтэй. Оролцогч улс бүр арьс үндэс, арьсны өнгө, хүйс, хэл, шашин шүтлэг, улс төрийн болон бусад үзэл бодол, үндэсний болон нийгмийн гарал, эд хөрөнгийн байдал, төрсөн болон бусад нөхцөл байдлаар ялгаварлан гадуурхахгүйгээр энэхүү пактад тунхагласан эрхийг хэрэгжүүлэх баталгааг бий болгох үүрэгтэй.

Тусгай тэмдэглэл 13-р зүйлОролцогч улс орнууд хүн бүрийн сурч боловсрох эрхийг хүлээн зөвшөөрнө. Боловсрол бол хувь хүнийг өв тэгш хөгжүүлэх, нэр төрөө ухамсарлахад чиглэгдэж, хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөг хүндэтгэх явдлыг бэхжүүлэх ёстой гэж үзэж байна. Боловсрол бол хүн бүрт чөлөөт нийгмийн тустай гишүүн байх, бүх үндэстэн, рас, угсаа, шашин шүтлэгээрээ ялгаатай бүлгийн хувьд харилцан ойлголцох, хүлцэн тэвчих, эвсэн найрамдах, мөн НҮБ-аас энх тайвныг сахих талаар явуулж байгаа үйл ажиллагаанд дөхөм үзүүлэхэд бололцоо олгох ёстой гэж үзэж байна.Улс орон энэ эрхийг бүрэн хэрэгжүүлэхийн тулд: Хүн бүрт бага боловсролыг үнэ төлбөргүй, заавал олгох;Үнэ төлбөргүй боловсрол олгох явдлыг аажмаар дэвшилттэйгээр хэрэгжүүлэх бүхий л шаардлагатай арга хэмжээ авах замаар техник-мэргэжлийн дунд сургуулийн боловсролыг оролцуулан, дунд боловсролын төрөл бүрийн хэлбэрийг хүн бүрт хүртээмжтэй болгох; Үнэ төлбөргүй боловсрол олгох явдлыг дэвшилттэйгээр нэвтрүүлэх бүхий л шаардлагатай арга хэмжээ авах замаар дээд боловсролыг хүн бүрт чадварыг нь харгалзан хүртээмжтэй болгох; Анхан шатны боловсрол бүрэн эсвэл огт эзэмшээгүй хүнийг суурь боловсролтой болохыг хөхүүлэн дэмжих буюу эрчимжүүлсэн сургалт зохион байгуулах;Бүх шатны сургуулийн тогтолцоог эрчимтэй хөгжүүлэх, хангалттай тэтгэлгийн тогтолцоотой болох, багш нарын материаллаг нөхцлийг байнга сайжруулах арга хэмжээг авах ёстой.

Холбоос,Мэдээллийн эх үүсвэр

Хүний эрхийн үндэсний комиссын вэбсайт: Www.mn-nhrc.org

48

Хоёр. НҮБ-аас гаргасан конвенц болон бусад баримт бичгүүд2.1 Баримт бичгийн нэр Арьс үндсээр алагчлах үзлийн бүх хэлбэрийг устгах тухай олон

улсын конвенц


НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 2106 (XX) тоот тогтоолоор 1965 оны 12-р сарын 21-ний өдөр баталж, 1969 оны 1-р сарын 4-ний өдөр хүчин төгөлдөр болсон.

Зорилго, товч агуулга ХЭТТ-д заасан бүхий л эрх, эрх чөлөөг аливаа ялгаварлалгүйгээр, тухайлбал, арьс үндэс, арьсны өнгө буюу үндэсний гарлаас үл хамааран адил эдлэх болон арьс үндсээр ялгаварлан гадуурхах (алагчлах) явдлын бүх хэлбэр, илрэлийг дэлхий нийтээр нэн даруй устгаж, хувь хүний нэр төрийг ойлгон хүндэтгэх, үндэстнүүд бие биенээ харилцан ойлгоход дөхөм үзүүлэх болон арьс үндсээр ялгаварлан тусгаарлах болон ялгаварлан гадуурхах үзлийн бүх хэлбэрээс ангид олон улсын хамтын нийгэмлэгийг бий болгох. Энэ конвенцид:Арьс үндсээр ялгаварлан гадуурхах үзлийн илрэл, тухайлбал, апартеид, ялгаварлан тусгаарлах буюу салган тусгаарлах зэрэг арьс үндсээр дээрэнгүйлэх буюу үзэн ядах зарчмыг устгах; Арьс үндэсний шинжтэй саад хориг нь хүмүүний аливаа нийгмийн туйлын зорилгод харшлах тул “арьс үндсээр алагчлах” гэдэг нэр томьёог тайлбарлан, арьс, үндэсний ялгаанд үндэслэсэн дээрэнгүй аливаа номлол шинжлэх ухааны үүднээс буруу, ёс суртахууны хувьд жигшүүртэй, нийгмийн хувьд шударга бус, аюултай, арьс үндсээр ялгаварлан гадуурхах үзлийг хаа ч болов онолын хувьд ч, практикийн хувьд ч зөвтгөх учир үгүй гэдгийг нотолсон, Оролцогч улсуудын хүлээх үүргийг тодорхойлон, авах арга хэмжээг заасан.

Хамрах хүрээ Оролцогч улсууд арьс үндсээр ялгаварлан гадуурхах үзлийг буруушааж, арьс үндсээр ялгаварлан гадуурхах бүх хэлбэрийг бүхий л аргаар нэн даруй устгах бодлого явуулах үүрэг хүлээнэ. Оролцогч улсууд арьс үндсээр ялгаварлан тусгаарлах болон апартаидын бодлогыг эрс буруушаан, эрх мэдэлдээ байгаа нутаг дэвсгэр дээр тухайн шинжийг агуулсан аливаа практик үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх, түүнийг хориглох болон зогсоох арга хэмжээ авна.

Тусгай тэмдэглэл 1-р зүйлЭнэхүү Конвенцид “арьс үндсээр алагчилах” гэж улс төр, эдийн засаг, нийгэм, соёл болон нийгмийн амьдралын бусад салбарт хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөг тэгш хүлээн зөвшөөрөх, эдлүүлэх, хэрэгжүүлэхэд саад хийх, үгүйсгэх зорилго бүхий арьс үндэс, арьсны өнгө, ураг төрөл, үндэсний буюу угсаатны гарал үүслийн үндсэн дээр ялгаварлах, онцлох, хязгаарлах буюу дээрд үзэхийг хэлнэ.5-р зүйл:Арьс үндэс, арьсны өнгө, үндэсний буюу угсаатны гарал үүслийг үл харгалзан, хүн бүрийн дараах эрхийг эдлэхэд нь хуулийн өмнө тэгш байхыг хангана: эдийн засаг, нийгэм болон соёлын эрх, тухайлбал “сурч боловсрох, мэргэжил эзэмших эрх”



49

2.2 Баримт бичгийн нэр Боловсролын талаар ялгаварлан гадуурхах явдалтай тэмцэх тухай конвенц


НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллагын Ерөнхий бага хурлаас 1960 оны 12-р сарын 14-нд баталж, 1962 оны 5-р сарын 22-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон.

Зорилго, товч агуулга ХЭТТ-д үл ялгаварлан гадуурхах зарчмыг баталж, хүн бүр боловсрох эрхтэй гэж тунхагласныг сануулан, боловсролын талаар аливаа ялгаварлан гадуурхах явдлыг арилгах, энэ талаар бүх нийтийн тэгш бололцоо, тэгш харьцаатай байх явдлыг сайшаан дэмжих. Энэ конвенцид:“Ялгаварлан гадуурхах” болон “боловсрол” гэсэн нэр томъёонуудыг тайлбарласан.Дараах тохиолдлуудыг боловсролын талаар ялгаварлан гадуурхсан гэж үзэхээр тусгасан:Хэн нэгэн буюу хэсэг хүнд аливаа шатны буюу аливаа төрлийн боловсрол олгоход нь хориг тавих;Хэн нэгэн буюу хэсэг хүнийг анхан шатны боловсролоор хязгаарлах;Энэхүү конвенцийн 2-р зүйлд зааснаас бусад тохиолдолд хэн нэгэн буюу хэсэг хүнд зориулан тусгаарлан сургах боловсролын тогтолцоо, сургуулийг байгуулах буюу байсныг хэвээр үлдээх;Хэн нэгэн буюу хэсэг хүнийг хүний нэр төрд үл нийцэх байдалд оруулах. Мөн ялгаварлан гадуурхалт гэж үзэхгүй байх 3 тохиолдлыг заасан. Ялгаварлан гадуурхалтыг устгах буюу урьдчилан сэргийлэх зорилгоор улс орнуудын хүлээх үүрэг, хариуцлагыг тодорхойлсон байна.

Хамрах хүрээ НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллагын гишүүн улсууд

Тусгай тэмдэглэл Конвенцид оролцогч улс орон боловсролын талаар адил тэгш бололцоог олгох, харилцаанд дөхөм үзүүлэх хийгээд үндэсний нөхцөл байдал, зан заншилд нийцүүлэн хэрэгжүүлэх төрийн бодлого боловсруулан хөгжүүлж, амьдралд ахуйд нэвтрүүлэх үүрэгтэй. Үүнд: Заавал эзэмших анхан шатны боловсролыг үнэ төлбөргүй, дунд болон дээд боловсролыг бүх нийтэд хүртээмжтэй болгох;Улсын сургуулиудад адил боловсролыг ижил чанартайгаар олгох;Анхан шатны боловсрол олж аваагүй буюу дуусгаагүй хүмүүст боловсролоо үргэлжлүүлэхийг дэмжих;Мэргэжлийн багш нарыг бэлтгэхэд ялгаварлахгүй байх төрийн бодлогыг боловсруулан хэрэгжүүлэх.



50

2.3 Баримт бичгийн нэр Насанд хүрээгүй хүмүүсийг гэмт явдлаас урьдчилан сэргийлэх талаар НҮБ-аас гаргасан үндсэн зарчим (Эр-Риадын үндсэн зарчим)


НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 1990 оны 12-р сарын 14-ний өдрийн 45/112 дугаар тогтоолоор баталсан.

Зорилго, товч агуулга Насанд хүрээгүй хүмүүсийг гэмт явдлаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд бүр хүүхэд ахуй үеэс нь тэднийг хувь хүнийх нь хувьд хүндэтгэн хандах, бие хүнийх нь хувьд хөгжүүлэх замаар өсвөр үеийнхний бүх талын хөгжлийг хөхиүлэн дэмжихэд нийгмийн зүгээс хүчин чармайлт гаргах;Насанд хүрээгүй хүмүүсийн гэмт явдлаас урьдчилан сэргийлэх дэвшилтэт бодлогыг хэрэгжүүлэхэд гэр бүл, боловсрол, нийгмийн бодлого, нутгийн өөрийн удирдлагын байгууллага, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, хууль тогтоомж, шүүн таслах үйл ажиллагаа, судалгаа шинжилгээ, бодлого боловсруулалтын хүрээнд баримтлах зарчим, авч явуулах арга хэмжээнүүдийг санал болгосон. Засгийн газрын байгууллага нь залуучуудад зориулагдсан төлөвлөгөө ба хөтөлбөрт эн тэргүүнд анхаарах ёстой бөгөөд зохих ёсны эмнэлгийн үйлчилгээгээр хангах, сэтгэцийн эрүүл мэндийг хамгаалах, хоол хүнс, орон байр, холбогдох бусад үйлчилгээг үзүүлэх, ялангуяа мансууруулах бодис ба согтууруулах ундааг хэтрүүлэн хэрэглэхээс урьдчилан сэргийлэх, эмчлэхэд санхүүгийн хэрэгсэл, үйлчилгээ, орон байр, ажилтан, хөрөнгө мөнгийг гаргах ёстой.

Хамрах хүрээЭнэхүү зарчмуудыг ХЭТТ, Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пакт, Эдийн засаг, нийгэм соёлын эрхийн тухай олон улсын пакт, Хүүхдийн эрхийн конвенц, түүнчлэн нийт хүүхэд залуучуудын эрх ашиг сонирхол ба сайн сайхантай холбогдох бусад баримт бичиг ба хэм хэмжээний өргөн хүрээнд хэрэглэж тайлбарлана. Энэ зарчмыг гишүүн улс орон бүр эдийн засаг, нийгэм, соёлын нөхцөлдөө тохируулан хэрэглэнэ.

51

Тусгай тэмдэглэл Насанд хүрээгүй хүмүүс ба залуучуудыг гэмт явдлаас урьдчилан сэргийлэх хамтарсан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхэд үндэсний, төрийн, аймаг орон нутгийн удирдлагын байгууллагуудын зүгээс хувийн хэвшил, нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын төлөөлөгчид, түүнчлэн хөдөлмөр, хүүхдийн халамж, эрүүл мэндийн боловсрол, нийгмийн халамж, хууль хэрэгжүүлэх ба шүүхийн байгууллагын оролцоог ханган, нягт хамтран ажиллах нь чухал.Боловсрол:Засгийн газар нь бүх залууст төрийн санхүүжилттай боловсролын тогтолцоог хүртээмжтэй байлгах үүрэгтэй.Боловсролын тогтолцоонд багтдаг академик ба мэргэжлийн бэлтгэлээс гадна дараах асуудалд онцгой анхаарал тавих хэрэгтэй. А) хүн төрөлхтөний суурь үнэт зүйлсийг зааж сургах, хүүхдийн өөрийнх нь соёлын айдентити, амьдардаг нийгмийнх нь үнэт зүйлс, өөрийнх нь соёлоос ялгаатай соёл иргэншил болон хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөг хүндэтгэдэг болгон төлөвшүүлэх; В) залуу хүмүүсийн хувийн зан байдал, авьяас билэг, оюун санааны ба бие бялдрын потенциал, чадварыг чинээнд нь тултал хөгжүүлэх, дэмжих.Боловсролын тогтолцоо нь эцэг эх, орон нутгийн болон нутгийн хамт олны байгууллага, залуучуудын асуудал эрхэлсэн газартай хамтран ажиллахыг эрмэлзэх ёстой.Боловсролын тогтолцоо нь нийгмийн эмзэг бүлэгт хамаарах залуу хүмүүст онцгой анхаарал тавих ёстой. Залуусийн сонирхлыг татсан хичээлээс гадуур зохиогдох арга хэмжээг нутгийн хамт олны байгууллагатай хамтран сургуулиас төлөвлөх, боловсруулах, хэрэгжүүлэх ёстой. Суралцагчид сахилга батын бодлого боловсруулах, шийдвэр гаргах зэрэг сургуулийн бодлогыг боловсруулах бүтцүүдэд төлөөлөлтэй байх ёстой.


Хүний эрхийн Үндэсний комиссын вэбсайт: www.mn-nhrc.org

52

2.4 Баримт бичгийн нэр Насанд хүрээгүй хүмүүсийн талаар шүүн таслах ажиллагаа явуулахтай холбогдуулан НҮБ-аас гаргасан стандартын наад захын журам (Бээжингийн журам)


НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 1985 оны 11-р сарын 29-ний 40/33 тоот тогтоолоор баталсан.

Зорилго, товч агуулга Эрх зүйн зөрчил гаргасан, гэмт хэрэг үйлдсэн насанд хүрээгүй хүмүүст хүнлэг энэрэнгүй, шударга хандан, гэр бүл, сайн дурынхан, нийгмийн бусад бүлэг, сургууль, олон нийтийн бусад институт зэрэг тэдний сайн сайхан байдлыг дэмжихэд боломжтой бүх нөөц бололцоог бүрэн дайчлахад чиглэсэн эерэг арга хэмжээ хэрэгжүүлэхэд анхаарч, хуулиар арга хэмжээ авах шаардлагыг бууруулахад зохих анхаарлыг хандуулах зорилготой.Өсвөр үе, залуучуудыг хамгаалах, нийгэмд дэг журам тогтоох үйлсэд хувь нэмэр оруулах үүднээс насанд хүрээгүй хүмүүсийн шүүн таслах ажиллагааг нийгмийн шударга ёс насанд хүрээгүй бүх хүнд үйлчлэх ерөнхий зорилтын хүрээнд үндэсний хөгжлийн үйл явцын бүрэлдэхүүн хэсэг гэж авч үзэх ёстой.

Хамрах хүрээ Журмыг гэмт хэрэг үйлдсэн насанд хүрээгүй хүмүүст яс үндэс, арьсны ангө, хүйс, хэл, шашин шүтлэг, улс төрийн болон бусад итгэл үнэмшил, үндэсний болон нийгмийн гарал, эд хөрөнгө, төрсөн болон бусад байдлаар ялгаварлахгүйгээр хэрэглэнэ.

Тусгай тэмдэглэл Шүүхийн өмнөх шатанд цагдан хорих арга хэмжээг боломжийн хэрээр байнгын хараа хяналтанд байлгах, гэр бүлийнх нь хяналтанд шилжүүлэн гэрт нь эсвэл боловсролын байгууллагад байлгах зэрэг хувилбарт арга хэмжээгээр сольж өөрчилж байна. Цагдан хоригдож байгаа насанд хүрээгүй этгээдийн нас, хүйс, хувийн байдлыг харгалзан нийгэм, боловсрол, мэргэжил, сэтгэл зүй, эмнэлэг, бие махбодийн шаардлагатай бүх туслалцаа, анхаарал халамж, хамгаалал үзүүлбэл зохино.Насанд хүрээгүй хүмүүсийн хэргийн талаарх шийдвэр нь тэдний амьдралд насанд хүрэгчдийнхээс илүү урт хугацааны туршид их хэмжээний нөлөө үзүүлдэг. Шүүн таслах ажиллагааны бүх үе шатанд насанд хүрээгүй хүмүүсийг дахин хүмүүжүүлэх үйл явцад тус дөхөм болох зорилгоор тэднийг байраар хангах, боловсрол олгох, мэргэжлийн сургалтанд хамруулах, хөдөлмөр эрхлүүлэх, бусад шаардлагатай болон боломжтой туслалцаа үзүүлэхэд хүчин чармайлт гаргавал зохино.Засан хүмүүжүүлэх байгууллагад байгаа насанд хүрээгүй хүмүүсийг сургаж хүмүүжүүлэх ажлын зорилго нь нийгэмд ашигтай, үр бүтээлтэй роль гүйцэтгэхэд нь тус болох үүднээс асрамж хамгааллаар хангах, боловсрол, мэргэжлийн бэлтгэл олгоход чиглэгдэнэ. Засан хүмүүжүүлэх байгууллагад байгаа насанд хүрээгүй хүмүүст тэдний нас, хүйс, хувийн байдал, түүнчлэн тэдгээрийн хөгжлийг бүрэн хангахад шаардлагатай асрамж, хамгаалал, нийгэм, сэтгэл зүй, эмнэлэг, бие махбодийн түүнчлэн боловсрол, мэргэжлийн сургалтын бүх талын туслалцаа үзүүлбэл зохино.


Хүний эрхийн Үндэсний комиссын вэбсайт: www.mn-nhrc.org

53

2.5 Баримт бичгийн нэр НҮБ-ын “Үндэстэн дамжсан зохион байгуулалттай гэмт хэргийн эсрэг конвенц”-ийн нэмэлт болох “Хүн, ялангуяа эмэгтэйчүүд, хүүхэд худалдаалахаас урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох, шийтгэх тухай протокол” (Палермогийн протокол)


НҮБ-ын Ерөнхий Ассемблейн 2000 оны 11-р сарын 15-ны 55/25 тогтоолоор батлагдсан.

Зорилго, товч агуулга Хүн худалдаалах явдлаас урьдчилан сэргийлэх ба түүнтэй тэмцэх, ялангуяа эмэгтэйчүүд, хүүхдийн хувьд тусгайлан анхаарах, энэ хэргийн хохирогчийг хамгаалах туслалцаа үзүүлэх, оролцогч улсуудын хамтын ажиллагааг дэмжих үндсэн зорилготой. Хүн, ялангуяа эмэгтэйчүүд, хүүхэд худалдаалахаас урьдчилан сэргийлэх, түүнтэй тэмцэх талаар үр өгөөжтэй арга хэмжээ авахын тулд тийнхүү худалдаалахаас урьдчилан сэргийлэх, худалдаа хийгчдийг шийтгэх болон тийнхүү худалдаалах хэргийн хохирогчдыг, түүнчлэн тэдгээрийн олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хүний эрхийг хамгаалахад чиглэсэн арга хэмжээг хамруулсан бүрэн төгс олон улсын хандлагыг гарал үүслийн, дамжин өнгөрүүлэгч ба хүрэх газрын орнуудад бий болгох шаардлагын үүднээс хүн худалдаалахтай холбогдох бүх асуудлыг авч үзсэн.

Хамрах хүрээ Оролцогч улсууд дараах асуудлаар бүрэн цогц бодлого, хөтөлбөрүүд болон бусад арга хэмжээг тодорхойлно: Хүн худалдаалах хэргээс урьдчилан сэргийлэх ба түүнтэй тэмцэх; Хүн худалдаалах хэргийн хохирогчид, ялангуяа эмэгтэйчүүд ба хүүхдүүдийг дахин хэлмэгдэхээс хамгаалах. Энэхүү зүйлийн дагуу тодорхойлсон бодлого, хөтөлбөрүүд болон бусад арга хэмжээ нь зохих нөхцөлд засгийн газрын бус байгууллагууд, бусад холбогдох байгууллага болон иргэний нийгмийн бусад хэсэгтэй хамтран ажиллах асуудлыг хамаарна.

Тусгай тэмдэглэл Оролцогч улс бүр хүн худалдаалах хэргийн хохирогчдыг бие бялдар, сэтгэл зүй болон нийгэмд эзлэх байр суурийн хувьд нөхөн сэргээх арга хэмжээг, тухайлбал зохих тохиолдлуудад дор дурдсан арга хэмжээг засгийн газрын бус байгууллагууд, бусад холбогдох байгууллагууд болон иргэний нийгмийн бусад хэсэгтэй хамтран хэрэгжүүлэх асуудлыг авч үзнэ: Зохих орон байраар хангах; Хүн худалдаалах хэргийн хохирогчдод ойлгогдох хэлээр, ялангуяа хуулиар тогтоосон эрхийн талаар зөвлөлгөө ба мэдээлэл өгөх; Эмнэлгийн, сэтгэл зүйн ба материаллаг туслалцаа үзүүлэх; Хөдөлмөрлөх, боловсрол эзэмших болон суралцах бололцоогоор хангах.Оролцогч улс бүр энэхүү зүйлийн заалтуудыг хэрэгжүүлэхдээ хүн худалдаалах хэргийн хохирогчдын нас, хүйс ба тусгай хэрэгцээг, тухайлбал хүүхдийн тусгай хэрэгцээг, үүнд зохих орон байр, боловсрол болон халамжийн асуудлыг харгалзан үзнэ.


Хүний эрхийн Үндэсний комиссын вэбсайт: Www.mn-nhrc.org

54

2.6 Баримт бичгийн нэр Хорих ял шийтгүүлсэн насанд хүрээгүй хүнийг хамгаалахтай холбогдуулан НҮБ-аас гаргасан журам


НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 1990 оны 12-р сарын 14-ний өдрийн 68-р хуралдааны 45/113-р тогтоолоор батлав.

Зорилго, товч агуулга Ямар нэгэн хэлбэрээр хорих ял шийтгүүлсэн насанд хүрээгүй хүнийг хамгаалахад хүний үндсэн эрх, эрх чөлөөнд нийцүүлэн бүх төрлийн хорих ялын сөрөг үр дагаварыг саармагжуулах, нийгмийн амьдралд буцаан оруулахад тус дөхөм үзүүлэх, стандарт тогтоох. Насанд хүрээгүй хүмүүсийг засан хүмүүжүүлэх байгууллагын удирдлагын ажлыг эрхэлж буй мэргэжилтнүүдэд дэмжлэг үзүүлэх, мэргэжилтнийг удирдамжаар хангах ба лавлагааны зохистой хэм хэмжээ болж үйлчлэх зорилготой.Насанд хүрээгүй хүмүүсийн хэргийг шүүн таслах ажиллагааны тогтолцоо нь тэдний эрх, аюулгүй байдлыг хамгаалахад чиглэгдэх ёстой бөгөөд тэднийг бие махбод, оюун санааны хувьд сайн сайхан байлгахад тус дөхөм үзүүлэх ёстой. Шоронд хорих явдлыг гагцхүү эцсийн арга хэмжээ болгож хэрэглэх ёстой.Хэрэг нь шүүхээр хянан шийдвэрлэгдээгүй байгаа насанд хүрээгүй хүмүүсийг цагдан хорих нөхцөлд тавигдах хэм хэмжээнүүдийг тодорхойлсон. Цаашилбал, засан хүмүүжүүлэх байгууллагад хорих ял эдлэхээр ирсэн насанд хүрээгүй хүнийг хүлээн авах, бүртгэх, шилжүүлэх, хуваарилах, тэднийг хорих нөхцөл, байр сууц, боловсрол, мэргэжлийн бэлтгэл, хедөлмөрийн үйл ажиллагаа, амралт, чөлөөт цаг, шашин шүтлэг, харилцах хүрээг өргөтгөх, эмнэлгийн үйлчилгээ хэрхэн үзүүлэх тухай заалтууд орсон. Мөн өвдсөн, гэмтсэн, нас барсныг мэдээлэх, бие махбодийн хөдөлгөөнийг хязгаарлах ба хүч хэрэглэх, сахилгын дэглэм, хянан байцаалт, гомдлыг хянан үзэх, нийгмийн амьдралд буцаан оруулах үед тэдний эрхийг зөрчихгүй байхын тулд юу анхаарахыг зааж өгсөн.

Хамрах хүрээ Хорих ял эдэлж байгаа насанд хүрээгүй хүмүүс байгаа бүх төрөл хэлбэрийн засан хүмүүжүүлэх байгууллагад хэрэглэнэ. Журмын 1, 2, 4, 5-р хэсэг нь насанд хүрээгүй хүмүүс байгаа бүх засан хүмүүжүүлэх байгууллагад, харин 3-р хэсэг нь баривчлагдсан буюу шүүх хурал хүлээж буй насанд хүрээгүй хүмүүст хамаарна.

Тусгай тэмдэглэл Боловсрол, мэргэжлийн бэлтгэл, хөдөлмөрийн үйл ажиллагаа: Албан боловсрол эзэмших насны насанд хүрээгүй хүн бүр эрэлт хэрэгцээ, авьяас чадвартаа тохирсон, нийгмийн амьдралдаа буцан ороход нь бэлтгэх зорилготой боловсрол эзэмших эрхтэй.Бичиг үсэг мэдэхгүй буюу суралцах бэрхшээлтэй насанд хүрээгүй хүн тусгай боловсрол олж авах эрхтэй.Албан боловсрол эзэмших наснаас хэтэрсэн насанд хүрээгүй хүн үргэлжлүүлэн боловсрол эзэмшихийг хүсвэл тэднийг боловсролын зохих хөтөлбөрт хамруулахад шаардлагатай бүх зүйлийг хийвэл зохино.Насанд хүрээгүй хүн бүр ирээдүйд хөдөлмөр эрхлэхэд нь хэрэг болох мэргэжлийн боловсрол эзэмших эрхтэй.

Холбоос, мэдээллийн эх үүсвэр Хүний эрхийн үндэсний комиссын вэбсайт: www.mn-nhrc.org

55

2.7 Баримт бичгийн нэр Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эрхийн тухай конвенц


НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 2006 оны 12-р сарын 13-ны өдрийн 61/106 дугаар тогтоолоор батлагдаж, 2008 оны 5-р сарын 3-ны өдрөөс хүчин төгөлдөр болсон.

Зорилго, товч агуулга Хөгжлийн бэрхшээлтэй бүх хүн хүний бүх үндсэн эрх, эрх чөлөөг бүрэн дүүрэн эдлэх явдлыг хангах, хамгаалах, хөхүүлэн дэмжих, түүнчлэн тэдний нэр төр, нандин чанарыг хүндэтгэн, дэмжих. Энэ конвенцид:“Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн,”” харилцаа,” “хэл яриа,” “хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас алагчлах” болон бусад нэр томъёог тайлбарлаж, тодорхойлсон.Конвенцийн нийтлэг зарчмууд, оролцогч улсын хүлээх үүргийг тодорхойлсон.Хөгжлийн бэршээлтэй эмэгтэйчүүд, хүүхдүүдийн талаар тусгайлсан заалтуудыг оруулсан. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн талаарх мэдлэг, ойлголтыг дээшлүүлэх, тэднийг нийгмийн амьдралд бүрэн дүүрэн оролцуулахын тулд аливаа объект ба үйлчилгээний хүртээмжтэй байдлыг дээшлүүлэх, ХЭТТ болон бусад олон улсын баримт бичгүүдэд заасан амьд явах, хуулийн өмнө эрх тэгш байх, эрх чөлөө, хувийн халдашгүй байдал, бие даан амьдрах зэрэг нийгмийн хамгаалал, эрүүл мэнд, боловсрол, улс төр, нийгэм, эдийн засгийн амьдралд оролцох эрхийг баталгаажуулах арга хэмжээнүүдийг заасан.

Хамрах хүрээ Оролцогч улсууд нь өөрсдийн эрх зүйн болон засаг захиргааны тогтолцоондоо нийцүүлэн өөрийн улсын хувьд шаардлагатай нэг буюу хэд хэдэн бие даасан механизмыг оролцуулан энэхүү конвенцийн хэрэгжилтэд хяналт тавих, дэмжлэг үзүүлэх, хамгаалах ажиллагааг эрхэлсэн бүтцийг шаардлагатай тохиолдолд байгуулан, бэхжүүлж, тогтвортойгоор ажиллуулна. Энэ конвенцийг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн хууль тогтоомж, бодлого хөтөлбөрийг боловсруулж мөрдөх, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүстэй холбоотой бусад шийдвэрийг гаргахдаа оролцогч улсууд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс, түүний дотор хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдтэй зөвлөлдөх бөгөөд тэднийг төлөөлөх байгууллагаар дамжуулан тэднийг идэвхтэй оролцуулна.

56

Тусгай тэмдэглэл 24-р зүйл. Боловсрол: Оролцогч улсууд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний сурч боловсрох эрхийг хүлээн зөвшөөрнө. Энэхүү эрхийг ямар нэг ялгаварлан гадуурхалтгүй, тэгш боломжийн үндсэн дээр эдлүүлэх үүднээс оролцогч улсууд нь дараах зорилгод чиглэсэн бүх түвшний инклюзив боловсролын тогтолцоо болон насан туршийн сургалтын тогтолцоог бий болгоно: Хүний потенциал, нандин чанарын мэдрэмж болон өөрийгөө үнэлэх үнэлэмжийг бүрэн дүүрэн хөгжүүлж, хүний эрх, үндсэн эрх чөлөө болон хүний ялгаатай байдлыг хүндэтгэх үзлийг төлөвшүүлэх;Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хувийн зан чанар, авъяас чадвар, бүтээлч чанар болон тэдний оюуны болон бие махбодийн чадварыг хамгийн бүрэн дүүрэн хэмжээгээр хөгжүүлэх; Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг чөлөөт нийгэмд үр дүнтэйгээр оролцуулах.Эдгээр эрхийг хэрэгжүүлэх үүднээс оролцогч улсууд нь дараах зүйлийг баталгаажуулна: Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нь хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас боловсролын ерөнхий тогтолцооны гадна үлдэхгүй, мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас үнэ төлбөргүй, заавал эзэмших ёстой бага боловсрол болон дунд боловсролоос гээгдэхгүй байх; Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нь өөрсдийн амьдарч буй нутаг орондоо бусадтай адил тэгш байх үндсэн дээр үнэ төлбөргүй, чанартай, инклюзив бага болон дунд боловсролыг эзэмших боломжтой байх; Хувь хүний онцлог шаардлагад нийцсэн боломжит байр сууцаар хангагдах; Боловсролын ерөнхий тогтолцоонд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нь өөрсдийн үр дүнтэйгээр сурч боловсроход шаардлагатай дэмжлэг туслалцаа авах; Бүрэн инклюзив байх зорилтыг хангах үүднээс тэдний мэдлэг эзэмших болон нийгмийн хөгжилд аль болох дэмжлэг үзүүлэх орчинд хувь хүнд зориулсан үр дүнтэй дэмжлэгийн арга хэмжээг авах. Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс нийгмийн гишүүний хувьд боловсролд бүрэн дүүрэн, тэгш оролцоход нь дэмжлэг үзүүлэх амьдралын болон нийгмийн хөгжлийн ур чадваруудыг эзэмших боломжийг олгоно. Үүний тулд оролцогч улсууд нь дараах зүйлийг оролцуулан шаардлагатай бусад арга хэмжээ авна: Брайл үсэг болон түүнтэй төстэй өөр үсэг, харилцаа, орон зайн баримжаа болон хөдөлгөөний ур чадвар эзэмшүүлэх нэмэлт болон сонголтот горим, арга хэрэгсэл, төрөл хэлбэрт суралцахад туслах, үе тэнгийнхний сургалт, дэмжлэгт туслалцаа үзүүлэх;Дохионы хэл сургахад туслалцаа үзүүлэх болон сонсголгүй иргэдийн хэл ярианы айдентитиг хөхүүлэн дэмжих; Мэдлэг эзэмших болон нийгмийн хөгжилд аль болох дэмжлэг үзүүлэх орчинд хүмүүст, ялангуяа хараагүй, сонсголгүй, хараа-сонсголгүй хүүхдүүдэд хувь хүнийх нь онцлогт нийцсэн хамгийн зохистой хэл, харилцааны горим, арга хэлбэрээр боловсрол олгох явдлыг хангах. Эдгээр эрхийг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор оролцогч улсууд нь багш нар, ялангуяа брайл үсэг болон/эсхүл дохионы хэл эзэмшсэн хөгжлийн бэрхшээлтэй багш нарыг ажиллуулах талаар зохих арга хэмжээ авч, боловсролын бүх түвшинд ажилладаг ажилтан, мэргэжилтнүүдийг сургах зохистой арга хэмжээ авна. Ийм сургалт нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний талаарх мэдлэг ойлголтыг нэмэгдүүлэх болон зохистой нэмэлт болон сонголтот арга зам, төрөл хэлбэр, харилцаанд хэрэглэх бусад хэв маяг, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд туслах боловсролын заах арга зүй, сургалтын материал хэрэглэх явдлыг хамарвал зохино.Оролцогч улсууд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн бусадтай адил тэгш, үл алагчилах үндсэн дээр дээд боловсрол эзэмших, мэргэжлийн сургалтад хамрагдах, насанд хүрэгсдийн болон насан туршийн сургалтад хамрагдах явдлыг хангана. Эл зорилгоор оролцогч улсууд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг боломжит хэрэглэгдэхүүнээр хангах явдлыг баталгаажуулна.

57



2.8 Баримт бичгийн нэр Хүүхдийн эрхийн тухай конвенц


НҮБ-ын Ерөнхий Ассемблейн чуулганаар 1989 оны 11-р сарын 20-ны өдөр баталж, 1990 оны 9-р сарын 2-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон.

Зорилго, товч агуулга НҮБ-ын дүрэмд тунхагласан үнэт зүйлс, ялангуяа энх тайван, хүний эрхэм чанар (нэр төр), тэвчээр, эрх чөлөө, тэгш эрх болон эв санааны нэгдэл бүхий үзэлтэйгээр хүүхдийг өсгөн хүмүүжүүлэх, хүүхдийг нийгэмд бие даан аж төрөхөд бүрэн бэлтгэх зорилгоор энэхүү Конвенцийг батлан гаргасан.ХЭТТ-д “хүүхэд онцгой халамж, туслалцаа авах эрхтэй” гэж тунхагласныг сануулж, хүүхэд гэж хэн болох, хүүхдийн эдлэх ёстой нийгэм, эдийн засаг, соёлын эрхүүдийг тодорхойлон зааж өгсөн байдаг. Оролцогч улсууд хүүхдийг, түүний эцэг, эх буюу хууль ёсны асран хамгаалагчийг арьс үндэс, арьсны өнгө, хүйс, хэл, шашин, улс төрийн болон бусад үзэл бодол, үндэс, угсаа, нийгмийн гарал, эд хөрөнгө, эрүүл мэнд, төрсөн болон бусад байдлаас үл шалтгаалан аливаа хэлбэрээр алагчилахгүй, энэхүү Конвенцид заасан бүх эрхийг харъяалалдаа байгаа хүүхэд бүрийн хувьд хүндэтгэн хангана. Оролцогч улсууд энэхүү Конвенцид хүлээн зөвшөөрсөн эрхийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай хууль тогтоох, захиргааны болон бусад бүх арга хэмжээг авна. Эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрхийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээг нөөц бололцоог дээд зэргээр ашиглан авах, шаардлагатай бол олон улсын хамтын ажиллагааны хүрээнд авна.

58

Тусгай тэмдэглэл 28-р зүйл: Оролцогч улсууд хүүхдийн сурч боловсрох эрхийг хүлээн зөвшөөрч, адил тэгш боломжийн үндсэн дээр энэ эрхийг аажмаар хэрэгжүүлэхийн тулд дараахь арга хэмжээг авна:Заавал эзэмших бага боловсролыг үнэ төлбөргүй, бүгдэд хүрэлцээтэй болгох; Дунд боловсролын олон хэлбэр, түүний дотор ерөнхий болон мэргэжлийн боловсролыг хүүхэд бүрт хүрэлцээтэй, хүртээмжтэй болгох, шаардлагатай тохиолдолд санхүүгийн тусламж үзүүлэх байдлаар үнэ төлбөргүй дунд боловсрол олгох;Шаардлагатай бүх арга хэмжээг авах замаар хүн бүр чадвартаа түшиглэн дээд боловсрол эзэмших явдлыг хүртээмжтэй болгох; Боловсрол, мэргэжлийн талаархи мэдээлэл, заавар удирдамжийг хүүхэд бүрт хүрэлцээтэй, хүртээмжтэй болгох; Хүүхдийг хичээлд нь тогтмол суулгах болон сургууль завсардалтын түвшинг бууруулах арга хэмжээг авах. Оролцогч улсууд сургууль дээр сахилга бат, дэг журмыг тогтоохдоо хүүхдийн нэр төрд хүндэтгэлтэйгээр хандах болон энэхүү Конвенцид нийцүүлэх явдлыг баталгаажуулах бүхий л арга хэмжээг авна.29-р зүйл: Оролцогч улсууд хүүхдэд олгох боловсрол дараахь зүйлд чиглэх ёстой хэмээн үзэж байна: Хүүхдийг бие хүнийх нь хувьд болон түүний авьяас билэг, оюуны болон биеийн чадавхыг бүрэн төгс хөгжүүлэх; Хүний эрх, үндсэн эрх чөлөө болон НҮБ-ын дүрэмд тунхагласан зарчмыг хүндэтгэх үзлийг төлөвшүүлэх; Эцэг эх, өөрийн соёлын өвөрмөц байдал, хэл, үнэт зүйлс, амьдарч байгаа улсынхаа болон төрсөн улс орныхоо үндэсний үнэт зүйлс болон өөрийнхөөсөө ялгаатай соёл иргэншлийг хүндэтгэх үзлийг төлөвшүүлэн хөгжүүлэх;Бие биенээ ойлгох, эвсэн найрамдах, хүлцэн тэвчих, эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн адил тэгш байх, аливаа улс түмэн, арьстан, угсаатны болон шашны бүлэг, нутгийн уугуул иргэд өөр хоорондоо эвтэй найртай байх үзлийг хүүхдэд төлөвшүүлж, чөлөөт нийгэмд хариуцлагатайгаар амьдрахад бэлтгэх; Байгаль орчныг хайрлан хүндэтгэх үзлийг төлөвшүүлэх.



59

2.9 Баримт бичгийн нэр Хүүхдийг худалдах, хүүхдийн биеийг үнэлэх, хүүхдийг садар самуунд сурталчлахын эсрэг Хүүхдийн эрхийн тухай конвенцид оруулах нэмэлт протокол


НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 2000 оны 5-р сарын 25-ны өдрийн А/RES/54/263 тогтоолоор баталж, 2002 оны 1-р сарын 18-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон.

Зорилго, товч агуулга Интернэт болон бусад дэвшилт технологийн хүчээр хүүхдийг садар самуунд сурталчлах, хүүхдийг худалдах, биеийг нь үнэлүүлэх явдал нэмэгдэж, хүүхдэд аюултай секс аялал өргөжиж, үүнд бага насны охидыг оролцуулан, эмзэг бүлгийн хүүхдүүд илүү өртөж байгааг хүлээн зөвшөөрч, хүүхдийг хамгаалах, Хүүхдийн эрхийн конвенцийн зорилтыг цаашид хангах зорилгоор баталсан.Хүүхдийг худалдах, хүүхдийн биеийг үнэлэх, хүүхдийг садар самуунд сурталчлах зэрэг нэр томъёог тайлбарлаж, эдгээр үйлдлүүдийг эрүүгийн хуулиндаа бүрэн хамааруулж, гэм буруутай этгээдэд зохих шийтгэл оногдуулах, хэрэгтэнг илрүүлэх, хэргийг шалгах, түүнийг шилжүүлэх үйл ажиллагаатай асуудлаар харилцан туслах шаардлагатайг зааж өгсөн.Энэ протоколоор хориглосон гэмт хэрэгт өртөж хохирогч болсон хүүхдийн эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалах, ийм төрлийн гэмт хэргээс хүүхдийг, ялангуяа эмзэг хүүхдүүдийг урьдчилан сэргийлэхийн тулд авах арга хэмжээг санал болгосон.

Хамрах хүрээ Хүүхдийг худалдах, хүүхдийн биеийг үнэлэх болон хүүхдийг садар самуунд сурталчлах эрэлт хэрэгцээг багасгахын тулд оролцогч бүх талын хооронд даяаршлын түншлэлийг бэхжүүлэх талаар анхаарч, үндэсний хэмжээнд хуулийн хэрэгжилтийг сайжруулна.

Тусгай тэмдэглэл 9-р зүйлОролцогч улсууд энэ Протоколд заасан гэмт хэргээс сэргийлэх зорилгоор хууль, захиргааны арга хэмжээ, нийгмийн бодлого болон хөтөлбөрийг батлах, сайжруулах, хэрэгжүүлэх болон сурталчилна. Энэ төрлийн гэмт хэрэгт өртөх эрсдэлтэй хүүхдүүдийг хамгаалах талаар онцгой анхаарна.Оролцогч улсууд бүхий л боломжит мэдээллийн хэрэгсэл, боловсрол, сургалт зохион байгуулах замаар энэ Протоколд заасан гэмт хэргийн хортой үр дагавар, тэдгээрээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний тухай олон нийт, түүний дотор хүүхдүүдийн ойлголт мэдлэгийг дээшлүүлнэ. Оролцогч улсууд хохирогч хүүхдэд зохих дэмжлэг үзүүлж, тэднийг бүрэн нийгэмшүүлэх, бие бялдрын болон сэтгэл зүйн хувьд бүрэн нөхөн сэргээх явдлыг баталгаажуулах бололцоотой бүх арга хэмжээ авна.



60

2.10 Баримт бичгийн нэр Эмэгтэйчүүдийг ялгаварлан гадуурхах бүх хэлбэрийг устгах тухай НҮБ-ын конвенц


НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 34/180 тоот тогтоолоор 1979 оны 12-р сарын 18-ны өдөр баталж, 1981 оны 9-р сарын 3-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон.

Зорилго, товч агуулга Эмэгтэйчүүдэд эрэгтэйчүүдтэй эрх тэгш байх үндсэн дээр хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөг эдлэх, хэрэгжүүлэх баталгааг олгох зорилгоор тэдний бүрэн хөгжил, дэвшлийг хангахын тулд бүхий л салбарт, тухайлбал, улс төр, нийгэм, эдийн засаг, соёлын салбарт зохистой бүх арга хэмжээ, түүний дотор хууль тогтоох арга хэмжээ авах замаар эмэгтэйчүүдийн хүний эрхийг бүрэн хангах хэрэгжүүлэх, бодит тэгш эрхийг тогтоох зорилготой.ХЭТТ-д хүн бүр нэр төр, эрхийн хувьд тэгш, эрх чөлөөтэй төрдөг бөгөөд тус тунхаглалд заасан бүхий л эрх чөлөөг хүн бүр аливаа ялгаваргүйгээр, тухайлбал хүйсээр ялгаварлалгүйгээр эдлэх ёстой гэж тунхагласан тул эрэгтэй эмэгтэйчүүдийн тэгш эрхийг бүрэн хангахын тулд эмэгтэйчүүдийг ялгаварлан гадуурхах бүх хэлбэр, илрэлийг устгахад шаардлагатай арга хэмжээнүүдийг баталсан. Энэ конвенц:Эмэгтэйчүүдийн эрхийг хангах гүн ухааны үндэслэл, бодит тэгш эрх, үл ялгаварлах зарчмыг тодорхойлсон.Шууд ба шууд бус, санаатай ба санамсаргүй гэж ялгаварлан гадуурхалтыг боловсронгуй тодорхойлж, эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүдийн тэгш эрхийг хангахын тулд ялгаварлан гадуурхалтыг устгах проактив арга хэмжээ авах ёстой гэдийг заасан.Эмэгтэйчүүдийн эрхийг цогцоор нь авч үзэн, бүх эрхийг эдийн засаг, улс төр, нийгэм, соёлын өргөн хүрээнд баталгаажуулж, иргэний, улс төрийн эрх нь нийгэм, эдийн засгийн эрхтэй салшгүй уялдаа холбоотой, хувь хүний эрхийн зөрчлийг гарахад нөлөөлж буй тогтолцооны болон институцуудын сул талуудыг авч үзсэн.Эмэгтэйчүүдэд эрхээ эдлэхэд нь саад болж буй хэвшмэл ойлголт (стереотипууд), нийгэм, соёлын улмажлалт үнэлэмж, зан үйлийг халах, тэгш эрхийг хувийн болон олон нийтийн хүрээнд, гэр бүл болон хувийн хэвшил дотор, тогтоох, эмэгтэйчүүдийн эрхийг бодитоор хангах үүргийг үүргийг төр хүлээсэн.

Хамрах хүрээ Нэгдэн орсон улс орнуудын засгийн газар эмэгтэйчүүдийг ялгаварлан гадуурхах бүх хэлбэрийг устгах талаарх бодлого боловсруулж, хуульчлан баталгаажуулах үүрэг хүлээсэн.

61

Тусгай тэмдэглэл 10-р зүйл:Оролцогч улсууд эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүдийн эрх тэгш байдлыг тогтоохын тулд боловсролын салбарт эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүдийн тэгш эрхийг баталгаажуулах зорилгоор эмэгтэйчүүдийн эсрэг ялгаварлан гадуурхалтын бүх хэлбэрийг устгах зохистой бүх арга хэмжээг авна. Тухайлбал: Мэргэжил, мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, сурч боловсрох, хот хөдөөгийн бүх шатны боловсролын байгууллагад суралцаж, диплом авахад адил нөхцөл тавих, энэхүү тэгш байдлыг сургуулийн өмнөх, ерөнхий, техникийн, мэргэшлийн болон техникийн дээд боловсрол, түүнчлэн мэргэжлийн сургалтын бүх төрөлд хангана; Сургалтын адил хөтөлбөр, адил шалгалт, адил түвшний стандартаар мэргэшсэн багшлах бүрэлдэхүүн, адил чанар бүхий хичээлийн байр, тоног төхөөрөмжтэй байх;Эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн үүргийн тухай хэвшсэн аливаа үзэл номлолыг сургалтын бүх шат, хэлбэрт устгах, энэ зорилгод хүрэхэд дөхөм болох хамтарсан болон сургалтын бусад төрлийг хөхүүлэн дэмжих, тухайлбал сурах бичиг, сургуулийн хөтөлбөрийг хянан өөрчлөх болон сургалтын арга зүйг тохируулан өөрчлөх; Тэтгэлэг болон сургалтын бусад тэтгэмж авах адил боломж; Үргэлжилсэн боловсролын хөтөлбөр, түүний дотор ялангуяа эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн боловсролын аливаа зөрүүг аль болох богино хугацаанд багасгахад чиглэсэн насанд хүрэгсдийн болон бичиг үсэгт тайлах хөтөлбөрт хамрагдах адил боломж; Эмэгтэй сурагчдын сургууль завсардалтын түвшинг бууруулах, сургуулиа дүүргээгүй охид, эмэгтэйчүүдэд зориулсан сургалтын хөтөлбөрүүд боловсруулах;Спорт болон биеийн тамирын сургалтад идэвхтэй оролцох адил боломж; Гэр бүлийн эрүүл мэнд, сайн сайхныг хангахад туслах тусгай боловсролын мэдээлэл, түүний дотор гэр бүл төлөвлөлтийн талаарх мэдээлэл, зөвлөгөө авах боломж олгох.


Хүний эрхийн үндэсний комиссын вэбсайт:Www.mn-nhrc.org

Гурав. Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллагаас гаргасан конвенц

62

3.1 Баримт бичгийн нэр Хөдөлмөрийн насны доод хязгаарын тухай ОУХБ-ын 138 дугаар конвенц


ОУХБ-ын Ерөнхий бага хурлаас 1973 оны 6-р сарын 26-ны өдөр баталж,1976 оны 6-р сарын 19-нд хүчин төгөлдөр болсон.

Зорилго, товч агуулга Хүүхдийн хөдөлмөрийг бүр мөсөн устгах зорилгоор эдийн засгийн зарим нэгэн салбарт мөрдөгдөж буй эрх зүйн баримт бичгийг орлох нийтлэг шинжтэй баримт бичиг батлах.Конвенцийн гишүүн улс бүр дотооддоо хүүхдийн хөдөлмөрийг устгах үндэсний бодлого хэрэгжүүлж, хөдөлмөрийн насны доод хязгаарыг өсвөр үеийнхний бие бялдар болон оюун ухааны хөгжил бүрэн гүйцэд төлөвших насанд хүргэхээр аажмаар нэмэгдүүлэх үүрэг хүлээнэ.Энд дурдсан насны доод хязгаар нь бүрэн бус дунд боловсрол эзэмших нас байх бөгөөд энэ нь ямар ч тохиолдолд арван таван наснаас доошгүй байхаар заасан байна. Мөн өсвөр үеийнхний эрүүл мэнд, аюулгүй байдал, ёс суртахуунд сөрөг нөлөө үзүүлж болзошгүй ажлын онцлог болон нөхцөл байдлаас шалтгаалж, ийм төрлийн хөдөлмөр эрхлэх насны доод хязгаарыг арван найман наснаас доошгүй тогтоохоор заасан байна.

Тусгай тэмдэглэл 6-р зүйл: Ерөнхий боловсрол, тусгай мэргэжил, техник мэргэжлийн сургуулиуд болон боловсрол олгох бусад хэлбэрийн байгууллагуудад хүүхэд, өсвөр үеийнхний сургалтын явцдаа гүйцэтгэсэн ажил болон эрх бүхий байгууллага ажил олгогч, ажилчдын холбогдох байгууллагуудтай зөвшилцсөний үндсэн дээр хөдөлмөрийн насны хязгаарыг 14-өөс доошгүй тогтоосон доорх төрлийн үйл ажиллагаа Конвенцийн үйлчлэх хүрээнд хамрахгүй: Сургууль, сургалтын байгууллагаас хариуцан явуулж буй хичээл, сургалтын бүрэлдэхүүн хэсэг болж байгаа Эрх бүхий байгууллагаас зөвшөөрсөн, үйлдвэрийн газрын дэргэд хэрэгжүүлж буй мэргэжил олгох сургалтын хөтөлбөрт бүхэлдээ эсхүл хэсэгчлэн хамаарч байгааМэргэжил сонгох, мэргэжлийн бэлтгэлийг сайжруулахад тус дөхөм үзүүлэхэд чиглэсэн мэргэжлийн чиг баримжаа олгох хөтөлбөрт хамаарч байгаа тохиолдлууд орно.


“Төрийн мэдээлэл”-ийн тусгай дугаар 1-р боть, 2004 оны 12-р сарын 10-ны өдөр

63

3.2 Баримт бичгийн нэр Хөдөлмөрийн насны доод хязгаарын тухай ОУХБ-ын 138-р конвенцийн 146-р зөвлөмж


ОУХБ-ын Ерөнхий бага хурлаас 1973 оны 6-р сарын 6-нд баталсан.

Зорилго, товч агуулга Хүүхдийн хөдөлмөрийг устгах үндэсний бодлогыг боловсруулах, хөдөлмөрийн насны доод хязгаарыг тогтоох бодлогын зарим асуудлыг тодорхой болгох.Хүүхдийн хөдөлмөрийг устгах үндэсний бодлого боловсруулахад анхаарах асуудлууд, насны доод хязгаарыг эдийн засгийн бүхий л салбарт нэг түвшинд тогтоох, хөлсний болон хөдөлмөрийн аюултай хэлбэрүүдийн талаар яаралтай авах арга хэмжээ, ажлын нөхцлийн талаар тодорхой заалтууд орсон.

Тусгай тэмдэглэл Хүүхэд болон өсвөр үеийнхэнд мэргэжил, мэргэжлийн чиг баримжаа олгох зорилгоор үйлдвэрийн газар, мэргэжлийн сургуулиудад ажлын нөхцлийг хэвээр хадгалах, түүнд хяналт тавих арга хэмжээг авна.


ОУБ, Олон улсын хөдөлмөрийн конвенц, зөвлөмжүүдийн эмхэтгэл, (Улаанбаатар, 1996 он)

3.3 Баримт бичгийн нэр Хүүхдийн хөдөлмөрийн тэвчишгүй хэлбэрийн тухай Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллагын 182-р конвенц


ОУХБ-ын Ерөнхий бага хурлаас 1999 оны 6-р сарын 17-ны өдөр баталж, 2000 оны 11-р сарын 19-ний өдөр хүчин төгөлдөр болсон.

Зорилго, товч агуулгаХөдөлмөрийн насны доод хязгаарын тухай 1973 оны конвенц болон зөвлөмжийг төгөлдөржүүлэх, хүүхдийн хөдөлмөрийн тэвчишгүй хэлбэрийг хориглох, устгах асуудлыг үндэсний, олон улсын хэмжээнд тэргүүлэх чиглэл болгох.Хүүхдийн хөдөлмөрийн тэвчишгүй хэлбэрүүдийг тодорхойлж, эдгээр хэлбэрүүдийг хориглох, устгахад чиглэсэн үр дүнтэй арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхийг гишүүн улс орнуудад үүрэг болгосон. Гишүүн улс бүр хүүхдийн хөдөлмөрийн тэвчишгүй хэлбэрийг нэн тэргүүнд устгахад чиглэсэн үйл ажиллагааны хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлнэ.

Хамрах хүрээ Гишүүн улс бүр ажил олгогч ба ажилчдын байгууллагатай зөвшилцсөний үндсэн дээр энэхүү Конвенцийн хэрэгжилтэнд хяналт тавих зохистой арга хэрэгслийг бүрдүүлэх буюу бий болгоно.

Тусгай тэмдэглэл 7-р зүйл:Гишүүн улс бүр хүүхдийн хөдөлмөрийг устгахад боловсролын ач холбогдлыг анхаарч, тогтоосон хугацаанд үр нөлөөтэй хэрэгжүүлэх зорилгоор дараах арга хэмжээ авч хэрэгжүүлнэ:Хүүхэд тэвчишгүй хэлбэрийн хөдөлмөр эрхлэхээс сэргийлэх;Тэвчишгүй хэлбэрийн хөдөлмөрөөс хүүхдийг хөндийрүүлэх, тэднийг нийгмийн амьдралд дасгах болон оруулахад чиглэсэн шаардлагатай бөгөөд зохистой туслалцааг шууд үзүүлэх;Тэвчишгүй хэлбэрийн хөдөлмөрөөс хөндийрүүлсэн бүх хүүхдэд суурь боловсролыг үнэ төлбөргүй олгох, боломжтой бөгөөд зохих тохиолдолд тэднийг мэргэжлийн сургалтанд хамруулах; Тэвчишгүй хэлбэрийн хөдөлмөр эрхлэх онцгой эрсдэлтэй хүүхдүүдийг илрүүлэн тогтоож, тэдэнтэй тулж ажиллах;Охидын онцгой нөхцөл байдлыг харгалзан үзэх.



64

Дөрөв. Боловсролын талаар гаргасан олон улсын санаачлагын баримт бичиг4.1 Баримт бичгийн нэр Боловсролыг бүх нийтэд олгох тухай Дэлхийн тунхаглал:

Сурах суурь эрэлт хэрэгцээг хангах үйл ажиллагааны хүрээ (Жомтиены тунхаглал)


1990 оны 3-р сарын 5-аас 9-ний хооронд Тайланд улсын Жомтиен хотод болсон Боловсролыг бүх нийтэд олгох тухай Дэлхийн бага хурлаас баталсан.

Зорилго, товч агуулга Өнөөгийн боловсрол олгож байгаа байдал ерөнхийдөө хангалттай бус байгаа тул түүний чанарыг дээшлүүлж, эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлж, бүх нийтэд хүртээмжтэй болгох; Суурь боловсрол олгох зөв сайн тогтолцоо нь боловсролын бусад түвшин, боловсрол, шинжлэх ухаан, технологийн ур чадвар, чадавхыг хөгжүүлэн бэхжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой бөгөөд ингэснээр өөрийн хүчинд найдсан хөгжилд хүрэх; Одоо ба хойч үеийнхэнд тулгамдсан асуудлын цар хүрээ, нарийн төвөгтэй байдлыг даван туулахад хэрэг болох суурь боловсролыг олгох өргөн хүрээтэй алсын хараа, хүчээ бүрэн дайчлах шинэ үүрэг амлалт авсан. Дэлхийн улс орны засгийн газрууд:Боловсролыг бүх нийтэд олгох зорилгод хүрэхийн тулд засгийн газрууд өөрсдийн үүрэг хариуцлагын хүрээнд хамтарч ажиллаж, дэлхийн бүх хүний сурч боловсрох суурь хэрэгцээг хангахад шаардлагатай алхмуудыг хийх үүрэг амлалтыг авсан. Боловсролыг бүх нийтэд олгох зорилгод хүрэх алсын хараагаа тодорхойлж, боловсролын хүртээмжийг даяарчлан эрх тэгш байдлыг хөхүүлэн дэмжих, суралцахуйд анхаарлаа хандуулах, суурь боловсролын цар хүрээ, арга хэрэгслийг өргөтгөх, сургалтын орчинг сайжруулах, дэмжсэн бодлогын орчинг бий болгох, нөөц баялгийг дайчлах, түншлэлийг бэхжүүлэх хүрээнд үүрэг амлалтууд авсан.

65

Тусгай тэмдэглэл 2-р зүйл. Алсын хараагаа тогтоох нь:Бүх хүмүүсийн сурч боловсрох суурь хэрэгцээг хангах нь одоо байгаа суурь боловсролын талаар үүрэг амлалт авахаас илүү ихийг шаардана. Хэрэгтэй байгаа зүйл нь “алсын хараагаа өргөтгөх” бөгөөд энэ нь өнөөгийн боловсролын хамгийн шилдэг туршлагыг үндэс сууриа болгон одоо байгаа хөрөнгө санхүүгийн нөөц, бүтэц тогтолцоо, сургалтын төлөвлөгөө болон боловсрол олгох уламжлалт арга хэлбэрийг улам сайжруулсан байхыг шаардана. Мэдээллийн тоо хэмжээний өсөлт, урьд нь байгаагүй хүчин чадал бүхий харилцаа холбооны тогтолцоотой нийлснээр өнөөдөр шинэ боломжууд нээгдээд байна. Бид үр өгөөжөө дээшлүүлэхийн тулд боломжийг бүтээлчээр, зорилготойгоор шүүрэн авах ёстой гэсэн байна. 3-7-р зүйлд дэлгэрэнгүй заасанчилан өргөн хүрээтэй алсын хараа нь:Хүртээмжийг даяарчлан эрх тэгш байдлыг хангах;Суралцахуйд анхаарах;Суурь боловсролын цар хүрээ, арга хэрэгслийг өргөжүүлэх;Сургалтын орчинг сайжруулахТүншлэлийг бэхжүүлэх явдлыг багтаана.Хүн ахиж хөгжих, эрх мэдэлжих боломжоо эдэлж чадах үгүй нь өөрт хэрэгтэй мэдээллийн ертөнцөд хөл тавих эхлэл болсон мэдлэгийг эзэмших, түүнийгээ хуваалцах шинэ арга барилд суралцах боломжийг хүмүүст олгож чадах эсэхээс хамаарна.


“Бүх нийт боловсролын төлөө!” Иргэний нийгмийн үндэсний эвсэл, Мэдээллийн багц албан бус орчуулга (Улаанбаатар, 2011 он)

4.2 Баримт бичгийн нэр “Боловсролыг бүх нийтэд: Хамтын үүрэг амлалтаа биелүүлэх нь” Дакарын үйл ажиллагааны хүрээ


2005 оны 4-р сарын 26-28-нд Сенегал улсын Дакар хотод болсон Дэлхийн боловсролын чуулганаар баталсан.

66

Зорилго, товч агуулга Сурч боловсрох нь хүний суурь эрх. Тогтвортой хөгжил, энх тайван, улс орнуудын хооронд болон дотоодод нь тогтвортой байдлыг хангах гол хүчин зүйл нь боловсрол юм. XXI-р зууны нийгэм, эдийн засгийн амьдралд үр бүтээлтэй оролцоход боловсрол шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэх тул бүх хүний сурч боловсрох суурь хэрэгцээ нэн даруй хангагдах ёстой. Жомтиен хотод болсон Бүх нийтийн боловсролын бага хурлаас дэвшүүлсэн зорилтуудын хэрэгжилтийг 10 жилийн дараа дүгнэж үзээд, 164 улс орны төрийн тэргүүн 2015 он гэхэд дэлхийн бүх улс орны иргэн бүрийн хувьд боловсролыг бүх нийтэд олгох зорилт, зорилгыг бодит байдал болгох 6 зорилтод хүрэх үүрэг амлалт авсан.Дакарын үйл ажиллагааны хүрээ бол үйл ажиллагаанд чиглэсэн хамтын үүрэг амлалт юм. Засгийн газрууд боловсролыг бүх нийтэд олгоход чиглэсэн зорилго, зорилтуудыг биелүүлэх, хүрсэн түвшинг цаашид тогтвортой хадгалах үүрэг хүлээнэ. Боловсролыг бүх нийтэд 6 зорилт:Сургуулийн өмнөх боловсрол, халамжийг өргөжүүлэх: Бага насны хүүхэд аюулгүй, халамж анхаарал тавьдаг орчинд эрүүл, тайван, цовоо сэргэлэн өсч бойжин, сурах боломжоор хангагдсан байх юм. Энэ зорилтыг хэрэгжүүлэхдээ хүүхдийн эх хэл дээр, уян хатан, хялбар тохируулж болох, хүүхдийн нас, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх, хүүхдийн өвөрмөц эрэлт хэрэгцээг (хөгжлийн бэрхшээл зэрэг) тодорхойлж, түүнд нь тохирсон боловсрол, халамжийн үйлчилгээг өргөжүүлэх шаардлагатай. Хүүхэд бүрт чанартай боловсролыг үнэ төлбөргүй олгох2015 он гэхэд бүх хүүхэд, ялангуяа үндэсний цөөнх, хөгжлийн бэрхшээлтэй, хөдөөгийн ба хотын захын болон хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүүхдүүд зэрэг боловсрол эзэмших тэгш боломжийг эдлэхгүй байгаа хүүхдүүдэд үнэ төлбөргүй, чанартай суурь боловсролыг эзэмшүүлэх юм. Энэ зорилтыг хэрэгжүүлэхдээ сургалтын төлбөр болон дам зардлууд болох сурах бичиг, бусад сургалтын хэрэглэгдэхүүн, дүрэмт хувцас, үдийн цай, хоол, унааны зардлыг бууруулах, байхгүй болгоход чиглэсэн нийгмийн халамжийн бодлого, хөнгөлөлт, зардлыг даах зэрэг идэвхтэй арга хэмжээ авах шаардлагатай.Залуус, насанд хүрэгчдийн суралцах хэрэгцээг хангах Бүх залуус, насанд хүрэгчид ажил хөдөлмөр эрхлэх, нийгмийн амьдралд бүрэн оролцох, өөрийн амьдралыг авч явах, үргэлжлүүлэн суралцахад хэрэгтэй чадавхыг олж авахын тулд мэдлэг эзэмшиж, үнэт зүйл, хандлага, ур чадвараа хөгжүүлэх боломжтой байх эрхтэй. Сургуулиас завсардсан, унших бичих болон амьдралд шаардлагатай наад захын чадварыг эзэмшээгүй залууст үргэлжлүүлэн сурах өргөн сонголтыг бий болгох, төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх шаардлагатай.Насанд хүрэгчид бичиг үсэгт тайлагдах, үргэлжлүүлэн суралцах боломжийг бүрдүүлэх 2015 он гэхэд бүх насанд хүрэгчдийг суурь боловсрол эзэмших, үргэлжлүүлэн суралцах тэгш боломжоор хангах шаардлагатай. Насанд хүрэгчдийн боловсролыг улс орны боловсролын бодлого, ядуурлыг бууруулах стратегийн нэг хэсэг болгон өргөн хүрээтэй, олон төрөл хэлбэртэйгээр зохион байгуулан, албан ба албан бус боловсролын уялдаа холбоог сайжруулан, технологийн шинэлэг хэрэглээ, амьдралд ойрхон агуулга, оролцоо бүхий заах арга, сайн бэлтгэгдсэн багш, хангалттай санхүүжилт бүхий хөтөлбөрүүдийг боловсруулан хэрэгжүүлэх шаардлагатай.Боловсролын хүрээнд жендэрийн тэгш эрхийг хангахЖендэрийн тэгш эрхийг хангахын тулд боловсролын бодлого, тогтолцоонд жендэрийн тэгш эрхийн үзэл баримтлалыг нэгтгэх үйл явцыг хангалттай санхүүжүүлэх, зөвхөн хүртээмжийг нэмэгдүүлээд зогсохгүй жендэрийн мэдрэмжтэй, аюулгүй сурах орчин бүрдүүлэх, багш бэлтгэх хөтөлбөр, сургалтын үйл явц, сургалтын төлөвлөгөө хөтөлбөр, сурах бичиг зохиоход ч анхаарах ёстой. Боловсролын чанарыг сайжруулахЭрүүл, чийрэг, урам зоригтой сурагчидтай; сургалтын идэвхтэй аргуудыг ашигладаг мэргэжилдээ сайтар бэлтгэгдсэн багш нартай; шаардлага хангасан, хүрэлцээтэй хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, сургалтын материалтай; цаг үедээ нийцсэн, багш, сурагчдын мэдлэг туршлагад суурилсан зайлшгүй хэрэгцээт мэдлэгийг эх хэл дээрээ олж авдаг; сурах үйл явцыг дэмжсэн төдийгүй сурагчдад ээлтэй, нөхөрсөг, жендэрийн мэдрэмжтэй, эрүүл аюулгүй сурах орчинтой; сурлагын амжилтыг суралцагчдын эзэмшвэл зохих мэдлэг, чадвар, хандлага, үнэт зүйлийг багтаан ойлгомжтой тодорхойлсон, нарийн зөв үнэлгээтэй; нутгийн хамт олны оролцоог хүндэтгэдэг, эцэг эх, иргэдийн оролцоог хангасан засаглал ба удирдлага бүхий чанартай боловсролыг хүн бүрт олгох шаардлагатай.Боловсролыг бүх нийтэд олгох үйл ажиллагаа нь улс орнуудад голлон явагдана. Боловсролыг бүх нийтэд үндэсний чуулган нь холбогдох бүх яамд, үндэсний иргэний нийгмийн байгууллагуудын төлөөлөлтэй, бүрэн оролцоотой байж, үйл ажиллагаа нь оролцогч талуудад ил тод, ардчилсан байх ёстой. Улс орнууд Боловсролыг бүх нийтэд олгох үндэсний төлөвлөгөөгөө 2002 он гэхэд боловсруулна.Засгийн газрууд: Суурь боловсролд оруулах хөрөнгө оруулалтыг дорвитой нэмэгдүүлэхБоловсролын хөгжлийн стратегийг боловсруулах, хэрэгжүүлэх, хянах үйл ажиллагаанд иргэний нийгмийг татан оролцуулах; Боловсролын засаглал ба удирдлагын мэдрэмжтэй, оролцоонд тулгуурласан, хариуцлагатай тогтолцоог хөгжүүлэх;Боловсролын чанарт нөлөөлөхүйц эрүүл, аюулгүй, бүх хүүхдийг багтаасан, сургалтын хэрэглэгдхүүнээр адил түвшинд хангагдсан, бүх хүнд зориулсан хүрэх амжилтын түвшин нь тодорхой сурах орчинг бүрдүүлэхБагш нарын статус, ёс суртахуун, мэргэжлийн ур чадварыг дээшлүүлэх зэрэг үүргүүдийг авсан.

67

Тусгай тэмдэглэл Энэ үүрэг хариуцлагыг бүс нутгийн ба олон улсын агентлаг, байгууллагуудын хамтын ажиллагаагаар дэмжигдсэн улс орнуудын дотоодын өргөн хүрээтэй түншлэлээр дамжуулан хамгийн үр нөлөөтэй хэрэгжүүлж чадах бөгөөд Дэлхийн банк, бүсийн хөгжлийн банк, хувийн хэвшил зэрэг хоёр талт болон олон талт санхүүжүүлэгч агентлагуудаар дамжуулан санхүүгийн шинэ нөөцийг тэтгэлэг, хөнгөлөлт ба тусламжийн хэлбэрээр дайчлах ёстой. Бүх нийтэд боловсрол олгохоор зорьсон улс орнууд хөрөнгө нөөц дутсанаас зорилгодоо хүрч чадахгүй байдалд хүрэх ёсгүй хэмээн заасан байна.Олон улсын хамтын нийгэмлэг нь үндэсний хүчин чармайлтуудыг үр ашигтай дэмжихэд шаардлагатай хөрөнгө нөөцийг дайчлах, стратегиудыг боловсруулахад чиглэсэн дэлхий нийтийн санаачлагыг удахгүй эхлүүлж, хамтын үүрэг амлалтаа биелүүлэх болно. Энэ санаачлагын хүрээнд дараах сонголтуудыг авч үзнэ:Боловсролын, ялангуяа суурь боловсролын гадаад санхүүжилтийг нэмэгдүүлэх;Гадаад тусламжийн урсгалын найдвартай байдлыг хангах;Хандивлагчдын хооронд илүү үр ашигтай зохицуулалт хийх;Тухайн орны засгийн газар, хандивлагчид, бусад оролцогч бүлгүүдийн боловсролын салбарт хамтран ажиллах байдлыг нэмэгдүүлэх;Суурь боловсролын төлөөх үүрэг амлалтаа биелүүлэн, ядуурлыг бууруулахын тулд өр зээлийг хугацаанаас нь өмнө, илүү их хэмжээгээр, өргөн хүрээнд бууруулах буюу өрөөс чөлөөлөх; Тогтмол мониторинг хийн боловсролыг бүх нийтэд олгох зорилтуудыг биелүүлэхэд гарч буй ахиц дэвшлийг тогтмол, үр ашигтай хянаж үнэлэх.


“Бүх нийт боловсролын төлөө!” Иргэний нийгмийн үндэсний эвсэл, Мэдээллийн багц албан бус орчуулга (Улаанбаатар, 2011 он)

68

Тав. Хүний эрхийн бусад баримт бичиг5.1 Баримт бичгийн нэр Жогжакартын зарчмууд: Бэлгийн баримжаа болон жендэрийн

айдентитид олон улсын хүний эрх, эрх зүйг хэрэглэх зарчмууд


Индонез улсын Жогжакарта хот дахь Гажа Мада их сургууль дээр 2006 оны 11-р сарын 6-наас 9-ны хооронд олон салбарын хүний эрхийн туршлагатай 25 орны 29 нэртэй шинжээчид баталсан.

Зорилго, товч агуулга Бүх төрлийн бэлгийн баримжаа болон жендэрийн айдентититэй хүмүүсийн амьдралд олон улсын хүний эрхийг системчилсэн байдлаар хэрэглэх.Бэлгийн баримжаа болон жендэрийн айдентитигийн хувьд хүний эрхийн өргөн хүрээний жишиг хэм хэмжээ, тэдгээрийн хэрэглээг тогтоосон нийт 29 зарчим баталсан. Бэлгийн баримжаа болон жендэрийн айдентитигийн хувьд олон улсын хүний эрхийн эрх зүйн бүхий л тогтолцоо, түүний механизмуудыг хэрхэн хэрэглэх талаар цогц ойлголтыг бүрдүүлсэн. Бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентитидээ үндэслэн ялгаварлан гадуурхалтад өртөлгүйгээр хүн бүр хүний эрхээ эдлэх, эрх тэгш байдал, ялгаварлан гадуурхалтаас ангид байх нөхцлийг бий болгох, хүний эрхийг ханган хамгаалах улс орнуудын үүргийг нэгтгэн тодорхойлсон. Зарчим бүрт улс орнуудын хэрэгжүүлбэл зохих зөвлөмж дагалдаж байгаа бөгөөд НҮБ-ын хүний эрхийн тогтолцоо, үндэсний хүний эрхийн тогтолцоо, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, ТББ-ууд болон санхүүжүүлэгчдэд чиглэсэн.

Хамрах хүрээ Эдгээр зарчим, зөвлөмж нь хүний эрхийн олон улсын эрх зүйг олон янзын бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентититэй хүмүүсийн амьдралд хэрхэн хэрэглэх тухай юм.

69

Тусгай тэмдэглэл 16-р зарчим. Сурч боловсрох эрхХүн бүр бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентитигээсээ үүдэн, эсвэл эдгээрт хамаатай учир шалтгаанаар ялгаварлан гадуурхалтад өртөлгүй сурч боловсрох эрхтэй.Улс орнууд дараахь арга хэмжээнүүдийг авбал зохино:Бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентитигээр нь ялгаварлан гадуурхалгүй сурч боловсрох тэгш хүртээмжийг хангах, оюутан, сурагч, боловсролын байгууллагын ажилтан болон багш нартай адил тэгш хандахын тулд шаардлагатай бүх эрх зүйн, захиргааны болон бусад арга хэмжээг хэрэгжүүлэх;Боловсрол нь оюутан, сурагч бүрийн хувь хүний зан байдал, авьяас, оюун ухаан, бие махбодийн чадварыг бүрэн дүүрэн хөгжүүлэхэд чиглэсэн, бүх төрлийн бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентити бүхий оюутан сурагчдын хэрэгцээнд нийцсэн байхыг хангах;Боловсрол нь харилцан ойлголцол, энх тайван, хүлцэл тэвчил, эрх тэгш байдлыг хангах үзэл санааны дор төрөл бүрийн бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентитиг анхааралдаа авч, хүний эрхийг дээдлэх, мөн хүүхэд бүрийн эх эцэг, тэдний гэр бүлийн гишүүдийн соёлын айдентити, хэл болон үнэт зүйлсийг эрхэмлэн хүндэтгэх үзлийг төлөвшүүлэхэд чиглэсэн байх; Боловсрол сургалтын арга зүй, сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөө болон сургалтын материалууд нь төрөл бүрийн бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентитиг ойлгон хүндэтгэх, тухайлбал, оюутнууд, тэдний эх эцэг болон гэр бүлийн гишүүдийн бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентититэй холбоотой тодорхой хэрэгцээг ойлгон хүндэтгэх байдлыг нэмэгдүүлэхэд чиглэх;Төрөл бүрийн бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентититэй оюутан сурагчид, боловсролын ажилтнууд болон багш нарыг сургуулийн орчинд дээрэлхэх, дарамтлах зэргээр нийгмээс гадуурхах, хүчирхийлэх бүх хэлбэрийн үйлдлээс тэднийг бүрэн хамгаалах хууль дүрэм, бодлоготой гаргах;Ийм төрлийн гадуурхалт, хүчирхийлэлд өртсөн оюутан сурагчдыг хамгаалахын тулд тэднийг улам бүр ганцаардуулан, нийгмээс тусгаарлахгүй байх, эрх ашгийг нь хүндэтгэн хамгаалахдаа тэдний оролцоог хангах.Боловсролын байгууллагууд оюутан сурагчдыг бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентитигээр нь ялгаварлан гадуурхаж, түүнд нь үндэслэн тэднийг шийтгэлгүйгээр хүний эрхэм чанарт нийцсэн хэлбэрээр сахилга батыг хангах шаардлагатай бүх эрх зүйн, захиргааны захиргааны болон бусад арга хэмжээг хэрэгжүүлэх;Боловсролын тогтолцооны хүрээнд бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентитигээсээ болж ялгаварлан гадуурхалтад өртсөн насанд хүрэгчдийг оролцуулан хүн бүр бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентитид үндэслэсэн ялгаварлан гадуурхалтад өртөлгүй насан туршийн боловсрол эзэмших боломж, нөхцөлөөр хангагдах.


“Жогжакартын зарчмууд: Бэлгийн баримжаа эсвэл жендэрийн айдентитид олон улсын хүний эрх, эрх зүйг хэрэглэх зарчмууд” албан бус орчуулга (Улаанбаатар: “Артсофт” ХХК), www.yogyakartaprinciples.org

70

ÄªÐªÂÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ: ÒªÐÈÉÍ ÝÐÕ Á¯ÕÈÉ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀÀÑ ÁÀÒÀËÑÀÍ Ä¯ÐÝÌ, ÆÓÐÌÓÓÄ

Нэг. Засгийн газрын тогтоол1.1 Баримт бичгийн нэр

Захиргааны хэм хэмжээ тогтоосон шийдвэр гаргах журам


МУЗГ-ын 2010 оны 5-р сарын 19-ний өдрийн 119-р тогтоол

Зорилго, товч агуулга Эрх бүхий этгээдээс гаргах захиргааны хэм хэмжээ тогтоосон шийдвэрийг боловсруулах, батлах, түүнийг хууль зүйн асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллагаас хянах, бүртгэх, нийтэд мэдээлэх үйл ажиллагаанд мөрдлөг болгох зорилготой. Захиргааны хэм хэмжээг тогтоосон шийдвэрийг зөвхөн хуулиар тусгайлан эрх олгосон тохиолдолд гаргана. Мөн энэ журамд: Хэм хэмжээ тогтоосон шийдвэрт тавигдах шаардлага, Шийдвэр гаргах үе шатууд, хийх нөлөөллийн шинжилгээ, хэлэлцүүлэг зохион байгуулах,Шийдвэрийг нийтэд мэдээлэх, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээг хэрхэн хийх тухай заасан.Захиргааны хэм хэмжээ тогтоосон шийдвэр нь Үндсэн хууль болон бусад хууль, олон улсын гэрээ, УИХ-ын шийдвэр, Ерөнхийлөгчийн зарлиг, Засгийн газрын шийдвэрт нийцсэн байна:Хуульд заагаагүй үүргийг шинээр бий болгоогүй байх, хуулиар хориглоогүй асуудлаар хориглосон зохицуулалт тогтоогоогүй байх ёстой.

Тусгай тэмдэглэл Хүний эрх, эрх чөлөөг хязгаарласан, аливаа хүнд суртал, авлига гарах нөхцөл боломж бүрдүүлсэн байж болзошгүй зохицуулалт агуулж байгаа эсэхэд шийдвэрийн төслийг бэлтгэх явцад нөлөөлийн шинжилгээ хийнэ. Шийдвэрийн төслийг байгууллагын цахим хуудаст 30-аас доошгүй хоног байрлуулж, санал авна.Шийдвэрийн төсөлд олон нийтийн санаа бодлыг тусгах зорилгоор хэлэлцүүлэг зохион байгуулж болно. Хэлэлцүүлгийг эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол нь хөндөгдөх бүлгийн хүрээнд, мэргэшсэн хүрээнд, тодорхой нутаг дэвсгэрийн хүрээнд, төрийн болон ТББ-ын хүрээнд зохион байгуулна.


БСШУЯ-ны вэбсайт: http://www.mecs.gov.mn/

71

1.2 Баримт бичгийн нэр Зардлын дундаж норматив тогтоох тухайБатлагдсан шийдвэрийн

дугаар, огноо2012 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдөр

Улаанбаатар дугаар 94

Зорилго, товч агуулга Төрийн өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагыг тогтмол болон нормативт зардлаар санхүүжүүлэх тухай болон уг нормативыг Засгийн газраас жил бүр шинэчлэн тогтоох тухай Боловсролын хуулийн заалтыг биелүүлэх зорилгоор батлагдсан. Мөн энэ тогтоолоор сургуулийн өмнөх боловсрол, бага, дунд болон мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэхэд “дотуур байрны нэг хүүхдэд ногдох хувьсах зардал”-ын нормативыг баталсан.

Тусгай тэмдэглэл Сургуулийн өмнөх боловсрол, ерөнхий боловсролын сургуулийн нэг хүүхдэд ногдох хувьсах зардлын дундаж нормативыг сум, аймгийн төв ба нийслэлийн захын дүүрэг, нийслэлд ялгаатайгаар тогтоосон байна. 6 настай хүүхэд амьдардаг дотуур байрны хувьсах зардлыг тусад нь тогтоосон байна.


Http://eeoc.mn/index.php?Site=416&mpage=16&do=detail&id=736

Хоёр. БСШУ-ы Сайдын тушаал

2.1 Баримт бичгийн нэр Ажлын байрны үлгэрчилсэн тодорхойлолт батлах тухайБатлагдсан шийдвэрийн

дугаар, огнооБСШУ-ы Сайдын 2007 оны 351-р тушаалын хавсралт

Зорилго, товч агуулга Ажлын байрны үлгэрчилсэн тодорхойлолтод нийцүүлэн ажилтнуудын ажлын байрны тодорхойлолтыг боловсруулан баталж, тэднийг сонгон шалгаруулах, тэдэнтэй хөдөлмөрийн гэрээ байгуулахдаа үндэслэл болгох зорилготой.Энэ тушаалд:Ерөнхий боловсролын сургуулийн багшийн ажлын байрны үлгэрчилсэн тодорхойлолт Захирлын ажлын байрны үлгэрчилсэн тодорхойлолтСургалтын менежерийн ажлын байрны үлгэрчилсэн тодорхойлолт Хүүхдийн цэцэрлэгийн багшийн ажлын байрны үлгэрчилсэн тодорхойлолт Эрхлэгчийн ажлын байрны үлгэрчилсэн тодорхойлолтАрга зүйчийн ажлын байрны үлгэрчилсэн тодорхойлолтыг баталсан.

Тусгай тэмдэглэл Албан тушаал тус бүрт: Ажлын байрны нэр, албан тушаалын ангилал, зэрэглэл,Ажлын байрны зорилго, үндсэн зорилт,Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт, Ажлын байрны гол үйл ажиллагааг ажлын байрны үндсэн зорилт нэг бүрээр, Ажлын байранд тавигдах шаардлага, Харилцах субъект, Ажлын байрны нөөц хэрэгсэл, Ажлын байрны нөхцөл зэргийг тодорхойлсон.

72

2.2 Баримт бичгийн нэр Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр сургалт явуулах журам


БСШУ-ы Сайдын 2007 оны 362-р тушаалын хавсралт

Зорилго, товч агуулга Албан боловсролын үйлчилгээнд хамрагдаж чадаагүй сургуулийн насны хүүхдэд суурь боловсрол заавал олгох, бүх нийтийн ерөнхий боловсрол нөхөн эзэмших хүсэлтэй иргэдэд дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтаар боловсрол эзэмшүүлэх харилцааг энэхүү журмаар зохицуулна.Иргэдэд тодорхой хугацааны боловсролыг нөхөх, бие даах хэлбэрээр эзэмшүүлэх зорилго бүхий бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын стандартад нийцсэн албан бус сургалтыг дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт гэнэ.Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын агуулга, арга зүй, хэлбэр, хугацаа нь суралцагчдын боловсрол эзэмших хэрэгцээ, боломжид тулгуурласан чөлөөтэй, уян хатан, олон хувилбартай байна.Сургалтын бага боловсролын түвшинд 10 ба түүнээс дээш, суурь, бүрэн дунд боловсролын түвшинд 15 ба түүнээс дээш насны иргэд хамрагдан суралцана.Сургалтын зохион байгуулалт, сургалтын баримт бичиг, сургалтын хэлбэр, хугацаа, сургалтын явцад хийх хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, санхүүжилтийг тусгасан.

Тусгай тэмдэглэл 5-р зүйл:Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын үйл ажиллагаанд сум, дүүргийн Засаг даргын тамгын газар, аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газар, Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, Улсын мэргэжлийн хяналтын алба тус тус хяналт тавьж, үнэлгээ өгнө.Хамран сургалт, захиргааны удирдлага, зохион байгуулалтаар хангах үүргийг бүх шатны Засаг дарга, сургалтын явц, чанар, үр дүн, хамрагдалтын талаар сургалт зохион байгуулагчаас гаргасан статистикийн мэдээллийг хянах үүргийг аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газар тус тус гүйцэтгэнэ.Суралцагчийг ЕБС-д шилжүүлэн суралцуулах асуудлыг сургалт зохион байгуулагч, ЕБС, тухайн нутаг дэвсгэрийн нэгжийн Засаг даргатай хамтран шийдвэрлэнэ.6-р зүйлДүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтад хамрагдаж буй нэг суралцагчид ногдох нормативт зардлыг Засгийн газраас тогтоосон хэмжээгээр улсын төсвөөс санхүүжүүлнэ.Сургалтын модулиудыг суралцагчдад үнэ төлбөргүй ашиглуулах бөгөөд дүйцсэн хөтөлбөрөөр сургалт явуулахад суралцагчаас төлбөр авахгүй.

Баримт бичгийн нэр Нийгмийн ажилтны талаар авах зарим арга хэмжээний тухайБатлагдсан огноо Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайд, Боловсрол соёл,

шинжлэх ухааны сайдын 2009 оны 12 дугаар сарын 31-ны хамтарсан 172/592 тоот тушаал

73

Зорилго, товч агуулга “Нийгмийн хамгааллын салбарын болон сум, хорооны нийгмийн ажилтныг мэргэшүүлэн сургах, түүнд ажил үйлчилгээ явуулах эрх олгох, сунгах, хүчингүй болгох журам”, сум, хорооны нийгмийн ажилтны ажлын ачааллын жишиг норматив, ажлын байрны үлгэрчилсэн тодорхойлолт, Боловсролын нийгмийн ажилтны ажлын байрны үлгэрчилсэн тодорхойлолт, үйл ажиллагааны нийтлэг жишиг”-ийг хавсралтаар баталсан.

Нийгмийн ажилтан нь нийгмийн ажилтны мэргэжлээр дээд болон баклавр ба түүнээс дээш түвшний боловсролтой, эсхүл нийгмийн ухааны мэргэжлээр баклавр ба түүнээс дээш түвшний боловсролтой, нийгмийн ажлаар мэргэшүүлэх сургалтад хамрагдсан байна.

Тусгай тэмдэглэл Боловсролын нийгмийн ажилтан нь хүүхэд бүрийн сурах, хөгжих тэгш боломжийг хангах, тэдний оролцоог дэмжих, хүүхэд хамгааллын чиглэлээр багш, сурагчид, анги хамт олон, гэр бүл, олон нийт, мэргэжлийн байгууллагуудтай хамтран ажилладаг, хүүхэдтэй ажиллах хүсэл сонирхолтой, нийгмийн ажлын мэргэжлийн мэдлэг ур чадвартай, нийгмийн ажлын боловсрол эзэмшсэн, нийгмийн ажил үйлчилгээ эрхлэх эрхтэй магадлан итгэмжлэгдсэн мэргэжилтэн байвал зохино.

Боловсролын нийгмийн ажилтны хэрэгжүүлэх гол үйл ажиллагаанаас дурдвал:

Хүүхдийн эрхийг дээдлэх,Хүүдийг ялгаварлан гадуурхахгүй байх, Хүүхэд бүрийн үнэт, давтагдашгүй чанарыг хүндэтгэх, тэндийг байнга өсөн хөгжих чадвартайд нь итгэхНийгмийн ажилтны ёс зүйг чанд сахин мөрдөх,Хувийн болон мэдээллийн нууцын дархан байдлыг хадгалахХүнлэг, энэрэнгүй байх,Сэтгэл харамгүй байх,

Боловсролын ниймийн ажилтны эрх /статус/

Хүүхдийн эрхийн зөрчлийн асуудлаар ямар ч албан тушаалтанд санал, гомдол, нэхэмжлэл гаргах, шийдвэрлүүлэх Хүүхдийн эрхийг зөрчсөн болон нийгмийн ажилтны мэргэжлийн ёс зүйд нийцэхгүй чиг үүргээс татгалзахБоловсролын болон хүүхдийн байгууллага, сургууль, орон нутгийн түвшинд гарч буй бодлого шийдвэр хүүхдийн эрх ашигт харшилж байна гэж үзвэл холбогдох байгууллагад санал бэлтгэж хүргүүлэх. Сургуулийн зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд зөвлөх эрхтэйгээр оролцож, хүүхдийн эрх ашгийг дээдлэсэн бодлого шийдвэр гаргахад нөлөөлөхХичээлээс гадуурх сургалтын ажлаар хүүхдийг хөгжүүлэх, хүүхдийн оролцоо, сонирхлын бүлгийг дэмжих, Хүүхдийн эрх ашгийг хохироосон асуудлаар багшийн ёс зүйн дүрмийг ноцтой зөрчсөн багшийн багшлах эрхийг түдгэлзүүлэх, хасах санал, үндэслэлийг гаргах,

Холбоос мэдээллийн эх үүсвэр

Http://socialworkers.blog.gogo.mn/read/entry342606

74

2.3 Баримт бичгийн нэр Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурах бичгийг зохиох, хэвлүүлэх, түгээх журам



Зорилго, товч агуулга ЕБС-ийн сурах бичгийн эх зохиох, эх бэлтгэх, хэвлэх, дахин хэвлэх, түгээх үйл ажиллагааг зохион байгуулах, сурах бичгийг хэрэглэхэд үүсэх харилцааг зохицуулсан. Сурах бичгийн эхийг Боловсролын хүрээлэнгээс санал болгосон яамнаас томилсон баг зохиох ба хүрээлэн уг багийг агуулга, арга үйн удирдлагаар хангана. Хүрээлэнгээс сурах бичгийн эхийг МNS 5420:2004 “Бага, дунд боловсрол,” МNS 5418:2008 “Бага, дунд боловсролын хэвлэмэл сурах бичигт тавих шаардлага” стандарт болон сургалтын хөтөлбөрт нийцүүлэн хянах ажлын хэсэг гаргаж, хэвлэлтэнд шилжүүлэхэд бэлэн болмогц яаманд хүлээлгэн өгнө.

2.4 Баримт бичгийн нэр ЕБС, цэцэрлэгийн багшийн ёс зүйн дүрэм



Зорилго, товч агуулга Боловсролын шинэчлэлийг хэрэгжүүлэх явцад багш ба боловсролын байгууллагаар үйлчлүүлэгчдийн хооронд үүсэх ёс суртахууны харилцааг зохицуулж, багшийг ёс зүйн зөрчлөөс сэргийлэн, мэргэжлийн нэр төрийг нь хамгаалах зорилготой. Хүмүүнлэг иргэний ардчилсан нийгэмд бүтээлч, хариуцлагатай ажиллаж амьдрахад нь суралцагчдад шаардагдах цогц чадамж эзэмших хэрэгцээг хангах, бүх нийтийн боловсролын үйлчилгээг тэгш хүртэх эрхийн нэг баталгаа нь багш мэргэжлийн ёс зүйн хэм хэмжээг сахин биелүүлэх явдал юм. Багшийн ёс зүйн зөрчил нь нийгмийн болон үндэсний соёлоор дамжуулан нийт иргэдийн хөгжих тэгш боломжийг алдагдуулан, өсвөр үеийнхний өөртөө итгэх итгэлийг бууруулдгийг харгалзан багш бүр мэргэжлийн ёс зүйн дүрмийг заавал мөрдөх үүрэгтэй.Энэхүү ёс зүйн дүрмийн эрх зүйн үндэс нь Монгол Улсын “Үндсэн хууль” болон бусад хууль тогтоомж, “Боловсролын тухай” багц хуулиар тогтоосон багшийн эрх, үүрэг, түүнчлэн НҮБ-ын “Хүүхдийн эрхийн конвенц”-д заасан хүүхдийн эрх, ялангуяа боловсрол эзэмшихтэй холбогдсон эрхийн заалтууд байна.

Хамрах хүрээ Монгол улсын нутаг дэвсгэрт боловсролын үйлчилгээ эрхэлж байгаа төрийн болон төрийн бус өмчийн цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийн багш, туслах багш энэхүү “Багшийн ёс зүйн дүрэм”-д захирагдана.

75

Тусгай тэмдэглэл Багшийн ёс зүйн дүрмийг “Боловсролын тухай,” “Бага, дунд боловсролын тухай” хуульд заасан эрх, үүргээ биелүүлж, суралцагчид чанартай боловсрол эзэмшүүлэх, мэргэжлийн нэр хүндийг эрхэмлэн, эцэг эх, асран хамгаалагчтай хамтран ажиллах, хамт олны бүтээлч, нөхөрсөг, шударга өрсөлдөөнийг хангасан орчин төлөвшүүлэхийг эрмэлзэж, хамтран ажиллах болон Бүх нийтийн боловсролын нийтлэг эрх ашгийг дээдлэх үзэл санаагаар нийгэмтэй харилцах хүрээнд байна гэж энэ дүрмийн 2.4-т тодорхойлсон:Багш нь төрийн бус байгууллагын ажилд оролцон, орон тооны бус албан тушаалд сонгогдон ажиллаж болох боловч, энэ нь үндсэн ажил үүргээ гүйцэтгэхэд саад болохгүй байх;Багшлах үүргээ хэрэгжүүлэхдээ өөрийн үзэл бодол, улс төрийн байр сууриа суралцагч, эцэг эх, хамт олонд тулган хүлээлгэх, уриалах, үүний улмаас өөрийн болон бусдын үндсэн ажил орхигдоход хүргэхийг цээрлэх;Сургууль, цэцэрлэгийн барилга байгууламжийг ашиглах, сургалтын тоног төхөөрөмж, сурах бичиг, дүрэмт хувцас зэрэг бараа бүтээгдэхүүнийг сонгох, нийлүүлэлтэд оролцохдоо боловсролын чанар, сургалтын байгууллага, суралцагчдын эрх ашгийг урьдал болгох.Аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газрын дэргэд “Багшийн ёс зүйн дүрэм”-ийн хэрэгжилтийг хянан шийдвэрлэх үүрэг бүхий орон тооны бус “Ёс зүйн зөвлөл” (цаашид “зөвлөл” гэнэ) ажиллана:Зөвлөл нь ерөнхий боловсролын сургуулийн хичээлийн эрхлэгч, нийгмийн ажилтан, багш, цэцэрлэгийн арга зүйч, багш, туслах багш, албан бус боловсролын багшийн ёс зүйн байдлын талаар цэцэрлэг, сургууль, эцэг эх, багш, суралцагч төрийн болон төрийн бус байгууллагаас ирүүлсэн албан бичиг, бичгээр гаргасан гомдлыг үндэслэн ёс зүйн зөрчил гаргасан эсэх талаар дүгнэлт гаргаж, холбогдох байгууллага болон гомдол гаргагчид хариу мэдэгдэнэ.Зөвлөл нь багшийн ёс зүйн байдлын талаарх дүгнэлтийг сургууль, цэцэрлэгийн удирдлага, аймаг, нийслэл, дүүрэг, сумын Засаг дарга болон багшид өөрт нь хүргүүлэх ба дүгнэлтийн дагуу авсан арга хэмжээнд хяналт тавьж ажиллана.Ёс зүйн зөрчилд ногдуулсан хариуцлагыг үндэслэлгүй эсвэл, хүндэдсэн гэж үзвэл тухайн багш 30 хоногийн дотор зөвлөлд бичгээр гомдлоо гаргаж болно.



76

2.5 Баримт бичгийн нэр Ерөнхий боловсролын сургуулийн үлгэрчилсэн дүрэм



Зорилго, товч агуулга Боловсролын тухай хуулийн 21-р зүйлийн 21.5-д заасныг үндэслэн сургуулийн үйл ажиллагааны үндсэн зорилт, чиг үүргийг хэрэгжүүлэх нийтлэг зарчим, бүрэн эрх, бусад байгууллага, иргэдтэй харилцах хэм хэмжээг тодорхойлж, сургуулийн үйл ажиллагааг зохицуулахад энэхүү дүрмийг баримтална.Энэ дүрэмд:Сургуулийн үйл ажиллагаанд удирдлага болох хуулиуд, сургуулийн үйл ажиллагааны үндсэн зорилт, үйл ажиллагаандаа баримтлах зарчим, дүрмэндээ тусгах ёстой хэм хэмжээ; Сургуулийн удирдлага зохион байгуулалт, олон нийтийн оролцоог хангах; Сургалтын үйл ажиллагаа, багш, бусад албан хаагч, суралцагч, эцэг эх асран хамгаалагчийн эрх үүрэг;Санхүүгийн болон материаллаг нөөц, сургуулийн үйл ажиллагаанд хориглох зүйлийг багтаасан.

77

Тусгай тэмдэглэл 1.5-р зүйлд:Сургууль хүүхдийн эрхийг дээдэлсэн, ардчилал, шударга ёс, ил тод байдал, хамтын удирдлагын зарчимд тулгуурлан үйл ажиллагаагаа зохион байгуулна.2-р зүйлд:Захирал сургуулийн өөрийн удирдлага, багш нарын зөвлөл, заах аргын нэгдлийн үйл ажиллагааны уялдаа холбоог хангахад дэмжлэг үзүүлж, шийдвэр гаргахад тэдний оролцоог хангаж ажиллана. Захирал албан тушаалын бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхдээ улс төр, эдийн засаг, шашны аливаа нөлөөлөлд орохгүй, багш, ажилчид, суралцагчдын эрх ашгийг эрхэмлэн ажиллана. Нийгмийн ажилтан нь хүүхдийн эрхийг хангахад чиглэсэн нийгмийн ажлын мэргэжлийн үйлчилгээг суралцагч, тэдний гэр бүлд үзүүлэх бөгөөд ажлын байрны тодорхойлолт болон захиралтай байгуулсан хөдөлмөрийн гэрээнд заасан бусад чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ.Сургуулийн үйл ажиллагааг багш, ажилтан, суралцагч, эцэг, эх, олон нийтийн оролцоотой төлөвлөж хэрэгжүүлэх, үнэлэх замаар түншлэлийг бэхжүүлнэ.Сургуулийн үйл ажиллагаа, сургалтын үйл явц, чанар, үр дүнд өөрийн үнэлгээ өгөх чиг үүрэг бүхий багш, суралцагч, эцэг, эхийн байгууллагын төлөөллөөс бүрдсэн хяналт-шинжилгээний баг ажиллуулна.Сургууль хууль тогтоомж, өөрийн дүрэмд заасны дагуу суралцагчийг элсүүлэх ажлыг ил тод, нээлттэй явуулж, батлагдсан норм, нормативыг баримтлан анги, бүлэг дүүргэлтийг зохион байгуулна.Сургууль нь бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын үйлчилгээг стандартын шаардлага, эрүүл, аюулгүй байдал хангасан орчин нөхцөлд зохион байгуулах бөгөөд үйл ажиллагаандаа багш, ажилчид, суралцагчийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хангахад холбогдох дүрэм, журмыг мөрдөнө.Сургууль нь холбогдох мэргэжлийн байгууллагаас баталсан онцгой байдлын нөхцөлд ажиллах дэг журам, горимыг үйл ажиллагаандаа мөрдөх бөгөөд хүүхэд хамгааллын тусгайлсан чиглэл баримтлан ажиллана.Сургууль хамран сургах тойргийнхоо суурь боловсрол эзэмших насны хүүхдийг сургууль завсардуулахгүй сургах, сургууль завсардсан хүүхдийг сургуульд буцаан суралцуулах ажлыг зохион байгуулна.Байршил, хэв шинж, онцлогоосоо хамаарч сургууль суралцагчдад дотуур байраар үйлчилж болно. Дотуур байрны хүчин чадал хүрэлцэхгүй тохиолдолд амьдралын байдал, гэр бүлийн нөхцөл, өнчин, асран хамгаалах хүнгүй, нийгмийн эмзэг бүлгийн болон хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийг дотуур байранд эхний ээлжинд хамруулах чиглэл баримтална.Сургуулийн үйл ажиллагаатай холбоотой хуулиар хориглоогүй аливаа мэдээллээр суралцагч, эцэг, эхийг үнэ төлбөргүй хангах, холбогдох мэдээллийг ил тод байлгах зохион байгуулалтын арга хэмжээ авах, сургуулийн үйл ажиллагаа, сургалтын явц, үр дүнгийн талаар нээлттэй мэдээлэх тогтолцоог бүрдүүлэх замаар үйл ажиллагааны ил тод, нээлттэй байдлыг ханган ажиллана.Бага, дунд боловсролын тухай хуулийн 19.7 дахь хэсэгт заасны дагуу сургуульд суралцагч, эцэг, эх, асран хамгаалагчдын эрх ашгийг хамгаалах, тэдний төлөөллөөс бүрдсэн өөрийн удирдлагын байгууллага ажиллуулж болно. Өөрийн удирдлагын байгууллага нь хичээл, сургалтын үйл ажиллагааг дэмжих, чанарыг сайжруулах, хүүхдийн хөгжил төлөвшил, хамгаалал, оролцооны асуудлаар санал хүсэлтээ сургуулийн удирдлагад гаргаж хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд хамтран оролцоно.Сургууль үндсэн зорилт, чиг үүргээ хэрэгжүүлэх асуудлаар төрийн болон төрийн бус байгууллага, гадаад орон, олон улсын байгууллага, иргэнтэй хууль тогтоомжийн хүрээнд харилцана.Багш, ажилчид, суралцагч, эцэг, эх, асран хамгаалагч, иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагаас сургуулийн үйл ажиллагаа, хууль тогтоомжийн хэрэгжилт, багш, удирдах ажилтны мэргэжлийн чадавхи, ёс зүй, иргэдийн хуулиар хамгаалагдсан эрх, ашиг сонирхлыг зөрчсөн хэмээн үзсэн гомдол, бусад асуудлаар хандсан өргөдөл, санал хүсэлтийг хууль тогтоомжид заасны дагуу хүлээн авч судлан хариу өгнө.3-р зүйлд: Сургалтын үйл ажиллагаа нь суралцагчийн эрхийг хүндэтгэсэн, суралцах, хөгжих үйл явцыг дэмжсэн, нас, бие, сэтгэхүйн хөгжлийн онцлогийг харгалзсан, суралцагчдад суралцах боломжийг адил тэгш олгосон байна.Суралцагчдад өгөх нэг өдрийн гэрийн даалгаврын хэмжээг сургалтын агуулга, суралцагчийн нас, бие, хөгжлийн онцлог, ачааллыг харгалзан 1-р ангид 1 хүртэл цаг, 2-3-р ангид 1.5 цаг, 4-5-р ангид 2 цаг, дунд ангид 2.5-3 цаг, ахлах ангид 3.5 цагаас ихгүй байхаар зохион байгуулна.Сургуулийн гадаад, дотоод орчин, сургалтын тоног төхөөрөмж, техник хэрэгсэл, бодис урвалж, хэрэглэгдэхүүний хадгалалт, хамгаалалт, аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн шаардлагыг хангаж ажиллана. 5-р зүйлд:Багш, суралцагч, эцэг, эх, асран хамгаалагчийн оролцоотой сонгосон дүрэмт хувцсыг хичээлд өмсөнө. Суралцагч хичээлийн жилийн явцад өөр сургуульд шилжин суралцах тохиолдолд суралцсан хугацааныхаа сурлагын дүн, хөгжил төлөвшлийн тодорхойлолтыг хувийн хэргийн хамт сургуулийн захиргаанаас баталгаажуулан авна.Суралцагч сургуулийн үйл ажиллагаанд шууд болон өөрийн удирдлагын байгууллагын төлөөллөөр дамжуулан оролцоно.Эцэг, эх, асран хамгаалагч нь Боловсролын тухай хуулийн 46 дугаар зүйл, Хүүхдийн эрхийг хамгаалах тухай хуулийн 12 дугаар зүйл, Гэр бүлийн тухай хуулийн 26 дугаар зүйлд тус тус заасны дагуу эрх, үүрэгтээ хамаарах асуудлаар сургууль болон сургалтын дотоод үйл ажиллагаанд оролцоно.6-р зүйл:Сургууль Боловсролын тухай хуульд заасан эх үүсвэрээс санхүүжих бөгөөд батлагдсан төсөв, сургууль хөгжүүлэх сангийн хөрөнгө, түүний зарцуулалт, ашиглалт, санхүүгийн тайланд хийсэн аудитын дүгнэлтийн талаар багш, ажилчид, суралцагч, эцэг, эх, олон нийтэд ил тод, нээлттэй мэдээлнэ. Сургууль нь хичээлийн танхимаас гадна осол аюулгүйн болон эрүүл ахуйн дүрмийн дагуу тоноглосон хичээлийн төрөлжсөн кабинет, лаборатори, номын сан, уншлагын танхим, багш, хүүхэд хөгжлийн төв, биеийн тамирын зал, талбай, ногоон байгууламж, эмчийн өрөө, цайны газар (хоол, хүнсний үйлчилгээ), захиргаа, аж ахуйн өрөө, тасалгаатай байна.Сургууль нь холбогдох мэргэжлийн байгууллага баталгаажуулсан эдэлбэр газрыг биеийн тамир, хичээл туршлагын болон тоглоомын талбай байгуулах зэрэгт ашиглана.Сургуулийн орчин дахь хоол, хүнс, ундны цэвэр ус, бие засах газрын эрүүл ахуй, аюулгүй байдлын баталгааг хангах, хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн онцлогт нийцсэн дэд бүтэц, суралцах орчныг бүрдүүлж ажиллана.7-р зүйл: Сургууль дараах үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоноТөрийн болон орон нутгийн өмчийн сургууль нь Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуулийн 14.1.4-т заасны дагуу хуульд зааснаас бусад тохиолдолд төлбөр, хураамж авах, энэ хуульд заасныг зөрчиж, сургалтын зориулалтын эзэмшил газар, анги, танхим, талбай, тоног төхөөрөмж, хэрэглэгдэхүүнийг аливаа хэлбэрээр орлого олох үйл ажиллагаанд ашиглах;Сургуулийн удирдлага, багш, бусад ажилтан, суралцагч нь өөр хоорондоо сэтгэл санаа, эд материал, бие махбодын аливаа дарамт шахалт үзүүлэх, аливаа хэлбэрээр ялгаварлан гадуурхах, суралцагчийг өөр сургуульд шилжин суралцахыг шаардах зэргээр сургалтын үйл ажиллагаанаас завсардуулах, сургууль, багшийн зүгээс албаны ёсны зөвшөөрөлгүй ном, гарын авлага, цахим болон бичмэл материал, бусад зүйлийг зохион байгуулалттайгаар худалдан авахыг шаардах.

78



2.6 Баримт бичгийн нэр Ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн зөвлөлийн үлгэрчилсэн дүрэм



Зорилго, товч агуулга ЕБС, цэцэрлэгийн зөвлөлийн зорилго, зөвлөлийг хэрхэн байгуулах, зөвлөлийн чиг үүрэг, үйл ажиллагаа, зөвлөлийн даргын болон гишүүний чиг үүрэг, хариуцлага, санхүүжилтийн асуудлыг тусгасан.

Тусгай тэмдэглэл Энэ дүрэмд:Зөвлөлд орох багш, ажилтан, суралцагч, эцэг эхийн төлөөллийг тэдгээрийн хамт олны 50-иас доошгүй хувийн ирцтэй хурлаас тус тус сонгож тогтоол гаргана.Зөвлөлийн даргыг зөвлөлийн гишүүдийн хурлаас 3 жилийн хугацаатай сонгоно.Зөвлөл нь жилд 3-аас доошгүй удаа хуралдана. Зөвлөлийн хурлаар хэлэлцэж байгаа асуудлаар тухайн сургууль, цэцэрлэгийн захирал, эрхлэгч, орлогч захирал, сургалтын менежер, багш, ажилтан, эцэг эх, суралцагчийн төлөөллийг хуралд оролцуулан тэдний санал, хүсэлт, тайлбарыг сонсож болно.Зөвлөлийн гишүүний нэг чиг үүрэг нь зөвлөлийн хуралд асуудал оруулж хэлэлцүүлэх, хурлын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх талаар холбогдох албан тушаалтанд шаардлага тавих, түүний биелэлтийн байдалтай танилцах, тайлбар гаргуулах



79

2.7 Баримт бичгийн нэр ЕБС, цэцэрлэгийн үйл ажиллагаанд хяналт-шинжилгээ хийж, үнэлгээ өгөх тоон болон чанарын шалгуур үзүүлэлтүүд



Зорилго, товч агуулга Сургууль, цэцэрлэг өөрийн үйл ажиллагаандаа чанарын үзүүлэлтүүдээр хяналт-шинжилгээ хийж, үнэлгээ өгөх зорилгоор үнэлгээний хэсгийг сургуулийн захирал, цэцэрлэгийн эрхлэгчийн тушаалаар томилж ажиллуулна. Үнэлгээний хэсэг сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагаанд өгсөн үнэлгээг хамт олон, эцэг эхэд тайлагнаж, сум, дүүргийн Засаг даргын тамгын газар, аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газарт хүргүүлнэ.Үнэлгээний тайланд тусгагдсан санал, дүгнэлтийг сургууль, цэцэрлэгийн дараа жилийн үйл ажиллагааны хөтөлбөр, төлөвлөгөөнд тусган хэрэгжүүлнэ..Шалгуур үзүүлэлтэд хамран сургалт, сурлагын чанар, үр дүн, ирц, багшлах боловсон хүчин, санхүү, материаллаг нөөц зэрэг 4 багц тоон үзүүлэлтүүд болон байгууллагын менежмент, сургалтын хөтөлбөр, арга зүй, багшийн хөгжил, үнэлгээ, боловсролын үйлчилгээний хүртээмж, хүүхдийн эрх оролцоо, сургууль цэцэрлэгийн санхүү нөөцийн удирдлага, сургууль, цэцэрлэг эцэг эх, олон нийт, үйлдвэр, аж ахуйн газруудын хамтын ажиллагаа гэсэн 7 багц чанарын үзүүлэлтүүдийг багтаасан байна.

Тусгай тэмдэглэл Тоон үзүүлэлтэд сургууль завсардалт, эрэгтэй, эмэгтэй суралцагчдын тооны харьцаа, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн сургуульд хамрагдалт зэрэг чухал үзүүлэлтүүд байна. Чанарын нэг үзүүлэлт болох “Хүүхдийн эрх, оролцоо” үзүүлэлтэнд:Сурч боловсрох тэгш эрхийг хангах, Хүүхдийн эрүүл мэндийг хамгаалах, Сэтгэл зүйн таатай орчныг бүрдүүлэх, Сурагчдын авъяас чадварыг хөгжүүлэх, Сургууль завсардсан, цэцэрлэгт хамрагдаагүй болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд боловсрол нөхөн олгох сургалтын чанар, үр дүн, сургууль, цэцэрлэгт элссэн болон хасагдсан шалтгаан, нөхцөлд хийсэн анализ, Хүүхдийн эрх, үүргийг байгууллагын дүрэм, дотоод журамд тусгасан байдал, түүний хэрэгжилт, Хүүхдийн эрүүл мэнд болон дотуур байранд суугчид, цэцэрлэгийн хүүхдийн хоол хүнсний эрүүл ахуй, илчлэгийн байдалд хийсэн үзлэг, судалгаа, ариун цэвэр, эрүүл ахуйн дэглэм, түүнийг сайжруулах талаар авч буй арга хэмжээ, үр дүн Боловсролын үйлчилгээнд оролцогчид (багш, эцэг эх, суралцагчид, ажилчид)-ын харилцааны төлөвшилтийн байдал зэрэг орсон байна.

80

2.8 Баримт бичгийн нэр Нэг хичээлийн жилийн хугацаанд цэцэрлэгийн хүүхдийн эцэг, эхээс бэлтгүүлэн хэрэглэх сургалтын хэрэглэгдэхүүн, ариун цэврийн хэрэгслийн жагсаалт



Зорилго, товч агуулга “СӨБ-2” үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд хүүхдийн цэцэрлэгийн сургалтын хэрэглэгдэхүүн, ариун цэврийн хэрэгслийн хангамж, чанарыг сайжруулах зорилгоор баталсан. Нэг хичээлийн жилийн хугацаанд цэцэрлэгийн хүүхдийн эцэг, эхээс бэлтгүүлэн хэрэглэх сургалтын хэрэглэгдэхүүн, ариун цэврийн хэрэгслийн жагсаалтыг баталж, хэрэгжилтэнд нь хяналт тавьж ажиллахыг аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газрын дарга нарт тус тус үүрэг болгосон.

Тусгай тэмдэглэл Хүүхдийн эцэг, эхээс бэлтгүүлэн хэрэглэх сургалтын хэрэглэгдэхүүн:Балын харандаа, будгийн харандаа, фломастер, зургийн дэвтэр, цавуу, хайч, скоч, бийр өнгийн цаас, баримлын шавар, дэвтэр, усан будаг, ватман цаас зэрэг 13 нэр төрлийн бичгийн хэрэгсэлГарын саван, барааны саван, оо, сойз, ариун цэврийн цаас, амны цаас зэрэг 6 нэр төрлийн ариун цэврийн хэрэгслийг жилд нэг удаа өгнө.

2.9 Баримт бичгийн нэр Суралцагчийн дүрэмт хувцасны тухай



Зорилго, товч агуулга ЕБС-ийн суралцагчийг эрүүл ахуйн шаардлага хангасан, эдэлгээ сайтай дүрэмт хувцастай болгож, сургуулийн орчин дахь гэр бүлийн нөхцөл байдлаас шалтгаалсан ялгаатай байдлыг арилгах зорилгоор энэ дүрмийг баталсан.

Тусгай тэмдэглэл 2004-2005 оны хичээлийн жил дуусахаас өмнө суралцагчдын эцэг, эх, асран хамгаалагчдын 50-иас доошгүй хувийн саналыг авч сонгогдсон дүрэмт хувцасны загварыг сургуулийн зөвлөлөөр батлуулж, нийт суралцагчдыг дүрэмт хувцастай болгох; Суралцагчийн дүрэмт хувцас нь хүүхдийн нас, бие бялдрын онцлогт тохирсон, материал нь эрүүл ахуйн шаардлагад нийцсэн, сургуулийн таних тэмдэг бүхий байх;Хувцасны загвар, үйлдвэрлэлийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн нэгж, байгууллага болон суралцагчийн дүрэмт хувцасны материалд тавигдах шаардлагын талаарх мэдээллээр багш, эцэг, эх, суралцагчдыг хангах арга хэмжээг яамнаас авах.

81

2.10 Баримт бичгийн нэр Сургуулийн өмнөх болон бага дунд боловсролын сургалтын байгууллагын багш, удирдах ажилтны мэргэжил дээшлүүлэх журам



Зорилго, товч агуулга Багш, удирдах ажилтны мэргэжил дээшлүүлэх үйл ажиллагааны зорилго нь боловсролын хөгжлийн эрэлт хэрэгцээг тусгасан боловсролын стандарт, сургалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөрийг чанартай хэрэгжүүлэхэд нь багш, удирдах ажилтанд төр, олон нийтийн байгууллага, иргэдийн зүгээс санхүүгийн болон мэргэжил арга зүйн бодитой дэмжлэг үзүүлэх үндсэн дээр тэдний мэргэжил, арга зүйн ур чадвараа тасралтгүй дээшлүүлж байх таатай нөхцлийг бүрдүүлэх зорилготой. Цэцэрлэг, ЕБС, албан бус боловсролын Гэгээрэл төвийн багш, хичээлийн эрхлэгч, арга зүйч, нийгмийн ажилтан, сургалтын байгууллагын захирал, эрхлэгчийн мэргэжил дээшлүүлэх үйл ажиллагааг энэхүү журмаар зохицуулна.Мэргэжил дээшлүүлэх сургалтын төрлүүд, зорилго, эдгээр сургалтанд тавигдах шаардлага, сургалтын хөтөлбөрийг хянуулж батлуулахад бүрдүүлэх материал, сургалтын санхүүжилт, зрхион байгуулалтын асуудлууд туссан.

Тусгай тэмдэглэл Мэргэжил дээшлүүлэх эрэлт, нийлүүлэлтийн харилцаанд оролцох субъект нь:Нэг талаас, сургуулийн өмнөх болон бага, дунд боловсролын сургалтын байгууллагын багш, удирдах ажилтан Нөгөө талаас, тэдэнд зориулсан мэргэжил дээшлүүлэх үйлчилгээ явуулдаг бүх шатны сургалтын байгууллага, аймаг, Боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллага, аймаг, нийслэлийн Боловсролын газар, Багшийн хөгжлийн асуудлаар бодлого, үйл ажиллагаа явуулдаг дотоод, гадаадын төрийн захиргааны болон төрийн бус байгууллагууд, иргэд байна.Багшийн хувьд:Анхны жилдээ багшилж буй багшийн үндсэн сургалтын зорилго нь шинэ багшийг багш бэлтгэх сургуульд эзэмшсэн онол, арга зүйн мэдлэг, чадвараа сургууль, цэцэрлэгийн бодит амьдралтай холбох арга барил олгох, сургууль болон сургалтын орчинд дасгах, сурагч, эцэг эх, сургуулийн удирдлага, багш нартай харилцахад гарч болзошгүй бэрхшээлийг шийдвэрлэх, багшийн ажлын байрны тодорхойлолтод заасан үндсэн чиг үүрэг, гол үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх, хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах зэрэг эрх зүйн харилцаанд оролцох, багшийн ёс зүйг сахих, бие дааж суралцах, бусадтай хамтран ажиллахад зайлшгүй шаардлагатай чадвар эзэмшүүлж, тэднийг багшийн ажилд зөв залж чиглүүлэхэд оршино. Энэ сургалт нь багшлах эрх олгоход тавигдах зайлшгүй шаардлагын нэг байна. 5 дахь жилдээ багшилж буй багшийн үндсэн сургалтын зорилго нь боловсролын стандартыг хэрэгжүүлэх, өөрийгөө хөгжүүлэх, сурагч, эцэг эх, бусад багш нартай хамтарч ажиллах явцдаа хуримтлуулсан туршлага болон багшлах ажлын явцад шинээр үүссэн хэрэгцээнд нь тулгуурлан ерөнхий болон мэргэжлийн дидактик, сургалтын болон сургуулийн менежментийн онол арга зүй, практик мэдлэгийг нь гүнзгийрүүлэн багшлах чадварыг нь хөгжүүлж, цаашид бие дааж суралцах арга барилыг нь хөгжүүлэхэд чиглэнэ. 10 дахь жилдээ багшилж буй багшийн үндсэн сургалтын зорилго нь ажлын байрны тодорхойлолтод тусгагдсан үндсэн чиг үүрэг, гол үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх явцдаа хуримтлуулсан мэдлэг чадвар, туршлагаа бусадтай хуваалцах, бусдаас суралцах боломж олгох, тухайн мэргэжлийнх нь болон ерөнхий дидактикийн шинэ онол, арга зүйг танилцуулах, судалгаа шинжилгээний орчин үеийн арга зүй, зөвлөн туслах арга барил эзэмшүүлэхэд чиглэнэ.

82

2.11 Баримт бичгийн нэр “Сургууль, цэцэрлэг хөгжүүлэх сангийн үлгэрчилсэн дүрэмБатлагдсан шийдвэрийн

дугаар, огнооБСШУ-ы Сайд; Сангийн сайдын 2008 оны 56/64-р хамтарсан тушаалын хавсралт

Зорилго, товч агуулга Өмчийн хэлбэр харгалзахгүй их, дээд сургууль, коллеж, мэргэжлийн сургалт-үйлдвэрлэлийн төв, ЕБС, цэцэрлэгт дотоод, гадаадын хуулийн этгээд, иргэн, эцэг эх, асран хамгаалагч, сайн дурын байгууллагаас санаачлан сайн дурын үндсэн дээр тухайн байгууллагын дүрэмд заасан үйл ажиллагаанд зориулан өгсөн хандив, буцалтгүй тусламжийн орлогыг “Сургууль, цэцэрлэг хөгжүүлэх сан”-д бүртгэж авах, зарцуулах, хяналт тавих, мэдээ тайланд тусгах харилцааг энэхүү дүрмээр зохицуулна.“Сургууль, цэцэрлэг хөгжүүлэх сан” гэж сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагааг сайжруулах, хөгжүүлэх, хэтийн зорилтыг биелүүлэх, суралцагчдыг хөгжүүлэх, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг дэмжих зорилгоор хандивлагчаас санаачлан өгсөн хандив, буцалтгүй тусламжийн орлогыг хэлнэ. Сангийн эх үүсвэр, санд хөрөнгө хүлээн авах, сангийн хөрөнгө зарцуулах, сангийн хөрөнгийг тайлагнах, хариуцлагын заалтууд орсон байна.Хандив, буцалтгүй тусламж цуглуулах нь хандивлагчийн болон тусламж үзүүлэгчийн хүсэл сонирхолд нийцсэн байх бөгөөд нийтийг хамарсан албадлагын болон тэгшитгэн хураасан шинжгүй байна.

Тусгай тэмдэглэл Сангийн хөрөнгийг хүлээн авах комиссыг сургалтын байгууллагын захирал, эрхлэгч томилох бөгөөд уг комисс нь сургуулийн нягтлан бодогч, сургалтын алба, эцэг эх, багш, суралцагчдын төлөөллөөс бүрдэнэ.Комиссын бүрэлдэхүүнийг 3 жилийн хугацаатай байгуулах бөгөөд эцэг эх, асран хамгаалагч, багш суралцагчдын төлөөллийг хамт олны хурлаас тус тус сонгоно. Сангийн хөрөнгийг сургууль, цэцэрлэгийн номын санг баяжуулах, сургалтын орчин, нөхцлийг сайжруулах; сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг сайжруулах чиглэлээр зарцуулна.Сургалтын байгууллага нь хандив, буцалтгүй тусламжийн зарцуулалт, ашиглалтын талаар мэдээлэл нь нээлттэй, олон нийтийн хяналт тавих нөхцөл бололцоог бүрдүүлсэн байна.Сангийн хөрөнгийн зарцуулалтад сургууль, цэцэрлэгийн зөвлөл, удирдах зөвлөл, эцэг эх, асран хамгаалагчийн зөвлөл, хамт олон хяналт тавина.Сургууль, цэцэрлэгийн төсвийн ерөнхий менежер сангийн хөрөнгийн зарцуулалтын талаар эцэг эх, асран хамгаалагч болон сургуулийн хамт олонд улиралд нэг удаа мэдээлэл хийнэ.

83

2.12 Баримт бичгийн нэр Улсын тэргүүний цэцэрлэг, сургууль шалгаруулах журам



Зорилго, товч агуулга Цогц чадамжид суурилсан боловсролын стандартыг хэрэгжүүлэх, хүүхэд бүрт сурч, хөгжих тэгш боломжийг бүрдүүлж, тэдний оролцоог хангах, улмаар хүүхдэд ээлтэй сургалтын орчин бүрдүүлэх замаар боловсролын үйлчилгээний чанар хүртээмжийг нэмэгдүүлэх. Цэцэрлэг, сургуулийн үйл ажиллагааг үнэлэх шалгуур, үнэлэх үзүүлэлт, үнэлгээ хийх аргачлал, бүрдүүлэх материал, шалгаруулах үйл ажиллагааны зохион байгуулалтыг багтаасан. Хүүхдийн цэцэрлэг, ЕБС-ийн (цаашид цэцэрлэг, сургууль гэх) тухайн хичээлийн жилийн сургалтын үйл ажиллагааны ололт, амжилтыг үнэлж дүгнэн улсын тэргүүний байгууллагаар шалгаруулж, тэдгээрийн туршлагыг сурталчлах, түгээн дэлгэрүүлэхэд энэхүү журмыг баримтална.

Тусгай тэмдэглэл Цэцэрлэг, сургууль сургалтын үйл ажиллагаандаа энэхүү журмын шалгуур үзүүлэлтийн дагуу үнэлгээ хийж, дүнг аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газарт жил бүрийн 9-р сарын 15-ны дотор хүргүүлнэ.Боловсрол, соёлын газар нь шалгуур үзүүлэлт тус бүрээр өөрийн үнэлгээ хийсэн цэцэрлэг, сургуулийн тайлан болон үйл ажиллагаатай танилцаж, тухайн оны 10-р сарын 15-ны дотор хөндлөнгийн үнэлгээ хийнэ.Цэцэрлэг, сургуулийн үйл ажиллагаа:Байгууллагын менежмент, Боловсролын үйлчилгээний хүртээмж, Сургалтын чанар, Сургалтын орчин гэсэн 4 шалгуурыг үндэслэн үнэлнэ.Цэцэрлэг, сургуулийн үйл ажиллагааг үнэлэх үзүүлэлтэд Боловсролын үйлчилгээний хүртээмжийн нэмэгдүүлэлт: Хамран сургалтыг нэмэгдүүлсэн байдал Эцэг эх, олон нийтийн байгууллагатай хамтран ажилладаг байдал, Сургалтын орчны бүрдүүлэлт: Сургалтын хэрэглэгдэхүүний хүртээмжийг нэмэгдүүлсэн байдал, Сургалтын эрүүл, аюулгүйн орчныг бүрдүүлсэн байдал, Нийгэм, сэтгэл зүйн таатай орчин бүрдүүлсэн байдал гэсэн үзүүлэлтүүд орсон байна.

84

2.13 Баримт бичгийн нэр Хүүхдийн цэцэрлэгийн аюулгүй байдлын дүрэм



Зорилго, товч агуулга Бага насны хүүхдийн бие бялдар, оюун ухаан, нийгэмшихүйн хөгжлийг дэмжих СӨБ-ын үйлчилгээг эрүүл, аюулгүй, хамгаалагдсан орчинд хэрэгжүүлэх харилцааг зохицуулах зорилготой.Сургуулийн өмнөх насны хүүхдийг асрах, хамгаалах, хүмүүжүүлэх, сургах цогц үйл ажиллагаагаар хүүхдийн бие бялдар, оюун ухаан, нийгэмшихүйг хөгжүүлэх сургалтын орчны эрүүл, аюулгүй байдлыг хангах явдал чухал юм.Энэ дүрмийн эрх зүйн үндэс нь НҮБ-ын “Хүүхдийн эрхийн конвенци,” “Боловсролын тухай” хууль, “СӨБ-ын тухай” хууль болон холбогдох бусад хууль, тогтоомжийн заалтууд байна.

Тусгай тэмдэглэл Цэцэрлэгийн эрхлэгч нь “Ариун цэврийн тухай” хууль, “Галын аюулгүй байдлыг хангах тухай” хууль, “Гамшгаас хамгаалах тухай” хууль, “Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай” хууль, “Хүүхдийн цэцэрлэгийн дүрэм,” “Эрүүл ахуй, ариун цэврийн дүрэм,” “Хүүхдийн цэцэрлэгийн аюулгүй байдлын дүрэм”-ийг багш, ажилчид, эцэг эхэд хичээлийн жилийн эхэнд, шинээр ажилд орж буй багш, ажилчдад тухай бүр танилцуулна.Цэцэрлэгийн эрхлэгч нь байгаль, цаг агаарын болон нийтийг хамарсан гамшиг тохиолдсон нөхцөлд аюулгүй байдлыг хангах зааварчилгааг багш, ажилчдад өгч, хэрэгжилтэд хяналт тавина. Цэцэрлэгийн аюулгүй байдлыг хангах, галын аюулаас урьдчилан сэргийлэх, гал гарсан үед гал унтраах багаж хэрэгслийг хэрхэн ашиглах талаар улирал бүр мэргэжлийн байгууллагатай хамтран багш, ажилчдад сургалт зохион байгуулна.



85

2.14 Баримт бичгийн нэр Цэцэрлэг, ЕБС, мэргэжлийн сургалт-үйлдвэрлэлийн төвийг аттестатчилах журам



Зорилго, товч агуулга

“Боловсролын тухай” Монгол улсын хуулийн 28-р зүйлийн 1.8-д заасны дагуу цэцэрлэг, ЕБС, мэргэжлийн сургалт-үйлдвэрлэлийн төвийн сургалт, мэргэжлийн боловсрол эзэмшүүлэх үйл ажиллагаа, түүний чанар, үр дүнгийн талаар төрөөс баталсан стандартыг хэрхэн хангаж байгааг үнэлэхэд харилцааг зохицуулах зорилготой.Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь цэцэрлэг, ЕБС, мэргэжлийн сургалт-үйлдвэрлэлийн төвийг 5 жил тутамд нэг удаа аттестатчилна.Цэцэрлэг, ЕБС-ийг аттестатчилахдаа БСШУ-ы Сайдын 2003 оны 321-р тушаалаар баталсан “ЕБС, цэцэрлэгийн үйл ажиллагаанд хяналт-шинжилгээ хийж, үнэлгээ өгөх тоон болон чанарын шалгуур үзүүлэлт”-ийг ашиглана.

Тусгай тэмдэглэл Цэцэрлэг, ЕБС, мэргэжлийн сургалт-үйлдвэрлэлийн төвийн үйл ажиллагааг Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас томилсон аттестатчиллын комисс гүйцэтгэнэ.Комисс нь холбогдох төрийн захиргааны төв байгууллага, мэргэжлийн хяналтын болон сургалт, эрдэм шинжилгээний байгууллага, ажил олгогч, мэргэжлийн холбоод, эцэг эхийн төлөөллөөс бүрдэнэ. Комисс нь үйл ажиллагаандаа “Боловсролын тухай”, “Бага, дунд боловсролын тухай”, “Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай” хууль, тэдгээрт нийцүүлэн гаргасан дүрэм, журам, стандартыг удирдлага болгоно.

Гурав. БСШУ-ы Сайдын хамтарсан тушаал3.1 Баримт бичгийн нэр Ерөнхий боловсролын сургуулийн нэг сурагчид ногдох

хувьсах зардлын дундаж хэмжээг тооцох итгэлцүүрБатлагдсан шийдвэрийн

дугаар, огнооБСШУ-ы Сайд; Сангийн сайдын 2007 оны 306/237-р хамтарсан тушаалын хавсралт

Зорилго, товч агуулгаНэг суралцагчид ногдох хувьсах зардлыг сургуулийн байршил, хэв шинж, мэргэжлийн чиглэл болон хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн тусгай хэрэгцээтэй уялдуулан ялгавартай тогтоох Боловсролын хуулийн заалтын дагуу баталсан.ЕБС-ийн нэг сурагчид ногдох хувьсах зардлын дундаж хэмжээг тооцох итгэлцүүрийг Баян-Өлгий аймагт суралцагч, хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагч, дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцагч, эчнээ хэлбэрээр бага, суурь, дунд боловсрол эзэмшиж байгаа суралцагч, орой хэлбэрээр бага, суурь, дунд боловсролд эзэмжшиж байгаа суралцагчаар гаргасан бол цэцэрлэгийн нэг сурагчид ногдох хувьсах зардлын дундаж хэмжээг тооцох итгэлцүүрийг 24 цагийн цэцэрлэгийн хүүхэд, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, ээлжийн бүлгийн хүүхэд, нүүдлийн бүлгийн хүүхдээр ялгаатай гаргасан байна.

86

3.2 Баримт бичгийн нэр Нийгмийн эмзэг бүлгийн болон 4 ба түүнээс дээш хүүхэд нь ЕБС-д суралцдаг өрхийн хүүхдэд хичээлийн хэрэглэлийг үнэ төлбөргүй олгох журам


БСШУ-ы Сайд; Санхүү, Эдийн засгийн сайдын 2000 оны 34/31-р хамтарсан тушаалын хавсралт

Зорилго, товч агуулга Сургуульд хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх, суралцах боломжийг олгох зорилгоор нийгмийн эмзэг бүлгийн болон 4 ба түүнээс дээших хүүхэд нь ЕБС-д зэрэг суралцдаг өрхийн хүүхдэд хичээлийн хэрэглэлийг үнэ төлбөргүй олгоход энэхүү журмыг мөрдөнө.Өрхийн тэргүүлэгч нь бие эрхтний согогтой, оюун ухааны хомсдолтой, нэн ядуу айл өрхийг нийгмийн эмзэг бүлгийн өрхөд хамруулна.Тусгай сургууль, хүүхэд хамгаалах төв, сургууль завсардсан хүүхэд боловсролын нөхөн олгож буй албан бус боловсролын төв, хүүхдийн хорих газарт эмзэг бүлгийн өрхөөс сурч, хүмүүжиж байгаа болон ерөнхий боловсрол эзэмшихээр суралцаж буй бүтэн өнчин хүүхэд нэгэн адил хамрагдана.Нэг суралцагчид жилд 16.0 мянган төгрөгийн хичээлийн хэрэглэлийг тухайн хичээлийн жил эхлэхээс өмнө энэ журманд хамрагдсан суралцагчдад үнэ төлбөргүй олгоно.

Тусгай тэмдэглэл Хичээлийн хэрэглэлд шаардагдах хөрөнгийг орон нутгийн төсөвт тусгуулах, түүнийг олгох, түгээх, тайлан тооцоо гаргах үүргийг аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын төв хариуцна.Суралцагчийн эцэг, эх, асран хамгаалагч нь жил бүрийн 5-р сарын эхний хагаст багтаан дараах материалыг бүрдүүлэн сургалтын байгууллагын захиргаанд өгнө.Хичээлийн хэрэглэл хүссэн тухай эцэг, эх, асран хамгаалагчийн бичсэн өргөдөлБүтэн өнчин суралцагчийн хувьд эцэг, эх нь нас барсны гэрчилгээний хуулбарНийгмийн эмзэг бүлгийн болон 4 ба түүнээс дээших хүүхэд нь ЕБС-д зэрэг суралцдаг өрх болох тухай сум, хорооны Засаг даргын тодорхойлолт.Сургуулийн байгууллагын захирал нь жил бүрийн 6-р сарын 1-ний дотор хичээлийн хэрэглэл үнэ төлбөргүй авах суралцагчдын судалгааг холбогдох материалын хамт аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын төвд хүргүүлнэ.Хичээлийн хэрэглэлийг жил бүрийн 9-р сарын 1-нээс өмнө зохих суралцагчдад олгох ажлыг сургалтын байгууллага хариуцан зохион байгуулна.

87

ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ: ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÑÒÀÍÄÀÐÒÓÓÄ

5.1 Баримт бичгийн нэр Бага дунд боловсрол. Сургуулийн өмнөх боловсрол


СХЗҮЗ-ийн 2004 оны 12-р сарын 23-ны өдрийн 59-р тогтоол

Зорилго, товч агуулга СӨБ-ын түвшинд хүүхдийн эзэмшвэл зохих анхны мэдэгдэхүүн, чадвар, дадал, хэвшил, хөгжлийн түвшинг тодорхойлж, тэдгээрийг эзэмшүүлэх сургалтын хөтөлбөрийг төлөвлөх, хэрэгжүүлэх, үр дүнг үнэлэх, цаашид хөгжүүлэхЭнэ стандарт дараах хэсгээс бүрдэнэ: Удиртгал хэсэгт: стандартын зорилго, хамрах хүрээ, бүтэц, дизайн, хэрэглэх заавар Үзэл баримтлалд: зорилго, зорилт, зарчимАгуулга хэсэгт: Агуулгын стандартад сургуулийн өмнөх насны хүүхдэд төлөвших цогц чадамжийг эзэмшүүлэхэд чиглэсэн чадваруудыг тодорхойлсон ба эдгээр чадварыг эзэмшихэд чиглэсэн анхны мэдэгдэхүүн, дадал, хэвшлийн тогтолцоо нь өөр хоорондоо болон бага боловсролын агуулгатай шүтэн холбогдох уялдаа холбоог тусгасан агуулгын ай хэлбэрээр илэрхийлсэн. СӨБ-ын стандарт нь 3 айтай (бие бялдар, оюун ухаан, нийгэмшихүй) байна. Үнэлгээний хэсэгт: хүүхдийн эзэмшсэн байх цогц чадамжуудыг үнэлэхдээ тусгайлан боловсруулсан жишиг даалгаврын гүйцэтгэлээр үнэлэхээр тусгасан. Арга зүйн хэсэгт: боловсролын арга зүйд баримтлах ерөнхий зарчмуудыг тусгасан байна.

Хамрах хүрээ Боловсролын байгууллага, багш, мэргэжилтэн, арга зүйч, хяналтын улсын байцаагч, удирдах ажилтан, хүүхэд, эцэг эх, судлаач, шинжээч нарт

Тусгай тэмдэглэл СӨБ-ын зорилго MNS 5420-1:2004 /5х Бие бялдарын айн зорилт MNS 5420-1:2004 /5-6х Оюун ухааны айн зорилт MNS 5420-1:2004 /7х Нийгэмшихүйн айн зорилт MNS 5420-1:2004 /11х Тэгш хамруулах, тэнцүү боломж MNS 5420-1:2004 /13х Хүүхдийн хөгжил төлөвшлийг цогц үнэлэх MNS 5420-1:2004 /14х


“Монгол Улсын Стандарт - 2010” ном, Ангилалтын код: 03.180 “Боловсрол” www.estandard.mn 5420-1/2004

88

1.2 Баримт бичгийн нэр Бага дунд боловсрол. Бага боловсролБатлагдсан шийдвэрийн

дугаар, огнооСХЗҮЗ-ийн 2004 оны 12-р сарын 23-ны өдрийн 59-р тогтоол

Зорилго, товч агуулга Энэ түвшний боловсролын зорилгыг хэрэгжүүлэх, кирриклюмыг төлөвлөх, зохион байгуулах, хянах үйл ажиллагааны явцын чанарыг үнэлж, түүнийг хөгжүүлэхэд баримтлах удирдамж, наад захын шаардлагыг хангасан хэм хэмжээний баримт бичиг, шалгуур жинлүүрийн үүрэг гүйцэтгэхЭнэ стандарт дараах хэсгээс бүрдэнэ: Удиртгал хэсэгт: стандартын зорилго, хамрах хүрээ, бүтэц, дизайнҮзэл баримтлалд: суурь боловсролын хэрэгцээ, зорилго, дидактик зарчим,стандарт, кирриклюмийг боловсронгуй болгон хөгжүүлэхэд баримтлах шаардлагууд Агуулгын стандарт хэсэгт: тухайн боловсролын түвшний зорилгыг илэрхийлэх цогц чадамж, түүнийг төлөвшүүлэхэд чиглэсэн боловсролын чиглэл бүрийн агуулгын ай, агуулга эзэмшсэн чадвар хоорондын залгамж холбоны кодыг нарийвчлан тусгасан Үнэлгээний стандартад: сурагцагчийн эзэмшвэл зохих цогц чадамжийн төлөвшлийг үнэлгээний 4 гол чиглэлээр тусгайлан боловсруулсан танин мэдэхүйн тухайн түвшний шалгуурыг хангасан жишиг даалгавраар үнэлэхийг заасанАрга зүйн хөгжилд: зорилгыг хэрэгжүүлэхэд баримтлах гол зарчмуудыг тусгасан.

Хамрах хүрээ Боловсролын бүх байгууллага, багш, суралцагч, удирдах ажилтан, арга зүйч, сурах бичиг зохиогч, хэвлэн нийтлэгч, эцэг эх, судлаач, шинжээч, хэрэглэгч нарт

Тусгай тэмдэглэл Суурь боловсролын зорилго MNS 5420-3:2004 /5х Суурь боловсролтой иргэн MNS 5420-3:2004 6х Суурь боловсролын цогц чадамж MNS 5420-3:2004/8-11х Суурь боловсролд хариуцлагатай сонголтыг оновчтой хийх MNS 5420-3:2004/15-16х



89

1.3 Баримт бичгийн нэр Бага дунд боловсрол. Суурь боловсролБатлагдсан шийдвэрийн


Зорилго, товч агуулга Энэ түвшний боловсролын зорилгыг хэрэгжүүлэх, кирриклюмыг төлөвлөх, зохион байгуулах, хянах үйл ажиллагааны явцын чанарыг үнэлж, түүнийг хөгжүүлэхэд баримтлах удирдамж, наад захын шаардлагыг хангасан хэм хэмжээний баримт бичиг, шалгуур жинлүүрийн үүрэг гүйцэтгэхЭнэ стандарт дараах хэсгээс бүрдэнэ: Удиртгал хэсэгт: стандартын зорилго, хамрах хүрээ, бүтэц, дизайнҮзэл баримтлалд: суурь боловсролын хэрэгцээ, зорилго, дидактик зарчим,стандарт, кирриклюмийг боловсронгуй болгон хөгжүүлэхэд баримтлах шаардлагууд Агуулгын стандарт хэсэгт: тухайн боловсролын түвшний зорилгыг илэрхийлэх цогц чадамж, түүнийг төлөвшүүлэхэд чиглэсэн боловсролын чиглэл бүрийн агуулгын ай, агуулга эзэмшсэн чадвар хоорондын залгамж холбооны кодыг нарийвчлан тусгасанҮнэлгээний стандартад: сурагцагчийн эзэмшвэл зохих цогц чадамжийн төлөвшлийг үнэлэгээний 4 гол чиглэлээр тусгайлан боловсруулсан танин мэдэхүйн тухайн түвшний шалгуурыг хангасан жишиг даалгавраар үнэлэхийг заасанАрга зүйн хөгжилд: зорилгыг хэрэгжүүлэхэд баримтлах гол зарчмуудыг тусгасан.

Хамрах хүрээ Боловсролын бүх байгууллага, багш, суралцагч, удирдах ажилтан, арга зүйч, сурах бичиг зохиогч, хэвлэн нийтлэгч, эцэг эх, судлаач, шинжээч, хэрэглэгч

Тусгай тэмдэглэл Суурь боловсролын зорилго MNS 5420-3:2004 /5х Суурь боловсролтой иргэн MNS 5420-3:2004/6х Суурь боловсролын цогц чадамж MNS 5420-3:2004/8-11х Суурь боловсролд хариуцлагатай сонголтыг оновчтой хийх MNS 5420-3:2004/15-16х



90

1.4 Баримт бичгийн нэр Бага дунд боловсрол. Бүрэн дунд боловсролБатлагдсан шийдвэрийн


Зорилго, товч агуулга Боловсролын үйлчилгээ нь иргэнд оюун ухаан, бие бялдар, ёс суртахууны зохих чадавхтай, хүмүүнлэг ёсыг дээдлэн сахиж, бие даан суралцаж, ажиллаж амьдрах чадвартай болж хөгжин төлөвших нөхцлийг бүрдүүлж, дэмжин туслах юм.Энэ стандарт дараах хэсгээс бүрдэнэ: Удиртгал хэсэгт: стандартын зорилго, хамрах хүрээ, бүтэц, дизайн Үзэл баримтлалд: бүрэн дунд боловсролын хэрэгцээ, зорилго, дидактик зарчим, стандарт, кирриклюмийг боловсронгуй болгон хөгжүүлэхэд баримтлах шаардлагууд Агуулгын стандарт хэсэгт: тухайн боловсролын түвшний зорилгыг илэрхийлэх цогц чадамж, түүнийг төлөвшүүлэхэд чиглэсэн боловсролын чиглэл бүрийн агуулгын ай, агуулга эзэмшсэн чадвар хоорондын залгамж холбооны кодыг нарийвчлан тусгасанҮнэлгээний стандартад: суралцагчийн эзэмшвэл зохих цогц чадамжийн төлөвшлийг үнэлгээний 4 гол чиглэлээр тусгайлан боловсруулсан танин мэдэхүйн тухайн түвшний шалгуурыг хангасан жишиг даалгавраар үнэлэхийг заасанАрга зүйн хөгжилд: зорилгыг хэрэгжүүлэхэд баримтлах гол зарчмуудыг тусгасан.

Хамрах хүрээ Боловсролын бүх байгууллага, багш, суралцагч, удирдах ажилтан, арга зүйч, сурах бичиг зохиогч, хэвлэн нийтлэгч, эцэг эх, судлаач, шинжээч, хэрэглэгч

Тусгай тэмдэглэл Бүрэн дунд боловсролын зорилго MNS 5420-4:2004 5х Бүрэн дунд боловсролтой иргэн MNS 5420-4:2004/6х Цогц чадамж MNS 5420-4:2004/8-12х Хөгжүүлэх зарчим 5420-4:2004/13-14х



91

1.5 Баримт бичгийн нэр Мэргэжлийн боловсролБатлагдсан шийдвэрийн



Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тогтолцооны хүрээнд албан ба албан бус боловсролын төрөл бүрийн мэргэжлийн ажилтныг тэдний авьяас, сонирхол, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ, ажлын байрны шаардлага, мэргэжлийн түвшинд нийцүүлэн бэлтгэх сургалтын цөм агуулга, суралцагсдыг үнэлж дүгнэх шалгуур, арга хэлбэр болон сургалтын техник хэрэгслийн норматив, багш, суралцагсдад тавигдах шаардлагыг тодорхойлсон. Мэргэжлийн боловсрол түүний сургалт болон суралцах хэлбэр, үнэлгээ, багшийн нөөц (онолын болон дадлагын багш), элсэгчид, сургалтын байгууллага түүний материаллаг орчин, номын сан, мэдээллийн орчин зэрэгт тавигдах шаардлагыг хавсралттайгаар нарийвчлан тусгасан.

Хамрах хүрээ Мэргэжлийн боловсрол, сургалт эрхлэн явуулж буй өмчийн бүх төрөл, хэлбэрийн байгууллага, нийгмийн түншүүд, багш, суралцагч, судлаач, мэргэжлийн боловсрол, сургалтын асуудлаар төрийн удирдлага, хяналтыг хэрэгжүүлэгч байгууллагууд.

Тусгай тэмдэглэл Мэргэжлийн боловсрол MNS 5370:2004/1х Мэргэжлийн боловсролын зорилго, үүрэг MNS 5370:2004/2х Мэргэжлийн боловсролын агуулга нь MNS 5370:2004/3х Багц цаг MNS 5370:2004/3х Мэргэжлийн боловсролын үнэлгээ, дүгнэлт MNS 5370:2004/4х Мэргэжлийн боловсролын багшийн MNS 5370:2004/4х Мэргэжлийн боловсролын элсэгчийн MNS 5370:2004/ 4х Номын санд тавигдах MNS 5370:2004/5х


“Монгол Улсын Стандарт - 2010” ном, Ангилалтын код: 03.180 “Боловсрол” www.estandard.mn 5370/2004

92

1.6 Баримт бичгийн нэр Бага, дунд боловсролын хэвлэмэл сурах бичигт тавих шаардлага


СХЗҮЗ-ийн 2008 оны 2-р сарын 28-ны өдрийн 06 тоот тогтоол

Зорилго, товч агуулга Бага дунд боловсролыг албан, албан бус арга замаар эзэмшигчдэд хэрэглэх сурагчийн хэвлэмэл сурах бичгийг зохиох, хэвлэлийн эх бэлтгэх, хэвлэх, хэвлэлийн эхэд ба бэлэн болсон сурах бичигт үнэлгээ өгөх үйл ажиллагаа явуулахад баримтлах нийтлэг болон тусгай шаардлагуудыг тогтоосон.Сурах бичгийн эх зохиох, хэвлэлийн эх бэлтгэл, хэвлэлт, сурах бичгийг хэвлэлтээс хүлээн авахтай холбоотой ерөнхий ба тусгай шаардлагууд болон аргачлалыг тодорхой заасан: Сурах бичиг түүний зохиогч, шинжээч, хэвлэлийн шинжээч гэж хэн байх; Сурах бичгийн эх зохиоход агуулга, арга зүй, үнэлгээ, хэл найруулга, дизайнд ямар шаардлагууд тавигдах;Эх бэлтгэлд сурах бичгийн хуудасны хэмжээ, нүүр, үсэг өрөлтийн хэмжээ болон үсгийн төрөл, өнгө наалт, огтлол зэрэг нь ямар шаардлага хангасан байх;Сурах бичгийг хэвлэлтээс хэрхэн хяналт хийн хүлээн авахыг нарийвчлан тусгасан байна.

Хамрах хүрээ Сурах бичгийн үндсэн хэрэглэгчид, судлаач, зохиогч, шинжээч, бодлого боловсруулагч, шийдвэр гаргагч, ном болон хэвлэлийн салбарын ажилтан, хэвлэлийн газар, хэвлэх үйлдвэрийн мэргэжлийн хүмүүст

Тусгай тэмдэглэл Үндэсний хэл, сэтгэлгээ MNS 5418:2008/2х Үнэлгээ нь нээлттэй, уян хатан MNS 5418:2008/4х Боловсрол эзэмших тэгш байдал MNS 5418:2008/2х Эрүүл ахуйн шаардлага MNS 5418:2008/6х


“Монгол Улсын Стандарт - 2010” ном, Ангилалтын код: 01.140.40 “Бага дунд боловсролын сурах бичигт тавих шаардлага” 5418:2008 www.estandard.mn

93

1.7 Баримт бичгийн нэрМонгол хэлний компьютерийн нэгдсэн тогтолцоо. Кирилл ба монгол бичгийн нэгдсэн код



Зорилго, товч агуулга Кирилл болон монгол үсгийн олон янзын ASCII кодын тогтолцоог халж, олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн нэгдсэн кодыг хэрэглэснээр компьютерээр баримт бичиг мэдээлэл боловсруулах, хадгалах, өөр хоорондоо мэдээлэл солилцох, мэдээллийн нэгдмэл байдлыг хангах.Нэгдсэн кодын систем нь дэлхий нийтэд хэрэглэгдэж буй бүх бичиг үсэг болон тэмдэглэгээний тэмдэгтүүдийн 16 битийн код юм. Түүнийг бичиг үсгийн стандартын ЮНИКОД консорциум хэмээх олон улсын байгууллага, олон улсын ISO/IEC 10646 стандартын үндсэн дээр 1991 оноос хөгжүүлж ирсэн. ISO/IEC 10646, Unicode 3.0 стандартуудад Монгол улсын төрийн бичиг болох кирилл бичиг болон монгол бичиг албан ёсоор батлагдан кодлогдсон байна. Иймээс энэ стандартыг үндэсний стандарт болгон хэрэглэхэд ямар нэгэн саад бэрхшээл тохиолдохгүй. Ингэснээр манай улсад кирилл бичгийн олон янзын кодыг хэрэглэж байгаагаас үүсдэг хоорондоо нийцдэггүй, өөр хооронд нь хөрвүүлэх зэрэг асуудлыг шийдэх ач холбогдолтой.

Хамрах хүрээ Улсын хэмжээнд засаг захиргаа, худалдаа үйлдвэрлэл, үйлчилгээний баримт бичгийг үйлдэх, мэдээллийн сан байгуулахад дагаж мөрдөх кирилл монгол үсгийн нэгдсэн кодыг тогтооно.

Тусгай тэмдэглэл Кирилл үсгийн нэгдсэн код MNS 5552:2005/2х Монгол үсгийн нэгдсэн код MNS 5552:2005/3х Латин үсгийн нэгдсэн код MNS 5552:2005/4х


Ангилалтын код: 35 040, Стандарт MNS 5552: 2005 www.es-tandard.mn

94

1.8 Баримт бичгийн нэр Номын сангийн орчны нөхцөл, үйл ажиллагаанд тавих шаардлага

Батлагдсан шийдвэрийн дугаар, огноо СХЗҮЗ-ийн 2007 оны 5-р сарын 31-ний өдрийн 25-р тогтоол

Зорилго,Товч агуулга

Нийт номын сангуудын орчны нөхцөл, үйл ажиллагаанд тавих үндсэн шаардлагыг тогтоосон.Энэ стандартад:Номын сангийн орчны нөхцөлд тавигдах нийтлэг шаардлага, байрны гэрэлтүүлэг, барилгын дулаан, чийгшил, байрны эрүүл ахуйн нөхцөл Уншигчдад үйлчлэх байрны орчин, фонд хадгаламжийн орчин албан ба туслах байранд тавих шаардлага Тоног төхөөрөмж, техник хэрэгсэлд тавих шаардлага Номын сангийн ажилтанд тавих шаардлага

Хамрах хүрээ Нийт номын сан, түүнчлэн сургуулийн номын санд мөрдөн ажиллана.

Тусгай тэмдэглэл ЕБС-дын номын сангийн ширээ сандлын хэмжээ:6-7 насны хүүхдэд сандлын өндөр 320 мм, ширээний өндөр 550 мм8-9 насны хүүхдэд сандлын өндөр 360 мм, ширээний өндөр 600 мм10-13 насны хүүхдэд сандлын өндөр 390 мм, ширээний өндөр 650 мм13-аас дээш насны хүүхдэд сандлын өндөр 445 мм, ширээний өндөр 700 мм

Холбоос, мэдээллийн эх үүсвэр Ангилалтын код 01.140.40 стандарт MNS 5742: 2007

95

1.9 Баримт бичгийн нэр Хүүхдэд зориулсан үйлчилгээ: Хүүхдийн зуслангийн үйл ажиллагаанд тавигдах ерөнхий шаардлага

Батлагдсан шийдвэрийн дугаар, огноо СХЗҮЗ-ийн 2006 оны 2-р сарын 29-ны өдрийн 18 тоот тогтоол

Зорилго, товч агуулга Хүүхдийн зусланг хөгжүүлэх, мэргэшсэн ур чадвартай боловсон хүчнээр хангах, хүүхдийн чөлөөт цагийг зөв боловсон өнгөрүүлэх, хичээлээр олж авсан мэдлэгийг батжуулах, хүүхдийн бие даан хамт олны дунд хөгжих болон оролцооны эрхийг хангах, хүүхдэд таатай орчин бүрдүүлэх, эрүүл аюулгүй хоол хүнс, техникийн аюулгүй байдлын шаардлага хангасан унаагаар үйлчлэх, тэдний эрүүл мэндийг хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх анхны тусламж үзүүлэх, галын болон бусад гэнэтийн ослын үед тусламж үзүүлэх үйлчилгээнд тавих шаардлагыг тогтоосон.Хүүхдийн зуслан түүний удирдлага болон ажилтанд тавих шаардлага, тэдний мэргэжлийг хэрхэн дээшлүүлэх мөн зуслангийн хоолны, тээврийн, эрүүл мэндийн үйлчилгээнд ямар шаардлага тавигдах болон зуслангийн гадаад, дотоод орчны аюулгүй байдлыг хэрхэн хангахыг тодорхой заасан.“Хүүхэд хөгжүүлэх хөтөлбөр” боловсруулж хэрэгжүүлэх ба тэр нь ямар зорилготой, ямар чиглэл төрөл хэлбэртэй байх, ямар хэрэгслүүдтэй байх, түүнд тавигдах шаардлага зэргийг нарийвчлан тодорхойлсон. Мөн хүүхдийн зуслангийн нормативийг 21 үзүүлэлтээр дотор нь нарийвчлан олон улс, орон нутгийн ангиллаар тогтоосон.

Хамрах хүрээ Өмчийн бүх хэлбэрийн хүүхдийн зуслангийн удирдах ажилтан, арга зүйч, бүлгийн удирдагч, хөтөлбөрийн удирдагч, хүүхэд, эцэг эх, хамтран ажиллагч байгууллага, хувь хүний үйл ажиллагаанд хамаарна.

Тусгай тэмдэглэл Хүүхдийн зуслан хүний нөөц MNS 5633:2006/4х Зуслангийн ажилтны ёс зүй MNS 5633:2006/5х Хүүхэд амрах, хөгжих MNS 5633:2006/8х Хүүхэд хөгжүүлэх хөтөлбөр MNS 5633:2006/9-11х


“Монгол Улсын Стандарт - 2010” ном, Ангилалтын код: 03.080.30 “Үйлчилгээ” MNS 5633:2006 www.estandard.mn

96

1.10 Баримт бичгийн нэр Оюутны дотуур байрны үйлчилгээнд тавигдах ерөнхий шаардлага



Зорилго, товч агуулга Мэргэжлийн боловсролын сургуулийн оюутны байранд тавих ерөнхий шаардлагыг тогтоосон.Оюутны байр, түүнд тавигдах шаардлага ямар байх, байрны дотоод зохион байгуулалт болон оюутан амьдрах өрөөнд тавигдах шаардлага, байрны аюулгүй байдлыг хэрхэн хангах, үйлчилгээний байдлыг хэрхэн олон нийтэд ил тод мэдээлэх, байрны дотоод болон гаднах орчинд нэмэлт ямар үйлчилгээ байж болох, оюутан түүнд ажиллах эсэхийг нарийвчлан тодорхойлсон.

Хамрах хүрээ Мэргэжлийн боловсролын сургуулийн оюутны байр

Тусгай тэмдэглэл6.1-3 “ил тод байдалд” MNS 5869:2008 /4х 7.1-6 “нэмэлт үйлчилгээ” MNS 5869:2008 /4х

Холбоос, мэдээллийн эх үүсвэр “Монгол Улсын Стандарт - 2010” ном, Ангилалтын код:

03.080.30 “Үйлчилгээ” MNS 5869:2008 www.estandard.mn

97

1.11 Баримт бичгийн нэр Хүүхдийн асрамж, халамж, хамгааллын үйлчилгээнд тавих нийтлэг шаардлага

Батлагдсан шийдвэрийн дугаар, огноо СХЗҮЗ-ийн 2008 оны 6-р сарын 26-ны өдрийн 16 тоот тогтоол


Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр хүүхдэд үзүүлж буй асрамж, халамж, хамгааллын үйлчилгээнд тавих нийтлэг шаардлагыг тогтоож, мөрдүүлэх. Хүүхдийн асрамж, халамж, хамгааллын үйлчилгээ явуулах байгууллага нь үйл ажиллагаа явуулах зөвшөөрлийг авахад дараах шаардлагыг хангасан байх шаардлагатай:Үйлчилгээ (хүүхдийн бичиг баримт бүрдүүлэх, эрүүл мэнд, боловсролын болон хүүхдийн эрх хамгаалал, хүмүүжилд тавих шаардлага) Барилга байгууламж, орчны, цэвэрлэгээ, ариутгал, засвар үйлчилгээ Хүний нөөц боловсон хүчний сонголт, түүнд тавигдах шаардлага Хориглох зүйлсийн талаар тавигдах шаардлагуудыг бүрэн хангасан байх ёстойг нарийвчлан тогтоосон байна.

Хамрах хүрээ Хүүхдэд асрамж, халамж, хамгааллын үйлчилгээ үзүүлж байгаа байгууллага үйл ажиллагаагаа төлөвлөх, хэрэгжүүлэх, зохицуулах, үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад, мөн холбогдох байгууллагаас үйлчилгээний зөвшөөрөл олгох болон үйл ажиллагаанд хяналт тавихад ашиглана.

Тусгай тэмдэглэл Үйлчилгээний зөвшөөрөл авах MNS 5852:2008/3х Байгууллагад тавих шаардлага MNS 5852:2008/3х Үйлчилгээнд тавих шаардлага MNS 5852:2008/3х Эрүүл мэндийн үйлчилгээ MNS 5852:2008/4х Боловсролын үйлчилгээ MNS 5852:2008/4х Хүүхдийн эрх хамгаалал MNS 5852:2008/5х Хүүхдийн хүмүүжил MNS 5852:2008/5х Хүүхэдтэй ажиллах боловсон хүчин MNS 5852:2008/7х Хүүхдийн эрх зөрчсөн хориглох зүйл MNS 5852:2008/8-9х


“Монгол Улсын Стандарт - 2010” ном, Ангилалтын код: 03.080.99, “Бусад үйлчилгээ” MNS 5852:2008 www.estan-dard.mn

98

1.12 Баримт бичгийн нэр “Хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд мөрдөх эрүүл ахуйн дадал” стандарт


СХЗҮЗ-ийн 2009 оны 12-р сарын 24-ны өдрийн 49-р шийдвэр

Зорилго, товч агуулга Хоолны газрын үйлдвэрлэлд мөрдөх эрүүл ахуй, ариун цэврийн үндсэн шаардлагыг тогтоосон.Энэ стандартад:Хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний барилга байгууламж, түүний байршил Хоолны түүхий эд, материал, тоног төхөөрөмж болон хүнсийг бэлтгэх, чанаж болгох, хөргөх, хөлдөөх, хадгалах, дахин халаах, түүгээр үйлчлэх Тээвэрлэх үйл ажиллагаа явагдаж буй талбай, талбарт тавигдах эрүүл ахуйн шаардлагаАжиллагсдын хувийн ариун цэвэр, эрүүл мэндэд тавигдах шаардлага Хоол хүнсний чанар, аюулгүй байдлын хяналтын тогтолцооны шаардлагыг нарийвчлан тусгасан.

Хамрах хүрээ Бүрэн цэсээр үйлчилдэг болон эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэг, сувилал зэрэг хязгаарлагдмал цэсээр үйлчилдэг хоол үйлдвэрлэлийн газрууд энэхүү стандартыг заавал мөрдөж ажиллана.

Тусгай тэмдэглэл Эрүүл ахуйн сургалт MNS CAC RCP 39:2009/12х Эрүүл мэнд MNS CAC RCP 39:2009/12х Хувийн ариун цэвэр MNS CAC RCP 39:2009/13х Хувийн зан үйл MNS CAC RCP 39:2009/13х Хоолны чанар аюулгүй байдал MNS CAC RCP 39:2009/19-20х


Стандарт MNS CAC RCP 39:2009, Ангилалтын код 39:2009 www.estandard.mn

99

ÇÓÐÃÀÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ: ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÕªÒªËÁªÐ¯¯Ä1.1 Баримт бичгийн нэр Англи хэлний боловсролын үндэсний хөтөлбөр 2

БатлагдсанШийдвэрийн

Дугаар,ОгнооМУЗГ-ын 2008 оны 7-р сарын 16-ны өдрийн 293-р тогтоол

Зорилго, товч агуулга Зорилго, товч агуулга Англи хэдний боловсрол эзэмших таатай нөхцлийг бүрдүүлэх, англи хэлийг мэдээдэд, харилцаа, ажил хэргийн гол хэрэгсэл болгон хөгжүүлэх зорилготой.Хөтөлбөрт англи хэлийг мэдээдэд харилцаа, ажил хэргийн гол хэрэгсэл болгон хөгжүүлэх тухай доорх байдлаар тусгасан байна:Англи хэлний боловсрол олгох үйл ажиллагааны удирдлага зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгох;Англи хэлний боловсролын стандарт, хөтөлбөр, сурах бичиг, сургалтын орчинг сайжруулах;Багшлах боловсон хүчин бэлтгэх, мэргэжил дээшлүүлэх ажлыг олон улсын жишигт нийцүүлэн, англи хэдний боловсролыг дээшдүүлэхэд байгуулдага иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх.

Тусгай тэмдэглэл Энэ хөтөлбөр нь 2009-2020 он хүртэл гурван үе шаттайгаар хэрэгжинэ:1 -р үе шат: 2009-2012 он2-р үе шат: 201 3-2015 он3-р үе шат: 2016-2020 он

1.2 Баримт бичгийн нэр “Авъяас” хөтөлбөр батлах тухайБатлагдсан шийдвэрийн

дугаар, огнооБШУ-ы сайдын 2012 оны 10 дугаар сарын 8-ний өдрийн A/52 дугаар тушаалын нэгдүгээр хавсралт

Зорилго, товч агуулга Хүүхэд бүрийг авьяас чадварт нь тулгуурлан хөгжүүлэх үйл ажиллагааг олон нийтийн оролцоо, шинжлэх ухааны үндэстэйгээр зохион байгуулах, үндэсний хэмжээнд олон салбарын дэмжлэгтэйгээр хүүхдийн хөгжлийн бодлогыг тодорхойлон хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.Хүүхдийн авьяасыг нээх, хөгжүүлэх, сурах арга барил эзэмшүүлэх нийтлэг арга зүйг боловсруулан, эцэг, эх, багш, сурган хүмүүжүүлэгчдэд эзэмшүүлэх, төр иргэний нийгмийн болон хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын хүүхэд хөгжүүлэхэд чиглэсэн хамтын ажиллагааны загвар бий болгоход оршино.

Хамрах хүрээ Хүүхдийн авъяасыг дэмжиж хөгжүүлэх үйл ажиллагааг эцэг эх, багш сурган хүмүүжүүлэгч, авьяастан сурагч болон иргэд, хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын оролцоотойгоор зохион байгуулж, хамтын ажиллагааны шинэлэг хэлбэрийг бий болгоно.Энэ хөтөлбөр 2012-2013 онд 3 үе шаттай хэрэгжинэ.

Тусгай тэмдэглэл ХҮРЭХ ҮР ДҮНХүүхдийн авьяасыг нээж, хөгжүүлэх замаар сурлагын амжилтыг нь ахиулах арга зүйг эцэг эх, багш сурган хүмүүжүүлэгчид эзэмшсэн байна. Төрийн болон төрийн бус байгууллага, гэр бүл, иргэд, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн хамтын ажиллагааны загвар бий болсон байна.Ерөнхий боловсролын сургуулийн дугуйлан секц хичээллүүлэх нөхцөл сайжирсан байна. Авъяас чадварыг дээдлэн хөгжүүлэх, хүүхдийн хөгжлийн тулгуур болгох хандлага өсвөр үеийнхэн, гэр бүл, сургалтын байгууллага, иргэд, нийгмийн сэтгэл зүйд бий болсон байна.

100


Http://eeoc.mn/index.php?Site=416&mpage=10&do=detail&id=1142

1.3 Баримт бичгийн нэр Бага, дунд. Боловсролын багш бэлтгэх, мэргэжил дээшлүүлэх үндэсний хөтөлбөр


Дугаар,Огноо

МУЗГ-ын 2008 оны 8-р сарын 13-ны өдрийн 31 6-р тогтоол

Зорилго, товч агуулга Багш бэлтгэх, мэргэжил дээшлүүлэх тогтолцоог ерөнхий боловсролын сургуулийн бүтцийн өөрчлөдт, Lioru чадамжид суурилсан боловсролын стандарт болон сургалтын хөтөлбөрийг суралцагчдын эрэлт хэрэгцээнд тохируулан хэрэгжүүлэх чадвартай багш бэлтгэх, багшийн мэргэшил, арга зүйг тасралтгүй дээшлүүлэх, цаашид тогтвортой хөгжих нөхцлийг хангах зорилготой.Энэ хөтөлбөр нь багш бэлтгэх, мэргэжил дээшлүүлэхтэй холбогдуулан:Зорилго, агуулга, бага, дунд боловсролын чанарыг дээшлүүлэх;Боловсролын стандарт, сургалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөрийг шинэчлэх; багшлах боловсон хүчний чанарыг дээшлүүлэхэд чиглэгдсэн.

ТусгайТэмдэглэл

2009-2015 онд хэрэгжинэ.

101

1.4 Баримт бичгийн нэр Бичиг үсгийн боловсролын ундэсний хөтөлбөрБатлагдсан

ШийдвэрийнДугаар, Огноо

МҮЗГ-ын 2004 оны 12-р сарын 22-ны өдрийн 224-р тогтоол

Зорилго, товч агуулга Хүн бүрийг адил тэгшээр хамруулан суралцуулах нөхцлийг хангасан, хүйсийн мэдрэмжтэй, олон нийтийн оролцоо, нийгмийн түншлэдд тулгуурласан бичиг Үсгийн боловсролын үйлчилгээний хүртээмж, чанар, үр ашгийг өргөжүүлэх замаар хүн амын дунд бичиг үсэг үл мэдэх явдлыг устгах, сургууль завсардсан хүүхдүүдэд бичиг үсгийн боловсролыг нөхөн эзэмшүүлэх, сургууль завсардалтаас урьдчилан сэргийлэх, бүх нийтэд бичиг үсгийн боловсролыг эзэмшүүлэх нийгэм, сэтгэл зүйн таатай орчинг бүрдүүлэх, хүн амын бичиг үсгийн боловсролын хэрэглээний чадавхыг сайжруулах үндсэн дээр тасралтгүй сурах, хөгжих бодомжийг дэмжих зорилготой.Энэ хөтөлбөр:Насанд хүрэгчдийн бичиг үсэг тайлагдалтын түвшинг 99 хувиас доошгүй хэмжээнд хүргэх;Бичиг үсэг тайлагдалтын хүйсийн тэнцвэрт байдлыг хангах;Олон нийтийн оролцоо, нийгмийн түншлэлийг бэхжүүлэх;Олон улсын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх;Бичиг үсгийн боловсролын одон талт нөөцийн эх үүсвэрийг бий болгох;Бичиг үсгийн боловсролыг дэмжсэн нийгэм, соёлын таатай орчин бүрдүүлэх;Багшлах боловсон хүчний чадавхыг бэхжүүлнэ.


Энэ хөтөлбөрийг 2 үе шаттайгаар хэрэгжүүлсэн:1 -р үе шат: 2004 - 2008 онд2-р үе шат: 2009 - 2010 онд2008 он гэхэд бичиг үсэг тайлагдалтын түвшин 99 хувиас доошгүй хэмжээнд хүрнэ гэсэн үр дүн хүлээгдэж байна. Мөн 2012 он гэхэд сургууль завсардалтын хувийн жин 1.0 хувиас илүүгүй түвшинд байна.

1.5 Баримт бичгийн нэр “Багшийн хөгжил” хөтөлбөр батлах тухай


БШУ-ы сайдын 2012 оны 11 сарын 22 өдрийн А/136 тоот тушаал

102

Зорилго товч агуулга “Багшийн хөгжил” хөтөлбөрийн зорилго нь хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэхэд чиглэсэн багшлах арга зүйд тулгамдаж буй асуудлыг судлан илрүүлж, шийдвэрлэх арга замыг сонгон ажлын байран дээрээ тасралтгүй хөгжих таатай нөхцөл бүрдүүлэх, хүүхдийг хөгжүүлдэг багш төлөвшүүлэх, тэргүүн туршлагыг түгээх, нэр хүндийг нь өсгөхөд оршино. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилт нь:Хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэхэд чиглэсэн багшлах арга зүйд тулгамдаж байгаа асуудлыг судалж, шийдвэрлэхэд арга замыг тодорхойлохБагшийн мэргэжил, ур чадвараа хөгжүүлэх нөхцөл, боломжийг бүрдүүлэхХүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх арга барилтай багшийг төлөвшүүлэх2012-2016 онд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаануудыг зорилт нэг бүрээр гаргаж, хэрэгжилтийн зохион байгуулалт, гарах үр дүн, хяналт шинжилгээ, үнэлгээ, санхүүжилтийг тусгасан байна.

Хамрах хүрээ Жил бүр 100-аас доошгүй багшийг сургалтад хамруулж, 30-аас доошгүй багшийн хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх тэргүүн туршлагыг нийтийн хүртээл болсон байна.Хүүхдийн авъяас, ур чадвар, онцлогийг нээн хөгжүүлэх чиглэлээр тэргүүний, туршлагатай зөвлөх багш, иргэдээс бүрдсэн үндэсний зөвлөн туслах багийг бүрдэж, үйл ажиллагаа явуулна.Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхдээ баримтлах зарчмын нэг нь “Төрийн болон төрийн бус байгууллага, иргэний нийгмийн оролцоо, иргэд гадаадын хандивлагч, сонирхогч бүх талын дэмжлэгт түшиглэх” юм.

Тусгай тэмдэглэл Үйл ажиллагаануудаас дурдвал:Бүх шатны боловсролын байгууллагын багшийн мэргэжил дээшлүүлэх хэрэгцээний судалгааг тогтмолжуулж, багшийг хөгжүүлэх чиг хандлага, эрэлт хэрэгцээнд тулгуурласан сургалт зохион байгуулах,Сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөө боловсруулах үйл ажиллагаанд багш, сурагч, эцэг эх, сонирхогч талуудын оролцоог бий болгох,Багшийг гадаад оронд мэргэжил дээшлүүлэх сургалт, солилцооны хөтөлбөрт хамруулж, багш нарт дэвшилтэт туршлага арга зүйг судлах нэвтрүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх“Багшийн хөгжил” сэдвээр олон нийтийн хэлэлцүүлэг, зөвлөгөөн, чуулга уулзалт, тэргүүн туршлагыг түгээн дэлгэрүүлэх ажлыг улс орон даяар өрнүүлэх, Сургалтын хөтөлбөр, модуль, мэдээллийн болон хэрэглэгдхүүнтй цахим сан бий болгох


Http://www.meds.gov.mn/Teacher

1.6 Баримт бичгийн нэр Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөр 2



МҮЗГ-ын 2008 оны 5-р сарын 28-ны өдрийн 196-р тогтоол

103

Зорилго, товч агуулга Монголчуудын оюуны соёлын салшгүй бүрэлдэхүүн, давтагдашгүй өв болсон монгол бичгийг иргэдэд эзэмшүүлэх, хойч үедээ өвлүүлэх орчин нөхцлийг бий болгох, энэ чиглэлийн сургалт, судалгаа, сурталчилгааг шинэ түвшинд гаргах, улмаар бүх нийтийн хэрэглээний бичиг болгох зорилготой.Үндэсний бичиг үсгийн өв соёлоо хадгалан үлдээхийн тулд дараах үйл ажиллагаануудыг төлөвлөсөн байна.Монгол бичгийн багш нарыг давтан сургалтаар бэлтгэх;Монгол бичгийн сургалтын орчныг сайжруулах, хэрэгцээг нэмэгдүүлэх;Монгол бичгийн судалгаа, сурталчилгааны ажлыг өргөжүүлнэ.


2008-201 5 онд хэрэгжинэ.

1.7 Баримт бичгийн нэр “НОМ” хөтөлбөр батлах тухай

Батлагдсан огноо БШУ-ы сайдын 2012 оны 10-р сарын 8-ний өдрийн А/51 дугаар тушаалын нэгдүгээр хавсралт

Зорилго, товч агуулга Насанд хүрэгчид болон өсвөр үеийнхний хэрэгцээ, сонирхлыг тэгш хангаж, үндэсний зан заншил, иргэний нийгмийн соёлыг хамтад нь эзэмших чухал хэрэглүүр болох ном унших соёлыг дэлгэрүүлэх, хүүхэд, залуучуудад номтой нөхөрлөх сэдэл тэмүүлэл, бүтээлч хандлагыг бий болгох шаардлагад үндэслэн “Ном” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байна.Сургуулийн өмнөх болон сургуулийн насны хүүхэд, их, дээд сургуулийн оюутнуудад ном унших сэдэл тэмүүлэл төрүүлэх, бүтээлчээр унших арга зүйг эзэмшүүлэх, энэ үйлсэд олон нийтийг татан оролцуулахад хөтөлбөрийн зорилго оршино.

Хамрах хүрээ Сургуулийн өмнөх болон сургуулийн насны хүүхдэд, оюутнуудыг ном унших сонирхолтой болгох, уншсан номынхоо агуулгыг баяжуулан бүтээлчээр сэтгэх, ярих, өөрсдөө туурвин бүтээх чадвар эзэмшүүлэх чиглэлээр цэцэрлэгийн хүүхдүүд, сургуулийн сурагчид, оюутнууд, багш, эцэг эхчүүд, зохиолчид, төрийн болон төрийн бус байгууллага, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийн хамтын ажиллагааны үр ашигтай хэлбэрийг тодорхойлж, үйл ажиллагааг уламжлал болгох зорилттой.2012-2013 онд 3 үе шаттайгаар хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ.

Тусгай тэмдэглэл Цэцэрлэг ерөнхий боловсролын сургуулийн хүүхдүүдэд номын тусламжтайгаар сурах арга барил эзэмшүүлэх, бүтээлч, шүүмжлэлт сэтгэлээ төлөвшүүлэх замаар сурлагын амжилтыг ахиулах арга зүйн чадварыг багш нар эзэмшсэн байна.Телевиз болон хэвлэл мэдээллийн бусад хэрэгслүүд хүүхдэд ном уншихын ач холбогдлыг харуулсан уран бүтээлийг сонирхолтой хэлбэрээр туурвиж, гэр бүл, зохиолчид, сургалтын байгууллагатай хамтран ажиллах хэвшил тогтоно.Хүүхэд, залуучуудын заавал унших номын жагсаалтыг олон нийтийн санал, оролцоонд үндэслэн гаргах;Хүүхдийн сонирхон унших сэдвээр үргэлжилсэн үгийн уран бүтээлийн уралдаан зарлаж дүгнэх.


Http://www.nom-hutulbur.mn/

104

1.8 Баримт бичгийн нэр Зайны сургалтын үндэсний хөтөлбөр



МУЗГ-ын 2002 оны 1-р сарын 25-ны өдрийн 14-ртогтоол

Зорилго, товч агуулга Албан болон албан бус боловсролын үйлчилгээний хүртээмж, чанар, үр ашгийг дээшлүүлж, хүн амд насан туршдаа суралцах бололцоо олгох, амьдрах чадвараа хөгжүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх зайны сургалтын үндэсний тогтолцоог бүрдүүлэн хөгжүүлэх зорилготой.Энэ хөтөлбөр нь:Зайны сургалтын бодлогын зохицуулалт,Менежментийн тогтолцоог бий болгох;Зайны сургалтын үйл ажиллагааны механизм бүрдүүлэх;Зайны сургалтын мэргэжилтэн бэлтгэх;Сургалтын үр ашигтай техникийн орчин бүрдүүлэх зайны сургалтын оновчтой хэлбэрийг сонгох;Агуулга, арга зүйг боловсруулах;Төрийн бус байгууллага болон бусад сонирхогчдын оролцоог нэмэгдүүлэхэд чиглэнэ.


Хөтөлбөрийг гурван үе шаттайгаар хэрэгжүүлэхээр заасан байна:1 -р үе шат: 2002-2003 он2-р үе шат: 2004-2007 он3-р үе шат: 2008-2010 он


Http://www.mongoleducation.mn/modules.php?Ss=4&id=15

105

1.9 Баримт бичгийн нэр Өсвөр үе, залуучуудын хөгжлийг дэмжих үндэсний хөтөлбөр



МҮЗГ-ын 2006 оны 11 -р сарын 21 -ний өдрийн 282-р тогтоол

Зорилго, товч агуулга Залуучуудын өөрийнхөө төлөө болон нийгмийн төлөө хүлээх хариуцлагыг дээшлүүлэх, хөгжих, эрх ашгаа хамгаалах, нийгэм, улс төр, эдийн засаг, соёлын амьдралд оролцох оролцоог өргөжүүлэх, ээлтэй орчинг бүрдүүлэх замаар чадварлаг, бүтээлч, ёс суртахуунтай, боловсролтой, соёлтой иргэн болж төлөвших, тэдний улс орныхоо хөгжилд оруулах хувь нэмрийг нэмэгдүүлэх зорилготой.Энэ хөтөлбөр нь:Мэдлэгт тулгуурласан, чанартай боловсрол нь амьжиргааг сайжруулах, зөв дадал, зуршил хэвшүүлэх гол хэрэгсэл гэсэн ойлголт, хандлагыг өсвөр үе, залуучуудад төлөвшүүлэх ээлтэй орчинг бүрдүүлэх;Залуу хүн бүрийг хөдөлмөрийн зах зээлд хөрвөх чадвартай, эдийн засаг, нийгэм, бизнесийн хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн мэргэжилтэй боловсон хүчин болгонХөгжүүлэх сургалтын орчинг бүрдүүлэх;Тэдний хөдөлмөр эрхлэлтийг дээшлүүлж, ажилгүйдлийн түвшинг тогтвортой бууруулахад хувь нэмэр оруулах;

Орон сууцаар хангах, хөдөөг хөгжүүлэх залуучуудын санал санаачилгыг дэмжих орон нутагтаа үр бүтээлтэй амьдрах орчинг бүрдүүлэх замаар хөдөөгөөс хот руу чиглэсэн шилжих хөдөлгөөний эрчимжилтийг сааруудах арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүднэ.


Бичиг үсэг үл мэдэгчдэд зориулсан албан бус сургалтыг өргөжүүлэх;Үндэсний цөөнх, шилжин суурьшигч, тэнэмэл, ядуу, хөгжлийн бэрхшээлтэй залуучуудын тусгай хэрэгцээт боловсролын судалгааг хийж, тэдэнд боловсрол эзэмшүүлэх ажлыг олон нийтийн санал санаачилгад тулгуурлан зохион байгуулах;Сургууль завсардсан болон хөдөөгийн өсвөр үе, залуучуудын боломж, нөхцөлд тохирсон зайны, албан бус болон ур чадварын сургалтыг өргөжүүлэх;Өсвөр үе, залуучуудыг өөрийгөө илэрхийлэх, биеэ зөв авч явах чадвартай болгон төлөвшүүлэх манлайлал, харилцаа, илтгэх ур чадварт суралцуулах иргэний нийгмийн байгууллагын санаачилгыг дэмжих;Залуучууд ажиллахын зэрэгцээ өөрийн авьяас,Сонирхолд тохирсон хэлбэрээр мэргэжлийн боловсрол эзэмших “Олон нийтийн нээлттэй их сургууль” байгуулан ажиллах санал санаачилгыг дэмжих


Http://www.legalinfo.mn/law/details/3628

106

107

108

Documents

Áîëîâñðîëûí áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãèéí õóðààíãóéall4education.mn/wp-content/uploads/2014/03/Татаж-авах3.pdf · ХЭТТ Хүний