AEKA (Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler Çalışma Grubu)

ANKOS 7. Yıllık Toplantısı, 31 Mayıs-2 Haziran 07, KTÜ

AEKA(Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler Çalışma Grubu)

Bülent Karasözen, Cem Coşkun, İlkay Holt, Özlem Bayram

www.ankos.gen.tr/acikerisim


ANKOS AEKA Çalışmaları

• Seminer ve konferanslar Kurumsal [Açık] Arşivler, 43. Kütüphane Haftası, İzmir: 23 Mart-1 Nisan, 2007 Açık Erişim, Kurumsal Arşivler, 43. Kütüphane Haftası, Muğla: 23 Mart-1 Nisan, 2007 Kurumsal Arşiv Yaratma, Ankos 6. Yıllık Toplantısı, Çanakkale: 2-4 Haziran, 2006 Open Access and Institutional Respositories: Recent Developments in Turkey and SPARC,

Selanik: 8-9 Mayıs, 2006 Uluslararası bir Açık Arşiv: E-LIS, Akademik Bilişim Konferansı, Denizli: 7-11 Şubat, 2006 Kurumsal Arşiv Yapılanmasında Temel Adımlar: Ankos Kontrol Listesi ve El Kitabı, Inet-tr’06,

Ankara: 21-23 Aralık, 2006 Institutional Repository Movement in Turkey, Open Scholarship 2006: New Challenges for

Open Access Repositories, 18-20 Ekim, 2006

• Haber kanallarımız ANKOS AEKA web sitesi Açık Erişim Dünyasından Blogu

• Tanıtıcı Broşür ve Rehberler ANKOS Açık Erişim Broşürü: Bilimsel Bilgiye Erişimdeki Engelleri Kaldırmak Elinizde, Mayıs

2006 Kurumsal Arşiv Oluşturma Rehberi, Mayıs 2007

http://eprints.rclis.org/archive/00005684/

http://www.ankos.gen.tr/acikerisim

http://www.acikerisim.blogspot.com/




Açık Erişimle Değişimi Yaratın!Mayıs 2006

• Kurumsal arşivlerin yapılanma sürecine hizmet etmek amacıyla yönetici, araştırmacılar ve kütüphaneciler için hazırlamıştır. – Açık erişim nedir, ne değildir;

– Nasıl sağlanır: "yeşil" ve "altın" yollar;

– Telif hakları;

– Açık erişim ve kamu yararı;

– Açık erişim neden ve nasıl desteklenmeli;

– Açık erişimde uluslararası gelişmeler;

– Türkiye'de açık erişim hareketleri


Kurumsal Arşiv Oluşturma RehberiMayıs 2007

• Kurumsal arşivlerin yapılanma sürecine hizmet etmek amacıyla yönetici ve kütüphaneciler için hazırlamıştır.

– Kurumsal Arşiv Nedir?, Kurumsal Arşivin Yararları – Arşiv Politikası Oluşturma: Zorunlu Arşivleme Politikaları, İçerik

Oluşturma Politikaları – Standartlar: OAI-PMH, Metadata, OAI-PMH Uyumlu Yazılımlar,

Sayısal Koruma – Fikri Mülkiyet Hakları – Maliyet ve Personel – Kurumsal Arşiv Uygulamasında İş Akışı: Arşivleme ve Arşivleme

Sonrası – Tutundurma Faaliyetleri– Dünyada ve Türkiye’de OAI-PMH Uyumlu Kurumsal Arşiv Örnekleri – Seçilmiş Kaynak Listesi



Bilimsel Yayınlar ve Dergiler

• 24.000 hakemli dergi• Yılda 1.5 milyon makale, her yıl makale sayısı %3 artıyor• Bilimsel, teknik ve tıp yayıncılık pazarının yıllık hacmi 11

milyar $• Toplam 2000 yayıncı• Yayıncılık pazarının büyük bir bölümü 200 yayıncının• Elsevier, Springer-Kluwer, Wiley-Blackwell, Taylor-Francis• Hiç bir üniversitenin tüm yayınlara erişmesi mümkün değil• Makalelere erişilemediği için potansiyel etkilerini

kaybediyorlar


Kurumsal Arşivlerin Yararları

• Kuruma;– Kurumun görünürlüğünü ve saygınlığını artırır, prestij sağlar,– Kurumun finanse ettiği araştırma sonuçları üzerinde kontrol sağlar; erişim sınırlamasını

ortadan kaldırır,– Kurumun finanse ettiği araştırmaları tekrar ücret ödeyerek ticari kaynaklardan satın

almasını önler.• Araştırmacıya;

– Araştırma sonuçlarının daha geniş kitleye ulaşmasını sağlayarak etkisini artırır,– Araştırma sonuçlarının başka bir araştırmaya temel oluşturmasını kolaylaştırır,– Yapılan araştırmanın tekrarını önler,– Araştırmacıya özgeçmiş oluşturmak için araçtır.

• Topluma;– Bilimsel iletişimin gelişmesine ve güçlenmesine katkı sağlar,– Ülke ekonomisini destekler,– Entellektüel mirasın uzun vadeli saklanmasını ve korunmasını garanti eder


Açık Erişimin Atıflara Etkisi :Daha Çok Atıf


Açık Erişimin Atıflara Etkisi:Daha Erken Atıf


Açık Erişimli ve Sınırlı Erişimli Dergiler


Arşivlerin İçeriği ...

• Postprints(Hakemli dergilerde kabul edilmiş makalelerin son hali)

• Konferans bildirileri• Preprints• Working papers• Teknik raporlar• Yüksek lisans ve doktora tezleri• Ders notları, sınav soruları


Arşivlerin İçeriği ...


Telif Hakları

• Elektronik yayım hakkı– araştırmacının çalışmasını elektronik ortama taşıma hakkına sahip olması ve

kullandırma biçimlerinin de söz konusu çalışmanın telif hakları kuralına uygun olması

• Yayıncı Politikaları– Dergi yayıncılarının kendi kendine arşivleme yapma konusundaki politikaları

SHERPA/RoMEO listesinden kontrol edilebilir.

• Creative Commons, Science Commons– Creative Commons Projesi, “her hakkı saklı” söylemi yerine “bazı hakları saklı”

söylemini savunur.– ScienceCommons, yazarların yayıncılarla telif anlaşmalarına eklenti sağlayarak,

erişim ve kullanım haklarını kendilerinin düzenlemesine izin verir.

• Fikir ve Sanat Eserlerini Koruma Kanunu– fikir ve sanat ürünlerinin korunması ile ilgili haklar 1951 tarihli ve 5846 sayılı Fikir ve

Sanat Eserlerini Koruma Kanunu ile güvenceye alınmıştır.


Telif Hakları ve Kişisel Arşivleme

• Yazar, yayınlanacak son baskı (copy-edited) versiyonu olmadığı sürece çalışmasını kurumsal arşive veya kişisel WB sayfasına koyabilir.

• Ancak makalenin dergide yayınlanmış ve/veya yayınevinin WEB sayfasındaki halini koyamaz.

• Ayrıca kurumsal arşive koydugu makalesiyle ilgili olarak, makalenin yayınlanmış haline yayinevinden nasıl erişileceğiyle ilgili WEB adresini verebilir.


Yayıncı Politikaları ve Kişisel Arşivleme

• Dergilerin % 93’isi kişisel arşivlemeye izin veriyorlar [http://www.sherpa.ac.uk/romeo.php]– Yeşil: preprint ve postprint arşivlenebilir– Mavi: postprint arşivlenebilir– Sarı: preprint arşivlenebilir– Beyaz: arşivlemeye izin vermiyor


Yayıncı Politikaları ve Kişisel Arşivleme


Dünyada Kurumsal Arşivler

Directory of Open Access Repositories, http://www.opendoar.org/

• Amerika: 210• İngiltere: 93• Almanya: 78• Brezilya: 50• Kanada: 39• Fransa: 37• İsveç: 33• Avustralya: 33• İtalya, Japonya: 27• İspanya: 24• Hindistan: 23• Belçika: 13


Sayıları Hızla Artıyor


Açık Erişim Bildirgeleri• 2003 Berlin Bildirgesi• European Research Council• Deutsche Forschungsgemeinschaft (German Research Foundation)• German Research Council• Austrian Science Fund• Spanish National Research Council• Wellcome Trust• Volkswagen Foundation• National Research Council, Swiss National Science Foundation• CNRS (Centre Nationale de la Recherche Scientifique, France)• INRIA (Institut National de Recherche en Informatique et en Automatique, France)• Medical Research Council (UK)• British Heart Foundation• Association of Medical Research Charities (UK)• Max Planck Society (Germany)• Swedish Research Council


Avrupa Topluluğu ve Açık Erişim

• Avrupa Araştırma Konseyi (ERC) Açık Erişim Raporu, Aralık 2006

• Petition for guaranteed public access to publicly-funded research results [http://www.ec-petition.eu]– Toplam: 23.224 imza, Türkiye’den 54 imza var


EURAB Zorunlu Arşivleme Önerisi

• Avrupa Topluluğu Araştırmalar Danışma Komisyonu (European Research Advisory Board)

• Dergilerde ve konferanslarda hakemden geçmiş, yayınlanması kabul edilen makaleler gecikmeden arşivlenmeli ve en geç altı içinde erişime açılmalı

• Yayınlar kurumda, ilgili birimde veya konu tabanlı bir arşivde tutulmalı

• FP7 çerçevesinde destelenecek tüm araştırmalar arşivlenmeli ve açık erişime açılmalı

• Kurumsal arşivlerdeki dokümanların uzun süreli saklanbilmesi için gerekli önlemler alınmalı

• Avrupa Araştırmalar Komisyonu ve FP7 fonları kurumsal arşivlere finansal destek sağlamalı


Zorunlu Arşivleme Politikaları

• Araştırmacıların dergiler tarafından yayınlanmak üzere kabul edilen makalelerinin, hakemden geçmiş son halinin (postprint) zaman geçirmeden, metadata’sı ile birlikte kurumsal arşive koymalılar

• Makaleyi tüm dünyaya açık erişime açma veya bir süre sonra (ambargo) açık erişime açma hakkı yazarındır.

• Metadata’sı olan bu yayınlara kurumsal arşivler “Email Eprint isteği” aracılığıyla erişilebilinir.

• Dünya genelinde uygulanan çeşitli kurumsal arşiv politikaları ile bunlar arasında zorunlu arşiv politikasını tercih eden kurumlara ROARMAP’in web sayfasında ulaşılabilir.


Açık Erişim Standartları

• Open Archives Initiative - Protocol for Metadata Harvesting (OAI-PMH) Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolü

• Bilimsel bilgi elektronik olarak çeşitli şekillerde ve yerlerde saklanabilir ve farklı yerlerden, farklı yazılımlar kullanarak erişilebilinir.

• Eğer her arşiv kendi koyduğu içerik tanımlanmasında; metadata tasarımı ve bu metadataların birbirleriyle anlaşabildikleri “interoperability” (karşılıklı işlerlik) standartları çerçevesinde iletişim sağlayacak olursa, tarama yapan kullanıcının ek bir yazılım kullanmasını ortadan kaldırarak aynı standardı kullanan arşivler arasında ortak tarama yapılabilmesine olanak sağlar


Kurumsal Arşiv Yazılımları

• Dspace: 235• Eprints: 227• Bpress: 56• CDSware: 9• Fedora: 5


Dublin Core ÖğeleriDublin Core Öğe Öneriler Title (Başlık) serbest metin Author (Yazar) serbest metin Subject (Konu) serbest metin Description (Tanımlam) serbest metin Publisher (Yayıncı) serbest metin Contributor (Katkıda bulunan) serbest metin Date (Tarih) YYYY-MM-DD Type (Tür) kontrollü kelime haznesi Format (Format) kontrollü kelime haznesi Identifier (Belirleyici) Biçimsel kimlik tespiti sistemleri, Source (Kaynak) serbest metin Language (Dil) ISO 63911 Relation (İlişki serbest metin Coverage (Kapsam) serbest metin Rights (Hakla serbest metin.


ANKOS AEKA Görevini Tamamlarken

• Kurumsal entellektüel birikimin saklanması, korunması, görülür kılınması ve yeni araştırmalara temel oluşturması için kurumsal arşiv (KA) oluşumuna ön ayak olunmalı.

• Okurları pahali ticari dergiler yerine, bunların alternatifi olabilecek açık erişimli dergileri desteklemeye yöneltmeli.

• Araştırmacıları yayıncı politikaları konusunda uyarmalı ve telif hakkı transferileri yaparken kişisel arşivlemeye izin verecek anlaşmalar imzalamaları teşvik edilmeli.

• Açık erişim ve bir kurumsal arşivin yararları yöneticilere anlatılırken:– Dünyada bilimsel çevrelerin uyguladığı bir gelişim olduğunun,– Etki faktörüne sağladığı pozitif katkının,– Kurumun saygınlığını artırdığının,– Kurumun pazarlama araçlarından biri haline geleceğinin altı çizilmeli.

• KA oluşumunun süreçlerinden olan yazılım seçimi, içerik belirleme ve buna bağlı iş akışı kurumun özellikleri ve ihtiyaçlarına göre belirlenmeli.

• İşlevselliği sağlayan politika ve prosedürler oluşturmalı. • “Zorunlu arşivleme politikası” kurum üyelerinin KA’ya etkin katılımını garantiler. Her

kurum “zorunlu arşivleme” politika dokümanı hazırlamalı ve bu Üniversite yönetimi tarafından uygulanmalı.

• Kurum içi bilgilendirme & eğitim KA’nın verimliliği için vazgeçilmezdir. • Kurumlar arası bilgi paylaşımı verimliliği artırır. Mevcut uygulamalar izlenmeli,

deneyimler paylaşılmalı, işbirliği olanakları aranmalıdır.


Bilimsel Bilgiye Erişimde

Engelleri Kaldırmak Elinizde

Değişimi Yaratın!

Documents

AEKA (Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler Çalışma Grubu)