AFETLERLE İLGİLİ TANIMLAR VE TERMİNOLOJİ

Dr. Alper BEDER

Afet normal yaşam koşullarını bozan,

etkilediği toplumun başetme kapasitesini aşan düzeyde

sıkıntıya yol açan bir olaydır.

Tehlike (etken) ve incinebilirlik bir araya geldiğinde afet oluşur.

Afet

Etkilenen bölgenin tıbbi yanıt kapasitesini

(tıbbi bakım ve halk sağlığı hizmetleri) aşacak sayıda yaralıya

(fiziksel, ruhsal, sosyal) yol açan bir olaydır.

AfetEtkilenen bölgedeki yaralıların

(fiziksel, ruhsal, sosyal) idaresi için, o anda mevcut kaynaklar ile

tıbbi yanıt kapasitesi (tıbbi bakım ve halk sağlığı

hizmetleri) arasında dengesizlikle sonuçlanan bir olaydır.

Afet

Doğal ya da insanlardan kaynaklanan bir felaket nedeniyle

insanlara onurlu bir yaşam sürdürebilmeleri için

normal koşullarda verilen desteğin sağlanamaması durumudur.

Afet

Toplumun olağan yaşam düzenini bozan, onun yanıt verme ve uyum

sağlama kapasitesini aşarak, dış yardıma gereksinim doğuran,

büyük miktarlarda can ve mal kaybı ile sonuçlanan ekolojik olaylardır

5 öğeye sahiptir 1. Herhangi bir nedenle ekolojik denge

bozulur,2. Bu bozukluk olağan yaşamı ortadan

kaldırır, 3. Bu olağan dışılık, büyük can ve mal

kayıplarına neden olur,4. Sonuçlar, yerel toplumun yanıt verme ve

uyum kapasitesini aşar,5. Dış yardıma gereksinim duyulur.

Bu öğeler toplu olarak gözden geçirildiğinde

bir olay ya da olgunun afet olarak nitelenmesinde,

esas belirleyici olan; dış yardıma gereksinim

duyulmasıdır.

Dış yardım yalnızca merkezi hükümet ya da uluslar

arası düzeydeki; yani büyük çaptaki yardımlar değildir.

Olayın olduğu yerdeki toplum biriminin (köy, kasaba, kent)

kendi olanakları ile olayla baş edemeyerek, herhangi bir dış kaynaktan; komşu

birimden (köy, kasaba, kent), merkezi hükümetten veya uluslar arası düzeyden yardıma gereksinim duyması demektir.

Olağandışı Durum

Yaygın bir biçimde ortaya çıkan ve ağır hasar, yaralanma,

can ve mal kaybına yol açan, toplumun kendi olanaklarıyla

baş edemeyeceği büyüklükte bir yıkıma neden olan,

ulusal ve uluslar arası yardımı gerektiren olay ya da durum

Olağandışı durumların ortak özellikleri

Ani olarak meydana gelirler ve çabuk bir biçimde eyleme geçmeyi

gerektirirler. Normal koşullara göre düzenlenen

tıbbi kaynaklar yetersiz kalır. Olağandışı durumdan etkilenen

kişi sayısının fazla olması, olabildiğince fazla sayıda yaşam kurtarmak

amacıyla var olan kaynakların etkin bir biçimde kullanılmasını gerektirir.

Olağandışı durumların ortak özellikleri

Ortaya çıkan maddi ve doğal hasar olaydan etkilenenlere

ulaşmayı zorlaştırır ve/veya tehlikeli hale getirir.

Çevre kirliliği ve epidemi risklerine bağlı olarak

etkilenen insanların sağlığını olumsuz yönde etkiler.

Bu nedenlerle olağandışı durumlar

ulaşım hizmetlerinden gıda desteğine, güvenlik, yangın söndürme

gibi hizmetlere dek uzanan bir çok farklı müdahale tiplerini

ilgilendiren çok yönlü bir yanıt gerektirir.

Afet Tıbbıbir afet anında ortaya çıkan

ani sağlık ihtiyaçları ile etkilenen toplumdaki mevcut

kaynaklar arasındaki orantısızlığı mümkün olan

en yüksek sayıda yaralıyı kurtaracak şekilde idare eden bir tıp dalıdır.

Afet TıbbıÇeşitli sağlık disiplinlerinin

(Örn; pediatri, epidemiyoloji, enfeksiyon hastalıkları, beslenme, halk sağlığı, acil

cerrahi, sosyal tıp, toplum hekimliği, uluslar arası sağlık kuruluşları, vb.)

afet yönetimi ile ilgili diğer disiplinlerle işbirliği içinde,

afetten kaynaklanan sağlık sorunlarını önlemek, bunlara anında yanıt vermek ve rehabilite etmek için birlikte çalışması

AFET/OLAĞANDIŞI DURUMLARIN SINIFLANDIRILMASI

Doğal olaylara bağlı olarak oluşan afetlere doğal afetler,

İnsan eylemleriyle/eliyle oluşan afetlere yapay afetler

denmektedir.

Doğal Afetler/Doğal Olaylar Sonucu Ortaya Çıkan Olağandışı

Durumlar

Deprem, sel, fırtına

gibi doğa olayları sonucu ortaya çıkan olağandışı durumlardır

Doğal Afetler/Doğal Olaylar Sonucu Ortaya Çıkan Olağandışı

Durumlar Genellikle neden olan olaydan ibaret değildirler.

Kalkınma ile olağandışı durumların sosyal ve ekonomik etkileri ve sonuçları arasında

sıkı bir bağlantıdan söz edilmektedir. Az gelişmişlik ile doğal olaylara bağlı olağandışı

durumlar arasında bir kısır döngünün bulunduğu, doğal olaylara bağlı olağandışı durumlar ve

bunların ortaya çıkardığı yıkımın kalkınma hızını azalttığı, azgelişmişliğin de doğal afetlerin

oluşturabileceği yıkımı ve hasarı arttırdığı ifade edilmektedir.

Doğal Afetler/Doğal Olaylar Sonucu Ortaya Çıkan Olağandışı

Durumlar

Yerkürenin; • litosfer (taşküre), • atmosfer (gazküre) ve • hidrosfer (suküre) katmanlarında,

sürüp giden doğal hareketlerin tetiklemesi sonucunda gelişen

afetler bu başlık altında toplanır.

Taşküre Hareketlerine Bağlı Afetler

Taşküreyi oluşturan kütlelerin (yerkabuğu, magma)

hareketleri sonucunda (deprem, yanardağ patlaması,

heyelan/landslide ve yer çökmesi/subsidence) oluşabilen afetlerdir.

Taşküre Hareketlerine Bağlı Afetler

en sık tekrarlayanı ve en büyük yıkım ve kırımlara neden olanı

depremdir.

Depremler• tellürics (magma hareketleri sonucu

oluşan derin merkezli depremler),• earthquake (fay kırılmalarına bağlı

yüzeysel merkezli depremler), • tsunamik (deniz merkezli olması

nedeniyle, kırım ve yıkımlarını büyük dalgalar ile oluşturan depremler)

sınıflandırılır ve adlandırılır.

Kayıtlarda bulunan ve çok büyük kırımlara neden olan depremler oluş sırası ile

• Shen Shu/Çin Depremi (1556 yılında ve 830.000 ölüm)• Pekin Depremi (1731 yılında ve 100.000 ölüm)• Kalküta/Hindistan Depremi (1737 yılında ve 300.000 ölüm) • Lizbon/Portekiz (1755 yılında ve 60.000 ölüm) ve • Messina/İtalya Depremi’dir (1908 yılında ve 160.000

ölüm).

Yakın tarihin en büyük depremi ise, Tangushan/Çin Depremi’dir. 1976 yılında ve 8.2 Richter ölçeği büyüklüğünde

olan bu depremde, yapıların %90’ı yerle bir olmuş ve 242.000 kişi yaşamını kaybetmiştir.

1939 Erzincan ve 1999 Marmara depremleri de dünyadaki en büyük depremleri arasındadır.

Yanardağ patlamalarıtaşküre hareketlerine bağlı olan afetler

içinde ikinci sırada yer alır.

En büyük kırımlı yanardağ patlaması, 1815 yılında Tambora Yanardağı/Endonezya

patlamasıdır (92.000 kişi ölmüştür). Yanardağ patlamaları can ve mal kaybına

neden olmakla beraber yoğun atmosfer kirliliği ile, süreğen çevre sorunlarına da

yol açmaktadır.

Suküre Hareketlerine Bağlı Afetler

en önemli olanı aşırı yağış

ve bunun sonunda oluşan seldir. Bu afet tipinde afet esnasındaki

kayıplar dışında sonradan oluşan bulaşıcı hastalıklar ikincil ölümlere

neden olabilmektedir.

Hidrosfer Hareketlerine bağlı Afet

Deniz merkezli volkan patlaması, deprem veya büyük fırtınalara bağlı olarak

oluşan dev dalgalar hidrosfer hareketlerine bağlı diğer bir afet türüdür.

Endonezya’nın Karakotoa adasındaki volkan patlaması sonunda oluşan ve

yüksekliği 35 metreye ulaşan dalgalar civarındaki 300 yerleşim yerini yerle bir

etmiştir.

Gazküre Hareketlerine Bağlı Afetler

Hava, atmosferin katmaları arasında ya da yerkürenin bölgeleri arasında devamlı olarak yer değiştirmektedir.

Havanın bu hareketlerinin (rüzgar) hızı çok fazla olduğunda, önüne gelen her şeyi sürükleyerek, kırım ya da yıkımlara

neden olur. Bu yıkımlarını, kendi sürükleme gücü yanında genellikle, aşırı yağış ve sel ya da deniz kabarmalarına neden olarak

yapar. Bu nedenle de genel olarak fırtına ya da kasırga olarak adlandırılır.

Rüzgarın saatteki hızı 120 kilometreden daha büyük ise kasırga denmektedir.

Rüzgar hızının 284/km/saate ulaştığı 1970 Bangladeş Kasırgası bir milyon insanın ölümüne neden olmuştur.

Süreğen Afetler

Yerkürenin katmanlarının birlikte katıldığı ve ekolojik dengenin

yavaş yavaş bozulmasına bağlı olarak gelişen afetlerdir.

Süreğen Afetler

çölleşme (desertification), kuraklık (drought), kıtlık (famine) ve ormanların yok olması

Süreğen Afetler

Bu tür afetlerin ortak özelliği yavaş gelişmesidir.

Süreğen afetlerin oluşmasında ekolojik dengenin insanlık eliyle

bozulmasının payı daha büyüktür. Süreğen afetlerden en çok bilineni,

Güney Sahara’da yaşanan kıtlıktır. Bu olaydan milyonlarca insan etkilenerek

hayatlarını kaybetmişlerdir.

Doğal afetlerden ilk üçü ani etkili ya da akut seyreden afetlerdir,

dördüncüsü ise yavaş ya da kronik başlangıçlı afetlerdir.

İnsan Eylemleriyle/Eliyle Oluşan Afetler / Yapay

Afetler Doğa olaylarının dışında kalan ve

insanların yaşam, üretim, sosyal ve politik faaliyetleri sırasında

ortaya çıkan olağandışı durumlar insan eliyle oluşan olağandışı

durumlar adı altında toplanmaktadır.

Her türlü insan eylemleri sırasında ya da sonucunda oluşan

yıkım ve kırımlar bu grupta yer almaktadır.

Endüstriyel/teknolojik (kazalar, kimyasal/radyoaktif sızıntılar, patlamalar, yangınlar)

Çevre Kirliliği Çölleşme, ormanların yok olması İnsan yerleşim alanlarında ortaya çıkan felaketler Savaş, iç çatışmalar, silahlı saldırılar Etnik ayrımcılık veya etnik temizlik amaçlı

“Göç”e zorlanma

Kendi içinde bilerek ve isteyerek yapılanlar

kaza/ihmal ile oluşanlar

olmak üzere iki kategoriye ayrılır.

İstemli yapay afetlerin en çok bilinenleri

nükleer savaş, konvansiyonel savaş, kitlesel nüfus hareketleri büyük sabotajlardır.

İstemsiz yapay afetlerden en çok bilinenleri ise;

nükleer kaza, toksik emisyon, baraj çökmesi, maden ve diğer büyük iş kazaları ulaşım kazalarıdır.