Agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu II - dr. Smail Čekić

8/14/2019 Agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu II - dr. Smail eki

1/578


2/578

S M A I L ^ E K I ]

AGRESIJA NA REPUBLIKU

BOSNU I HERCEGOVINU

- PLANIRANJE, PRIPREMA, IZVO\ENJE -

Sarajevo, 2004.


3/578

IZDAVAÎ:

Institut za istraìvanje zlo~ina protiv~ovje~nosti i me|unarodnog prava, SarajevoKULT/B, Sarajevo

ZA IZDAVAÂ:Prof. dr Ismet Dizdarevi}

UREDNIK I REDAKTOR:Prof. mr Muharem Kreso

RECENZENTI:

Prof. dr Mustafa Imamovi}Prof. dr Norman CigarProf. dr Nijaz Durakovi}Prof. mr Muharem Kreso

NASLOVNA STRANA:KULT/B, Sarajevo

LEKTOR I KOREKTOR:Azra Fi{er

REGISTRI:Azra Fi{er

DTP:Meldijana Arnaut

[TAMPA:[tamparija Fojnica, Fojnica

ZA [TAMPARIJU:[ahzija Buljina

TIRA@:1.000


4/578


BOSNU I HERCEGOVINU



5/578


6/578

S A D R @ A J

UVODNE NAPOMENE ................................................................. 9

K NJ I G A P R V A

I

UDAR NA USTAVNI KONCEPT ODBRANE SFRJ

1. Ustavno odre|enje Oruànih snaga SFRJ ................................... 172. Razbijanje ustavnog koncepta odbrane SFRJ ............................. 343. Ilegalni [tab Vrhovne komande ................................................. 714. Smanjenje Teritorijalne odbrane Bosne i Hercegovine ............... 875. Razoruànje Teritorijalne odbrane Bosne i Hercegovine ............ 1176. Od antifa{isti~ke do velikosrpske vojske .................................... 148

II

SRPSKI VELIKODR@AVNI PROJEKAT IPLANIRANJE ZLOÎNA

1. Obnova i eskalacija Velikosrpskog pokreta ................................ 1752. Metodi, mehanizmi i postupci planiranja i pripremanja zlo~ina ... 194

III

VELIKOSRPSKI POKRET I PREDSJEDNI[TVO SFRJDO MARTA 1991.

1. Predsjedni{tvo SFRJ i njemu paralelna neformalna grupa .......... 2332. Neuspjeh uvo|enja vanrednog stanja i

dogovorenog vojnog udara marta 1991. .................................... 272

757


7/578

IV

OME\AVANJE GRANICA VELIKE SRBIJE

1. Ratni plan RAM ...................................................................... 3252. Realizacija ratnog plana RAM ................................................ 3733. Neuspjeh mobilizacije i njena nadoknada .................................. 449

V

KONSTITUISANJE VELIKOSRPSKE PETE KOLONEU BOSNI I HERCEGOVINI

1. Petokolona{ka aktivnost i organizovana destrukcijavlasti u Bosni i Hercegovini ........................................................ 477

2. Krizni {tabovi srpskog naroda - organi okupacione vlasti ......... 5233. Velikosrpski strate{ki ciljevi u Bosni i Hercegovini ................... 547

VI

NEPOSREDNE PRIPREME ZA AGRESIJU

1. Naoru`avanje pete kolone .......................................................... 5772. Objedinjavanje komandovanja na okupiranim teritorijama ....... 6593. Zauzimanje polaznih pozicija ..................................................... 695

K NJ I G A D R U G A

VII

ORU@ANE FORMACIJE VELIKOSRPSKOG AGRESORA INJIHOVA LOGISTIKA

1. Jugoslovenska narodna armija / Vojska Jugoslavije ................ 7652. Dobrovoljci i dobrovolja~ke jedinice JNA ................................. 795

758


8/578

3. Oruàne formacije Srpske demokratske strankeBosne i Hercegovine ................................................................ 802

4. Vojska Srpske Republike BiH ............................................... 8365. Ostale oruàne formacije i grupe iz Srbije,

Crne Gore i Hrvatske ................................................................ 8716. Oruàne formacije Saveza komunista

Pokreta za Jugoslaviju ........................................................... 8997. Strani pla}enici ......................................................................... 9018. Logisti~ka podr{ka i poja~anja u ivoj sili ................................ 906

VIII

UKLJUÎVANJE REPUBLIKE HRVATSKE U AGRESIJU NAREPUBLIKU BOSNU I HERCEGOVINU

1. Hrvatska nacionalisti~ka ideologija .......................................... 9352. Dogovori u Kara|or|evu i Gracu ............................................. 9423. Velikohrvatska peta kolona u Bosni i Hercegovini ................... 9504. Zauzimanje dijela Republike Bosne i Hercegovine .................. 972

a) Prikrivena agresija (novembar 1991. januar 1993.) .... 973b) Otvorena agresija (januar 1993. mart 1994.) ............ 1018

5. Logisti~ko obezbje|enje kolaboracionisti~kih

jedinica Hrvatske vojske ........................................................... 1075

Z A K LJ U ^ A K

Z A K LJ U ^ A K....................................................................... 1119I Z V O R I I L I T E R A T U R A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1139S K R A ] E N I C E ............................................................ 1161R E G I S T R I

- Registar li~nih imena ....................................................... 1173- Registar geografskih naziva ............................................ 1237- Registar relevantnih dràvnih, vojnih i ostalih pojmova .. 1287

759


9/578


10/578


BOSNU I HERCEGOVINU


KNJIGA DRUGA


11/578


12/578

VII

ORU@ANE FORMACIJEVELIKOSRPSKOG AGRESORA

I NJIHOVA LOGISTIKA


13/578


14/578

1. Jugoslavenska narodna armija - Vojska Jugoslavije

Rukovodstvo Velikosrpskog pokreta se, u cilju realizacije i prikrivanjasrpskog velikodràvnog projekta, orijentisalo na konkretnu saradnju

sa predstavnicima srpskog naroda i sa srpskim narodom u cjelini,posebno sa srpskim narodom u Bosni i Hercegovini, u poku{ajima daga prikaù subjektom sukoba. Time je osiguralo da, za vrijeme agresijena Hrvatsku, vr{i manevar i pokrete snagama JNA preko Bosne iHercegovine, {to je za JNA bilo od vitalnog zna~aja. To mu je,

pored ostalog, omogu}ilo da mobilizacija u srpskim dijelovimaBosne i Hercegovine bude vrlo uspje{na. Na taj su na~in rje{avalii barem donekle, ublaìli probleme u JNA, izazvane neuspjehommobilizacije u drugim dijelovima zemlje.1

Srpski narod u Bosni i Hercegovini je, po ocjeni tog rukovodstva,

posebno vojnog, bio jedan od kamena temeljaca formiranja zajedni~kedràve svih Srba. Stoga je general Kadijevi} smatrao da bez Jugoslavijene}e biti nikakve jedinstvene dràve Bosne i Hercegovine (... da ne}ebiti jedinstvene Bosne i Hercegovine van jugoslovenske dràve...).2

765

1 V. Kadijevi}, MOJE VI\ENJE RASPADA - VOJSKA BEZ DR@AVE,Beograd 1993, str. 147.

2 Isto, str. 146; D. Domazet, ULOGA JNA KAO SRPSKE IMPERIJALNESILE U BOSANSKOHERCEGOVA^KOM RATU, Hrvatski vojnik, velja~a 1998,str. 6. S tim u vezi, on je ulagao velike napore da rukovodstva Bosne i Hercegovinei prije i poslije vi{estrana~kih izbora, izmijene svoj odnos prema Jugoslaviji i dashvate da bez Jugoslavije ne}e biti nikakve jedinstvene dràve Bosne iHercegovine. Na taj je na~in general Kadijevi} nastojao, koriste}i i vojna sredstva, dadijelu bosansko-hercegova~kog rukovodstva, uglavnom, Bo{njacima, naturi konceptbudu}e jugoslovenske dràve, tj. Velike Srbije. Pri tome je isklju~ivao svaku pomisaona postojanje jedinstvene dràve Bosne i Hercegovine (V. Kadijevi}, nav. dj., str. 146).


15/578

General Kadijevi} je, u skladu sa takvim ocjenama, 29. jula 1991.uputio prijete}e pismo Predsjedni{tvu Republike Bosne i Hercegovine,

traè}i da se odmah povu~e Odluka o neupu}ivanju julske partije regrutau komande, jedinice i ustanove JNA izvan teritorije Bosne i Hercegovine.3

Na sastanku sa rukovodstvom Bosne i Hercegovine 24. decembra1991. u Sarajevu general Kadijevi} je iznio stavove o ulozi JNA u aktuelnoj

politi~koj situaciji u Jugoslaviji.4 Te je stavove on konkretnije razradiou odnosu na Bosnu i Hercegovinu, nagla{avaju}i, izme|u ostalog,kako Armija ne}e re{enja diktirati upotrebom oru`ja, ne smese dozvoliti bilo kakvo formiranje oruànih sastava van snagaMUP-a i JNA. Svaki poku{aj formiranja paravojnih formacijamora se najenergi~nije spre~iti, Bosna i Hercegovina je du`nada izvr{ava sve obaveze prema Jugoslovenskoj narodnoj armiji,po~ev od regrutovanja, pa do finansiranja

, itd.5

Po{to je zapazio da su stavovi iz izlaganja rukovodilaca Bosnei Hercegovine neuskla|eni i sukobljeni, savezni sekretar je, na osnovu

766

3 ARHIV INSTITUTA ZA ISTRA@IVANJE ZLOÎNA PROTIV OVJE^NOSTII ME\UNARODNOG PRAVA U SARAJEVU (u daljem tekstu: AIIZ), inv. br. 2-1372; Isto, inv. br. 2-2817, Savezni sekretarijat za narodnu odbranu, Br. 694-1, 29. juli1991, Beograd Predsjedniku Predsjedni{tva Republike Bosne i Hercegovine.

4 AIIZ, inv. br. 2-2818, Savezni sekretarijat za narodnu odbranu, Kabinet SSNO,

Beograd, 26. decembar 1991, ZABELE[KA iz izlaganja saveznog sekretara zanarodnu odbranu generala armije Veljka Kadijevi}a na sastanku sa rukovodstvom SRBosne i Hercegovine, odrànom u Sarajevu 24. decembra 1991. godine.

Kadijevi}evi stavovi o ulozi JNA u aktuelnoj politi~koj situaciji u zemlji nisuodgovarali stvarnom stanju u Jugoslaviji. Naime, radilo se o izno{enju praznih fraza,kao {to su, na primjer, ocjene da JNA ne}e upotrebiti silu radi nametanja politi~kihre{enja i da su osnovni zadaci Jugoslovenske narodne armije u tada{njem trenutkuspre~avanje daljeg {irenja me|unacionalnih sukoba i obezbe|enja uslova za {tomirniji rasplet jugoslovenske krize (Isto).

5 Isto. Konkretnija razrada tih i drugih Kadijevi}evih stavova u odnosu naBosnu i Hercegovinu predstavljala je, naàlost, najobi~niju podvalu, i to iz vi{e razloga.On je govorio o me|unacionalnim sukobima, a jedinice pod njegovom komandomsu uni{tavale Bosnu i Hercegovinu. Sramotno je i la`no najenergi~nije spre~avanje svakogpoku{aja formiranja paravojnih formacija u vrijeme kada su u Bosni i Hercegoviniupravo regularne jedinice JNA masovno naoruàvale i stvarale srpske formacije.Infantilan je zaklju~ak o neophodnosti istraìvanja zlo~ina na ratom zahva}enomprostoru Bosne i Hercegovine i vo|enja krivi~nih postupaka protiv izvr{ilaca.


16/578

stavova iznijetih tokom rasprave, formulisao vi{e zaklju~aka i zadataka,koji nisu odgovarali ~injeni~nom stanju.6

Rukovodstvo Velikosrpskog pokreta je, procjenjuju}i dalji razvojdoga|aja, smatralo da, nakon napu{tanja Hrvatske, u Bosni i Hercegovinitreba imati jake snage JNA.7 To je navodno odgovaralo svakoj realnoj

767

6 Isto. Formulisani u vrijeme zaklju~enja mira u Hrvatskoj i preno{enju sukoba uBosnu i Hercegovinu ti su zaklju~ci i zadaci u cjelosti glasili :

1) Klju~na ta~ka za ukupno smirivanje stanja u zemlji je prekid rata i stvaranjeuslova za razre{enje jugoslovenske krize mirnim putem. Prekid rata je i osnovnipreduslov za dovo|enje mirovnih snaga Ujedinjenih nacija na krizna podru~ja.Pouke iz rata koji se vodi upozoravaju da po svaku cenu treba spre~iti irenje

ratnih sukoba na druge delove zemlje.2) Vrhunski princip svake vojne organizacije je da vojska uvek mora imatikomandanta. Jugoslovenskom narodnom armijom }e i dalje komandovati Vrhovnakomanda i Predsednitvo SFRJ kao Vrhovni komandant. Autonomno nismo delovalini ranije, niti smo prihvatili takvo delovanje iako je na tome, na odre|eni na~in,insistirala i Evropska zajednica. JNA ne}e preuzimati obavezu i odgovornostinstitucija politi~ke vlasti za donoenje politi~kih odluka.

3) Organi MUP-a Bosne i Hercegovine i Organi bezbednosti JNA treba zapar dana da utvrde broj, ja~inu i lokaciju paravojnih formacija na prostoru BiHi preduzmu efikasne mere za njihovo razoruàvanje. Uspenom realizacijomovog zadatka stvori}e se pretpostavka za mirno razreenje problema u Bosni iHercegovini.

4) Jugoslovenska narodna armija }e, u okviru svoje nadle`nosti, pruìti pomo}u organizaciji povratka iseljenih lica, ne samo na prostor isto~ne Hercegovine, ve}na sva podru~ja sa kojih je izvreno iseljavanje.

5) Neophodno je istraìti zlo~ine na ratom zahva}enom prostoru Bosne iHercegovine, a protiv njihovih po~inilaca povesti zakonski postupak.

6) Potrebno je da Vlada Bosne i Hercegovine, Vojnoprivredni sektor i Sektorpozadine SSNO formiraju zajedni~ku radnu grupu (tim) koja }e se najneposrednijebaviti pitanjima ukupne ekonomske saradnje.

7) Organi Bosne i Hercegovine i organi bezbednosti JNA utvrdi}e me|usobneobaveze i razreiti sporna pitanja u vezi realizacije Odluke Predsednitva SFRJ oobezbe|enju saveznih robnih rezervi od strane JNA na prostoru ove republike(Isto).

7 V. Kadijevi}, nav. dj., str. 147. S tim u vezi, general Veljko Kadijevi} tvrdi daje ta procjena bila prijedlog vojnog rukovodstva, s kojim se Predsjedni{tvo SFRJsloìlo i prijedlog usvojilo (Isto, str. 148). Me|utim, to nije bila orginalana procjenavojnog, ve} rukovodstva Velikosrpskog pokreta, na ~elu sa Milo{evi}em, ~ije jeprocjene i prijedloge vojno rukovodstvo u praksi sprovodilo.


17/578

mogu}oj politi~koj opciji razvoja doga|aja u Bosni i Hercegovini,kao i potrebi postojanja gotovih i jakih snaga na granici prema Srpskoj

Krajini, radi garancije da }e i Hrvatska po{tovati Vensov plan.8Jedan od zadataka JNA, poslije njenog poraza u Sloveniji,

odbrane srpskog naroda u Hrvatskoj i izvla~enja njenih garnizonaiz te republike, sastojao se i u zauzimanju Republike Bosne iHercegovine.9 U tom su cilju nakon neuspjele agresije (avanture) uSloveniji, dva korpusa JNA sa teritorije Slovenije predislocirana,uglavnom, u Bosnu i Hercegovinu, posebno na podru~je uz granicu

prema Hrvatskoj. Jedna brigada je preba~ena u Zenicu, na ~ijoj jeregiji velikosrpski agresor skoncentrisao velike potencijale u ljudstvui tehnici. U {iri rejon Bile}e stigle su snage JNA iz Slovenije iHrvatske, sa ogromnom koli~inom tehnike, posebno artiljerijskih i

protivoklopnih oru|a i municije (dijelovi Rije~kog korpusa stigli suu Bile}u i Kalinovik).10

U septembru 1991. iz Srbije i Crne Gore dva korpusa JNA (Uì~kii Podgori~ki) su upala u jugoisto~nu Bosnu i Hercegovinu.11 Na

768

8 Isto, str. 147-148.9 V. Kadijevi}, nav. dj. str. 93. Taj se zadatak, po Kadijevi}u, sastojao u punoj

kontroli Bosne i Hercegovine, sa krajnjim ciljem da se odbrani srpski narod injegova nacionalna prava (Isto). Navedenom odbranom srpskog naroda i njegovihnacionalnih prava, ustvari, Veljko Kadijevi} vje{to prikriva tihu okupaciju Bosne iHercegovine i otvorenu agresiju koja je kasnije izvr{ena. Srpskom narodu u Bosni iHercegovini nije bila potrebna nikakva odbrana niti za{tita, jer mu apsolutno nijeprijetila nikakva opasnost.

10 DNEVNI IZVJE[TAJ O AGRESIJI I TERORIZMU PROTIV REPUBLIKEBOSNE I HERCEGOVINE, Ured za informisanje Vlade Republike Bosne i Hercegovine(u daljem tekstu: Dnevni izvje{taj), br. 74, 7. juli 1992.; AIIZ, inv. br. 2-175,Vojnapo{ta 5027 Sarajevo, Pov. br. 32/205- 28, 08. april 1992. - Vojnoj po{ti 8248 Knin idrugima; Isto, inv. br. 2-510; Isto, inv. br. 2-793; Isto, inv. br. 2-2129; Oslobo|enje, 5.april 1992.; RATNI ZLOÎNI U BOSNI I HERCEGOVINI, Izvje{taji AmnestyInternationala i Helsinki Watcha, (u daljem tekstu: RATNI ZLOÎNI U BOSNI IHERCEGOVINI), Antiratna kampanja Hrvatska, Centar za mir, nenasilje i ljudskaprava, Biblioteka Dokumenti, br. 2, Zagreb 1993, str. 199.

11 AIIZ, inv. br. 2-2128; Isto, inv. br. 2-2809, Izjava na~elnika [taba 216. brdskebrigade potpukovnika JNA Asima Dàmbasovi}a.

Upad rezervista iz Srbije i Crne Gore izvr{en je 19. septembra 1991, kada je naAerodrom Mostar stigla crnogorska mje{ovita brigada sa kompletnim ljudstvom itehnikom u punom formacijskom sastavu. Brigada je bila mje{ovitog sastava, sa


18/578

podru~je Mostara stiglo je oko 10.000 naoruànih vojnika.12

Ta su dva korpusa, uz u~e{}e vi{e srpskih i crnogorskih oruànihformacija, 30. septembra otpo~ela napad na Dubrovnik.13

Dio jedinica JNA iz Hrvatske je krajem 1991. dislociran na podru~jeBosanske krajine. Vojne snage JNA sa jednog dijela hrvatskog fronta (dioHrvatske progla{en za ruì~aste zone) su, uz mirovno posredovanjeUN-a, predislocirane u Bosnu i Hercegovinu, posebno u Tuzlu, Derventui Br~ko. Tako|e, dio jedinica JNA je, nakon postizanja dogovora onapu{tanju Makedonije (po~etkom marta 1992.) predislociran u Bosnui Hercegovinu. Pored toga, u Bosni i Hercegovini se uo~i agresije nalazioi veliki broj rezervista i dobrovoljaca iz Srbije i Crne Gore.14

769

ljudstvom iz sjeverne Crne Gore, te susjednih mjesta isto~ne Hercegovine. Njihovaspoljna obilje`ja bila su ~etni~ka (kokarde, {ajka~e, kame i dr.) AIIZ, inv. br. 2-2130.

Podgori~ki i Uì~ki korpus ~inili su Operativnu grupu, na ~elu sa generalomJevremom Coki}em (na~elnik [taba bio je general Pavle Strugar). Komanda OG bilaje u Trebinju, a Uì~kog korpusa u Nevesinju. Komandant Uì~kog korpusa 1991. bioje general Milan Torbica (AIIZ, inv. br. 2-5325 i 2-2130).

Uì~ki korpusje po~etkom 1992. dislociran na podru~je Fo~e, Gora`da, Vi{egradai Bratunca, sa komandom u Vi{egradu. Du`nost komandanta od Milana Torbicepreuzeo je general Ojdani}, a Torbica je, umjesto generala Ratka Mladi}a, imenovan zakomandanta Kninskog korpusa (AIIZ, inv. br. 2-5325).

12

Isto. Upad jednog broja sastava JNA titogradskog i titovouì~kog korpusa,u ~ijem sastavu je veliki broj rezervista iz SR Crne Gore, izazvao je uslo`njavanjepoliti~ko-bezbjedonosnog stanja u Hercegovini. Pona{anje jednog broja pripadnikarezervnog sastava JNA iz Crne Gore, pored nepravilnog vojni~kog izgleda (neobrijani,bez kompletne opreme, nevojni~kog drànja, u pijanom stanju i sl.) najprije za vrijemeprevoènja kroz naseljena mjesta, zatim na logorskoj prostoriji i u gradskim sredinama(âpljina i Stolac), naro~ito drskim i bahatim pona{anjem i odnosom, izazvalo jerevolt i reagovanje stanovnika hrvatske i muslimanske nacionalnosti koji su u ve}iniìvjeli na tim dru{tveno-politi~kim zajednicma. Tako je, na primjer, bilo slu~ajevaotvorenog nacionalisti~kog pona{anja i pjevanja ~etni~kih pjesama, otvaranja vatre izvatrenog oru`ja, ulaska u prodavnice i ne pla}anju artikala kupljene robe i dr. (AIIZ,inv. br. 2-2456).

13 AIIZ, inv. br. 2-2129.14 Dnevni izvje{taj, br. 74, 7. juli 1992.; AIIZ, inv. br. 2-175, Vojna po{ta 5027

Sarajevo, Pov. br. 32/205- 28, 08. april 1992. - Vojnoj po{ti 8248 Knin i drugima; Isto,inv. br. 2-510; Isto, inv. br. 2-793; Isto, inv. br. 2-2129; Oslobo|enje, 5. april 1992.; RATNI ZLOÎNI U BOSNI I HERCEGOVINI, str. 199.


19/578

Neposredno uo~i i na po~etku agresije na Bosnu i Hercegovinu(krajem 1991. i po~etkom 1992.) na njenoj teritoriji su, u okviru tri

vojne oblasti (Druga, Prva i êtvrta), stacionirani sljede}i korpusi JNA :a) mati~ni korpusi u organizacijsko-formacijskoj strukturi u

Bosni i Hercegovini: 4. (Sarajevski), 5. (Banjalu~ki) i 17. (Tuzlanski);

b) izvr{enom predislokacijom komandi, jedinica i ustanova JNAiz Slovenije i Hrvatske u organski sastav 2. vojne oblasti u{li su inovoformirani korpusi: 13. (Rije~ki, pa Bile}ki), 10. (Biha}ki), dijelovi9. (Kninskog) i 5. korpus RV i PVO;

c) te dijelovi mariborskog, kninskog, zagreba~kog, podgori~kog,uì~kog, valjevskog i novosadskog, kao i odre|ene snage ratnogvazduhoplovstva i protiv-vazdu{ne odbrane i Vojno-pomorske oblasti.15

Od ukupno sedamnaest korpusa JNA na teritoriji Bosne iHercegovine djelimi~no ili u cjelini bilo je stacionirano ~etrnaest,koji su izvodili ofanzivna borbena dejstva, protiv Republike Bosne iHercegovine, vr{e}i brojne zlo~ine, uklju~uju}i i genocid nad Bo{njacima.Po brojnom stanju i ratnoj tehnici najja~i su bili Biha}ki, Banjalu~ki,Kninski i Tuzlanski korpus, ~iji su dijelovi, pored ostalih, u~estvovali

770

15 AIIZ, inv. br. 2-169, Vojna po{ta 5027 Sarajevo, Inv. br. 25/142-760, 16. april1992. - Na li~nost komadanta; Isto, inv. br. 2-2870, Komanda Bile}kog korpusa, Str. pov. br. 32, 19. april 1992, Bile}a Svim artiljerijskim jedinicama, Zapovijest zaartiljerijska dejstva; Isto, inv. 2-793 /Informacija General{taba Armije Republike Bosne iHercegovine/, Efektivi agresorskih snaga na rati{tu Bosne i Hercegovine; Isto, inv. br. 5352, Zapisnik, Dopuna izjave \. \.; Kazivanja potpukovnika JNA AsimaDàmbasovi}a data autoru; N. Durakovi}, PROKLETSTVO MUSLIMANA, Sarajevo1993, str. 253; A. Draganovi}, nav. dj., str. 5; M. Kreso, ÎNJENICE KOJE UKAZUJUNA AGRESIJU NA REPUBLIKU BOSNU I HEDRCEGOVINU OD STRANESAVEZNE REPUBLIKE JUGOSLAVIJE I NJENIH POMAGAÂ (rukopis),Sarajevo 1993, str 6, 8. i 14; I. Radakovi}, BESMISLENA YU RATOVANJA,Beograd 1997, str. 126-127; J. Divjak, JEDINSTVENI U OCENI GLAVNIHKRIVACA ZA RAT u: F. Ademovi}, JNA BEZNA\E ZLA, Sarajevo 1997, str. 259;D. Domazat, nav. dj., str. 11-12 i 14, nap. 21; Z. Suljevi}, POLITI^KO-VOJNASITUACIJA UOÎ AGRESIJE NA BOSNU I HERCEGOVINU (rukopis), str. 84-85 i 91-92. U skladu sa dostupnim dokumentima nije mogu}e utvrditi ta~an brojkorpusa i drugih snaga JNA, niti ta~an broj agresorskih vojnika, kao ni broj i vrstuoru|a i oru`ja koje su Srbija i Crna Gora angaòvale u agresiji na Republiku Bosnu iHercegovinu. To }e biti jedino mogu}e tek kada bude dostupna sva originalna gra|asvih komandi, jedinica i ustanova JNA.


20/578

i u agresiji na Republiku Hrvatsku. Njihovi efektivi su bili: preko100.000 naoruànih vojnika, starje{ina i pitomaca; oko 900 tenkova;

preko 1.000 oklopnih transportera i drugih borbenih vozila; zatimnekoliko hiljada razli~itih artiljerijskih sredstava za podr{ku; odre|enibroj borbenih aviona (oko 100) i helikoptera (oko 50); vi{e raketnihpukova, te druge tehnike, kao i ogromne koli~ine ratnih rezervi. Tako je na teritoriji Bosne i Hercegovine JNA imala mo}nu vojnu silu iogromni ratni i sna`ni vojnoindustrijski potencijal, gdje je izvr{enavelika koncentracija ìve sile i materijalno-tehni~kih sredstava. Svimtim ljudskim i materijalnim sredstvima, kojima je izvr{ena tiha okupacijaRepublike, direktno je rukovodio i komandovao General{tab Oruànihsnaga SFRJ u Beogradu, koji je bio u slu`bi Velikosrpskog pokreta,

pod vo|stvom Slobodana Milo{evi}a.16

JNA je izvr{ila i manevar dijela avijacijskih jedinica, prebacivanjemsa aerodroma u Bosni i Hercegovini na aerodrome u Srbiju i CrnuGoru. Zapadno od rijeke Drine avijacijske jedinice su ostale naaerodromima Banja Luka, Glamo~, Prijedor i Udbina. Sistem VOJINzadrào je svoj raspored na teritoriji Bosne i Hercegovine onakavkakav je bio prije po~etka agresije, aktivirao ga u potpunosti i

pripremio rezervne poloàje za manevar mobilnih sistema. Sistemu protiv-vazdu{ne odbrane oko Banja Luke poklonjena je naro~itapa`nja. Objedinjen je, oja~an i potom aktiviran. U punu funkciju sustavljena sva dotada{nja raspoloìva komandna mjesta i centri veze.17

Pored ogromnih koli~ina savremenog naoruànja, municije,opreme i drugih materijalno-tehni~kih sredstava kojima je raspolagalaJNA, Savezni sekretarijat za narodnu odbranu i Savezni sekretarijat zaunutra{nje poslove su, u vrijeme razbuktavanja ratnog poàra uHrvatskoj i uo~i agresije na Bosnu i Hercegovinu, iz Libana uvezliogromne koli~ine naoruànja i opreme. Naime, sredinom 1991. je uLuku Bar prispjelo sedam brodova sa 15.000 tona naoruànja ivojne opreme. Taj arsenal mogao bi, prema nekim procjenama, opskrbitiarmiju osrednje zemlje od sto hiljada vojnika.18

771

16 Isto.17 Z. Suljevi}, nav. dj., str. 84-85.

18 Oslobo|enje, 27. februar 1992. Po{iljalac navedenog tereta je sa Kipra, atovar je ukrcan u Bejrutu.


21/578

Navedeni ljudski potencijal, uklju~uju}i i mnoge srpske oruàneformacije, kao i materijalno-tehni~ki efektivi JNA su, po odluci vojnog

i policijskog rukovodstva SFRJ i politi~kog i dràvnog vrha Srbije iCrne Gore, nakon prikrivene (tihe) okupacije, stavljeni u funkciju agresijena Bosnu i Hercegovinu. Tako je na teritoriji Bosne i Hercegovineizvr{ena najve}a koncentracija vojne sile na svijetu na tako uskom prostoru.Istovremeno, JNA je pod svoju komandu stavila i sve militantne,fa{isti~ke formacije iz Srbije i Crne Gore, uklju~uju}i i vojne formacije

petokolona{ke Srpske demokratske stranke Bosne i Hercegovine.

U Bosni i Hercegovini su postojali i sna`ni kapaciteti vojneindustrije, va`ne strategijske komponente vojne mo}i. Na njenoj teritoriji

je, polaze}i od vojnih procjena da je Republika Bosna i Hercegovina

bila predvi|ena kao centralno podru~je za vo|enje odsudne odbrane ueventualnoj agresiji na SFRJ, poslije Drugog svjetskog rata izgra|eni brojni strate{ki vojni infrastrukturni objekti, radio-relejna ~vori{ta,ratna komandna mjesta, skladi{ta municije, pogonskih goriva,osnovnih i intendantskih sredstava i druge opreme, zatim skladi{taratnih rezervi SFRJ, te najve}i dio namjenske vojne industrije.19

772

Mnogo je bilo nejasno}a u vezi sa tim kako i za{to se taj opasni teret na{ao uJadranskom moru, posebno da li mu je odredi{te bila luka Bar ili neka od sjevernihluka. Danima su brodovi sa libanskim oru`jem bili usidreni u vodama Crnogorskogprimorja, jer su, po rije~ima direktora Savezne uprave carina dr Radoslava Sekuli}a,

prije njihovog iskrcavanja morali biti obezbje|eni i papiri o skladi{tenju u luci Bar odnadle`nih saveznih organa. Polaze}i od ocjene da je biv{i vlasnik navodno izgubioprava na raspolaganje, jer nije opasni materijal u predvi|enom roku preuzeo, a s obziromna to da su rokovi uskladi{tenja krajem 1991. istekli (do tog datuma vaìle su dozvoleSaveznog sekretarijata za inostrane poslove, Saveznog sekretarijata za unutra{njeposlove i Savezne uprave carina) ~ime su se, ispunili svi uslovi da ono (oru`je) pre|eu vlasni{tvo dràve Jugoslavije (Isto).

19 I. Radakovi}, nav. dj., str. 127. U Bosni i Hercegovini su egzistirala sljede}apreduze}a vojne industrije: Pretis, Pobjeda, Slavko Rodi}, Slobodan Princip Seljo,Igman,Bratstvo,Rudi âjavec,Famos,Zrak, Soko Vazduhoplovstvo i remontni zavodiOrao,Hadì}i,Kosmos i Travnik(AIIZ, inv. br. 2-2727, Zajednica industrije naoruànjai vojne opreme Jugoslavije, Br. 3-29, 25. januar 1993. - Vladi Republike Srpske,

INICIJATIVA ZA STVARANJE PREDUSLOVA FUNKCIONISANJA INDUSTRIJENVO U REPUBLICI SRPSKOJ.

U Novom Travniku se nalazila fabrika za proizvodnju artiljerijskog naoruànja; uVogo{}i, Gora`du, Konjicu i Bugojnu preduze}a za proizvodnju municije i minsko-eksplozivnih sredstava; u Vitezu fabrika za proizvodnju eksploziva; u Sarajevu


22/578

JNA je u Bosni i Hercegovini izgradila i komandnu infrastrukturu,sposobnu da djeluje i u uslovima nuklearnog rata. Na podru~ju Sarajeva

je postojalo komandno mjesto za operativno-strategijsko komandovanje,a oko Han Pijeska (ispod planine @ep) komandno mjesto za strategijsko-operativnu komandu. U Fo~i i Konjicu podignuti su pod zemljomobjekti za rad vojnih ili saveznih institucija. U rejonu Bjela{nice izgra|en

je centar veze velikih mogu}nosti, povezan sa manjim centrima i TVrelejima i repetitorima. Izgra|ena je i mreà aerodroma sa radarskim idrugim instalacijama aerodromi kod Biha}a i Mostara (sa podzemnimhangarima), Tuzle, Banja Luke i aerodrom za civilno vazduhoplovstvokod Sarajeva.20

U planiranju i pripremanju zlo~ina i u~e{}u u agresiji na Republiku

Bosnu i Hercegovinu angaòvano je najvi{e vojno rukovodstvo i visokikomandni kadar JNA :

- savezni sekretar za narodnu odbranu, general Veljko Kadijevi}(ro|en u Imotskom, Hrvatska, Jugosloven);

- na~elnik General{taba Oruànih snaga SFRJ i zastupniksaveznog sekretara za narodnu odbranu, general Blagoje Adì}(ro|en u Gacku, Bosna i Hercegovina, Srbin);

- komandant 2. vojne oblasti, generalpukovnik Milutin Kukanjac(ro|en na Zlatiboru, op{tina âjetina, Srbija, Srbin);

- komandant 4. (Sarajevskog) korpusa, generalmajor Vojislav

\ur|evac (ro|en u Pe}i, Kosovo, Srbija, Srbin);- komandanti 5. (Banjalu~kog) korpusa, generali Nikola

773

fabrike za proizvodnju sklopova za tenkove, transportere, opti~ke i druge instrumente;u Mostaru fabrika {kolskih i borbenih aviona i helikoptera; u Banja Luci fabrika zaizradu elektronskih ure|aja i instrumenata; u Hadì}ima, Travniku i Banja Luciremontni zavodi za odràvanje i opravku raznih vrsta borbenih sredstava, a u Rajlovcu(kod Sarajeva) Zavod za potrebe RV i PVO (I. Radakovi}. nav. dj., str. 127).

Januara 1993. na podru~ju kolaboracionisti~ke Republike Srpske nalazila su sesljede}a preduze}a koja su radila vojnu proizvodnju: Pretis, Rudi âjavec, Famos

(lokalitet Pale i Hrasnica), zatim remontni zavodi Orao,Hadì}i iKosmos (AIIZ, inv.br. 2-2727, Zajednica industrije naoruànja i vojne opreme Jugoslavije, Br. 3-29, 25.januar 1993. - Vladi Republike Srpske, INICIJATIVA ZA STVARANJE PREDUSLOVAFUNKCIONISANJA INDUSTRIJE NVO U REPUBLICI SRPSKOJ).

20 I. Radakovi}, nav. dj., str. 127.


23/578

Uzelac (ro|en u Hrvatskoj, Srbin) i Vladimir Vukovi} (ro|en u Srbiji,Srbin);

- komandant 10. (Biha}kog) korpusa, generalmajor [piroNikovi} (ro|en u okolini Bara, Crna Gora, Crnogorac);

- komandant 5. vazduhoplovnog korpusa, pukovnik Branko[ovagovi}, ro|en u Zagrebu, Hrvatska, Srbin);

- komandanti 17. (Tuzlanskog) korpusa, generali Savo Jankovi}(ro|en na Cetinju, Crna Gora, Crnogorac) i Milan Nedeljkovi} (ro|enu okolini Ni{a, Srbija, Srbin);

- komandanti 9. (Kninskog) korpusa generali Savo Kova~evi}(Crnogorac) i Ratko Mladi} (ro|en u selu Boìnovi}i, op{tina Kalinovik,Bosna i Hercegovina, Srbin);

- komandant 13. korpusa (Bile}e), generalmajor Mom~ilo Peri{i}(ro|en u Gornjem Milanovcu, Srbija, Srbin);

- komandant 4. vojne oblasti (Podgorica), general-pukovnikPavle Strugar (ro|en u okolini Pe}i, Kosovo, Srbija, Crnogorac);

- komandanti 37. (Uì~kog) korpusa, generali Milan Torbica(ro|en u Lici, Hrvatska, Srbin) i Dragoljub Ojdani} (ro|en u TitovomUìcu, Srbija, Srbin);

- komandant 2. (Podgori~kog) korpusa, general Radomir Eremija(ro|en u Hrvatskoj, Srbin);

- komandanti Republi~kog {taba Teritorijalne odbrane SRBosne i Hercegovine: generali Milo{ Baj~eti} (ro|en u Gacku, Bosnai Hercegovina, Srbin) i Drago Vukosavljevi} (ro|en na Sokocu, Bosnai Hercegovina, Srbin);

- na~elnikPje{adijskog {kolskog centra Mar{al Tito u Sarajevu,general Milo{ Baro{ (ro|en u Bosanskom Grahovu, Bosna i Hercegovina,Srbin);

- starje{ine na du`nostima komandanata brigada i op{tinskih{tabova Teritorijalne odbrane i mnogi drugi, koji su imali posebno mjestoi zna~aj u pripremi i izvo|enju agresije.21

O~igledno je da su na sva klju~na mjesta u strukturi JNA uRepublici Bosni i Hercegovini imenovani oficiri koji su, osim generala

774

21 Dnevni izvje{taj, br. 7, 1. maj 1992.; AIIZ, inv. br. 2-2643, Komanda 5.


24/578


25/578

Jedinice Kninskog, Bile}kog i Podgori~kog korpusa uspje{no izvodeb/d. Takti~ka grupa 17, zajedno sa kolaboracionisti~kim jedinicama

srpske Teritorijalne odbrane i policije, zaposjela je sve vitalne objekteu Bosanskom [amcu. Dio snaga 17. korpusa je 17. aprila drào Bosanski[amac, a artiljerija je posela poloàje u cilju spre~avanja prelaskaSave iz Republike Hrvatske.24

Jedinice JNA su, zajedno sa kolaboracionisti~kim srpskim oruànimformacijama, zaposjele predajnike RTV Sarajevo na Kozari, Plje{evici,Majevici, Vla{i}u, Veleù i drugim mjestima. Time je krvotok Republi~keradio i TV mreè bio presje~en, pa je informisanje, uglavnom, svedeno nasarajevsko-zeni~ki bazen. JNA je (do sredine maja 1992.) zauzela~vori{ta i druge izdvojene objekte veze, blokirala i isklju~ila veze MUP-

a i Predsjedni{tva Bosne i Hercegovine, te iskop~ala i presjeklatelefonske i po{tansko telegrafske komunikacije, radio i TV signala.25

Sa kru`ne osnovice blokiranih gradova agresor je otpo~eo napaddejstvom iz svih oru|a i oru`ja, uklju~uju}i oklopno-mehanizovanesnage i avijaciju, kao i upotrebu bojnih otrova, po svim objektimainfrastrukture u naseljenim mjestima, u cilju paralisanja ìvota ljudi,nano{enja masovnih gubitaka, izazivanja panike i prisiljavanja postoje}evlasti na kapitulaciju.26

Jedinice JNA su neposredno u~estvovale u planiranju ipripremanju zlo~ina, te direktno u agresiji i drugim oblicima zlo~ina u

Bosni i Hercegovini. Tako je, primjera radi, JNA prilikom napada

776

24 AIIZ, inv. br. 2-1239, Komanda 17. korpusa, Str. pov. br. 11/43-460, 6. april1992. Komandi 2. vojne oblasti i dr, Izvje{taj o stanju u zoni korpusa; Isto, inv. br. 2-1260,Komanda 2. vojne oblasti, Operativni deùrni tim, Str. pov. br. 10/36-1987, 5. april 1992. General{tabu Oruànih snaga SFRJ Operativni centar; Isto, inv. br. 2-169 i 1279, Vojnapo{ta 5027, Sarajevo, Int. br. 25/25/142-760, 16. april 1992, - Na li~nost komandanta;Isto, inv. br. 2-1274, Komanda 2. vojne oblasti, Operativni centar, Str. pov. br. 10/36-2298, 17. april 1992. Operativnom centru General{taba oruànih snaga SFRJ, vrlohitno; Isto, inv. br. 2-1245, Komanda 17. korpusa, Str. pov. br. 11/4-3, 17. april 1992. Komandi 2. vojne oblasti (Operativnom centru), Izvje{taj o stanju na teritoriji.

25 AIIZ, inv. br. 2-2547, Komanda 30. part/izanske d/vizije, Str. pov. br. 174-140,16. maja 1992. Komandi 1. partizanske brigade; S. êki}, AGRESIJA NA BOSNUI GENOCID NAD BO[NJACIMA 1991. - 1993, Sarajevo 1994, str. 32-33.

26 Agresija..., str. 22; AIIZ, inv. br. 2-793; N. Durakovi}, nav. dj., str. 279-280.


26/578

na Kozarac (343. motorizovana brigada iz Prijedora), samo u toku27. maja likvidirala 800 ljudi i li{ila slobode 1.200.27 Tim jedinicama je,

po naredbi generala Momira Tali}a, komandovao major Radmilo Zeljaja.28General Momir Tali} je 1. juna 1992. naredio da se formira logor

na Manja~i za 2.500 ljudi, za {to je trebalo izvr{iti sve pripreme. Zakomandanta logora postavljen je penzionisani potpukovnik Boò Popovi}.29

Teritorija Srbije i Crne Gore je, za svo vrijeme u kome je JNA,pod rukovodstvom Vrhovne komande, u~estvovala u agresiji na Sloveniju,Hrvatsku i posebno Bosnu i Hercegovinu, bila njena strategijska osnovicai pozadina sa kompletnom logisti~kom podr{kom. Na tome su angaòvanevlade i drugi organi tih republika, bezrezervno i nesebi~no pomaù}i

777

27 ME\UNARODNI KRIVI^NI SUD ZA BIV[U JUGOSLAVIJU (u daljemtekstu: ICTY), Predmet: Br. IT-94-I-T, Dokazni materijal svjedo~enja pukovnika JNAO. S., 5. juni 1996, str. 57-58; Slobodna Bosna, 19. juni 2003, str. 17. O tom je zlo~inu bilo govora 27. maja 1992, na referisanju kod komandanta 1. kraji{kog korpusa u Novoj Gradi{koj (zgrada Kazneno-popravnog doma, Hrvatska), kada je pukovnikDragan Mar~eti} (na~elnik operativno-nastavnog organa komande korpusa, deùrnirukovode}eg tima za taj dan u korpusu), izvijestio generala Momira Tali}a (komandantakorpusa) da je tog dana u Kozarcu ubijeno 800 i zarobljeno 1.200 ljudi. Tom jeprilikom do{lo do malog incidenta pri izno{enju te informacije, jer je pukovnik OsmanSelak (komandant 993. pozadinske baze JNA) bio jedini Musliman na tom sastanku. Naime, kada je general Momir Tali} ~uo informaciju o broju ubijenih Bo{njaka podsvjesno je usmjerio pogled ka Osmanu Selaku i upitao pukovnika DraganaMar~eti}a: Valjda misli{ da je poginulo 80 ljudi i tako napi{i u izvje{taju. Naàlost,~injenica je da je tog dana ubijeno /i zarobljeno/ preko 2000 Muslimana uKozarcu. Te je zlo~ine, kao i u Prijedoru, izvr{ila 343. motorizovana brigada JNA, sanovoformiranim srpskim ratnim brigadama (AIIZ, inv. br. 2-2559, Pismo pukovnikaJNA O. S. Muharemu /Krzovi}u/; ICTY, Predmet: Br. IT-94-I-T, Dokazni materijalsvjedo~enja pukovnika JNA O. S., 5. juni 1996, str. 57-58).

28 ICTY, Predmet: Br. IT-94-I-T, Dokazni materijal svjedo~enja pukovnika JNAO. S., 5. juni 1996, str. 59-60. Po imenu tog komandanta kasnije je Kozarac preimenovanu Radmilovo.

29 AIIZ, inv. br. 2-2563, Radna zabilje{ka pukovnika JNA O. S., 18. maj 1992,str. 238; ICTY, Predmet: Br. IT-94-I-T, Dokazni materijal svjedo~enja pukovnika JNAO. S., 5. juni 1996, str. 7 i 26, Slobodna Bosna, 19. juni 2003, str. 19. General MomirTali} je 28. maja naredio da paravojne formacije moraju napustiti Manja~u (ICTY,Predmet: Br. IT-94-I-T, Dokazni materijal svjedo~enja pukovnika JNA O. S., 5. juni1996, str. 7 i 26).


27/578

svoju kolaboracionisti~ku tvorevinu.30 JNA je finansirana iz sredstavaSrbije i Crne Gore. Njeno materijalno obezbje|enje je, pored ratnih

rezervi, osiguravano iz njihovih resursa (gorivo, ishrana i drugo). Zanjene potrebe radila je i vojna industrija na teritoriji tih republika.31

I politi~ka podr{ka osvaja~kim ratnim dejstvima JNA iz Srbije iCrne Gore bila je intenzivna i svestrana. Na front i u oslobo|ena

podru~ja odlazili su ~lanovi Vrhovne komande, ministri republi~kihvlada, poslanici republi~kih skup{tina, predsjednici op{tina, lideri

politi~kih stranaka, predstavnici Srpske pravoslavne crkve i mnogi drugi.32

Vojska Jugoslavije je, nakon {to je JNA okupirala najve}i dio Bosnei Hercegovine, poslije maja 1992. (nakon deklarativnog povla~enjaJNA) obezbijedila ve}inu tehnologije i izvora potrebnih njenojkolaboracionisti~koj vojsci (Vojska Srpske Republike BiH). Ta je

pomo} i podr{ka bila sistematska i {iroka i sastojala se u: direktnom

778

30 S. êki} M. Kreso B. Maci}, GENOCID U SREBRENICI, SIGURNOJZONI UJEDINJENIH NACIJA, JULA 1995, Sarajevo 2000, str. 465-470. RepublikaSrbija je bezrezervno i nesebi~no pomagala Srpsku Republiku, pruàju}i jojveliku pomo}.Ta je podr{ka, po Saop{tenju Vlade Republike Srbije od 11. maja1993, motivirana ~vrstim uvjerenjem (~vrsto vjeruju}i) da se u Republici Srpskojvodi pravedna borba za slobodu i jednakost srpskog naroda (Isto, str. 465-466).Istoga je dana i Vlada Savezne Republike Jugoslavije, analiziraju}i posledice koje

su nastale iz odluke Skup{tine Republike Srpske na Palama da ne prihvati Vens-Ovenov plan, izdala Saop{tenje u kome se, pored ostalog, navodi kako je Saveznavlada primorana da prilagodi svu budu}u pomo} Republici Srpskoj svojimobjektivnim ekonomskim mogu}nostima i da je ograni~i isklju~ivo na hranu ilekove (Isto, str. 467). Slobodan Milo{evi} je tog 11. maja 1993, u svojstvupredsjednika Srbije, pored ostalog, izjavio (TANJUG-u) da je Srbija pruìla veomamnogo pomo}i Srbima u Bosni i da joj je te{ko da podnosi teret velike pomo}ikoja ide za Bosnu (Isto, str. 468-469).

O~igledno je da su 1993. relevantni faktori Savezne Republike Jugoslavije iSrbije priznali u~e{}e u agresiji i drugim oblicima zlo~ina u Republici Bosni iHercegovini. Slobodan Milo{evi} je izjavom da su Srbi u Bosni, zahvaljuju}i velikojpomo}i iz Srbije, postigli ve}inu onoga {to su èleli eksplicite priznao da su timepostignuti ciljevi radi kojih je vo|en osvaja~ki rat protiv Bosne (Ve}ina teritorije ubiv{oj Bosni i Hercegovini sada pripada srpskim provincijama) Isto, str. 468-469.

31 I. Radakovi}, nav. dj., str. 168.

32 Isto.


28/578

u~e{}u u agresiji (borbenim operacijama), vazduhoplovnoj iprotiv-vazdu{noj podr{ci, zatim komunikacionoj, obavje{tajnoj,

logisti~koj, kadrovskoj, finansijskoj i medicinskoj podr{ci.33Vojska Jugoslavije je snabdijevala svoje grupacije u Republici

Bosni i Hercegovini i Republici Hrvatskoj, ne samo ratnom opremom,naoruànjem i drugim materijalnim sredstvima, nego ih je popunjavalastarje{inama, vojnicima i kompletnim jedinicama, te finansiralacijeli taj personal. Organizacija, snabdijevanje i upotreba tih snaga protivRepublike Bosne i Hercegovine bila je u nadle`nosti General{taba ireìma u Beogradu.34

Vojska Jugoslavije je, u sadejstvu sa njenim kolaboracionisti~kimformacijama (Vojska Srpske Republike BiH i Vojska RepublikeSrpska Krajina), bila neposredno uklju~ena u vojne operacije u Bosni iHercegovini, posebno u isto~noj Bosni (decembar 1992. - avgust 1995.),35zatim oko Sarajeva (u opsadi Grada, naro~ito u periodu oktobar 1993. -septembar 1994.),36 te zapadnoj Bosni (naro~ito juli-novembar 1994.).37

RV i PVO, kao jedinstveni sistem protiv-vazdu{ne odbrane VojskeJugoslavije i njene dvije kolaboracionisti~ke vojske, je bilo uklju~eno(u~e{}e ìve sile - piloti, tehnika - helikopteri, obu~avanje vojske i

borbenih pilota na aerodromima u Srbiji i dr.) u agresiju i drugezlo~ine u Bosni Hercegovini.38 U tom je cilju Vojska Jugoslavijekoristila i svoje tajne komunikacije i radio tehni~ko izvi|anje,

pruàju}i i na taj na~in zna~ajnu pomo} Vojsci Republike Srpske, teobavje{tajni i sigurnosni sistem.39

779

33 ICTY, Predmet: Br. IT-02-54-T, TU@ILAC PROTIV SLOBODANAMILO[EVI]A, Hag (u daljem tekstu : ICTY, Predmet : Br. IT-02-54-T), 31. maja2002, paragrafi 406-407.

34 D`. [arac, SUROVA STRATEGIJA NASILJA u: F. Ademovi}, nav. dj., str. 122.

35 ICTY, Predmet: Br. IT-02-54-T, paragrafi 411-418.

36 Isto, paragraf 419.37 Isto, paragrafi 421-424 i 428-433.

38 Isto, paragrafi 434-435.

39 Isto, paragrafi 436-442.


29/578

Brojne aktivne starje{ine (aktivna vojna lica) i radnici pripadniciVojske Jugoslavije bili su angaòvani u Vojsci Srpske Republike

BiH. Oni su, posebno 1993, u pove}anom broju pojedina~no upu}ivalizahtjeve za rje{avanje statusa u Vojsci Savezne Republike Jugoslavije.40

Oficiri Savezne Republike Jugoslavije (JNA/VJ) dobrovoljnosu se priklju~ili Vojsci Srpske Republike BiH. General{tab VojskeJugoslavije je u cilju obezbje|enja oficira za slu`bu u Vojsci SrpskeRepublike BiH, usvojio odre|ene beneficije.41 Vojska Jugoslavije je,

pored ostalog, obu~avala vojna lica kolaboracionisti~ke Vojske SrpskeRepublike BiH.42

Vojska Jugoslavije je, u cilju pomo}i Vojsci Republike Srpskei Republike Srpske Krajine, a na osnovu odobrenja predsjednikaRepublike Srbije, Slobodana Milo{evi}a, organizovala i izvodila obukurezervnog sastava dobrovoljaca u Korpusu specijalnih jedinica VojskeJugoslavije.43

Jedan broj oficira Vojske Jugoslavije zvani~no je sluìo u tojvojsci, gdje su i ostvarivali svoju karijeru, a u su{tini su bili raspore|eni

780

40 AIIZ, inv. br. 2-2670, Komanda 30. lake pje{adijske divizije, Pov. br. 964-2, 8.avgust 1993. Komandi 19. partizanske brigade i drugima. Glavni {tab Vojske SrpskeRepublike BiH je, u aktu br. 28/16-746, od 5. jula 1993, pruìo odgovor na to pitanjei dostavio ga niìm jedinicama, u kome je, pored ostalog, stajalo :

- S obzirom da G[ vojske Republike Srpske i G[ VJ radi na iznalaènjusistematskog re{enja za jedinstveno postupanje u re{avanju statusa svih AVL iradnika pripadnika Vojske Jugoslavije angaòvanih u Vojsci Republike Srpske,nema potrebe za pojedina~nim zahtevima za regulisanje statusa Vojske Jugoslavije(Isto).

41 ICTY, Predmet: Br. IT-02-54-T, paragrafi 450-451.

42 Isto, paragraf 450.

43 AIIZ, inv. br. 2-2872, Savezna Republika Jugoslavija, Na~elnik General{tabaVojske Jugoslavije, Kabinet na~elnika General{taba, Str. pov. br. 1734-1, 29. septembar

1995. Vojnom kabinetu predsjednika Jugoslavije; Isto, inv. br. 2-2872, SaveznaRepublika Jugoslavija, Na~elnik General{taba Vojske Jugoslavije /Str. pov. br. 1734-1,29. septembar 1995./ - Predsjedniku SR Jugoslavije, Gospodinu Zoranu Lili}u, Izvje{tajo obuci dobrovoljaca u KSJ /Korpus specijalnih jedinica/. Detaljnije o tome vidi: str.845-851 (nap. 244-251) i 865-869 (nap. 282-289) ovog rada.


30/578

u Vojsku Srpske Republike BiH.44 Vojska Jugoslavije je vodila personalna pitanja (administrativne usluge) oficira Vojske Srpske

Republike BiH, kao i ugovore o radu, te penzionisanja. U julu 1992.bilo je oko 26.000 takvih oficira u Bosni i Hercegovini, koji su bilipla}eni od Vojske Jugoslavije.45

Savezna Republika Jugoslavija je svo vrijeme agresije na Bosnui Hercegovinu pomagala svoju kolaboracionisti~ku tvorevinu RepublikuSrpsku Bosnu i Hercegovinu. Ta je pomo} svakodnevno tekla, bezikakve blokade na Drini.46

Savezna Republika Jugoslavija je finansirala profesionalne oficireJNA, zatim ne~inovane oficire, vojnike pod ugovorom i aktivna gra|anskalica u JNA/VJ, koji su u~estvovali u agresiji i drugim oblicima zlo~inau Bosni i Hercegovini, uklju~uju}i i obezbje|enje hrane i odje}e. Svisu oni u kontinuitetu dobijali plate od JNA/VJ u Beogradu.47

Vojska Jugoslavije je i svoje medicinske kapacitete (Vojno-medicinskaakademija u Beogradu i dr. ustanove) i zdravstveno osiguranje podredilasvojim osvaja~kim ciljevima. Pripadnici te vojske, kao i Vojske SrpskeRepublike BiH, uklju~uju}i i policiju Ministarstva unutra{njih poslovate kolaboracionisti~ke tvorevine, te brojne oruàne formacije i grupe izSrbije i Crne Gore, kao i strani pla}enici, koji su u~estvovali u agresiji

781

44 AIIZ, inv. br. 2-2876, UKAZ broj 1/2-01-001/94-39 PREDSEDNIKA SAVEZNEREPUBLIKE JUGOSLAVIJE OD 30. SEPTEMBRA 1991. GODINE; ICTY, Predmet:Br. IT-02-54-T, paragrafi 454-455. General Stanislav Gali} i mnogi drugi su bili oficiriVojske Jugoslavije (VP 3001 30. Kadrovski centar General{taba Vojske Jugoslavije uBeogradu) - Isto.

45 ICTY, Predmet: Br. IT-02-54-T, paragrafi 434 i 974.

46 AIIZ, inv. br. 2-2889, Savezna Republika Jugoslavija, Vrhovni savet odbrane,DT Broj: 12-4, 26. avgust 1995, Beograd, ZABELE[KA sa sastanka predstavnikanajvi{eg politi~kog i vojnog rukovodstva Savezne Republike Jugoslavije i RepublikeSrpske odrànog 25. avgusta 1995. godine u rezidencijalnom objektu Vojske

Jugoslavije u Dobanovcima, str. 8, 11 i 14. Vladika Irinej Bulovi} se na pomenutnomsastanku u Dobanovcima, izme|u ostalog, zaloìo za pre}utno ukidanje blokade naDrini. Na to mu je predsjednik Milo{evi} rekao da je ta blokada samo formalna,da pomo} svakodnevno te~e (Isto).

47 ICTY, Predmet : Br. IT-02-54-T, paragrafi 457-458 i 687.


31/578


32/578

Radi zauzimanja Sarajeva, nano{enja masovnih gubitakastanovni{tvu, drànja civila u izolaciji od svijeta i drugih podru~ja

Republike Bosne i Hercegovine i onemogu}avanja elementarnihegzistencijalnih ìvotnih potreba (hrana, voda, struja, plin), agresor jegrad drào u okruènju, razarao i uni{tavao, sa snagama ukupne ja~inesedam brigada iz sastava Sarajevsko-romanijskog korpusa ({to je iznosiloukupno oko 10.000 vojnika). Podr{ku tim snagama agresor je, premadostupnim podacima, vr{io sa oko 120 tenkova, 39 oklopnih transportera,48 topova-haubica, 27Praga, vi{e protivavionskih topova jednocijevnihi trocijevnih od 20 mm i drugih artiljerijskih oru|a za podr{ku.53

Osnovni cilj dejstava agresorskih snaga na pomo}nim pravcimabio je osvajanje teritorija i uspostavljanje organa vlasti kolaboracionisti~ke

Republike Srpske, sa etni~ki isklju~ivo srpskim stanovni{tvom. Da bito realizovao, agresor je vr{io genocid i druge te{ke povrede me|unarodnoghumanitarnog prava, uglavnom, nad bo{nja~kim stanovni{tvom.

Srpske snage na dobojskom i vrbasko-kupre{kom boji{tu agresorje podràvao organskom artiljerijom iz brigada i sa pojedinim raketnimdivizionimaLuna R-65, a u Podrinju tako|e organskom artiljerijom izangaòvanih brigada, uz korpusnu artiljeriju sa teritorije Srbije (sa

prostora Bajine Ba{te, Ljubovije i Malog Zvornika).54

Pod izgovorom ugroènosti aerodroma u Mostaru, jedinice JNAUì~kog i Podgori~kog korpusa, popunjene velikim brojem rezervista

iz Srbije i Crne Gore, 19. septembra 1991. upale su u Bosnu i Hercegovinu,nakon ~ega su zaposjele isto~nu i srednju Hercegovinu i time otpo~elesa otvorenom agresijom.55

Navedene jedinice JNA i srpske dobrovolja~ke snage, podkomandom generala Radomira Eremije (komandanta Podgori~kogkorpusa), koji je komandovao jedinicama u isto~noj Hercegovini, u

prvoj polovini oktobra 1991. razru{ile su i sravnile selo Ravno u

783

53 Isto. Raspoloìvi podaci, ipak, ne pruàju mogu}nost da se utvrdi ta~an brojsrpskih vojnika, te oru|a i oru`ja, koji su bili angaòvani u cilju zauzimanja Sarajeva.

54 Isto.

55 AIIZ, inv. br. 2-2130; D. Pu{onji}, POSLJEDNJI TALAC JUGOSLAVIJE,Bosna i Hercegovina ogledalo razuma, Beograd 1992, str. 55-57; M. Kreso, nav. dj., str. 6.Komandno mjesto Uì~kog i Podgori~kog korpusa bilo je u Kifinom Selu kod Nevesinja.


33/578

op{tini Trebinje sa desetak okolnih sela, protjerali oko hiljadu, te ubilivi{e civila Hrvata.56 Rezervisti iz Srbije su, vra}aju}i se sa podru~ja

Banja Luke svojim ku}ama, na prolazu kroz Tuzlu i Kalesiju, 13. i 14.oktobra pucali po dàmijama.57

JNA je od po~etka agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu,radi podr{ke kopnenim snagama, intenzivno upotrebljavala i vazduhoplovnesnage - avijaciju i helikoptere. Tako je Republika Bosna i Hercegovina,usljed nedostatka odbrambene avijacije kojom je raspolagala isklju~ivoJNA,58 od po~etka agresije bila poligon za velikosrpske pilote. Po{tonisu imali protivnika u vazduhu, oni su izvodili i od 45 do 50 avio

polijetanja dnevno. Pri tome su na raspolaganju imali sve vrste avionskih projektila, od kasetnih bombi, koje u dodiru sa zemljom izbacuju

nekoliko stotina manjih bombi, a koje se kasnije aktiviraju na dodir ilipra`njenje baterije, pa do zapaljivih i razornih avio-bombi krma~a ito od 250, 500 i 1.000 kg, zatim napalm i fugasnih bombi, kao iraketa vazduh-zemlja. Nad Jajcem, Grada~cem i Vi{egradom agresor

784

56 Agresija..., str. 1;GENOCID U REPUBLICI BOSNI I HERCEGOVINI1992, Pravna misao (~asopis za pravnu teoriju i praksu), br. 5 - 8, Sarajevo, maj-august 1992, str. 274-277; M. Kreso, nav. dj., str. 7; K. Rotim, ODBRANA HERCEGBOSNE, knj. 2, [iroki Brijeg 1998, str. 155-157. Nakon razaranja i paljenja selaRavno, sa ve}inskim hrvatskim stanovni{tvom, JNA nije dopustila ulazak u selo. Uselo Ravno nisu pu{teni ni ~lanovi Vlade Bosne i Hercegovine, ni Evropske

posmatra~ke misije, sa obrazloènjem da im se ne moè garantirati sigurnost. Selo jeprije agresije imalo 120 ku}a i izgledalo je stravi~no, dok je JNA izjavljivala da jesamo izvr{ila svoj zadatak. Na surovom hercegova~kom kamenjaru ostalo je jedino ogromno crno zgari{te koje jo{ pomalo tinja. Tom prilikom je potpunouni{tena i crkva (Agresija..., str. 1-2).

Polaze}i od ocjene da je u selu Ravno izvr{en zlo~in nad civilima, Predsjedni{tvoBosne i Hercegovine formiralo je mje{ovitu dràvnu komisiju, na ~elu sa prof. drEjupom Gani}em. Nakon {to je Komisija vidjela samo jedan dio sela, doktor Gani} jeizjavio kako je to uàs.... Sve ku}e koje smo mi vidjeli su uni{tene, zapaljene ilipogo|ene projektilima...Tamo ima i nesahranjenih ljudi... (Isto).

57 Oslobo|enje, 14. oktobar 1991. Na prolazu kroz Tuzlu rezervisti iz Srbije su

13. oktobra 1991. pu{~anom paljbom iz pje{adijskog naoruànja o{tetili dva autobusai munaru Jalske dàmije, {to je izazvalo strah i ogor~enje stanovnika Tuzle. Sljede}egsu dana rezervisti iz Srbije i na podru~ju Kalesije izazvali o{te}enja na miljanova~kojdàmiji (Isto).

58 Agresija..., I, str. 7.


34/578

je izbacivao fosforne i napalm-bombe, a u drugim gradovima koristioje nadra`ljiva hemijska sredstva.59

Avijacija JNA je u periodu od aprila 1992. do 30. januara 1993.izvr{ila 3.150 letova, od ~ega 2.700 do 11. oktobra 1992, a 450 letovaizvr{eno je nakon dono{enja Rezolucije 781 Savjeta bezbjednostiOUN o zabrani letenja iznad Bosne i Hercegovine. Na taj su na~infa{isti~ki reìmi u Srbiji i Crnoj Gori drsko potvr|ivali pred cijelimsvijetom svoje angaòvanje i umije{anost u agresiju na samostalnu,nezavisnu i me|unarodno priznatu Republiku Bosnu i Hercegovinu.Od ukupnog broja navedenih letova 95% su ~inili letovi sa vatrenimdejstvima po objektima na zemlji. Ve}inu letova agresor je izveo nadcivilnim ciljevima i gusto naseljenim gradskim ~etvrtima, koji sutrajali i po 70 minuta i u kojima je izba~eno po nekoliko tona bombi.

Agresor je, tako|e, koristio poljoprivredne avione prera|ene za no{enjevazduhoplovnih ubojnih sredstava, kao i borbene mlazne avione tipa

Jastreb J-21,Mig-21 i Orao.60

Agresorska avijacija je, uglavnom, polijetala sa banjalu~kogaerodroma, ali i aerodroma i heliodroma iz Srbije, Crne Gore i okupiranihdijelova Hrvatske. Ti aerodromi su: Ponikve kod Titovog Uìca,La|evci kod Kraljeva, Batajnica, Ni{, Sombor, Pri{tina, Podgorica,kao i Udbine (u Republici Hrvatskoj). Od druge polovine 1992. avijacijaJNA je koristila i aerodrom u Glamo~u, odakle je 10. septembra 1992,

bombardovala i {ire podru~je Biha}a i Cazina, ustremljuju}i smrtonosniteret u vidu kasetnih bombi i raketa vazduh-zemlja, uglavnom, na

bo{nja~ka naselja i privredne objekte.61

Srpsko-crnogorski agresor je tokom avgusta i septembra 1992.na vi{e rati{ta u Bosni i Hercegovini upotrijebio avijaciju. Tako jeavijacija JNA 3. avgusta bacila tri kasetne bombe velike razornemo}i na rejon Igmana.62 Sljede}eg dana agresorska avijacija je vi{e

785

59 AIIZ, inv. br. 2-793;Prva linija (list Armije Republike Bosne i Hercegovine),br. 1, 8. decembar 1992, str. 12.

60 Isto.

61 Isto; AIIZ, inv. br. 2-800; Dnevni izvje{taj, br. 36/37, 31. maj 1992 i br. 113,15. avgust 1992.

62 Agresija..., (II), str. 15. Avioni koji su istresali taj smrtonosni teret polijetali susa aerodroma u Podgorici. Ina~e, sa tog aerodroma su, i prije 3. avgusta, a i kasnije,


35/578


36/578

tako {to su avioni uzastopno dva puta istresali kasetne bombe i tzv.krma~e po poloàjima boraca Armije Bosne i Hercegovine. Po{to

agresor nije uspio probiti linije odbrane u Jajcu, pribjegao je ponovoupotrebi avijacije, koja je dva puta bombardovala ciljeve u gradu iprigradskim naseljima. Zapaljivim bombama izazvano je vi{e poàra,~ije je ga{enje znatno oteàvala neprekidna paljba po vatrogascima. Udrugom naletu agresorski avioni su na gradske ~etvrti bacali bojneotrove. Na br~anskom rati{tu agresor je 18. septembra po civilnimciljevima slobodne br~anske teritorije upotrebljavao zapaljive projektile,uslijed ~ega je stradalo naselje Brka, te je vi{e civila zadobilo opekotine,a desetine ku}a je zapaljeno. U bombardovanju mnogih gradova uBosni i Hercegovini od strane avijacije JNA 19. septembra samo je uBr~kom ubijen tridesetjedan civil (dvanaest èna, osmero djece i

jedanaest mu{karaca). Slobodna teritorija br~anske op{tine, na kojojse nalazilo oko 40.000 civila, bila je 20. septembra popri{te èstokogvazdu{nog napada, prilikom kojeg su od posljedica dejstava kasetnihi napalm bombi poginula ~etrdesetdva civila, a osamdeset{est ih jeranjeno. U Jajcu su 24. septembra u pet navrata borbeni avioni istresalismrtonosni teret nad tim gradom, upotrebljavaju}i kasetne i napalm

bombe, uglavnom u ve}im stambenim naseljima i samom centrugrada. Avioni jugo-vojske su djelovali i na podru~je Velike Kladu{e.Agresor je 26. septembra 1992. izvr{io 30 avio poljetanja (27 saaerodroma u Banja Luci i 3 iz Batajnice), dejstvuju}i po naseljuKaradaglije kod Te{nja i na gradove Jajce i Vitez (fabrika Slobodan

Princip Seljo). Tom prilikom agresor je koristio sljede}e naoruànje:rakete vazduh-zemlja, krma~e i kasetne bombe. U napadu na Jajceu~estvovale su dvije grupe aviona tipa Orao i Galeb. Agresorskaavijacija je sljede}eg dana (27. septembra 1992.) izvr{ila 27 avio-

polijetanja sa aerodroma u Banja Luci i 3 sa Batajnice, bombarduju}imnoga gradska naselja. Tokom 28. septembra 1992. agresor je saaerodroma Banja Luka izvr{io 45-50 avio polijetanja. Ciljevi su bili:Maglaj, Bosanski Brod, Tesli}, Jajce i Br~ko. Od ubojnih sredstavakori{tene su kasetne bombe, fugasne avio-bombe i tzv. krma~eod 250 kg. Tako su po slobodnoj teritoriji br~anske op{tine tog danaagresorski avioni istresali teret u ~etiri navrata. Posljedice tog napada

na selo Zovik bile su katastrofalne. Poginulo je petnaest mje{tana, dokih je pedeset ranjeno, a razru{eni su mnogobrojni objekti, me|ukojima i osnovna {kola. Avionima sa banjalu~kog aerodroma agresor

je 29. septembra 1992. u vi{e navrata dejstvovao po @eljezari Zenica.

787


37/578

U toku 30. septembra 1992. agresor je, tako|e, izvr{io 45-50 aviopolijetanja sa ~etni~kog aerodroma u Banja Luci. Rejoni dejstva bili

su: Zenica, Grada~ac, Jajce, Maglaj, Te{anj i Olovo. Pri tome jeagresor koristio mitraljesko naoruànje kalibra 12,7 mm, raketna zrnakalibra 57 mm, vo|ene rakete vazduh-zemlja, razorne bombe krma~eod 250 i 500 kg, plamene bombe napalm i kasetne bombe, {to jeimalo za posljedicu velika materijalna razaranja stambenih objekata iveliki broj ubijenih i ranjenih civila. @rtve su, uglavnom, bili civili(ène i djeca).66

U periodu od 2. do 10. oktobra 1992. agresor je izveo 170-200avio polijetanja, uglavnom sa banjalu~kog aerodroma i u manjem

broju sa Batajnice. Tako je, ilustracije radi, 2. oktobra izvr{eno 30-35,

3. oktobra 20-25; 10. oktobra 45-50 avio polijetanja, itd. Od 20 do 25avio polijetanja (avioni Galeb-2,Jastreb iMig-21), 3. oktobra, 15 ihje bilo sa borbenim dejstvom po Te{nju, Grada~cu i Zenici, a koristilisu mitraljeze, napalm i kasetne bombe.67

788

66 Agresija..., str. 39-51; Dnevni izvje{taj, br.142/143, 14. septembar 1992, br.144, 15. septembar 1992, br. 146, 17. septembar 1992, br. 147, 18. septembar 1992, br.149/150, 21. septembar 1992, br. 152, 23. septembar 1992, br. 153, 24. septembar1992, br. 154, 25. septembar 1992. i br. 158, 29. septembar 1992.; AIIZ, inv. br. 2-793;Press-centar Armije Republike Bosne i Hercegovine, br. 102/02-57, 17. septembar1992.; Isto, br. 102/02-05-57; Isto, br. 102/02-98, 26. septembra 1992.

67 AIIZ, inv. br. 2-793; Agresija..., str. 53-54. Mnoga naselja i gradovi uRepublici Bosni i Hercegovini su 3. oktobra 1992. bili su meta bestijalnih napadajugoavijacije, koja je za sobom ostavljala smrt i pusto{. Naime, avioni su pojedina~noili u grupama polijetali sa Banjalu~kog aerodrome koji je od po~etka agresije naBosnu i Hercegovinu bio pod kontrolom srpskih zlo~inaca. Tako je samo 3. oktobrazabiljeèno vi{e od 40 letova. Meta avionskih napada tom prilikom bili su Zenica,Grada~ac, Te{anj, podru~je planine Igman, itd. Punih pet sati napalm i kasetnimbombama agresor je bombardovao postrojenja zeni~ke @eljezare. Agresorska avijacijatada je sravnila sa zemljom na desetine ku}a u Te{nju, dok je najteà razaranjapretrpjelo naselje Bukve.

U Grada~cu je 9. oktobra vladao pravi pakao, punih ~etrdeset minuta agresorskiavioni su istresali smrtonosni teret na centar grada i okolna naselja. Ispod novihru{evina ostalo je 14 mrtvih i oko 40 ranjenih civila. I Srebrenica je tog istog dana (9.oktobra) u dva navrata bila meta agresorske avijacije. Prilikom tih napada bacane sukasetne bombe kao i tzv. krma~e, koje su izazvale velike materijalne {tete, apretpostavlja se da je bilo i ljudskih `rtava (Isto).


38/578

Klipni agresorski avioni su tokom novembra i decembra 1992. iu prvoj polovini 1993. dejstvovali po Srebrenici i Konjevi} Polju.

Dejstvuju}i borbeno po Srebrenici 9. novembra 1992. ubili su petnaest,a 14. decembra (u selima Piri}i, Tegare i Lozni~ka rijeka) sedamdesetcivila, od ~ega osamnaestero djece. Klipni avioni su 7. januara 1993.mitraljezima dejstvovali po zbijegu civila u selu Poto~ari kod Srebrenice.Dva klipna aviona su 15. marta 1993. u dva navrata bombardovaliKonjevi} Polje sa dvanaest bombi krma~a, od ~ega je petnaest civila

poginulo, a dvadeset i ~etiri ranjeno (devet teè i petnaest lak{e).68

I pored Rezolucije 781. Savjeta bezbjednosti OUN o uspostavizabrane za vojne letove u zra~nom prostoru Bosne i Hercegovine (9. oktobra1992.)69 velikosrpski agresor je sa teritorije Srbije (s aerodroma La|evci

i Ponikve, Batajnica i drugi) i aerodroma i heliodroma u Banjoj Lucinesmetano koristio avijaciju i helikoptere. Upotrebu avijacije i borbenodjelovanje iz vazduha agresor je posebno intenzivirao februara 1993.

Tokom tog mjeseca uo~ena su 103 leta agresorske avijacije, od~ega 38 letova aviona (tipovi: Jastreb i Galeb) i 65 letova helikoptera(tipovi: Gazela iMI-8). Pri tome su 32 leta aviona (od 38 registrovanih)

bila sa vatrenim dejstvom po neza{ti}enim naseljenim mjestima inenaoruànom civilnom stanovni{tvu (podru~ja Srebrenice, Bratunca,Bijeljine, Br~kog, Doboja, Zavidovi}a, Grada~ca i Maglaja). Ostaliletovi aviona i helikoptera imali su za cilj izvi|anje i prevoènjeljudstva, kao i transport municije i drugih ubojnih sredstava. Posebnovelik intenzitet letova agresorskih helikoptera uo~en je na pravcu[ekovi}i-Majevica (17). Avioni tipa Jastreb borbeno su djelovalikasetnim bombama, raketnim i mitraljeskim zrnima na podru~juSrebrenice. Od tih dejstava poginulo je 81, a ranjeno vi{e od 200 civilai boraca Armije Republike Bosne i Hercegovine. Samo u periodu od1. do 10. februara 1993. od dejstava avio bombi agresorske avijacije,u rejonu Srebrenice poginulo je 56, a ranjeno preko 100 civila. Odsredine aprila do prve polovine novembra 1992. u Jajcu je registrovan191 avio polet, u Br~kom 90, Grada~cu 76, Gora`du 60, Tuzli iMaglaju 21, Kladnju 15 i manji broj u ve}im gradovima u Republici

789

68 AIIZ, inv. br. 2-793.

69 REZOLUCIJE VIJE]A SIGURNOSTI UJEDINJENIH NACIJA OBOSNI I HERCEGOVINI, Sarajevo 1995, str. 47-48.


39/578

Bosni i Hercegovini. Za to vrijeme je ukupno napravljeno 1300 letova,od kojih su ve}ina dejstvovali po civilima.70

Tokom 1993.-1995. Velikosrpski agresor je koristio i avijaciju.Tako su 13. marta tri aviona iz Savezne Republike Jugoslavije preletilarijeku Drinu i izbacila nekoliko bombi u okolinu mjesta Gladovi}i iOsatice (jugoisto~no od Srebrenice). U oktobru 1994. pove}an je brojletova iz Savezne Republike Jugoslavije u Bosni. Ta je praksa nastavljenai u toku 1995.71

Srpski kolaboracionisti iz Republike Srpska Krajina upotrebljavalisu i vazdu{ne napade - borbene avione (protiv 5. korpusa Armije RepublikeBosne i Hercegovine).72

Velikosrpski agresor je helikopterske jedinice (transportni, izvi|a~kii protivoklopni helikopteri) masovno koristio prete`no za vatrenu podr{kuiz vazduha i manevar trupa, snabdijevanje jedinica i prevoènje novihsnaga i dotur ubojnih i materijalno-tehni~kih sredstava, evakuacijuranjenika, povrije|enih i bolesnih. Za te potrebe kori{teni su sljede}iheliodromi: Zaluàni (Banja Luka), Bratunac, Sokolac (Bjelosavljevi}i),Pale, [ekovi}i, Ozren (Tumare), Bijeljina, Doboj i Nevesinje.73

Agresorski helikopteri letove su obavljali, uglavnom, no}u ugrupama od dva do ~etiri helikoptera. Primjera radi, u toku 12. i 13.maja 1993. agresor je masovno upotrebljavao helikoptere tipa Gazela i

MI-8 za prevoènje ljudstva i ratnog materijala u ofanzivi na br~anskomrati{tu. Tada je registrovano 53 polijetanja helikoptera u grupama odjedne do tri letjelice na liniji: Bijeljina - Br~ko, Bijeljina - Modri~a,Bijeljina - Ora{je, Bijeljina - Pelagi}evo i obratno. Interesantno je ista}ida za vrijeme upotrebe helikoptera nije bilo letova aviona Ujedinjenihnacija iz sastava snagaNO FLY. Transportni helikopteriMI-8 dnevnosu pravili po nekoliko letova i redovno snabdijevali jedinice koje suizvodile ofanzivna dejstva. Tako je nova poja~anja u rejonu Grada~ca

790

70 AIIZ, inv. br. 2-793;Prva linija , br. 1, str. 12; ICTY, Predmet: Br. IT-02-54-

T, paragraf 416.71 ICTY, Predmet: Br. IT-02-54-T, paragrafi 416-417.

72 Isto, paragrafi 424 i 434.

73 AIIZ, inv. br. 2-793; Isto, inv. br. 2-800; Agresija..., str 47.


40/578

agresor u drugoj polovini oktobra 1992. prebacivao transportnimhelikopterima iz pravca Br~kog i Bosanskog [amca, dok je u isto

vrijeme, poloàje branilaca Bosne i Hercegovine u op{tini Grada~acraketirao iz helikoptera.74

Na helikoptere Gazela agresor je montirao ~etiri protivoklopnerakete velikog u~inka, dok je transportni MI-8 mogao u prepravljenojverziji ponijeti 16 mitraljeza ili isto toliko raketnih zrna (JNA je jo{ odkosovskih doga|aja 1981. imala varijante i za hemijsko oru`je).75

Agresor je naro~ito koristio helikoptere Gama vo|ene protiv-oklopnim raketama maljutka. Borbeno djelovanje tih helikoptera

posebno je bilo izraèno u rejonu Grada~ca, gdje su dejstvovali pookolnim naseljima, kao i samom gradu. Tako su helikopteri Gama 7. i9. novembra 1992. maljutkama dejstvovali po Grada~cu; 26. novembra

po biha}kom regionu, od ~ega je petnaest lica ubijeno i {est ranjeno;zatim 28. novembra i 7. decembra ponovo po Grada~cu. Sa heliodromaZaluàni su 18. i 19. marta 1993. Game djelovale maljutkamapo seluMiljanovi}i, zatim 23. marta po rejonu Mrkonji}-Planje (kod Jelaha), itd.76

Interesantno je ukazati na ~injenicu da je srpski agresor, u ciljuprevoènja novih snaga iz Srbije i dovla~enja materijalno-tehni~kih idrugih sredstava, koristio i helikoptere sa oznakama UNPROFOR-a iUjedinjenih nacija. Krajem juna 1992. u selo Bukovik (podru~je Br~kog)

je sletio jedan takav helikopter. U isto selo, koje su dràle srpsko-

agresorske snage, u drugoj polovini juna 1992. sve su ~e{}e slijetalihelikopteri sa oznakom Ujedinjenih nacija koji su agresoru donosilihranu i municiju.77

Srpsko-crnogorski agresor je u vi{e navrata koristio helikopterskedesante. Tako su helikopterski desanti su izvedeni: 8. maja 1992. nakalesijsko selo Memi}e u tuzlanskoj regiji; 10. marta 1993. na seloBogovac (na putu Br~ko - Tuzla); 11. marta na kotu 733 Komin; 17.

791

74Agresija..., str. 47;Prva linija, br. 1, str. 12.

75Prva linija, br. 1, str. 12; AIIZ, inv. br. 2-800.

76 AIIZ, inv. br. 2-793 i 2-800.

77 Agresija..., str. 11.


41/578

jula na Treskavicu (u rejonu Ljuta); 22. oktobra u rejonu Brda(Bjela{nica - Treskavica).78

Objekti dejstva agresorske avijacije i helikoptera bili su civilnostanovni{tvo, uglavnom bo{nja~ke nacionalnosti, u otvorenim naseljenimmjestima. U naletima agresorske avijacije po civilnim naseljima ukojima nije bilo nikakvih vojnih ciljeva na meti su bili: civili i objekti- bolnice, porodili{ta, dje~iji dispanzeri, domovi zdravlja, {kole, stambeni,industrijski i drugi objekti, uz ogromne ljudske `rtve, uglavnom ènai djece, i materijalne {tete i razaranja.79

Od ukupnog broja vatrenih dejstava 10-15% je bilo po jedinicamaArmije Bosne i Hercegovine, dok je 85-90% po naseljenim mjestima.Ilustracije radi, srpsko-crnogorski agresor je samo u prvih sedam mjeseciagresije potro{io oko 108.000 tona razne municije, tj. 41,5%.80

U agresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu velikosrpski nacistisu uporno koristili zapaljiva i hemijska oru`ja, zabranjena @enevskomkonvencijom i drugim odredbama me|unarodnog prava. Zapaljivo oru`jeagresor je koristio od po~etaka agresije. O tome svjedo~e brojni zapaljeniobjekti u Sarajevu (zgrade Skup{tine i Vlade Republike Bosne iHercegovine, zatim Orijentalnog instituta, glavne PTT, Narodne iUniverzitetske biblioteke, @eljezni~ke stanice, kulturno-sportskih centara

Zetra i Skenderija, kao i Unisa,Elektroprivrede,Energoinvesta i drugi),Br~kom, Grada~cu, Gora`du, Jajcu i dr. Hemijsko oru`je agresor je

prvi put upotrijebio 6. juna 1992., kada je bojni otrov ubacio u podrumèljezni~ke stanice u Podlugovima (20 km sjeveroisto~no odSarajeva), gdje je bila zato~ena grupa logora{a od oko 50 civilaBo{njaka. Od tada pa do 31. januara 1993. registrovano je 255 hemijskihudara, od ~ega je oko 100 izvr{eno u {iroj okolini Sarajeva. Hemijskooru`je agresor je najmasovnije koristio po gradovima, odnosno {irem

podru~ju Sarajeva, Br~kog, Grada~ca, Maglaja, Te{nja, Srebrenice,

792

78 Isto, str. 40; AIIZ, inv. br. 2-800. Prilikom helikopterskog desanta na Memi}eiskrcano je 80 srpskih dobrovoljaca koji su zatim napali okolna sela, palili i ru{ili

ku}e, te dàmiju u Donjim Raincima.79 AIIZ, inv. br. 2-793;Press-centar Armije Republike Bosne i Hercegovine, br.

102/02-715, 14. januar 1993.

80 AIIZ, inv. br. 2-793.


42/578

Gora`da i Jajca. Najve}a koncentracija upotrebe hemijskog oru`jazabiljeèna je u avgustu 1992. (77), a najmanja u novembru iste godine.81

Naj~e{}e su kori{tene fosforne i napalm avio-bombe, kao iartiljerijske granate sa bojnim otrovima. Fosfornim avio-bombama iartiljerijskim granatama najvi{e je bilo izloèno Sarajevo (naseljePavle Goranin, Jevrejsko groblje, @u~ i dr.), zatim Jajce, Br~ko i dr., anapalm-bombama Gora`de, Jajce i Grada~ac. Kasetne i napalm

bombe, uz rakete vazduh-zemlja, pri~inile su sredinom avgusta 1992.stra{na razaranja u Jajcu, nakon ~ega su uslijedili artiljerijski napadi.82

Zapaljiva i hemijska sredstva agresor je do 31. maja 1993.upotrijebio ukupno 365 puta. Na vi{egradskom rati{tu JNA je koristilanervno-paraliti~ke bojne otrove, koji su u stanju da i jedinici potpunoobezbje|enoj protiv ABH-oru`ja nanesu gubitke do 50%. U velikimurbanim sredinama agresor je naj~e{}e koristio humane bojne otrovetipa suzavac i kijavac, odnosno nadra`ljivce. Na poloàje boraca ArmijeRepublike Bosne i Hercegovine i u manjim naseljima kori{teni sufozgen i iperit, koji su najvi{e upotrebljavani u Prvom svjetskom ratu.Postoje indicije da su kori{teni i plikavci, koji su u Prvom svjetskomratu kontaminirali nekoliko stotina hiljada vojnika i nanijeli osam putave}e gubitke nego svi drugi otrovi zajedno, kao i nervni otrovi.83

Tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu velikosrpski fa{istikoristili su i specijalne padobranske jedinice i pitomce vojnih {kola.

Sredinom septembra 1992. u sastavu agresorskih snaga na biha}komrati{tu, u~estvovala je i borila se 83. specijalna padobranska jedinicaiz Ni{a, kao i pitomci Vojne akademije kopnene vojske iz Beograda.84

793

81 AIIZ, inv. br. 2-793;Prva linija, br. 3, 17. mart 1993., str. 13; Bilten, GlasiloDràvne komisije za prikupljanje ~injenica o ratnim zlo~inima na podru~ju RepublikeBosne i Hercegovine, br. 5, Sarajevo, august 1993, str. 3.

82 Isto;Press-centar Republike Armije Bosne i Hercegovine, br. 102/02-272, 1.novembar 1992.

83 Isto.

84 Dnevni izvje{taj, br. 147, 18. septembar 1992. Pitomci tre}e i ~etvrte godineVojne akademije kopnene vojske Jugoslavije su sredinom jula 1993. u podmajevi~kimselima izvodili ga|anja na ìve ciljeve (Oslobo|enje, 20. juli 1993.).


43/578


44/578

2. Dobrovoljci i dobrovolja~ke jedinice JNA

U Bosni i Hercegovini su od druge polovine 1991. u JNA postojalebrojne dobrovolja~ke jedinice koje su, u skladu sa Uputstvom o prijemudobrovoljaca u JNA (septembra 1991.) i drugim dokumentima, vrbovale,formirale, naoru`ale, opremile i obu~ile komande, jedinice i ustanoveJNA. U 1992. su po op{tinama objedinjene u lake brigade i tada sumogle imati vi{e od 100.000 dobrovoljaca JNA. Svrha njihovogregrutovanja (primali su platu) bila je da se nadoknadi neuspjehmobilizacije za realizaciju plana RAM.

Oktobra 1991. na dubrova~kome rati{tu su, pored JNA, dejstvovalei srpske dobrovolja~ke jedinice, koje su, u sadejstvu sa snagamaJNA, razorile i sravnile selo Ravno.86 I dokumenta vojne provenijencijevisokog stepena povjerljivosti tako|e potvr|uju postojanje dobrovolja~kih

jedinica krajem 1991, posebno na podru~ju Bosanske krajine. Naosnovu tih dokumenata mo`e se utvrditi da je tada u Bosanskoj krajini(na primjer u Bosanskom Petrovcu) vr{ena mobilizacija vojnihobveznika i dobrovoljaca, koji su bili u okviru JNA. Po~etkomdecembra 1991. JNA je mobilisala jedan broj dobrovoljaca JNA isa podru~ja Sarajeva i smjestila ih u vojne kasarne u Lukavici.87

Rukovodstvo SDS-a Bosne i Hercegovine i srpski narod prihvatilisu JNA, {titili je gde je to objektivno mogu}e, odazivali se u ratnei dobrovolja~ke jedinice, maksimalno sara|ivali sa komandama,dosta se odgovornopona{ali prema ratnim materijalnim sredstvima,

795

86 Agresija..., str. 1; AIIZ, inv. br. 2-489 i 491.

87 AIIZ, inv. br. 2-232; Isto, inv. br. 3-311.


45/578

itd.88Na poziv JNA dobrovoljci su se masovno odazivali. Tako se udrugoj polovini 1991. u 5. korpusu svakim danom broj dobrovoljaca

sve vi{e pove}avao.89

I generalmajor Ratko Mladi} je u svojstvu komandanta 9.(Kninskog) korpusa JNA, na samom po~etku 1992. bio angaòvan naformiranju dobrovolja~kih i ratnih jedinica u Bosni i Hercegovini.On je, s tim u vezi, tokom januara 1992, sa saradnicima vi{e puta

boravio u Drvaru (oko 5. i 20. januara). Obra}aju}i se prisutnima napoligonu Sportsko-rekreativnog centra, a nakon obilaska mobilizacijompopunjene 11. motorizovane brigade stacionirane u Drvaru, Mladi} je20. januara, izme|u ostalog, rekao da su proveli mobilizaciju i

popunili redove borcima iz Drvara i susjednih op{tina.90

Dobrovoljacaje bilo u svim komandama, jedinicama i ustanovamaJNA u Bosni i Hercegovini. Samo u 744. pozadinskoj bazi (Sarajevo)17. februara 1992. bilo je 11 vodova dobrovoljaca.91

796

88 AIIZ, inv. br. 2-75, Komanda 2. vojne oblasti, Str. pov. br. 908-1, 20. mart1992. - General{tabu Oruànih snaga SFRJ (na li~nost NG[). Takvo je drànjerukovodstva SDS-a i srpskog naroda, po ocjeni generala Kukanjca, bilo sasvimnormalno, jer je, kako on tvrdi, i ovde sasvim objektivno srpski narod ugroèn ianalogno tome JNA {titi interese srpskog naroda.

89 Slobodna Bosna, br. 3, 14. oktobar 1991, str. 4.

90 Oslobo|enje, 21. januar 1992, str. 4. Tada je Ratko Mladi} naglasio kakonema potrebe da se bilo ko u Bosni i Hercegovini nervira zbog toga {to smoproveli mobilizaciju i popunili ovu na{u ratnu jedinicu. Mi tu jedinicu spremamozbog onog zlu ne trebalo. Spremamo je u slu~aju da Tu|man krene da ostvarisvoje zle namjere i silom uzme ono {to mu ne pripada... i da bi stali na branikmira na{oj djeci i neja~i.

91 AIIZ, inv. br. 2-1965, PREGLED PODATAKA O RAZMJE[TAJU IKAPACITETIMA POZADINSKIH JEDINICA I USTANOVA 2. VOJNE OBLASTI/17. februara 1992./ Po jedan vod dobrovoljaca bio je u: 1. tehni~kom skladi{tu municijeu Hadì}ima; Odjeljenju 1. tehni~kog skladi{ta municije Krupanjska Rijeka Pazari};2. tehni~kom skladi{tu municije Koran Pale; Odjeljku skladi{ta municije Renovica;5. tehni~kom skladi{tu pogonskog goriva Ilija{; Odjeljku 5. tehni~kog skladi{ta pogonskoggoriva Semizovac; Intendantskom i Sanitetskom skladi{tu, te intendantskom bataljonuButile; 3. tehni~kom skladi{tu municije Ustikolina Fo~a; 4. tehni~kom skladi{tu municijeVi{egrad; Odjeljku 4. tehni~kog skladi{ta municije Rudo i 6. tehni~kom skladi{tu pogonskihsredstava Vardi{te.


46/578

Brojno stanje dobrovolja~kih jedinica (dobrovoljaca JNA) uzoni odgovornosti 2. vojne oblasti je, prema strogo poverljivim

(Vojna tajna) zaklju~cima generala Kukanjca iz Procjene stanja naprostoru Bosne i Hercegovine u zoni odgovornosti 2. vojne oblasti,od 20. marta 1992, upu}enim General{tabu Oruànih snaga SFRJ(li~no na~elniku General{taba, generalu Adì}u), do tog dana iznosilo

je 69.198 ljudi. Ilustrativan je raspored tih jedinica. Najve}i brojdobrovolja~kih jedinica bio je uglavnom, u onim op{tinama ukojima su Bo{njaci, prema popisu stanovni{tva iz 1991, ~inili ve}inskostanovni{tvo. Uveliko su to bili obveznici Teritorijalne odbrane.Stupanje u dobrovoljce je stimulisano na razne na~ine. Tako su, primjeraradi, dobrovoljci JNA u Fo~i, prema navedenom dokumentugenerala Kukanjca, imali 3.000 pripadnika, Novom Sarajevu i Ilidì

2.800, Novom Gradu 2.400, Gora`du 2.000, Travniku 1.970, Doboju1.844, Zenici 1.761, Hadì}ima 1.500, Kaknju 1.270 i dr.92

Broj dobrovoljaca u zonama korpusa izgledao je ovako :9. korpus (Knin) 2.20010. korpus (Biha}) 2.3005. korpus (Banja Luka) 16.75017. korpus (Tuzla) 8.2404. korpus (Sarajevo) 33.200.93

U dobrovolja~kim jedinicama koje je formirao 4. korpus JNAna prostoru 4. vojne oblasti u op{itnama: Kalinovik, Fo~a, âjni~e iGora`de do 20. marta 1992. bilo je uklju~eno 6.500 ljudi.94

Navedene dobrovolja~ke jedinice su, u skladu sa odlukamanajvi{eg vojnog rukovodstva, bile formirane u ~ete, odrede i bataljonei bile su, kao i druge srpske oruàne formacije, pod direktnomkomandom JNA.95

797

92 AIIZ, inv. br. 2-75, Komanda 2. vojne oblasti, Str. pov. br. 908-1, 20. mart 1992.- General{tabu Oruànih snaga SFRJ (na li~nost NG[).

93 Isto.

94 Isto.

95 Isto; AIIZ, inv. br. 2-769, Savezni sekretarijat za narodnu odbranu, General{tabOruànih snaga SFRJ, I uprava, Str. pov. br. 585-2, 03. april 1992. Komandi 2. vojne


47/578

Formiranje {tabova, odreda i brigada dobrovolja~kih jedinicasmanjenog sastava i njihova adekvatna popuna starje{inskim kadrom

iz JNA i naoruànjem i opremom utvr|ena je u General{tabu Oruànihsnaga SFRJ. Tako je zastupnik saveznog sekretara za narodnu odbranu(general Blagoje Adì}), po{to je saslu{ao informacije i prijedloge ostanju i mogu}nostima jedinica JNA na prostoru Bosne iHercegovine ..., 25. marta 1992. naredio da se u {to kra}em roku

pristupi formiranju {tabova, odreda i brigada dobrovolja~kih jedinicasmanjenog sastava i njihovoj adekvatnoj popuni starje{inskimkadrom iz JNA i naoruànjem i opremom. Sve dobrovolja~kesastave je do 15. aprila 1992. trebalo vojno organizovati i povezatisa komandama JNA u zoni njihove odgovornosti.96

798

oblasti; Isto, inv. br. 2-90, Komanda 2. vojne oblasti, Operativni deùrni tim, Str. pov.br. 10/36-2050, 07. april 1992. - General{tabu Oruànih snaga SFRJ - Operativni centari Komandi 2. vojne oblasti na RKM; Isto, inv. br. 2-110, Komanda 2. vojne oblasti,Operativni deùrni tim, Str. pov. br. 10/36-2501, 26. april 1992. - General{tabu Oruànihsnaga SFRJ - Operativni centar i drugima; Isto, inv. br. 2-224, Vojna po{ta 4509 Beograd,Pov. br. 11-9, 07. februar 1992, Vojnoj po{ti 9808 Pan~evo; Isto, inv. br. 2-769, Saveznisekretarijat za narodnu odbranu, General{tab Oruànih snaga SFRJ, I uprava, Str. pov.br. 585-2, 03. april 1992. - Na li~nost komandanta ili N[ i Komandi 2. vojne oblasti; Isto,inv. br. 2-770, Komanda 17. korpusa, Str. pov. br. 11/2-89, 26. april 1992. - General{tabuOruànih snaga SFRJ i Komandi 2. vojne oblasti; AIIZ, inv. br. 2-2280, Savezni sekretarijatza narodnu odbranu, General{tab Oruànih snaga SFRJ, III Uprava, Pov. br. 2391-1, 13.

septembar 1991, UPUTSTVO O PRIJEMU DOBROVOLJACA U JUGOSLOVENSKUNARODNU ARMIJU; Isto, inv. br. 5352, Zapisnik, Dopuna izjave \. \.; Isto, inv. br.7-49; Isto, inv. br. 7-50; Slobodna Bosna, br. 3, 14. oktobar 1991, str. 4; ICTY, Predmet:Br. IT-02-54-T, paragraf 386, nap. 781; ICTY, Predmet: Br. IT-94-I-T, Dokazni materijalsvjedo~enja pukovnika JNA O. S., 5. juni 1996, str. 46.

Pomenute dobrovolja~ke jedinice po generalu Milutinu Kukanjcu; nisu ulazileu formacijski sastav ratnih jedinica JNA, ni u sastav srpske Teritorijalne odbrane,odnosno bile su van formacijskog sastava JNA i TO, tj. nijedan dobrovoljac, ponjemu, nije bio predvi|en za popunu RJ 2. VO /ratne jedinice 2. vojne oblasti -prim. S. ^./, a samo manji dio je iz TO Bosne i Hercegovine. Me|utim, na osnovudrugih podataka, tako|e vojnog porijekla, a naro~ito zaklju~ka generala Ad i}a od 25.marta 1992. o povezivanju dobrovolja~kih sastava sa komandama JNA u zoni

njihove odgovornosti, pouzdano se moè zaklju~iti da su u drugoj polovini 1991, a ikasnije, sve srpske oruàne formacije i druge dobrovolja~ke jedinice bile podneposrednom komandom JNA (Isto).

96 AIIZ, inv. br. 2-769, Savezni sekretarijat za narodnu odbranu, Na~elnikGeneral{taba Oruànih snaga SFRJ, general-pukovnik Blagoje Adì}, 25. marta 1992.


48/578

Po~etkom aprila 1992. Komanda 2. vojne oblasti i jedinice ukriznim podru~jima zona odgovornosti bile su u punoj borbenoj

gotovosti, sa teì{tem njenog ja~anja, izvo|enjem obuke na zemlji{tuu vje`bovnim reonima, izradi plana upotrebe i kontroli teritorije,stanja u jedinicama, kao i formiranju snaga milicije. U kasarni Bijeljina

je u toku 31. marta i 1. aprila 1992. primljeno dosta dobrovoljaca.97

U jedinicama 2. vojne oblasti je u prvoj polovini aprila 1992.vr{ena ubrzana obuka dobrovoljaca, radi njihovog osposobljavanjaza izvr{enje osnovnih borbenih zadataka. U jedinice 4. korpusaJNA je, u toku 2. aprila, primljeno 40 dobrovoljaca sa kojima jeodmah zapo~eta intenzivna obuka. Na aerodrom Biha} 11. aprilastiglo je 497 vojnika za popunu 9. i 10. korpusa. Prihvat preostalog

kontingenta raspore|enih vojnika za popunu korpusa i njihovoraspore|ivanje i prevoènje do jedinica izvr{eno je sljede}eg dana.Dana 12. aprila do{lo je 90 vojnika, tako da je do tada na aerodromBiha} stiglo ukupno 587 vojnika. Na biha}ki vojni aerodrom, 22.aprila je sletio vojni avion sa 200 uvje`banih zlo~inaca, koji su zaobilje`je na kapama imali ~etni~ke kokarde.98

799

Komandi 2. vojne oblasti; Isto, inv. br. 2-1238. Nosioci tog zadatka bili su Komanda2. vojne oblasti, u saradnji sa General{tabom Oruànih snaga SFRJ, Personalna upravai Sektor pozadine SSNO-a.

97 AIIZ, inv. br. 2-84, Komanda 2. vojne oblasti, Operativni centar, Str. pov. br.10/36-1905, 01. april 1992. - General{tabu Oruànih snaga SFRJ - Operativni centar;Isto, inv. br. 2-87, Komanda 2. vojne oblasti, Operativni deùrni tim, Str. pov. br. 10/36-1987, 02. april 1992. - General{tabu Oruànih snaga SFRJ - Operativni centar; Isto, inv.br. 2-88, Komanda 2. vojne oblasti, Operativni deùrni tim, Str. pov. br. 10/36-1940, 02.april 1992. - General{tabu Oruànih snaga SFRJ - Operativni centar; Isto, inv. br. 2-89,Komanda 2. vojne oblasti, Operativni deùrni tim, Str. pov. br. 10/36-1957, 03. april1992.- General{tabu Oruànih snaga SFRJ - Operativni centar; Isto, inv. br. 2-85,Komanda 2. vojne oblasti, Operativni deùrni tim, Str. pov. br. 10/36-2000, 05. april1992.- General{tabu Oruànih snaga SFRJ - Operativni centar; Isto, inv. br. 2-86,Komanda 2. vojne oblasti, Operativni deùrni tim, Str. pov. br. 10/36-2025, 06. april1992. - General{tabu Oruànih snaga SFRJ - Operativni centar i drugima; Isto, inv. br.

2-90, Komanda 2. vojne oblasti, Operativni deùrni tim, Str. pov. br. 10/36-2050, 07.april 1992. - General{tabu Oruànih snaga SFRJ - Operativni centar i drugima.

98 Isto, inv. br. 2-116, Komanda 2. vojne oblasti, Str. pov. br. 10/36-1941, 02.april 1992. - Operativnom centru General{taba Oruànih snaga SFRJ - Za sektorpozadine (Pozadinski izvje{taj - OP 44); Isto, inv. br. 2-94, Komanda 2. vojne oblasti,


49/578

Komande i jedinice 4. i 9. korpusa su 5. aprila 1992. radile naopremanju vojnih obveznika, koji su pozvani u jedinice korpusa.

Interesantno je ista}i da je po~etkom aprila u nekim jedinicama JNAdo{lo do pojedina~nog i grupnog napu{tanja poloàja. Tako je kodjedinica 5. korpusa, koje su angaòvane u rejonu Kupresa, do{lo dopojedina~nog napu{tanja poloàja. Kod jedinica 17. korpusa isti~u dana moral negativno uti~e napu{tanje poloàja komandanta i 155vojnih obveznika iz 17. partizanske brigade 38. partizanske divizije.99

Sredinom i krajem druge sedmice aprila 1992. sve jedinice 2. vojneoblasti bile su u punoj borbenoj gotovosti. Teì{te aktivnosti jedinicavan borbenog dodira bilo je, izme|u ostalog, i na pripremi i obucimobilisanog ljudstva za izvr{avanje borbenih zadataka. U Kalinoviku

je tokom aprila ubrzano izvo|ena obuka srpskih dobrovoljacaartiljerijske specijalnosti na topovima - haubicama od 120 mm.100

Krajem aprila 1992. u jedinice 2. vojne oblasti svakodnevno supristizali dobrovoljci, koji se odmah upu}uju na obuku i na tajna~in se brojno stanje znatno pobolj{alo. Tako je u Kalinovik izBile}e, âjni~a i Gacka 22. aprila 1992. stiglo 200-250 srpskihdobrovoljaca, kojima se odmah priklju~ilo i 50 mje{tana. Nakon{to su se opremili u Vojnoj po{ti 3550 oti{li su za Mostar sa 33 vozila,

pokretnom radionicom, bolnicom, 2 mala komandno-{tabna kola i 6topova. Iz iste vojne po{te je pomenutog dana prema Fo~i (u Vojnu

po{tu 4120) krenula jedinica JNA sa oko 25 motornih vozila itopovima, gdje ih je u Staroj Kasabi ~ekalo 400 rezervista JNA. Na

podru~ju Fo~e, posebno u naselju ]erezluk, neposredno je uo~iagresije svaka srpska ku}a primila od tri do pet dobrovoljaca iz

800

Operativni deùrni tim, Str. pov. br. 10/36-2150, 11. april 1992. - General{tabuOruànih snaga SFRJ - Operativni centar, i drugima; Isto, inv. br. 2-95, Komanda 2.vojne oblasti, Operativni deùrni tim, Str. pov. br. 10/36-2180, 12. april 1992,General{tabu Oruànih snaga SFRJ - Operativni centar, i drugima; Agresija..., str. 30.

99 AIIZ, inv. br. 2-85, Komanda 2. vojne oblasti, Operativni deùrni tim, Str. pov.br. 10/36-2000, 05. april 1992.- General{tabu Oruànih snaga SFRJ - Operativni centar.

100 AIIZ, inv. br. 2-93, Komanda 2. vojne oblasti, Operativni deùrni tim, Str.pov. br. 10/36-2125, 10. april 1992. - General{tabu Oruànih snaga SFRJ - Operativnicentar i drugima; Isto, inv. br. 2-94, Komanda 2. vojne oblasti, Operativni deùrni tim,Str. pov. br. 10/36-2150, 11. april 1992. - General{tabu Oruànih snaga SFRJ -Operativni centar, i drugima; Agresija..., str. 32.


50/578

Srbije i Crne Gore. U 14. motorizovanoj i 216. brdskoj brigadi se 25.aprila vr{i ubrzana obuka dobrovoljaca i osposobljavanje za

izvr{enje osnovnih borbenih zadataka. U garnizonu Banja Luka jedo 27. aprila obu~eno 240 vojnih obveznika. Stoga je u svim jedinicama nastavljeno sa intenzivnom obukom radi ja~anjaborbene gotovosti. Komandanti 9, 5. i 10. korpusa su, krajem aprila,referisali o borbenoj gotovosti vr{iocu du`nosti Saveznog sekretara zanarodnu odbranu generalpukovniku Blagoju Ad`i}u u Banjoj Luci.101

Mnogi su dobrovoljci obu~avani i na Manja~i.102

801

101 AIIZ, inv. br. 2-109, 2-110, Komanda 2. vojne oblasti, Operativni de`urnitim, Str. pov. br.10/36

Documents

Agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu II - dr. Smail Čekić