Ahkam-ayetleri-acisindan.(Hak-dini-Kur'an-dili)-ve-(Kur'an-yolu)-tefsirlerinin-mukayesesi-281s-Tez,Arif ÇAKIR

7/31/2019 Ahkam-ayetleri-acisindan.(Hak-dini-Kur'an-dili)-ve-(Kur'an-yolu)-tefsirlerinin-mukayesesi-281s-Tez,Arif AKIR

1/281

T.C.GAZ NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSTEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI

TEFSR BLM DALI

HAK DNKURAN DLVE KURAN YOLUTEFSRLERNN

AHKM AYETLER AISINDAN MUKAYESES

YKSEK LSANS TEZ

HazrlayanArif AKIR

Tez DanmanDo Dr. Mesut OKUMU

Ankara 2008


2/281

ONAY

Arif AKIR tarafndan hazrlanan Hak Dini Kuran Dili Ve Kuran

YoluTefsirlerinin Ahkm Ayetleri Asndan Mukayesesi balkl bu

alma, 11 / 01 / 2008 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirli-

i ile baarl bulunarak jrimiz tarafndan Temel slam Bilimleri Anabilim

Dal Tefsir Bilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

[ i m z a ].

Prof. Dr. dris ENGL (Bakan).

[ i m z a ].Prof. Dr. Ferhat KOCA

.

[ i m z a ].

Do. Dr. Mesut OKUMU (Danman).


3/281

NSZ

Allah insanlar yarattktan sonra, onlarn hayatlarna yn vermek ama-

cyla ilahi kitaplar gndermitir. Bu ilahi kitaplarn sonuncusu, Kuran- Ke-

rimdir. Maide suresi 3. ayette slam dinini artk kemale erdirdiini belirten

Allah, bundan sonra Mslmanlar iin tek geerli kaynan Kuran- Kerim

olduunu belirlemitir. eitli ayetlerde de Kuran aklama grevini Hz. Mu-

hammed(s.a.s.)e verdiini ifade buyurmutur. Hicr suresi 9. ayetinde ise onu

bizzat kendisinin koruyacan taahht etmitir.

Zaman akp gitmekte, insanlarn ihtiyalar deimekte ve bu ihtiyalar

zm beklemektedir. Kuran- Kerim deiiklie uramayacana gre, in-

sanlarn ihtiyacn karlayacak dini kurallar nasl tespit edilecektir? Msl-

manlar, slam tarihi boyunca Kuran- Kerimi anlamak iin abalam ve bu

sorunun cevabn aramlardr. Bu nedenle birok eserler kaleme almlardr.

Bu almalar, Kurann temel ilkelerinin deimediini, ancak anlama bii-

minin ve ondan karlacak hkmlerin zaman ve zemine gre deiebilece-

ini ortaya koymaktadr.

almamzda, Kuran anlama almalarnn iki rnei olan Hak Dini

Kuran Dili: Trke Tefsir ile Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsir adl eser-

lerde ahkm ayetlerinin nasl yorumlandn kyaslayacaz. Hak Dini

Kuran Dili: Trke Tefsir, Cumhuriyetin ilk yllarnda T.B.M.M.nin talimat ile

D..B. tarafndan Elmall Muhammed Hamdi Yazra yazdrlm, Kuran Yo-

lu: Trke Meal ve Tefsir ise 2000li yllarn banda yine D..B. tarafndan bir

komisyona yazdrlarak Din leri Yksek Kurulu tarafndan incelenip onay-

lanmtr. Amacmz, ahkm ayetlerini belli bir tasnifle ele alarak, bu ayetlere

getirilen yorumlar her iki eserden mukayese etmektir.

Bir giri ve blmden oluan almann giri blmnde, tezin

konusu, nemi, amac, yntemi ve kavramsal erevesi ile her iki eser ve


4/281

ii

yazarlarnn hayat hikyelerinden bahsedeceiz.

Birinci blmde, Kuran- Kerim, Kuranda yer alan temel konular ile

ahkm ayetlerinin tanm, says ve tefsirleri hakknda genel bilgiler vereceiz.

kinci blmde, her iki eserin genel zelliklerini ve ahkm ayetlerini

yorumlama metotlarn mukayese edeceiz.

nc blmde ise, tezimizin ana konusunu oluturan ahkm ayetle-

rini belli bir tasnifle gruplayarak mukayesesini yapacak ve her iki eserdeki

farkl ve benzer yorumlamalara dikkat ekerek, gerekirse tercih ettiimiz yo-rumu dile getireceiz. Ahkm ayetlerini ibadet hkmleri, muamelat hkmle-

ri ve ceza hkmleri olmak zere ana balk altnda deerlendireceiz.

ki eserin yazlmaya balanmas arasnda (19261999) 73 yllk, ilk

basksnn tamamlanmas arasnda ise (19382003) 65 yllk bir sre olmas

nedeniyle, ahkm ayetlerinin yorumlarnda baz farkllklar olutuunu d-

nyoruz. almamzda, bu farkllklar tespit etmeye alacaz.

Ders dnemiyle birlikte tez konusunun seiminden bitimine kadar yar-

dmlarn esirgemeyen, bata Danman Hocam Do. Dr. Mesut OKUMU

Beye, Kymetli fikirlerinden yararlandm hocalarm Prof. Dr. Salim T,

Do. Dr. Osman AYDINLI ve Yrd. Do. Dr. Yaar KURT Beylere teekkr

etmeyi bir bor telakki ediyorum. Ayrca tez dnemi boyunca kendilerinden

istifade ettiim arkadalarm Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retmenleri Zeki

HAKAN ve Yakup MERAL ile bugnk seviyeye gelmeme katks olan -

ilkretimden yksek lisansa- tm hocalarma ve arkadalarma minnet ve

kranlarm sunarm.

Arif AKIR

Ankara- 2008


5/281

NDEKLER

NSZ...................................................................................................................................................

NDEKLER ..................................................................................................................................

KISALTMALAR ..............................................................................................................................V

GR .....................................................................................................................................................1

1. KONUNUNNEM ................................................................................................................... 12. KONUNUNAMACI................................................................................................................... 23. YNTEM.................................................................................................................................... 24. KAPSAMVESINIRLAR ........................................................................................................... 45. KAYNAKLARINDEERLENDRLMES.............................................................................. 46. ELMALILIMUHAMMEDHAMDYAZIRLEKURANYOLUYAZARLARININHAYATLARIVEESERLER .......................................................................................................... 6

6.1. Elmall Muhammed Hamdi Yazrn Hayat ve Eserleri.................................................. 66.2. Kuran Yolu Yazarlarnn Hayat ve Eserleri..............................................................116.2.1. Hayreddin Karamann Hayat ve Eserleri............. .............. ............. ............ .............. ....116.2.2. Mustafa arcnn Hayat ve Eserleri...........................................................................146.2.3. brahim Kafi Dnmezin Hayat ve Eserleri....................................................................156.2.4. Sadrettin Gmn Hayat ve Eserleri...........................................................................16

BRNC BLM

AHKM AYETLER AISINDAN KURAN

1. KURAN-IKERMVETEMELKONULARI...........................................................................17 2. KURANINAHKMAYETLER ...........................................................................................19

2.1. Ahkm Ayetlerinin Says......................................................................................................202.2. Ahkm Ayetlerinin Modern Hukuka Gre Tasnifi ................................................................212.3. Ahkm Ayetlerinin Tefsiri ............ ............. ............ .............. ............. .............. ............ ...........23

KNC BLM

HAK DNKURAN DL VE KURAN YOLUTEFSRLERNN YNTEM AISINDANMUKAYESES

1.HAKDNKURANDL:TRKETEFSRLEKURANYOLU:TRKEMEALVETEFSR ADLITEFSRLERNGENELZELLKLER ..............................................................27

1.1. Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsirin Genel zellikleri ............. .............. ............. ..271.2. Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsirin Genel zellikleri ............................................32

2.HAKDNKURANDLVEKURANYOLUTEFSRLERNNAHKMAYETLERNEYAKLAIMLARIAISINDANMUKAYESES .................................................38

2.2. Hak Dini Kuran Dilinde Ahkm Ayetlerini Yorumlama Metodu..............................382.2. Kuran Yolunda Ahkm Ayetlerini Yorumlama Metodu ............................................44

NC BLM

HAK DNKURAN DL VE KURAN YOLUTEFSRLERNN AHKMAYETLERNN YORUMLARI AISINDAN MUKAYESES

1. BADETHKMLER.............................................................................................................52 1.1. TEMZLK(TAHARET)...................................................................................................52


6/281

iv

1.1.1. Boy Abdesti (Gusl).......... .............. ............. .............. ............ ............. .............. ............. ..531.1.2. Abdest .................... .............. ............. .............. ............ .............. ............. ............ ..............551.1.3. Teyemmm.......................................................................................................................58 1.1.4. Hayz.............. ............ .............. ............. .............. ............ .............. ............. .............. ........60

1.2. NAMAZ.............................................................................................................................61 1.2.1. Namaz Vakitleri ve eitleri............................................................................................651.2.1.1. Gece namaz .............................................................................................................671.2.1.2. Cuma namaz............................................................................................................681.2.1.3. Cenaze namaz..........................................................................................................771.2.1.4. Orta Namaz ..............................................................................................................781.2.2. Seferilik............................................................................................................................78 1.2.3. Seferde ve Savata Namaz ...............................................................................................80

1.3. ZEKT ..............................................................................................................................871.3.1. Zektn Verilecei Yerler.................................................................................................88

1.4. ORU ................................................................................................................................941.4.1. Orucun Rkn ve artlar................................................................................................95 1.4.2. Kutup Blgelerinde Orucun Balama ve Biti Zaman....................................................961.4.3. Hilalin Gzlenmesi (Ruyeti Hilal) ............. ............. .............. ............. ............ .............. ....971.4.4. Orucun Geerlilikartlar ve Oruca Niyet......................................................................981.4.5. Orucun Yasaklar, Orucu Bozan eyler ve Orucun Mekruhlar ............ ............ ..............981.4.6. Orucun Kazas, Keffareti, Fidyesi .................................................................................1001.4.6.1. Mazeretsiz Oru Tutmamak ve Keffareti ............ ............ ............. .............. .............1011.4.6.2. Orucun Fidyesi ve Miktar......................................................................................1021.4.7. tikaf...............................................................................................................................104 1.4.8. Hilali Grnce Tekbir Getirme............ ............ .............. ............. .............. ............ .........105

1.5. HACVEKURBAN .........................................................................................................1061.5.1. Haccn artlar ..............................................................................................................1061.5.1.1. Haccn Ykmllkartlar ...................................................................................1061.5.1.2. Haccn Eda artlar................................................................................................107 1.5.1.3. Haccn Geerlilikartlar ......................................................................................1071.5.1.3.1. hram ......................................................................................................................1071.5.1.3.2. zel Vakit ...............................................................................................................1081.5.1.3.3. zel Mekan.............................................................................................................1091.5.2. Haccn Rknleri ............. ............. ............. ............. .............. ............. ............ .............. ..1101.5.2.1. Arafat Vakfesi ............ .............. ............. .............. ............ ............. .............. .............1101.5.2.2. Ziyaret Tavaf ...................... ............. ............ .............. ............. .............. ............ .....1111.5.3. Haccn Vacipleri.............. ............. ............. ............. .............. ............. ............ .............. ..1121.5.3.1. Say ..........................................................................................................................1121.5.3.2. Mzdelife Vakfesi.......... ............. .............. ............ .............. ............. ............ ............1131.5.3.3. eytan Talama.......................................................................................................113 1.5.3.4. Salar Tra Etmek Ve Ksaltmak..........................................................................1151.5.3.5. Veda Tavaf.............................................................................................................1151.5.4. Haccn Snnetleri ....................... ............. ............ .............. ............. .............. ............ .....1151.5.5. Hac Yasaklar ......................... ............. ............ .............. ............. .............. ............ .........1161.5.6. Kurban...........................................................................................................................118

1.6. KEFFARETLER..............................................................................................................121 1.6.1. Zhar Keffareti ............. ............ .............. ............. ............ .............. ............. .............. ......1221.6.2. Yemin Keffareti ............ ............ .............. ............. ............ .............. ............. .............. ......1241.6.3. hram Yasaklar ve Keffareti..........................................................................................1261.6.4. Yanllkla Adam ldrme Keffareti..............................................................................129

2. MUAMELTHKMLER ..................................................................................................130 2.1. LEVEMRASHUKUKU...........................................................................................130

2.1.1. Evlenme .........................................................................................................................1312.1.1.1. Evlenme Yasaklar ............ .............. ............. ............ .............. ............. .............. ......1322.1.1.1.1. Mslmanlarn Gayrimslim Kadn Ve Erkekle Evlenmeleri............. .............. ......1342.1.1.2. Mehir ............. ............ .............. ............. .............. ............ ............. .............. .............134


7/281

v

2.1.1.3. Taaddd Zevcat (ok Ele Evlilik).......................................................................1362.1.1.4. Muta Nikah....... .............. ............. .............. ............ .............. ............. .............. ......1382.1.2. Boama Ve Boanma .....................................................................................................1392.1.2.1. Lian (Karlkl Lanetleme)...................................................................................1432.1.2.2. ddet........................................................................................................................145 2.1.2.3. Hlle ........... .............. ............. ............. ............. .............. ............. ............ .............. ..1482.1.3. Nafaka.......... ............. .............. ............. ............ .............. ............. .............. ............ .........1502.1.4. Evlat Edinme ve Hkm.................................................................................................1532.1.5. Kadnlarlalgili eitli Meseleler.................................................................................1552.1.5.1. Kadnlarn Mirastaki Durumu................................................................................1552.1.5.2. Kadnlarn ahitlii ................................................................................................1592.1.5.3. Kadnn Dvlmesi .............. ............. ............ .............. ............. .............. ............ .....1612.1.5.4. Tesettr (Kadnlarn rtnmesi) ............. ............ .............. ............. ............ ............1642.1.5.5. Doum Kontrol ve Krtaj ............. ............. ............ .............. ............. .............. ......1672.1.5.6. Estetik Ameliyat.....................................................................................................169

2.2. BORLARHUKUKU(MEDENHUKUK)...................................................................171 2.2.1. Akitler ................... ............ .............. ............. .............. ............ ............. .............. .............1712.2.2. Rvet.............................................................................................................................172 2.2.3. Ticaret (Alveri) ..........................................................................................................1732.2.4. Borlanmalelgili Konular .........................................................................................1772.2.4.1. Karlksz Bor Verme (Karz Hasen) ...................................................................1772.2.4.2. Borcun Yazlmas ve Noter ....................... .............. ............. .............. ............ .........1792.2.4.3. Rehin....... ............ .............. ............. .............. ............ .............. ............. .............. ......1822.2.4.4. Faiz (Riba)..............................................................................................................184

2.3. KTSADVEMALHUKUK........................................................................................1892.3.1. Vergiler ve Kullanm ....................................................................................................1892.3.1.1. Fey..........................................................................................................................190 2.3.1.1.1. Cizye ..........................................................................................................................1912.3.1.1.2. Harac.........................................................................................................................1932.3.1.2. Ganimet ..................................................................................................................1932.3.1.3. Fey ve Ganimetlerin Kullanm ..............................................................................1942.3.2. Devlet Malna / Devlet Btesine Zarar Vermek ............ .............. ............. .............. ......1982.4. DEVLETLERHUKUKU.................................................................................................200 2.4.1. Uluslararaslikilerde Temellkeler............................................................................200 2.4.1.1. Uluslararaslikilerin Temeli Bartr ..................................................................2012.4.1.2. Antlamalara Sadk Kalnmas Gerekir..................................................................2042.4.1.3. Savaa Hazrlkl Olmak Gerekir............................................................................2052.4.2. Gayri Mslimlerlelikiler ............................................................................................2062.4.2.1. Gayri Mslimlerle Dostluk ............. ............. ............ .............. ............. .............. ......2072.4.2.2. Takiyye....................................................................................................................211 2.4.2.3. Gayrimslimlerin Mescidi Harama Girmelerinin Yasak Oluu .............................2122.4.2.4. Snmaclar (Mstemenlerin Durumu) ................................................................2142.4.2.5. Hicret.. ............ .............. ............. .............. ............ .............. ............. ............ ............2152.4.3. Savalelgili Kurallar .............. ............. ............ .............. ............. .............. ............ .....2172.4.3.1. Haram Aylarda Sava.............................................................................................218

2.4.3.2. Savaa Katlma Zorunluluu ..................................................................................2192.4.3.3. Sava Kurallar.......................................................................................................221 2.4.3.3.1. Tarafszlarn Dokunulmazl .................................................................................2212.4.3.3.2. Savaa Balamadan nce Dmann Mslman Olup Olmadnn renilmesi.2222.4.3.3.3. Savata Mriklere Yaplacaklar............................................................................2232.4.3.3.4. Savata Ar Gitmemek..........................................................................................2262.4.3.3.5. Sava Esirlerilelgili Hkmler...........................................................................227

3. CEZAHKMLER(UKUBT)...........................................................................................230 3.1. Cezalarda l..............................................................................................................2303.2. Cezalarn ahsilii.........................................................................................................231 3.3. Hrszlk Ve El Kesme Cezas...... ............. ............ .............. ............. .............. ............ .....232


8/281

vi

3.4. Adam ldrme Ve Ksas... .............. ............. .............. ............ ............. .............. .............2363.5. Terr, Yol Kesme, Yamalama (Hrabe) ve Cezas .......................................................2403.6. Zina, eitleri velgili Hkmler ............ ............ .............. ............. .............. ............ .....2423.7. Kazf (Zinaftiras) Ve Cezas .............. ............ .............. ............. ............ .............. .........2473.8. ki ve Kumar.................................................................................................................249

SONU...............................................................................................................................................256

KAYNAKA.....................................................................................................................................262

ZET .................................................................................................................................................269

ABSTRACT.......................................................................................................................................271


9/281

KISALTMALAR

ABD : Ana Bilim Dala.g.e. : Ad geen esera.g.m. : Ad geen makalea.g.s. : Ad geen syleia.g.y.l.t. : Ad geen yksek lisans teziA..H.F.Y. : Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi YaynlarA...F : Ankara niversitesi lahiyat FakltesiA...F.D. : Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi DergisiA...F.Y. : Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar

Bkz. : Baknzc. : Ciltev. : evirenDer. : DerleyenDA. : Trkiye Diyanet Vakf slam AnsiklopedisiD..B. : Diyanet leri BakanlHazr. : Hazrlayan.H.. : orum Hitit niversitesiH...F. : Hitit niversitesi lahiyat FakltesiH...F.D. : Hitit niversitesi lahiyat Fakltesi DergisiG...F.D. : Gazi niversitesi lahiyat Fakltesi DergisiG..S.B.E. : Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

.A. : Trkiye Ekonomik ve Kltrel Dayanma Vakf slami Ara-trmalar DergisiSAM : Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar MerkeziM.. : Marmara niversitesiM...F. : Marmara niversitesi lahiyat FakltesiNer. : NeredenSA.. : Sakarya niversitesis. : SayfaS. : SaySad. : SadeletirenS.B.E. : Sosyal Bilimler EnstitsT.D.V. : Trkiye Diyanet Vakf

TEKDAV. : Trkiye Ekonomik ve Kltrel Dayanma VakfTrc. : Tercme edenty. : TarihsizU.. : Uluda niversitesiVe bak. : Ve bakalarVd. : Ve dierleriYay. : YaynlarY..K. : Yksek retim Kurulu


10/281

GR

1. KONUNUN NEM

lkemizde hem Osmanl hem de Cumhuriyet dneminde; gerek Arap-

a, gerekse Trke birok tefsir yazlm veya tercme edilmitir. Cumhuriyet

dneminde yazlan tefsirlerden bir ksm zel kii ya da yaynevleri tarafndan

yaynlanrken, ikisi Diyanet leri Bakanl tarafndan yaynlanmtr.1 Bun-

lardan ilki, Cumhuriyetin ilk yllarnda T.B.M.M.nin verdii bir grevle

D..B.nin talebi zerine Elmall Muhammed Hamdi YAZIR (18781942) tara-

fndan yazlm olan Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir adl eserdir. Dieri

ise 2000li yllarda yine D..B.nin Hayrettin KARAMAN, Mustafa ARICI,

brahim Kfi DNMEZ ve Sadrettin GMten oluan heyete hazrlatt

Kuran Yolu: Trke Mel ve Tefsirdir.2

almamzda, bu iki tefsiri ahkm ayetlerini yorumlamalar bakmn-

dan karlatracaz. Aradan geen zaman dilimi ierisinde deien dnya

artlaryla birlikte, limlerin / mfessirlerin Kurann ahkm ayetlerine yakla-

mlarnn nasl gelitiini ve bu srete ne gibi ortak ve farkl yaklamlarn

yaandn mukayeseli bir ekilde ele alacaz.

1 Bu iki tefsir dnda bir de, alt cilt olmas planlanarak Cumhuriyetin 60. ylnda ilk cildinin yayn-

land ifade edilen, birinci cildi Talat KOYT ve smail CERRAHOLU tarafndan hazrlanp1985te baslan; ikinci cildi ise yalnzca Talat KOYT tarafndan hazrlanp 1990da baslan,Kuran- Kerim Meal ve Tefsiri bulunmaktadr. Ancak yalnzca iki cildi km olan bu tefsirinbirinci cildinde giri, fatiha suresi ve bakara suresi bulunurken, ikinci cildinde ise Ali mran suresi ileNisa suresinin 115. ayetine kadar bulunmaktadr. Eserin devam gelmemitir. Talat KOYT, sma-il CERRAHOLU, Kuran- Kerim Meal ve Tefsiri, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara,1985 (1. Cilt); Talat KOYT, Kuran- Kerim Meal ve Tefsiri, D..B. Yaynlar, Ankara, 1990,(2. cilt).2 Hayrettin KARAMAN, Mustafa ARICI, brahim Kafi DNMEZ, Sadrettin GM, KuranYolu: Trke Meal ve Tefsir, D..B. Yay., Ankara, 2003, 5 cilt.; Elmall Muhammed HamdiYAZIR, Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir, Eser Neriyat, stanbul, 1979, (10 cilt).


11/281

2

2. KONUNUN AMACI

Kuran- Kerimin genel hatlaryla inan, ibadet, muamelat ve ahlak ku-

rallarn ierdii bilinmektedir. nan esaslar kesin kurallar olduundan za-

man ve zemine gre herhangi bir deiiklie uramaz. Ahlak esaslar da ekli

deise de ierik itibariyle esasl olarak herhangi bir farkllk arz etmemekte-

dir. Oysa Kurann muamelata dair ayetlerinin hkmleri zamana ve mekana

gre deiiklik gsterebilmektedir. Zaman deitike ayetlerden karlan h-

kmler de deiebilmektedir.

Hak Dini Kuran Dili, 20. yzyln ilk eyreinin sonlarnda (1926

1936), cumhuriyetin ilk yllarnda yazlmtr. Kuran Yolu ise, Hak Di-

ninden yaklak 70 yl sonra, lkemizin Avrupa Birliine girme hazrlklar

yapt, dnyada kresellemenin hkim olduu ve tartld bir ortamda

(2003) hazrlanmtr. Bu iki eserin mukayesesi, aradan geen sre zarfnda

ahkm ayetlerinin yorumunda ortaya kan farkllklar tespit ederek, alannda

nemli bir ilevi yerine getirecektir. Tezin bu sonularnn, ilim dnyasna ve

din alannda yaanan tartmalara nemli katklar salayacan dnyo-

ruz.

Bu almadaki amacmz, Cumhuriyetin kuruluundan bu yana

Kurann fkh ayetlerinin tefsir ve yorumunda, deien zamana ve yaanan

gelimelere bal olarak ne gibi farkl baklar ve yorumlarn ortaya ktn

tespit etmektir. Bylece dini nasslarla olgular arasndaki ilikileri ve bunun

ahkm ayetlerinin yorumuna etkilerini aa karmay hedeflemekteyiz.

3. YNTEM

Matbu olan her iki eseri de temin ettik. Ayrca fkhi tefsire dair eserleri

tarayarak konunun kaynakasn oluturduk. Bu eserleri tez projemizde liste-


12/281

3

ledik. almamz hazrlarken, nce ktphane kataloglarn inceledik ve

internet zerinden evrimii katalog taramas yoluyla, Elmall Muhammed

Hamdi Yazrn ve Kuran Yolu adl tefsirin yazarlarnn yaynlanm dier

eserlerini tespit ettik. Elmall Muhammed Hamdi Yazrn kendi eserlerini ya

da ona atfen baslm olan eserleri tespit ettik. almamzn giri blmnn

alt balnda ayrntl bilgi sunacamz iin konunun detaylarna girmiyoruz.

Elmall Muhammed Hamdi YAZIR ve Hak Dini Kuran Dili hakknda

yazlm olan Doktora ve Yksek Lisans Tezlerini tespit ettik. Eser hakknda

ok sayda akademik alma yapld grlmektedir. Biz bu almalar n-

ce Y..K. Tez Arama motorundan taradk. Konuyla ilgili 2 doktora tezi, 25

Yksek Lisans tezi tespit ettik.3 Bu konuda yaplan akademik almalar ze-

rine yazlm bir de makale bulunmaktadr.4

Topladmz kaynaklar okuyarak bir n okuma gerekletirdik. Bu

okumalarn nda hangi ayetlerin tefsirlerine bakacamz ve hangi konu

balklarna arlk vereceimizi tespit ettik. Bu almalar sonucunda ald-

mz notlar tasnif ederek kullanlabilir bir hale getirdik. Bu almamz, verile-

rin bilimsel yntemler nda tasnifi, tahlili, mukayesesi ve deerlendirmesi

eklinde yaptk.

Kuran- Kerim ayetlerine atf yaparken dipnotta nce sure adn, sonra

sure numaras ve ayet numarasn verdik.5 Dier eserlere atf yaparken ilk

getii yerde eserin tam knyesini verirken, daha sonra getiinde yalnzca

yazarn soyad ile eserin ksa adn vermeyi yeterli grdk. Metin iinde bir

eserden bahsederken zellikle tezimizin ana iskeletini oluturan Elmall Mu-

hammed Hamdi YAZIR iin Elmall, onun tefsiri olan Hak Dini Kuran Dili:Trke Tefsir yerine ksaca Hak Dini; ifadelerini kullandk. Hayrettin KA-

3 04 Austos 2005 tarihinde yaplan taramada yalnzca 13 adet Tksek Lisans Tezi listelenirken; 6Haziran 2007 tarihinde 25 adet Yksek lisans Tezi listelenmitir. Y..K. Tez Arama Motoru, (Eriim)www.yok.gov.tr/YokTezSrv, 04 Austos 2005, 06 Haziran 2007.4 Mustafa ZEL, Hak Dini Kuran Dili zerine Yaplan Akademik almalar, slami Ara-trmalar Dergisi, TEKDAV, c.14, S:1, 2001, s.145-149.5 rnein; 2. sure olan Bakara suresinin 286. ayetini (Bakara, 2/286) eklinde gsterdik.


13/281

4

RAMAN, Mustafa ARICI, brahim Kafi DNMEZ ve Sadrettin GMten

oluan yazarlar iin komisyon, onlar tarafndan hazrlanan Kuran Yolu:

Trke Meal ve Tefsir yerine ise Kuran Yolu ifadesini kullandk.

4. KAPSAM VE SINIRLAR

Tezin kapsam, Hak Dini Kuran Dili ve Kuran Yolu tefsirlerinin

Kurann ahkm ayetlerine ait yorumlardr. Ancak Fkh, tefsir, fkhi tefsir gibi

baz kavramlara ve eserlerin melliflerinin biyografisine de -konunun zne

sadk kalmak artyla- yer vereceiz. Konular, bir fkh gzyle ayrntl bir

ekilde ele alnmayacaktr. Yksek lisans tezinin zellii ve sresi dikkate

alnarak, tefsir alannda kalnacak ve her iki eserin yalnzca mukayesesi ile

yetinilecektir. Burada tezimizin hacmini kabartmamak ve zaman kaybna yol

amamak iin, bu iki tefsirde ortak veya benzer yorumlarn yer ald konular

genel olarak belirtmekle yetineceiz. Bu konularda ayrntl bilgi vermeyece-

iz. Daha ok, almamzn ana temasn oluturan farkl yorumlardaki farkl-

lklar zerinde duracaz.

5. KAYNAKLARIN DEERLENDRLMES

Konuyu aratrmaya balarken ilk olarak Elmall M. Hamdi Yazrn

eserlerini, hayatn, onunla ilgili yazlm eserleri, makaleleri aratrdk. Bu

konuda ok sayda kaynaa ulatk. Bu eserleri inceleyerek tezi hazrlama-

dan nce altyap bilgilerini temin ettik. Konuyla ilgili olduunu tespit ettiimiz

tezlerden Yasemin YILDIRIMn hazrlad Elmall Muhammed Hamdi


14/281

5

Yazrn Ahkm Ayetlerini Yorumlama Metodu balkl Yksek Lisans Tezin-

den zaman zaman faydalandk.6

Kuran Yoluve yazarlar ile ilgili aratrma yaptmda ise fazla kay-

nak bulamadk. Kuran Yoluzerine hazrlanm yalnzca bir adet tez tespit

edebildik. Bu tez, Yunus ZDAMAR tarafndan hazrlanan, Hasan Basri

antayn Kuran- Hkim Ve Meali Kerim Adl Mealile Kuran Yolu Tefsi-

rinde Sosyal Meselelere Yaklamlar baln tayan tezdir.7 Bu tezden de

az da olsa yararlanmaya altk. Hayrettin KARAMANn hayat ve eserleri

hakknda hem yazl kaynaklarda, hem de internet ortamnda bilgilere ular-

ken, Kuran Yolunun dier yazarlar olan brahim Kfi DNMEZ, Sadrettin

GM ve Mustafa ARICI hakknda yazl kaynaklarda bilgiye ulaama-

dk. Yalnzca internet ortamndan bilgi edinebildik.

Bunlar dnda, konunun genel erevesi iin Kurann anlalmas,

Tefsir Usul, Tefsir Tarihi, eitli tefsir ekolleri ve zellikle konulu tefsir ve

fkhi tefsire dair yazlm eserler ile slam Hukuk Usul (Fkh usul), slam

Hukuku Tarihi ile ilgili eserlere ulatk ve bu eserlerden yararlanabileceim

notlar almaya altm. Konuyla ilgili makalelerin bulunduu dergileri de tara-

yarak onlardan da yararlanmaya gayret ettim. Gerekli notlar aldm.

Tespit ettiimiz, ulatm ve yararlandm bu eserlerin listesini hem

Tez projemde hem de Kaynakada saydm iin burada yeniden saymyo-

ruz.

6 YILDIRIM, Elmall Muhammed Hamdi YAZIRn Ahkam Ayetlerini Yorumlama Metodu,SA, SBE., Temel slami Bilimler, slam Hukuku Bilim dal, Sakarya, 2002 (Yaynlanmam YksekLisans Tezi).7 Yunus ZDAMAR, Hasan Basri antayn Kuran- Hkim Ve Meali Kerim Adl Meali leKuran Yolu Tefsirinde Sosyal Meselelere Yaklamlar, Gazi niversitesi S.B.E., Ankara, 2006(Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi).


15/281

6

6. ELMALILI MUHAMMED HAMD YAZIR LE KURAN YOLUYAZAR-LARININ HAYATLARI VE ESERLER

Bir eseri anlamann en temel ilkelerinden birisi de o eserin yazarnn

hayat hikyelerinin, hayata baklarnn, bilgi ve tecrbelerinin bilinmesidir.

te bu anlayla bu blmmzde karlatracamz eserlerin yazarlarn

tantmaya alacaz.

6.1. Elmall Muhammed Hamdi Yazrn Hayat ve Eserleri8

Hak Dini Kuran Dili nin yazar Elmall Muhammed Hamdi Yazr,

1878 ylnda Antalyann Elmal ilesinde dodu. Kendi ifadesiyle halis Ana-

dolulu z Ouz, Yazr Trk olan bir insandr.9 Ailesi aslen Burdurludur. Ba-

bas Hoca Numan Efendi, kk yanda Burdurun Glhisar ilesinin Yazr

kynden ayrlarak Elmalya gelmi, renimini burada tamamlayarak

eriye Mahkemesi Baktibi olmutur. Annesi ise Elmal ulemasndan Esad

Efendinin kz Fatma Hanmdr.10

lk ve orta renimini Elmalda tamamlayan Hamdi Efendi, hafzln

da burada ikmal etmi, Arapa okumu ve slami ilimlerde temel bilgileri e-

dinmitir. Sonra days Hoca Mustafa Sarlar ile birlikte 1895te stanbula gi-

derek Kayserili Mahmud Hamdi Efendinin Beyazt Camiindeki derslerine

devam etmeye balad. Devrin dier hocalarndan da faydalanp icazet alan

8 Elmall Muhammed Hamdi YAZIRn hayat ve eserleriyle ilgili bkz: smail KARA, Trkiyedeslamclk Dncesi: Metinler/Kiiler, Risale Basn Yayn Ltd., stanbul, 1986, c.I, s.409, merNasuhi BLMEN, Byk Tefsir Tarihi II (Tabakatl Mfessirin), D..B. Yaynlar, Ankara 1962:

I. Cz, s. 607-615, Elmall M. Hamdi YAZIR, Makaleler I, (Yayna Hazrlayanlar: Cneyd KK-SAL ve Murat KAYA), Kitabevi, stanbul, 1997, s. 7-9, smail ALBAYRAK, Klasik ModernizmdeKurana Yaklamlar, Ensar Neriyat, stanbul, 2004, s. 160-166, Yusufevki YAVUZ, ElmallMuhammed Hamdi, DA., stanbul, 1995, c. XI, s. 57-62, Elmall M. Hamdi YAZIR Sempoz-yumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Ankara, 1993, Fatma PAKST, Merhum Daym HamdiYazr, Elmall M. Hamdi YAZIR Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Ankara, 1993, s.2-24, Ayrca Hak Dini Kuran Dili tefsirlerinin banda yine onun hayat ve eserleri hakknda bilgiverilmektedir. Biz burada smail KARAnn eserini temel alarak dier kaynaklardaki farkl bilgilerede atfta bulunduk.9 YAZIR, Hak Dini, c. I, s. mukaddime 17.10 KARA, a.g.e., c. I, s. 409.


16/281

7

Hamdi Efendi, 1905te rus imtihann kazanarak mderrislik unvann ald.

Mekteb-i Nvvab (Hukuk Fakltesi)a girip buradan birincilikle mezun olarak

kad icazetnamesi ald. 1905ten 1908 ylna kadar Beyazid Camiinde ders

okuttu. Bu greviyle birlikte Meihat (eyhlislamlk) Mektubi Kalemine tayin

edildi(Ekim 1906). Bir yandan da Mekteb-i Nvvabda ahkm- evkaf,

Medresetl-Vaizinde fkh, Medrese-i Sleymaniyede mantk, Mlkiye Mek-

tebinde ahkm- evkaf derslerini okuttu. Meclis-i Maarif azal yapt. ki yl

da Huzur Dersleri (sarayda Padiah huzurunda yaplan ilmi sohbet)ne

muhatab olarak katld. 1908de dersiam oldu. Bu yllarda dardan felsefe,

edebiyat, riyaziye tahsil etti. Sami ve Bakkal Arif Efendilerden de hat dersleriald.11 Hat sanatnda da nemli eserler veren bir hattattr.12 Ayrca Bat huku-

kuyla slam hukukunu mukayese edebilmek iin de Franszcay 40 gnde

rendii belirtilmektedir.13

II. Merutiyetin ilanndan sonra kurulan Meclis-i Mebusana Antalya

mebusu olarak girdi. Daha sonra srasyla Darul-Hikmetil-slamiye azalna

(4 Austos 1918), ardndan bu messesenin reisliine (2 Nisan 1919) tayin

edildi. Damad Ferid Paann 1. ve 2. kabinelerinde Evkaf Nazrln stlen-

di. 15 Eyll 1919da ise Ayan (Senato) azalna tayin edildi. ttihad ve Terak-

ki Cemiyetinin ilim ubesinde grev ald.14 mer Nasuhi BLMEN, onun si-

yasete girdiini ancak hibir zaman siyasi cereyanlara kaplarak ilim saha-

sndan uzaklamadn belirtmektedir. Bu grn de stiklal Mahkemeleri

tarafndan gyabnda verilen cezann incelemeler sonucunda kaldrlarak

Hak Dini Kuran Dili tefsiri yazma grevinin kendisine verilmesi ile destek-

lemektedir.15

Cumhuriyetin ilan srasnda Medresetl-Mtehasssinde mantk ho-

cas idi. Damad Ferid Paa kabinelerindeki grevi dolaysyla, Milli Mcadele

11 KARA, a.g.e., c. I, s. 409.12 Hsrev SUBAI, Elmall Hamdi Efendi ve Hat Sanatmzdaki Yeri, Elmall M. Hamdi YAZIRSempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Ankara, 1993, s.318-330.13. ALBAYRAK, a.g.e., s.162.14 KARA, a.g.e., c.I, s.409.15 BLMEN, a.g.e., I. cz, s. 608.


17/281

8

aleyhinde bu kabinelerin verdii karardan sorumlu tutularak gyabnda idama

mahkum edildi. Fakat Ankara stiklal Mahkemesinde grlen mahkemede

beraat etti. stanbula dnerek bir bakma inzivaya ekildi. Ve vefatna kadar

camiye gitmek dnda evinden dar kmad. Bu inziva dneminin ilk ylla-

rnda daha nce balad Metalib ve Mezahib adl tercme almasn

tamamlad. Prens Abbas Halim Paann tevikiyle byk apl bir Hukuk

Kamusu hazrlamaya koyuldu ancak bitiremedi. nk bu srada TBMMnce

kararlatrlan ve D..B.nca kendisine teklif edilen Kuran tefsirini kaleme al-

maya balad.16

Son yllarn mnzevi bir ekilde yaayan Elmall, bu inzivaya ramen,

hayat leminden alakasn kesmemi, btn slam uurunu takip etmitir.17

64 yandayken, 27 Mays 1942 de stanbulda vefat etti. Kabri Sahra-y

Cedid Mezarlndadr.18 mer Nasuhi BLMEN, onun iin Vefat slam le-

mi iin telafisiz bir ziya olan bu byk limi, ilim tarihi daima hrmetle yd

edecektir. demektedir.19 Biz de o byk limi rahmetle anyoruz.

Eserleri:

Elmalnn telif, tercme, ders kitab, gazete ve dergilerde yaynlanm,

ya da bitirilememi ok sayda eseri bulunmaktadr. Bu eserleri yaynlanm

ve yaynlanmam eserler olarak iki grupta ele alabiliriz.

Yaynlanm Eserleri:

1. Hak Dini Kuran Dili: Konumuzun ana kaynaklarndan olan bu

tefsir, ilk olarak 19351939 yllar arasnda yaynlanmtr. Daha sonra farkl

tarihlerde birebir kopya eklinde defalarca baslm olup, 2002 ylndan itiba-ren ise farkl yaynevleri ve limler tarafndan sadeletirilerek birka basks

yaplmtr. Halen piyasada hem asl nshann birebir kopyas hem de sade-

16 KARA, a.g.e., c. I, s. 409-410.17 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 613.18 KARA, a.g.e., c.I, s. 410.19 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 615.


18/281

9

letirilmi basklar mevcuttur bir sonraki blmde ayrntl olarak ele alna-

caktr.20

2. Metalib ve Mezahib: Fransz filozoflarndan Paul Janet ile

Gabriel Seayn birlikte yazm olduklar bir eserin Mabadet-tabia ile Felsefe-i

lahiye ksmnn tercmesidir. Elmall tarafndan ok nemli notlar ilave edile-

rek baslmtr. Elmal bu eviriyi, ilmi ve resmi vazifelerinden ayrld bir s-

rada geimini temin edebilmek iin yapmtr.21

3. radl-Ahlaf fi Ahkmil-Evkaf: Mlkiye mektebinde okuttuu

derslerden oluan ve ksmen baslan bir ders kitabdr.22 Yazr bu kitapta,medeniyetlerin ancak ilmi ykselme ve toplumsal yardmlamann salanma-

s, ahslar arasnda i blmyle mmkn olabildiini, mbadele ve yardm-

lamann en gzel eklinin vakf messesesinde kendini gsterdiini ifade

etmitir. Ayrca vakflara yaplan itirazlara sosyolojik ve felsefi bir metotla ce-

vap vermitir.23 Eser, Nazif ZTRK tarafndan yayna hazrlanarak, T.D.V.

tarafndan yaynlanmtr.24

4. Sebilrread, Beyanl-Hak ve Ceride-i lmiye mecmualarnda ya-ynlanan Makaleler:Bu makaleler nce Hak Dini Kuran Dili tefsirine ek

olarak konulmu, daha sonra ise Cneyd KKSAL ve Murat KAYA tarafn-

dan hazrlanarak iki cilt halinde Kitabevi tarafndan yaynlanmtr.25

Yaynlanmam Eserleri:

1.Yarm vaziyette bir Hukuk Kamusu (Alfabetik slam Hukuku

ve Fkh Istlahlar Kamusu):Elmallnn, Prens Abbas Halim Paann te-

20 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 614.21 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 614.22 BLMEN, a.g.e., I. Cz, s. 614.23. ALBAYRAK, a.g.e., s. 165, Nazif ZTRK, M. Hamdi Yazrn Vakflk Anlay, ElmallM. Hamdi Yazr Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), Ankara TDV Yay, 1993, s. 197.24 Nazif ZTRK, Elmall M. Hamdi YAZIR Gzyle Vakflar: Ahkamul-Evkaf, TDV Yay,Ankara, 1995.25 Elmall M. Hamdi YAZIR, Makaleler I, (Yayna Hazrlayanlar: Cneyd KKSAL ve Murat KA-YA), Kitabevi, stanbul, 1997 ve Elmall M. Hamdi YAZIR, Makaleler II, (Yayna Hazrlayanlar:Cneyd KKSAL ve Murat KAYA), Kitabevi, stanbul, 1998.


19/281

10

vikiyle hazrlamaya koyulduu bu eser, kendisine Hak Dini Kuran Dili tefsi-

rini yazma grevi verilince yarda kalmtr. Ancak Eser Stk GLLE tarafn-

dan Eser Neriyattan 5 cilt olarak yaynlanmtr.26 Eserin bu basks zerine

bir makale yaynlayan Prof. Ferhat KOCA*, eserin bu basks ile ilgili deer-

lendirmelerini yaptktan sonra, -bata bu eserin ne kadarnn asl, ne kadar-

nn nereden tarafndan yaplm ek veya alnt olduunun belli olmamas

olmak zere- eitli sebeplerle mevcut haliyle ilmi almalarda referans ola-

mayacan belirtmektedir.27

2.Usul Fkha ait bir eseri (Huccetullahil-Baliaevirisi):Diya-

net leri Bakanl adna evirmeye balad ancak vefat sebebiyle bitire-

medii bir eseridir.28

3. Suri Manta ait bir eser (Mantk ntintaci ve stikrai): ngiliz

Filozof Alexander Bainden Gabriel Compayre tarafndan 1875de Fransz-

caya tercme edilmi eserin evirisidir. Baslmamtr.29

4. Bir ksm noksan bir Divan: Yeeni Fatma Pakst, Elmallnn di-

van airlerini yakndan tandn, yalnzca okumakla kalmayp zaman zamanFarsa iirler yazdn bakalarndan rendiini ve hatta tamamlanmam

bir divannn bulunduunu ifade etmektedir.30

5. Sefer Bahsi: Elmalnn zamann Diyanet leri Bakan Ahmet

AKSEKyegnderdii ve seferilik konusunda o gne kadar bilinenden farkl

bir gr belirttii mektubudur. Bu mektup/makale, bugn bire bir ofset bask-

26 Elmall M.Hamdi YAZIR, Alfabetik slam Hukuku ve Fkh Istlahlar Kamusu, I-V, Nereden:

Stk GLLE, Eser Neriyat ve Datm, stanbul, 1997. Bkz: Ferhat KOCA, Alfabetik slam Huku-ku ve Fkh Istlahlar Kamusu, I-V, slam Aratrmalar Dergisi (Say: 3), SAM, stanbul, 1999.* Hitit niversitesi lahiyat Fakltesi slam Hukuku retim yesi.27 Ferhat KOCA, Alfabetik slam Hukuku ve Fkh Istlahlar Kamusu, I-V, slam AratrmalarDergisi (Say:3), SAM, stanbul, 1999, s. 297-300.28. ALBAYRAK, a.g.e., s.166.29. ALBAYRAK, a.g.e., s.165-166.30 Fatma PAKST, Merhum Daym Hamdi Yazr, Elmall M. Hamdi YAZIR Sempozyumu (4-6Eyll 1991), T.D.V. Yay., Ankara, 1993, s. 14-16, Muhsin MAC T, Elmall Hamdi Yazrn BirGazeli Etrafnda,Elmall M. Hamdi YAZIR Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yay., Anka-ra, 1993, s. 331-334.


20/281

11

larda yars 8. cildin banda, dier yars 9. cildin banda, sadeletirilmi

Hak Dinibasklarn sonunda ve Kitabevi Yaynlar tarafndan yaynlanan 2

ciltlik Makaleler adl eserlerde yer almaktadr.31

smet ERSZ, bu eserlerdnda bir de Hamdi Efendinin Meihat ma-

kamna, Anglikan kilisesine mensup Dini Eserler Ktphanesi Mdr tara-

fndan yneltilmi sorulara yazd cevaplardan olutuunu belirttii Hz. Mu-

hammed (s.a.s.)in Dini isimli bir eserinden bahsetmektedir.32 Biz bu eseri,

ayr bir eser olarak deil, Makaleler-I iinde bulduk.33

6.2. Kuran YoluYazarlarnn Hayat ve Eserleri

Kuran Yolu tefsiri bildiimiz kadaryla heyet olarak yazlm tek tef-

sirdir. Bu eseri, slam Hukuku Profesr Hayreddin KARAMAN, M...F. -

retim yelerinden, slam Felsefesi Profesr Mustafa ARICI, M...F. -

retim yelerinden slam Hukuku Profesr brahim Kfi DNMEZ ile Tefsir

Profesr Sadrettin GMten oluan bir heyet meydana getirmilerdir. Bu

blmde, eserlerini daha doru anlayabilmek iin bu mfessirleri tanmayaalacaz.

6.2.1. Hayreddin Karamann Hayat ve Eserleri

Erzurumlu bir ailenin ocuu olarak 1934 ylnda orumda dodu.

lkokulu burada bitirdikten sonra Ahskal Server Efendiden zel olarak Arap-

31 Muhittin AMLIOLU, Elmall Mehmet Hamdi YAZIR: Hayat ve Eserleri, A...F. LisansTezi, Ankara 1966, (Ankara lahiyat Ktphanesi 922.972.AM.E. 1966 nolu tez), s. 4, Elmall Mu-hammed Hamdi YAZIR, Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir, Eser Neriyat, c: VIII, s: IX-XXII;IX: 9, S:VII-XIII, Elmall M. Hamdi YAZIR, Makaleler I, (Yayna Hazrlayanlar: Cneyd KK-SAL ve Murat KAYA), Kitabevi, stanbul, 1997, s. 111-134, Elmall M. Hamdi YAZIR, Hak DiniKuran Dili,, Sad.: smail KARAAM, Emin IIK, Nusrettin BOLELL, Abdullah YCEL, AzimDatm, c. X, s. 233-255.32 ERSZ, a.g.m., s.172.33 YAZIR, Makaleler I, Hazr: Cneyd KKSAL, Murat KAYA, Kitabevi, stanbul, 1997, s.19-80.


21/281


22/281

13

Eserleri:

Hayreddin KARAMAN, gerekten de lkemizin yetitirdii gnmzslam limlerinin en nde gelenlerinden birisidir. Ders kitab, meal, tefsir, s-

lam Hukukuna dair slam Hukuku tarihinden Fkh usulne, karlatrmal

slam Hukukundan, gncel meselelere, ilmihalden szle, evirilerden gaze-

te ve dergi yazlarna varncaya kadar bizzat veya eitli heyetler iinde a-

lm, birok bilim adam yetitirmi deerli bir slam limidir. te bu eserle-

rinden tespit edebildiklerimizin yalnzca listesini vermekle yetiniyoruz.

Kur'an- Kerim ve Aklamal Meali(Meal, Heyet'le birlikte), Arapa-Trke Yeni Kmus(Szlk, B. Topalolu ile birlikte), lmihal(Heyet'le bir-

likte), badet ve Messese Olarak Zekt (Heyetle birlikte), Kur'an Yolu:

Trke Meal ve Tefsir (zerinde altmz tefsir, heyet ile birlikte).

Telif Eserleri: Mukayeselislam Hukuku ( cilt), slam Hukuk Tari-

hi, slam Hukukundactihad, slam'n Inda Gnn Meseleleri(cilt),

Gnlk Hayatmzda Helaller Haramlar, slam'dai-veren Mnasebetle-

ri, Ana hatlaryla slam Hukuku ( cilt), slam'da Kadn ve Aile, slam-

lama ve nndeki Engeller, mam-Hatipuuru, nsan Haklar, Gerek

slam'da Birlik, Laik Dzende Dini Yaamak (Drt cilt), Trkiye veslam,

Hereye Ramen (Rportajlar), Hayatmzdakislam 1-2, Dert Syletir

(iirler).

eviri Eserleri: Yollarn Ayrl Noktasnda slam, slam'a Gre

Banka ve Sigorta, mam- Rabbani ve slam Tasavvufu, Yeni Gelimeler

Karsnda slm Hukuku, Resul-i Ekrem'in rnek Ahlak, Altn Nesil,

Drt Risale, Kelile ve Dimne (B.Topalolu ile birlikte).

Ders Kitaplar: Arapa Sarf-Nahiv (Dilbilgisi, B.Topalolu ile birlikte),

Arapa Metinler (B.Topalolu ile birlikte), Fkh Usl, Hadis Usl.


23/281

14

6.2.2. Mustafa arcnn Hayat ve Eserleri

1950 ylnda Sivas'n arkla ilesine bal Talhyk kynde do-

du. lkokulu ayn ilede okudu. Kayseride hafzln tamamladktan sonra

1963 ylnda Sivas mam-Hatip Lisesi'ne kaydoldu. 1968-69 retim ylnda 6.

snftayken 7. snfn bitirme snavlarna da katlarak Haziran'da mezun oldu.

Ayn yl girdii stanbul Yksek slm Enstits'n (bugnk Marmara ni-

versitesi lahiyat Fakltesi) 1973'te bitirdi. Bu arada lisans reniminin ilk y-

lnda D..B. bnyesinde balad imam-hatiplik grevini alt yl boyunca sr-

drd. 1975'te ksa dnem askerlik hizmetini tamamlad, ayn yl Sivas mam-

Hatip Lisesi'ne retmen olarak atand.

1977 ylnda stanbul Yksek slam Enstits 'nde slm felsefesi ana-

bilim dalnda Lisansst almalarna balayan Mustafa arc, ahlk felse-

fesi alannda hazrlad doktora tezini tamamladktan sonra 1982 ylnda

M...F.nde slm Felsefesi Anabilim Dalnda Yardmc Doent oldu. 1990'da

ayn anabilim dalnda Doent, 1996'da Profesr unvann ald. Ayn fakltede

eitim-retim ve yazm gibi akademik faaliyetleri yannda, Blm Bakanl,

Anabilim Dal Bakanl, Faklte Ynetim Kurulu yelii gibi idari grevlerde

bulundu.

Prof. Dr. Mustafa arc, 1986'da misafir retim yesi olarak Am-

man'daki rdn niversitesi'nde bilimsel almalar yrtm; ayrca baz

Avrupa lkelerinde alanyla ilgili konferans gezileri yapmtr. M. . lhiyat

Fakltesi retim yelii yannda, Kasm 2003'ten itibaren stanbul Mftl-

grevini de devam ettirmektedir.

Prof. Dr. Mustafa arc'nn slm felsefesi, ahlk ve genel olarak

slam ve ilhiyat konularna ilikin kitap, makale, bildiri, konferans metni, an-

siklopedi maddesi gibi ok sayda bilimsel almalar bulunmakta; bunlar

arasnda konumuzu tekil eden Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsir isimli


24/281

15

Kur'an- Kerim Tefsiri de yer almaktadr. ARICI, lkemizde bilimsel d-

zeyde gerekletirilen bu boyutta ilk yerli ansiklopedi olan T.D.V. slam Ansik-

lopedisi'nin Danma Kurulu yesi ve "slm Dncesi ve Ahlk Bilim Dal"

Bakan'dr. Yaymna baland dnemden beri anlan eserin telif, inceleme

ve redaksiyon almalarna katksn srdrmekte olup bu ansiklopedinin

yaymlanm 30 cildinde bn-i Sn, Gazli, Eb'I-Berekt el-Badd, brahim

Hakk Erzurum gibi birok Trk ve Mslman filozof ve bilim adam ve/veya

bunlarn dnceleri, eserleri; eitli felsefe, ahlk, tasavvuf konular ve prob-

lemleriyle slm dncesi ve ahlk alanna giren Kur'an terimleri gibi slm

bilim ve dncesinin eitli konularna ilikin 100n zerinde yazs km-tr.35

6.2.3. brahim Kafi Dnmezin Hayat ve Eserleri

1951 ylnda zmir demi'de dodu. 1970'de Ankara mam-Hatip

Okulu'nu bitirdi. 1974'te stanbul Yksek slm Enstits'nden, 1976 ylnda

Hukuk Fakltesi'nden mezun oldu. Diyanet leri Bakanl tara tekil-

tnda yedi yl kadar muhtelif grevlerde bulundu. M...F.ndeki grevine,

Yksek slm Enstits dneminde, asistan olarak 1977 ylnda balad.

1981 ylnda Atatrk niversitesi slam limler Fakltesi'nde slam Hukukun-

da Kaynak Kavram ve VIII. Asr slam Hukukularnn Kaynak Kavram ze-

rindeki Metodolojik Ayrlklar adl doktora tezini tamamlad. 1983'te yardmc

doent, 1986 ylnda doent, 1992'de profesr unvann ald. 1992-1994 ylla-

r arasnda lhiyat Meslek Yksekokulu'nda mdrlk, 1994-1997 yllar ara-

snda da M...F.nde dekanlk grevlerinde bulundu. Halen, Marmara ni-

versitesi lahiyat Fakltesinde retim yesi olarak grev yapmaktadr.36

35 Prof. Dr. Mustafa arc (zgemi), stanbul Mftl Resmi Web Sitesi, (eriim)http://www.istanbulmuftulugu.gov.tr/personel/mcagrici.htm, 6 Haziran 2007, Prof. Dr. Mustafa a-rc, M...F. Resmi Web Sitesi, (eriim) http://www.ilahiyat.marmara.edu.tr, 6 Haziran 2007.36 Prof. Dr. brahim Kfi DNMEZ, M...F. Resmi Web Sitesi, (eriim)http://www.ilahiyat.marmara.edu.tr/elemanlar/goster.asp?Kod=42, 6 Haziran 2007.


25/281

16

6.2.4. Sadrettin Gmn Hayat ve Eserleri

1945 Erzurumun Narman ilesinde dodu. 1972de Erzurum mam-

Hatip Okulunu, 1976da stanbul Yksek slam Enstitsn bitirdi. rencilik

yllarnda balad memuriyet grevini, eitli mftlklerin emrinde din g-

revlisi olarak srdrd. 1977de stanbul Mft yardmcs oldu. Marmara -

niversitesi lahiyat Fakltesindeki grevine Yksek slam Enstits dnemin-

de, asistan olarak 1977 ylnda balad. 1983 ylnda Marmara niversitesi

Sosyal Bilimler Enstitsnde Seyyid erif Crcni ve Arap Dilindeki Yeri

adl teziyle doktor oldu. 1989 Ylnda doentlie. 1996da profesrle yk-

seldi. 1996 2000 yllar arasnda Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi

Temel slam Bilimleri Blm Bakanl yapmtr.37 Halen ayn fakltede

retim yesi olarak grev yapmaktadr.

37 M...F. Resmi nternet Sitesi, (eriim) http://www.ilahiyat.marmara.edu.tr/, 6 Haziran 2007,(eriim) http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=3115, 6 Haziran 2007.


26/281

BRNC BLM

AHKM AYETLER AISINDAN KURAN

1. KURAN-I KERM VE TEMEL KONULARI

Kurann indirilii, Miladi VII. Yzyln balarnda, insann fiziki yaps

yannda uur ve aklna da telmihte bulunan Oku! Yaratan Rabbin adna, in-

san bir yumurta hcresinden yaratan! Oku! nk Rabbin sonsuz kerem

sahibidir, insana kalemi kullanmay retendir, insana bilmediini belleten.38

ayetleriyle balamtr. Peygamber Hz. Muhammed (s.a.s.)in 23 yllk risaleti

boyunca devam eden Kurann inzali, vefatndan ksa bir sre nce nazil olan

Allaha dneceiniz, sonra herkesin kazancnn kendisine eksiksiz geri veri-

lecei ve hi kimsenin hakszla uratlmayaca gnn bilincinde olun.39

ayetiyle de noktalanmtr.

Bu nzul srasna gre ilk ve son ayetler arasna sdrlan bu kitap,

dnyann dini, sosyal ve politik tarihini, bilebildiimiz baka herhangi bir olay-

dan ok daha kkl bir ekilde etkilemitir. Dier kutsal metinlerin hibiri, me-

saj ile ilk karlaan insanlarn hayat ve birbirini izleyen kuaklar yoluyla b-

tn bir medeniyetin ak zerinde bu kadar derin bir etki meydana getirme-

mitir. Kuran, btn Arap Yarmadasn sarsarak, mrleri savamakla ge-

en Arap kabilelerinden bir millet oluturdu. Yirmi-otuz yllk bir srede kendi

dnya grn Arabistann snrlar dna tad. Bilin ve bilgiye nem

vermesi sonucunda mensuplar arasnda ilmi bir merak dalgasnn yaylmas-n ve bamsz bir aratrma ruhunun uyanmasn salad. Bu da sonuta,

slam dnyasn kltrel gcnn zirvesine karan muhteem bir bilimsel

aratrma ve eitim ann balamasna yol at. Kurandan beslenen kltr,

38 Alak, 96/1-5.39 Bakara, 2/281.


27/281

18

eitli yollar ve dolayl etkilerle Ortaa Avrupasnn dnce yapsn etkile-

yerek Bat kltrnde Rnesans olarak adlandrlan gelimeyle balayarak,

iinde yaadmz an domasna da byk katkda bulundu. Btn bun-

lar, Kuran mesajnn yol at sonulardr.40

Allah, her peygambere onu destekleyecek baz mucizeler vermitir.

Hz. Muhammed(s.a.s.)e de birok mucizeler vermitir. Kuran indirildii d-

nemde, Mekke ve evresinde iir ve szl edebiyat ok gelimiti. Onlar en

ok etkileyecek mucize de yine sz ile olmalyd. te bu nedenle Allahn Hz.

Muhammed(s.a.s.)e verdii en byk mucize Kuran- Kerim olmutur.

Kuran, hangi ynden incelenirse incelensin, beerin benzerini meydana geti-remeyecei ispatlanm ve her ynden stnl aka kendini gstermi-

tir.41

Allah Teala, Kuran, elisinin en byk mucizesi, kullarna kar daim

delili ve slam davetinin Kyamete kadar yapmtr. nananlar onun zen-

gin kaynandan zmler bulurlar, onun nurundan uygarlk mealeleri alrlar,

pheler oaldnda ve kalpleri vesveseler rahatsz ettiinde onda apak

deliller bulurlar.42

nsanlar iin hidayet rehberi olan Kurann Hz. Peygambere indiriligayesi, insan akln ve deerini ykseltmek, onun iradesini doruya sevk et-

mek, maddi ve manevi ynden en iyi bir ekilde faydalandrmaktr.43

Kuranda yer alan temel konularn da bu erevede olmas gayet doaldr.

Kurann ele ald en temel konu insandr. O, insan felaha veya

helake gtren hayat tarzlarn anlatr.44

Kurann kapsad konular tasnif ettiimizde ok deiik gruplamalar

yaplabilir. Kuranda inan esaslar, ahlaki prensipler, eri hkmler, kssa-

lar, kinatta Allahn varln ve birliini gsteren ayetler, davetler, nasihatler,

40 Muhammed ESED, Kuran Mesaj: Meal-Tefsir, ev: Cahit KOYTAK, Ahmet ERTRK, aretyay, stanbul, 2000, s. NSZ XXI.41smail CERRAHOLU, Tefsir Tarihi, D..B. Yay, Ankara, 1988, s. I, 15.42 Mustafa MSLM, Kuran almalarnda Yntem: Konulu Tefsire Metodik Bir Yaklam,ev: Salih ZER, Fecr yay., Ankara 1998, s. 7.43 CERRAHOLU, Tefsir Tarihi, c. I, s.14.44 Mevdudi, Tefhimul Kuran: Kurann Anlam ve Tefsiri, ev: Ali BULA, ve bak., kinciBask, nsan yay., stanbul, 1991, c. I, s. 19.


28/281

19

ibretler, azarlamalar- korkutmalar, emir ve yasaklar, tevikler ve sakndrma-

lar bulunmaktadr.45

Kuranda ele alnan konular bilimsel bir eser slubuyla ilenmemitir.

Kuranda kssalar yer almaktadr ancak Kuran bir tarih kitab deildir.

Kuranda tabiatn ileyii ve eitli bilimlerle ilgili bilgiler bulunmaktadr ancak

Kuran bir fen ya da teknoloji kitab deildir. Kuranda bu konularn yer alma-

s, Allahn varln ve birliini ispatlamak, Kurann mucize zelliini ortaya

koymak ve dersler almamz salamaktr.

Bu bilgiler nda, Kuranda yer alan temel konularn insan, onun

Allahla, dier insanlarla, Allahn yaratt dier varlklarla ilikileri ve Allahn,mahlkatla ilikisi olduunu syleyebiliriz. Ya da ksaca inan, ibadet ve mu-

amelat eklinde de ifade edebiliriz.

2. KURANIN AHKM AYETLER

Kuranda yer alan konular sayarken, emir ve yasaklardan, ibadetler-

den ve eri hkmlerden bahsettik. Kurann iine ald hkmleri Muham-

med Ebu Zehra; badetler, Keffaretler, Muamelat, Aileyi Tanzim eden hkm-

ler, Cezai hkmler, dare edenle idare edilenler arasndaki iliki, Mslman-

larn gayri Mslimlerle ilikileri eklinde sralamaktadr.46

Kurann itikat, ahlak ve amel olmak zere, balca cephesi vardr.

Bunlarn ilk ikisinden Akait, Kelam ve Ahlak ilimleri domu ve bu hususta

kelami ve tasavvufi tefsirler yazlmtr. Kurann amelle ilgili ynnden ise,

Fkh ilmi domu ve onun srf bu cephesini konu alan fkhi tefsirler telif edil-

mitir.47

45 Mevdudi, Halis ALBAYRAK, Kurann Btnl zerine: Kurann Kuran'la Tefsiri, uleYay., stanbul, 1998, s. 21den naklen.46 Muhammed Ebu Zehra, slam hukuku Metodolojisi: Fkh Usul, Trkesi: Abdulkadir ENER,Fecr Yay., 5. Bask, Ankara, 1990, s.90-99.47 Mevlt GNGR, Kuran Tefsirinde Fkhi Tefsir Hareketi ve lk Fkhi Tefsir, Kuran Kitapl-, stanbul, 1996, s. 15.


29/281

20

2.1. Ahkm Ayetlerinin Says

Kurann fkhi ynn oluturan ayetleri iki blmde ele alnabilir:

a) Sarih amel hkm ve prensipleri ieren ahkm ayetleri,

b) Sarih amel hkm ve prensip ihtiva etmeyip, ahkma dair bir ta-

km iaretleri ieren ayetler.48

Mevlt GNGRe gre, sarih ameli hkm ve prensip ihtiva etmeyip,ahkma dair birtakm iaretleri ieren ayetlerdeki incelikleri ancak, ehil ilim

adamlar anlayp deerlendirebilir.49 Bu sebeple fkhi tefsiri yapmak da,

Kurann fkhi ynn tespit etmek de ok g olup, her mfessirin kendi ilmi

kabiliyet ve kudretine baldr. Bu husus, eitli fkhi tefsirlerde ele alnan

ayet saysnn birbirinden farkl olmasyla da kendini gstermektedir.50

Mesela Cessasn Ahkmul Kurannda 1080 ayet ele alnrken, bnul

Arabinin Ahkmul Kurannda 864 ayet, M. Sdk Hasan Hann Tefsiru

Ayatil Ahkmnda ise 241 ayet ele alnmtr.51 M. Ebu Zehra ise, Ahkm

ayetlerinin saysnn 500 civarnda olduunu ifade etmektedir.52 Mevlt

GNGR, eserinde ahkm ayetlerinin says ile ilgili olarak bu bilgileri verdik-

ten sonra kendi grlerini de ifade etmektedir.53 Konuyla ilgili ayetlerin yak-

lak Kurann 12de birini tekil ettiini belirten Mevlt GNGR, bunun se-

bebi olarak Yce Allahn btn dnyaya ve btn zamanlara hitap eden ve

zamanla deimeyecek hkm ve prensipler koyduu iin ayrntya girmeyip,

boluklar doldurma grevini, Kurana uygun bir ekilde Peygamberine ve

48 GNGR, a.g.e., s.16.49 GNGR, a.g.e., s.16.50 GNGR, a.g.e., s.16-17.51 GNGR, a.g.e., s.16-17.52 Ebu Zehra, a.g.e., s.331.53 GNGR, a.g.e., s.17-18.


30/281

21

slam hukukularna brakt eklinde aklamaktadr.54 Gngr, her ne ka-

dar ahkm ayetlerinin saysn Kuran ayetlerinin onikide biri eklinde ifade

ederek 500 civarnda bir say verse de, ahkm ayetlerinin belli bir say ile s-

nrlandrmann mmkn olmadn da ifade etmektedir.55

Ahkm ayetleri Kurann bir blmnde toplanmam, eitli yerlerine

serpitirilmitir. Nasl ki hayatta her ey birbirinden bakla kesmi gibi ayr

deilse, Kurandaki ahkm ayetleri ile dier ayetler de yle birbiri iine ge-

mi durumdadr. Bu durum, hayatn gereklerine de uygundur. 56

Ahkm ayetlerinin ou Medineye hicretten sonra nazil olmutur. Azda olsa Mekki ayetler arasnda da hkm getiren ve klli kaideler koyan ayet

bulunmaktadr.57

Biz de, ahkm ayetlerinin belli bir say ile snrlandrlamayacan d-

nyoruz. Ancak almamzn snrlarn izmek amacyla Kuran fihristle-

rinden ve zellikle Muhammed Ali es-Sabuninin Tefsiru Ayatil Ahkm

Ravaihul Beyan Tefsiru Ayatil Ahkmi Minel Kuran isimli Ahkm tefsirinden

de yararlanacaz. Sabuninin bu konuda ele ald ayet says ise 240 civa-rndadr.58

2.2. Ahkm Ayetlerinin Modern Hukuka Gre Tasnifi

Kurnda yer alan hkmleri ok deiik ekillerde tasnif etmek mm-

kndr. Zaten her slam hukukusu da, kendine gre farkl ekillerde tasnif

etmektedir.

54 GNGR, a.g.e., s.8. Ahkam ayetlerinin dier zellikleri iin bkz: GNGR, a.g.e., s.38-44, 148-149.55 GNGR, a.g.e., s.17.56 GNGR, a.g.e., s.24.57 GNGR, a.g.e., s.21.58 Muhammed Ali es-Sabuni, Ravaihul Beyan Tefsiru Ayatil Ahkami Minel Kuran, Dersaadet,ty, (2 cilt).


31/281

22

Abdulvahhap HALLAF, Kurandaki hkmleri inan, ahlak ve ameli

hkmler olarak ana gruba ayrmaktadr. Daha sonra ameli hkmleri de

kendi iinde ibadet ve muamele hkmleri olarak tasnif etmekte, muamele

hkmlerini ise yedi grupta ele almaktadr. Hallaf, Muamele Hukukunu Aile

hukuku, medeni hukuk, ceza hukuku, duruma hkmleri, anayasa, devletler

hukuku, iktisadi ve mali hukuk olmak zere gruplamaktadr.59

Biz de bilimsel bir aratrma yaptmza gre bu ayetleri, modern hu-

kukta kullanld ekilde tasnif etmenin daha doru olduunu dnyoruz.

Bu nedenle de bir iki deiiklikle Hallafn tasnifindeki ibadet ve ameli hukuku

birletirerek ele alacaz.

Ele alacamz ve mukayese edeceimiz balklar:

1. badt: badet hkmleri: Temizlik, namaz, oru, hac, zekt, keffa-

retler, adak ve yemin gibi insann Allaha kar vazifelerinin ele alnd 140

civarndaki ahkm ayetidir.

2. Muamelat:

a) Anayasa Hukuku: Devlet rejimi ve ana ilkeleri ile ilgili hkmleri

burada idare edenle edilenlerin, fertlerin ve toplumlarn ana haklarn tespit

eden 10 civarndaki ayettir.

b) Usul Hukuku: Mahkemelerin insanlar arasnda adaleti salarken

kaza, ahitlik, yemin gibi takip edecekleri muhakeme usullerini dzenleyen 13

kadar ayettir.

c) Aile ve Miras Hukuku: Ailenin kurulmas, kar-koca ilikileri, akra-

balarn birbiriyle ilikileri ve boanma kurallarn dzenleyen 70 kadar ayettir.

d) Borlar hukuku: nsanlarn birbirleri ile olan alveri, kiralama,

rehin, kefalet, ortaklk, borlanma ve taahht gibi mali ilikilerini dzenleyen

70 kadar ayettir.

59 HALLAF, a.g.e., s.209-211.


32/281

23

e) ktisadi ve Mali Hukuk: Devletin gelir ve giderlerinin tespiti, devlet-

le birey arasndaki mali ilikileri dzenleyen 10 kadar ayettir.

f) Devletler Hukuku: slam Devletiyle dier devletlerarasnda bar,

sava ve tarafszlk hallerindeki ilikiler ve devlet iinde bulunan gayrimslim-

ler ile ilgili hkmlerin yer ald 25 civarndaki ayetlerdir.

3. Ukubt, Mcazt (Ceza Hukuku): Mkelleflerin iledikleri sular ve

bunlarn cezalar ile ilgili 30 kadar ayettir.

2.3. Ahkm Ayetlerinin Tefsiri

Ahkm ayetlerinin dorudan uygulamaya ynelik ayetler olduunu ifa-

de etmitik. Bu tr ayetlerin zaman iinde eskimeyecekleri, zaman ve mekn

fark gzetmeden btn insanlara hitap ettikleri aikrdr. Bu nedenle bu

ayetlerin genellikle ayrntya girmeyip, daha ok umumi emir ve prensipler

getirmesi de doaldr. Ahkm ayetlerinin konusu, gerek insan ve Allah; ge-

rekse insan, toplum ve devlet ilikilerinde yaanabilecek olaylara dair hkm-

lerdir. Ayrca, daha nce de belirttiimiz gibi, bu ayetler Kurann eitli yerle-rinde serpitirilmi durumdadr. Kuran, koyduu hkm ve prensiplerle inan

arasnda sk bir ba kurar. Bu durum onun hkmlerinin yaptrm gcnn

ayr bir stnln tekil eder. Kuran, emir ve yasak koyma hususunda

unu yap, unu yapma gibi tek tip bir slup yerine, deiik ifade tarzlar kul-

lanmtr. Bu durumun rnekleri fkh ve fkh usul kitaplarnda ayrntlaryla

ele alnmtr. Ayrca baz konularda hemen yasaklama yoluna gitmeyip, ted-

rici bir yol takip etmitir.60

slamn ilk ve temel kayna olan Kurann ierdii bu ameli hkmleri,

kaideleri ve prensipleri karp, onu aklamak ve nasl uygulanacan gste-

rerek insanlarn hem bu dnyada, hem de ahirette mutlu olmasn salamak

gerekir. Bu ayetleri her akl sahibi insann akl, bilgisi, ihtiyalar erevesinde

60 GNGR, a.g.e., s.148.


33/281

24

farkl anlayaca da bir gerektir. Bu nedenlerle bu ayetlerin tefsir edilmesine

ihtiya duyulmaktadr.

Bu konuda birok tefsirler yaplmtr. Asr Saadette indirilen ahkm

ayetlerini Hz. Peygamber aklayp bizzat uygulamasn gstererek tefsir et-

mitir. Sahabe dneminde ise bu konudaki sorulara sahabe, konuyla ilgi di-

er ayetler ile Resulllahtan grdkleri ve duyduklar bilgiler erevesinde

cevaplar vermilerdir. Tabiin dneminden itibaren ise, mfessirler ihtiya du-

yulduunda bu tefsir kaynaklarndaki bilgilere kendi grlerini (rey) de kata-

rak cevap retmeye almlardr. Daha sonra tedvin edilen tefsirlerde Ah-

km ayetleri, filolojik bilgiler, o konudaki dier ayetlerin Kurandaki tertip sra-

sna gre bir araya getirilmesi ve hadisler erevesinde genel bilgiler verilip

ayrnts fkh kitaplarna braklarak tefsir edilmitir.

Daha sonra mfessirlerden bir ksm tamamen ahkm ayetlerini ele

alan tefsirler kaleme almlar, ancak yntem olarak dier tefsirlerin yntemini

kullanmlardr. Mezheplerin ortaya kmasndan sonra ise bu trde yazlan

tefsirler daha ok kendi mezheplerinin grlerini desteklemek ve o grlere

Kurandan destek bulmak amacyla yazlmlardr.61 Yalnzca Kuran- Ke-

rimin amel ynn ele alarak bu hususla ilgili ayetleri aklayan ve ondan

hkmler karmaya alan tefsirlere Mevlt GNGR, Fkhi Tefsir adn

vermektedir.62

J.J.G. JANSEN, Modern Msra ait Kuran tefsirlerinde Uygulamaya

ynelik Kuran ayetlerinin yorumlanmasn ele alrken, genellikle hkmn ilmi

ayrntlarna girmediklerini belirtmektedir. Ezher niversitesi Hukuk Fakltesi

rencileri iin yazlan bir Kuran tefsirinden rnek veren Jansen, bu tefsirdeahkm ayetleri mzakere edilirken, filolojik bir yntemle balanp konuyla ilgili

hadislerin verildiini ve nzul sebeplerini zikredildiini ifade etmektedir. Bu

tefsirde her ayetle ilgili ahkm konularnn sralandn belirten Jansen, e-

61 Ayrntl bilgi iin bkz: GNGR, a.g.e., s.63-97.62 GNGR, a.g.e., s.51.


34/281

25

serde ayrntlara girilmeyerek bu konuda fkh ve drt mezhep kitaplarna

gnderme yapldn ortaya koymaktadr.63

Kurann hkm koymada kulland kendine zg bir slubu vardr.

Kuranda mevcut ahkm ile ilgili ayetler incelendiinde bu ayetlerin u zel-

likleri grlebilir:

1) Kuran, ahkmla ilgili olarak genellikle teferruata girmeyip, umumi

emir ve prensipler koymakla yetinmi, ayrntlar Hz. Peygambere brakmtr.

2) ok az konuda detaya girerek ayrntl hkmler getirmektedir.

3) Kuran hukukla ilgili birok genel prensip koymutur. Bu genelprensiplerin nasl uygulanaca ise itihada braklmtr.

4) Bu ayetler toplu halde deil, Kurann eitli yerlerine serpitirilmi

durumdadr.

5) Ahkm ayetleri bamsz olarak verilmemi, bu ayetlerle inan ara-

snda yakn bir ilgi kurularak, yaptrm gc de artrlmtr.

6) Kuran genel olarak koyduu hkmlerin sebep ve hikmetlerini ve-

ya hkmn konulmasnda etkili olan belirgin vasflar sayar.

7) Bir eyin yaplmasn emrederken kulland ifade ile mubah oldu-

unu belirten ifade ve yasaklad ifade farkldr. Ve her birisi iin kendine has

birer slubu vardr.

8) Baz hkmler birden bire deil tedrici olarak konulmutur. 64

Mevlt GNGR, mfessirin Kuran btnln gz nne alarak

onun her tarafndan faydalanmas gerektiini belirtir. Mfessirin, gerektiinde

ahkm ayetleri dnda Kurann dier ayetlerinden -mesela kasas veya me-

sel ayetlerinden; hatta bir kelimenin veya harfin herhangi bir ayet iindeki kul-lanmndan- istifade ederek hkme varmas gerektiini syler.65

63 J.J.G. JANSEN, a.g.e., s.157.64 GNGR, a.g.e., s.21-44.65 GNGR, a.g.e., s.148.


35/281

26

Bu bilgilerden sonra bize gre, ahkm ayetleri tefsir edilirken ncelikle

Kurann hkm koymadaki metodu iyi bilinmelidir. Ahkm ayetleri dnda

ders karlabilecek dier ayetlere dikkat edilmeli, hkm karma yntemleri

iyi bilinmelidir. Btn bunlar dnda ayetin ilgili olduu konuya gre, insan

psikolojisinden, sosyolojiye, sava kurallarndan diplomasiye, genel hukuk

bilgisinden, kanun yapma tekniine kadar an gerekleri ve bilgileri de dikka-

te alnmal ve Hz. Peygamberin Kolaylatrnz, zorlatrmaynz, mjdeleyi-

niz, nefret ettirmeyiniz. ilkesi de ihmal edilmemelidir.


36/281

KNC BLM

HAK DNKURAN DL VE KURAN YOLUTEFSRLERNN YNTEM

AISINDAN MUKAYESES

1. HAK DNKURAN DL: TRKE TEFSR LE KURAN YOLU:

TRKE MEAL VE TEFSR ADLI TEFSRLERN GENEL ZELLKLER

Bir eserdeki bilgileri doru anlamak iin, -hele bir de bu eserler muka-

yese edilecekse tam doru anlalabilmesi ve hatalar mmkn olan en aza

indirebilmek iin- o eserlerin yazldklar ortamn, ne iin yazldklarnn, bu

eserlerde kullanlan yntem ve tekniin de iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu

anlayla bu blmmzde kyaslayacamz her iki eseri de tantmay yararl

bulduk.

1.1. Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsirin Genel zellikleri

Karlatracamz temel eserlerden Hak Dini Kuran Dili, tefsir ala-

nnda 20. yzyln en byk teliflerinden birisidir. Hak Dini Kuran Dili, ieri-

inde yalnzca dini deil ayn zamanda sosyolojik, psikolojik, felsefi ve iktisadi

sosyal bilim dallar ile birlikte; fen ve tabiat ilimlerine ait birok alann verilerini

de barndran bir klliyat zellii tamaktadr. Tefsir snflamasnda dirayet

tefsirleri arasnda yer alan ok nemli bir eserdir.*

* Genel olarak tefsirler rivayet tefsiri ve dirayet tefsiri olmak zere iki ksma ayrlr. Rivayet tefsiri,baz ayetleri aklamak ve tefsir etmek iin bizzat yine Kurandaki baka ayetlerle, Hz. Peygamberinve sahabenin szleriyle aklandr. Dirayet tefsiri ise, rivayetlerle snrl kalmayp dil, edebiyat, dinve eitli bilgilere dayanarak yaplan tefsirlerdir. Tefsir eitleri hakknda geni bilgi iin Bkz: smailCERRAHOLU, Tefsir Usul, T.D.V. Yaynlar, Altnc Bask, Ankara 1988, s. 228-231.


37/281

28

Hak Dini Kuran Dili, Cumhuriyetin ilk yllarnda Latin harfleriyle ya-

zlm en nemli tefsirdir. Aradan onlarca yl gemesine ramen bu nemini

ve deerini halen korumay baarmtr. Hak Dininin yazld dnem de

ok ayrcalkl ve ilgin bir dnemdir. Bu dnem, Osmanlnn kp cumhuri-

yete yeni geildii; batllamann cumhuriyetle birlikte resmiyet kazanp hu-

kuki olarak da gvence altna alnd, ekonomik, siyasal, sosyal srecin ok

hzl deitii ancak toplum tarafndan henz tam olarak benimsenemedii bir

gei dnemidir. Bu dnemde eitimiyle, kltr deerleriyle, dnya grleri

ve hayat tarzlaryla farkl bir zihniyet tayan yepyeni bir nesil olumu, bu

nesilde farkllklar sebebiyle birbirine dmanca tavrlar sergilenmesi, sistemiin ciddi bir sorun halini almt. Bu sorunun nedenini, balangta din eiti-

minin ciddiye alnmamasnda, hatta din eitiminin ihmal edilmesiyle oluan

dini bolukta arayan yneticiler, bu dorultuda zm aramlar ve zm

olarak da bu boluu dolduracak bir abaya girmilerdir.66 Bu abalar kap-

samnda, Kuran- Kerimin Trke mealinin Latin harfleriyle yazlmas, yine

toplumu dini bakmdan bilgilendirecek bir tefsir ile bir hadis kitabnn Latin

harfleriyle ve gnn Trkesiyle yaynlanmas fikri ortaya kmtr.

Bu dncenin bir ynn oluturan Kuran- Kerimi tefsir etme grevi,

-TBMMnin ald resmi karar zerine- 1926 yl yaznda Elmall Muhammed

Hamdi YAZIRa verilmitir. Elmall, tefsirinin mukaddimesinde eserin yazlma

sebebini aklarken, Trke Kuran ve Trke ibadet konularnn gndeme

geldiini, hatta bununla ilgili baz denemelerin olduunu, oysa Kurann ter-

cmesinin mmkn olmadn belirttikten sonra; bu gidiata kar TBMMnin

Diyanet leri Bakanlna bir Kuran tercmesi ve tefsiri yazdrma grevi

yklediini ve Diyanetin de bu grev iin kendisini setiini, nce kabul et-mek istemedii halde sonunda srarlar zerine tefsir almasn kabul ettiini

belirtmektedir.67

66 YILDIRIM, a.g.y.l.t., s. 1.67 YAZIR, Hak Dini, c. I, s. Mukaddime 4-5. TBMMnin bu karar DBnn 1926 yl bte grme-leri srasnda, yalnzca tefsir deil, Kuran meali ve tefsiri ile hadis kitab yazdrlmas zerine olup


38/281

29

Eserin yazlmas on iki yl srm ve 1938 yaznda D..B. tarafndan

Hak Dini Kuran Dili, Yeni Mealli Trke Tefsir adyla baslmtr.68 Elmall

salnda tefsirin ilk basksn grebilmitir.69

Yazarn, D..B. ile yapt mukavele artlarna uygun bir biimde uzun

uzun tefsir usul aklamalar yaparak balad tefsirini, 1934de kalp krizi

geirmesi zerine bitirememe endiesi ile ilk ve son blmlerin aksine orta

blmlerini daha ksa kestii hatta birok ayet ve ayet gruplarnn yalnzca

mealiyle yetindii tespit edilmitir.70

Her ne kadar Hanefi fkh esas alnacak olsa da zaman zaman kendidneminde ortaya kan baz konularda Hanefi mezhebinden farkl dnd-

, yaygn kanaatin aksine grler ortaya koyduu da olmutur.71 Gerek-

ten de onun eseri, bu esaslar erevesinde yalnzca dneminin deil, gn-

mzn bile en nemli tefsirlerinden birisi olma vasfn srdrmektedir.

Elmallnn Hak Dinine yazd mukaddimenin uzunca bir tefsir usul

nitelii tad sylenebilir. Mukaddimede nce eserin yazl sebebi ak-

lanm bu erevede o gnlerde gndemde olan Trke Kuran ve Trkenamaz konularndaki tartmalara Trke Kuran m var be hey akn ifade-

leriyle noktay koymu ve Kurann sadece Trkeye deil hibir dile birebir

evrilemeyeceini ifade etmitir.72

Meal grevi nce Mehmet Akif Ersoya verildii halde Akif daha sonra bu grevden ekilmi o grevde Elmalya tevdi edilmi, hadis grevi ise Tecrid-i Sarih tercmesi grevi olarak Ahmet Naimeverilmitir. Bkz. ALBAYRAK, a.g.e., s.166, Fatma PAKST, a.g.m., s.13-14, smet ERSZ, El-mall Hamdi YAZIR ve Tefsirinin zellikleri, Elmall M. Hamdi Yazr Sempozyumu (4-6 Eyll

1991), T.D.V. Yaynlar, Sempozyum-Paneller Serisi-I, Ankara,1993, s. 173.68 YILDIRIM, a.g.y.l.t., s.1-2; Fatma PAKST, Merhum daym Hamdi Yazr, Elmall M. HamdiYazr Sempozyumu (4-6 Eyll 1991), T.D.V. Yaynlar, Sempozyum-Paneller Serisi-I, Ankara,1993,s. 13-14; lk bask yl eserin nsznde ise 1936 olarak verilmitir. Bkz: Merhum Hamdi EfendininMahdumlar, Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir, Eser Neriyat, stanbul, 1979, c. I, s. nszVI.69 smail ALBAYRAK, Klasik Modernizmde Kurana Yaklamlar, Ensar Neriyat, stanbul,2004, s. 165.70 . ALBAYRAK, a.g.e., s.164.71 YILDIRIM, a.g.y.l.t., s.3.72 YAZIR, Hak Dini, c.I, s. Mukaddime 7-19.


39/281

30

Ardndan tefsirinin zelliklerini belirtmitir. YAZIR mukaddimesinde,

tefsirde takip edilmesi gereken genel esaslarn da D..B. tarafndan belirlen-

diini ifade etmektedir. Eserde byk lde uyulan bu esaslar, eseri yakn-

dan tanmamza yardmc olmaktadr.

Buna gre ilk nce tefsiri yaplacak olan ayetlerin altna meali yazla-

cak, ardndan da ayn ayetlerin tefsir izahna girilecektir. Tefsir yaplrken ise,

ayetler arasndaki mnasebet, nzul sebepleri, -kraati aereyi gememek

zere- eitli kraatlar zikredilecek. htiya hissedildiinde kelime ve terkiple-

rin lgate gre aklamalar yaplacak. tikatta Ehli Snnet ve amelde Hanefi

mezhebine bal kalmak artyla ayetlerin ihtiva ettii dini, eri, hukuki, iti-

ma ve ahlaki hkmler aklanacak. Ayetlerin ima ve iaret ettii ilmi ve fel-

sefi konularla ilgili bilgiler verilecek. zellikle tevhit konusunu ihtiva eden,

ibret ve t mahiyeti tayan ayetler genie izah edilecek. Konuyla doru-

dan veya dolayl biimde ilgisi bulunan slam Tarihi olaylar anlatlacak. Batl

melliflerin yanl yorumlar yapt noktalarda okuyucunun dikkatini eken

notlar konularak gerekli aklamalar yaplacak. Eserin bana Kuran Hakika-

tini aklayan ve Kuranla ilgili baz nemli konular izah eden bir mukaddime

yazlacak.73

Elmall, kaynaklarn Ebus-Suud, Kad Beyzavi, Keaf, Fahreddin

Razi, Cessas, Ebu Hayyan, Taberi, Alusi, Nisaburinin tefsirleri ve stanbul

ktphanelerinde bulunan ok sayda yazma eserler ile Ktb-i Sitte ve bnul

Esirin en-Nihayesi eklinde sralamaktadr.74

Elmall, kendi yntemini aklarken, Kurann tefsirinde birinci esasn

yine Kurann dier ayetleri olduunu belirterek, hamdin tefsiri tm fatiha,fatihann tefsiri de tm Kurandr rneini vermektedir. Devamnda ise ikinci

esasn Hz. Peygamberin snneti, nc esasn sahabe ve tabiinden naklo-

lan tefsirler, drdnc esasn ise, nceki esas aratrldktan sonra Arapa

73 YAZIR, Hak Dini, c. I, s. Mukaddime 15-16, YILDIRIM, a.g.y.l.t., s. 1-2.74 YAZIR, Hak Dini, c.I, s. Mukaddime 20.


40/281

31

ve eri ilimler ile akln uygun bulduu ilmi grler iinden mana karmak

suretiyle yaplan tevil olduunu ifade etmektedir. 75

Daha sonra, Kuran, ve Kurann dier isimlerini aklayan YAZIR, su-

re, ayet, Mushaf, tefsir ve tevil, meal gibi temel Kuran kavramlar hakknda

bilgi verip Kurann faziletlerine deinerek mukaddimesini bitirmitir.

Hak Dini Kuran Dili, lkemizde birok bilim adamnn ilgisini ektii

iin zerine birok eserler verilmi, makaleler yazlm ve akademik aratr-

malar yaplmtr. Bu eserler, makaleler ve akademik aratrmalardan da fay-

dalanarak eser hakknda bilgi vereceiz.

Hak Dini Kuran Dilini deerlendirirken mer Nasuhi Bilmen zetle

yle demektedir: zellikle mukaddimesi ok deerli mtalaalar, ilmi tetkik-

leri iermektedir. Ayetlerin tefsirleri sade ama nemli tahlilleri karmadan,

ayetlerle sebebi nzuller arasndaki mnasebet ve insicama dikkat ekerek

ok gzel bir ekilde yaplmtr. Ayetlerin kapsad hakikatlerden ilham ala-

rak ilmi, edebi, sosyal, felsefi birok konuya da deinerek eseri zenginletir-

mitir. Btn bunlar yaparken Mslmanlarn yaadklar dnem ve gelecek-lerini dnm, onlara fazilet ve ilerleme yollarn gstermi, yabanclarn

Mslmanlk hakkndaki dncelerine de iaret etmitir. Baz konularda ya-

plan aklamalarn ok uzun olmas sebebiyle bazen sadelik ihlal edilmi

ancak bu durum, o konularn neminden kaynaklanmtr.76

Elmall Hak Dininde, bir sureyi tefsir ederken srasyla nce o sure-

nin ad, varsa dier isimleri ve nzul sebepleri, ayet says, kelime says, harf

says ve faslas ile Mekki veya Medeni olduu bilgisini vermi daha sonratefsire balamtr. Tefsirini yaparken ise ncelikle konuyla ilgili dier ayetleri,

sonra ilgili hadisleri ve daha sonra sahabe ve tabiin grlerini dikkate alm,

gerektiinde lgavi izahlar yapm, iirlerle delil getirmi, ilgili grd ayetle-

75 YAZIR, Hak Dini, c.I, s. Mukaddime 29-30.76 mer Nasuhi BLMEN, Byk Tefsir Tarihi II( Tabakatl Mfessirin), D..B. Yaynlar, Anka-ra 1962, I. Cz, s. 611-612.


41/281

32

rin tefsirinde tasavvufi aklamalara da yer vermitir. te yandan, gnn geli-

en tekniine ve pozitif ilimlerine kar da ilgisiz kalmam, telepatiden ta-

kmrne, hava tahmininden ceninin cinsiyetinin tespit edilmesine kadar bir-

ok konuya da deinmitir. Tefsirin en nemli zelliklerinden birisi ise yazarn

yalnzca nakletmekle yetinmeyip yerine gre nakiller arasnda tercih yapma-

s, yanl bulduklarn tenkit etmesi ve baz konulardaki kendi grlerini ce-

saretle ortaya koymasdr.77

Hak Dini, gnmzde dilin aslndan koparlmas sonucunda insanla-

rn dilinin arlndan ikayet ettii bir eser durumuna geldii iin, eitli

yaynevleri tarafndan gnmz Trkesine evrilerek yeniden yaynlanmtr.

Bu olay bile bize eserin gnmzde dahi nemini koruduunu gstermeye

yeterlidir.

Bir eserin, yazar dnda birisi tarafndan, -ad ve ekli ne olursa ol-

sun- sadeletirildiinde veya baka bir dile evrildiinde asln koruyamaya-

can dnmekteyiz. Bu nedenle almamzda Eser Neriyat ve Datm

tarafndan 9 cildi tefsir ve bir cildi fihrist olmak zere on cilt halinde yaynla-

nan, sadeletirilmemi nshay esas aldk.78

Btn bu deerlendirmelerden sonra Hak Dini Kuran Dilinin gn-

mzde halen kendisinden ve neminden bahsettiren, Trke olarak yazlm

ok nemli ve deerli bir tefsir olduunu syleyebiliriz.

1.2. Kuran Yolu: Trke Meal ve Tefsirin Genel zellikleri

Ana konumuz olan ikinci tefsir ise, gnmzn nde gelen slam lim-

lerinden Hayrettin KARAMAN, Mustafa ARICI, brahim Kfi DNMEZ ve

Sadrettin GMten oluan bir komisyon tarafndan hazrlanan ve Diyanet

77 ERSZ, a.g.m., s. 169-177.78 Elmall Muhammed Hamdi YAZIR, Hak Dini Kuran Dili: Trke Tefsir, Eser Neriyat, stan-bul, 1979, 10 cilt.


42/281

33

leri Bakanl tarafndan ilk basks 2003 ylnda yaplan, be ciltlik Kuran

Yolu: Trke Meal ve Tefsirisimli eserdir.

Tefsir her ne kadar D..B. tarafndan yaynlanm olsa da Herhangi bir

tefsirin Diyanet leri Bakanlnca neredilmi olmas, o tefsire resmi bir

hviyet kazandrmaz. denildiinden resmi bir hviyet tamamaktadr. Ancak

biz, eserin D..B. Din leri Yksek Kurulu tarafndan incelenip onaylanmasn

nemsiyoruz.

Tefsirin giriinde genel bir tefsir usul bilgisi verilmi, daha sonra tefsi-

re duyulan ihtiya ve tefsir eitlerinden bahsedilmitir. Ardndan Bizim tefsi-rimiz bal altnda Kuran Yolunun hedef kitlesi, yazl amac ve zellikle-

ri ile ska bavurulan tefsir kitaplar hakknda bilgi verilmitir.79

Giriteki aklamalarda, eserin Mushaf tertibine gre yazlan dirayet

tefsirlerine benzedii ifade edilmektedir. Hedef kitle olarak ncelikle Kuran

doru anlamak ve hayatnda rehber edinmek isteyen farkl dzeylerde klt-

rel birikimi olan insanlarn seildii belirtilmektedir. Komisyon, Kurann ruhu-

nu ve bu ruha uygun genel slami lleri, ilmin gerekleri ve an ihtiyalar-n gz nne alarak gemite yazlm tefsirleri de gz ard etmeden kendi

yorumlarn okuyucuya ulatrma gayretinde olduklarn deklare etmektedir.

Ayet mealleri ve yorumlar verilirken ncelikle ilk slam toplumunun ilahi me-

sajdan anladklarnn veya bu mesajlarn onlara anlatmak istediklerinin tespit

edilmeye alld vurgulanmtr.80

Komisyon, giri blmnn sonunda ska bavurduklar eserleri bn

Cerr et-Taber (310/922), Cmi'u'l-beyn; Eb Bekir er-Rz el-Cesss(370/980), Ahkm'l-Kur'n; Zemaher (538/1 U3), el-Keaf; Eb Bekir

bn'l-Arab (543/1148) Ahkm'l-Kur'n; Abdlhak b. Galib b. Atyye (.

546/1151), el-Muharrer'l-vecz; Fahreddin er-Rz (606/1209), Mefthu'l-

79 Komisyon, Kuran Yolu Trke Meal ve Tefsir, Diyanet leri Bakanl Yay., Ankara, 2003, c.I, s. Giri XI-XLIV.80 Komisyon, Kuran Yolu, c. I, s. Giri XLI-XLIV.

7/31/2019 Ahkam-ayetleri-acisindan.(Hak-dini-Kur'an-dili)-ve-(Kur'an-

Documents

Ahkam-ayetleri-acisindan.(Hak-dini-Kur'an-dili)-ve-(Kur'an-yolu)-tefsirlerinin-mukayesesi-281s-Tez,Arif ÇAKIR