2

AURKIBIDEA

PERTSONA LEHENETSIKO DUEN JENDARTEAEkonomia eta ogasuna ....................................................................................................................7Enplegua .......................................................................................................................................... 15Etxebizitza ........................................................................................................................................ 21Osasuna ........................................................................................................................................... 27Arreta soziala .................................................................................................................................. 35

AMA LURRAREKIN BAT EGINGO DUEN JENDARTEA Lurralde antolaketa ....................................................................................................................... 45Mugikortasun jasangarria ............................................................................................................ 51

Industria eta I+G+b ........................................................................................................................ 57Eredu energetikoa ......................................................................................................................... 67Uraren kudeaketa .......................................................................................................................... 75Kutsadura ......................................................................................................................................... 81Hondakinak ...................................................................................................................................... 91Nekazaritza eta abeltzantza ........................................................................................................ 97Komertzioa eta kontsumoa .......................................................................................................107

Turismoa ........................................................................................................................................113

BERE KULTURA SUSTATUKO DUEN JENDARTEA

Euskara .........................................................................................................................................121Hezkuntza ......................................................................................................................................129Kultura .........................................................................................................................................135Kirola ...............................................................................................................................................139

ASKATASUNA ARDATZ IZANGO DUEN JENDARTEAEskubide zibil eta politikoak .......................................................................................................147Berdintasuna .................................................................................................................................155Aniztasuna eta migrazioak ........................................................................................................163Gazteria .........................................................................................................................................171Hirugarren adina ..........................................................................................................................177Partehartzea .................................................................................................................................183

Esku artean duzun dokumentua, EH Bilduk 2012. urteko azaroaren 17an abiatu zuen eztabaida prozesu parte hartzailearen lehenengo faseari erreparatzen dio, hau da, Nafarroako errealitate ekonomiko, politiko eta sozialaren diagnostikoa egiteari hain zuzen ere.

Egun bizi dugun emergentzia ekonomiko, sozial, kultural eta instituzionalak aterabidea duela sinisturik gaudelako abiatu dugu tamaina honetako prozedura, Nafarroa luze zabalean aldaketa politikoa eta soziala bultzatzen dugun eragile eta pertsonek elkarren ondoan bidea egiten badugu betiere.

Nafarroako egoeraz burutu dugun analisia zurekin partekatu nahiko genuke, egin ditzakezun ekarpenak, kezkak eta eskariak oso presente edukiko ditugulako.

Honengatik, Nafarroan gauzak beste modu batean egin daitezkeela pentsatu eta aldarrikatzen duen pertsona oro barne biltzeko anbizioa duen ezta-baida honen parte izateko gonbita luzatzen dizugu. Zure modura, zure aukeren arabera.

Bi hitz hausnarketa eta eztabaida prozesuari buruz

Zer da?Prozesu honek Nafarroan aldaketa politikoa eta soziala gauzatzeko ezinbestekoak diren aldagaiak hezur mamitu nahi ditu: herritarren parte hartze zuzena bultzatu Nafarroako biztanleriaren erabaki soberanoak errespeta daitezen eta proposamen zehatz eta eraldatzaileen hitzartzea, egun bizi dugun eszepzio egoera gainditzen hasteko, plano ekonomiko, sozial eta instituzionalean.

Zergatik?Nafarroaren emergentzia egoerak gehiengo berrien osaketa ezinbesteko egiten duelako. Gehiengo berri hauek ordea ez dira lortzen soilik alderdien arteko negoziaketetatik, herritarren arteko hartu eman eta garapenetik baizik.

EH Bilduren hautua Nafarroak behar duen eredu alternatibo honen osaketan indar egitea da. Gure ekarpena aldaketak behar dituen oinarri ideologikoak eta hauen ondorioz bultzatu behar diren proposamen zehatzak Nafarroako milaka herritarrekin partekatu, eztabaidatu eta hitzartzea izango da. Guztion artean, guztion mesedetan.

Nola eginen dugu?Prozesua bi zatitan banatu dugu. Lehenengo atal honetan Nafarroako errealitate politikoa, soziala, ekonomikoa eta instituzionala jarri ditugu aztergai (diagnostikoaren fasea alegia). Emergentzia egoeran gaudela diogunean arloz arlo, eremuz eremu, datuetan oinarritu nahi dugu gure irakurketa. Nafarroaren argazki erreala azalaraziko dugu, egungo arduradunen politika ereduaren porrota agerian uzteaz gain, bultzatzen duten errealitate faltsuaren irudia gaindituz, ezinbestekoa zaigulako errealitate gordin hau aldaraziko duten neurri zehatzak ebazteari begira.

Otsailetik aurrera bigarren faseari ekingo diogu, proposamenak ebazteko aroa hain zuzen ere. Nafarroak ezinbesteko duen aldaketa politiko, soziala eta ekonomikoa gauzatzeko funtsezkoak diren neurriak aztertu, trebatu eta ebatziko ditugu iniziatiba honetara gehitzen joaten diren norbanako zein eragile guztiekin. Gure hautua hori izanik, behar diren mekanismoak jarriko ditugu martxan ekarpena egin nahi duen pertsona ororekin harreman zuzenak irekitzeari begira.

Emergentzia egoera honetatik akordio transbersal eta ausartak gauzatuz aterako garelako. Ezin baita egoera hontara ekarri gaituzten pertsona berdinen esku gure etorkizuna utzi.

Noiz arte?Proiektu honek irismen estrategikoa du, hortaz behar adina denbora hartuko dugu prozesua ongi egiteko. Gure helburua beraz hauteskundeetatik harago dago, gehiengo berrien osaketari erreparatzen dio. Ez dugu ahazten ordea, ahal bezain pronto, eduki berritzaileen gainean, gobernu berri bat osatzeko jendartean dagoen eskari soziala. EH Bilduren ardura eta konpromisoa hori gauza dadin eman beharreko urratsak ematea izango da. Prozesuaren denborak tasatuak badira ere, parte hartze eta harreman iraunkor berri baten kultura sortu, bultzatu eta elikatu nahi du.

Gurekin harremanetan nola jarri?

Zure ekarpenak, kezkak eta eskariak helbide elektroniko honetara igorri ditzakezu:

eztabaida@ehbildu.net

Informazio gehiago nahi baduzu, gure web orrialdean sartu zaitezke: www.ehbildu.net

Sarrera orokorra

6

PERTSONALEHENETSIKODUEN JENDARTEA

7

EKONOMIAETA OGASUNA

Sarrera

Atal honetan Nafarroako ekonomiaren bilakaera historikoa, egungo egoera eta etorkizuneko perspektiba aztertzen dira. Analisi honek jarduera ekonomikoa, egoera finantzieroa eta zerga sistema barnebiltzen ditu, beste batzuen artean.

Azken urteotako bilakaera

Egungo egoera ekonomikoa txarra da nabarmenki, 2007tik ekonomiak eduki duen bilakaera ezegokiaren ondorioz. EEBBtako subprime hipoteken merkatuaren porrotak krisiaren hasiera eragiten du, zeina mendebaldekoak deitzen diren ekonomietan zehar barreiatu zen maila batean ala bestean.

Ez dago krisia azaltzen duen arrazoi bakarra, faktore batzuen ondorio izan baita. Oso modu orokorren esan daiteke, hasiera batetan enpresa eta etxeei maileguak moztea eragin zuen krisi finantziero bat izan zela. Honek burbuila inmobiliarioa zartarazi zuen eta denbora pasata, krisi finantzieroa krisi ekonomikoan bihurtu da, hau da, produkzioaren krisialdian.

Lehenengo momentutik, estatu mailan zein Nafarroan, egoeraren larritasuna ezkutatzen saiatu da, gezurra eta engainua erabiltzeraino. Nafarroako Gobernuak, beste askok bezala, krisiaren jatorria exogenoa dela dio, hau da, kanpotik datorren egoera bat dela eta ezin dugula ekidin. Hori maila batetan egia izanik ere, ukaezina da krisiak eragiteko duen modua endogenoak diren aldagaiengatik dagoela baldintzatuta, horietako askotan Gobernuak erabakitze eta ekite gaitasuna duelarik.

Hasiera batetan, bai estatu mailan zein Nafarroan, inbertsio publikoa handitu zen batez ere eraikuntzaren sektorea berpiztu nahian, Plan Renove eta beste sektoreetara bideratuta zeuden beste antzeko neurri batzuk egon baziren ere.

2009ean Nafarroako ekonomiak atzerapen nabarmena bizi izan zuen, nahiz eta estatukoarena baino txikiagoa izan zen, hurrengo arrazoi hauek direla eta:

PERT

SON

AAR

DAT

ZIZ

ANGO

DUE

N J

ENDA

RTEA

AMA LURRA

ASKATASUNA

KULTURA

8

NafarroakoekonomiaezdaEstatuespainiarrekoeskaeranbakarrikoinarritzen,kanpoesakerak,batez ere europearrak, pisu asko baitu.

Egoerafinantzieroajoriaizangabe,ezzentxarra.Horrenbestezsoberakinbatgelditzenzen,inbertsio publikoa handitzeko erabili zena batez ere.

NafarroanburbuilainmobiliarioaezzenEstatukobesteparteetanbezainhandia.

2010.ean zehar magnitude makroekonomikoak itxoropentsuagoak ziren baino 2011.ean ekonomiak atzera egin zuen berriz, kolapso seinaleak igorriz momentu askotan. GRAFIKOA 2012.an orain arte jasotako datuak ezkorrak dira argiki eta Nafarroako ekonomia Estatu espainiarrekoa baino azkarrago txikiagotzen dela ikus daiteke.

%6

I II III IV

2003

I II III IV

2004

I II III IV

2005

I II III IV

2006

I II III IV

2007

I II III IV

2008

I II III IV

2009

I II III IV

2010

I II III IV

2011

I II III IV

2012

%4

%2

%0

-%2

-%4

-%6

Producto Interior BrutoTasa de variacin interanual

NAFARROA

Fuenet: (CTNAV) IEN; (CNTR) INE

ESPAA

Egun inbertsio publikoa Nafarroan bai estatuak, Foru Gobernuak edo udal entitateek finantziatutako minimoa da, edo ez da existitzen. Bestalde, gastu publikoan murrizketa politika ezarri da, zerbitzu publikoen urritzea suposatzeaz gain, jardun ekonomikoaren geldotzea eragiten ari da, eta ondorioz, krisiaren luzapena. Egoera hau langabezi kopuru handia dela eta larriagotu egiten da, batzutan arrazoi produktiboak direla eta, eta bestetan, enpresek krisiaren aitzakia aprobetxatzen dutelako langile kopurua gutxitu eta lan baldintzak okertzeko.

Eta bien bitartean, barne eskaerak oso maila txikian darrai. Konfiantza krisi izugarri bat dago, zeinak, etxeen kontsumoa eta enpresen inbertsioak gutxitzen dituen. Baino nagusiki, mailegutzaren murrizketa batek darrai, sektore finantzieroak jasotako laguntzak jaso izan arren

Egoera orokorra

Zerga sistema

Garrantzitsua da zergek Ogasunaren diru sartzerik nagusiena suposatzen dutela, eta Nafarroako Parlamentuak eskumen guztiak dituela eremu hau arautzeko.

EGZ (IRPF). Alde batetik zerga progresiboa da, baino kontutan hartu behar da langile gehienek ordaintzen duten zerga dela, hau da, errenta baxu eta ertainak. Baina gainera kapitalaren sarrerek (dibidenduak,interesak) lanaren errentek (soldatak) baino gutxiago ordaintzen dute, errenta altuenei mesede eginez.

9 Sozietateenzerga. Enpresen mozkinen gaineko zerga. Bereziki larria da sahiespena zerga honetan, hau da, iruzurra ez da ez ordaintzearen edo diru sarrerak ezkutatzearen norabidean egiten baizik eta kontabilitate eta zerga ingeniaritza erabiliz, ordaindu beharko litzatekeena baino askoz ere gutxiago ordaintzea lortzen da era legal batetan. Historikoki, gobernuek onura fiskalak politika eta ekintza zehatz batzuk (inbertsioak, I+G, kontratazioak...) bultzatu edo mesedetzeko erabili dituzte, baina kasu askotan onura hauek zergak desitxuratzen bukatzen dute. Askotan gainera erregresiboak bihurtzen dituzte, enpresa handiek eta aberastasun handiak dituztenek bakarrik erabili ahal dituzte, beharrezkoak diren asesoreak eta azterketa fiskalak direla eta ordainketa jaitsiarazteko.

Ondasunarengainekozerga.2008.an ezabatu ondoren, 2012.an berreskuratu zen, nahiz eta lehen zuena baino askoz ere exijentzi maila txikiagoa izan. Krisiarekin batera, honek lehenago sartzen zenaren %50a sartzea eragin du. 2012.ean onartutako erreforma fiskalean 2008.ko koefizientea berreskuratu arren, 2014.tik aurrera indarrean egongo denaren zalantzak dituzten ahotsak entzuten hasi dira.

Zergairuzurra:zerga iruzurren artean bi motatakoak bereizten ditugu:

-Legezkanpokoa: iruzurgilea dela errudun nagusia argi utzi ondoren, ezin daiteke ahaztu, Gobernua dela iruzurra ekidin eta hau gutxitzeko bitartekoak dituena. Nafarroan ezarri eza bazen ere, Gobernu espainiarrak amnistia fiskala egin berri du. Nafarroako Gobernuak ez du inolako ahaleginik egin iruzurraren kontra baliabide ekonomikoak eta humanoak bideratzeko. Langile faltak eta hauen kudeaketa eta motibazio ezegokiak, (buruzagitzak, postuak a dedo aukeratuz) zor fiskalak kobratzeko tramitazioen falta eta delitu fiskalak aztertzeko ezintasuna dakarren ezeraginkortasuna sortzen du.

-Legala:atal honetan zergak ez ordaintzea ahalbidetzen dituzten trikimailuetaz arituko gara.

Sozietateak: zegokion atalean aipatu da dedukzioen eta bonifikazioen bidez zerga honen desitxuraketa nola egiten den.

Fundazioaketairabaztekoasmorikgabekosozioetateak:enpresa eta ondasun handientzako besste irtenbide bat zergak ez ordaintzeko.

SICAV(KapitalAldakorrekoInbertsioSozietateak):%1ean ordaintzen duten sozietate anonimoak, aberastasun handien eskura bakarrik daude, gutxieneko kapitala 2,4 milioi euro da eta.

Eliza: ez du IBIa ordaintzen, ez du ondare zergarik ordaintzen, ez du BEZa obretan ordaintzen

Kirolklubak:dirulaguntza publikoak jasotzeaz gain Ogasunarekin eta Segurtasun Sozialarekin zorrak edukitzeko pribilegioa dute ezer pasa gabe

Aurrekontuen politika

Gobernatzea lehenestea dela ulertuz, argi dagoena da Nafarroako Gobernuak begirune handia diela eraikuntza lan publiko handiei. Horien erakusgarri nagusienetakoa Plan Navarra 20121 delakoa da, 2008an onartua, 2008 eta 2011 bitarte eraiki beharrekoa barnebiltzen ditu. Plan honen barruan, Nafarroako Kanala, Musikaren Hiria, Nafarroako Liburutegia eta Filmoteka berria, Segurtasunaren Hiria, Logroo eta Jaca bitarteko autobidea, AHTa, Noaingo aireportuaren zabalkundea. Eta plan honetatik kanpo, ez dira beste lan enblematiko batzuk ahaztu behar, Los Arcoseko Abiadura Zirkuitoa edo Navarra Arena, esaterako.

Plangintza hau onartu zenean 2008.an, krisi garrantzitsu bat gerturatzen zenaren zantzu argiak zeuden, baina honek ez zuen arazorik suposatu aurrera jarraitzeko. Egun, lehenengo zerbitzuetan, hezkuntzaren, osasunaren edo udal erakundeen kasu, murrizketak zabaltzen diren honetan, AHTean edo Navarra Arenan inbertsioak mantentzen dira.

Nafarroa 2012 Planean dauden hornidura batzuk beharrezkoak ziren eta diren arren, azterketa honetan

1 www.navarra.es/NR/rdonlyres/E0A62972.../PlanNavarra2012.pdf

Ekonomia eta ogasuna

PERT

SON

AAR

DAT

ZIZ

ANGO

DUE

N J

ENDA

RTEA

AMA LURRA

ASKATASUNA

KULTURA

10

nabarmendu nahi duguna da Nafarroako Gobernuak eduki duen eta duen itsutasuna azpiegitura handiekiko, beste behar batzuen galeran inbertsio eta baliabide izugarriak hauen eraikuntzara bideratu baititu.

Egitura ekonomikoa

Krisi ekonomikoaren hasierarekin burbuila inmobiliarioa lehertu zen, eraikuntzaren eta inmobiliarien sektorearen gainbehera ekarriz. Eraikuntzaren sektorearen barruan lan zibiletan jarduten zuten enpresek hobekiago eutsi zioten Nafarroako Gobernuak eta Udaletxeek egindako inbertsio publikoa dela eta. Denborarekin inbertsio hauek desagertu egin dira eta 2009 urtetik sektoreak hazkunde negatiboa bizi du.

Nafarroako industriak kanpo eskaeren bidez krisiaren parte bati egin izan dio aurre, bereziki autoen sektorean. 2009. urtea izan ezik, gainontzeko urteek hazkunde positiboa eduki dute, estatu espainiarrarena baino askoz handiagoa eta inguruko beste herrialde batzuena baino handiagoa ere.

Dirudienez 2012.ko datuak oso ezkorrak izango dira, beste arrazoien artean kanpo eskaerak gutxitu egin direlako. Lehenengo sektorea egonkor mantentzen da gutxi gora behera, hazkunde xume batekin. Zerbitzuen sektorearen antzera, nahiz eta kasu honetan beherako joera txiki bat nabaritzen den.

Politika finantzieroa

6,0

2003200220012000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

4,0

2,0

0

-2,0

-4,0

-6,0

3,7

2,0 2,3 2,6

4,45,2

1,9

-2,4 -3,6-3,9

3,3

Kontu ekonomikoak krisiarekin batera okertzen joan dira eta 2008.tik finantziazioaren beharra dago, hau da, kontu publikoek defizita dute. Ondoko taulan, administrazio publikoak BPGaren arabera duten finantzazio gaitasun edo beharren bilakaera ikus daiteke.

Langabeziaren atalean aztertuko dugun bezala, defizitaren banakatzean honen gehiena administrazio foralari (%60), neurri txikiago batetan udal erakundeei (%8) eta gainontzekoa (%32) segurtasun sozialari, egotzi dakiokela ikusten da.

Europa mailan existitzen den akordioaren arabera, estatu baten defizitak ezin dezake BPGaren %3 gainditu, eta hala bada neuriak hartzen dira hau zuzentzeko.

Espainiar estatuak bere konpromezuak mantentzeko izango zuen ezintasuna ikusita Europar Batzordeak BPGaren %6,3an utzi zion. Era berean estatuak defizita berearen, segurtasun sozialaren, autonomia erkidegoen, Nafarroa barne, eta udaletxeen artean banatu zuen. Banaketa honetan autonomi erkidegoen eta udal

11

erakundeen mailegatze gaitasuna mugatu zen %1,5era era %0,3ra hurrenez hurren.

Nafarroako Gobernuak, kontra jarri eta bere eskumen fiskalak aldarrikatu ordez, muga hau onartu zuen aurrekontuen murrizketak zuritzeko baliagarri zaio eta.

Defizitaren inguruan ere Nafarroako Gobernuak erabili duen finantzazio modua aipatu behar da, itzaleko bidai saria deritzona. Sistema honetan enpresa eraikitzaileak eraikuntzaren gastuak ordaintzen ditu eta gero urteetan zehar ordainak jasotzen ditu urteko dagoen trafikoaren arabera.

Defizit publikoa bezala ez agertzeko egiten den trikimailua izan arren, era ezofizialean behintzat, ikusten ari da asko garestitzen duela orotarako gastua kontu publikoentzat.

Politika finantzieroen barruan udal erakundeen egoera era islatu behar da. Azken urteotan Gobernuak Udaletxeei egiten zizkien transferentziak izoztu edo gutxitu egin dira, bai kapitalaren (inbertsioak) transferentziak zein korrontetakoak. Izatez, azken fondo hau bi urte gehiagotan luzatu da, bere zenbatekoa igo gabe ez eta epe berdinerako inbertsioak barneratu gabe. Ez dezagun ahantzi Udaletxeek oinarrizko zerbitzuen eskumenak dituztela eta askotan beraienak ez diren ardura batzuk hartzen dituztela, haur eta musika eskolak esaterako.

Egia da ere Udaletxe askoren egoera finantziero kaxkarra azken urteotan egin duten baliabideen kudeaketa ezegokiari zor diotela. Erakunde askok eraikuntza faraonikoak burutu dituzte, erabilgarritasun gutxikoak kasu askotan, eta zergen bidezko dirusarreren jaitsierek eta ondarearen (eraikuntzarako lurra) salmentetan edo transferentzietan bizitako jaitsierek zailtasun finantzieroetara bultzatu dituzte Udaletxeok. Eta hau guztia, esandako lan hauek kasu gehienetan gastu korrontearen (finkoa) hazkundea dakartela kontutan hartu gabe.

Banketxeen erregulazioa

Bankuen erregulazioa ez da zuzenki nafar administrazioaren esku gelditzen. Ez da posible puntu hau pasatzea banku sistemak jaso dituen laguntza publikoak aipatu gabe, zeinak ondoren, ekonomia publikoaren kontra espekulatzeko erabiliak izan diren. Are eta gehiago, erreskatatuak izan diren banku hauek dira pisua erosteko hartutako zorra itzuli ezin dezaketen familiak etxetik kanpo botatzen dituzten berberak.

Nafarroa mailan azpimarragarria da CANen amaiera tamalgarria, nahiz eta orain soberakin bat gelditzen den, CAN Fundazioa kasu. Iruzur eta desbideratze kasu posible batzuk baztertu gabe, salagarria da bere garaian osasuntsu eta indartsu kontsideratzen zen Kutxa honen kudeaketa ezegokiak, banku pribatu batengandik oso diru gutxiren truke erreskatatua izatera eraman izana2 . Modu honetan, Nafarroak bere Kutxa publiko bakarra galdu du, eta horrekin tresna finantziero oso garrantzitsua. Hori bai, batek baino gehiagok gainontzeko euskal kutxekin ez batzearen bere helburua beteta ikusi ahal izan du.

Langabezia

Nafarroan krisiaren ondoriorik garrantzitsu eta larrienetakoa, langabeziaren igoera mardula izan da. Igoera hau egitura ekonomiko okerrago bat duten beste herrialde batzuetako baino handiagoa izan da, eta sektore ekonomikoen jardueraren aldaera baino askoz ere handiagoa. Berez, langabezi honen zatirik handiena industri sektoretik dator, 2009.an bakarrik murriztu zen sektorea (2012.ko daturik gabe).

Ondoko taulan, langabeziak estatu espainiarreko autonomi erkidegoetan eduki duen bilakaera ikus daiteke:

2 Parlamentuaren egoitzan Barcinak onartu du NAK 2009.etik bere balioarekiko mila miloi galdu egin dituela. Ez dugu ahaztu nahi Kontuz! elkarteak ateratako informazioen harira bere kargua utzi behar izan duen parlamentariaren kasua, ez eta PPko kongresukide batek estortsio kasu batengatik kargua utzi beharra. http://www.noticiasdenavarra.com/2012/06/22/politica/navarra/barcinareconocequedesde2009canhaperdido1000millonesdesuvalorhttp://www.europapress.es/navarra/noticiaconsejeropejenautedimitecargoacusacionesblanqueocapital20121021163634.htmlhttp://www.europapress.es/nacional/noticiacerverarecogiocubriendosegorrobufanda20121211081349.html

Ekonomia eta ogasuna

PERT

SON

AAR

DAT

ZIZ

ANGO

DUE

N J

ENDA

RTEA

AMA LURRA

ASKATASUNA

KULTURA

12

HILABETEKO DATU ABSOLUTUAK

ALDAKETAK

AURREKO HILABETEA INTERANUALA (1)

ABSOLUTOA ERLATIBOA ABSOLUTOA ERLATIBOA

ANDALUCIA 1.110.801 23.553 2,17 128.324 13,06

ARAGON 111.436 675 0,61 11.358 11,35

ASTURIAS (PRINCIPADO DE) 105.216 1.832 1,77 16.363 18,42

BALEARS (ILLES) 96.377 9.226 10,59 -943 -0,97

CANARIAS 289.032 1.212 0,42 22.819 8,57

CANTABRIA 55.818 1.853 3,43 7.336 15,13

CASTILLA-LA MANCHA 262.882 6.856 2,68 37.781 16,78

CASTILLA Y LEON 239.867 4.498 1,91 36.299 17,83

CATALUNYA 652.091 5.785 0,90 36.422 5,92

COM. VALENCIANA 574.939 -3.101 -0,54 42.009 7,88

EXTREMADURA 146.174 456 0,31 11.892 8,86

GALICIA 276.536 8.724 3,26 23.120 9,12

MADRID (COM. DE) 553.762 4.408 0,80 60.750 12,32

MURCIA (REGION DE) 156.046 3.055 2,00 14.328 10,11

NAFARROA 51.849 856 1,68 6.010 13,11

EAE 171.069 2.991 1,78 26.095 18,00

ERRIOXA 27.520 1.077 4,07 2.960 12,05

CEUTA 13.289 70 0,53 1.938 17,07

MELILLA 13.113 270 2,10 2.494 23,49

OSOTARA 4.907.817 74.296 1,54 487.355 11,02

Langabeziak eragiten dituen ondorio pertsonal eta sozial larriak alde batetara utziz, honen ondorio zuzena Segurtasun Sozialean eragiten den defizita da. 2009.tik Nafarroako Segurtasun Sozialaren kutxa defizitarioa da, soberakin handiko urteen ondoroen. Azalpen erreza du eta honako faktoreei dagokio:

Dirulaguntzenhazkundea:2008.anzeuden17.500onuradunetik,2009.an27.900izaterapasaziren, eta 30.500 2010.ean.

13

Administracin de la Seguridad Social (miles E) 2006 2007 2008 2009 2010Cotizaciones sociales 1.942.862 2.028.403 2.223.924 1.996.246 2.001.632Prestaciones sociales 1.482.272 1.684.938 1.788.921 2.052.645 2.139.595Diferencia 460.590 343.465 435.002 -56.398 -137.963

Kotizazioenerorketa:langilekopurugutxiagodaudeneankotizaziogutxiagoematendira.

HauguztiaGobernua,CEN,etaUGTetaCCOOartekoharremanzuzenbatetanemanda.Krisianzehar, ERE asko aurkeztu dira, zeinak Nafarroako Gobernuarengatik sistematikoki izan diren onartuak, aurkezten zituen enpresak mozkinak eduki ala ez. Gainera egoera okertzeko, 2012.ko Lan Erreforma onartu zenetik EREen kopurua hirukoiztu egin da.

Aurrera begira

Gaur egungo egoera azaltzen duten faktore ugari dago eta guztiak ala guztiak kontutan hartu beharko dira krisi hau sortu duen sistema aldatu nahi badugu.

Banketxesistema: banketxei libreki ibiltzeko aukera eman zaie eta irabaziak lortzeko izan duten gehiegizko nahiak, kontrola eta euren espekulazio operazioen gaineko zorroztasuna galtzera eraman ditu, modu honetan prozesu azkar baten baitan urtu direlarik. Frogatu ahal izan den bezala, banketxe sistema ez dago modu egoki batean arautua eta gainbegiratua. Era berean, kutxa publikoen desagertzearekin sektore publikotik jarduera ekonomikoa sortzeko tresna finantziero oinarrizkoa desagertzen da.

Zorpetzea: gehiegizko zorpetzea, batez ere sektore pribatuari dagokiona, krisiaren eta bere ondorioen arrazoi argienetakoa da. Aurreko puntuarekin zerikusi zuzena duen atala da izan ere, kasu askotan zorpetze hau bankuek eraginda izan baita mozkinak irabazteko asmoarekin. Bestelako banku sistemekin alderatuta, gurean ez dago inolako koerantzukizun bankariorik mailegu irregularrak eman diren kasuetan, modu honetan zorraren portzentai bat arazoa sortu duen banketxearen gain eror dadin.

Etxebizitzareningurukoespekulazioaetabestelakooinarrizkoondasunak:espekulazioak lehenago edo beranduago eztanda egingo duten burbuilak sortzen ditu bidean dagoen ororengan eragin zuzena duelarik. Baino modu ez zuzenean gainontzeko jendartearegan eragina dute izan ere, aipatu burbuilek prezioen gorakada sortzen baitute eta oinarrizko ondasunen asetze maila gero eta zailagoa bilakatzen dute diru sarrera nahikorik ez duen pertsonentzat.

Politika fiskala: politika liberalen aplikazioak zerga txikiak nagusi diren edota desagertzen diren sistema fiskala sortzen du. Kontutan izanik hauek direla administrazio publikoaren diru sarrerarik garrantzitsuena, gastuak eta inbertsioak egiteko ezgaitua den sektore publiko ahularekin aurkitzen gara parezpare.

Aurrekontupolitika: aitzitik esandakoari lotuta eztabaidaezina da gastu eta inbertsioen aurrekontu politika egoki baten beharra, bereziki garrantzitsua dena lehenetsiz eta etorkizuneko jasangarritasun ekonomikoa ziurtatuz, onura ekonomikoa dagoen garaietan aurreztearen printzipioa aplikatuz geroko zailtasunak baliabideekin gainditu ahal izateko.

Sektorepublikoa: sektore publikoak merkatuan eragina izan behar du eta sektoreen arteko lehiakortasun askea bermatu beharra dauka, esaterako informazio eskubidearekiko sarrera ziurtatuz. Horretarako beharrezkoa da egitura zein kudeaketa eraginkor batez hornitzea. Gainerakoan enpresa publikoen tresneria dago, esate baterako sektore klabeei egonkortasuna emateko erabili daitezkeelarik.

Ekonomia eta ogasuna

14

PERTSONALEHENETSIKODUEN JENDARTEA

15

ENPLEGUA

Enpleguaren inguruan

51.849 pertsona1:porrotarendatua.Enpleguaren Planak (20092012) edo Moderna Plana bezalakoak adostu eta Nafarroan agindu dutenen politiken emaitza da honakoa. Zertarako balio izan dute? Azken bost urteotan, beldurgarriak diren zifrekin langabeziaren egoerak okerrera besterik ez du egin. Gure herrialdearen eskualdeetan langabezia bikoiztu edo hirukoiztu egin da. 2007.an 20.768 pertsona langabezian aurkitzen baziren, 2012.ko azaroan 51.849 pertsona ziren lanik gabe zeudenak.

Nor dago langabezi datuen atzean? Langabezian dauden pertsonen %50,7a (26.149) emakumezkoak eta %49,3a (25.700) gizonezkoak dira. Gazteen arteko langabeziak %30aren muga gainditu du. Egun, 2.445 emakumezko eta 25 urtetik beherako 2.980 gazte langabezian aurkitzen dira. Berdina gertatzen da langabezi tasa handiagoa pairatzen duen etorkinen biztanleriarekin. Sektoreka, 31.027 zerbitzuei dagokie, 9.502 industriarenari, 6.265 eraikuntzari, 2.125 nekazaritzari eta 2.930 lehenago enplegurik ez zuen taldeari. Hau guztia datu estatistikoek errealitatea desitxuratzen dutela ahantzi gabe: enplegua edukitzea ordu batzuetako kontratua edukitzea da, formakuntza kurtsoetan egotea, ekonomia ez formala, listetatik amore eman dutenak...

Dekadentzian dagoen lan merkatua. Nafarroan langilegoaren gehienak zerbitzuetan egiten du lan, industriak eta eraikuntzak atzetik dituelarik hurrenez hurren. Osagai ezberdinak aztertuz, hauek guztiak beherako joeran darraite: Segurtasun sozialera afiliatutako biztanleriaren, autonomoen, soldatapekoen eta mugagabekoen kontratuen murrizketa, epe luzeko langabetuen gorakada...

Kalitategutxiagokoenpleguak.Enpleguak pobreziaren kontrako bermea izateari utzi dio. 90. hamarkadan prekarizazio dinamikak hedatzen hasi zirenetik, lan erreformen ondorio kaltegarrien gehitzeak oso suntsigarriak izan dira kalitatezko enpleguarentzat langilegoaren zati handi bat txirotze prozesuan murgildu baitu: SMIaren izozketa, aldi baterako kontratuen hedapena (Nafarroan egiten diren kontratu finkoak ez dira %5era iristen), azpienpleguen hazkundea aldibaterako kontratuen bidez, edo soldaten murrizketak... tenporalitate

1 Nafarroan lan gabezian zeuden pertsona kopurua: http://www.navarra.es/home_es/Actualidad/Sala+de+prensa/Noticias/2012/12/04/paro+registrado+en+Navarra++noviembre.htm

PERT

SON

AAR

DAT

ZIZ

ANGO

DUE

N J

ENDA

RTEA

AMA LURRA

ASKATASUNA

KULTURA

16

tasak %30 gainditzen du: IV Enplegu Planak mugagabeko kontratuak bultzatzeko beharraz hitz egiten zuen ezbehar kopuruetan eta produktibitatean zeukan eragin txarra eta ezeraginkortasuna zela eta. Ezerezean gelditu da.

Gizonetaemakumeenartekosoldatentarteamantenduegitenda.Soldaten arteko tarte hau ia ez da gutxitu urte hauetan. Gizonen bataz besteko soldata 26.982 eurotakoa den bitartean emakumeena 19.927 eurotakoa da. Betikotuko dena, eta erretiroa hartzerakoan, handituko den tartea hain zuzen ere.

Eta bien bitartean ordu osagarriak egiten jarraitzen dira. Iruerriko langabetuen asanbladak salatzen duen moduan, onartezina da ordu osagarriak egiten jarraitzea. Azpilana eta langabeziaren adierazle guztiak hazten ari diren momentu honetan, Landabenen, Osasunbidean, Suhiltzaileetan... milaka ordu osagarri egitea ahalbidetzen da. Era berean, Administrazioan 35 lan orduak ezabatu dira eta Nafarroako Estatistika Insitutuak2 erakusten duen moduan urteko lan orduak handitzen ari dira.

EBPen(EnpleguaBerregituratzekoPlana)aurreanAdministrazioarenkonplizitateaetapasibotasuna.Azken lau urteotan, EBPek ez dute lan munduan egoteari utzi. 2012.an EBPen eragina jasandako langile kopurua bikoiztu egin da 2011rekin alderatuz gero. Ia 6000 pertsona dira eragin hau jasan dutenak. Kopururik handiena kontratuen aldi baterako suspentsio itunei dagokie, jarraian handituz doazen lanaldien murrizketarenak eta azkenik iraungitzekoenak kokatzen dira. Bere garaian, Nafarroako Gobernuak egin zuen gauza bakarra txostenen %96,4 onartzea izan zen, horietako enpresa askotan irabaziak egon arren. Horrekin batera, EBP ezarri ondoren langile gutxiagorekin lan egiten duten enpresak aurkitzen dira, kaleratzearen mehatxuaren bidez gain esplotazioa aprobetxatuz. Hau, azken batean lanaren kalitatearen beherapenean eta aberastasunaren banaketaren desberdintasunean islatzen delarik; gain esplotatutako pertsona asko ordu osagarriak sartzera behartzen den bitartean, beste asko langabezian gelditzen baita.

Babesik gabe uzten duen Babeserako Sistema murritza. Babes gabeziaren elementu nagusia kalitatezko enpleguaren falta den arren, langabezi egoeren babesa gero eta kaxkarragoa da sistemaren aldetik. Nafarroan 32.066 pertsona daude (%62) nolabaiteko babesa dutenak: diru laguntza kontributiboak jasotzen dituzten 19.566 pertsona, langabezia saria jasotzen duten 10.873 pertsona eta 1.627 pertsonek murgiltzerako errenta aktiboa jasotzen dutenak. Bestalde, langilegoaren %38ak ez du inolako babesik. Honetaz gain prestazioen zenbatekoa murrizten ari da (%10 gutxiago 6. hilabetetik aurrera) hauek jasotzeko baldintzak gogortzen diren bitartean. 52 urterekin jasotzen zen diru laguntza ezabatu da eta erretiroa hartzeko adinaren luzapenak 50 urtetik aurrera lana galtzen dutenengan izugarrizko eragina dauka. Ortzimugan babes epeari gogor eragingo dieten erreformak aurreikus daitezke honezkero. Horren aurrean, Nafarroako Gobernu ezberdinek ez dute inolako indarrik egin enpleguaren politika pasiboen eta Segurtasun Sozialaren kudeaketaren eskumena aldarrikatzerako orduan.

Oinarrizko Errentak jadanik ez du bere papera betetzen. Mobilizazio sozial eta sindikalak egindako presioaren eraginez Nafarroako Parlamentuak onartutako Eskubide Sozialen Kartak jasotzen zuenaren arabera hiritartasun eskubide unibertsalen berrespena aldarrikatzen da lan merkaturako sarrera mugatuta daukaten pertsona guztientzat, eta hau dela eta etxebizitza, zerbitzu, hezkuntza, osasun, kultur eremuan eta jendartean eskubide berdinekin guztiz txertatuta egoteko zailtasunak dituztenentzat. Bertan, lana eskatu eta aurkitzen ez dutenentzako produktu sozialaren parte bat jasotzearen eskubide hiritarra onartzen da Oinarrizko Errenta gisa. Honetaz gain enplegua behar dutenen artean lan orduen banaketarako eskubidea onartzen da elkartasunaren eta pertsonen arteko berdintasunaren printzipio unibertsala den neurrian. Hau horrela izanda ere, baliabide ekonomikoen eta enpleguaren urritasuna zailtzen ari den momentu historiko honetan, UPNPSNren Gobernuak diru laguntzak jasotzeko epea murriztu du eta Oinarrizko Errenta jasotzeko baldintzak gogortu ditu. Ondorioa: 7000 pertsonatik gora Diru Sarreren Bermerako Sistematik at gelditu dira.

Enplegu politikak

Enplegua deusezten duen sektore publikoa. Enplegu politikak jarraitasunaren eta aurreko garaietatik datozen inertzien eraginpean egon dira. Okerragoa dena oraindik, kohesio sozialarentzako onuragarriak ziren politikak egitetik enpleguaren deuseztatzaileak izatera pasa dira. Nafarroako administrazioa langabeziaren ekoizle nagusia izatera pasa da: ez dio eskeintza publikoa egiteari soilik utzi, 2000 lanpostutik gora ere ezabatu egin ditu.

2 http://www.cfnavarra.es/estadistica/

17

Ekoizpen eredu berriak garatzeko apustuaren falta jarrera suizida da. Nafarroako Gobernua ez da krisiaren aurrean erreakzionatzeko gai izan. Kontrakoa egin du. Ekonomia beste parametro batzuetan garatzeko erabil zitzakeen lanabesak erabiltzeari uko egin dio: lehentasuna markatzeari, lidergo eta protagonismo publikoari, multinazionalekiko dependentzia saihesteko berezko ehun propioa garatzeari, sektore berrietan inbertitzeari (zainketen ekonomia, ingurugiroa, eraldaketa energetikoaren paradigma berriak, nekazal garapena, zerbitzu publikoak, ekonomia soziala...). Eta horrekin batera, politika fiskal progresiboak eta berezko edo EAEkin mankomunatutako tresna finantzieroak edukitzeari uko egitearen ondorioak ari gara pairatzen, hala nola, interes sozialik ez duten proiektu erraldoietan dirua barrabarra gastatzearen politikekin jarraitzearen ondorioak ere bai.

Betegabekoikasgaia:ekonomiasozialetasolidarioa.Nafarroan agindu dutenek gehiengoaren interesen kontra doan enpresa ereduaren alde egin dute apustua. NEKeko buruzagitzak ordezkatzen duen ekonomiak ez die Nafarroako hiritarren interesei erantzuten: ekonomizismoa, lan erreformaren ezarketa, parte hartze demokratiko eza, lan harremanetarako esparru propioa...enplegua berpizteko politikak modu bortitzean eraman dira aurrera, lanaren eta aberastasunaren banaketan duen eragina, aukeren berdintasuna, enplegua lortzeko zailtasuna duten kolektiboen barneratzea, enpleguaren kalitatea, soldaten arteko diferentzia, lan osasunaren promozioa... gisa honetako elementuak kontutan hartu gabe.

Lan politika baztertzaile bat. Politika soziolaborala Nafarroan UPNPSN, patronala, NEK, UGT eta CCOOren arteko akordioarengatik etorri da markatuta, ELA eta LABek duten %32ko ordezkaritza baztertuz. Kontzertazio dinamika honek enplegu politikekin harremanduta dagoen dispositibo instituzional guztiaren erabateko kontrola suposatu du: enplegurako zerbitzu nafarra, formazioa, lan auzitegia, enplegu planak, eta era guztietako batzordetan ordezkaritza.

Eragile hauek kudeaketa eredu ez demokratiko bat garatu dute, bake sozialaren aldekoa, gobernuaren ekintzekiko adeitsua, lan harremanetarako marku propioa defendatzen dutenekiko oldarkorra, patronalari egoera lasaia bermatzen diona, eta beraien partaidentzako abantailak, pribilegioak eta sariak bultzatzen duena.

Enplegurako Nafar Zerbitzu bahitu bat. ENZak tresna erabilgarri bat behar luke izan enplegurako politika eraginkorrak bultzatzeko garaian. Era beran, mekanismo ilunak aurkezten ditu, politikak eta enplegurako neurrien zerbitzuaren zuzendaritzan parte hartzen dutenak baitira, okupatutako pertsonen formaziorako fondoak eta enpleguaren behatokirako INAFRE Fundazioak bideratzen dituen diru laguntzak jasotzen dituzten bakarrak (fundazio hau antolatzaile berberengatik dago osatuta). Modu honetan parte hartze sozialak ikuspuntu zabal, anitz eta bazterketarik gabekoaren helburuak markatzeko, ekintzak ebaluatzeko planteatutako jarduerak eta politiken eraginkortasuna kontrolatzeko eduki dezakeen gaitasuna erabiltzeko aukerari ateak ixten zaizkio.

Eta ETTek hor darraite. ETTen existentzia eta onarpena, Nafarroako Enplegu Zerbitzuak orientazio, informazio eta lan bitartekaritza burutzeko beharrezkoak dituen baliabideak eta tresnak ez dituenaren erakusle da.

Egun, lan merkatua monopolizatzen dute. ENFa lan eskaintzez hustu dute, eta horretaz gain, kalitate oso baxuko eta prekarietate maila oso altuko enplegua eskaintzeko aprobetxatu dute egoera. Gainera, langileen espezializazioa oztopatzen lanpostu edo sektore zehatz batean. Era berean, azpikontratazioaren kateak problema handi bat dira. Prekarietaten sakontzen dute, produktua garestitzen dute eta soldatak jaitsiarazten dituzte. Bitartekariek bakarrik irabazten dute ohikoa den bezala. Hauek, ETTekin batera, prekarietatearen eta azpikontratatutako enpresen lan erritmoaren ondoriozko lan istripuen erantzule nagusiak dira.

Eskualdeei bizkarra ematen dien Nafarroako Enplegu Zerbitzua. Eskualdeko garapenerako dinamiketan Nafarroako Enplegu Zerbitzuaren barneratzea faltan botatzen da, erakundeen eta eragile ekonomiko eta sozialen parte hartzearekin bere potentzialitate guztia honen zerbitzura ipiniz (errealitate produktiboaren azterketa, ehun produktiboa bultzatzeko eskaintza, eragite esparruen definizioan laguntzea...).

Gizonetaemakumeenartekodesberdintasunabirsortzendutenbizitzapertsonalarenetafamiliarra-ren kontziliaziorako neurriak. Eremu honetan atzerakada ematen ari da, eskuragarriak diren aurrekontuen eta emaitzen ikuspuntutik begiratuta. Aldi baterako lanaren zabalpena emakumea are eta gehiago astintzen duen irtenbide faltsu bat da. Ikuspegi global baten falta ikusgarria da, zainketari lotuta dauden zerbitzu publikoen azpigarapena mantentzen delarik. Emaitza agerikoa da: berez gutxiegi eta nahikoak ez diren neurri hauek jasotzen dituzten gehiengoak emakumezkoak dira. Kontziliaziorako politikek ez dituzte mugimendu

Enplegua

PERT

SON

AAR

DAT

ZIZ

ANGO

DUE

N J

ENDA

RTEA

AMA LURRA

ASKATASUNA

KULTURA

18

feministaren iritzi eta ekarpenak kontutan hartu. Premiazkoa da urtetan zehar eskuinak kontziliazioa ulertzeko inposatu digun modua birplanteatzea

Berrikusia izan behar den lan hezkuntza. Lehenik eta behin, egungo ereduak banaketa bikoitz batean oinarritzen da. Langabetuei bideratzen zaien hezkuntza konkurrentzia lehiakorraren bidez kudeatzen da (orduko eta ikasleko bataz besteko modulua 9,41ekoa da) eta erakunde enpresarial eta sindikalak bakarrik aurkeztu daitezkeen pertsona okupatuentzako formazioa (pertsona/orduko bataz besteko modulua 11,74 eurokoa da, kasuen %60an 13 euro direlarik).

Sistema honek ahuldade garrantzitsuak aurkezten ditu: iniziatiba publikoaren pisu txikia, jarraia, araututakoa eta ez araututako hezkuntza barneratzea ahalbidetzen duen Formakuntzako Instituto Publikoaren falta eta lan hezkuntzarako baliabideen azpierabilpena, oskurantismoa, formakuntzaren beharren azterketa eza, enpleguaren garapenaren alde apustua egin beharko luketen politiken deskonexio eta planifikazio falta (gertuko zerbitzuen, bizi kalitatearen hobetze, ingurugiro proiektuetan, lehen sektorean...), langabezian dauden pertsonen gaitasun profesionalean baino hauen denbora okupatzeagatik arduratuago dagoen sistema bat (adibide gisa, baliabideen urritasuna, desinformazioa eta epeen ez betetzea dela eta harrigarria izan da dependentziaren alorrean eramandako prozesua).

Lan osasunean gehiago eta hobeto egin beharra dago. Nafarroako Lan Osasunerako II Plana (20072012)3 bere azken fasean dago. Lan istripuen beherakada jarduera produktiboaren beherakada handi baten aitzakian modu ziniko batean aurkezten duenak, ahaztu egiten du lan istripuetan oraindik orain hildakoak daudela: urte honetan zehar dagoeneko 5 hildako zenbatzen dira, ziuraski gehiago izango direnak. 2011.ean lan istripuak 8.465era jaitsi ziren. Zauritu eta hildakoen kopuru honek argi erakusten du gure enpresetan modu iraunkor batean prebentzio politikak ezartzeko dagoen interes eskasa. Horrela, neurri jakin batzuk inposatzen dira eta arautegia langileen kontra erabiltzen da. Krisiaren aitzakipean, lan istripuen prebentzioa alde batera uzten ari da. Era berean, Nafarroako Gobernuak Nafarroako Lan Osasunaren Institutuaren aurrekontua gutxitzen ari da. Nafarroako Enplegu Zerbitzuaren kasuan bezala, NEK, CCOO eta UGTren artek diru banaketa ikusten dugu, inolako kontrol eta erabilpenaren inguruko bermerik gabe. PRLk eskaintzen dituen kurtsoak ez dira erakargarriak suertatzen eta gainera ez dituzte bere helburuak betetzen; prebentzioaren aldeko kultura ezartzea. Derrigorrez pasa beharreko oztopo baten moduan ulertzen dira eta ordea, aipatu kultura kurtso edota sentsibilizazio kanpaina bat baino gehiagorekin lortzen da.

3 http://www.navarra.es/home_es/Temas/Portal+de+la+Salud/Profesionales/Planes+y+programas/Plan+de+salud+laboral+de+Navarra+20072012/

19

Enplegua

20

PERTSONALEHENETSIKODUEN JENDARTEA

21

ETXEBIZITZA

Negoziotik desastrera

Etzebizitza, bizilekutzat hartuta, pertsonentzako espaziorik intimoena ordezkatzen du, pertsonaren garapen armonikoarentzat bortxaezina eta oinarrizkoa kontsideratuta dagoena. Hala ere, hamarkada hauetan etxebizitzaren eraikuntzan eta salmentan gertaturikoak, printzipio etiko hauek uzteak gauzak zein puntutaraino iristen ari direnaren erakuslea da. Fenomenoaren ulermena hobetzeko, eskubidea, etxebizitzaren eskuragarritasuna dela azpimarratu behar da, arazo larriak sortzen dituen jabetzaz haratago. Nafarroan eta Estatuan emandako bultzada desarrollista eta espekulatzaileak indartu zuen mugarik gabeko eraikuntzaren eta prezioen neurrigabeko hazkundearen garaitik, 2007tik aurrera eratutako krisi finatzieroaren ondorioz emandako geldiune itzel batetara pasa gara. Honen ondorioz eman zen burbuila inmobiliarioaren zartaketak sektore ekonomiko honen desegitea, langabeziaren hazkunde itzela, etxe huts asko utzi dituen etxe kanporatzeak eta etxetik kanpo gelditu direnen atsekabe kasu batzuetan suizidioak eragin dituena egoerak ekarri dituelarik.

Apunte historiko batzuk

Etxebizitza kopuruak hazkunde handi bat bizitu du azken urteotan. 1981 eta 2000 urteen artean, etxebizitzen hazkunde tasa milako 15ean kokatu da, biztanleriaren hazkundeak (milako 4,4a) bizi izan duena baino handiagoa. Zonaldeka bizi izan den hazkundeak, eskenatoki interesgarri bat erakusten digu. Iparraldeko (Iparmendebaldeak eta Pirinioak) eta Tuterako zonaldeak dira hazkunde gehiena (milako 17a) biziko dutenak, Ekialdeko Nafarroa eta Erribera Altukoarekin (milako 1213) alderatuz. Biztanleriaren hazkundearekin korrelazio baikorra ez duen arren, badu etxebizitza paradigmaren aldaketarekin. Etxebizitzak jende kopuru

PERT

SON

AAR

DAT

ZIZ

ANGO

DUE

N J

ENDA

RTEA

AMA LURRA

ASKATASUNA

KULTURA

22

txikiago batek okupatzen ditu (familia txikiagoa, bakarrik dauden pertsonak), eta bigarren etxebizitzaren fenomenoa zabaldu da.

Etxebizitzen eraikuntza masiboa 60. eta 70. hamarkadetan eman zen. Etxebizitza berrien eraikuntzaren hazkunde handi hau biztanleriaren hazkunde handiagatik azaldu daiteke. 1961 etik aurrera Nafarroako etxebizitza nagusien %60a eraiki zen, Nafarroako etxebizitza parkea gaztea dela esan daitekeelarik.

6070 hamarkadetako eraikuntzaren booma baino lehen, alokairua zen etxebizitza eskuratzeko biderik ohikoena datuen arabera. Negozio honetan oinarritu zelarik elite ekonomikoaren lehenengo eraketa, askotan aparatu frankistaren itzalpean.

Etxebizitza parkearen banaketa, jabegoak osatzen du gehienbat. 1991an, etxebizitza nagusien %85 jabetza bidezkoa zen, %10 baino gutxiago zelarik alokairuzkoa.

Jarraitzen duen honek, agerikotasunen aurrean Nafarroako Lurralde Estrategia egiten duen diagnostikoaren parte bat islatzen du, oso modu nabarmenean erakusten duelarik harrezkero jarraitu den etxebizitza politika deitoragarri eta ezkorra. Jarraikortasun espekulatzaile soila, ezin daiteke ezeztatu gauza batzuk antzematen zirela jadanik...

a. Salneurriaren desoreka

Arestian aipatu bezala, Nafarroan 17.000 etxebizitza baino gehiago beharko dira (etxebizitzaz aldatu nahi duten 4.500 familia eta euren lehenengo etxebizitza behar duten 12.000) existitzen den eskaera asetzeko.

Hauetatik guztietatik, %70ak behar hau asetzeko presa (4 urte inguru) eta zapai ekonomikoa (13-14milioi pezeta) duten pertsonengatik jasotzen du eskaera.

Eskatzaileek onartu dezaketen gehieneko prezioa eta inmobiliarien merkatuak ezartzen dituen salneurriak alderatuz, existitzen den desoreka nabarmen ikus dezakegu. Adibidez, Jabetza Inmobiliarioaren Agenteen bidez kanalizatutako etxebizitzen %80ak, 18 milioi pezeta baino handiagoa den salneurria dute.

Etxebizitzen salneurriaren bataz bestekoa 162.273,26 eurotakoa da (27 milioi pezeta) eskuratzeko edo aldatzeko beharra dutenek 78.131,57 eta 90.151,82 euro (13 eta 15milioi pezeta) artean ordaindu de-zaketela deklaratzen duten bitartean.

b. Desorekak etxebizitzaren azaleran

Etxebizitzen azaleran ere desoreka nabari da. Euren lehenengo etxebizitza eskuratu nahi dutenek 82m2tako etxebizitzak nahi dituzten arren eskaintza 91m2takoa da. Egoera hau Etxebizitzaren Planean azaltzen den zita batekin laburbildu daiteke: produktuen eskaintza sorta estu batengatik eta salneurri sorta zabal batengatik osaturik dagoen eskaintza batetaz hitz egin liteke

c. Eroste eta alokairu erregimenaren arteko desoreka.

Etxebizitza beharren asetzean alokairuak jokatzen duen paperean kontrastea nabaritu daiteke ere, lehe-nengo etxebizitza eskuratzeko kasuetan alternatiba onargarria izan litekeelarik. Gazteak izango lirateke maizter nagusiak,pairatzen duten ezegonkortasun eta prekarietate laboralaren ondorioz. Hala ere, es-kuragarri bilakatzen dituen prezioak dituzten alokairuzko etxeen eskaintza txiki bat ikus daiteke. Prezioak gutxitu, eta erosketak suposatzen duen gastuaren antzekoa izango ez balitz, egun Nafarroan eredu honek duen onargarritasun txikiarekin buka lezake

Orainaldira itzuliz

Hipotekarengatik Kaltetutakoen Plataformak egindako idazki batek, eta ados egoteagatik gure egiten dugun honek, horrela azaltzen du egungo egoera:

23

La situacin de la vivienda en Navarra es similar a la del conjunto del Estado. Nada de lo que decimos Etxebizitzaren egoera Nafarroan estatukoarenaren antzekoa da orokorrean. Hemen esaten dugun ezer ez da berria, baino beharrezkoa da gure proposamenaren oinarriak ezartzeko. Gainontzeko estatuan be-zela, Udaletxeek eta Gobernuek konplexu inmobiliario-finantzieroarekin elkarlanean aritu dira etxebizitza espekulaziorako gai moduan tratua izan zedin, eta ez erabilpenerako balioa duen zerbait bezala. Politika hauen ondorioa hurrengoa izan da:

- 2007arte. 2001ean 35.000 etxebizitza hutseko parkea edukita, Nafarroan 48.123 etxebizitza bukatu dira 2002 eta 2008 bitartean. Hau horrela izan arren, etxebizitza inoiz ez bezela garestitu da. Enplegu prekarioak dituen langileriak, Arrosadia, Sanduzelai, Burlatako eremu batzuk, Antsoain... bezalako herri eta auzotan, 200.000 euro baino gehiagoko prezioa eta 45 urte zituzten etxebizitzak ordaintzera behar-tuak izan dira ().

- 2008tik. etxebizitzaren prezioen galera handia eman da, zeina lurra jotzetik urrun dagoen, etxe hutsak dituztenek galerak ez edukitzearren salmentan jartzen ez baituzte. Etxebizitza espekulaziorako gai baten moduan tratatu izanaren ondorioa da hau: jenderik gabeko etxebizitzak eta etxebizitzarik gabeko jendea edo etxebitzarekin harremanatuta dauden arazo izugarriekin, gela indibidualetan pilatuta... . Bankuak inmobiliaria nagusietan bihurtu dira, baino bankuek ez dute alokatzen, saldu egiten dute, eta salneurri baxutan saltzen ari dira euren negozio nagusiena berpizteko: etxebizitzarako maileguak. Bien bitartean etxe kanporatzeek 2.665 familia utzi dituzte etxerik gabe 2008 geroztik.

Egungo egoera tamalgarrira ekarri gaituzten politika publikoak honako hauek dira:

Babes Ofizialeko Etxebizitzaren politikak alokairua baztertu du, familiei mailegutzaren bidezko erosketa-rako bidea bakarrik uzten duen dinamika inmobiliario-finantzieroarekin bat eginez.

Fiskalki etxebizitzaren erosketa subentzionatu da. Etxebizitzaren merkatuaren funtzionamendua dela eta, hau ez da prezioen beherapen batetan islatu, baizik eta igoera artifizial batetan. ()

Euren hirigintza politikak eta azpiegituretan egindako inbertsioak kordinatu odituzte balorazio espekula-tzailea bultzatzeko, promozio pribatuen kokapen errenten bidez.

Horrela, etxebizitzaren prezioen hazkunde handia eman da, benetako terminoetan 1999 eta 2007 bitarte bikoiztu egin dena. Etxe kopuru handiegia eraiki delarik ere urte hauetan guztietan.

Gainera azken urteotan, babes ofizialeko politikek eta onura fiskalek eragin positiboak eduki gabe, etxebizitza eskuratzeko familiek egin beharreko ahalegina asko handitu da. 1997an etxebizitzaren bataz besteko prezioak, familien 3,6 puntuko errenta erabilgarria suposatzen zituen, hamar urteren buruan 7,7 puntuko errenta suposatzen zuelarik. Eta egoera hau guztia interes tipo baxuko garai batetan.

Nafarroa osoko estimazio atzerakoi batek, 30.000an kokatzen zuen etxebizitza hutsen kopurua, programatutako 75.000 etxebizitza ingururekin.

Funtzionatzen ez duen merkatu baten erakusgarria da gehiegizko eskaintzak soldata gutxiko eta lanpostu ezegonkorreko gazteek osatutako eskarien boltsa handi batekin bat egiteak: salneurriek ez dute beharrezkoa duten murrizketa joera erakusten. Esandako arrazoien eta sistema finantzieroak espekulaziora eta ziurtasunik gabeko mailegutzara jolastu ondoren, gezurrezko kontuak mantentzeko sistema bera trukatzearen ondorioz.

Behin burbuila zartatu denean eta prezioak eror ez daitezen bankuek egin duten presioa egon arren, hauek gutxinaka beherako joera erakusten dute. Hori bai, oraindik prezio justua izango litzatekeenetik urrun daude bai erosketa zein alokairurako.

Krisi inmobiliarioaren erdian 6/2009 Foru Legea onartzen da hirigintza eta etxebizitzaren alorrean urgentzizko neurriak jarriz. Etxebizitzaren alorrean etxebizitza libreak babes ofizialeko etxebizitzetan bilakatzeko neurria izan zen deigarriena (Ripagina eta Soto de Lezkairu nabarmenki mesedetuz). Garapen urbanistiko hauek errentagarriagoak egitea ahalbidetu zuen honek, etxebizitza kopuruak igoaraziz eta igoera hau hi

Etxebizitza

PERT

SON

AAR

DAT

ZIZ

ANGO

DUE

N J

ENDA

RTEA

AMA LURRA

ASKATASUNA

KULTURA

24

rigintza ratioen defizitarekin orekatzeko beharra ezabatuz. Ikusten denez, krisi honetan, ez zaie bankuei bakarrik lagundu.

Hurrengo urtean etxebizitza eskubidearen 10/2010 Foru Legea onartzen da Nafarroan etxebizitzaren eskuragarritasuna hobetu nahian. Baino berreskurapen ekonomikoaz hitz egiten zuten ahotsak jarraituz, ez du inolako eraginik eduki arrazoien azalpenak erakusten duen bezala.

Hala ere eta porrotaren erakusgarri bezala, Parlamentuko Sustapenerako Batzorde batetan, 2012ko irailean, Sustapenerako Kontseilariak, Luis Zarraluquik bere sailak salmentarako babes ofizialeko etxebizitzen sustapenerako neurri batzuk aztertzen ari direla esan berri du, horretarako erregimen bereziko etxebizitza tipologia ezarriz, egungo BOEen azken prezioaren %15 baino merkeagoak izango direlarik. Neurri honetaz gain, Sustapenerako sailak egungo BOEn promozioak erregimen berezi honetan sailkatzeko hartu beharreko neurriak ari dira aztertzen, erakargarriagoak bihurtuz eta era berean tasatutako prezioen etxebizitzak BOE bezela izendatzeko aukera egon dadin.

Ezin daiteke gertatutakoa ulertu eskala handiagoko eta Nafarroako Gobernua espekulazioaren gaian espainiar eskuinaren ikasle aurreratuena izan dela erakusten duten hainbat gertaera begiratu gabe: euroaren sarrera ezegokia, PPk 1998an bultzatutako lurraren liberalizazioa, Aurrezki Kutxen liberalizaziorako legearen erreforma, zeinak hauen zabalkundea eta merkatu inmobiliarioan sartzea ahalbidetu zuen interes tipo baxuetan oinarrituz, edo Elizaren ondare higiezinak ez matrikulatuz espekulazio merkatuan sartzea. Horregatik dago hain hertsiki loturik krisi inmobiliarioa eta finantzieroa. Honi guztiari alokairu sozialeko politika eza gehitu behar zaio.

Pertsonik gabeko etxeak eta etxerik gabeko pertsonak

Etxetik kanporatutako pertsonetan eta ikusi ditugun pertsonik gabeko etxeen zifretan ikus daiteke egoera limitearen larritasuna krisi garai hauetan. Eta zein da erakunde ezberdinek ematen dioten erantzuna?

Segurtasun publiko soil batetan bihurtu zen gaiaren inguruko zifrek, eguneko bi etxe kanporatzeetaz hitz egiten ziguten. Baina desobedientzia zibilaren forman emandako erantzun sozial oso garrantzitsu batek, izena eta aurpegia jarri dio elite ekonomikoekin ezkonduta dagoen estatu higiezin honen jostura zartarazi dituen dramari. Lehen gauza zorrak kitatzea dela esaten jarraitzen dute.

Etxe kanporatzearen zain zeuden pertsona batzuen suizidioak eta epaileen esparru baten mobilizazioak ikusgarri utzi du errealitate legal jasanezin hau, neurriak eskatzen hasi direlarik.

Egoera hau ahalbidetu duten marko legalaren elementuen artean, 1909ko Hipoteken legea dago, 1946ko bezalako erreforma batzuk jaso dituena. Europako Justizia Epaitegiaren Abokatutza Orokorrak esan bezala, honek, ez du Europar Batasuneko marko juridikoarekin bat egiten, kontsumitzailea tutoretza judizialik gabe eta babesik gabe uzten duelako.

Betebeharreko baldintza zurrunengatik, kaltetutakoen gehiengoa kanpoan uzten duen eta gehiegizko klausulen ondorioz bizitza guztirako zorrak mantentzea bezalako sakoneko arazoak konpondu gabe uzten duen Azaroak 15eko 27/2012 LegeDekretu Erreala izan da Gobernu espainiarraren erreakzio bakarra. Makilaje moduko partxe bat, eta are okerragoa dena, gauzak dauden moduan uzteko asmoa dute. Alegia, elite ekonomikoen alde.

Neurri honek baina, ez du etxetik kanporatutakoen drama arinduko. Goratzea exekutatu ez zitzaienei eta legedekretua indarrean sartzerakoan zeuden exekuzio hipotekarioen prozedimendu judizial edo extrajudizialei bakarrik eragiten dielako. Gainera, bi urteko luzapena ezartzen da, baino ez da aipatzen jarraian zein prozedimendu jarraituko den, etxe kanporatzearekin jarraituko den, edo familia etxean geratu dadin neurriak hartuko diren.

Baina ez dezagun arazoaren muina ahaztu. Hau guztia ez litzateke gertatuko, Nafarroako Gobernuak espekulazioaren mesedetan baztertutako alokairu sozialen politika ezarri izan balu eta bankuek eta kutxek euren indarrak espekulazio erraldoia elikatzean jarri izan ez balituzte.

25

Etxebizitza eta hirigintza

Etxebizitza eraikitzen dugun bitartean hiria eraikitzea ezinbestekoa da. Hiri eredu konpaktua hiri bateragarri baten adibiderik hoberena da. Gertutasuna eta erabileren nahasketa klabeak dira hiriaren ondare eta zerbitzuak modu errazean bereganatzeko. Esparru anitz hauek bizimodu konplexuak era autonomoak garatzea ahalbidetzen die adin eta egoera ezberdinetako pertsonei. Auzoetako bizitza mantentzea ahalbidetzen duten proiektuak bultzatu behar dira, hiriaren berregokitzapena eta espazio hauek hornitzeko esku hartze txikiak eginez.

Hau dela eta, ikuspegi sozial eta jasangarri batetatik etxebizitzaren gaiaz aritzeak, etxebizitza hiri eremuan barneratzea eta kanpokaldekobarrukaldeko harreman egoki baten bitartez denontzako segurua den inguru bateaz aritzea exijitzen du. Eraikuntza espekulatzaile eta desordenatu baten bidez Iruerrian antolatutako anabasa edo nekazal eremuetan edo eraiki ezin daitekeen lur sailetan bigarren etxebizitzen eraikuntzak begiztatuz, etxebizitza politika zeinen urrun egon denaren ideia errez bat har dezakegu.

Etxebizitza

26

PERTSONALEHENETSIKODUEN JENDARTEA

27

OSASUNA

SarreraEH Bildun prebentzioa eta osasun arreta pertsona ororen oinarrizko eskubide bat dela ulertzen dugu. Berau gauzagarri egin eta berau matentzeko, Osasun Zerbitzuek paper garrantzitsua dute baina osasun maila baldintza orokorrek eta ekonomia, hezkuntza, nekazaritza, ingurugiro eta enplegu politikek baldintzatzen dute. Hauek bizi eta lan baldintzak azaltzen dituzte eta baita osasunean ematen diren ezberdintasunak ere.

Nafarroako Osasun Sistema

Nafarroako Osasun Sistema Publikoa, 10/1990 Foru Legearen ondorioz jaiotzen da eta bi erakunde autonomo barnebiltzen ditu, Osasun Publikoaren eta Lanaren Insitutua eta Nafarroako Osasun Zerbitzu PublikoaOsasunbidea. Apirilaren 25eko14/1986 Osasunaren Lege Orokorra garatzen du, estatu mailako Osasun Sistema Nazionalaren oinarriak finkatu zituelarik. Honakoak, sistema unibertsala, berdintzailea, osasunaren lehen arretan oinarritutakoa, erabilpenaren unean dohakoa dena, zergek finantziaturikoa, integrala, prebentziotik sendaketara doana, erreabilitazioa eta bergizarteratze soziala ahalbidetzen duena, guzti hau barnebiltzen zuen osasun sistema eratu zuen eta ere berean, ingurugiroaren, farmazeutiken eta osasunaren (lan osasuna kenduta) dirulaguntzak bateratu zituen.

Nafarroan Sistema Publikoa eta Pribatua elkarbizi dira. Azken honek lehenengoaren gabeziak osagarritzen ditu, esaterako, hortzetako osasuna, geriatria edo lan osasuna, edota osasun mentalaren alorrean dauden hutsuneak betetzen ditu. Honetaz gain aipatzekoa da Nafarroako Klinika Unibertsitarioari onartu zaion paper parasitarioa.

PERT

SON

AAR

DAT

ZIZ

ANGO

DUE

N J

ENDA

RTEA

AMA LURRA

ASKATASUNA

KULTURA

28

Nafarroako zentro pribatuen jardueraren indikadore batzuen bilakaera 2003-2010.

ACTIVIDAD DERIVADA A LA SANIDAD PRIVADA POR CENTROS 2009-2010leugiM naS acinlC soiD ed nauJ naS latipsoH airatisrevinU acinilC

2003 2010 % 2003 2010 % 2003 2010 %Altas 1 .731 2 .174 25,6 2.434 2 .260 7 ,1 172 1 .319 666,9Estancias totales 15.548 15.770 1 ,4 31,911 39.586 24,1 1.620 12.378 0 ,8

Fuente: Memoria del Servicio Navarro de Salud (Osasunbidea) 2003,2006 y 2010

Historikoki Nafarroako osasun sistema bere osasun zerbitzuen kalitateagatik ezaugarritu da Estatu espainiarrarekin konparatuz. Lehen arretaren aldeko apostuak eta foru konpetentziek historia hau azaltzen dute.

Politikak

1. Aldaketa soziodemografikoak. Populazio edadetuaren tarteen igoera, eritasun kronikoak, degeneratiboak eta dependentzia egoeren areagotzea kolektibo hauen arretaren feminizazioa emanez.

2. Hazkundean dagoen Garapen Teknologikoa: zerbitzuen azpiespezializazioarekin, kostuen hazkunde garrantzitsuarekin eta erabiltzailearen eskaeraren igoerarekin.

3. Hospitalozentrismo historikoaren mantenimendua, hospitalak sistemaren ardatza bilakatzen direneko prozesu gisa ulertuz.

4. Sistema publikoaren pribatizazio estrategiak, sistemaren jasangarritasun ezaren gainean, bilakaera demografikoan eta gehiegizko eskaeraren baitan oinarrituak. Honi guztiari, publikotasunaren prestigioaren kontrako praktika planifikatuak gaineratu behar zaizkio eta baita baliabide finantzieroen murrizketa ere. Guztia ala guztia, osasun zerbitzu publikoen merkantilizazioaren mesedetan eta negozio pribatuen eskaera betezeko asmoz.

2008.urteanBEZarengastuaOsasungintzan(%)

29

5. 16/2012 Dekretuak Realak, osasun arretaren eskubidearen unibertsalitatearekin amaitzen du eta eta sarbidea Segurtasun Sozialean izen emandakoen kasura mugatzen du soilik. Era berean, Zerbitzuen Kartera oinarrizkoa, suplementarioa eta sarrerakorra kategorietan banatzen du eta beraz, hainbat prestazioen ordainketa egin beharra ezartzen du eta eros ahalmenaren araberako ezberdintasunak sortzen ditu. Honekin batera, larria ez den garraioaren kasuan ordainketa ezartzen du eta prestazio farmazeutikoen ekarpenak handitzen ditu.

6. Foru Gobernuaren utzikeria, autogobernu gaitasunaren abandonatzea, osasun alorrean dituen eskumenen defentsa eza, eta Gobernu zentralaren neurriak ilusio handiz aplikatzera mugatzea.

7. Osasun gastuaren murrizketen barruan, kontuan hartu behar da urte hauetako gastuaren zati inportante bat inbertsio ezfinalistetara bideratu dela, hau da, zuzenean biztanleriaren zerbitzu ematera bideratu beharrean, obretara bideratzen dena, esaterako: C. Biomdico, C Pabiloila, Larrialditarako eraikin berria, eta Zentru pribatuekiko Kontzertazioak (53,4 miloi, 2012.ean).

2002.tikOsasuneaneginGastuPublikoarenbilakaera

ACTIVIDAD DERIVADA A LA SANIDAD PRIVADA POR CENTROS 2009-2010leugiM naS acinlC soiD ed nauJ naS latipsoH airatisrevinU acinilC

2003 2010 % 2003 2010 % 2003 2010 %Altas 1 .731 2 .174 25,6 2.434 2 .260 7 ,1 172 1 .319 666,9Estancias totales 15.548 15.770 1 ,4 31,911 39.586 24,1 1.620 12.378 0 ,8

Fuente: Memoria del Servicio Navarro de Salud (Osasunbidea) 2003,2006 y 2010

8. Krisi finantzierotik ateratzeko aurrera eramaten ari diren politikek ezberdinatsun sozialak areagotzen ari dituzte, bazterketa eta pobrezian dauden pertsonen kopururaren igoerarekin eta ondoriozko eritasun mentalen berehalako hazkundearekin. Egoera honen kronifikazioa osasun eta heriotza indikadoreen okertzeari egotziko zaio.

Esparru ezberdinen ahuldade eta indarguneak

1- Aspektu orokorrak

Eredua: paternalista, biztanlego dependientea sortzen du eta osasungintza medikalizazio iraunkorrera bultzatzen du pazientearen beharrezko autonomiaren bultzada eta koarduraren aurrean.

Kudeaketa: sistemaren eraginkoratsun falta, zentro pribatuak kontzertatuz eta ordu extrak ordainduz konpontzen dena, eraginkortasun irizpiderik gabe.

Finantziaketa: azpifinantziazio kronikoa, gutxitze iraunkor baten bidez Sistemaren okertze garrantzitsua eragiten duena. Aurrekontuen desoreka, gastuaren igoera handiekin eta egokiak ez diren kostuetekin eta kostueraginkortasun ebaluaketa politikekin.

Partehartze herritarra: murritza den partehartze instituzional batetara mugatua.

Profesionalak: pizgarririk gabeko kolektiboa eta motibazio galerara kondenatuta. Protokoloek eta Gidek ezartzen dituzten ekintzarako irizpideen ezarpen eznahikoa. Erosahalmenaren galera, lan baldintzen okertzea eta bestelako konpentsazio moten falta.

Ingurune soziodemografiko eta kultural aldakorrarekiko egokipen falta. Maila ezberdinen arteko koordinazio falta ( Lehen Arreta eta espezializazioa) eta Zerbitzuak (Osasun Publikoa Lan Osasuna Hezkuntza SistemaZerbitzu Sozial/interinstituzionalak).

Irakaslegoa : baliabide publikoen falta. Sektore farmazeutikoteknologikoaren gehiegizko patrozinioa.

Osasuna

PERT

SON

AAR

DAT

ZIZ

ANGO

DUE

N J

ENDA

RTEA

AMA LURRA

ASKATASUNA

KULTURA

30

Ikerkuntza: Garapen eznahikoa. Ikerketa sektore pribatuaren promoziora bideratua, Medikuntza Aplikatuaren Fundazioa, Moderna Fundazioa eta Ikerketa Biomedikoaren Zentrua bezalako ekimenen bidez.

Euskara: ukapena edo Nafarroako errealitate eleanitzaren kontsideazio falta.

Indarguneak

Gaur egun arte eta aipatutako gabezietatik haratago, zerbitzu publiko sasiunibertsala ezarri da, kalitate nabarmena duena, bereziki berdintzailea, erabilpenaren unean dohakoa, hiritargoaren onespena duena eta emaitza onekin Osasungintzari dagokionean. Nafarroa, FADSPrengatik, irizpide eztabaidagarrien arabera, 2011.ean eta 2012.ean estatuko Erkidegoen artean osasun zerbitzu hoberenak dituen herrialde moduan kontsideratua izan da.

2- Lehen arreta

Ahuldadeak

1. Nahikoa ez den garapena, azken urteotan prebentziorako, promoziorako eta komunitatearen jarduerak murriztu direlarik hala nola Ikerkuntza eta Dozentzia jarduerak.

2. Espezializatutako arreta baino maila gutxiagokoa izatearen kontsiderazio pairatzen du, Espezializatutakoaren lagungarri izatera bideratuta eta bi maila sanitarioen arteko koordinazio arazo larriekin.

3. Asistentizaren gainkarga. Erien behar demografikoekiko adekuazio falta, adinari, sakabaneketari...dagokionean. Egungo kupoek, askogatik gainditzen dute gomendatzen duten 1500 TISa. Honek eriekiko denbora gutxi eta eri larriei bideratutako agendak eri kronikoen galerarako.

4. Denak balio eta eriak agintzen duen kudeaketa motaren ondorio den gehiegizko eskaera. Medizina defentsibo baten eraketa, zeinetan osasun arazoekiko gerturatze klinikoa, gehiegizkoak diren proba osagarriengatik ordezkatzen den.

5. Zentroen funztionamenduan hobekuntza batzuk sartzen dituzten Hobekuntza Planak, baina hala ere, ez dituzte asistentzi gainkargaren, Erizaintzaren rolen definizioaren eta administrazio langileen garapen profesionalaren arazoak zuzentzen eta kudeatzaileen babesaren falta handia dute. Gainera Arreta Jarrai eta Urgentziako inposatzen da, sektorea larritu eta Larrialdietako Arreta bezalako oinarrizko zerbitzuen antolaketari min egiten dio.

6. Agindu farmazeutikoek LAren aurrekontuaren erdia baino gehiago suposatzen dute. Printzipio aktiboaren bidez egiten diren aginduek garapen arazoak aurkezten dituzte eta ez dira nahikoa osasun sistema publikoari sortzen dizkion gainkostu arazoak konpontzeko.

Osasunaren Lehen Arretaren gastuen bilakaera eta prestazio farmazeutikoen kostua.

Osasungintzako aurrekontu (milioi eurotan) 2010 2011 2012 2013

Lehen Arreta 277 260 278 257

Prestazio farmazeutikoa 161 151 143 127

31

Indarguneak

Lehen Arretaren garapenak Foru Erkidegoan, kalitate aldetik hobekuntza handia bizi izan du multidiszplinarrak diren ekipoen existentzia eta historia kliniko informatizatuak direla eta.

Eriaren formakuntza eta autozainketarako formazioa bultzatzen duten patologia kronikoentzako protokoloen ezarpenaren hasiera.

3- Espezializatutako Arreta

Ahuldadeak

Kudeaketa arazoak pairatzen ditu, parte hartzeko aukerarik gabe eta prozesuen kudeaketa klinikoaren zerbitzuak koordinatu gabe. Honen adibidea Nafarroako Konplexu Hospitalarioaren batze prozesua izaten ari da. Batzorde TeknikoAsistentzialen inoperantzia, izaera kontsultiboa bakarrik duten batzordeak eta izendapen diskrezioanalak zuzendaritzan.

Ekoizpen santoarioan zentratutakoa eta ez osasunaren emaitzetan.

Baliabideen optimizazio gabeziak, kirofanoetako estamentu profesional ezberdinen koordinazio faltarekin, eta arratsaldetako eskaintza urriarekin. Nafarroa osoan Etxeko Hospitalizazioaren zerbitzuaren ezarketaren gabezia. Oheen banaketa ezegokia larri/azpilarri eta kronikoen artean.

Lehen Arretarekiko kordinazio ezegokia. Prinztipio aktiboko agintze urria. Eria informatzeko eta honekin erabakiak hartzeko kultura eznahikoa.

Itxarote zerrenden hazkunde sekundarioa asistenzti eskaeraren handitzeagatik, teknifikazioaren sakontzeak eragiten dituen aukera terapeutikoak eta diagnostikoak direla eta, zein baliabide egokien eta dotazioen aurreikuspenaren faltarengatik eragindakoak. Larritasunaren araberako leheneratze irizpideen gabezia, lehenngo kontsultekiko eta errebisioekiko, irizpide soziolaboralentzako leheneste falta...

Baliabide urritasuna ikerketa eta dozentzia jarduerentzako: galdera izanez Ikerketa Biomediokaren Zentruaren jarduera, CUNarekiko harremanean.

4- Beste eremuak

a)Pediatria: berezko plana behar du, dotazioak egokituko dituena, materialeak, pertsonalak, prozesuak bai lehen Arretan, espezializatutakoan eta Larrialdietako Zerbitzuetan.

b)Nafarroakoodoletaehunenbankua:20/2010 Foru Legearen ezarketaren falta, Nafarroako odol eta Eunen Bankua sortzen duena. Egun, sistema publikoen eriek sortzen dituzten ehunak Cunengatik kudeatuak izaten jarraitzen dute. 2012 ko Ekainean, Odol Bankua Konplexu Hospitalariora elkartu zen BSTN Zentruaren eskumenak desegituratuz eta alorreko erantzukizun publikoak eta Legea hautsiz.

c)Osasunmentala:osasun mentalerako zentruek, baliabideen gabezia dela eta, euren arreta patologia larriak dituzten erietan zentratzen dute arreta. Eri hauek arreta integrala behar dute, farmakoen agintzetik haratago doana, hala nola, esku hartze psikosozialak, soziohezitzaileak eta erreabilitatzaileak egingo dituen ekipo multidisziplinarraren kasu.

Bestalde, patologia txikiak Lehen Arretaan tratatuak izan behar baldin badira,jarduera hau egiteko kordinazio zein formazio mailan beharrezkoak diren baliabideekin hornitu behar zaie.

Osagarriak diren baliabide asistentzialen beharra dago: tutelatutako etxeak, erresidentziak, aisialdirako espazioak...hala nola zaintzaileentzako eta familarentzako laguntza handiagoa.

Osasuna

PERT

SON

AAR

DAT

ZIZ

ANGO

DUE

N J

ENDA

RTEA

AMA LURRA

ASKATASUNA

KULTURA

32

Baliabideen gabeziak zentro pribatuetara bideratzearen bidez izan dira ordezkatuak.

d)Erreabilitazioaetadependentzia:eskualdekako zerbitzuen deszentralizazioa (Elizondo, Sakana; Zangoza) urrats baikorra izan da, hau traumatologia alorrera mugatuta dagoen arren.

Drogomenpekotasunaren erreabilitaziorako alorrean baliabide publikoen gabezia nabarmena da.

Burmuin eritasuna eta ezintasun handia eragiten duten gaixotasun neurodegeneratiboak (Alzheimerra) bezalako patologia kronikoak RHB fisikoa eta funtzionalaren kasu barnebilduko dituen Plan integralaren beharra dago. Josefina Arregi Klinika edo Eguneko Zentroak (ADACEN) bezelako kalitate handiko baliabideek laguntza publiko eta baliabide gutxirekin bizirauten dute.

Menpekotasun legearen garapenaren geldierak murrizketa garrantzitsuak suposatu ditu laguntza indibidualean eta erientzako eta euren familientzako beharrezkoak diren baliabide komunitarioetan: etxeko arretaren zerbitzuak, eguneko zentroak eta larri zein azpilarrientzako erresidentzi zentruetan, bentako beharretan oinarritzen zirenak.

e)Emakumeentzakoarretarakozentruak:jendartearen eta COFESAndraizeko langileen presioarengatik sortutakoak, euren jarduna osasun erreproduktiboaren eta sexualaren promoziora mugatu zaie, materialen eta zentroetako hezitzaileen baliabideak gutxituz, eta medikusanitario jarduna lehenetsiz. Positibotzat baloratzen da auzoetara eta eskualdetako Zentroetara egin den deszentralizazioa, hala nola Onkologia Ginekologiko eta Emankortasunerako Unitateen eraketa CHNHospitalario mailan.

f)Osasun publikoa eta Osasun laborala bezalako alorrek proiektu estrategiko argien falta dute, eta azken 4 urteotan eduki behar zuten aurrekontuen gutxitze handi bat bizitu dute. Honek gaizki eragiten die osasun sistemara iristeko zailtasunak dituztenekin lana egiten duten elkarteen sare eta erakundeei. Gazteriari bideratutako sexu eta drogen inguruko programa prebentiboak ez dira ikustarazten.

Gaur egungo bezalako enpleguaren eta lan baldintzen okertze testuinguruan, lan istripuen indikadoreen bilakaerak garapen sozioekonomikoaren eraginera abandonatuta daude, interbentzio eraginkorreko programa publiko prebentiborik existitzen ez den bitartean. Eritasun profesionalen azpideklarazioari muzin egin izanari, enpresek eta mutuek lan istripuak ezkutatzeko egiten duten ahalegina gehitu behar zaio. Prebentzio zerbitzuek lan baldintza txarren eta osasunaren okertzearen artean dagoen harremana ezkutatzen laguntzen dute.

g)Larrialdiak:

Hospitalarioak: saturazioa antzematen dute itxaron gelatan beharrik gabe pilatzen diren pazienteekin (itxarote denbora luzeegiak, ebazpenen denboren geldotasunak, protokolarizazio falta, patologia arin eta ezlarriak). Bi hospital zerbitzuen bateratzeak azpiegitura berrien eraikuntzarako baliabideen falta ekarri du.

Extrahospitalarioak: Nekazal Larrialdietarako Zerbitzuek ez dute auto hornidura.

Gobernuak inposatutako Arreta jarrai eta larrirako Plan berriak profesionalen gehiengo batek (sindikatuek, adituek, mediku elkarteek eta erizainek) eta gehiengo sozialak (udaletxeek) errefuxatzen duten eredua inposatzen du. Arretaren kalitatearen galera moduan baloratzen dute honako plana nekazal eremuen arreta galera suposatzen duena, lokalizatutako guardia zerbitzuekin, pertsonalaren azpikontratazioarekin eta lanadi luzeekin.

h)Hortzetakoarreta:PADI programaren bidez haur eta gazteen populazioa barneratzen da (615 urte 2012.ean) zerbitzuen hedapen progresiboa proposatzen zuen jatorrizko proiektuari uko eginez. Programa honek errebisio, larrialdi eta agin ateratzeak onartzen ditu aldi baterako dentizioan eta zigilatzeak, dentizio iraunkorrean. Ortodontziak eta inplanteak kanpo geratzen dira. Guzti hau dentista pribatuen zerbitzuak kontzertatuz egiten da. Egun, PADIren garapenerako 4 dentista daude Osasunbidean eta 238 pribatuak dira. Programak barnebiltzen duen populazioaren %69k baino ez du erabiltzen zerbitzu hau.

33

Osasuna

34

PERTSONALEHENETSIKODUEN JENDARTEA

35

ARRETA SOZIALA

DefinizioaZerbitzu Sozialak, Babes Sozialerako Sistema baten moduan ulertu behar dira, aipatu sistema honen osaketa ondorengo zutabeetan oinarritzen delarik: giza beharren esparru zehatza, aitortutako eskubideak, definitutako konpetentzien markoa eta guzti hau aurrera eramango duen egitura administratiboa. Modu orokortuan Ongizate Estatua deitzen dugun horren laugarren zutabe bezala kontsideratzen dira, Osasungintza, Hezkuntza eta Pentsioekin (edo biziraupenerako Diru Sarreren Bermarako prestazio ekonomikoekin) batera.

Zerbitzu Sozialen 15/2006 Foru Legeak, Nafarroako Gobernuaren eta Udaletxeen arteko konpetentziak eta tituludunizaerak zehazten ditu, nahiz eta finantziaketarena konpondu gabeko arazoa izaten jarraitzen duen, konpetentzia ekonomikorik ez izateak konpetentzia sozialak garatzea ezinezkoa egiten duelako. Gaur egun Iruean, 44 Oinarrizko Gizarte Zerbitzu edo Auzo Unitate daude, gehiengoak zerbitzuak modu amankomunatu batean eskaintzen dituelarik.

Osasungintzan eta Hezkuntzan gertatzen denaren kontra, Zerbitzu Sozialen unibertsalitatearen eta dohakotasunaren errekonozimendu falta dago eta honen eraginez, politika paternalistak, jasogarriak, subsidiarioak eta asistentzialistak bultzatu dira, eskaera guztia asetzen ez dutenak eta sistema kapitalistak bazterketa eta pobreziara bultzatzen dituen pertsonen behar sozialei erantzuteko gai ez direnak. Arreta sozialaren pribatizazioa eta merkantilizazioa bultzatzen duten politikak, zuzeneko laguntzak lehenetsi eta berdintasun baldintzetan hiritar guztien beharrak bermatuko dituen zerbitzu publikoen eskaintza eta zentroen sorrera eragozten duten politikak dira. Behar sozialak, gutxi batzuentzako negozioan bilakatu dituzten politikak dira.

EH Bildun, injustiziarik eta bazterkeriarik gabeko herria eraikitzeko borondatea dugu. Baina etorkizun horretarako trantsizioan, pertsona guztiak berdintasun baldintzetan artatuak izateko duten eskubidea bermatuko duen Arreta Sozialerako Sistema Publikoa eraiki behar dugu, babes faltak sortutako egoerak ekidin eta aurreikusiko dituena eta egoera hauek sortzen dituzten arrazoien konponbidean aurrera egingo duena.

PERT

SON

AAR

DAT

ZIZ

ANGO

DUE

N J

ENDA

RTEA

AMA LURRA

ASKATASUNA

KULTURA

36

Egoera orokorra

1- Azken urteetako bilakaera/etorkizunerako aurreikuspena.

Maila orokorrean, jasanezina den garapen eredu batera eraman gaituen sistema kapitalistaren ondorio larriak pairatzen ari gara, espekulazioan eta merkatuan oinarritutako botere ekonomikoaren hegemonia honek, demokrazia politikoak deiturikoen amaiera bultzatu eta egungo krisi egoera sortu duelarik.

Hau da egun dugun egoera, gure ongizaterako eta etorkizunerako egokienak irizten ditugun erabaki politikoak hartzeko dugun subirautza faltaren adierazgarri nagusia dena. Gure dirua nondik atera eta zertan gastatu eta nahi dugun sistema ekonomiko eta politikoa erabakitzeko aukera emango digun subirautza, hain zuzen ere.

Nafarroan arlo sozialean ematen diren botere politikoaren ekimen zehatzetan, azken urteetan antzeman diren ahuldadeak honakoak dira: bertikalismoa eta erabakietan parte hartze hiritarraren falta, honakoa, dekretu bidezko funtzionamenduan eta entitate sozialekin elkarlanean aritzeko esparruen faltan islatzen delarik. Araudi rakitiko eta bitarikoarekin, zerbitzuen unibertsalitatea bermatzen ez duena eta arbitrariotasuna ahalbidetzen duena.

Kudeaketa publikotik ekimen prebentiboak eta komunitarioak garatuko dituen bultzada falta da. Bazterketa Sozialaren kontrako planaren ezbetetze iraunkorra, Gerontologikoa, Lehen Arretarena, izaera integraleko programa sektorialen falta edo udaletxeek dituzten finantziazio gabeziak eragindako arazoak. Jarraipenen, kontrolen eta ikuskatzeen utzikeria antzematen da eta azkenik, zerbitzuen etengabeko pribatizazioak eta baliabide ekonomikoen murrizketak, 20072010 (30%37%) bitartean zerbitzu hauen erabilerak 7 puntuko igoera izan duen epean. Guzti honek, gainkarga eta saturazio arazoak sortzen ditu eta gehiegizko burokratizazioa gehituta, zerbitzu hauen kalitatean modu ezkorrean eragiten du.

Ahulezi hauen gainetik, indar guneren bat azpimarra dezakegu; Zerbitzu Sozialen Lehen Arretarako mapa (Sisteman sartzeko lehen urratsa) kudeaketa publikodun sarea da (salbuespenak salbuespen) eta profesionaltasun handiko langileek eta herrietan murgilduta dauden langile inplikatuen talde multiprofesionalek gidatzen dituzte.

Agian hori da krisialdiaren aurretik Nafarroak beste Erkidego Autonomoekiko erakusten zuen kohesio sozial handiagoaren arrazoia eta baliteke hori izatea orain arte, egoera hobeto eutsi izanaren arrazoia. Baino gure egitura sozialaren sektore ahulenek jasaten ari diren eragin negatiboak orain arteko kohesio soziala mehatxupean jartzen dute, enpleguan, babes sozialaren hedapenean, aukera berdintasunean, etorkinen populazioaren barneratzean eta babes sozialetik kanpo geratzen diren pertsonen bizi baldintzetan eragin nabariak baititu.

Zalantzarik gabe, egungo krisiak bestelako ate batzuk irekitzen ditu: eremu honetan diharduten elkarte sozialak biltzeko aukera eta jendartea, ekonomiaz haratago, pertsonaren araberako ekimen politikoa ardatz izango duen jendarte eredu berri baten alde aktibatzeko aukera. Modu honetan, ideia ezberdinen eztabaida eta garapena indartu daiteke eta pertsonen eskubideen defentsaren aldeko kontzientzia indartu. Aldaketa abiatzeko aukera dugu.

2.-Mailainstituzionalean:ArretaSozialarenesparruak

2.1 Lehen Arreta (L.A.) eredu gisa

Honakoa arreta komunitariotzat eta integraltzat hartzen da, gaitasun indibidualak eta eskubide sozialen garapena bultzatuz, pertsona berarentzako eskaeren ezberdintasuna ekidinez eta erantzun zatiketa galaraziz. Kontuan hartuta, global/integral izateak ez duela profesional espezializatuen gabezia suposatzen. Hau guztia honako programen bidez bideratzen da: Arrera eta Norabidetze Soziala, Autonomia Pertsonalaren Promozioa eta Dependentziarako Arreta, Gizarteratze Soziala eta Haur eta Familientzako Arreta.

Halere, talde multidisziplinario berriak barneratzeko eta indartzeko dagoen baliabide ekonomiko eta humanoen faltak, egituratze organizatibo ezinbestekoak eta finantziaketa faltak, ez du lortu lurralde osoan zehar modu orekatu batean aipatu programen eta taldeen ezarpena ahalbidetzea, ezberdintasun eta gabezi garrantzitsuak sortu dituelarik.

37

Atencin Primaria Presupuesto Ejecutado

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

14.000.000

12.000.000

10.000.000

8.000.000

6.000.000

4.000.000

2.000.000

Como se aprecia en el grfico, cuando se inicia el proceso de reorganizacin de la A.P. se produce un incremento paulatino del gasto, pero hay que sealar que ste se debe, en parte, a la atencin a la dependencia que dispara la demanda con la aprobacin de la nueva Ley en 2006, lo que evidencia la falta de financia-cin del resto.

Krisiaren etorrerarekin aipatu guztia areagotzen ari da, izan ere, eskaeraren areagotzeak eta baliabideen murrizketek, zainzerrendak handitu eta behar sozialei erantzuna emateko ezintasuna sortzen baitute. Ez dira plaza berrientzako deialdiak egiten, ez eta ordezkapenak egiten, honelako zerbitzu bereziki pertsonaletan, hauen heriotz geldoa eta desesperazio soziala eragiten dutelarik.

Prebentzio komunitariorako Programak eta Haur eta Familientzako Arreta Planak ez dira salbuespena eta murrizketa handiak jasaten ari dira adin txikikoen artean babes faltaren kasuak areagotzen ari direnean.

2.2- Pertsona zaharren Arreta: negozio soziala.

Programa honek norbanakoaren autonomia eta pertsona zaharren dependentzia egoerak sahiesteko helburua dauka. Horretarako, hainbat prestazio eta zerbitzu barnebiltzen ditu, inportantenak, Etxezetxeko Arreta Zerbitzua eta arreta erresidentziala direlarik, nahiz eta larrialdietarako telefonoa, jantokiak eta termalismo programak ere dauden.

2006.etik indarrean dagoen Menpekotasunaren Legeak ondorio garrantzitsuak izan ditu mota honetako arreta eskatu duten pertsonen eskubide subjetiboak bermatzen dituelako.

Halere, baliabide ekonomikoen urritasunak, honen ezarpena eta eraginkortasuna gelditu eta eraginik gabe utzi du beste behin ere.

Gainera, hau da arrera sozialaren eremuan, pribatizazioak eta merkantilizazioak eragin handiena izan duen esparruetako bat, izan ere administrazioak, kudeaketa modu zuzen batean bideratzeari uko egin baitio eta diru sarrera publikoak entitate pribatuetara bideratu ditu.

Maneiatzen ditugun datuek gai erresidentzialari dagokionean pribatizazio hori noraino iritsi den erakusten digute, baino Administrazioak, agerikoa dena ukatzeko, kontzeptu honen araberako segregazioa egiteari utzi dio eta 2007.etik aurrera, Plaza publikoak izenarekin deitzen ditu publikoak eta baita kontzertatuak direnak ere. Edozein kasutan, datuek berez hitzegiten dute.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Total de plazas

Plazas propias INBS Plazas concertadas

En 2006, el porcentaje de plazas pblicas supona 28% del total y las concertadas el 72% y no hay duda de que esta proporcin ha ido en aumento, porque en estos ltimos aos no se han creado plazas pblicas y han au-mentado de manera considerable las privadas, as como las ayudas a personas por estancias. Todo un ejercicio de dejacin de las responsabilidades pblicas.

Arreta soziala

PERT

SON

AAR

DAT

ZIZ

ANGO

DUE

N J

ENDA

RTEA

AMA LURRA

ASKATASUNA

KULTURA

38

Populazioaren zahartze iraunkorra eta bizitzaren luzapena kontutan hartuz, pribatizazio politika hauek, aukera berdintasunean oinarritutako arretarako sarrera eragozten ari dira, izan ere, zentru pribatuen prezioak oso garestiak baitira eta pentsio baxuak dituzten pertsona askorentzat ezinezkoa baita hauetan sartzea, ezta laguntzak dituztenentzat ere.

Etxezetxeko Arreta Zerbitzuari dagokionez, zeinaren helburua pertsonaren ohiko ingurunean egunerokoak diren jarduerak bermatzea den, udaletxeen eskumena da eta Gobernuak diru laguntzekin finantziatzen du. Maila handi batean pribatizatua izan den baliabidea dugu honakoa.

Prestazioaren intentsitatea adierazten duen estaldura indizeak %3,42an kokatzen dira eta eguneko zentroek %0,57ari ematen diote zerbitzua, europear batazbestekoetatik urruti daude eta gainera dagoen eskaera guztiarentzako ez dira nahikoak.

Honetaz gain Gobernuak dependienteak diren pertsonen zainketarako laguntzen banaketa lehenetsi du, azpiegitura eta laguntza zerbitzu profesionalen kaltetan. Guzti honek, murrizketekin batera, bizi ereduaren atzerakada nabarmena suposatzen du batez ere emakumeentzako, izan ere beste behin, dependentzia duten pertsonekiko zaintzaren ardura hartu beharko baitute, emakume zaintzailearen ohiko rola betikotuz.

2.3- Ahalmen urritasuneko pertsonen Arreta: Betetzear dagoen erronka

Eremu honetan ematen diren ekimenen helburu nagusia, beren autonomia mugatzen edo bizitza sozial, laboral eta ekonomikoan parte hartzea ekiditen duten ezintasunak bizitzen dituzten pertsonen barneratze soziala da, diskriminazio positiboa edo aukera berdinatsuna bilatzen duten neurrien bidez, bazterketa arriskua ekidinez eta hezkuntza zein lan mundurako sarrera baimentzen duten eremuak promozionatuz.

Arreta erresidentzialak ere pribatizazioa nozitu du, pertsona zaharren arretak jaso duen moduan. Horrela, 2006.ean plaza publikoak kopuru osoaren %18a suposatzen zuten eta kontzertatutakoak % 82koak ziren. 2007.etik aurrera, datuak bateratzen dira, konparaketa egitea ezinezko bihurtuz. Etxezetxeko arretarako laguntza ekonomikoek ez dute eskaeraren erdia ere betetzen. Eguneko zentroen arreta ez da nahikoa eta ez dago ahalmen urriko pertsonentzako estrategia argi eta integralik.

2.4- Bazterketa eta Integrazio Soziala: pobrezia areagotuz doa eta eskaerak gora egiten du

Integrazio sozialaren eremuan 201020rako Europar Batasunaren helburua, bazterketa sozial eta pobrezia egoeran dauden pertsonen kopurua 20 milioitan gutxitzea da. Nafarroan ez da aurrerapenik eman, ordea, hau handitu egin da, integrazio Familiar eta Sozialerako laguntzan, Babestutako Enplegu Sozialean, Lan mundurako Sarreran, Oinarrizko Errentan eta horrelako zerbitzu eta programetan eman den murrizketaren eraginez eta krisiren eragin sozialaren ondorioz.

Pobrezia neurtzen duen AROPE tasa, enpleguaren intentsitate baxua etxeetan eta pribazio material larria 3,4 puntutan hazi da Nafarroan 200911 epealdian, %9,7tik %13,1era pasatuz. Pobrezia %7,4tik %8,8ra pasa da eta pribazio material larria 1,2 puntutan egin du gora, %1,6tik %2,4ra pasaz.

Era berean, diru sarrerarik gabeko etxeen kopurua bikoiztu egin da 20072011 epealdian, diru sarrerarik gabeko etxeen %2,9arekin, erdiko posizio batean, estatuko batazbestekoaren antzekoa izanik. Honek, 7.000 etxe suposatu zituen 2011.ean eta modu progresiboan inolako babes ekonomikorik ez duten pertsonen %36a.

Nahiz eta Bazterketa Sozialaren Aurkako Plana tresna baliagarria izan zitekeen, erabat ezeraginkorra dela erakutsi da egoera honi aurre egiteko. Baliabide ekonomiko eta humanoak bideratzen ez diren neurrian garatu ezinezko proiektua bihurtzen du honakoa, eta honek bere garapena eragozten du. Oinarrizko Errentak hau guztia eragotzi zezakeen baino programak izan dituen sarrera eta irteerek, tramitazioan emandako

39

atzerapenek eta Renta de Inclusin Social delakoa arautzen duen araudi berrian emandako murrizketek, bere estaldura maila murriztu dute. 3000 etxe baino gehiago dira (7000 pertsona baino gehiago) babesetik kanpo geratu direnak 24 hilabeteko epea gainditu izanagatik, inoiz baino behar larriagoa zutenean.

Egoerari erantzun ahal izateko