ang kahimtang ug katungod sa kababayen-an:primer sa CEDAW

CEDAW convention on the elimination of all forms of discrimination against women

NCRFW UNIFEM CIDA

NCRFW UNIFEM CIDA

Original CEDAW brief in Englishwritten by

Olivia H. Tripon

Translated byMarivir R. Montebon

Cover design byWomen’s Feature Service (WFS)

Published by

National Commission on theRole of Filipino Women (NCRFW)

UNIFEM CEDAWSouth East Asia Program-Philippines

With support from the

Canadian InternationalDevelopment Agency (CIDA)

Printed in the PhilippinesMarch 2006

HAMUBONG KASAYURAN KABAHIN SA CEDAW

UNSA ANG CEDAW?

Ang Kombensyon sa Pagwagtang sa Tanang Porma sa Diskriminasyon sa Kababayen-an o CEDAW naghulagway sa pangkalibutanong pahayag sa katungod sa kababayen-an. Gitawag usab kini nga Kombensyon sa Kababayen-an o Kasabutan sa Nagkahiusang Nasud sa mga Katungod sa Kababayen-an.

Ang CEDAW ang nag-una ug nag-inusarang pangkalibutanong kasabutan nga komprehensibong nagatubag sa katungod sa kababayen-an dili lamang sa sibil ug pulitikal nga kalangkoban, kon dili lakip na usab ang ekonomikanhon, sosyal, kulturanhon, ug pangpamilya nga kalangkuban.

Ang CEDAW gi-aprobahan sa Heneral nga Asembliya sa Organisasyon sa Nagkahiusang Nasud (United Nations Organization) niadtong Disyembre 18, 1979, atol sa dekada sa Kababayen-an. Ang gobyerno sa Pilipinas nipirma sa CEDAW niadtong July 15, 1980 ug ni-ratify niini niadtong Augusto 5, 1981.

Ang CEDAW mao ang ikaduhang kasabutan nga may pinakadaghan nga nipirma ug mi-ratify nga nasud. Nagsunod kini sa kadaghang ni-ratify sa Pangkalibutanong Kasabutan sa Katungod sa Kabataan. 180 sa 191 ka nasud ang nipirma sa CEDAW ang ni-ratify niini.

Ang kasabutan hingpit nga napatuman niadtong Septembre 3, 1985 o 25 katuig niining tuig 2006. Sa kadugayon ning maong panahon, gamay pa lang ang nasayod kon unsa ang CEDAW.

NGANONG MAY LAHI NGA KASABUTAN SA KATUNGOD SA KABABAYEN-AN?

Gipunting sa Preamble sa CEDAW nga ang nagtunhay nga mga pangkalibutanong makinarya o struktura dili igo nga motubag sa diskriminasyon sa kababayen-an ug manalipud sa ilang katungod.

Matud pa sa Preamble, “Ang diskriminasyon sa kababayen-an naglapas sa prinsipyo sa maki-angayon nga katungod ug pagrespeto sa tawhanong dignidad. Mao kini ang nakababag sa kababayen-an sa pagsalmot nga patas sa kalalaken-an sa larangan sa paglambo ug kalinaw.

UNSA ANG IMPLIKASYON SA PAGPIRMA UG PAG-RATIFY SA GOBYERNO SA PILIPINAS SA CEDAW?

Isip usa ka state party o partido estado sa CEDAW, ang gobyerno sa Pilipinas naga-ila nga adunay diskriminasyon ug dili maki-angayon nga kahimtang sa kababayen-an, busa adunay panginahanglan nga aksyon gikan sa gobyerno.

Ang mga partido estado gitahasan nga mo-respeto, mo-protektar, ug mopatuman sa mga katungod sa kababayen-an. Sila gilauman nga:

* Motangtang sa tanang balaod ug pamaagi nga adunay diskriminasyon ug pagpanglapas sa ilang katungod.

* Magpatunhay sa kaangayan pinaagi sa haom ug nag-una (pro-active) ngapamaagi ug mga kondisyon nga nagahatag ug nagatugot sa kalambuan sa katungod sa kababayen-an.

* Paghimo og nasudnong taho matag 4 ka tuig kabahin sa pagpatuman sa kasabutan.

KINSA ANG MAGPASIGURO NGA ANG MGA PARTIDO ESTADO NIPATUMAN SA CEDAW?

Nag-mugna ang Nagkahiusang Nasud og CEDAW Committee nga may 23 ka mga eksperto nga gipili sa mga partido estado ug gitahasan sa pagbalik-tan-aw sa mga taho ug paghatag og mga sugyot ngadto sa mga estado partido alang sa pagpatuman niini.

Ang Artikulo 21 sa Kombensyon sa CEDAW naghatag sa Komite og gahum sa pagmugna og mga rekomendasyon. Mga interpretasyon kini sa mga eksperto sa hisgutanan sa katungod sa kababayen-an ug ang mga obligasyon sa estado.

Ang Komite nagatigum kaduha sa usa ka tuig sa New York aron magabalik tan-aw sa mga taho sa mga partido estado sulod sa duha ka semana sa Enero ug Hulyo. Gibuhat kini uban sa mga representante sa partido estado ug sa mga non-government organizations nga nagahatag usab og kaugalingong taho sa Komite.

UNSA ANG DISKTRIMINASYON SA KABABAYEN-AN?

Ang diskriminasyon mao ang pagpalahi, pagwalay labot, o pagdumili sa pagsalmot nga gibase lamang sa “sex” o “gender”. Ang maong diskriminasyon adunay epekto o tumong sa pag-piang o pagwala pag-ila o pagpatuman sa kababayen-an sa ilang tawhanong katungod. Ang maong mga katungod wala mag-agad sa estado sibil sa kaminyoon, nagtungtong sa basihanan nga patas ang babaye ug lalaki, ug nga sila may batakan nga katungod ug kagawasang political, sosyal, kultural, sibil, o sa bisan unsa nga larangan.

UNSAON SA CEDAW PAGHUNONG SA DISKRIMINASYON?

* Ang iyang tumong mao ang pagpatuman sa mabulukon nga kaangayan sa kababayen-an. Kini nagpasabot nga ang mga gobyerno may responsibilidad sa paghatag og kabag-ohan sa kinabuhi sa kababayen-an.

* Gidala niini ang prinsipyo sa obligasyon sa estado. Buot ipasabot niini nga may mga responsibilidad ang estado sa kababayen-an nga dili niya matalikdan.

* Iyang gidili ang paglihok ug mga polisiya nga maka-daut sa kababayen-an, bisan unsa pa man ang tumong niini.

* Gitahasan niya ang mga partido estado dili lamang sa paglikay sa pagpanglapas sa katungod sa kababayen-an sa mga institusyon sa gobyerno ug mga opisyales sa gobyerno, kon dili lakip na usab sa pribadong tawo o grupo.

* Giila niini ang kultura ug mga tradisyon nga nakapahunong sa kababayen-an sa pagpatuman sa ilang mga katungod, ug naghagit kini sa mga partido estado nga hunongon ang mga tradisyonal nga pang-hunahuna ug pamaagi nga naga-palahi sa kababayen-an.

DIIN MAKITA ANG DISKRIMINASYON SA KATILINGBANG PILIPINO UG UNSAON PAGTUBAG NIINI?

Pamuo ug Panarbaho

Ang kababayen-an nangulahi sa kalalakin-an sa pagsalmot sa pamuo sa nilabay nga 10 katuig. Sa tuig 1995 ngadto sa 2004, ang labor force participation rate (LFPR) sa kababayen-an mirehistro lamang og 50% samtang ang sa kalalakinhan anaa kanunay sa 80% pataas. (October Rounds of the Labor Force Survey, LFS, NSO).

Ang gender padayon nga nagdeterminar sa pwesto sa panarbaho. Ang mga datos sa 2004 nagpakita nga ang kababayen-ang Pilipino padayon nga anaa sa pwesto sa panarbaho nga sumpay sa ilang reproductive nga papel sa panimalay sama sa pagdumala sa opisina ug mga pang-propesyonal nga serbisyo. Ang kalalakin-an anaa napwesto sa mga gimbuhatong mekanikal ug sa mga heavy industries.

Ang mga lalaki mas may purohan nga mahimong binayran nga trabahador ug may kaugalingong trabaho (self-employed). Ang mga babaye daku ang purohan nga dili mabayran sa ilang pagtrabaho sulod sa pamilya. Sa tuig 2004, 56% wala hibayri nga mga miembro sa pamilya mao ang kababayen-an ug 67% kaugalingong panarbaho mao ang kalalakin-an.

Sa kababayen-an nga may trabaho, 50% ang binayran nga trabahante, 33% ang may kaugalingong pangita, ug 17% ang wala bayri sa ilang serbisyo sulod sa panimalay. (NSO).

Adunay hapit patas nga pagsalmot sa pamuo sa kababayen-an ug kalalaken-an sa gawas sa nasud, apan may dakung kalahian sa konteksto sa ilang pagsalmot sa pamuo. Sa tuig 2004, ang kababayen-an nikabat og 51% sa tibuok overseas Filipino workers apan ang ilang binulan nga cash remittances nikabat lamang og 57% sa P74,267.00 average nga binulan nga remittances. Tungod kini kay ang kababayen-an mas mubo ang sweldo ug ang trabaho walay proteksyon.

Ang 2004 survey nagpakita nga katunga (55.8%) sa mga babaye sa gawas mga trabahador ug unskilled workers. Ang 27.7% nga kalalakin-an anaa sa patigayon ug 26.9% naa sa planta ug makina. (2004 Survey on OF, NSO).

Ang Artikulo 11 sa CEDAW nagpasiguro sa katungod sa kababayen-an nga:

* May patas nga pag-kab-ot sa panarbaho, benepisyo, pagpasaka, ug pagbansay* Pagabayran basi sa trabaho* Proteksyon sa panglawas ug kasigurohan sa lugar nga trabahoan* Maternity leave ug mga suportang sosyal nga serbisyo, dili pagkataktak sa trabaho nga ang basihanan ang pagpanganak o pagminyo

Ang mga OFWs adunay UN Convention on the Protection of the Rights of All Migrants and Members of Their Families ug ang Magna Carta for Overseas Filipinos (RA 8042) nga nanalipod usab sa mga undocumented OFWs ug nagpalapad sa pagdeterminar sa ilegal nga rekruters, diin lakip na ang mga paryente sa OFWs.

Ang kababayen-an sa informal sector walay mga benepisyo ug proteksyon. Ang ilang kontribusyon sa ekonomiya wala usab gi-ihap. Ang mga balaod nga nanalipod sa kababayen-an sa trabahoan mao ang:

* RA 6972 Day Care Law* Paternity Leave* Mga balaod nga nag-tubag sa informal sector:

* RA 7882 nga nagahatag og ayuda sa pautang sa kababayen-an sa micro ug cottage nga negosyo* RA 8289 Magna Carta for Small Enterprises* RA 8425 nga nagapatuman sa microfinance isip pamaagi sa

pagwagtang sa kawad-on. Pagkahuman sa 2003, may usa ka milyon naangnaka-ambitsapautangsamgamicro-financengamgabuhatan,mayoriya nila kababayen-an.

Mga Heneral nga Rekomendasyon sa CEDAW:

* No. 13 – Patas nga sweldo sa susamang trabaho* No. 16 – Pagtaho sa wala pagbayad sa kababayen-an nga mamumuo ug paghimog lakang nga sila mabayran, may seguridad, ug benepisyo* No. 17 – Paghatag og balor sa pangbalay nga guimbuhaton ug pag-apil niini sa pagkwenta sa GNP

Pulitika ug Pangkagamhanan

Ang Comelec nipakita nga wala moabot og 17% sa kinatibuk-ang napili ang kababayen-an niadtong piniliay sa Mayo 2004.

* Adunay 3 sa 12 ka mga senador nga babaye, 30 lamang ka mga babayeng kongresista sa napiling 300 ka representante sa mga distrito.

* Usa ka partylist sa kababayen-an sa 16 ka pwesto ug 4 sa 24 ka mga partylist representatives.

* 15 sa 77 ka gobernador, 7 sa 77 ka bise gobernador, ug 121 sa 725 miembro sa junta probinsyal.

* 15.4% ug 13.8% sa mga mayor ug bise mayor, respectively, mga babaye. 17.1% sa kinatibuk-ang city/municipal councils mga babaye.

Ang mga Pilipinong kababayen-an mas may taas nga partisipasyon ug kadaugan sa eleksyon apan padayon nga gamay ra ang ilang partisipasyon sa pulitika ug pagdumala. Sa 1998-2001 nga local ug nasyonal nga piniliay, ang pipila ka babaye nga kandidato (20% sa kinatibuk-ang kandidato) nilampos sa paglingkod sa publikong buhatan.

Bisan pa man sa maong kadaugan, gamay pa gihapon ang partisipasyon sa kababayen-an sa publikong buhatan. Ang 2004 nga kalampusan nagpakita nga kini minos ikompara sa niaging piniliay niadtong 1995. (Comelec)

Ang partylist na balaod nagahatag sa kababayen-an og paglaum sa pagsalmot sa lehislatura apan ang mga rekisitos sa nasyonal nga kampanya ug ang kakulang sa impormasyon bisan sa botanteng kababayen-an mao ang hinungdan nganong wala makakuha og representasyon ang mga partido sa kababayen-an.

Ang mga organisasyon sa kababayen-an naglihok alang sa 30% quota sa kababayen-an sa mga pulitikanhong partido ug uban pang pinili o tinudlo nga desisibong buhatan.

Ang partisipasyon sa kababayen-an sa hudikatura gamay ra usab. Ang korte sa shari’a, usa ka espesyal nga korte alang sa balaod sa Muslim, padayon nga gidumala o giduminar sa kalalaken-an, gawas niadtong 1996, diin adunay usa ka babaye nga huwis sa Shari’a circuit court. Niadtong March 2004, adunay 4 sa 14 ka babaye sa Supreme Court.

Bisan pa man sa pagdominar sa kababayen-an sa burukrasya, ilabina sa teknikal o ikaduhang ang-ang, wala nila mabuak ang “bildo sa kisame.” Singkwento porsyento (50%) sa 1.45 milyon ka mga empleyado sa gobyerno kababayen-an apan naglingkod lamang sila sa sekondaryong posisyon (71.9%) sa 1999. 34% lamang ang anaa sa nag-unang posisyon. Ang kababayen-an sa burukrasya anaa sa teknikal nga personnel ug ang kalalaken-an mga clerks o kaha manager/executives (CSC).

Ang pagsalmot sa kababayen-an sa mga unyon niubos, gikan sa 59.6% sa 1996 ngadto sa 34.2% sa 2000. Ang pagpangulo sa kababayen-an sa mga unyon miminos usab, gikan sa 35% sa 1998 ngadto sa 25.6% sa 2000. (NCRFW)

Ang CEDAW naga-garantiya sa kababayen-an nga:

* Mobotar, magpapili, ug mohupot og pampublikong opisina sa tanang ang- ang sa gobyerno (Art. 7)* Mosalmot sa NGOs ug mga asosasyon nga may kalabutan ang pampubliko ug pulitikanhong kinabuhi sa nasud (Art. 7)* Adunay oportunidad sa pag-representar sa gobyerno sa internasyonal nga ang-ang ug pagsalmot sa mga internasyonal nga organisasyon (Art. 8)

Populasyon ug Reproductive Health

* Walay nasudnong polisiya sa Reproductive Health

* 20.5% sa minyo nga kababayen-an wala matubag ang panginahanglan sa contraception aron maplano ang pamilya.

* Limitado ang pag-kab-ot sa supplies, impormasyon, ug serbisyo sa mga artificialcontraceptionsamgasyudadugprobinsyanganagtaguyodlamangsa natural family planning

* Kada oras, adunay 46 ka piligro nga pinugos nga aborsyon gihimo sa Pilipinas (1999 Country Population Assessment)

* 10 ka babaye namatay sa komplikasyon sa pagpanganak kada adlaw (1998 NDHS)

Usa ka bag-o nga family planning survey (FPS) nagpakita nga 49.3% lamang sa kababayen-an ang nigamit og usa ka klaseng contraceptive, ug ang maong contraceptive usa ka moderno nga pamaagi (35.1%). Ang 14.2% nigamit og tradisyonal nga mga pamaagi. Ang pill mao ang nag-una nga pamaagi, gisundan sa female sterilization, ug sa calendar/rhythm.

Ang condom, bisan pa man sa iyang pagkadali makuha sa mga health centers, gigamit lamang sa 2.1% sa kinatibuk-ang pamaagi. (2004 FPS, NSO)

Ang National Demographic and Health Survey (NDHS) nagpakita nga 5.6% sa mga nagsabak walay pre-natal care ug 6.5% (71% niini anaa sa kabanikanhan) nag-patabang sa mga tradisyonal nga mananabang. Sa pagpanganak, 1 sa 3 ka mga nagsabak (61.34%) nipili nga anha manganak sa balay. (2003 NDHS, NSO)

Hangtud niadtong September 2005, ang Department of Health nakadawat og 2354 ka kaso sa HIV Ab seropositives sukad kini nagatigom sa datos niadtong 1984. 862 niini nga mga kaso nahiagom ang kababayen-an. 702 sa kinatibuk-ang kaso ang nahimong full blown Aids.

Ang CEDAW mao lamang ang kasabutan sa tawhanong katungod nga nagataguyod sa katungod sa kababayen-an sa serbisyo sa kahimsug, lakip na ang pagkab-ot sa tananag pamaagi sa FP.

Ang CEDAW naga-garantiya sa katungod sa:

* Komprehensibong serbisyo sa kahimsug, labot ang FP( Art. 12)

* Pagtakda sa gidaghanon sa mga anak ug ang ispasyo sa pagsabak/ pagpanganak (Art. 16)

* Gibahin nga responsibilidad sa pagka-ginikanan (Art. 5,Art. 16)

* Paglikay sa diskriminasyon sa kababayen-an sa pagpatuman sa nasudnong istratehiya sa pagsanay sa AIDS (General Recommendation No. 15)

Nag-ong-ong nga balaodnon:

Ang HB 3773 (Responsible Parenthood and Population Management Act) nagabase sa responsibilidad sa nasudnon ug local nga pangamhanan sa paghatud sa mga batakang serbisyo sa katawhan lakip na ang batakang kahimsug, RH, FP. May silot ang usa ka opisyal sa gobyerno kon iyang idumili ang paghatag sa serbisyo sa RH/FP, tinuyo man o dili. Ang duha ka anak matag pamilya dili ipamugos nga polisiya, kon dili gi-ila nga maoy haom.

Pagdagmalsakababayen-anugkabataanugtrafficking

Managlahi ang nakitang dagan sa mga kaso sa pagdagmal sa kababayen-an nga nataho sa mga ahensya sa gobyerno.

Ang VAW (violence against women) cases nga gitaho sa kapulisan nitubo kapito ka beses, gikan sa 1,100 sa 1996 ngadto sa 7,383 sa 2004. Ang pinaka-taas nga nataho nga VAW cases sa departamento sa kapulisan nahitabo niadtong 2001 nga miabot og 10,343. Ang buhatan sa social welfare, nagpakita og pagkunhod sa kababayen-an nga anaasakritikalngakahimtangowomeninespeciallydifficultcircumstances(WEDC)sukad 1999.

Ang datos niadtong 2004 sa police ug social welfare department mipakita nga ang pagpangdapat ug panglugos mao ang pinaka-komon nga tipo sa natahong VAW cases.

* 6 sa 10 ka incest survivors nitaho nga ang ilang inahan gidagmalan sa ilang amahan.

* 9 sa 10 ka gidagmalang kababayen-an nahiagom niini samtang sila nagsabak

(Pinili nga mga datos sa VAW gikan sa WCC 1995-1998 na gigamit sa Philippine NGO Beijing +10 Report)

Ang pagdagmal sa kababayen-an sa gawas sa nasud usa ka seryoso nga problema sa Pilipinas, diin may pinakataas nga gidaghanon sa babaye nga nagtrabaho sa gawas. Gikan sa1993hangtud2002,may1,013ka kaso angnataho sa trafficking. AngKanlungannitahoog32kakasosatraffickingsa170kamgakasongagiserbisyoniinisa 2004.

Ang CEDAW migarantiya sa kababayen-an nga:

* Mamahimong libre sa tanang matang sa pagdagmal – pisikal, sekswal, emosyonal, mental, o ekonomikanhon (Art. 16)

* Libresatraffickingugprostitusyon(Art.6)

* Heneral nga Rekomensdasyon Nos. 12 – 19 – Pagtaho sa lehislatura aron

mapanalipdan ang kababayen-an sa tanang matang sa pagdagmal sa inadlaw-adlaw nga kinabuhi ug ang tanang nagtunhay nga serbisyo.

Resolusyon human sa Beijing + 10

-Wagtangon ang merkado sa kababayen-an nga gi-trafik; pahamtangan og salangcriminal ang pagtrafik ogmga tawo; pagpatuman og pamaagi samatag gobyerno(bilateral ug unilateral) nga pagtinabangay

Nagtunhay nga mga balaod:

* RA 7877 Anti-Sexual Harassment Law* RA 8353 Anti-Rape Law – ang pagpasaka sa panglugos isip krimen batok sa tawo;pagpalapadsabuotipasabotsapagpanglugos* RA 8505 Rape Victim Assistance Act* RA 6955 Anti-Mail Order Bride Law* RA 9262 Anti-Violence against Women and Children Law* RA9208Anti-TraffickinginPersonsAct

Kababayen-an sa Kabanikanhan

Usa sa upat ka babaye nga nag-edad og 15-24 anyos nagsabak na, may elementarya nga edukasyon ug nagpuyo sa kawad-on. (NDHS, 2003)

Ang Art. 14 gidalit alang sa kababayen-an sa kabanikanhan. Ang CEDAW nigarantiya sa katungod sa kababayen-an sa:

* Pagsalmot sa pagplano ug pagpatuman sa kalambuan* Komprehensibong serbisyo sa kahimsug, lakip na ang FP* Pagkadawat sa benepisyo sa mga katilingbanong serbisyo* Edukasyon ug pagbansay, formal/non-formal ug functional literacy* Patas nga pagkab-ot sa mga ekonomikanhong oportunidad, pautang,

marketing facilities, haom nga teknolohiya, ug patas nga pagtratar ilalom sa reporma sa yuta ug repormang agraryo

* Igo o hamugaway nga pagpuyo – may panimalay, kalimpyo sa palibot, elektrisidad, sakyanan, ug komunikasyon

Lumad nga Kababayen-an

Adunay panginahanglan nga ipahiuli ug ipalambo ang mga lugar nga may kagubot, ingon man ibutang sa halapad nga sulog sa paglambo ug katilingban ang Moro ug mga lumad nga mga tawo.(Situational Analysis of the Philippine Population, UNFPA, 2005).

Ang mga Moro ug mga lumad sa Mindanao nag-antos sa sosyo-ekonomikanhong kalisod, kawalay yuta, sosyal nga serbisyo, ug mubo nga kaalam. Tungod sa tradisyonal nga panghuna-huna, mas nag-antos ang kababayen-an ning maong kahimtang. Sa Cordillera, 1 sa 5 ka mga pinaka-kabus nga rehiyon, ang mga Indigenous People (IPs), labina ang babaye, mas nag-antos sa tumang kawad-on.

Ang Art. 14 sa CEDAW naghatag og proteksyon sa IPs nga kababayen-an ug may dugang proteksyon sa ilang kultura ug mga pinuy-anan nga gikan pa sa ilang katigulangan.

Mga Resolusyon human sa 10 ka tuig nga review sa Beijing Declaration and Platform for Action:

* Pagpasiguro sa tibuok ug epektibo nga pagsalmot sa mga IPs nga kababayen-an sa pagpatuman sa PFA ug MDGs.

* Panawagan sa mga gobyerno, inter-government agencies, pribadong sektor, ug civil society nga pasalmotan ang IPs nga kababayen-an sa tanang aspeto sa katilingban.

Kababayen-an nga may Lahi nga Abilidad

Sa 2000 Survey, gitaho nga may 942,098 ka mga tawo nga adunay kapansanan, mitaas kini sa 2.5% sukad 1995. Ang kababayen-an nga may kapansanan mas hataas sa kalalaken-an (50.2% kaysa 49.8% sa kalalaken-an). Nabali kini nga dagan sukad 1995 diin ang kalalaken-an may 51.1% nga kapansanan. Ang kababayen-an may kapansanan sa low vision, partial blindness o pagkabuta, ug kalisud sa pangdungog. Ang kababayen-an nga may kapansanan nakasinati ug mas taas nga diskriminasyon. (NCRFW)

Ang CEDAW ni garantiya sa katungod sa mga differently-abled nga mga kababayen-an ug kalalaken-an nga pagatagdon isip normal nga mga tawo ug espesyal nga imprastruktura sama sa mga rampa ug mga palikuran.

*Heneral nga Rekomendasyon No. 18 – Ang mga partido estado gikinahanglan nga mohatag og kasayuran kabahin sa kababayen-an kon giunsa kini sila pag-amuma, lakip niini ang pagpasiguro nga adunay patas nga kahigayonan sa edukasyon ug panarbaho, serbisyo sa kahimsug, seguridad ug nga sila makasalmot sa tanang larangan sa katilingbanon ug kulturanhong kinabuhi.

Oryentasyong Sexual

Ang kaminyoon tali sa mga bayot o pareho ang sex/gender ginadili. Tungod niini, wala silay katungod nga legal ug katilingbanon isip minyo, hisgutanan sa pagpanag-iya ug pagsunod sa mga kabutangan, insurance, ug uban pang membership claims, pagsagop, ug uban pa.

Walay balaod sa Pilipinas nga nag-protektar sa mga tawo batok sa diskriminasyon basi sa ilang sexual orientation (ISSA, 2004 Sexual and Reproductive Health Rights Report for Advocacy in the Philippines)

* Ang Art. 3 sa CEDAW migarantiya sa batakang tawhanong katungod ug kagawasan

* Art. 5 nitubag sa pagwagtang sa mga prejudices ug mga pamaagi basi sa pag-tanawng labaw o ubos ang mga tawo basi sa ilang gender o stereotyped nga mga katungdanan.

* Art. 16 ang kababayen-an may patas nga katungod ug responsibilidad sa kalalaken-an sa hisgutanan sa kaminyoon ug pamilya

* Art. 6 nagagarantiya sa pagkalibre sa tanang matang sa pagpangdagmal – pisikal, sekswal, emosyonal, mental, o ekonomikanhon

Ang kababayen-an ug ang armadong kagubot

Ang nangunang epekto sa kababayen-an sa lokalidad mao ang pagkawala sa panginabuhian, walay seguridad, sekswal nga pagpanamastamas, pagtunhay sa mga tradisyonal nga pamaagi ug relasyon, ug pagbali wala o pagbungkag sa mga organisasyon sa kababayen-an. (NCRFW 1993)

Sa panahon 1980-99, ang CHR mitaho og 100 ka kaso sa pagdagmal sa kababayen-an sa mga lugar nga may armadong kagubot sa rehiyon 2, 6, ug 9. Mikabat sa 135,000-150,000 ka tawo, mayoriya niini kababayen-an napugos pagbiya sa ilang pinuy-anan tungod sa kagubot niadtong Enero-Nobyembre 2001. (NCRFW)

Ang kababayen-ang Moro, lumad, ug Kristiyano naglihok na alang sa kalinaw sa Mindanao tungod kay sila nabiktima sa armadong kagubot.

* Ang Art. 6 sa CEDAW migarantiya sa katungod sa pagkalibre sa tanang porma sa pagpanghasi o pagdagmal.

* May deklarasyon sa Proteksyon sa Kababayen-an ug Kabataan sa Emergencies ug Armadong Kagubot.

MGA KATUNGOD NGA GI-GARANTIYA SA CEDAW

* Ang katungod sa maayong kalidad sa edukasyon (Art. 10 ug 14)

* Ang katungod sa komprehensibong serbisyo sa kahimsug, lakip na ang Family Planning (Art. 11, 12, 14)

* Ang katungod sa pag-kab-ot sa pautang ug uban pang porma sa pagpahulam nga pinansyal (Art. 13, 14)

* Ang katungod sa pagsalmot sa paglulinghayaw, paugnat sa kusog, ug kulturanhong mga guimbuhaton (Art. 10, 13, 14)

* Ang katungod sa pagdeterminar sa gidaghanon sa mga anak ug ang ispasyo sa panahon sa pagsabak (Art. 16)

* Ang katungod sa pagbahin sa responsibilidad sa pagkaginikanan (Art. 5, 16)

* Ang katungod sa pag-kab-ot og trabaho, benepisyo, ug kasigurohang sosyal (Art. 11, 14)

* Ang katungod nga pagabayaran basi sa trabaho nga gihimo (Art. 11)

* Ang katungod nga malibre sa tanang matang sa pagdagmal – pisikal, sekswal, emosyonal, mental, o ekonomikanhon (Art. 6)

* Ang katungod nga malibre sa tanang porma sa pagpang-ulipon ug prostitusyon (Art. 6)

* Ang katungod sa pagbotar, pagpapili ug paghupot og pampublikong buhatan (Art. 7)

* Ang katungod sa pag-representar sa nasud didto sa gawas (Art. 8)

* Ang katungod sa pag-kuha, pagbag-o o pagpabilin sa nasyonalidad ug citizenship (Art. 9)

UNSA MAN ANG GAMITAN SA CEDAW SA MGA ADVOCATES UG MGA MAMBABALAOD?

* Isip pahibalo sa mga obligasyon sa gobyerno kon mag-petisyon sa kabag- ohan sa balaod nga katilingbanon o pang-ekonomiya

* Isip ponto sa pagpanglaban diin ang mga lokal ug batakan nga mga probisyon sa balaod gi-sabot ug gibasi sa gitakdang internasyonal nga mga prinsipyo sa tawhanong katungod.

* Ang mga katungod isip maoy tumong ug timailhan sa pagsukod sa kalampusan sa mga proyektong pang-kalambuan, mga polisiya, o sa proseso sa pagtaho

* Ang basihanan sa paghatag og mga edukasyon nga naghatag og gahum ug katakus sa kababayen-an, aktibista, mga huwis, abogado, polis, media, ug ang publiko.

KON MAPAKYAS ANG TANAN, ADUNAY OPTIONAL PROTOCOL ANG CEDAW

Kon ang babaye wala nilampos sa iyang pagpa-ngayo og hustisya sa gobyerno bisan pa sa pagamit na niya sa tanang pamaagi sa balaod, mahimo niyang isang-at ang iyang petisyon sa ang-ang internasyonal pinaagi sa Optional Protocol ngadto sa CEDAW.

Ang OP-CEDAW gi-pasar niadtong Oktobre 6, 1999 ug na-patuman niadtong Disyembre 22, 2000. Ang Pilipinas nipirma sa OP CEDAW niadtong Marso 21, 2000 ugna-ratifikarniadtongNobyembre12,2003.

Setenta y dos ka partido estado, sa 180 ka nipirma niini ang nidawat sa Optional Protocol sukad niadtong Septembre 2005. Abli kini sa mga partido estado lamang apan ang mga tawo lamang sa partido estado ang magamit niini nga option.

SA UNSANG PAMAAGI MAPUSLAN ANG CEDAW?

Adunay duha ka pamaagi:

Ang communications procedure – ang mga indibwal or grupo mopasar sa ilang petisyon derecho sa CEDAW Committee.

Ang inquiry procedure – the CEDAW Committee mo-imbestigar sa seryoso o sistematiko nga pag-pang-abuso sa katungod sa kababayen-an sa mga partido estado niini.

ASA MO PASAKA OG REKLAMO?Committee on the Elimination of Discrimination Against WomenC/o UN Division for the Advancement of WomenDepartment of Economics and Social AffairsUnited Nations Secretariat, 2 United Nations PlazaDC 2/12th floor, New York, NY 10017USAFax: 1-212-963-3463 For guidelines and procedures please visitwww.un.org/womenwatch/daw/cedaw/index.html

DUGANG KASAYURAN SA CEDAW

1. UN website on the CEDAW Convention http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/ 2. OfficeoftheHighCommissiononHumanRightsConventiononthe Elimination of All Forms of Discrimination Against Women

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/e1cedaw.htm http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/21.htm

3. Peace Women – Women’s International League for Peace and Freedom http://www.peacewomen.org/un/ecosoc/CEDAW.html 4. OfficeoftheHighCommissiononHumanRights http://www.ohchr.org/english/countries/ratification/8.htm5. UnitedNationsEducational,ScientificandCulturalOrganization–

Social and Human Sciences http://portal.unesco.org/shs/en/ev.php-URL_ID=3944&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html

6. InternationalLabourOffice http://www.logos-net.net/ilo/150_base/en/instr/un_1.htm 7. The People’s Movement for Human Rights Education http://www.pdhre.org/conventionsum/cedaw.html 8. Eldis – The Gateaway for Development Information http://www.eldis.org/static/DOC2569.htm 9. Amnesty International http://web.amnesty.org/pages/treaty-cedaw-eng 10. Human Rights Watch http://hrw.org/campaigns/cedaw/

11. Asian Women’s Resource Exchange http://www.aworc.org/bpfa/pub/sec_h/pol00003.html 12. CONVENTION ON THE ELIMINATION OF ALL FORMS OF

DISCRIMINATION AGAINST WOMEN (CEDAW) http://www.undp.org/rblac/gender/cedaw.htm

13. Toolkit for Women http://www.earthsummit2002.org/toolkits/women/un-doku/otherun/cedaw.htm

14. The United States Committee for the United Nations DevelopmentFund for Women http://www.unifemusa.org/cedaw.html

15. Stop Violence Against Women http://www.stopvaw.org/Convention_on_the_Elimination_of_All_Forms_of_Discrimination_against_Women4.html

16. IWRAW http://iwraw.igc.org 17. IWRAW-AsiaPacific http://iwraw-ap.org

HUNONGON ANG DISKRIMINASYON SA KABABAYEN-AN:ANG DISKRIMINASYON SA KABABAYEN-AN NAGlApAS SA

pRINSIpYO SA pAGKApAtAS SA tAWHANONG KAtUNGODUG pAG-RESpEtO SA tAWHANONG DIGNIDAD.

Samtang aduna nay kalambuan sa daghang nasud kabahin sa pagwagtang sa diskriminasyon sa kababayen-an, wala pa gihapoy katilingban diin ang kababayen-an adunay patas nga kahimtang ug pagtagad sa kalalaken-an. Sa pagsulod sa 21st century, ang kababayen-an sa tanang parte sa kalibutan padayon nga nag-batok sa tanang matang sa diskriminasyon. Nia ang pipila ka mga datos:

* Setenta y singko porsyento sa mga hamtong nga walay edukasyon sa tibuok kalibutan mga kababyen-an* Mas daghang batang lalaki kaysa sa babaye ang nang-eskwela* Ang kababayen-an naghimo og trabaho nga walay bayad mas gipilo og kaduha kaysa trabaho sa lalaki* Ang kita sa kababayen-an setenta y singko porsyento sa kita sa kalalaken-an* Ang mga hisgutanan sa kahimsug sa kababayen-an kanunayng mataligam- an* Ang kababayen-an kasagaran walay igong representasyon sa posisyon sa pangkagamhanan* Ang pagpanghasi batok sa kababayen-an usa ka pangkalibutanong epidemya

Sukad pa sa sinugdanan, ang Nagkahiusang Nasud nag-taguyod sa pagka-patas sa kalalaken-an ug kababayen-an. Nagpatawag na kini og upat ka internasyonal nga komperensya aron mapatunhay ang katungod sa kababayen-an. Sa pagkakaron, adunay 5 ka mekanismo sa sistema Nagkahiusang Nasud nga nag-tutok sa isyu sa kababayen-an: ang Commission on the Status of Women, the Committee for the Elimination of Discrimination against Women, ang Division for the Advancement of Women, ang United Nations Development Fund for Women (UNIFEM), ug ang International Research and Training Institute for the Advancement of Women (INSTRAW). Adunay usay Inter-Agency Committee nga naga-koordinar ug nag-sagol sa panglantaw sa gender diha sa tanang programa ug polisiya sa Nagkahiusang Nasud.

Ang kinamahinungdanon mao nga ang Nagkahiusang Nasud nigamit sa mga internasyonal nga instrumento aron pag-hiusa sa mga legal nga basihanan alang sa pag-kab-ot sa pagkapatas sa kababayen-an ug kalalaken-an. Ang nag-una niining maong mga instrumento mao ang Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women.

Ang Kombensyon sa pagwagtang sa tanang porma sa Diskriminasyon Batok sa Kababayen-an

Gisagop sa United Nations General Assembly, ang Kombensyon sa Pagwagtang sa Tanang Porma sa Diskriminasyon batok sa Kababayen-an mao ang kinakomprehensibong kasabutan kabahin sa katungod sa kababayen-an. Sagad nga gitawag nga pangkalibutanong pahayag sa katungod sa kababayen-an, ang

Kombensyon legal nga naga-bugkos sa tanang obligasyon aron mahunong ang diskriminasyon.

Ang Kombensyon naga-hatag og patas nga kahimtang alang sa kababayen-an ug kalalaken-an sa sibil, politikanhon, ekonomikanhon, ug kulturanhong katungod. Ang Kombensyon nag-mando nga ihunong ang tanang matang sa diskriminasyon, bisan sa publiko o pribadong kinabuhi, sa atubangan sa balaod o sa inadlaw-adlaw nga kinabuhi – hangtud nga ang kababayen-an madawat na nga patas sa kalalaken-an.

Ang Kombensyon mao lamang ang kasabutan sa tawhanong katungod nga naga-taguyod sa reproductive nga katungod sa kababayen-an ug natutok sa kultura ug tradisyon nga nag-umol sa mga papel ug relasyon sa pamilya basi sa gender.

Ang Kombensyon namugna niadtong Septembre 3, 1981 ug niadtong Marso 2005, gi-ratify o gidawat sa 180 ka gobyerno sa mga nasud, o state parties. Ang Kombensyon mao ang ikaduhang pinakadaghang ni-ratify nga internasyonal nga kasabutan kabahin sa tawhanong katungod. Ang artikulo 1 – 16 sa Kombensyon naghisgot og mga particular nga kalihukan nga buhaton sa mga nasud nga ni-ratify sa Kombensyon. Ang artikulo 17-30 nag-latid sa mga pamaagi sa pagpatuman sa Kombensyon.

Diskriminasyon (Artikulo 1)

Ang diskriminasyon mao ang pagpalahi, pagwalay labot, o pagdumili sa pagsalmot nga gibase lamang sa “sex” o “gender”. Ang maong diskriminasyon adunay epekto o tumong sa pag-piang o pagwala pag-ila o pagpatuman sa kababayen-an sa ilang tawhanong katungod. Ang maong mga katungod wala mag-agad sa estado sibil sa kaminyoon, nagtungtong sa basihanan nga patas ang babaye ug lalaki, ug nga sila may batakan nga katungod ug kagawasang political, sosyal, kultural, sibil, o sa bisan unsa nga larangan.

Mga pamaagi sa polisiya (Artikulo 2)

Ang tanang porma sa diskriminasyon sa kababayen-an gi-kondenar ug ang mga partido estado nagkahiusa nga:

* Magpatunhay sa kaangayan sa kalalaken-an ug kababayen-an sa ilang nasudnong batakang balaod, mga sibil nga balaod, ug uban pang mga balaod aronmapasiguroangpagpatumanniiningmaongprinsipyo;

* Pag-mugna og mga haom nga balaod nga nag-dumili sa diskriminasyon sa kababayen-an;

* Pagpundar og mga hukmanan ug uban pang mga pampublikong institusyon alang sa epektibo nga pagproteher sa kababayen-an batok sa diskriminasyon;

* Pagpa-siguro nga ang mga pampublikong institusyon sa gobyerno ug mga opisyales sa gobyerno dili magahimo og aksyon nga may diskriminayon sa kababayen-an;

* Pagpasiguro nga mahunong ang tanang paglihok nga may diskriminasyon batoksakababayen-ansamgaindibidwal,organisasyon,ugmgapatigayon;

* Pagwagtang sa mga nagtunhay nga balaod, pamaagi, ug tradisyon nga may diskriminasyonsakababayen-an;

* Pagtangtang sa mga probisyon sa silot nga may diskriminasyon sa kababayen-an.

Ang pagpasiguro sa batakang tawhanong katungod ug kagawasan (Artikulo 3)

Ang mga partido estado mobuhat sa tanang haom nga pamaagi, lakip na ang lehislatura, sa tanang larangan aron mapasiguro ang batakang tawhanong katungod sa kababayen-an patas ra sa kalalaken-an.

Mga Espesyal nga pamaagi (Artikulo 4)

Temporaryo nga mga espesyal nga pamaagi aron mopa-paspas sa pagkapatas sa kababayen-an ug tanang mga pamaagi alang sa proteksyon sa pagpanganak dili maka-diskriminar sa kababayen-an.

Sex Roles (Artikulo 5)

Ang tanang mga partido estado naga-uyon niining maong mga pamaagi:

* Pagwagtang sa mga prejudices ug mga pamaagi basi sa pagtan-awng labaw o ubos ang mga tawo basi sa ilang gender o stereotyped nga mga katungdanan.

* Pagpasiguro nga ang pampamilyang edukasyon nagatudlo sa saktong pagsabot sa pagpanamkon isip usa ka katilingbanong buhat ug nga ang ang kababayen-an may patas nga katungod ug responsibilidad sa kalalaken-an sa hisgutanan sa kaminyoon ug pamilya.

prostitusyon (Artikulo 6)

* Ang tanang pamaagi, lakip na ang lehislatura, kinahanglan himuon aron mahunongangtanangpormasatraffickingugpagpahimulos.

pulitikanhon ug pampublikong Kinabuhi (Artikulo 7)

Ang kababayen-an, patas sa kalalaken-an, adunay katungod pag-ambit sa pulitikanhon ug pampublikong kinabuhi sa nasud ug may katungod nga:

* Mobotar sa tanang piniliay ug referenda ug magpapili sa tanang pampubliko ngapinilingabuhatan;

* Mosalmot sa paghimo og mga balaod ug mohupot og pampublikong opisinasatanangang-angsagobyerno;

* Mosalmot sa non-government organizations ug mga asosasyon nga may kalabutan ang pampubliko ug pulitikanhong kinabuhi sa nasud.

Representasyon (Artikulo 8)

Ang kababayen-an hatagan og oportunidad nga mo-representar sa gobyerno sa pang-kalibutanong ang-ang ug pagsalmot sa gimbuhaton sa mga pangkalibutanong organisasyon.

Nasyonalidad (Artikulo 9)

Ang kababayen-an adunay patas nga katungod sa kalalaken-an sa pag-kuha, pag-bag-o, o pag-pabilin sa ilang nasyonalidad ug ang nasyonalidad sa ilang mga anak. Ang pagminyo ngadto sa tawo nga may lahi nga nasyonalidad dili direktang maka-apekto sa nasyonalidad sa asawa.

Edukasyon (Artikulo 10)

Ang kababayen-an nahatagan og patas nga katungod sa kalalaken-an sa larangan sa edukasyon, particular niini:

* Careerugvocationalguidance;

* Curricula, examinations, kwalipikadong magtutudlo, ug ang standard sa eskwelahanugmgaekipos;

* Coeducation ug ang pag-bag-o sa mga libro aron ma-tangtang ang mga stereotypeokinahonngapang-lantaw;

* Scholarshipsugmgastudygrants;

* Nagpadayongedukasyon,lakipnaangmgaliteracyprograms;

* Pagpaminussapag-dropoutsaeskwelahanangkababyen-an;

* Patas nga higayon sa pagsalmot sa mga guimbuhaton sa pagpa-ugnat sa kusogugphysicaleducation;

* Pag-kab-ot sa impormasyon aron ang kahimsug sa kababayen-an, lakip na tambag sa pagplano sa pamilya.

panarbaho (Artikulo 11)

Maghimo og mga pamaagi aron mawagtang ang diskriminasyon sa kababayen-an sa larangan sa panarbaho ug ang ilang mga musonod nga mga katungod mapatuman:

* Sapagtrabaho;

* Sasusamangoportunidadsapag-panarbahosakalalaken-an;

* Sa libreng pagpili sa propesyon ug panarbaho, sa promosyon, sa kasigurohan sa pagpanarbaho, sa mga benepisyo ug kondisyon sa serbisyo, ug pagdawat og pagbansay nga vocational ug mga re-training sama sa apprenticeships,advancedvocationaltraining,ugrecurrenttraining;

* Sumasamang bayad, lakip na ang mga benepisyo ug patas nga pagtratar sa parehong trabaho nga may patas nga bili, ug ang patas nga pag-evaluate sa kalidadsatrabaho;

* Sakatilingbanongseguridad;

* Sa proteksyon sa panglawas ug kasigurohan sa gi-trabahoang palibot.

Aron malikayan ang diskriminasyon sa kababayen-an sa basihanan sa kaminyoon o pagsabak, ang mga estado partido magpatuman niining mga pamaagi:

* Dili pagkataktak sa trabaho nga ang basihanan mao ang pagsabak, pagpanganak,opagminyo;

* Pagtugotogmaternityleavengamaybayadomaysusamangsocialbenefits ngawalaypagkawalasatrabaho,seniority,ugmgasocialallowances;

* Pag-awhag sa paghatag og social services sama sa child care facilities aron ang mga ginikanan maka-balanse sa mga responsibilidad sa pamilya ug trabaho;

* Paghatag og espesyal nga proteksyon sa kababayen-an sa panahon sa ilang pagsabak sa tanang matang sa trabaho nga madaut kanila.

Ang mga balaod nga naga-proteher sa kababayen-an kinahanglang nga balik-tan-awon matag panahon ug usbon basi sa bag-ong sientipiko ug teknolohiyan-ong kasayuran.

Kahimsug (Artikulo 12)

Mga pamaagi alang sa pag-wagtang sa diskriminasyon sa larangan sa kahimsug angay ipatuman aron ang kababayen-an adunay patas nga pagkab-ot sa serbisyo sa panglawas, labot na ang pagplano sa pamilya.

Haom nga mga serbisyo ihatag sa kababayen-an sa ilang pagsabak, pagka-ospital ug pagkahuman pag-panganak, hatagan og libreng serbisyo kon gikinahanglanon, ug paghatag og insaktong nutrisyon sa ilang pagsabak ug pag-patotoy sa anak.

Ekonomikanhon ug Katilingbanong Benepisyo (Artikulo 13)

Ang kababayen-an, patas sa kalalaken-an, may katungod ning mosunod:

* Pag-angkonsamgabenepisyoalangsapamilya;* Ang katungod sa pag-kab-ot sa pautang ug uban pang porma sa pagpahulam nga pinansyal

* Ang katungod sa pagsalmot sa paglulinghayaw, paugnat sa kusog, ug kulturanhong mga guimbuhaton

Kababayen-an sa Kabanikan-han (Artikulo 14)

Ilhon ang mga suliran sa kababayen-an sa kabanikanhan kinahanglan ug ang ilang katungdanan sa pang-ekonomikanhong kinabuhi sa pamilya, lakip na ang trabaho nga wala bayari. Ang ilang mga katungod mao ning mosunod:

* Pagsalmotsapagplanougpagpatumansakalambuansatanangang-ang;

* Pag-kab-ot sa komprehensibong serbisyo sa kahimsug, lakip na ang impormasyon,tambag,ugPagplanosaPamilya;

* Pagkadawatsabenepisyosamgakatilingbanongserbisyo;

* Edukasyonugpagbansay,formal/non-formalugfunctionalliteracy;

* Pag-organisa og mga self-help nga grupo ug mga kooperatiba aron sa pagkab-otsaekonomikanhongkahigayonan;

* Pagsalmotsamgaguimbuhatonsakomunidad;

* Patas nga pagkab-ot sa mga ekonomikanhong oportunidad, pautang, marketing facilities, haom nga teknolohiya, ug patas nga pagtratar ilalom sa repormasayutaugrepormangagraryo;

* Igo o hamugaway nga pagpuyo – may panimalay, kalimpyo sa palibot, elektrisidad, sakyanan, ug komunikasyon

Balaod (Artikulo 15)

Ang kababayen-an patas sa kalalaken-an sa mata sa balaod niining mosunod nga mga larangan:

* Susamang legal nga kakayahan sa kalalaken-an ug ang kahigayonan sa pag-patuman sa kapasidad sa mga kontrata, pagdumala og mga propriedad, ug mgapamaagisakorte;

* Ang tanang kontrata ug legal nga instrumento nga nag-pugong sa legal nga kapasidadsakababayen-anideklarangawalayepekto;

* Ang kababayen-an makalihok nga libre ug libre usab pagpili sa ilang pinuy- anan.

Kaminyuon ug pamilya (Artikulo 16)

Ang kababayen-an may patas nga katungod ug katungdanan sa kalaken-an sa kaminyuon ug relasyon sa pamilya, partikular sa :

* Pagminyo;

* Pagpilikinsaangminyuan;

* Sapanahonsakaminyuonugpag-hilisniini;

* Isipginikanan,bisanpamansamaritalngakahimtang;

* Libre sa pagdeterminar sa gidaghanon ug ispasyo sa mga anak, adunay pag-kab-ot sa impormasyon, edukasyon, ug pamaagi sa pag-patuman niining maongmgakatungod;

* Sa hisgutanan sa pagbantay, pag-amuma, pagbilin, ug pag-sagop og mga bata;

* Patas nga personal nga katungod isip bana ug asawa sa pagpili og apelyido, propesyon,ugtrabaho;

* May pag-panag-iya, pag-angkon, pag-dumala, administrar, ug pagpahimulos sa mga kabutangan.

Ang minimum nga edad sa kaminyuon kinahanglan nga ipartikularisa ug ang pag-rehistro sa kaminyuon kinahanglang obligado.

paghimong Realidad sa Katungod: Ang Komite sa CEDAW (Artikulo 17-30)

Ang pagpatuman sa Kombensyon gi-monitor sa Komite sa Pagwagtang sa Diskriminasyon sa Kababayen-an nga napundar niadtong 1982. Ang Komite gilangkoban sa 23 ka mga miembro nga gipili sa mga partido estado nga may upat ka tuig nga pagserbisyo. Ang kriteria mao nga sila mga eksperto ug may “high moral standing” ug kakayahan sa gilangkoban sa Kombensyon. Bisan kon sila gipili sa ilang mga gobyerno, nagsilbi sila sa indibidwal nga kakayahan.

Ang Komite nagatigom kaduha sa usa ka tuig sulod sa 3 ka semana aron pag-balik tan-aw sa kalambuan nga nahimo sa mga nasud nga mi-ratify sa Kombensyon. Sa panahon sa pag-balik-tan-aw, ang mga gobyerno naga-presentar sa ilang nga nasudnong taho kabahin sa pagpatuman sa ilang mga obligasyon. Kining maong mga taho gi-sumite sa Komite usa ka tuig human nipirma ang nasud nahimong estado partido ug kausa kada upat ka tuig. Ang matag taho ginahisgutan sa mga miembro sa Komite ug mga representante sa gobyerno. Ang Komite makadawat usab og taho gikan sa mga non-government nga organisasyon. Basi sa taho, ang mga miembro sa Komite maghimo og mga rekomendasyon sa matag nasud.

Ang Komite makahimo usab og Heneral nga Rekomendasyon sa mga partido estado sa mga pamaagi pag-wagtang sa diskriminasyon sa kababayen-an. Gigamit niini ang maong gahum sa larangan sa diskriminasyon nga wala partikular mapunting sa Kombensyon, sama sa isyu sa HIV/Aids ug ang pagdagmal sa kababayen-an. Sa pagkahuman sa ika-20 nga sesyon niadtong 1999, ang Komite nakahimo og 23 ka Heneral nga Rekomendasyon.

Optional protocol sa Kombensyon

Ang Optional Protocol sa Kombensyon gi-pasar niadtong Oktobre 1999 sa Heneral nga Asembliya. Gihatagan niini ang babaye o grupo sa mga babaye nga wala nilampos sa ilang pagpa-ngayo og hustisya sa gobyerno bisan pa sa pag-gamit na niya sa tanang pamaagi sa balaod nga mo-sang-at sa ilang petisyon sa Komite.

Ang Komite ang mohimo og mga imbestigasyon sa grabe o sistematikong pagpanglapas sa katungod sa kababayen-an sa mga partido estado sa Kombensyon ug Optional Protocol.

Ang Division for the Advancement of Women

Ang United Nations Division for the Advancement of Women (DAW), nga naga-base sa New York, naga-serbisyo sa Komite sa CEDAW. Ang DAW usab nagalambigit sa uban parte sa United Nations system aron mapatunhay ug masuportahan ang Kombensyon ug ang mga gimbuhaton sa Komite, ug aron mapasiguro nga ang katungod sa kababayen-an natubag sa mga kasabutang internasyonal.

Alang sa dugang kasayuran kabahin sa Kombensyon ug katungod sa kababayen-an, bisita sa http://www.un.org/womenwatch/daw, o mag-email sa daw@un.org.

Maka-tawag usab sa:

Development and Human Rights SectionDepartment of Public InformationRoom S-1040, United NationsNew York, NY 10017

Tel. (212)963-3771 Fax (212) 963-1186 Email: vasic@un.org

Naa mangsukod sa panghuna-huna May kagawasan alang ni Aida, lorna, ug Fe

Ni Marivir R. Montebon

Kasagaran, ang kawad-on ug ang kawalay kalipay sa kaminyoon nagasilot sa kababayen-an sa pagka-miserable sa tibuok nilang kinabuhi. Apan sa ulahi, sila ra gihapon ang magbuot sa ilang kahimtang. Sama kini sa estorya nilan ni Aida, Lorna, ug Fe (gitago ang ilang tinuod nga mga ngalan), pulos nagbuhi sa pamilya, pulos anaa sa 40 ang panuigon.

Nangayo sila og tambag sa organisasyon sa kababayen-an, ang Gabriela aron ilang masugakod ang ilang lisod nga kaminyoon samtang ilang gibalanse ang pagpangita og panginabuhian. Wala sila modangop sa legal nga pamaagi tungod kay wala man silay kwarta nga ikagasto sa korte.

Matud pa ni Vida Arcamo, secretary-general sa Gabriela, taas ang gikinahanglang panahon aron ang kababayen-an makalingkawas sa kawad-on ug sa mga problema sa kaminyoon. Ang iyang organisasyon nagedukar sa kababyen-an kabahin sa mga balaod nga local, nasyonal, ug internasyonal aron masabtan nila ang ilang mga katungod. Apan sa kaulahian, ang babaye ra gayud ang mag-buot sa iyang buot mahitabo.

Nag-ingon si Arcamo nga ang katungod sa kababayen-an nga gi-ila sa Kombensyon sa Pagwagtang sa Tanang Porma sa Diskriminasyon Batok sa Kababyen-an nahimo lamang mabulukon sa dihang ang gobyerno ug ang civil society naghimog mga polisiya ug programa nga nakatabang pag-pausbaw sa kahimtang sa kababayen-an.

“Daghan na ang mga balaod nga nag-protektar sa katungod sa kababayen-an. Apan daghan pa usab angayan buhaton, sama sa pag-edukar kanila sa mga balaod.”

Sa kaso ni Aida, Lorna, ug Fe, ilang gihimo ang tanan aron maluwas ang ilang kaminyoon, ug nga niabot na ang panahon nga ila nang luwason ang ilang kaugalingon ug ipatigbabaw ang respeto sa kaugalingon.

AidaSi Aida nanimuyo uban sa iyang pamilya diha sa pundok sa mga barong-barong duol sa Kapitolyo sa Sugbo. Iyang gipanag-iya ug gidumala ang usa ka carenderia. Kada kaadlawon, mobangon si Aida aron mangopra og mga lab-as nga luto-on ug magluto siya og lain-laing klase nga sud-an sa dili pa mosidlak ang adlaw.

Siya mismo ang naningamot niini, samtang ang iyang bana natulog ug ang ilang mga anak nag-andam alang sa panarbaho ug pag-eskwela.

Inig abli sa karenderia sa 6:30 sa buntag, siya ug ang iyang bana mag-sugod na sa ilang negosyo. Si Aida mao ang waitress ug ang iyang bana ang cashier. Manirado sila alas 6 sa gabii, bisan pa man kon dili angayan sa usa ka negosyo, tungod kay dili gusto ang bana ni Aida nga iyang atimanon ang mga kustomer nga construction workers.

Pagtiklop sa adlaw, ang iyang bana mao ang magahipos sa halin ug tagaan lamang niya si Aida og igo kantidad para ipangompra pagka-ugma sa kaadlawon. Siya usab ang magahatag sa ilang mga anak og allowance gikan sa halin sa ilang negosyo.

Sulod sa 22 ka tuig, mao ni ang kinabuhi ni Aida. Ang iyang bana, kada human sa alas 6 sa gabii makig-lulinghayaw na uban sa iyang mga amigo samtang sila mag-inom ug manganta sa karaoke hangtud gabii o kaadlawon. Gi-antos usab ni Aida ang iyang pagka-seloso ug ang iyang pagdagmal sulod sa 22 ka tuig.

Niadtong duha ka tuig nga milabay, si Aida ug ang iyang mga anak nibiya sa iyang bana human sila nag-away kabahin sa usa ka problemang pam-pamilya. Nibalhin sila sa lugar nga gi-abangan sa iyang kamagulangang anak. Nidesider si Aida sa pag-biya human gibunalan ang iyang nawong, tiyan, ug paa og usa ka dakong kahoy nga maoy hinungdan nga siya na-ospital.

Pipila ka adlaw human sila milayas, ang iyang bana milangyaw didto sa Manila ug wala na mibalik. Karon si Aida nibalik na sa iyang negosyo sa karenderia, ug nag-padagan niini sa mas hamugaway ug maalambuong pamaagi.

Niingon siya nga dili na niya dawaton ang iyang bana kon ugaling mobalik man kini. Dugang pag-ingon nga maghimo siya og kasulatan nga “Mga hingulata, pahawa.”

Ang mga anak ni Aida supak sa pagbalik sa ilang amahan. “Mas maayo pa ang among kahimtang nga wala siya,” matud pa sa 16 anyos nga anak nga lalaki ni Aida.

lornaAng kaso ni Lorna mao ang pagdagmal sa emosyon. Nagtrabaho siya isip clerk sa buhatan sa gobyerno ug minyo sa 15 ka tuig sa usa ka lalaki nga naa lamang sa balay nag-dumala sa ilang mga boarders. Aduna siya part-time nga trabaho sa airport isip utility nga trabahante.

Sama ni Aida, ang iyang bana palahubog ug hingulata, ug seloso nga wala sa lugar. Masuko siya kon si Lorna walay kwarta ug magduda nga kini iyang gihatag sa iyang laki.

Sa akong tan-aw may sakit sa panghunahuna siya kay kanunay jud nga suspichoso. Gamay ra man akong sweldo isip clerk, ug kon may gastuan ako sa tambal ug uban pang mga repair sa balay, dili niya mahinumduman. Mag-duda hinuon nga akong gihatag sa akong laki. Sige gyud nig balik-balik nga kahimtang.”

Nidiseder siya nga biyaan ang iyang bana ug mo-trabaho sa gawas sa dihang nag-selos ang iyang bana ug gipaka-ulawan ug gibun-og siya atubangan sa mga boarders.(Niingon si Lorna ang imbis iyang igasto ang iyang kwarto sa annulment sa iyang kaminyoon, iya na lang kining tigumon. “Ang importante layo na ko niya.”)

FeGihimong ulipon si Fe sa iyang mother-in-law sa dihang niipon sila kaniya sa iyang balay niadtong 1984. Mao kadto ang mga sayo pa nga pakigbisog sa sayong bahin sa iyang kaminyoon. Human sa 5 ka nag-sunod sunod nga mga gagmayng anak, abi niya

nahigot na gayud sila sa pag-puyo uban sa iyang mother-in-law. Apan nilampus siya sa iyang pagkombinser sa iyang bana na mag-lain sila.

Apan sa iyang bag-ong panimalay, si Fe giabusohan usab sa iyang bana nga kanunayng naghubog ug may babaye. Ang pangita ni Fe sa pagpaninda og utanon sa merkado dili igo alang sa iyang lima ka anak.

Midesider si Fe nga mobalik sa iyang lungsod sa isla sa Negros ug gidala niini ang duha niya ka mga kamanghurang anak.

Milabay ang pipila ka bulan, niapas ang iyang 3 ka mga anak ug misumbong kaniya nga ang ilang amahan may gikapuyo nga laing babaye sulod mismo sa ilang balay.

Si Fe nidisider nga manimuyo na lang sa Negros uban sa iyang 5 ka mga anak. Mibalik siya sa Cebu pulo ka tuig human sa iyang pag-biya aron lamang pagkuha sa insurance ug kabutangan sa iyang bana nga namatay tungod sa sakit sa kasingkasing.

Matud pa ni Vida Arcamo, secretary-general sa Gabriela, nga 6 sa 10 ka babaye nga gidagmalan ug gi-tabangan sa ilang counseling program mobalik gayud sa ilang mga bana bisan pa man sa ilang intensyon nga malibre na sa ilang kaminyoon.

Taas nga panahon ang gikinahanglan nga ang babaye mo-desider nga i-lingkawas ang kaugalingon gikan sa kaminyoon. Kasagaran, mobalik sila kaduha ug mobiya na gayud kon dili na nila ma-angwanta ang pagpangdagmal, matud pa ni Arcamo.

Matud pa ni Arcamo ang pang-ekonomiya dakong hinungdan ngano ang babaye mopabilin sa usa ka lisud nga kaminyoon. “Kon duna lang silay ika-suporta sa kaugalingon, dali ra unta silang makalingkawas sa kaminyoon.”

Personal ang pagtuo ni Arcamo nga mas maayo nga hunungon sa kababayen-an ang kaminyoon aron ma-undang ang nag-balikbalik nga kahimtang sa pag-dagmal kanila sa dili pa kini mosangpot sa ilang kamatayon o pagkasakit.