“การจดท าแผนชมชน แบบมสวนรวมสการจดท าแผนพฒนาการเกษตรระดบต าบล”

นางสาวอารนา พชยวตต

ผอ านวยการกลมยทธศาสตรและสารสนเทศ

ส านกสงเสรมและพฒนาการเกษตรเขตท 6 จงหวดเชยงใหม

แผนชมชนแบบมสวนรวม คอ แผนทเกดจากชมชน โดยชมชน และเพอชมชน บนพนฐานของความจ าเปน และความตองการของชมชน ซงประกอบไปดวยกจกรรมดานตางๆ เชนการพฒนาดานการเกษตร การพฒนาดานสงคม การพฒนาดานวฒนธรรม การพฒนาโครงสรางพนฐาน ฯลฯ โดยผแทนจากชมชนทกสาขาอาชพ และเจาหนาทของรฐรวมด าเนนการ ตงแตการส ารวจชมชน การประเมนทรพยากรและศกยภาพของชมชน วเคราะหหาสาเหต และสรางความฝนเพอน ามาก าหนดเปนแผนชมชนแบบมสวนรวม

เปนแผนทไดมาจากการจดท าแผนชมชนของแตละหมบานตามกระบวนการ PAP นบตงแตการคดเลอกและเตรยมทมงาน การคดเลอกผแทนชมชน การเตรยมการจดท าแผนชมชน การปรบตวเขาสกระบวนการ การส ารวจขอมลและประเมนทรพยากรชมชน การประเมนความสมพนธและการเปลยนแปลงในชมชน การสรางภาพฝนและการประเมนปญหาของชมชน จนถงการไดมาซงแผนชมชนแบบมสวนรวม แผนการพฒนาการเกษตรระดบต าบล คอ แผนการด าเนนงานสงเสรมและพฒนาอาชพและทรพยากรเกษตรของต าบล ซงเกษตรกร เจาหนาท และองคกรทเกยวของในต าบลรวมกนวเคราะหและก าหนดโครงการ/กจกรรม ทจะด าเนนการตามความตองการในแผนชมชนแบบมสวนรวม

เปนแผนทไดมาจากการน าแผนชมชนแบบมสวนรวม ของแตละหมบานมาด าเนนการสงเคราะห โดยเรมด าเนนการนบตงแตการเตรยมความพรอม เจาหนาทและขอมลพนฐานของต าบล การประมวลปญหาและภาพฝนของแตละชมชน การจดเวทต าบล การก าหนดแผนงานโครงการ กจกรรมและงบประมาณ จนถงการจดท ารปเลมแผนพฒนาการเกษตรระดบต าบล

แผนภม : ขนตอนการจดท าแผนชมชนแบบมสวนรวมและแผนพฒนาการเกษตรระดบต าบล

ชมชน หมท1

ชมชน หมท3

ชมชน หมท2

การคดเลอกและเตรยมทมงาน การคดเลอกผแทนชมชน การเตรยมจดท าแผนชมชน การปรบตวเขาสกระบวนการ การส ารวจขอมลและประเมนทรพยากรชมชน การประเมนความสมพนธและการเปลยนแปลงในชมชน การสรางภาพฝนและการประเมนปญหาของชมชน การจดท าแผนชมชนแบบมสวนรวม

PAP

แผนพฒนาชมชนแบบมสวนรวม หมท1

แผนพฒนาชมชนแบบมสวนรวม หมท2

แผนพฒนาชมชนแบบมสวนรวม หมท3

คณะท ำงำนฯ จดท ำแผนฯ

ผแทนหนวยงาน

ผแทนสาขาอาชพ

ผแทนชมชน

การเตรยมความพรอมเจาหนาทและขอมลพนฐานของต าบล การประมวลปญหาและภาพฝนของแตละชมชน การจดเวทต าบล การก าหนดแผนงาน/โครงการ/กจกรรม/งบประมาณ การจดท ารปเลม

สงเคราะห

แผนพฒนาการเกษตร

ระดบต าบล

PAP (Participatory Assessment and Planning) เปนเครองมอในการจดการชมชนอยางหนงทผใหและผรบ (เกษตรกร) ในชมชนมารวมกนคด รวมกนจดท าแผนชมชนบนพนฐานความตองการและจ าเปนของชมชน

PAP ท าให เกดประโยชน

อยางไร

1.เปนกระบวนการทกระตนจตส านกรวมกน ทจะรกษาทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม การชวยเหลอเกอกลกน และการกระท าสงทเปนประโยชนตอชมชน

2.เกดความเขาใจทดตอกนจากการไดมารวมท ากจกรรมการไดพดคยแลกเปลยนขอมลและมาเหนรวมกน ซงวธการน จะเปนการสรางและประสานแนวคดของผมสวนเกยวของในชมชนไดอยางแทจรง

3.เกดแผนทไดจากความจ าเปนและความตองการของชมชน ตลอดจนสอดคลองกบศกยภาพของพนท

4.ชวยใหทกคนมโอกาสเทาเทยมกนในการไดรบผลประโยชนจากการพฒนาทงภายในและภายนอกชมชน

ขนตอนการจดท าแผนชมชน PAP

ทมงาน 1.ขนเตรยมการ คดเลอกและการเตรยมทมงาน การคดเลอกผแทนชมชน การเตรยมการจดท าแผนชมชน

การปรบตวเขาสกระบวนการ กจกรรมท 1 ปรบความคาดหวง กจกรรมท 2 เกมสสรางบาน

การส ารวจขอมลและประเมนทรพยากรชมชน กจกรรมท 1 การส ารวจชมชน กจกรรมท 2 การสรางแผนทชมชน

การประเมนความสมพนธและ การเปลยนแปลงในชมชน กจกรรมท 1 การวเคราะหกจกรรมการผลต

บทบาทชาย/หญง การวเคราะหรายรบ - รายจาย กจกรรมท 2 การประเมนความเปลยนแปลงของชมชนตามกาลเวลา กจกรรมท 3 ความสมพนธของชมชนกบบคคลและหนวยงานตางๆ

การสรางภาพฝนและประเมนปญหาของชมชน กจกรรมท 1 การสรางภาพฝนของชมชน กจกรรมท 2 การประมวลความหนกใจและความตองการของชมชน

การจดท าแผนชมชน 5 ป

ทมงาน

ผแทนชมชน 2.ขนด าเนนการ

1. ขนเตรยมการ 1.1 การคดเลอกและเตรยมทมงาน

วตถประสงค เพอแสวงหาบคคลจากหนวยงานทเกยวของเขามามสวนรวมในการจดท าแผนชมชน เพอประสานแผนใหเกดการปฏบตในลกษณะบรณาการ เพอใหเกดความพรอมในการปฏบตงาน วธการ 1.เกษตรอ าเภอประสานงานกบหนวยงานทเกยวของ และชแจงใหทราบถงความจ าเปนและ

ประโยชนของการท าแผนชมชน และการจดท าแผนจะตองท าในรปแบบของทมงาน ซง ประกอบดวยทกหนวยงาน ใน – นอกสงกดกระทรวงเกษตรและสหกรณ ขอความรวมมอใหแตละหนวยงานสงเจาหนาทมารวมเปนทมงาน ควรด าเนนการครงละประมาณ 4 คน

2.เมอท าความเขาใจรวมกนเปนอยางดแลว และไดทมงานแลว ตองมการประชมทมงาน เพอ วางแผนปฏบตการเพอเตรยมความพรอมของทมงาน จะตองเตรยมอะไรบาง

การเตรยมความพรอมของทมงาน รวมกนศกษา/ท าความเขาใจ ถงศกยภาพของพนทปฏบตการจากขอมลพนฐาน โดยผอ านวยการศนยจะตองเตรยมขอมลใหแกทมงานกอนออกปฏบตงาน รวมกนก าหนดขนตอนการปฏบตงาน และบทบาทหนาทของทมงานแตละคนใหชดวา ใครรบผดชอบเรองอะไร จะด าเนนงานขนตอนไหน กจกรรมอะไร ควรเนนเพอใหสอดคลองกบวตถประสงคหรอเปาหมายทตองการใหเกดการพฒนาพนทนนๆ เมอไดก าหนดวตถประสงค เปาหมาย ตลอดจนบทบาทและขนตอนแลว จะตองรวมกนจดเตรยม - วสดอปกรณ/เครองมอทจะใช

- ค าถามทจะน ามากระตนเพอใหเกดการเรยนร ตามวตถประสงคในแตละกจกรรม - เกมสและนทานทจะน ามาประกอบการเรยนร - งบประมาณส าหรบคา อาหาร คาเดนทาง วสดอปกรณ

ประโยชน ไดทมงานทมจดยนหรอมแนวคดรวมกนจนสามารถท างานใหบรรลเปาหมาย

ทรวมด าเนนการอยางมคณภาพ และเปนทยอมรบของผแทนชมชนตอไป ขอควรพจารณา ควรมการก าหนดกตกาการท างานของทมงานวาจะตองเปนอยางไรบาง

ตองยอมรบในความหลากหลายของคนในทมงาน ทงความร เพศ วย และ ประสบการณ ตองยอมรบความเหนซงกนและกน เปดโอกาสใหทกคนมสวนรวมในการแสดงความคดเหน ทกคนมเปาหมายในการท างานเพอชมชน มความไววางใจซงกนและกน มขอตกลงในการท างานรวมกน

1.2 การคดเลอกผแทนชมชน วตถประสงค เพอใหผแทนชมชนทเขาใจปญหา และสามารถตดสนใจเบองตนแทนชมชนได วธการ 1.ทมงานตองชแจงวตถประสงคในการมาคดเลอกผแทนชมชนครงน 2.ใหชมชนเปนผคดเลอก 3.เปดกวางไดอยางอสระทกอาชพ 4.ตองมทงผชาย : ผหญงปรมาณเทากน รวมแลวจ านวน 20 – 30 คน 5.ตองมตวแทน อปท. รวมดวย 6.ตองมตวแทนผน าสตร หรอผแทนกลมสตรรวมดวย 7.ผแทนชมชนจะตองกระจายใหครอบคลมพนทด าเนนการ ประชมชแจงผแทนชมชนใหเขาใจกระบวนการ ประโยชน จะไดผแทนชมชนทมประสบการณ มความร มแนวคดและอดมการณทจะรวมกน

จดท าแผนชมชน จนครบกระบวนการ

ขอควรพจารณา ทมงานควรเขาพบผน าหมบาน ชแจงวตถประสงคและประโยชนทชมชนจะไดรบ

จากการรวมกนจดท าแผนทชมชนดานการเกษตร ควรคดเลอกผแทนชมชนกอนการจดท าแผน 1 สปดาห

1.3 การเตรยมการจดท าแผนชมชน

วตถประสงค เพอใหทราบบทบาท ภารกจทจะตองรบผดชอบในการสนบสนนการจดท าแผนชมชน วธการ 1.ก าหนดบทบาทของแตละคนใหชดเจนวารบผดชอบสวนใด ของภารกจใด เชนใครจะเปน ผน ากระบวนการในแตละกจกรรม ใครจะจดบนทก ใครจะเปนคนเตรยมเครองมอ

/สรปการวเคราะห 2.ก าหนดระยะเวลาปฏบตงาน 3.ก าหนดสถานท หมใด ต าบลใด 4.ก าหนดวธการด าเนนงานในแตละขนตอนใหละเอยด 5.ก าหนดงบประมาณทจะตองใช มเรองใดบาง เชน คาอาหาร เครองดม พาหนะ อปกรณ 6.ตดตามประเมนผล เมอไดแผนงาน โครงการ มาแลวจะมอบหมายใครรบผดชอบเรองอะไร และรายงานผลการด าเนนการ

ประโยชน จะไดแนวทางทชดเจนในการสนบสนนการจดท าแผนชมชน

ขอควรพจารณา ทมงานควรมบทบาทระหวางการจดท าแผนชมชนแตละกจกรรม แตละวน ดงน

เปนผอ านวยการเรยนร Facilitator กระตนใหมการแสดงความเหนจากผแทนชมชน กระตนใหผแทนชมชนมการแลกเปลยนและมสวนรวมอยางแทจรง สรปขอมลและชวยสงเคราะหขอมลทไดจากการแลกเปลยน แบงกลมใหแตละกลมสามารถแสดงออกตามความถนดและความสนใจ ของผแทนชมชน ถาจ าเปนอาจเขาไปแทรกแซง เพอใหบรรยากาศกลมดขน มชวตชวา และพดคยใหเขาประเดน

2.ขนด าเนนการ 2.1 การปรบตวเขาสกระบวนการ เปนการเตรยมความพรอมและสรางความเขาใจรวมกน โดยใชกระบวนการแบบมสวนรวมในการปรบทศนคต กระบวนการคด และความตองการของชมชนเปนพนฐานทส าคญ ส าหรบการท างานเปนกลม การด าเนนงานขนตอนน ตวอยาง 2 กจกรรม คอ กจกรรมท 1 ปรบความคาดหวง วตถประสงค เพอทราบเปาหมายความตองการของผแทนชมชนในการเขารวมท าแผนชมชนครงน วสดอปกรณ บตรค า กระดาษฟาง เทปกาว ปากกาเคม วธการ 1.น าเขาสบทเรยน 2.ทมงานตงค าถาม แกผน าชมชนวา “ทานคดวาจะไดรบอะไรจากการมาครงน” 3.แจกบตรค า ใหผแทนชมชนเรยนค าตอบคนละ 1 ค าจอบ 4.น าบตรค าตดบนกระดาน 5.จดหมวดหมค าตอบ ประโยชน ชวยท าใหเราเขาใจความคาดหวงของผเขารวมกจกรรม ท าใหสามารถก าหนดทศทาง

การท างานในขนตอไปไดดขน กจกรรมท 2 เกมสสรางบาน วตถประสงค เพอพฒนาความรวมมอและท างานเปนทม เพอสรางความคนเคยและเขาใจกน เพอใหรหลกและวธการรวมกน วสดอปกรณ หลอดกาแฟ วธการ 1. เกรนน าเขาสกจกรรม 2. แบงกลม 3 กลม ชาย 1 กลม,หญง 1 กลม, ผสม 1 กลม และตงชอกลม 3.ใหสรางบานทสวยงาม แขงแรง ใหญโต ใหเสรจภายใน 15 นาท 4.น าเสนอเมอหมดเวลา น าบานมาวางเรยงกน แลวใหตวแทนกลมอธบาย ทมงานตงค าถาม 5.ตดสนผลงาน ใหกลมใหญตดสนใจวา กลมไหนชนะ 6.ทมงานสรปวตถประสงคของกจกรรม สรปตามประเดนทตอบ ตวอยางค าถาม พอใจในผลงานหรอไม อะไรท าใหพอใจ คดวาอะไรท าใหประสบผลส าเรจ ไดเรยนรอะไรบาง งานทท าสวนใหญใครท า หญงหรอชาย ประโยชน ผแทนชมชนเรยนรวา การท างานจะส าเรจตองมการวางแผนรวมกน มการแบงงานกนท า

มการบรหารทรพยากรใหเกดประโยชนมากทสด

2.2 การส ารวจขอมลและประเมนทรพยากรชมชน เปนการส ารวจทรพยากรทมอยในชมชน ดานกายภาพ ชวภาพ เศรษฐกจ และสงคม เพอน าขอมลทได มาประเมนศกยภาพของชมชน วาชมชนมศกยภาพ โอกาส ปญหา และขอจ ากดอยางไร ตวอยาง 2 กจกรรม คอ กจกรรมท 1 การส ารวจชมชน วตถประสงค เพอใหทมงาน/ผแทนชมชน มโอกาสแลกเปลยนขอมลและเสรมสรางกระบวนการเรยนร

ทรพยากรชมชนรวมกน วสดอปกรณ สมด ปากกา กระดาษฟาง วธการ 1.ก าหนดขอบเขตส ารวจชมชน น าแผนทหมบานมาแสดง ใหผแทนชมชนก าหนดขอบเขต

การส ารวจ แบงคนเปน 3 กลม 2.ใหแตละกลมแบงขอบเขตการส ารวจ ชแจงวธการเปนขอมลและบนทกสงทพบเหน ขอมลทจะตองเกบ ไดแก

ขอมลทางดานกายภาพ - ลกษณะภมประเทศ - ชดดน - อณหภม - ปรมาณน าฝน - แหลงชลประทาน - แหลงน าธรรมชาต - โครงสรางพนฐานชมชน ขอมลทางดานชวภาพ - ระบบการปลกพช - ผลผลต - พชเศรษฐกจ - เลยงสตว - เทคโนโลยการผลต - พนธ ปย สารเคม ขอมลทางดานเศรษฐกจ - การตลาด - รายรบ-รายจาย - ตนทนการผลต - การออม - การประกอบอาชพ - สนเชอ - ฐานะทางเศรษฐกจ ขอมลทางดานสงคม - องคกรในชมชน - กองทน - ขนบธรรมเนยม ประเพณ - ภมปญญา - วถชวต - ขอจ ากด - เชอชาต/ศาสนา/การศกษา/คานยม 3.ด าเนนการส ารวจชมชน ทมงาน/ผแทนชมชน เดนส ารวจขอมลบนทกขอมลลงสมด 4.น าขอมลทได มาใสในขอบเขตพนททกลมตนไปส ารวจมา และรวมกนตรวจสอบ

ความถกตองของขอมลแลวน าขอมลจดลงแผนทชมชนตอไป ประโยชน การเดนส ารวจชมชนเราจะไดขอมลทตรงความเปนจรง สามรถใชเปนขอมลอางอง

ในการวเคราะหความเปนไปไดของ แผนงาน/โครงการ และยงมโอกาสพดคยกน เกดความคนเคย และผแทนชมชนมความกลาทจะแสดงความคดเหน

กจกรรมท 2 การสรางแผนทชมชน วตถประสงค เพอใหทกคนเหนภาพและเรยนรทรพยากรทมในชมชนรวมกน เพอใชเปนขอมลประกอบในการวเคราะหเพอจดท าแผนชมชนตอไป วสดอปกรณ กระดาษฟาง กระดาษกาว ปากกาเคม กระดาษส วธการท ากจกรรม 1.ทมงานอธบายการท าแผนทวาควรมขอมลอะไรบาง เพอใหผอานแผนทเขาใจ

ลกษณะความเปนอย ความสมบรณของทรพยากร โดยใชสญลกษณ หรอภาพวาดประกอบ 2.ใหกลมทแบงไวเดนส ารวจ ท าแผนทรวมกนและใหแตละกลมเตรยมผแทน มาเลาใหฟงวาพบเหนอะไร 3.ตรวจสอบขอมล วามสวนใดยงไมไดเตมลงในแผนท และชวยกนเตมใหครบถวน 4.เมอเสรจสนการน าเสนอทง 3 กลมแลวใหน าแผนททง 3 กลมมาตอ ใหเปนผนเดยวกน 5.ทมงานซกถามในกลมใหญทละประเดนค าถาม ใหผแทนชมชนออกมาตดกระดาษ โดยใชสทก าหนดไว

ตวอยางค าถาม จดไหนใชเปนแหลงอาหาร จดไหนท าใหเกดรายได จดไหนอดมสมบรณทสด เพราะอะไร จดไหนมปญหา ปญหาอะไร จดไหนทคดวาตองการพฒนาเรงดวน เรองอะไร จดไหนเปนพนทวางเปลา ของใคร เพราะอะไร ประโยชน 1.เปนการส ารวจและเรยนรชมชนไดเรวทสดและเปนจรงมากทสด 2.เรยนรทรพยากรในชมชน จนท าใหเกดการประเมนทรพยากรและศกยภาพ

ของชมชนนน ไดอยางถกตองและตรงความตองการของชมชน 3.มการปฏสมพนธระหวางเจาหนาทกบเกษตรกร เกษตรกรกบเกษตรกร ในการรวมกนวเคราะหศกยภาพชมชนนนๆได 4.ทกคนเหนเหมอนกนวา ในชมชนมอะไรบาง อยตรงไหน มปรมาณเทาไร มสภาพ เปนอยางไร ใชประโยชนอยางไร

ขอควรพจารณา ขนตอนกจกรรมน เปนขนตอนทส าคญมากเพราะจะกระตนใหผแทนชมชนได

เรยนรขอจ ากดและโอกาสทจะน าไปสความพยายามฟนฟทรพยากรธรรมชาต และการใชประโยชนใหคมคายงขน ในขณะททมงานคนหนงเปนผน ากระบวนการ ผทเหลอควรบนทกค าตอบเพอใชเปนขอมลวเคราะหในกจกรรมอนๆตอไป

ตวอยางแผนทชมชน

2.3 การประเมนความสมพนธและการเปลยนแปลงของชมชน เปนขนตอนทท าใหผเขารวมกจกรรม มองเหนการเปลยนแปลงและปจจยของความเปลยนแปลงทเกดขนในชมชน รวมถงความสมพนธกบองคกรภายนอกชมชน จะชวยใหชมชนมองเหนจดแขง จดออน โอกาส และขอจ ากดไดดยงขน สามารถวเคราะหและตดสนในในการปรบปรงการผลตการเกษตร การใชทรพยากร การสรางวสยทศน และการก าหนดแผนงาน/โครงการ ประกอบดวย 4 กจกรรม คอ กจกรรมท 1 การประเมนความเปลยนแปลงของชมชนตามกาลเวลา วตถประสงค เพอวเคราะหถงการเปลยนแปลงในการใชทรพยากรทผานมาและแนวโนมในอนาคต เพอสรางความตระหนกใหเกดขน หากไมชวยกนวางแผนอนาคตชมชน วธการท ากจกรรม 1.ทมงานกลาวน า ยกตวอยางเปรยบเทยบความเปลยนแปลงระหวางอดตกบปจจบน 2.สรางตรารางบนกระดาษฟางระบชวงเวลา 5ป 10ป 20ป ปจจบน

ขอมล 20ป 10ป 5ป ปจจบน ท าไมถงเปนอยางนน ทรพยากร ปาไม แหลงน า ทดน ความสมบรณของดน โครงสรางพนฐาน ถนน ประปา โทรศพท ชลประทาน โครงสรางชมชน สมาชกครอบครว วฒนธรรม -ภายในชมชน -ภายในครอบครว บทบาทของสมาชก

สมบรณ สมบรณ สมบรณ

ไมด

เรมหมด ตนเขน เรมเสอม ไมด

มนอย

ขาดน าบางชวง เสอม

ด

ไมม

ขาดฤดแลง เสอมมากๆ

ดมาก

ระบบการผลต การท านา -พนธ -การเตรยมดน การเกบเกยว การบ ารงดน การใชสารเคม

ประโยชน เพอใหทราบวาการด าเนนชวตของหมบานเปนมายงไง ท าใหทราบสภาวะสงแวดลอมปละทรพยากรทหายไปและคงเหลอในชมชน รอดต เขาใจปจจบน น าไปสการพฒนาทยงยน ผแทนชมชนตระหนกถงขอผดพลาดในอดตและสามารถวางแผนปองกนไมใหเกดขนอก ขอควรพจารณา 1.ควรมทมงานท าหนาทซกถามและจดค าตอบ รวมทงรวบรวมขอมลบนทกลง

ตาราง 2.ขนตอนวเคราะหตองรวมกนทงทมงานและผแทนชมชน 3.การซกถามใหซกทละประเดนจนเขาใจ 4.กอนจบกจกรรม ควรตงค าถามใหผแทนชมชนไดคด ทผานมาใชทรพยากรถกตองเหมาะสมเพยงใด คดวาในอนาคตจะเปนอยางไร

กจกรรมท 2 ความสมพนธของชมชนกบบคคลและหนวยงานตางๆ วตถประสงค เพอใหรวา มบคคล หรอหนวยงานใดเขามาเกยวของกบชมชน และมบทบาท

และใหบรการดานใดแกชมชน วธการท ากจกรรม 1.ทมงานกลาวน า แจกบตรค า และตงค าถาม มใครหรอหนวยงานใดทเขามาเกยวของกบชมชน 2.ใหผแทนชมชนเขยนชอบคคลหรอหนวยงานทเกยวของ 3.วาดวงกลมซอนกน 3 วงบนกระดาษฟาง ก าหนดใหวงในสดเปนบคคลหรอ

หนวยงานทมความสมพนธมากทสด ถดออกมาตามล าดบ 4.ผแทนชมชนน าบตรค าไปตดบนกระดาษฟางตามล าดบความสมพนธ

แลวกลมใหญชวยกนพจารณา แกไขใหเปนทยอมรบในกลมใหญ 5.ทมงานสรปบทบาทความสมพนธของบคคลหรอองคกรทมตอชมชน เพอชใหเหนวา ใครหรอหนวยงานใดจะสรางประโยชนหรอความลมเหลวแกชมชนอยางไร

ประโยชน ชมชนไดใชประโยชนจาหนวยงานอยางมประสทธภาพ ชมชนตระหนกถงบทบาทของบคคลหรอหนวยงานทเขามามสวนเกยวพน

กบชมชน ทงดานบกและดานลบ ชมชนไดใชสงทไดรบการสนบสนนคมคามากนองเพยงใด ควรจะพฒนาอยางไร

ขอควรพจารณา พยายามชใหชมชนเหนถงการปฏบตงานของแตละหนวยงานเปนอยางไร คดวาในอนาคตจะเปนอยางไร

ตวอยาง กจกรรมความสมพนธของชมชนกบบคคลหรอหนวยงานภายนอก

ก านน ผใหญบาน

เทศบาล เกษตร สาธารณสข

พฒนาชมชน

สหกรณ

แมบาน

นายอ าเภอ

ธกส.

ทดน

มลนธ

องคกรเอกชน

โรงงาน

สถาบนการศกษา

ลงรบซอผลผลต

กจกรรมท 3 การวเคราะหกจกรรมการผลตและบาทบาท ชาย – หญง (ใน – นอก ภาคเกษตร) วตถประสงค เพอเรยนรกจกรรมการผลต และน าผลการวเคราะหมาประกอบการตดสนใจ

ปรบปรงระบบการผลต เพอใหเรยนรวาในรอบปเกษตรกรท ากจกรรมอะไร ชวงไหน เปนอยางไร เพอเรยนรวาในแตละกจกรรมเพศชายท าอะไร เพศหญงท าอะไร เพอทราบชวงเวลาวาง เพอวางแผนพฒนาคน

วสดอปกรณ กระดาษฟาง ปากกาเคม วธการท ากจกรรม 1.ทมงานน าตารงทเตรยมไว อธบายการท ากจกรรมใหผแทนชมชนเขาใจ

แตละกจกรรมท าเมอไร มขนตอนอะไร แตละขนตอนถาผหญงท าใสเครองหมาย ถาผชายท าใสเครองหมายใตกจกรรมทท า 2.ตวแทนชมชนระบกจกรรมการผลต 3.สรางตารางวเคราะหพรอมทงแสดงตวอยางและอธบายวธการเขยนขอมลลงตาราง 4.แบงกลม 3 กลม รวมกนเขยนขอมลทกกจกรรมทมการผลตในกลม 5.ตวแทนกลมน าเสนอในกลมใหญ เพอเปรยบเทยบและตรวจสอบขอมล 6.ทมงานและผแทนชมชนรวมกนวเคราะหใหเหนจดเดน จดดอยของกจกรรมดานการผลต

ตวอยางค าถาม ? ในหมบานมอาชพอะไรบาง ท าอยางไร เมอใด ? เตรยมดนท าอยางไร ใชควาย หรอรถไถ ? ในชมชนยงชวยกนท าไรนาอยหรอไม ?ใชน าจากแหลงใด ?ผลผลตเปนอยางไรเมอเทยบกบปทแลว ?ใชปยหรอสารเคมมากขนหรอนอยลงจากปทแลว ?มของปาอะไรบาง หาไดชวงเดอนไหน หายากขนไหม ?มอาชพเสรมอะไรบาง ?ใชวสดจากไหนมาผลต

?ใชตนทนการผลตจากไหน สวนตว หรอเงนก ประโยชน ทราบวาในชมชนสวนใหญประกอบอาชพอะไร อาชพเสรมอะไร ทราบชวงเวลาประกอบอาชพของเกษตรกร ทราบวาแตละกจกรรมเหมาะสมกบชมชนหรอไม ถาไมเหมาะท าอยางไร ทราบวาควรจะพฒนาคนกลมใด ในกจกรรมใด ทราบสภาพเศรษฐกจของชมชนโดยรวม รวมถงสภาพการผลตและเทคโนโลย

ตวอยาง การเรยนรกจกรรมการผลตของชมชนและบทบาทชาย-หญง ปฏทนการผลตในรอบป

กจกรรม ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย ธ.ค ภาคการเกษตร 1.ขาวนาป 2.ขาวนาปรง ฯลฯ นอกภาคเกษตร 1.รบจาง 2.หาของปา 3.ทอผา 4.จกสาน ฯลฯ

เตรยมดน ใสปย/ยา เกบเกยวเตรยมดน

กจกรรมท 4 วเคราะหกระแสรายรบ – รายจาย วตถประสงค เพอเรยนรระบบเศรษฐกจภายในครวเรอน วสดอปกรณ กระดาษฟาง ปากกาเคม บตรค า วธการท ากจกรรม 1.ทมงานชแจงตารางทเตรยมไว อางองกจกรรมจากปฏทนการท างาน

เพอจะไดรวา ท าอะไร มรายไดชวงไหน มรายจายชวงไหน สงตวแทนน าเสนอ 2.ทมงานและผแทนชมชนชวยกนวเคราะหใหเหนทมาของรายได สภาวะการใชจาย ทกอใหเกดปญหาและความตงเครยด

ตวอยางค าถาม ?เดอนไหนใชเงนมากทสด เรองอะไร มปญหาไหม แกไขอยางไร

ทมงานท าเครองหมายในกจกรรมทใชเวลามาก พรอมเขยนในบตรค า วามปญหาอะไร แกไขอยางไร ?เดอนไหน ไดรบเงนมากทสด จากกจกรรมอะไร เอาไปใชอะไรบาง ?หากมการกเงนใหถามแหลงเงนก และใชบรการแหลงเงนกไหนมากทสด

ประโยชน ชมชนทราบสภาวะความสมดลของรายรบ – รายจาย ทราบฐานเศรษฐกจของชมชนนน

ตวอยางตาราง รายรบ – รายจาย ของชมชน

รายรบของชมชน กจกรรม ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย ธ.ค

ภาคการเกษตร 1.ขาวนาป 2.ขาวนาปรง ฯลฯ นอกภาคเกษตร 1.รบจาง 2.หาของปา 3.ทอผา 4.จกสาน ฯลฯ

รายจายของชมชน กจกรรม ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย ธ.ค

ภาคการเกษตร 1.ขาวนาป 2.ขาวนาปรง ฯลฯ นอกภาคเกษตร 1.ใชในครวเรอน 2.คาเทอม 3.ใชหน ธกส. ฯลฯ

ขายขาว

คาจางเตรยมดน คาปย/ยา คาจางเกบเกยวเตรยมดน

2.4 การประเมนปญหาและความตองการของชมชน เพอใหการจดท ากจกรรม ในแผนหรอโครงการ ไดรบการตอบสนองและตรงตามความตองการทแทจรงของกลมเปาหมาย ซงจะเปนผรบผลประโยชนจากแผนงาน/โครงการน วตถประสงค เพอคนหาปญหาและความตองการแทจรงของชมชน วสดอปกรณ กระดาษฟาง ปากกาเคม บตรค า ดนน ามน วธการท ากจกรรม 1.แบงกลมผแทนชมชนออกเปน 3 กลมเพอคนหาปญหา/ความตองการ

บนทกลงกระดาษฟางพรอมบตรค า สงตวแทนน าเสนอกลมใหญ 2.ผแทนชมชนรวมกนจดกลมปญหา/ความตองการเปนหมวดหม 3.เตรยมตารางวเคราะหความส าคญใหผแทนชมชนจดกลมความส าคญ และความเรงดวน ปญหาส าคญและเรงดวน ปญหาส าคญแตไมเรงดวน ปญหาส าคญรอได

ตวอยาง ค าตอบความหนกใจ ตวอยาง การจดกลม

ขาดน า ลกขโมย ขาดความร วางงาน น าดมน าใช ทท ากนไมพอ

ปยแพง น าทวม ขาดความมนใจในการเขาสงคม หนสน วฒนธรรมเสอม

ปลาในแมน าลดลง ขยะ ขาดอาชพเสรม ผลผลตราคาถก ยาเสพตด

น าเนาเสย

การพฒนาการเกษตร

- ขาดน า

- ทท ากนไมพอ

- ขาดความร - ขาดอาชพเสรม

- ปยแพง

- ผลผลตราคาถก

การพฒนาสงคม

- วฒนธรรมเสอม

- ขาดความมนใจ

- วางงาน

โครงสรางพนฐาน

- น าดมน าใช

สงแวดลอม

- น าเนาเสย

- ขยะ

ตวอยาง การจดกลมความส าคญและความเรงดวน

ส าคญและเรงดวน ส าคญแตไมเรงดวน ส าคญรอได - ผลผลตราคาถก - น าไมเพยงพอในการเกษตร - ขาดความร - ขาดน ากนน าใช

- ขาดอาชพเสรม - ขาดทท ากน - ขาดโทรศพทสาธารณะ

ประโยชน เกดจตส านกรวมกนในทางทด รบทราบความจ าเปนและความตองการทแทจรง มองเหนสถานการณและแนวทางทจะน าไปสการสรางแผนชมชนทสอดคลองความเปนจรง

2.5 การจดท าแผนชมชน 5 ป เปนเปาหมายทจะท าแผนพฒนาชมชนแตละหม น าไปสการท าแผนพฒนาการเกษตรประจ าต าบลตอไป การท าแผนชมชนครงนจะตองไดแผน 5 ป แลวน าเขาประชาคมในหมบานอกครงหนง วตถประสงค เพอใหไดแผนพฒนาชมชนทเปนไปตามความตองการของชมชนอยางแทจรง เพอเปนแนวทางในการท าแผนพฒนาการเกษตรตอไป วธท ากจกรรม 1.ทมงานน าแผนทไดจากปญหาและความตองการมาเสนอ 2.แบงกลม 3 กลม ใหแตละกลมเขยนแผนฉบบรางน าเสนอทประชมใหญ 3.รวมกนประเมนแผนฉบบยกรางเพอใหไดแผนงาน/โครงการทสอดคลอง

กบศกยภาพชมชน 4.น าแผนเขาประชาคมหมบาน

ตวอยาง แบบฟอรมแผนฉบบยกราง

ความคาดหวง

ปญหา/สาเหต

วตถประสงค ชวงเวลาด าเนนการ

วธด าเนนการ ใครด าเนนการ แหลงเงน รฐ กลม ชมชน รฐ ชมชน

ตวอยาง ตารางวธการประเมนแผนงาน/โครงการ

ความคาดหวง โครงการ การ

ด าเนนงาน

เกณฑการประเมน

ประโยชน ความเปน

ไปได ความเสยง

ความสามารถในการพงพาตนเอง

จ านวน..........ราย กลมเปาหมาย............................ ............................ รายไดเพม................ บาท ผลตอสภาพแวดลอม ......................... .........................

* ใครเปนผท า * มความรไหม * ทรพยากรเพยงพอไหม * มการจดการอยางไร

* ผลกระทบตอ กายภาพ ชวภาพ เศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม * สงภายนอกทจะมากระทบ

* จะด าเนนการอยางไรใหเกดความยงยน

การจดท าแผนพฒนาการเกษตรระดบต าบล แผนพฒนาการเกษตรระดบต าบล คอ แนวทางและแผนงานโครงการในการด าเนนงานสงเสรมและพฒนาอาชพการเกษตร ตลอดจนอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซงไดมาจากการด าเนนงานรวมกนของ เกษตรกร เจาหนาทสงเสรมการเกษตร และองคกรทเกยวของในต าบล ในการประมวล วเคราะห และสงเคราะหแผนพฒนาชมชนทไดจดท าขน จนไดวสยทศนและความคาดหวง หรอแนวทางการรวมกนแกไขปญหาหรอพฒนาอาชพและทรพยากรการเกษตรในต าบล ขนตอนการจ าท าแผนพฒนาการเกษตรระดบต าบล คณะท างานตองน าแผนชมชนมาวเคราะหหาความคาดหวง (วสยทศน) ปญหา ความตองการ แนวทางแกไขปญหา และแผนงาน/โครงการดานการเกษตร จนไดแผนการพฒนาการเกษตรระดบต าบล ขนตอนท 1 การเตรยมความพรอมคณะท างาน

ขนตอนท 2 การประมวลความคาดหวงและปญหาของชมชน

ขนตอนท 3 การจดเวทต าบล (ประชาคม) เพอ 3.1 การประมวลและก าหนดความคาดหวงของต าบลดานการเกษตร 3.2 การประมวลและก าหนดปญหาดานการเกษตรของต าบล 3.3 การประมวล ประเมน และคดเลอกแนวทางแกไขปญหารวมกน

ขนตอนท 4 การก าหนดแผนงาน/โครงการ/กจกรรม/งบประมาณ

ขนตอนท 5 การจดท ารปเลมแผนพฒนาการเกษตรระดบต าบล

ขนตอนท 1 การเตรยมความพรอมคณะท างานและขอมลพนฐาน

วตถประสงค เพอท าความเขาใจในภารกจหนาทและขนตอนการปฏบตงานใหถกตองตรงกน รวมทงจดเตรยมขอมลพนฐานของต าบลเพอสะความสะดวกในการจดท า แผนพฒนาการเกษตรระดบต าบล

วธด าเนนการ 1.คดเลอกและแตงตงคณะท างาน 2.จดประชมคณะท างาน ท าความเขาใจภารกจทไดรบมอบหมาย แบงหนาทรบผอดชอบ ก าหนดแผนปฏบตงาน วน เวลา สถานท เครองมอ ศกษาและเตรยมขอมลพนท จดหาขอมลพนฐานของต าบล เพอใชในเวทต าบล และการจ าท าแผนฯ ขนตอนท 2 การประมวลปญหาและความคาดหวงของแตละชมชนจากแผนชมชน วตถประสงค เพอจ าแนกความคาดหวง และปญหาของชมชน พรอมทงจดหมวดหม

เพอสะดวกในการจดท าแผนพฒนาการเกษตรระดบต าบล วธการ 1.ทมงานน าแผนชมชนทไดจากการท า PAP ในระดบหมบาน มาจ าแนกและจดกลมปญหา

และความคาดหวงของชมชน เชน ดานการผลต การพฒนาผลตภณฑ การตลาด หรอแยกในรายละเอยดสาขอการผลต เชน การผลตพช ดานปศสตว ดานประมง

2.รวมปญหาและความคาดหวงทเหมอนกน หรอคลายกน เพอใหไดภาพรวมต าบล ระบพนททมปญหาคอความคาดหวงเดยวกน

3.สรปภาพรวมปญหาและความคาดหวงในภาพรวมต าบล และใหทมงานปรบแก ใหเปนทยอมรบรวมกน

ตวอยาง แบบประมวลปญหาและความคาดหวงจากแผนชมชน ปญหาและความคาดหวง หมบาน หรอชมชนทประสบปญหารวมกน

1.ดานการผลตพช 1.1 …………………………………. 1.2 ………………………………….

หมท ................ หมท ................

2.ดานปศสตว 2.1 …………………………………. 2.2 …………………………………

หมท ................ หมท ................

ขนตอนท 3 การจดเวทต าบล

วตถประสงค เพอรวมกนประมวลและก าหนดความคาดหวง ปญหา และแนวทางแกไขปญหารวมกน

วธด าเนนการ 1.ทมงานเสนอผลการประมวลปญหาและความคาดหวงจากขนตอนท 2 2.รวมกลม หาความคาดหวงรวมกนของต าบล สงทตองการใหเปลยนแปลงในทางทดขน

แลวเขยนใหชดเจนเพอเปนแนวทางรวมกน 3.รวมกลมวเคราะหปญหาทก าลงรวมกนเผชญในต าบล และจดล าดบความส าคญ และความเรงดวน 4.ประมวลแนวทางแกไขปญหาทแตละชมชนเสนอมาในแผนชมชน 5.รวมกนก าหนดแนวทางการแกไขปญหาของต าบล โดยพจารณาคดเลอก แนวทางแกไขปญหาและแผนงาน/โครงการ โดยพจารณา

ประโยชนทไดจากแผนงานโครงการ - ใครไดรบผลประโยชน จ านวนเทาใด - ความคมคาทางเศรษฐกจ - ประโยชนทเกดขนตอสงคม สงแวดลอม

ความเปนไปไดในทางปฏบต - ใครเปนผด าเนนการ - ความรในการด าเนนงาน - ทรพยากรในการด าเนนงาน เงนทน วตถดบ อปกรณ เครองมอ - การบรหารจดการ

ความเสยง - ความเสยงทางเศรษฐกจ เงนทน ภาระหนสน - ความเสยงทางสงแวดลอม - ความเสยงทางสงคม ความขดแยง แตกแยก - ภยธรรมชาต

ความสามารถในการพงพาตนเอง - สามารถด าเนนการไดดวยตวเอง - มกระบวนการการท างานทตอเนองยงยน

การคดเลอกแนวทางแกไขปญหา - แนวทางหรอแผนงานทมประโยชนมากทสดและกระจายตวมากทสด - มความเปนไปไดสงในทางปฏบต - ความเสยงต าในทกๆดาน

ขนตอนท 4 การก าหนดแผนงาน/โครงการ/กจกรรม และงบประมาณ

วตถประสงค เพอก าหนดแผนงาน/โครงการทสอดคลองกบความคาดหวงและการแกไขปญหาของต าบล

วธการ 1.คณะท างานจดท าแผนพฒนาการเกษตรระดบต าบล รวมกนจดท าแผนงาน/โครงการระดบ ต าบล 5 ป โดยน าขอมลจากขนตอนท 2 – 4 ประกอบการพจารณา พรอมลงรายละเอยดดงน

ชอโครงการ/วตถประสงค/เปาหมาย ใหใชขอมลทไดจาการสรปปญหา และความคาดหวงของต าบล

กจกรรม/วธการด าเนนการ ใหใชขอมลทไดจากแนวทางการแกไขปญหารวมของต าบล

งบประมาณ/สถานท ปรมาณงาน ชวงเวลาด าเนนการ ใหคณะท างานรวมกน วเคราะห และหาขอตกลงรวมกน

2.น าเสนอแผนงาน/โครงการทได ปรบปรงแกไขใหสมบรณ พรอมเสนอขอรบการสนบสนนจากหนวยงานทเกยวของตอไป

ขนตอนท 5 การจดท าเอกสารแผนพฒนาการเกษตร

วตถประสงค เพอประมวลผลการจดท าแผนพฒนาการเกษตรระดบต าบลทงหมดเปนรปเลม

วธด าเนนการ เมอสงเคราะหแผนชมชนตามขนตอนตางๆแลว ใหน าผลทไดมาประมวลและจดท าเปน เอกสารแผนพฒนาการเกษตรระดบต าบล โดยเรยงเนอหาดงน สวนท 1 ขอมลพนฐานของต าบล (สรปจากการด าเนนงาน ขนตอนท 1) สวนท 2 สภาพปญหาและความคาดหวงของแตละชมชน 1.การประมวลปญหาและความคาดหวงของแตละชมชน (สรปจากการด าเนนงาน ขนตอนท 2) 2.วสยทศนหรอความคาดหวงรวมกนของต าบล (สรปจากการด าเนนงาน ขนตอนท 3 วธการท 2) 3.การก าหนดปญหารวมกนของต าบล (สรปจากการด าเนนงาน ขนตอนท 3 วธการท 3)

สวนท 3 แนวทางแกไขปญหาและการพฒนาการเกษตรของต าบล (สรปจากการด าเนนงาน ขนตอนท 3 วธการท 4)

สวนท 4 บญชสรปแผนงาน/โครงการ/งบประมาณ (จดท าบญชสรปโครงการ/งบประมาณ ตามขนตอนท 4)

สวนท 5 ภาคผนวก การรวบรวมแผนชมชนของแตละชมชน