“mıjörzegowtığ” NARTOR'OÁTEXER/ NARTSÖYLENCELERİşeden başlayıp 21.bölümde Pakaqo Tatarşaw’a kadar kahramanları bölüm bölüm ele almıştı. Nart destanları

adigedilder.com danef.com1

“mıjör zegowtığ”

NART OR'OÁTEXER /NART SÖYLENCELERİ

Çeviri:Mücella KILIÇ – İrfan BADUR

Danef.net

Adığe Dili Sözlü Edebiyatının Korunması veYeni Nesillere Aktarılması Projesi

Bu proje T.C. İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığıtarafından desteklenmektedir

1.Baskı

Basım YılıEylül 2018

YayıneviSaray Medya Yayınları

Yayınevi Sertifika No:33547

ISBN No: 978-605-83608-3-9

Dizgi / Baskı / CiltSARAY MEDYA

Sarayönü Gazete ve Matbaa0532 302 55 99


İÇİNDEKİLER / DETXER

Setenay Çiçeği /Setenay Ḱeğağ ................................................................10-11

Worzemec İle Yımis’in Doğum Hikâyesi /

Worzemecre Yimısre Yaḱexuće Xiş ............................................................12-13

Nartların Altın Ağacı / Natxeme Yadışe Çıǵ ................................................18-19

Güneşin Akşamları Sabit Gibi Kalması /

Tığer Pşıhere Ḱızfızetéwçögorer ................................................................20-21

Mığezeş Oğlu Nart Worzemes’in Psetın Guaşe’yi Alması /

Nart Mığezeşḱo Worzemesı Psetın-Guáşe Ḱızerişater ..............................22-23

Setenay Guaşe’nin Hikâyesi / Seteney-Guáşe Yiḣiş ..................................40-41

Kâhin Setenay’ın Werzemes’i Kurtarması /

Setenay Çıjerıpĺem Worzemec Ḱızeriğenejığer ..........................................44-45

Nart Gogonıj / Nat Gogonıj ........................................................................54-55

Nart Yeregun / Nart Yéregun ......................................................................58-59

Ne Usta DemirciV / «Şıdew Ğuće Az!..»....................................................60-61

Ĺepş İle Ḣudımıj / Ĺepşre Ḣudımıjıre ..........................................................62-63

Ĺepş’ın Maşayı Keşfetmesi / Ĺepşi Yiade ..................................................66-67

Ĺepş’e İlk Demirden Orağı Yaptırmaları /

Ĺepşı Yapedede Ğupçe Zererağeş'ığer ......................................................68-69

Nart Ĺepş’in Ölümü / Nart Lepşı Yiĺ’ać ........................................................72-73

Nart Sawserıko’nun Doğuşu / Nart Sawserıko Yikeḣuć..............................74-75

Sawserıko’nun Tohumluğu Geri Getirişi /

Sawserıḱo Nartme Ğajor Ḱızerifixıjığer ......................................................78-79

Sawserıko’nun Ateşi Geri Getirişi / Sawserıko Maşü'er Kéhıjı ....................92-93

Sawserıko’nun Okun Elinden Kurtuluşu /

Sawserıḱo Şemıoxum Zere’ećećığer ......................................................102-103

Sawserıko’nun Zayıf Noktalarını Öğrenmeleri /

Sawserıḱo Yimexaṕe Ḱızeraş'ağer ........................................................108-109

Sawserıko’nun Öldürülüşü / Sawserıko Zerağeqodığer ..........................114-115


Nart Yerışeko’nun Yaptıkları / Hayatı /

Nart Yérışeḱo Yığexağexer ....................................................................122-123

Nart Worzemes’lerin Tilki Hikâyesi /

Nat Wozermecdexem Becaps’em Raoĺ'ağer ..........................................130-131

Worzemecıko Yerışeko’nun Ölümü /

Worzemecıḱo Yérışeḱo-Xafe Yiqodıć ....................................................138-139

Nart Şebatnıko’nun Gençliği / Nart Şebatnıḱo Yićeleğor ........................142-143

Nart Şebatnıko İle Çeçan Oğlu Çeçen /

Nat Şebatıneḱore Çeçanıḱo Çeçanre ....................................................152-153

Şebatnıko’nun Ekuande’ye Psetĺıḣ Yapmaya Gitmesi /

Şebatnıḱo Eḱuánde Dej Pseĺıxo Zerıqoğağer ........................................158-159

Aşemez İle Sıran / Aşemezre Sıranre ....................................................162-163

Aşemezin Ölümü / Aşemezı Yiqodıć ......................................................168-169

Paḱoko Tatarşaw’ın Evlenmesi / Paḱoḱo Teterşaw Kızerişağer ............172-173

Nart Kanc’ın Alıguce-Guaşe’yi Alması /

Nart Ḱanc Alıguce-Guáşe Kızerişağer ....................................................178-179

Kanc Oğlu Şeway / Ḱancı Yıḱo Şeway ..................................................184-185

Nart Degu Oğlu Deguce’nin Hikâyesi /

Nart Degu Yıḱo Deguce Yiḣiş ................................................................192-193

Nart Alec-Neşü / Nart Alec-Neşü’............................................................196-197

Nart Koles’ı Evlendirmeleri / Nart Ḱoles Ḱızererağeşağer ......................200-201

AÇIKLAMALAR..............................................................................................206


ÖNSÖZ

Nartlar söylenceleri, en bilinen haliyle Çerkeslerin ana vatanlarıKafkasya’da binlerce yıl boyunca oluşturdukları kültürün günümüze ta-şınmış sözlü anlatımı. Kimilerine göre tanrılar ve aralarındaki mücadele-leri anlatan mitolojik bir destan, kimilerine göre eski Çerkesler tarafındançocuklara anlatılan bir masal külliyatı. Her ne olursa olsun Nart söylen-celerinin Çerkes kimliğinin ve kültürünün oluşumundaki etkisi göz ardıedilemeyecek kadar önemlidir. Eski Çerkeslerin yaşam tarzı içinde Nartsöylencelerinin karakterleri çoğu zaman kendilerine bir yer edinirlerdi. Bil-gelik, cesaret, alçakgönüllülük vb özellikleri taşıyan kahramanlar çocukeğitiminde iyi birer rol model olurken devler, cadılar vb karakterlerle de ül-kesi ve halkı için her zaman tehlikeli olabilecek bir düşman algısı oluştu-rulmuş olurdu. Çerkes kimliğine önem veren günümüz Çerkesleri bukonunun üzerine düşüp büyük önem atfetse de, ülkemizde Nart anlatılarıhakkında zihinlerde bir fikir oluşturabilecek kadar yeterli çalışmalar ya-pılmadığı aşikâr.

Nart anlatıları genel ve en geniş anlamda 1946-68 yılları ara-sında ünlü filolog ve yazar Hadeğaĺ’e Asker tarafından oluşturulan birekip ile Kafkasya’da ve az da olsa Suriye, Türkiye gibi diasporada Adi-gelerin yaşadığı köylerde yapılan alan çalışmaları ile kayıt altına alın-mıştır. Bu çalışmada anlatıcıların sözleri harfi harfine değiştirilmedenlehçe ve ağız farklılıkları olduğu gibi korunarak kâğıda aktarılması ile tümNart anlatıları 8 ciltlik büyük bir külliyat olarak ortaya çıkmıştır.

H. Asker’in çalışmasında anlatıcının sözlerinin olduğu gibi kâ-ğıda aktarılması, Kaberdey, Abdzeh, Şapsığh, Besleney, Bjeduğ, Natu-hay, Çemguy, Hatıkoy vb lehçelerin yanısıra Aguy, Hakuç, Yecerıkoáy,Cerekıy gibi ağızlarında çalışmasında bulunmasını sağlamıştır. Bundandolayı kiril esaslı Adige alfabesine lehçe ve ağızlardaki farklı sesler içinbazı ufak eklemeler yapılmıştı.


Bu çalışmada yapılan tek derleme ise kahramanların sıra ile an-latılması idi. Önce bir kahramanın doğumu daha sonra başından geçen-ler ve nihayet ölümü. H. Asker bulup derleyebildiği tüm anlatıları toplayıpbu çalışmasına koydu. Dolayısı ile bazı hikâyeler farklı lehçelerde ve pekçok farklı şekillerde anlatılmaktadır. Örneğin Nart Sawserıko’nun doğumukonusu Bjeduğ lehçesiyle 6 kez, Abdzeh lehçesi ile 2 kez, Şapsığh leh-çesi ile 4 kez, Besleney lehçesi ile 3 kez, Kabardey lehçesi ile 3 kez, Ha-tıkoy lehçesi ile 1 kez, Hakuç şivesi ile 2 kez, Yecerkoy şivesi ile 1 kez,Prof dumezil tarafından kayıt altına alınan Wubıh anlatımları ile 3 kez veson olarak Suriye de yapılan bir kayıt ile toplam yirmi altı defa bu çalış-mada ele alınmıştı.

H.Askerin çalışmasının bir diğer yanı ise anlatıcının sözlerininolduğu gibi kâğıda aktarılması idi. Tekstlerin çoğunda anlatım kurallarıtarafından düzenlenmemiş ilk okumada kolay anlaşılamayacak şekildedevrik cümleler vardı. Yani anlatıcı genel olarak konuyu az çok bilen bi-rine anlatır gibi özensiz ve bazen de bölük pörçük anlatmış, muhtemelenpek çok yerde mimiklerle anlatımını kuvvetlendirmişti. Bu da, konuları an-lamak için çok iyi derece de Adigece bilmeyi ve tekrar tekrar dikkatliceokumayı gerektiriyor.

H. Asker’in bu büyük çalışması 1968 ve 1971 yılları arasındayedi cilt olarak yayınladı. Sekizinci cilt yarım kaldığı için yayınlanamadı.Altı cilt biraz önce sayılan değişik lehçe ve şivelerden derlenmiş toplam568 teksten oluşmakta. Yedinci cilt ise sadece Kabardey lehçesi tekstle-rinin toplanmış bir hali. H.Asker bu eserinde 1. bölümde Setenay Gua-şeden başlayıp 21.bölümde Pakaqo Tatarşaw’a kadar kahramanlarıbölüm bölüm ele almıştı.

Nart destanları hakkında Türkçe yayınlanmış eser sayısı maa-lesef gayet az. Bu eserlerin ise az bir kısmında sadece Sawserıko, Ĺepşve Setenay gibi başat karakterlerin söylencelerine yer veriliyor. Diğer ya-yınlar ise genel olarak Nart destanlarını Yunan ve Mısır mitolojilerinin ka-rakterleri ile kıyaslayıp Kafkas mitolojisi şeklinde ele alan yayınlar. Butarz yayınlarda ise destanlara dünya mitolojileri arasında yer verebilmekadına yazar tarafından destanın ayrıntılı analizinin yapılıp okuyucu yoru-muna gerek kalmaksızın karakter ya da olayların belirli özelliklerinin yo-


rumlanıp anlatıldığını görüyoruz.

Destan ya da mitoloji, ne dersek diyelim Çerkesce olmayan birifade ile Nartların Çerkes kültürü ve yaşam tarzındaki yerini anlatmak çokzor. Aslında Nartlar, Çerkeslerin urıoáte, pşıse, ḣışe gibi kelimelerle ifadeettikleri söylenceler, masallar. Öyle ki; bu söylenceler, masallar birbirle-rinden kopuk ve ilişkisiz değil. Onlar, eski dünyanın Kafkasya’sı ve etra-fındaki belirli karakterlerin başından geçen ve Çerkeslerin de kadimtarihlerini ile medeniyetlerinin gelişim sürecini barındırdığına inandıklarıanlatılar.

Nart destanları, düşman akınlarından, demirin işlenmesine, bazıaletlerin icat edilmesine, kahraman sıfatı taşıyan karakterlerin bu sıfat-ları hak edişleri ya da maceralarına değin pek çok konuyu içerir. Çer-kesler ise çocukluklarından itibaren bu anlatıları dinleyerek büyürlerdi.Kahramanların cesaret, dürüstlük, vatanseverlik gibi iyi huyları çocuklaraörnek davranışlar olarak tembihlenmesiyle toplumsal bir karakter tipi or-taya çıkıyordu. Destanlarda her hangi bir karakterin başından geçen birolay günlük hayatta bir durumu anlatmak, örnek vermek için rahatlıklakullanılabiliyordu. Bu ve benzeri nedenlerle bir Çerkesin toplum tarafın-dan oluşturulmuş ve toplum tarafından nesiller boyu aktarılarak korunanbu anlatıları özümsememiş olması pek düşünülemezdi. Bunların hikâye-lerden ibaret olduğunun anlaşıldığı yaşlarda ise toplumdaki karşılığı veönemi görülüp sahipleniliyordu.

Diyebiliriz ki Nart destanları kadim Çerkeslerde, kendi halkınıve vatanını düşmanlardan koruyan bir savaşçı ya da topluma refah geti-recek bir takım üretimlerde bulunan bir zanaatkâr olmak gibi birkaç temelülküye sahip belirli bir karakteri oluşturarak onların toplum, cemaat vesonunda da millet olma serüvenlerinin sözlü anlatımla günümüze ulaşmışhalidir. Bundan dolayı Çerkes kültürü ile ilgilenenlerin temel düzeyde deolsa bilgi sahibi olmaları gereken bir konudur Nartlar.

Bu destanların içeriği hakkında bilgi sahibi olmanın en iyi yolla-rından biride H. Asker’in kapsamlı eserini baştan sona dikkatlice ve de-falarca okumak beklide. Ancak anlatıcıların sözlerini birebir aktarması,günümüz Türkiye Adigecesinin Teyfik Esenç’lerini dahi bu eseri anla-makta çoğu zaman ciddi ölçüde zorlamakta. Bu ve benzeri pek çok ne-


denle H. Asker’in eserinin Türkçeye çevrilme ihtiyacı tartışmasız bir şe-kilde Türkiye Çerkeslerinin bir ödevi olarak omuzlarında duruyor.

Adıǵe Dil Derneği hazırladığı bir proje ile 2018 Ocak ayında İçİşleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığından bu konu ile ilgili bir ça-lışma yapılması için destek aldığında, hızlı bir şekilde çalışmaya başladı.Proje takvimi gereği çalışmanın altı ayda bitirilerek basıma hazır bir haldekuruma sunulması gerekliliği ve basılacak kitapların sayfa sayısının kı-sıtlılığı nedeniyle H.Askerin eserlerindeki karakterler sırayla doğumunun,bir ya da birkaç macerasının ve ölümünün anlatılmasına karar verildi.Çoğu insanın bildiği başat karakterler bu çalışmada da biraz ağırlıklı,ancak diğer karakterlere de mümkün mertebe değinmeye çalışıldı.

Çalışmanın internet üzerinden bir araya gelen az sayıda kişi ta-rafından kısıtlı bir zaman aralığında yapılması, Kiril ve Latin Adiǵe alfa-besinde orijinal metinlerin hazırlanması ve benzeri bir takım nedenlerledüzenlenmesi gereken, gözden kaçan bazı kısımlar olmuş olabilir.

Bu kitabı Hadeğaĺ’e Asker başta olmak üzere Nartlar konusundaçalışmalar yapmış ve yapmakta olan insanlarımıza atfediyor ve keyifliokumalar diliyoruz.


“mıjör zegowtığ”

NART OR'OÁTEXER /NART SÖYLENCELERİ


SETENAY ÇİÇEĞİ

Setenay Guaşe güzel bir çiçeği Kuban kenarında, bir yamacın arkasındagördü. “Bu kadar güzel çiçeği evimizin kapısının önüne dikeyim de, görenler hay-rette kalsın” deyip de evine getirdi ve toprağa dikti. Setenay Guaşe ertesi gün onabaktığında, yapraklarının büzüşüp kurumuş olmasına çok üzüldü.

Bir dahaki sefere o güzel çiçeğin bir benzerini getirdi ve “Önceki olma-dıysa da bu olabilir” deyip, ikinciyi dikti. Ama o da kurudu.

Bu sefer üçüncüyü getirdi de “ Öncekilere benzemeden bu kurumayabi-lir” deyip kapının önüne dikti. Üçüncü çiçek de yapraklarını aşağıya doğru sar-kıttı.

“Ne için yamaçta onları sağ salim bırakmadım!” diye pişman olarak kendikendine söylendi. O sırada bulutlar aniden aşağı doğru hareket etti de büyük biryağmur yağdı. Setenay Guaşe ertesi gün baktığında, çiçeği enteresan bir şekildekendi kendine yükselmişti.

Setenay Guaşe buna sevindi. Yağmur suyu bu şekilde çiçeği yeniden can-landırdı.

Böylece ilk insanlar suyun faydasını anladılar.“Su can gibidir” dedi Nartlar.


SETENAY ḰEĞAĞ(Hatikoéy tékst)

Keğeğe daxe gore, Pşıze uşö, mezblıgu gorem kotew kışiĺeğuğ.« Mış fediz zidexeğe keğağer tiwıne pçeupe uzğelıstenış, zıĺeğurem yı-

ğeş'ağow oret!.. » yiuiy yadej kıhiğağ. Kıhiy ćım xiğeıstağ. Yiwıjıre mafem aş ye-pĺıme yıthapeme zağeçerezığ, ğuğe. Ar Seteney-Guáşem ĺeşew şüeyiğuáceḣuğe.

Zegorem a keğeğe dexe dedem fede kıhi:«Yıperer mıḣuğemiy mıdırer ḣunćiy ḣunT» yiuiy, yaṫonerew yeṫaniy yığe-

ıstağ. Ariy ğuğe.Yaşenerew kıhi:«Yıperexem afemıdew mır mığunćiy ḣunT» yiuiy, pçeupem üğeıstağ. Aşiy

yıthapexem zıkırağelıxığ.«Sıd paye mez blıgum zerepsawxew kosımığetığex!..» ćeğojığew yışhe

fiojığ.Weş'e-demış'ew weşüápşexer kıtézerehexi, weşxışxo kéşxığ. Newjıre

mafem yepĺıme: Seteney-Guáşem yikeğağe ğeş'eğonew zıkıetıjığ.Guşü’ağe Seteney-Guáşe. Weşxıpsım keğağem yıpse arewştew kıpi-

ğećejığ.Arewştew yaperew šıfme psım şüağew yier kaş'ağ.«Psır - psem fed» Nartme yaoáğ.


WORZEMEC İLE YIMİS’İN DOĞUM HİKÂYESİ

Nartların bir altın ağacı olduğunu anlatılıyorlar. O altın ağaç diğer ağaçlargibi değildi. Günde bir elma veriyordu, akşam olduğunda olgunlaşıyordu. Bu el-manın tuhaf bir ikinci özelliği daha vardı. Bir tarafı kırmızıydı, bir tarafı beyazdı.

Kısır bir kadın beyaz kısmı yer yemez,İpek saçlı bir kızı oluyor,Kısır bir kadın kırmızı kısmı yer yemez,İri yarı beyaz bir Nart delikanlısı doğuruyordu.Ama Nartlar o elmaya doyamadan, geceleri hırsızlar elmayı çalıyorlar ve

hırsızı da bilemiyorlardı.“Evet şimdi! Ne yapmak gerekir?” deyip Nartlar, mecliste bu konu üzerine

konuştular.—Başına bir nöbetçi durdurmak gerekir!.. diyerek ona bir nöbetçi ayarla-

dılar. Ama onun da bir faydası gelmedi. Her gece elma kayboluyordu.—Yüksek dikenlerle etrafına çepeçevre avlu yapmak gerekir!.. deyip, av-

lusunu dikenle çevirdiler. Ama o da olmadı. Her gece elma kaybolmaya devamediyordu.

—Etrafına süvari birliği çevirelim!.. deyip, süvari ordusunu çepeçevre dur-durdular. Ama o da boş. Hırsızın kanını da izini de görmeyi başaramadılar.

Bir hayli bu durumda kaldılar.Nart Tamemko’ nun iki oğlu vardı. Büyüğünün adı Pıce, küçüğünün adı Pı-

zığeş idi. İki kardeş de ünlü birer okçuydu. Onlar gidip Nartların altın ağacını gö-zetleyerek otururlarken, büyüğü uyudu, daha yorgun olsa gerek. Oku ve yayıbirbirine takılı olarak küçüğü oturur iken, üç güvercin uçarak gelip, Nartların altınağacının üzerine kondular.

—Götürüyor şimdi! Ne yapmak gerek!?.. deyip, çok düşünmeden, vurupbirini yaraladı.

Üç güvercin de havalanıp geri uçtular, altın elmayı da beraberlerinde gö-türdüler.

Pızığeş beyaz havlusuna yaralı güvercinin akan kanından bir parça aldı veağabeyini uyandırdı. Olanları ona anlattıktan sonra, peşlerine düştüler. Damlamışolan kandan yola çıkarak, Azak denizinin kenarına kadar geldiler. Orada izler kay-boldu.

Pızığeş:—Senle ben bir anne ile bir babadan olduk. O halde, hırsızın nasıl bir şey

olduğunu öğrenmeden dönersek bizim için de, anne babamız içinde onursuzlukolur. Bu üç güvercin bu denize girdiler. Ben onların peşinden gireceğim. Sen de-nizin kenarında beni bekle. Bir yıl bekle, dönmezsen beni ölmüş, yok olmuş sayTdedi.


WORZEMECRE YİMISRE YAḰEXUĆE XİŞ(Şapsığe tékst)

Natıxeme zı dışe çıǵ gore yaağew kaotejı. A dışe çıǵer kızerıqow şıtığep:nepe zı mıerıse kıpıćeti, pçıhe reḣufe yiğo reḣuştığe. A mıerısem yeṫuániy şen-senğeş'eğon xeĺığ: yizıbğu pĺıjığe, yizıbğu fıjığe,

Şüzı mıĺfem Fıjer zereofewŞhaś denefew pşaşe aş kıfeḣu,Şüzı mıĺfem Pĺıjer zereofewŞewefışxow Nat şawer kéĺfı!..Aw a mıerısem Natıme gu şamıfew, çeşre atığow, zıtığureriy kaş'en amı-

ĺećew reḣuğe.— Ihı cı! Şıd ş'eğen fayer? T Natıme yauiy, xasem şıteguşeağex.— Kereğule peğewçöğen faye! T yauiy, kereğule faş'ığ. Aw aşiy ziy

yiş’üáğ kequáğep. Çeş kesiy mıerıser mebzexı.— Pene çew ĺaǵe kéş'ećığen faye! Tyauiy, penepse çew kıraş'ećığ. Aw

aşiy ziy yiş’üáğe kequáğep. Çeş kesiy mıerıser mebzexı.— Şıwźe kédğewçöćın!.. yauiy, şıwźe kırağewçöćığ, aw ariy pćeç. Tığuá-

qom yıĺiy, yıĺewjiy tepĺenxe aĺećırep!Awgozeğo bere xetığex.Tatemko Natım kuiṫu yiağ. Nahıjım Pıce yıšağer, nahıćem Pızığeş. Zeşi-

ṫor šerıow, şımıweḣurer, yaşabzew, pızıbzıćrer yakyaat. Axer requáğexew Natyadış çıǵ yepĺıqoxew çeşım şısıxezeğo, nahıjer reçıyağe, nah wılewğew kıćećın.Yişere yibzere zeuĺew nahıćer şısızeğo, thakuiş kebıbiy Nat yadışe çıǵı kıtéṫıshağ.

— Ihı cı! Şıd ş'eğen fayer ?.. yiuiy, bere yemıgupşısew, yewıiy yazı goreyıw’ağ.

Thakuyişme zaetiy rebıbıjığe, dışe mıerıseriy zıdahığ.Thako wıağem ĺew kıćeçığer yiepĺeć fıjıce Pızığeş kışti, yeciy yışınahıj kı-

ğewşığ.— Marı, marı reḣuğerT riuiy, kaĺéjağex. Ĺığuátqow kıćetquğem rığuáze-

xezeğo, Xımıwṫe uşö kesığex. Ay dejım wıjıriy reqodığe.— IhıT yioáğ Pızığeş,—Werıre serıre a zı tımre a zı nımre takıxećığ. Aw zıḣuce, tığuáqor zıfe-

der zetımığaş'ew dğezejıme terıći napep, tyane-tyatexemćiy napep. Mı thakuişermı xım xehajığex. Se aş saĺıxehaşt. We xıuşöm kışısaj. Zı yiĺes kısaj. Kesımığe-zejıme sışımıejce ĺıteT yioáğ.

— ḢunT yioáğ adıremi.— Qo, xıbğemiy xıćemiy şıĺıḣu. Ğogumaf! T yioáğ, yışınahıjı.Nat Pızığeş yewıiy xır zegüğewıy, xıćem yexığ. Yéxiy yew reqome reqo-


—OlurT dedi diğeri de. Git, denizin üstünde de altında da ara. Hayırlıyolculuk dedi ağabeyi.

Nart Pızığeş vurup denizi ikiye ayırdı ve denizin altına girdi. İnip gider ikengüzel beyaz bir eve rastladı, ortada sisli puslu duran. Eve henüz yaklaşmışken,birbirine denk yedi kardeş aniden ortaya çıktı.

—Hoş geldin!.. dediler ona. Ona saygılı davrandılar, hizmet ettiler.Biraz sonra birinin elinde ibrik ve leğen, diğerinde pamuklu havlu olan iki

kız içeri girdi, misafire elini yüzünü yıkattırdılar.Sofra getirildiğinde, sofranın üzerinde, yemeklerden başka Nartların altın

ağacında yetişmiş olan elma da ortaya çıktı.—Aha şimdi. Olanlar ne fevkalade!.. diye düşündü, oturmakta olan Nart

delikanlısı.“Olanlara bakılırsa tam işimin olduğu yere denk gelmiş oldum” diye dü-

şündü.Onu yedirdiler, içirdiler, ağırladılar, beraber oturdular. Sonra;—Biz Psıḣo Guaşe’nin evlatlarıyız, yedi erkek ve üç kız kardeş oluyoruz...

dediler Nart’a.—Niçin saklayalım? Senin gördüklerin iki kız kardeşimizdir, üçüncüsü kar-

şına gelebilecek durumda değilT dediler.—Nesi var? Sakıncası yoksa söyleyinT dedi Nat Pızığeş.—Onun ne durumda olduğunu söyleyelimT dediler. Psıḣo Guaşenin oğul-

ları.—Üç kız kardeşimizin kendilerine eş bulmak için güvercin derisini üzerile-

rine atıp Nart Ülkesine uçmak huyları idi. Nartların altın ağacındaki elmayı getirir-lerdi. Şimdiye kadar hiç takip edilmemişlerdi. Bu son uçuşlarında Nartların altınağacının ürünü olan elmayı getirirler iken üç kızkardeşin en küçüğü yaralandı. Mı-ğezeş Guaşe yaralı olarak ilaç bekler ve kanı akar vaziyette yatakta yatıyorT de-diler ona.

—Peki, nedir onun ilacı?.. dedi Nart.—Onun ilacı bulunacak gibi değil. Onun ilacı kendinden çıkan kandaT

dediler.—ÖyleyseT dedi Nart. Ondan akan kandan bende var.Elini cebine soktu ve üzerinde güvercinin kanı olan beyaz havlusunu çı-

kardı. Islatıp da kızın yarasına sürdüklerinde, Mığezeş Guaşe tekrar capcanlı oldu.Psıḣo Guaşenin oğulları çok sevindiler:—Denizin altı da üzeri de senin için bir, senin gibi adam görmedik. Sen şu

üç kız kardeşimizden birini seç de, beğendiğini sana verelimT dediler.—O haldeT dedi Nart, iyileştirdiğimi bana verin.—İyileştirdiğin Mığezeş Guaşe’dir. Mığezeş Guaşe senin uğurlu hakkın-

dırT deyip üç kızkardeşin en küçüğünü Nart Pızığeş’in hakkı olarak ona verdiler.Bunun üzerine yeryüzünde yaşayan Nart ile denizde yaşayan Guaşe bir


gozeğo zı wıne fıj daxe gorem ućağ, egu ḣow-pşaw gorem detew. Wınem yeble-ğağe kodıyew, zıpk zıpçeğuxew zeşibl kıĺihi:

— Fesapşı! T kıraoáğ, şhećafe kıfaş'ew kıdezequáğex, şhağrıtewiy zıkı-faş'ığ.

Zım kumığan lecen yiığew, zım epĺeć çesey yiığew pşeşiṫu kihi, haćem zı-rağethaćığ.

Aner kızahırem, a anew kahığew yıĺeğurem, şxın zeğefağew teĺım nemı-ćew, yeṫuániy Nat dışe çıǵ kıpıćere mıerısiy teĺew kıćećığ.

—Ihı cı! Reḣurer şı ş'ağu!.. yeoş, Nat şawer şıs.“Zereḣuremce, siof zıdeşıe dedem sıkefağew ḣuğe!..”Kağeşxağ, kırağeşüáğ; zexesığex, zexetığex. Arıti:— Te Psıthe-Guáşe tıribın: zeşiblıre zeşıpḣuişıre teḣuT kıraoáğ, Natım. —

Ṕ’open ḣume, şıd paye şef tien. We pĺeğurer te tşıpḣuiṫu arı, yaşenerer wapaşhekihan yımıĺećınew şıtT kıraoáğ, Natım.

— Şıd yilaj, cewape sızereḣun şıakome?.. yioáğ, Nat Pızığeş.— Ay yiof zıtetriy keṫ’onT yaoáğ, Psıḣo-Guáşem yıkoxeme, mıyemı-

qume...— Kaşü'o... yioáğ haćem.— Şıpḣuiş pseweğu ĺıḣuxew Natiyé thakuáşör zıtıraźeme bıbıxew yaxeb-

zağ, Natıme yadışe çıǵ kıpıćere zımafe mıerıser kahew. Aw yıcı nes ziy kaĺıqo-ğağep. Mı yawjıre bıbığom zeşıpḣuişme yanahıće «Mığezeş-Guáşer kaw’ağew,yiezeğu papĺew, ĺer kıćeçew ṕem xeĺT kıraoáğ.

— Ade, şıd aş yiezeğor?.. yioáğ, Natım.— Ay yiezeğu bğotınew şıtepT yaoáğ.— Ay yiezeğor yej ĺew Natiyé şıćeçığem şışT yaoáğ.— ArımeT yioáğ Natım,— Ay ćeçığeĺ şış se siı'.Yicıbe yiebejiy epĺeć fıjew thakom yıĺ şış zıxeĺer kışti, ağewšıniy pşaşem

yiwıağe zışafem, Mığezeş-Guáşe daxer psaw-tawew reḣujığe.Psıthe-Guáşe yıkoxer ĺeşew reguş'üexi:— Xıćiy ćıĺiy wıizefed, we fede te tĺeğuğep!.. yaoáğ.— We tşıpḣuişı mow kaxadiy, wıgu zeurer kıwettın!— AşığumT yioáğ Natım, — Zğeḣujığer kıseşüt.— Bğeḣujığer Mığezeş-Guáşeş, Mığezeş-Guáşer wiahe mafT yauiy, ze-

şıpḣuişme yanahıće deder Nat Pızığeşı yiah mafew kıratığ.Ay tetew ćıĺem yićiğe Natımre xıćem şıpsewre guáşemre zeućexi, ya-

ĺepkxemce zeahılxew reḣuğex.Nat Pızığeş yeṫuániy kağaşü'iy kaĺıti, yeṫuániy yeşxe-yéşüiy kıfaş'ıji, Mı-

ğezeş-Guáşer yiğusew kırağejejığ.Nat Pızığeşı xım kızećıjım, afedizım kéjew Nat Pıce şıtığeti, reguşü'iy:


araya geldiler ve soyları akraba oldu.Nart Pızığeş’e itibar ettiler, sonra tekrar yedirip içirdiler, Mığezeş Guaşeyi

de eşi olarak ona verip uğurladılar.Nart Pızığeş denizden çıktığında, o zamana kadar bekleyen Pıce çok se-

vindi:—Hele bir sağ salim döndüysen mesele değilT deyip, gelin de yanla-

rında olmak üzere üç kişi yurtlarına geri döndüler.Yedi gün yedi gece boyunca Nartlar sevinip mutlu oldular, yediler, içtiler,

dans ettiler. Onlar için yapılabilecek her şeyi yaptılar.Sağ salim birbirlerine kaldıklarında, Mığezeş’in aynı anda iki oğlu oldu. Bi-

rine Worzemec adı verildi, diğerine Yimıs dediler.Ondan sonra Mığezeş oğlu Worzemec ile Yimıs’in birer kahraman olarak

Nart ülkesinde yaşadıkları Adiǵeler tarafından anlatılagelir .


—Ze wıpsawew kebğezejığeme ofep!.. yiuiy, nıseriy yağusew nebǵırşeriyyadejı kızedeqojığex. Çeş-mefiblem Natıme yaheguş'ew keguş'üáğ. Yeşxağex,yeşüáğex, wıcığex, yafeş'enew kağenağe şıep.

Kızexenejığexew psewxeze, Mığezeş şewiṫu kızedıfeḣuğ. Zım «Worze-mec» fawsığ, adrem «Yimıs» raoáğ. Yıwıjım Mığezeşko Worzemecre Yimısre ĺ'ıpaşexew Natiyé kiteceğağexew Adıǵeme kaotejı.*


NARTLARIN ALTIN AĞACI

Nartların bir diğer altın ağacı daha vardı. Bu altın ağacın meyvesinin ola-ğanüstü özellikleri vardı. Ağacın tepesinde yılda bir tane elma yetişiyordu. Bu elmayılın ilk altı ayında yavaş yavaş büyür, diğer altı ayında da yavaş yavaş olgunla-şırdı. Görünüşü, büyüklüğü diğer bir günlük çift renkli elmalara benzemezdi. Dahaekşi, daha büyük, daha sert idi.

Setenay Guaşe o elmadaki tılsımı biliyordu. İlk soğuklar çıktığında elmayıkoparıp sandığa koyardı. Az değildi insanın başına gelenler. İyi günler de, sıkın-tılı durumlar da yaşanabiliyor. Setenay hastalıkları onunla tedavi ederdi. Ondan birlokma alan kişi cömert, merhametli olurdu. İnsanın ömründen eksileni tamamlar,her zaman genç kalınmasını sağlardı.

Setenay Guaşe’nın yaşlandığını, kuvvetinin azaldığını, yüzünün kırıştığınıhiç anlatan olmamıştır. Setenay hiçbir zaman yaşlanmadı. Elmanın özünü tazetereyağı gibi yüzüne sürer, bembeyaz, tertemiz, baktığında kendini görebileceğinkadar parlak bir cilde sahip olurdu. Onun özünü içirdikleri kişi neşeli, cömert vemerhametli olurdu. Körü olan da, topalı olanda Setenay Guaşe’ye geliyordu.

Nartların böyle bir elmaya sahip olduklarını Yemınej öğrendi. Kendini körve topal gibi gösterip Sentenay Guaşe’nin yanına geldi ve “Setenay!” diye ses-lendi.

—Ne?.. dedi Setenay—Ayaklarım beni götürmüyor, gözlerim görmüyor, aklım eskisi gibi keskin

değil. Gücüm de azaldı. Bana çare bul. Elmanın tılsımını bilmediğimi mi sanıyor-sun?.. dedi Yemınej.

—Benim elmamın sana faydası dokunmazT dedi Setenay. Sen çok fazlazalimlik yaptın.

İlacı ona vermedi.“Onun faydası bana dokunmayacaksa size de dokunmayacak” diyerek,

bir gece gizlice gelip Nartların altın elma ağacını kesti.

O ağaç olsaydı bu güne kadar Nartlar, sağ salim, mutlu bir şekilde hiç yaş-lanmadan kalacaklardı.


NATXEME YADIŞE ÇIǴ

Natxeme yamıerıse dışe çıǵı şen-sen zemıĺ'ewjığoxer xeĺığ. A çıǵım yiĺe-sım zeğoqoğo ğe mezixım yiğorığo-meće ṫeqow xaḣow, adıre mezixım yiğorığo-meće ṫeqow xaḣow zı mıerıse yışhaşı'u dede kıpıćeştığ. Yitapĺeć, yiyinağeć adırezımefe dışe mıerıse zemışöğum fedağep, nahıfew, nah nemıṫew, nah pıtew re-ḣuew ştığe.

Seteney-Guáşe a mıerısem şen-senew xeĺer yığewnefığew şıtığ. Apereçıexer keḣow pćaşer zerepiğeşeşew, mıerıser çıǵım kıpiçıjew şıtığ. Ar pḣuátem di-ĺhetiy:

— Maćép nıa šıfım kéḣuĺ'erer, yiğowiy yiğuácewiy meḣu!.. rıazew şıtığ.Šıfew aş şış zıuferer yıguce halelew, gućéğufo xeĺew, nah nıbjıće reḣu-

zepıtew şıtığ. Šıfım yiğaş'e xećırem fediz a mıerısem kıxiğeḣojew şıtığ.Seteney-Guáşe nıwe reḣuğew, ye yıquáće kışıćağew, ye yınegu zeĺağew

šıf kıoátew xetiy zexixığep. Zexixına, Setenaye yeğaş'iy jı reḣuğep!Mıerısem yıḱu fıjew tḣu šınem feder yınegu şifeti; fıjıbzew, yışö jıwtexew

kabzew, mew wıkişew reḣuştığe; yışüáṕe yıjöw, aş yıps riğaşörer, yıguce çefew,halelew, gućéğufo xeĺew yış'ewıştığ.

Aş fede mıerıse Nart yabın zerier Yémınej yış'ağ. Arıti, neşü ziş’i, ĺaşe ziş'iySeteney-Guáşe dej keqoáğ.

—Seteney!.. yioáğ,—Şıd?—Sĺakome sahıjırep, sıneme aĺeğujırep, sişhe akıl çan yiĺıjep, sıguce

meḣace sıḣuğ, ğaş'ew kısfenejığeriy maće. Cewap kısfeḣu!.. yioáğ, Yémınejı.—Wimıerısefo yişen- sen sımış'ew wéneguya?!..—Se simıerısefo yişü'ağe kıwećıştepT yioáğ, Seteney-Guáşe. — We ja-

lımeğe başe zephağT yioáğ.Ezeğu kıritığep.«Aş yişü'ağe se kısemıćınew şıtme, şöriy kışözğećınep!»T yiuiy, çeş

gorem kéqoáşiy Nart yabın yidışe mıerıse çıǵ Yémınejı riwıpćığ.

A çıǵer yaağeme, nepe kagu Natxer psewew, tḣejew, jı remıḣuxew şıen-xiy!


GÜNEŞİN AKŞAMLARI SABİT GİBİ KALMASI

Akşamüstünün belirli bir vaktinde, güneşin bir müddet göğün tepesindedurakladığına dikkat ettiniz mi?

Öyle olmasının sebebi şudur;

Derici bir Nart delikanlısı ile Setenay hünerlerini göstermek için bahse giripyarışırlar.

Setenay “Bir günde elbise dikerim!” deyince, Derici Nart delikanlısı da “Birgünde eyer yaparım!” dedi.

Her biri tüm gün boyunca yapmaları gereken iş ile meşgul oldular. Ustaderici Nart genci Setenay’ı geçmekteydi. Güneş göğün tepesine yaklaştığında,Setenay yapacağı işin bitmeyeceğinden endişelenince;

“Ey güneş, bir duraklasaydın!” dedi..O zamanlar Nartların duası kabul olurdu. Güneş biraz durakladı ve Sete-

nay’ın dikişini gözetleyerek olduğu yerde bekledi.Sonunda, gün boyu dikişin başında oturan Setenay hayli yorgun bir şe-

kilde kalktı, gerinerek yeni yapılmış elbiseyi giyip Nart delikanlısına gösterdi.Derici Nart delikanlısı “Dedikleri gibisin. Setenay! Çok iyi diktin.” dedi.

O günden sonra o akşamüstü vakti olduğunda güneş göğün tepesinde birhayli durmayı alışkanlık haline getirdi.


TIĞER PŞIHERE ḰIZFIZETÉWÇÖGORER(Abźexe tékst)

Tığer pşıhapem, zı ĺeḣan gorem, kewçügouw, weşö çapem zawlere yitewzereşıtım gu ĺıptağa?..

Arewştew zıćeḣurer marı.

Setenayere zı Nart şöş'e álere zenıkokuğex. Zım:—Népe saye sıdınT yioáğ. Ar yış'ew, Setenaye feşhaf, şıeğeştep yao!Adırem:—Zı mafe'é wane sş'ınT yioáğ.Mefe rénem, şhaj zıfeğezağem yıwıj yitew, şısığex.Nart áler şöş'e eze bleiğew şıtıti, yiş'en ze’ikuiy ısıjığe.Tığer weşö çapem nesığew, ofş'enew kıfenağer ṫequ yımıwxıo’é yeneguyé

zeḣum:—We Tığ, ze wıkızetéwçüáğeyéme!.. yioáğ, Setenaye.A ĺeḣanım Nartme yaorer ḣu xabzeti, tığer ṫequ kızetéwıçüy, yidın kıpa-

pĺew zı ş'ıṕe yitığ.Mafem bere zetésığeti, Setenaye hazerew pşığen, peğen faye. Keteci,

ĺeşew ziwıkudıyiy seyé ş'ığayér zışiĺiy Nart eáler kıriğepĺığ.—Zeraorem wıtét, Seteney! Şüow bğeşığe!.. Nartım kırioáğ.

Aş kışéğejağew, pşıhere a waḣtem tığer zihaé, şenı feḣuğew kızetéwçö-gozı, weşö çapem zawlere yetı.


MIĞEZEŞ OĞLU NART WORZEMES’İNPSETIN GUAŞE’Yİ ALMASI

Nart Mığezeş Guaşe’nin Worzemes, Yimıs, Pşımarıku isimli üç oğlundanbaşka üç de kızı vardı.

Mığezeş öleceğinde, oğullarına vasiyet etti. “Çocuklar, üç kız kardeşiniziiyi adamlara sırayla verin! Ben öldükten yedi ay sonra bir atlı avluya girecek ve“Hazır mısınız?” diye çağıracak. Kızların en büyüğünü ona verin. Ondan üç aysonra aynı onun gibi geceleyin gelen adama ortanca kızı verin. En küçük kız kar-deşinizi de aynı şekilde gece gelen adama verin. “Kimlerdensiniz?” diye hiçbirinesormayın. Hazırlamış olduğum üç at ahırda duruyor, üç kardeş olarak birbirinizedeğer verin, birbirinizi sayın, siz size malımı paylaşın. Ondan sonra, evlerinizi ayı-racağınızda paylaştırma işini Nart meclisine yaptırıp öyle ayrılın. Ben bölüştür-müyorum, niye derseniz? -Ona daha çok verdin, diğerine daha az verdin!diyeceksiniz, bana kırılacaksınız.”

Ölümünün üzerinden yedi ay geçince, Mığezeş Guaşe’nin dediği gibi geceyarısı bir atlı gelip “Jıv” diye seslendiğinde, Worzemes avluya çıktı ve gördükle-rinden adamın gelme sebebini anladı.

Worzemes en büyük ağabeyinin yanına gidip olanları anlattığında ağabeyiona “Kimlerden olduğunu bilmediğim birine kardeşimi vermeyeceğim, sende gityat!” dediyse de Worzemes kardeşini gelen atlıya verdi.

Üç ay sonra tıpkı bir önceki gibi gece yarısı bir atlı daha geldi. Worzemesortanca kızın yanına girdi ve sordu;

—Durum böyle böyle.. varacak mısın?—Çoktandır kendimi hazırlamıştım, varacağım!—Öyleyse giyin! diyerek hazırlanmış olan kız kardeşini avluya çıkarıp at-

lıya verdi.Onun da üzerinden üç ay geçince, Worzemes ağabeylerine sormadan en

küçük kız kardeşlerini gelen üçüncü atlıya verdi.Üçkardeş kendi aralarında bu durumu konuştular;Ağabeyleri Worzemes’e “Kızlara ne oldu? “ diye sorduklarında;“Kendi kendilerine vardılar” dedi.

Ağabeyleri ise ona kızarak “Hayır sen verdin! Eve misafir gelirse, onla-rın yapmaları gereken işleri artık sen yapacaksın.” deyip bu şekilde ona cezakestiler.

Misafir geldiğinde Worzemes yapılması gerekenleri yapsa da bu ona çoksıkıntı veriyordu. Bunu kaldıramayacak duruma gelince, arkadaşlarının yardımıylaen büyük ağabeyi evlendirdiler. Sonra ortancayı da evlendirdiler. İki erkek karde-şin de eşleri olmuş oldu.

İki kardeş bir birleri ile konuşup Worzemes’e “Sen de evlen.” dediler.—Ben sizin evlendiğiniz gibi evlenmem! Nart Setenay’ın kız kardeşi Pse-


NART MIĞEZEŞḰO WORZEMESIPSETIN-GUÁŞE ḰIZERİŞATER

(Bjedığu tékst)

Nart Mığezeş-Guáşe kuyiş yiağ: Worzemes, Yimıs, Pşımarıku. Axeme ya-pemıćewıy pḣuiş yiağ.

Mığezeş ĺ'en zeḣum, wesıyet yıkome karitıjığ:—ĆalexT yioáğ, pḣuişer ĺ'ı değu zırız yaşütıtıx. Se sızıĺ'ece mezibl zıḣuce

çeşnıkom şıw gore kıdehatış «şühazıra?» yıonış kecet, aş pşeşe nahıjer yeşüt.Aş yıwjım meziş zıḣuce caş fedew çeşım kaqorem agurer yeşütıt, yanahıćeriy aşfedew kızıqoce çeşım yaşütıt.

«Xet şüşış?» şüow zımiy şüyémıwıpć. Şiş zğehazırığew şeşım yitT yioáğ.— Ca şişımce şüzereğaş'ow, şüzereĺıt, şör-şörew bılımer şügoşı. Aş ne-

wıjım, şüzexećın zıḣuce, Nart xasem yaşüğegoşiy şüzexeć. Se sıgoşıtep, şıdaṕ’ome, «Mış nahıbe yeptığ», «Mıdrem nah maće yeptığ», şüonış şügu kısebğet.

Mezibl aş zıtéş'em Mığezeş-Guáşe zerioáğem fedew, şıwer çeşnıkow ke-qoáğ. «Jıw»T yiuiy kızecem, Worzemes kićığ:

Worzemes wınem zéćım yiĺeğun kırioáğ. Worzemes nahıjem dej ćahi:—Şı tş'et? Marı- marı ofer zıtéterT rioáğ.—Zışışı tımış'erem sişıpḣu yestıtep, qo ğoĺıjT kırioáğ.Adrem fedew, agure pşaşem dej ćahiy yewıpćığ:—Mış fed, mış fed, wıdeqota?—Sıdeqot. Ar beş'ağe zağehazırığerT yioáğ pşaşem.—Arıme, zıkefapT riuiy zıkréğeğehazeriş kıréşışı ćalem rétı.Meziş yeṫaniy zıtéş'em, yeṫaniy yaşenere şıwriy keqoáğ. Mıwpćejew pşeşe

nahıćer Worzemesı aş ritığ.Yej zeşişer zedeguşaex:Worzemesı kéwıpćığex, te ḣuğe pşaşexer?—Deqoáğex, yej-yéjırew deqoáğex.—Haw, we ptığexT yauiy kıfegubjığex.—Haće kıdaheme şıdmiy zeće axeme yaş'etığer we pş'etT yaoşı pşınıjı-

new ar tıraĺhe.Axer yış'ew zıḱortere xetığ, aw ar femıĺećıjı zeḣum, nıbceğuxer zexiğahiy

yanahıjım kırağeşağ.Axer zıḱortıre xetığexew, aguremiy kırağeşağ, zeşiṫum şüzıxer yaew

ḣuğex. Zeşiṫ'or zedeguşeejışı Worzemes kışenew rao, aw adırem:—Şö keşü'şağem fede se kesşetep, se kesşeter Nart Setenaye yışıpḣow

Psetın- Guáş. Caş pemıć se kesşen Nartı yisepT kariojığ,Zeşxer ĺeşew kıćenećağex:


tın Guaşe’yi alacağım. Benim Nart ülkesinde ondan başka alacağım kız yok!Bunu duyan kardeşler oldukça telaşlanarak “Bizim de ondan haberimiz

var ama o kadar uzakta olanı nasıl bulacaksın? O çok uzakta!” diye onu vazge-çirmeye çalıştılar, ancak başarılı olamadılar..

Atları paylaştıklarında, Worzemes’e gri at düşmüştü. Hazırlandı ve gelin-lere “Sağ kalırsam geri döneceğim! dönmezsem kafatasımı getirmelerini sağla-yacağım, o gelmeden yasımı tutmayın.” Diyerek Psetın Guaşe’yi almak için yolaçıktı.

Çok mu gitti az mı gitti bilinmez bir köye ulaştı. Köyün girişinde bir çobanarastladı.

—Bereketli olsun! diye selam verdi.—Sağ olasın, buyur!—Hayır, ben muradımı sana söyleyemeyeyim, ama kimin yanına girebili-

rim bana onu söyle?—O halde, bunların oraya gir. diyerek bir avlu gösterdi.Çoban , “Bir işte bilge bir akla ihtiyacın olduğunda bana sor.” diyerek onu

uğurladı.Worzemes söylenen avluya girdiğinde onu attan indirip misafirhaneye gö-

türdüler. Ev sahibesine bir misafir olduğunu söylediler.—Misafirimiz var, çabuk yemek yap!Kadın su için avluya çıkınca gri atı tanıyıp gelenin Worzemes olduğunu

anladı. Ev sahibesi Worzemes’in en küçük kız kardeşiydi.Kız kardeşi “A, Worzemes. Sen misafir değilsin ki. Hadi!” diyerek onu eve

götürüp elini yüzünü yıkattırdı ve sonra beraber yemek yediler. Worzemes kız kar-deşine sordu.

—Eşin burada mı?—Hayır, o Psetın Guaşe’nin düğününde. Gelmek üzeredir.Onlar oturur iken adam geldi. Atından indi, atı ahırına götürdüğünde, kendi

atının yerinde misafir at olduğunu gördü. At ahırından çıkıp misafirhaneye girdi-ğinde “Burada misafir yok!” deyince orada oturanlar ona “ Hanım geldi de, -Senmisafir değilsin, deyip onu alıp eve götürdü.” dediler.

“Aman aman, desene o gerçek misafir!” deyip adam eve yöneldi.Eve girince, Worzemes’i hazırlanmış yatakta otururken gördü, selam verip

oturdu. Eşini çok düşünceli bulan kadın sordu;—Bu oturanı tanıyor musun?—Tanıyorum, kardeşin değil mi?—Evet en küçüğü.Kocasının endişeli olduğunu gören kadın yeniden sordu;—Neden neşesizsin? Beni almaya ya da mal almaya geldiğini mi sandın?—Hayır öyle değil. Üçümüz arasında çözülemeyecek bir sorun olmaz.

”Seni götüreceğim” derse seni geri veririm. Mal isterse onu da veririm. Benim dü-


—Ar bew çıje, ar te kipxın we! Teriy kebar kıtfağehığağ şhayem, ar ćaṕegorem yis çıjew, wıqoşütepT yaoáğ.

—Sıqot T yeo.Worzemesı şı şḣuánṫer arı kıtéfeğağer, şıxer zagoşım.Worzemesı ziğehazeriy yejen zeḣum, nıseme karioáğ:— Se sıpséwme sıkeqojıt, sıkemıqojme sikupşhe kahıjınew se kesş'ıt, ar

kamıhıjew sışümığeyéjT kariuiy dećığ.Bere qoáğa, maćere qoáğa, zı çıle gorem nesığ. Çıleğunem ut melaḣom

ućağ:—Beḣu apşı!.. rioáğ.—Thawéğepsew, yeblağ.— Haw, se moradew sier we kıwes'oşünep, aw xet dej sıdaheme ḣuna?..

yiuiy yewıpćığ.—Aşığum, mıxeme adej dahT yiuiy, şaw gore kıriğeĺeğuğ,— Ĺ'ıj akıl yişıćağew ofım ḣume, kısewıpć.Şawew zıfaoáğem quiy dehağ. Haćer rağepsıxiy haćeşım raşağ, bısım

guáşem raoáğ:—Haće tiı', ş'exew kepşerah.Şüzer psı fayew wınem kızéćım, şı şḣuánṫer kış'ejığ. Ar yışıpḣu nahıćer

arığe. Bzıĺfığer wınem zéhem, ar Worzemes arew kıćećığ.—Ihı, Worzemes, ar we zerefemığeśećeter sş'ağe, we wıhaćep nıa,

neqoT yiuiy, adre wınem yışiy zıriğethaćığ, zedeşkağex. Worzemes yışıpḣu ye-wıpćığ:

—Wıpseweğu mı yisıme yaxeta?—Haw, ar Psetın-Guáşe yixeğaşö şıı', keqojın faye.Şısıgoxeze, ĺ'er keqojığ.Yépsıxiy şeşım şer zıćéşem, yej yiş yıćıṕe şı haće şıtew yıĺeğuğ, haće-

şım zéhem, ziy haće yisep. Şısıme kıraoáğ;— Guáşer kıihi, “wıhaćep” yiuiy rişığ ar.—We wıi-wıiy, ar heće şıpk! T yiuiy ĺ'er adre wınem qoáğe.Aş zéhem, Worzemes ṕe ş'ığem xesew yıĺeğuiy, selam rixiy ṫısığe. Ĺeşew

ĺ'er yegupşısew şısı zeḣum, şüzer kéwıpćığ:—Mı şıser weş'a?—Seş'e, pşıba.—Marı we wızdeşıtığem nesı kızdeqoáğew yanahıćerT yioáğ.Aş paye kemınew, nahiy gupşıse zeḣum, şüzer yeṫaniy yewıpćığ:—Şıd ade wızćemıçefırer? Sişejınew, ye bılımıhew keqoáğ pş'öş'a?..

yioáğ.—Haw, arep, tiş zeş'ötımıxın tazıfagu kihena, «sışejıt» yiome wéstıjın,

«bılım» yıome, yestın. Se sızegupşıserer nemıćT yeoşı kıréğaje.


şündüren şey başkaT deyip anlatmaya başladı.—Düşündüğüm şu ki; bulunduğumuz düğünde, kardeşimle beni düğünü

yönetmek için seçmişlerdi. Dünden önceki gün düğünü bitirdik, ama şimdiye kadardönemedik, yapılmış işleri değerlendirmek üzere kaldık. Geri dönüş yolundaorman kenarına geldiğimizde bir bağırma sesi duyduk. Şöyle dağılalım, sesin sa-hibi geldiğinde kendisiyle konuşalım dedik. Ama konuşmadı da konuşturmadı da.Vuruştuk, savaştık onu elimizden kaçırdık. O Jak dedikleri atına bindiğinden onayetişmen mümkün değil. Bu işi halledebilecek kim var onu bilmiyorum, onun içindüşünceliyim.

—Psetın Guaşe’yi kaçıran o ise ben de onun için geldim. Canlı ya da ölüPsetın Guaşe’yi geri getireceğimT dedi Worzemes

Mığezeşko Worzemes’i zapt edemediler. Gece yarısı olduğunda çıkıp yolakoyuldu. Nereye gittiğini bilmeden bir yola çıkmış gidiyordu ki, bir köyün girişindebir koyun çobanına rastladı. Çoban “Buyur!” dediğinde;

—Hayır, buyuracak durumda değilim, işim var. Kimin yanına buyursamdaha iyi olur? dediğinde, yaşlı adam ona bir avlu gösterip “Bir işin olduğunda benihabersiz bırakma!” diyerek onu uğurladı.

Worzemes, çobanın gösterdiği avluya girdiğinde onu karşılayıp içeriye al-dılar.

Ev sahibi kadın avluya çıktığında kardeşinin gri atını tanıyıp onu götür-dükleri misafirhaneye girdi ve “Sen de misafir değilsin ya!” diyerek Worzemes’ı dı-şarıya çıkardı. İki kardeş otururlarken ev sahibi adam avludan içeri girdi.Worzemes’ı misafirhanede değil de evde otururken görünce eve girip selam veripoturdu. Onun düşünceli olduğunu gören karısı sordu.

—Ne düşünüyorsun?Adam, “Ormanı geçer iken Arḣon Arhoj’un Psetın Guaşe’yi bağırtarak gö-

türdüğünü gördük, Onunla mücadele etsek de bir şey yapamadık, yaralı ve ölü-lerimiz oldu, onu elimizden kaçırdık.” dediğinde Worzemes;

—Bende Psetın Guaşe’yi arıyorum, ya canlı bulurum ya kafatasını getiri-rimT deyip atına bindi ve hızlıca avludan çıktı.

Bir müddet gittikten sonra bir köy girişinde bir koyun çobanına rastladı,çoban Adığe töresine göre onu karşılayıp buyur dedi. Ama Worzemes çobanındavetini kabul etmeden, uğrayacağı bir hane söylettirip çobanın kendisine gös-terdiği avluya yöneldi. Atını avluda bağlayıp misafirhaneye girdi. Bu geldiği ev iseen küçük kız kardeşinin eviydi. Küçük kız kardeşi de onun atını tanıyıp yanınageldi ve onu eve götürdü. Worzemes kız kardeşine sordu.

—Ev sahibi nerede?—Hayvanı çok, onları saymaya gitti, gelmek üzeredir.Onlar konuşurken ev sahibi gelip misafirhaneye girdi. Diğer damatlar gibi

büyük eve girip düşünceli bir şekilde oturduğunda eşi ona keyifsizliğinin nedeninisordu.

—Ben, geri gelirken Psetın’ın düğününden çıkanlara rastladım. Onlar banaPsetın’ın kaçırıldığını söylediler, onu düşünüyorum.


—Sızegupşıserer cı cegow tızdeşıağem sişınahıćere serıre cegor zétşe-new tıxaźiy pçegum titığ. Cı tığosnahıpe cegur tıwxığe, aw cı nesı tıkeqojın tĺećı-ğep, ofew şıağem wase afetş'ew tıow tışısığ. Ar zeće ketıwxiy cı népe tıkeqojığ.Tıkeqojıze mez apçem dej tıkesığew ḱuwe make gore keow zexetxığ. Mow tıze-bǵırıjüğeć tıuy, tızebǵırıćığ kesıme tıdeguşıen ṫuiş. Tızdiğeguşıağep yićiy! Tızéwtıkezeweji, yej tış'öqodıjığ. Ar Jak yaow şı tésışı nibjiy wıćehatep. A ofım rapesı-ter sış'erepış, aş ségupşıseT yioáğ, bısımım.

—Psetın-Guáşe awştew aş yıhığeme, seriy arı sıkızıfeqoáğer. Se yejpséwme keshıjıt, ye yikupşhe keshıjıtT yioáğ Worzemesı.

Mığezeşko Worzemes yafemı'ığew çeşnıkow dećiy yejağ. Zıdaqoriy yı-mış'ew, ğogu gorem téhağew maqo. Qome zıriğehıze çıle ğunem melaḣo goremşıućağ.

—YeblağT kırioáğ.—Haw, sébleğenew se sışıt şıwep, se of siı'. Xet dej séblağeme ḣuna?..

zéom, ĺııjım şaw gore kıriğeĺeğuğ.—Of wıe ḣume mekençe sımış’ıT kırioáğ.

Şawe kıriğeĺeğuğem Nart Worzemes zıdahem kıpeğoćığex, raşağ.Şüzer egum zéćım, yış yişı şḣuánṫe yış'ejığ. Haćeşım şüzer quiy Worze-

mes kırişığ:«Wıhaćep nıa we!»T yiuiy.Şısıxeze ĺ'er kıdehajığ. Worzemes haćeşım dşısew wıneşḱom yisew

yehaş, selam réxı, meṫısı. Ariy yegupşısew şısı zeḣum, yişüz yewıpćığ:—Şıda wızegupşısırer?—Se sızegupşıserer mezım tıkızepırıćıjıze Arḣon Arḣojı* Psetın-Guáşe*

ḱuweze yıhew tĺeğuğe şhayem ziy tféş'ağep, te wıağiy kıtxećığ wıćığiy kıtxećığ,yej ziy tfémış'ew tş'öqojığ.

—Seriy Psetın-Guáşe sıĺeḣu, ye psawew kezğotıjın ye yikupşhe keshı-jınT yiuiy, yişı kıtéṫıshejiy kıdeḣuşütığ. Qome zıriğehıze çıleğunem melaḣo goreutew oće, aş Adıǵe xabzece yadezéqo, yeblağ yeo, ay aş yıdey dehanew (ze-reĺ'ıjım paye) yımıdew wınağo kıréğao wızdahe ḣunew deser. Worzemeser ma-qoşı şawem dahe. Şer şış'owum péĺeşı haćeşım yehe. Yışıpḣu nahıć şer kış'ejışiykaqoşiy wıneşḱom yeşe. Worzemes yışıpḣu yewıpćığ.

—Te şıı' bısımer?— Bılımew yier be, axer kıĺıtenew qoáğe, kesıjın faye.Axer yaoze bısımer kıdehajığ. Adreme afedew wıneşḱom qoáğe, yegup-

şısew ṫısığe.Yapew carı sıkizışığer, a we wıfeçefınç.—Haw, se mo sıkeqojıze Psetın yicegu kićıjıreme sakıućağ, axeme mırı

kısaoáğer; a kısaoáğem ségupşıse.—Ade seriy arı sızıĺıḣurer, sıqot.—Haw, wıqo ḣutep, aş wıtéqonew şıtep, ar şüzı yış'ınew yıhığep, Nartme

pélıwan axetme zeriğeş'enew yıhığT yioáğ.Yaş'ömıćı zeḣum:


Worzemes;—İşte ben de onu arıyorum, Psetın’ı bulmaya gideceğim!Ev sahibi “Hayır gitmemelisin, Arḣon Arhoj’u yenmen mümkün değil! O

Psetın Guaşe’yi Nart’ların içindeki babayiğitleri öğrenmek için götürdü, eş olarakgötürmedi” dediyse de Worzemes’i ikna edemedi. Worzemes yola koyulmak içinkalkınca ona “O halde kendi atınla gitmemelisin” diyerek ona at verdi. “Su kena-rına yaklaştığında, sudan karşıya geçemeyeceksin. Suya girme, etrafında dolaş,orada bir kayık olacak, mümkünse onunla karşıya geç” deyip onu saldı.

Worzemes yola koyulup su kenarına vardı, orada yaşlı bir küçük adamıotururken buldu;

—Nereye gidiyorsun delikanlı? Suyun diğer tarafındaki, giden yiğitlerinhepsini öldürüyor, oralarda kuş uçurtmuyor, o seni de yok eder.

—Hayır, ben onun elinde yok olmayacağım. Şimdi suyun ötesine nasıl ge-çeceğimizi düşünelim.

Sonunda Worzemes yaşlı adamın yardımıyla karşı kıyıya geçti. Adam oğ-lana “Öğle vakti ormandan çıkma. Gece yürürsen sabaha kadar sarayına ulaşır-sın. Onu orada bulabilirsin ama sen onu görmeden onun seni görüpöldürmemesine dikkat et!” dedi.

Worzemes yaşlı adamın dediği gibi yapıp geceleyin yol aldı. Sabahleyinsaraya ulaşıp Psetın Guaşenin ağıt seslerini duyunca ona “Buraya gel, avluyaçık!” diye seslendi. Psetın Guaşe avluya çıktığında “Buraya nasıl girebilirim?” diyesordu. Psetın kapıyı açtı ve onu içeri aldı;

—Psetın, buraya seni götürmeye geldim.—Hayır sen de belaya girersin, bende belaya girerim. Kendisi öğlene

kadar uyuyacak. Uyanmasa da atı Jak* duyarsa toynağı ile bizi ezer.—Hadi öyle ise, öğlene kadar uzaklaşırızT deyip, atına binip yola koyul-

dular. Giderlerken yaşlı adamın olduğu su kenarına ulaştılar.Yaşlı adam Worzemes’e “Burada onun elinde yok olursunuz. Senin bir

haftada aldığın yolu o bir günde alır, yetişirse seni öldürür. O yüzden ovaya çıkma,ormanın kenarından git.”

Öylece giderlerken Worzemes arkasına dönüp baktığında gelen bir atlıgördü.

—Evet! Yaşlı adamın dediği çıktı, şimdi ne yapacağımızı planlayalım.—Bu ovaya girer isek at çobanları, koyun çobanları bizi görürler. Çoban-

lar bizi Arḣon Arḣoj’a söylemezlerse onları mahveder. Öyleyse bu yoldan çıkma-dan gideceğiz. Ben yolda olacağım, sen içeriye gir ve otur. Beni yok etse bile senkalırsın. Ben onunla anlaşmaya çalışacağımT dedi Psetin Guaşe.

Biraz sonra peşlerindeki atlı onlara yetişti Psetın Guaşe’ye yanaşıp dedi ki;—Senle ben birbirimize söz vermiştik. Yedi yıl bizde kalacaktın. Bu süre

içinde, Nartlardan gelen olmazsa seni geri götürecektim, öyle dememiş miydik,hangi yolcu ile yola çıktın? Nerede o seni götüren?

—Seni nasıl uyandıracağımı bilemedim, atlı da beni bekliyordu, onunla


—We wıiş wıihıtepT yiuiy şı kıritığ.—Psı gorem wınesıme psım wićın pĺećıtepış, wıxemıh, aw réqoćiy kuáşö

gore tétışı aş amal yieme zıréğeźTyioáğ.Worzemes yejağ, psım nesığ, réqoćıze ĺ'ıj šıqor usew yeĺeğu.—Te wıqore, ćal, mı adrabğu pélıwanıj yisışı zeće yewıćıx, awjıpkem bzıw

şiğebıbırep, wıećeqoden.— Haw, aş se sıećeqodetep. Mıde psım yićıṕe ḣutım téğegupşıseT yeo.Ĺ'ıjer kéwıçüaĺ'eşı ćaler psım réźı. Adrabğu ćaler kéğewçüşı peo:—Mefe şecağow mezım wıxemıć. Çeşew wıqonışı pçedıjım wıuhanış, pĺe-

ğunciy meḣu, wımıĺeğow nemıć wıkıziĺeğuce wiwćıtışı zıfesakıj.Worzemes yejişı qoáğe çeşım. Serayew axer zıdesım detew Psetın-Guá-

şer thawsıxew yımake keow zızexéxım yecağ:—Mo kaqo, çeum kıuhT yıuş.Psetın-Guáşe çeum kıuhağ:—Wıkıdehanew şıtba mış?Psetını pçer kıuxiy diğehağ.—Psetın, mış sıkıćeqoáğer werışı wıshıjıt.—Haw, weriy belah wıxefen, seriy sıxefen. Yéj kemıwşımiy yiş Jake tıkı-

zexixıme ĺabjece tiṕıṫın. Yéj şecağo nes çıyet.—Aşığum neqo, şecağo nes çıjew tıućıtT yiuiy şım tıriğeıshiy yejejığex.

Qome zıriğehıze psım kesıjığex, ĺ'ıjım dej.—Mış şüećeqoden, we thamafem pqurer yej zı mafece yequ kıpćaheme

wiwıćıt, arışı şöfım wimıh, mez ğunem utew rıqu.Yéome zırağahıze Worzemes kızzepĺećım şıw gore kaqow yıĺeğuğ.—Ar arı şıpkeşı, téğegups tş'etımT yauiş zedeguşıejığex.—Mı gubğem tiheme şaḣome melaḣome taĺeğun, axem taramıome meḣa-

ceş ećeqodenıx. Arew zıḣuce mı ğogum tıtémıćew tıtétıt, se ğogum sıtétıt, wexahiy ṫıs. Se sıećeqoádemiy we wıkenen, sézeğışüme yazeğıp. Pélıwaner Pse-tın-Guáşe kıćerıhiy kırioáğ:

—Werıre serıre morad zedetş'ığağ yiĺesible wizğesınış, Nartıme aşış kı-zımıqoce wısşejınew, arıba ṫ'oğağer, xet yiğogurıqoá wıkızdéjejığer, te şıa ar?

—Wıkezğewşınce zeresş'ın sımış'ew, şıweriy kısajetiy sıkéjejığ.—Te şıa a şıwer?—Marı.Şıwer kızıxećım yewıpćığ:—Xet wışış, şıd wızıfayer?—Se Psetın-Guáşe sışejınew sıkeqoáğ, kıseptıjme sışejıt, kısemıtıjme wı-

sıwćınışı ptésxıjıtT yioáğ. Pélıwanıjer meabeşı ćaler kéwıbıtışı mezım xéźe.—Cı mo kaqoT yeoşı, adırer yeşteşı yehıjı.—Cınekewjı aş fedew wımış'ej yiĺesibler zıquce se wıshıjıtT yeoşı pşaşer


yola çıktım.—Nerede o atlı?—İşte!Wozemes atı ile ortaya çıktığında dev ona sordu;—Kimlerdensin. Ne istiyorsun?—Ben Psetın Guaşeyi götürmek için geldim. Geri verirsen götüreceğim.

Geri vermezsen seni öldürecek ve zorla elinden alacağım.Dev elini uzatarak genci tuttu ve ormana fırlattı.Kızı aldı ve “Şimdi şuraya gel, bundan sonra böyle şeyleri tekrar yapma,

yedi yıl geçerse ben seni geri götüreceğim” deyip götürdü.Dev Worzemes’i ormana fırlatınca atı bağını kopardı ve kız kardeşinin av-

lusuna döndü.Kız kardeşiyle eşi atı görünce “Onu öldürdüler” diyerek aramaya çıktılar.

Ormana vardıklarında Worzemes’ın yamçısını buldular. Kendisi de buralarda biryerlerde olmalı diyerek ararlarken sadece nefes alır halde bulup onu evlerine gerigötürdüler.

Genci iyice tedavi edip iyileştirdiler. Genç tamamen iyileştiğinde “Yine gi-deceğim” deyip inat etti. Atına binip kayıkta oturmakta olan ufak adamın yanınagitti.

—Babamız, Arḣon Arḣoj, bana yetişti ve kızı elimden aldı, şimdi tekrar gi-diyorum, elverişli bir yol biliyorsan bana söyle, ancak sen bilebilirsin.

—Yapabileceksen söyleyeyim; Jak’ı doğuran at şu anda da yaşıyor, ancakonu bulursan kızı getirebilirsin. Psetın onu, Arḣon Arḣoj’a sorsun, o ona söylernasıl bulacağını. Psetın’dan başka ona söyletecek kimse yok.

Genç sudan çıkıp yola koyuldu. Devin avlusuna girdiğinde kız hayıflanı-yordu.

—Neden durmuyorsun? Sen de dertlerime niye eklendin?—Hayır, geliş sebebim o değil. Benim için Jak’ı doğuran atı Arḣoj’den öğ-

renmen gerekiyor. Onu bulduğumda seni götürmem mümkün olacak.—Sen ormana girip saklan, gölgeni gösterme, ben ona söylettirebilirsem

söylettiririm.Arḣon Arḣoj kalkıp bahçeye çıktı, demirleri eğip onları birbirine geçirdi,

ondan sonra kızın yanına girdi.—Bu yaptığımı nasıl buluyorsun?—Bunlar çok enteresan, bunları sana Jak öğretmiş olmalı, bunu doğuran

nasıl bir at?Arḣon biraz şüphelendi ancak, kız şüphesinin dağılmasını sağladı ve ona

söyletti; “ Jak’ı doğuran Xıtuáĺe* dedir. Sahibi de bir cadıdır.”Kız öğrendiklerinin hepsini Worzemes’e anlattığında Worzemes “Umut-

suzlanma, sağ kalır isem döneceğim, varsa atları bulacağım.” deyip yola koyuldu.Giderken bir ovaya girdi, yolun kenarında bir ağacın altında oturmuş dururken, bir


kéhıjı.Şew Worzemes zıtésığer rapxığağetiy kızepiçiy şawem keqojığ.Ar yışıpḣure yimaḣuĺere zaĺeğum «kawćığ» yauiy, ĺıḣuáqo kéjağex. Ka-

qome zıkrağahıze mezım kesığexew ĺıḣoxeze ćaqor kağotığ, Worzemes zıtésığer.“Yéjıriy mıxem aşış xeĺ”T yauiy, ĺıḣoxeze yij xetıj kodıyew kağotıjiy kaşejığ.

Ćalem yeazexiy değow yağeḣujığ. Ćaler zeće zeḣujıpem: «cıriy sıqot»yiuiy aş'owçüğ. Yişiy téṫıshajiy ĺ'ıj šıqow kuáşöm tésım dej qoáğe.

—Tyat, cıriy seqo, kısćahiy stırixıjığ, ğogu ĺağo weş'eme kısau', ar weweş'e.

Pfeğeśaćeme kıwes'on: «Jak kezıĺfığe şer cıriy şıeşı, car zıbğotıce kephı-jışt. Aş Psetıne yeğewıpćiy kıriot zerebğotıter aş pemıćew ar kézğeon şıep.

Ćaler psım yićiy yejağ. Ćaler zıdahem pşaşer thawsıxağe:—Şıd wızćemıwçürer, weriy siguğuw wıkıćıxeḣuáğer şıda?—Haw, arep sıkıćeqoáğer, Jak kezıĺfığe şer kısfémığao ḣutep. Car zızğo-

tıce wıshıjın sĺećıtT yioáğ.—We mezım xahiy zığebıĺ, wijaw kémığeĺeğu, se kısféğaome ar kézğeon.Arḣon Arḣonıjer ketecıjiy egum kićiy ğućıxeriy yıwfağex, zeriźağex, yeṫane

pşaşem dej yihağ.—Mır şıdew pş'öş'ıra?—Mıxer ğeş'eğonı, mıxer Jake wöğeş'en faye mır kezıĺfığer şıd şıbza?Guśaf yış'iy şhayem, pşaşem zıtıriğehağep, kıriğeoáğ:—Jak kezıĺfığer Xıṫuálem det, Ḱuḣeréne habzı wıder arı zier... A ḣebarxer

zeće Worzemesı riotejığex.—Wıgu wımığeqodı, se sıpséwme kezğezejıt, şıxer şıeme kezğotıtT yiuiy

yejağ.Qome zıriğahıze şöf gorem kihağ, kırıqoze ğogu ğunem çıǵ gore utew aş

ćeıstiy şısıze bğaşḣo gore ĺeşew guağew keıstığ.—Welahe mır thamıćem, sıdaepıenT yiuiy, kıwbıtığ.—Se aşce sıwıḣumen pĺećıtep, sıkewḣumT zéom yıgujuáće diğeṫıshağ.

Adre bğaşḣo yiner kebıbiy kéwıpćığ şhayem rioáğep. Bğaşḣo yiner zebıbıjım, kı-dixiy yıṫupşıjınew zéom, kırioáğ:

—Se zıpareciy sıbdaepıen sĺećıtep, aw kin wıxafeme wıgu sıkeğećTyeoşı mebıbıjı.

Yéweme zıriğahıze ḣuáte gorem tığujer defağew oće.—Arken kıdesıźenışı wıkıdesxın zéom, haw aştew sıkıdepxın pĺećıtep,

weriy wıkıdefet, mo réqoćiy melaḣo gore utış mel gore kıixiy car ṫequ-ṫeqow kı-setıze, weriy wıkızdeapıeze sıkıdećıjıtT yioáğ. Worzemes melaḣom dej uhiyrioáğ, mel zerişıćağer, aritiy

— Wıyéblağemiy mel fesıwćıtT yiuiy, meler kıritığ. Meler kıhiy yışö tırixitığujım meler ritığ, zéwxım yeṫaniy ritığ, ćaweze meler zerepsawew yışkığ.

—Cı arkenew kébźıxıtım se sietıt, aw we wımıwbıtew çıǵ gorem yepxiy


kartal son derece telaş ile yanına kondu.Worzemes “Vallahi bu zavallıya yardım edeyim.” deyip kartalı tuttu.Kartal “Beni o şekilde koruyamazsın, beni göğsüne al!” deyince kartalı

göğsünde sakladı. Büyük bir kartal uçup geldi. Büyük kartal Worzemes’e sorduysada ona söylemedi. Büyük kartal uçup gidince Worzemes küçük kartalı serbest bı-raktı.

—Şu anda senin için yapabileceğim bir şey yok, ama zorluğa düşersenbeni hatırlaT dedikten sonra ufak kartal uçup gitti.

Worzemes yola devam ederken iken uçuruma düşmüş bir kurda rastlayıpona seslendi;

—Urgan atayım da seni oradan çıkarayım.—Hayır beni o şekilde çıkaramazsın, sen de düşersin, şuradan dolan! ora-

larda bir koyun çobanı olacak bir koyun alıp azar azar yedirirsen bana yardımetmiş olursun, bende buradan geri çıkarım.

Worzemes koyun çobanının yanına gidip ona koyuna ihtiyacı olduğunusöyledi. Çoban ona; “Buyur sana bir koyun keseyim” deyip koyunu kesti ve deri-sini yüzüp etini ona verdi. Worzemes kurda koyunu yavaş yavaş yedirdi.

—Şimdi atacağın urgan beni kaldırır, ama onu bir ağaca bağla, senin yar-dımınla buradan çıkacağım.

Worzemes kurdun dediği gibi yapıp onu çıkardı;—Ne oldu kurt! Yediklerin sana yetmedi mi?—Hayır!—O halde al!.. diyerek akciğerleri de verdi.—Köpekler beni bu koyunlar için kovalıyordu da bu yüzden düştüm. Zor-

luğa düşersen beni hatırla, el atarımT deyip kurt kaçtı gitti.Atını sürüp gider iken bir deniz kenarına vardı. Deniz yarıldı ve bir yayın

balığı kenara düştü. “Buna da yardım edeyim “ deyip, yayın balığını aldı, yediripyıkayıp suya geri saldı. Balık;

—Bir zorluğa düşersen beni hatırla. Sana yardımım olurT deyip uzaklaştı.Daha sonra büyük bir ormanın içine girdi. Ormanın içinde ilerlerken büyük

bir ağaçtaki kuş yuvasından gelen ağlama seslerini duydu.Yaşlı adam ona demişti ki ”Zorluk görürsen geçip gitme”. Öyle ki onu da ko-

rumak için atını bağlayıp ağaca çıktı. Bir yılanın yuvadan çıkmış olan iki yavruyadoğru yukarı çıkmakta olduğunu gördü. Yılana vurup öldürdü, küçük yavrular daonun için dua ettiler. Yılandan çıkan kokunun sersemlettiği genç, ağacın altındaoturur iken anne kartal geldi.

“Pöf, bana insan kokusu geliyor.” dediğinde yavru kartallar delikanlıyı gös-terdiler. “O bizi korudu, yılanı öldürdü” dediler. Anne kartal genci dereye götürüpona su içirterek kendine getirdi.

—Niyetin nedir?—At çobanlığı yapan cadı kadının atlarından almaya gidiyorum.


kızdeapıeze sıkıdećıt.Zerioáğem fedew yış'ığ, tığujer kıdixıjığ.—Şıd tığuj fikuğeba?—Haw, aşığum maT yiuiy thabılxer ritığex.—Se heme sırafıji, mı melıme apaye, sıdefağ. Kin wıxafeme wıgu sıke-

ğeć, wızdeapıenT yiuiy ćiejığ.Yeweme qoze xı ğunem nesığew yıĺeğuğ. Xır zegowiy cayer nepkım kıté-

fağew. «Mış sıdeapıan» yiuiy, cayer yıştiy yığaşkiy yıthaćiy psım xiṫupşhajığ.—Zegorem kin wıxafeme wıgu sıkeğeć, apıağu sıpfeḣunT kıojığ.

Aşiy blećiy qoze mezışḱo gorem xehağ. Mezım xetew qoze çıǵışhemnabğo gorem ğı make kiućew zexixığ.

Ĺ'ıjım kırioğağ: «kin zıpĺeğurem wıblemıć» Tyıuiş. Arıtiy ariy kıwḣume-new, şer kıripxiy çıǵım deqoyağ. Nabğom şır šıquiṫu yićığew, mıdıce ble gore de-qoáyew yıĺeğuğ. Blew deqoáyerer yewiy yıwćığ, şır šıquxeriy kıfeĺeoáğex. Blemmew kıpıćığem yığedeyğew ćaler çıǵım dej ṫısığew şısıze bğe aner keqojığ.

—«Fu!» šıfıme kısewı zé’om bğe šıqume šıfer kırağeĺeğuğ:—Aş te tiwıḣumağ, bler yıwćığ.Bğeşḱo aner psıhe quiy, psı riğaşüiy ćaler kığeneḣejığ.—Şıd moradew wier?—Mış fede neğućıśem şaḣow yişıme sapehanew seqo.—Haw aş wıqon pĺećıtep, wıqodıt.—Sıqodıtmiy sıqot.—Aşığum se wıshıt aş wişiy weriy. Aw se siĺeğu ḣutep. Se cı şır šıqume

tıkeqojıfe yafeḣunew yaşkın nıçepe kafezğenenışı téjet.Zerioáğem fedew bıbığe. Yaşkın kıhi, yeṫane Worzemesiy, şeriy xım rixı-

ğex, wıneriy kariğeĺeğuğ.— Aş wıdahe ḣutep, aw çeş gorem dehaṕe feş'iy, pçedıj gorem dah. A

habz wıder pçedıjım kićıniy şagor zeće kıpĺahınış caw ṫısıt. Caşığum yıbğe ye-qoáşiy zıuĺhT kıriuiy bğer bıbıjığe.

Çeşım ćalem ğuáne fiş'ığ ćıgu ćeğıće. Habzıwder şawem kićiy zipĺahığ, zı-kipĺahıjiy ṫısığe cınew. Mıdrer yeqoáşiy yıbıź zıüĺhağ. Habz wıder yıthaqumere yı-nere yaojığ.

—Şıda ar awştew ćepş'ırer, tyan?—Zerezexamıxığew, zeramıĺeğuğem payT yioáğ.—Şıd moradew wier?—Şaḣow sıpştenew arı.—Haw, ar we pfeğeśećenep, yiĺes gorem şısiy agum deḣuáhrer pĺeğun,

wınıbj yikunT yioáğ.Ćaler aş kéwıçöĺ'ağep.—Ḣun aşığum, se wızpezğetırer zıbğeqodıce wısşkıtT kırioáğ.


—Hayır, öyle gidemezsin, kaybolursun.—Kaybolacaksam da gideceğim.—Öyle ise ben seni de atını da götüreceğim. Ama o beni, görmemeli. Yav-

rularıma ben geri dönünceye kadar yetecek yiyeceği bu gece bırakayım da yolaçıkalım.

Kartal dediği gibi uçup gitti ve yemeği getirdi, daha sonra Worzemes’i deatına da denizden karşıya geçirdi. Cadının evini de onlara gösterdi.

“Onun avlusuna şimdi giremezsiniz, akşam karanlığında bir tünel kazarsınsabaha karşı da girersin. O, dişi cadı köpek sabahleyin avluya çıkar etrafa bakı-nıp oturur. İşte o zaman sessizce yanaşıp göğsünü ağzına al.” deyip kartal geriuçtu.

Geceleyin genç toprağı kazarak bir tünel açtı. Dişi cadı köpek de avluyaçıkıp bakınarak oturdu. Worzemes de sürünerek geldi ve kadının göğsünü ağzınaaldı. Dişi cadı köpek Worzemes’i fark etmediği için kendi kulağına ve gözüne kı-zarak;

—Neden böyle yapıyorsun anne?—Duymadıkları ve görmedikleri içinT diye söylendi.—Peki senin niyetin nedir?—Senin atlarının çobanı olmak istiyorum.—Hayır, sen onu beceremezsin, bir yıl kadar burada kalır da avluda olup

biteni görürsen, ancak çobanlık yapabilecek duruma gelirsin.Genç bu teklife yanaşmayınca cadı, “Peki o halde, sana emanet edeceğim

sürüyü kaybedersen seni yerim” ... dedi ona.Cadının arabasına binip yola koyuldular. Ormana varınca, delikanlının

atını ormandan alıp atların yanına geldiler.Neğuçıśe* atları oğlana gösterip geri döndü. Genç, hayvanları otlatırken

gece oldu, atlar uyumak için yattığında kendisi de yatıp uyudu. Uyandığında atlarortada yoklardı. O tarafa gitti bu tarafa gitti atları bulamadı. At izleri onu su kena-rına kadar getirdi, oralarda ümitsizce dolaşırken bir yayın balığı denizden fırlayıpona sordu.

—Nedir seni tasalandıran genç?—Güttüğüm atları kaybettim.—Tamam öyle ise, sen otur ben onları bulacağım.Yayın balığı çok geçmeden atları getirerek Worzemes’e verip, “Bundan

sonra beni hatırlama, ben hakkımı ödedim.” dedi ve suya geri daldı.Sabahleyin cadı “O, atları mutlaka kaybetmiştir” diye düşünerek geldi.—Atları kaybetmedin ya!—Hayır, kaybetmedim.—O halde ilk aferini aldın. Atının ayağını bağla, arabaya bin! deyip genci

arabaya bindirip kendisi ile beraber geri getirdi. Gence sıcak süt ve ṕaste veriponu yedirdi.


Ḱuḣerénem kiṫıshexiy kéjağex. Mezım kesıxiy ćalem yişiy kıxaşıji, şımeadej keqoáğex.

Şıxer ćalem kıriğeĺeğuğex. Neğućıder keqojığ. Ćalem kéqoáhı yeqoáhıjı,awze çeşer ṫu ḣuğe, şıxer çıyenxew zeğoĺım yejıriy ğoĺığe Kızewşıjım şıxer şıejı-xep. Moce qoáğe, mıce qoáğe, şıxer yığotıjığep. Psığunem réqoćıze caye gore kı-xeĺetiy kéwıpćığ:

—Şıd, ćal, wızğaperer?—Şıxer zğeqodığex.—Ḣun ame, şıs se kezğotıjıtıx.Be mış'ew şıxer kıfıjıxiy kıritıjığex.—Cay nahıbere se wıgu sıkemığećıj, se siah stéćığaxT yiuiy, xehajığ.Pçedıjım nıwer kesığ, aş şıxer yığeqodıpağeştın yıoze. Nıwer kesığ.—Şıxer bğeqodığep nıa?—Haw, zğeqodığep.—Aşığum apere aféremer kephığ. Yiş ĺaḣe ğeḣu, kiṫısh ḱum, Tyiuiy ćaler

kıriğeṫıshiy kızdişejığ.Ćalem şeṕeste stır kıritiy riğeşkığ.—Cı gupsefe zış'iy, değow çıye, ziy wıgu kimığah cıriy çeşiṫu wieşı caş zı-

téğepsah.Pçıhemiy şestır şeṕaste kıriğeşki, ćaler ḱum kıriğe'ıstiy şaḣo kışeji, yej qo-

jığe.Ćalem yiş kıwbıtıji, şıxer mez ğunem kıfıxiy şıtıze çıye kéquğ.«Mo ṫequ sışhawken», yiuiy zeṫısım, çıyağe.

Şıxer bzexığex. Ĺıḣuáğe, aw yımığotıjığew kıriqoze mezışhem tığujer yıpekifağ:

—Şı ćal, wızğegumećırer?—Şıxer sış'üeqodığex.—Ziy wımıow mo şıt, se axer kesfıjıtıxT yiuiy, tığujer xehajığ.Zıḱortıre ketığew nefşağom dej şıxer tığujım kıfıjığex.—Ćal, cı kenejığem şıxer wımığeqodıj, caş nahew wıguiy sıkemığećıjT

yiuiy, tığujeriy xehajığ.Nıwer kesığ.—Cıriy şıxer bğeqodığepışı aféremiṫ'or wie ḣuğe.Ćalem yiş riğeṫupşi, ḱum kıriğeṫıshiy kışejığ. Yığaşkiy yığeğoĺığ.Yaşenerew ćaler zeqom şıxer şöfım riğezıhağex. Çıyer kéqu zeḣum şım

zeretésew çıyağe. Yıne kızéğapĺem şıxer şımıejew ḣuğe. Ĺıḣuáğe, aw ziy yımı-ğotew ziğepsefınew ısığew bğaşḣor keṫısığ:

—Sışeḣuáğ, şıxer zğeqodığex.—Şıs aşığum, se kezğotıjıtıxT yiuiy, bğaşḣor yejağ. Zı zawlere ketığew

şıxer kıfıjıy, bğaşḣor keqojığ. Cı maće kenejığer, wımıçıyej, caş nahew se wıgu sı-


—Şimdi iyi dinlen, iyi uyu, hiç bir şey aklına getirme, senin daha iki gecenvar.

Akşamleyin de sıcak süt ve ṕaste yedirdi, atı ile genci arabasına bindiriptekrar sürünün yanına getirip kendisi geri döndü.

Genç, atları orman kenarına getirmiş onları otlatırken uykusu geldi. “Şu-rada biraz uyuklayayım” deyip oturduğu yerde uyuya kaldı. Uyandığında, atlarınyine kaybolduğunu gördü. Aranıp dolaşırken kurt önüne çıktı.

—Delikanlı seni tasalandıran nedir?—Güttüğüm atları kaybettim.—Sen burada bekle, ben onları sana geri getireceğim.Deyip kurt ormana geri girdi. Bir müddet sonra, şafağa doğru kurt atları

delikanlıya geri getirdi.—Genç! bundan sonra atları bir daha kaybetme! Beni de artık hatırlama.

deyip kurt ormana geri girdi.Biraz sonra yaşlı kadın geldi;—Yine atları kaybetmedin ve ikinci aferini aldın.Genci arabaya bindirip geri getirdi. Yedirdi yatırdı. Üçüncü gece genç at-

ları gütmeye gittiğinde tüm hayvanları ovaya sürdü. Uykusu gelince atının üze-rinde uyudu. Gözünü açıp bakındığında atlar yok olmuştu. Ne kadar arandıysada bir iz bulamayınca biraz dinlenmek için oturduğunda büyük kartal gelip yanınakondu;

—Uyuklayınca, atları kaybettim.—Otur o halde, ben onları geri bulacağımT dedi kartal.Büyük kartal uçup havalanarak bir haylidir gittikleri yerde kalmış olan at-

ları sürerek geri getirdi.—İşin sonuna geldin, tekrar uyuma! Bundan sonra da beni hatırlama.

Deyip uçup gitti.Cadı “Şimdi üç aferin aldın evladım. Artık seni yenebilecek kimse yok,

sana yeni doğmuş bir tay vereceğim.” Deyip genci arabaya bindirdi ve geri ge-tirdi. Genç gece iyice dinlendi, sabah olunca ikisi de atların yanına gittiler. Yenidoğmuş iki iyi tay varken, genç bir hayli çarpık bacaklı olan başka bir tayı seçti.Cadı “O kötü” dediyse de genç genede o tayı aldı.

Atının yedeğine yeni aldığı tayı koymuş gelir iken su kenarına ulaştılar.Biraz dinlendikten sonra endişeli bir şekilde sudan nasıl geçeceklerini düşünmeyebaşladı. Küçük tay konuşup dedi ki;

—Sudan geçmek mesele değil, ama benim yeterince kuvvetim yok. Benibırak da annemi biraz emeyim. Ondan sonra beni kimse yenemez.

At konuşunca genç atı bıraktı, tay gün boyu annesini emdi ve akşam gerigeldi;

—Şimdi atını da senide götüreceğim, ama bana engel olmaması için atınıbenim önüme geçirme.


kemığećıjT yiuiy, bıbıjığe.Nıwer kesığ.—Cı aféremişer kephığ, sićal! Cı kıpfırikunew šıf şıejep, we kıwestıt şıriy

kaĺfıtT yiuiy ćaler ḱum kıriğeṫıshiy kışejığ. Ćalem çeşım değow ziğepsefiy pçedı-jım ṫuriy şıme adej qoáğex. Şıćiṫur değow, zer ĺećeṕeşe hazırew, axettiy zaxéğa-dem, ar kaxixığ.

—Ar ayéT yiuiy şhayem, aş nemıć kıixığep.Yéwıy kéjejiy kaqoze psı ğune gorem kesığex. Zı ṫequre şısığexew, psı

yićığom yegupşısew yejağ. Şıće šıqor keguşıiy kıoáğ:—Psı yićığor ofep, se wıkızeresşıguğure karıw siep. Aw sıwṫupşiy syane

ṫequ sıkéşönışı, yeṫane se kıstéqon şıejepT zéom, yıṫupşığ. Şıćer yane mafemrénew kéşüáğ. Pçıhem şıćer keqojığ.

—Cı we wışiy weriy se şüshıt, aw wiş sape yimığeş perıweḣu kısfemıḣu-new.

Şıćem ćaler kıtéṫıshiy adre şer kıwbıtiy psım kićığex. Ĺ'ıj šıqum dej ké-qoĺ'ejiy şer kızeriğotığer fiotağ.

Kéjejığ. Ćaler Psetıne-Guáşe dej keqojın faye. Aş kesiy zécem Psetın-Guáşe kićığ.

—Şıd cıriy wıkıćeqoáğer?—Cı wımışın, mıde mı şım we kıtéṫısh, se mıdre şıćem sıtésıtT yiuiy ké-

jejığex. Kaqoxeze şıwer yawıj yitew yaĺeğuğ. Şıćer keguşaeşı:—Cı şö zıpariy şümıo, se aş sıdeguşeetT yeo.Zewje zexetew şıtıxeze Jaker kızesım, yışnahıjı rioáğ:—Şıd yinıjew mı waćıu' yiser, te phıra?—Ade da pş'eter?—Cawştew šıqow kaqo, yej kıwewet, yeṫane ćetḣuiy mıjöm yewıteći, yıgu

zımaćece, te ar tıwćıt. Zerioáğem fedew Jakem yış'ağ. A yiner yawći, yişı kıtéṫıs-hexiy kéjejıxiy apere maḣuĺem dej kéqoĺ'ejığex, yışhiy kızdahi.

Arḣo Arḣojı yışhe çewım kıpaĺiy wınem yihajığex.Qo değow kapeğoćığex. Šıfew çılem desxer zerewğoyixiy yawsudığ:—Mı yinım yiĺes pepç bew tıtrixıtığe. Cı tıjüğaquiy tibılımxer ketejüğehıjT

yauiy. qoáğex. Šıfiy bılımiy şıer zeće kaşejıxiy yaṫupşıjığex. Bılımer yafagoşığšıfme, fayer qojığe, fayer kenağ.

—Cı mı kiner zıfepĺeğuğer şüzew pştenew yiğo teĺeğu.—Yarebi, se sıfay, aw yej yıorer arı ofer.Pşaşem zéwıpćıxem, ariy fayew kéuwçöĺ'ağ. Apere mefiş cegor yanahı-

ćem kıfiş'ığ. Zeće bılımew yişıćağer yıwıj yitew agurem kéqoĺ'ejığ, aşiy awştewyaş'ığ. Aş kićxiy yanahıjım dej kéqoĺ'ejığ, aşiy awştew yaş'ığ. Aş kićxiy yanahıjımdej kéqoĺ'ejığex, yaşiy nısaşer yiğusew, yışıpḣuiy yaxetew yawıne keqojığex.

Zeşıpḣuişıme mefibl cegor kıfaş'ığ. Psawew tḣejew Nart Worzemes ke-neji, zawle zedepsewğexew Pseten-Guáşe şawe kıfeḣuğ. Arı Şebatınıkow ĺ'ığabe


Delikanlı, tayın üstüne bindi, diğer atı yedeğine alarak suyu geçince yaşlıadamın yanına ulaştı, ona atı nasıl elde ettiğini anlattı.

Delikanlı yaşlı adamın yanından ayrılıp Psetın Guaşe’nin yanına gitmekiçin yola çıktı. Oraya varıp seslendiğinde Psetın Guaşe avluya çıkıp;

—Şimdi yine niye geldin?—Şimdi korkma, işte bu ata bin, bende bu tayda olacağım. Deyip Psetın

Guaşe’yi ata bindirdi ve hemen yola koyuldular.Gelirlerken Arḣon’un peşlerine takıldığını görüp telaşlandıklarında tay tek-

rar konuşarak “Şimdi siz bir şey söylemeyin, ben onunla konuşacağım.” dedi.Hepsi bir arada gelirlerken Arḣon Arhonıj’ın atı Jak ulaştığında, tay büyük karde-şine “Bu üzerinde ki dev de ne, onu nereye götürüyorsun?” diye sordu.

—Ona ne yapacaksınız? Diye sordu Jak.—Öyle yavaş yavaş yürü, sonra aniden taşa çarpıp tökezler gibi yaparak

onu üzerinden at. Sersemlediği anda gelip onu öldüreceğiz.Arḣon Arḣoj’ın kötü muamelesinden bıkan Jak onların dediği gibi yapıp

devi üzerinden atınca Worzemes devi öldürüp başını aldı. Devin başını ve atınıalarak yola koyulup ilk damadın yanına geldiler.

Arḣon Arḣoj’ın başını kapının üstüne asıp eve girdiler. Ev ahalisi tarafındançok iyi karşılandılar. Köydeki insanlar toplanıp Worzemes’in bu kahramanlıklarınaövgüler yağdırdılar.

“Bu dev her yıl bizden çok şey alıyordu. Şimdi gidelim de hayvanlarımızıgeri getirelim.” deyip devin sarayına gittiler. İnsan ve hayvan olarak tutulanlarınhepsini geri getirip serbest bıraktılar. Hayvanları insanlara paylaştırdılar, esirlerdende isteyen gitti, isteyen kaldı.

—Şimdi bu kadar zorluğu çekmene sebep olan kızı kendine eş olarak al-manı uygun görüyoruz.

—Yarabbi ! ben istiyorum, ama önemli olan onun ne dediği.Kıza sorduklarında, oda bu duruma istekli olarak yanaşınca, en küçük kız

kardeşleri Worzemes ve Psetın Guaşe için üç gün düğün yaptı. İhtiyaçları olantüm malları yanlarına alıp ortanca kız kardeşin köyüne gittiler, o köyde de onlar içinaynı şekilde düğün yapıldı. Oradan çıkıp en büyük kız kardeşlerinin yanına gitti-ler, oda diğer kardeşlerinin yaptığı gibi yeni çift için üç gün boyunca düğün yap-tırdı.

Worzemes, gelin alayı ve kız kardeşi hep beraber evlerine döndüler.Köylerinde üç kız kardeş için yedi gün düğün yaptılar. Nart Worzemes Pse-

tın Guaşe ile birlikte sağ salim ve mutlu bir şekilde bir hayli yaşadılar. Psetın Gua-şe’nin bir oğlu oldu. Anlatılanlara göre o yiğit Şebatnıko’dur. O yüzden Şebatnıkoile Sawserıko’nun teyze çocukları olduklarını söylerler. Nart Yeşerıko’nun anne-side Psetın Guaşe’dir.


zığeḣağew kaotejırer. Aş paye Şebatınıkore Sawsırıkore zepḣoreĺfeğoxew yao.Nart Yéşerıko yaneriy Psetın-Guáş arı.

*Arḣon-Arḣoj — Nartıme kyapıyiştığe, yinıj ĺepkığ.*Psetın guáş — zıhığeğe yinıjır yıwći, Nart Mığezeşko Worzemesı ćaleze

kışeğeğe bzıĺfığem yıš, Şebatınıkore Yéşerkewre yan,


SETENAY GUAŞE’NİN HİKÂYESİ

Nartların Jećej adında bir kralları vardı. Kral Jećej halkına tahammül edi-lemez derecede zülüm etmeye başlamıştı. Toplanarak başka bir kral seçme öz-gürlükleri yoktu. Kral muhaliflerinin her toplantısını şiddetle bastırarak dağıtıyordu.Kral Jećej, muhaliflerin Setenay Guaşe’yi yeni kral seçerek kendini sürmeyi plan-ladıklarını bir şekilde öğrendi.

Kralın yandaşları Setenay Guaşe’nin yandaşlarını öldürmek için büyük birordu topladılar. Setenay Guaşe bunu öğrendiğinde tıpkı Kral Jećej’in ordusu gibikendi ordusunu hazırlayıp topladı. Sonunda kralın ordularına karşı savaşıp on-lara büyük zayiat verdirdiler.

Kral Jećej, dağda yaşayan Gorgonıj adında bir domuz çobanına ordusunakatılarak kendisine yardım etmesi için bir elçi gönderdi.

Gorgonıj gelen elçiye “Savaşa gitmek benim için olmayacak bir iş değil.Ancak benim domuzlarımdan tek birinin bile eksilmemesi gerekir. Sen domuz ço-banı olabileceksen ben savaşa giderim, geri geldiğimde tek bir domuzumu bilekaybetmiş olursan başını gövdenden ayırırım. Domuzlarımdan dokuzu büyük, onugeniş ağızlı, on ikisi renksiz, otuzu dik kuyruklu. Her birisinin onar tane yavrusuvar. Hepsinin toplam sayısını bana söyleyebilirsen domuz çobanı olursun.”dedi.

Nartların gönderdikleri elçi Gorgonıj’ın domuzlarını sayamayınca, ikinci birelçi daha yolladılar. Gorgonıj ikinci elçiye de aynı şeyi yapınca, oda domuzları sa-yamadan dönüp geri geldi.

Gorgonıj’ı ikna edemeyen Nartlar toplantı halindeyken atlı bir genç bir ekintarlasından geçerek Nartların toplantısına katılmak için yol alıyordu. Genç üzen-giye takılan bir başağın hiç farkına varmadan onu da kendisiyle getirerek toplan-tıya yetişip Nartların arasına katıldığında, ekin tarlasının sahibi de hemenpeşinden girdi.

—Benim başağımı bana geri verin, Nartlar!—Senin başağını alan bizden biri değil.—Başaklarımı her sabah sayıyorum. Bugün bir tane başak eksildi.—Tarladaki başakları sayabilen Gorgonıj’ın domuzlarını da sayabilir. Sen

Gorgonıj’ın yanına domuz çobanı olarak gitmelisin. Gorgonıj’ın savaşa gelmesilazım. Bir atlı farkına varmadan üzengisine takılan başağı beraberinde getirmiş.Başağını biz sana geri veririz.

Genç bir şey demeden domuz çobanlığı yapmak için Gorgonıj’ın yanınagitti. Gorgonıj diğerlerine sorduğu gibi delikanlıya da sorduğunda delikanlı tek se-ferde domuzların sayısını Gorgonıj’a söyledi.

Gorgonıj delikanlıya “Şimdi domuz çobanı olabilirsin oğlum, ben orduyagidiyorum.“ deyip sürüsünü ona bırakarak Şoyeḣuć adındaki atına eyerini taktı veorduya doğru yola koyuldu.

Gorgonıj kralın ordusuna girip Setenay’ın ordusu ile savaştıklarında galipduruma geldiler. Gorgonıj bir gece dinlenmek için atından indiği bir sırada ordu-


SETENEY-GUÁŞE YİḢİŞ(Şapsığe tékst)

Natıme zı pşıj-themate gore yaağ. A pşıjım zerécew ştığexer pşı Jećej. Apşıjım yıe yiĺ šıfxem lıyew arixırer afemış’ejew ḣuğe. Şhafew zıgore xaxınewzeuće yaş'ınew fitığexep. Zıḱortıre zeućenxew zıféjexemiy zexifıjığex. Şıdew şı-tımiy zexahexiy Setenaye Guáşer xaźıniy adıre pşı Jećejer xafınım ofer nesığewpşıjım kış'ağ.

Pşıjım yiğuse šıfıxer źefow yıwğoyiğex, Setenaye Guáşem yiğuse šıfıxeryıwćınıxew. Setenaye Guáşem ar kış'ağ. Yéjıriy aş fedekabzew ziğehazıriy ze-xahexiy pşıjım yiźexer zexaréwćahığex. A pşı Jećejım yiźe zeqoğu kawćığ. Gor-gonıj yıšew kuáḣo gore bǵım şıağ. Aş dej šıf yığeqoáğ «kıtfe'epı»Tyiuiy.

—Zıweqo sıqoner sicağopT kırioáğ.Aw aş fede kabzew se sikoxemiy zı ko zakuiy axeqodıćew ḣuştep. Ku-

áḣow we wıḣuşüştıme se sıqoşt zaom, zı ko zako bğeqodığew sıkızıqojırem pşheşü'estḣıştT kırioáğ.

—Sikome aşışew yiner bğu, je şüambğor pş'ı, mışö-mılır pş'ıquṫu, ćezaderşećı, zećemi pş'ırıpşı' aćes. Zeće pçağer kızıṕ'orem kuaḣow wıḣuştT kırioáğ.

Yéṫaniy ćale ağeqoáğ. Aşiy a deder kıriş'ağ kığaziy femıĺıtew keqojıriy zemeş hasegorem şıw kuxehağ. Ĺerığım kıpıniy meşışhe gore kızdihığ.

Nartıxer zeućağexew ćaler kızşaxehajınım meş haser zıye ćaler yıwıj yitewa ḱupım kıxehağ.

—Simeşışhe Natıxer kıseşütıj!.. karioáğ.—Wıimeşışhe kezıhığer txetepT raojığ.—Siy meşışhe pçedıj kesı seĺıte. Népe zı meşışhe kışıćağ.—Meşışhe haser zıĺıterem Gorgon yikoxer yıĺıteşüştıx, gorgon dej yiku-

áḣow wıqon faye, Gorgon źem keqon fay. Wıimeşışhiy wetıjışt, yımış'ew ĺerığımpış'ağew kızdihığ nıepT kıraoáğ.

Ćalem ziy yımıow koḣo zeblećew Gorgon dej qoáğe. Adreme karioáğemfeder ćalemiy kırioáğ. Arıti, koxer yıĺıtağex.

—Cı kuáḣo we wıḣuşt sićal, se źem seqo.Şöyéḣuć yıšew şı gore Gorgon yiağ. A şım wane tıriĺhiy Gorgon kéjağ.

Źem kaxahi, źer yejağ Setenayem yezewenxew, kahınew.Çeş reḣuiy şıme kyaxınxiy zağepsefınew zeḣum, çeş şıĺınew, adıre źem

yaşıxem naḣute tıraĺhew rapxew Gorgon yıĺeğuğ. Gorgon yawıpćığ awştew zı-faş'ıremce.

—Şıd paye şüşıme apexer zetaşüpxexera?—Ar zıfızetapxerer ziş nıçepe keşışırer newış źem zıdatşe ḣuştepiy arıT

kıraojığ.Ar kızıraom yış'üeş reḣuiy ćepse pıte kıştiy Şöyéḣuće yıpe zetıripxiy Gor-


daki diğer askerlerin atlarının burunlarını bağladıklarını gördü ve onlara nedenöyle yaptıklarını sordu.

—Neden atlarınızın burunlarını bağlıyorsunuz.—Gece atı kişneyeni yarın orduya katmayacağız, o yüzden bu şekilde at-

larımızın burnunu bağlıyoruz.Gorgonıj askerlerin söylediklerine inandı ve sağlam bir ip alıp Şoyeḣuć‘un

burnunu bağladıktan sonra gitti yattı. Sabah güneş doğduğunda atının öldüğü or-taya çıktı.

Gorgonıj “Peki, ne yapacağım atım öldü?” diye askerlere sorduğunda ona“Atın öldüyse, atsız paysızdır” diyerek cevap verip son sefer için yola koyuldular.

Atı Şoyeḣuće ölmüş olsa bile onu bırakmayı kabul etmeyen Gorgonıj atı-nın ayaklarını birbirine sıkıca bağlayarak atını sırtlayıp Setenay Guaşe’nin ordusuile savaşmak için giden Kral Jećej’in ordusunun yanında yola koyuldu.

Gorgonıj “Ey Şoyeḣuć yaşarken sen beni taşıdın, ölü iken de ben seni ta-şırım!” diyerek ordu ile beraber hareket etti. Onlar yavaşlayınca yavaşladı, hızla-nınca hızlandı. Derken Setenay Guaşe’nin ordusunu gördüler. Gorgonıj ordununönünde gidiyordu. Setenay Guaşe’nin ordusu da onları gördü.

Setenay Guaşe’nin ordusu “Böyle atını sırtına alıp gelen bir orduya galipgelmemiz mümkün değil!” diyerek dağılmaya başladı. Gorgonıj, Setenay Gua-şe’nin olduğu avluya ulaştığında atının ölüsünü kapının üstüne asıp bahçedeniçeri girdi.

Setenay Guaşe’yi yakalayıp esir alarak yola koyuldu. Jećej’in ordusu daSetenay Guaşe’yi götüren domuz çobanı Gorgonıj’ı takip ederek onun yeraltıevine doğru yola koyuldular.

—Ne yapıyorsun? Kızı krala vermemiz gerekir! dediler ona.—Atım öldüğünde “Atı olmayan paysızdır” demiştiniz. Şimdi siz hepiniz

paysızsınız, kızın sahibi benim.Ordu geri gidip krala olanları anlattı. Kral kızıp atına binerek Setenay’ı

almak için Gorgonıj’ın yanına gitti. Kral Jećej esiri Setenay’ı Gorgonıj’ın elindengeri almak için konuşup ikna etmeye çalıştı ama vermeyince düello yaptılar. Gor-gonıj Nartların kralını vurup öldürdü. O andan itibaren Nartlar Kral-thamade ol-maksızın kaldılar.


gon ğoĺıjığe. Pçedıjım nef kızeşım yiş ĺ'ağew kıćećığ.—Ade sı sş'eşta, siş ĺ'ağeT karioáğ.—Wıişı ĺ'ağeme, şı zimıer ahınçT yauiy, źexer yejağex.Maqox Seteney-Guáşem yezewenxew. Şöyéḣuć ĺ'ağe nah mış'emi kığe-

nen yıdağep, yıĺekuiṫ'or zetıripxiy yıpĺ'ew riĺhiy źem adéjağ.—Yé, siy Şöyéḣuć, wızepsewem se sıphığ, wışımıejıme se wıshınT yiuiy.Ay fedew şıtew źer wışeme dewşew, ĺeḣume deĺeḣow Setenaye Guáşem

yiźer keĺeğuáğ. Gorgon źem yıpe yitew qoştığe. Setenaye Guáşem yiźemiy kaĺa-ğuğ.

—Cı źew kaqorem tıtéqon tĺećıştep, zişı zıćıb yizıĺhağew kaqoremT yauiyźer zebǵırıćew féjağ. Setenaye Guáşer zıdes şawem Gorgon nesığ. Şı hader pçeblıpkım piĺiy Gorgon yewıiy şawem dehağ.

Seteney-Guáşe zıfaorer erıwbıtew kıwbıtiy kırihıjiy kéjejığ. Źew keqoáğe-xeriy kıdéjeji, Setenaye yihew Gorgonır koḣo ćıwınem qojınew yejağ.

—A pş'erer şıda? Pşım kéttın faye pşaşerT kıraoáğ.—Sişı zeĺ'em, şı zimıer ahınç şüoğağe. Şö ḱorteriy şüahınç, pşaşer zıyer

serıT ariojığ.Źer reqojiy pşım raoáğ. Pşır regubjiy reşesiy pşaşer kıhıjınew reqoáğe.

Yéuşıyew ğerew kahığe Setenayer kıixıjınew deguşeağ şham, kırimıtıjew zeşı-haxiy Gorgonıjır kéwıiy Nartıxeme yapşiy kıwćığ. Aş şéğejağew Nartxem pşıthe-mate yamıajew kenağex


KÂHİN SETENAY’IN WERZEMES’İ KURTARMASI

Nart ülkesinde Çıte denilen bir yerde tüm ülkede sözü geçen Nart Worzemesadında biri vardı. Nart Worzemes, Pşıse nehri kenarında Kurtuğa denilen bir yerde ya-şayan Alec adında bir Nartın evine gelir, orada toplanan Nartlara ülkede yapılmasıgereken işleri söylerdi. Worzemes kalın kaşlı, eli bol, çok bereketli ve merhametli biradamdı.

Worzemes, eşi Setenay Guaşe hamileyken uzun bir seyahate çıkmıştı. O geridönmeden Setenay Guaşe bir oğlan doğurdu. Setenay doğan çocuğu iyi bir Nart ola-rak yetiştirmeleri için bir mahzende yaşayan yaşlı bir çifte verdi. Evlerinin avlusundaWorzemes’i beklediği bir gün onu gelirken görünce ambarın önünü kazmaya başladı.Adam avluya girerken kazdığı toprağı basarak ezmekteydi.

Worzemec Setenay’a;—Orada ne yapıyorsun?—Düşük yaptım da, ambarın temeline gömdüm.—Oldu o zaman.Worzemes eşinin ne yaptığını anlamadan eve girdi ve bu sırdan hiç haberi ol-

madan hayatına devam etti.Setenay Guaşe eşinin düşmanlarının oğluna bir zarar vermesinden korktuğu

için, oğlunu bir mahzende herkesten gizli büyütüp eğittirmeyi planlamıştı. İyi ve güçlübir Nart olması içinde yaşlı Nart adamı ile yaşlı Nart kadınına, geyik ve karaca iliği ye-direrek oğlanı büyütüp eğitmelerini söyledi.

Worzemes’in düşmanı çoktu ama kendisi bunun farkında değildi. Setenay iseakıllı ve kurnaz bir kadın olduğu için Nart Alec’in kocasını öldürme niyetinde olduğunuanladı. (Öyle ki; oğlu Şebatnıko’nın düşmanlarıyla çarpışması için, atını, köpeğini, si-lahını hazırlatmıştı.)

Nart Worzemes Nartların toplantısına geldiğinde toplantıyı yönettiği için onunşerefine kadeh kaldırmak usuldendi. Kadeh elinde iken ”Sıkıntısı olan şimdi söylesin,kadehi indirdiğimde kim ne söylese yapmayacağım” deyip içerdi. Worzemes’in yerinegeçerek Nartların karar alıcı lideri olmak isteyen Nart Alec, sokarak Worzemes’i öl-dürmesi için kadehine zehirli bir yılan koymayı planladı. Nart Alec’in eşinin yerine geç-mek istediğini bilen Setenay Guaşe onun bu planından haberdar olunca babasıWorzemes’i koruması için oğlu Şebatnıko’yu o kötü güne hazırladı. Setenay Guaşeçok ileri görüşlü olduğu için bu günün geleceğini önceden tahmin etmişti.

Hal böyle iken Şebatnıko, dünyanın nasıl bir şey olduğunu bilmeden, çıra lam-basından başka bir şey görmeden, yaşlı adam ve kadından başkasını tanımadan yer-altında yaşayıp büyüdü.

Nartlar, Worzemes’i öldürme planlarını gerçekleştirmek için Nart Alec’in evindebir toplantı yapmayı kararlaştırıp Worzemes’i toplantıya davet ettiler.

Nartların toplantısına katılmak için yola koyulan Worzemes, Çıte’den çıktı, Ku-ban’ın karşısına geçti ve Pşışe nehrinin yanındaki “Nart Alec’in yurdu“ denilen Kurğumevkiine geldi.

Orada Worzemes’ın başına gelecekleri bilen Setenay, yeraltında büyüttürdüğüŞebatnıko’yu babasını kurtarması için ilk defa yeryüzüne çıkarttırdı. O ana kadar gü-neşi, ayı, yıldızları görmeden yeraltında büyümüş olan Şebatnıko şaşkınlıkla etrafına


SETENAY ÇIJERIPĹEM WORZEMECḰIZERİĞENEJIĞER

(Bjedığu tékst)

Nart Worzemec Çıte şışığew yao. Ar Nartiyé şıwneşöş'ıtığe. Nart Alec deykéqoáĺ'etığe Worzemec. Nart Alec Pşışe uşö Kurğutam zıfaorem, bǵım tésıtığe.Aş yiwıne Nartew yisıxer şızeućetiy yej ay kaqotiy wınaşö yafiş'ıtığe. Worzemecıĺ'ı yin nepśe zexaćew, ĺ'ı berçet halelew, gućeğuşḱo xeĺew şıtığ.

Worzemecı yagoşe Seteney-Guáşem ćale yışö xefağ. Ćaler Worzemecdemısew keḣuğ. Arıti, ćaler ćıwıneće yariğeṕunew yaritığ. Setenaye yeṫane Wor-zemecı fepĺırew egum detgow, ĺ'er keqojew zéĺeğum, ḱon ĺapser yıetew riğejağ.Kıdehajı zeḣum, yıwbejew féjağ.

—SetenayT Worzemec kéwıpćığ,—Şıde seo ay upş'ahırer?—Ćalew spkışölı xefeğağer sış'öqodıjığeş, ḱon ĺapsem ćesṫejığT yıuiş.

Setenaye cewap ritıjığ.—Ḣuğeba adeT yıuiş Worzemec wınem yihajığ. Yihaji, ay şeḣu kebarew

şıem Worzemecı ximış'ıćew xehajığ.Nart ĺ'ıjımre Nart nıwemre şıhı ḱušre, blene ḱušre rağeşkze yişaew yaṕu-

new Setenaye-Guáşem yarioáğ.Setenaye bzıĺfığe uşti, yişi, yihi, yibğiy fızeriğew'uş, axeriy ćıwınem ćesew

yadıriğeṕ'uğ. Ćalem yate Worzemecı pıyew yiem zereećemıqodenım yifeş'ıce aḱuper awştew zeriğewığew şıtığ.

Pıyew Worzemecı yiağer be, aw şıtımiy gu ĺitağep. Setenaye bzıĺfığe uşbzıĺfığe hileti, ofew Nart Alecı yıgu kihağem gu ĺiteğağ, (arti, Şebatnıko pıyim pe-ğoćınew, yişi, yihi, yibği, yiaşiy yikow fızetıriğepsahığağ).

Nart xasem Nart Worzemec kızıqoce bjer ratew xebzağe. Bjer yiığew:«Gukawe ziem cı kéreu', bjer zıs'etıxece xetiy şıd kıoáğer çejıtep» T yiotiy ye-şötığ. Cı a bjew zeşötım şecıbler xaĺhanı rağeşönış, zéşüáxere newjım şecıblerkéwenış Worzemecer riğewćınış, Nart wıneşöşı' themetağor yejı kızıfiğezejın yi-hisapew Nart Alecı zerezexiĺhağer Setenaye daxem guĺitağ. Ay guĺitiş, Şebatınıkoyate Worzemecım yışhe kıriğeğunenew zıfiğehazırığ a mefayem. Ar kızeresıtımSeteney uşım peş'orığeşew yiakıl téfağew şıtığ.

Awze, Şebatınıko ziy dunayeriy şıdiy zıfeder yımış'ew ćıwnem ćesew,pasem yağabletığe westığeyé pḣešaćem şeḣu yımıĺeğow ĺ'ıjımre nıwemre şeḣuyımış'ew yınıbj yikuğağ.

Worzemec Nart zeućem aşenış, ĺ'ıjım fızexaĺhağer yağeśećenew tıraw-bıti, make rağeuğ.

Worzemec kéjiş Çıte kićış Pşıze kızepırıćiy Pşışe uşö Kurğu jepk zıfaorem«Nartı Alecı yixeḱuj» zıfaorem xasem keqoáğ.

A ćaṕem Worzemec ofew yi’er zıfeder Seteney-Guáşem yeş'eti, Şebatnı-


bakınıp annesi Setenay’a sordu;—Nedir, annemiz bu beni getirdiğin yer?Annesi buraya “dünya” dediklerini söyledi. Güneşi de, ayı da, yıldızları da ona

gösterdi.Şebatnıko öylesine dikkatli bakındı ki gündüz olmasına rağmen ayı da yıldız-

ları da gördü. Setenay;—Babanı biliyor musun oğlum?—Nerden bileyim, görmedim?—O halde baban Worzemes.—Peki o nerede? Neden babamı görmüyorum?—Onun aslını da sana söyleyeyim, oğlum. Bugün babanın günü. Baban Nart-

ların karar alıcısıdır. Şimdi Aleclerin eski evinde. Nartların toplantısı bitip, oturup yemeiçmeye başladıklarında babana içinde zehirli yılan olan bir kadeh sunacaklar. O ka-dehten içtiğinde, yılan babanı sokup öldürecek.

—Öyle ise annemiz, babamı öldüreceklerse bana ne için şimdiye kadar söy-lemedin?

—Oğlum, seni bu kadar gün babanın getirttiği geyik ve karaca iliği ile büyüt-türmemin sebebi, bugün babanın başına gelecek iştir.

—Peki anne ne kuşanacağım?—Oğlum, koşumluklarınla birlikte atın hazır. Silahın, köpeğin, göğüslüğün,

mızrağın hazır. Göğsünden çıkanı köpeğin tutar. Atını ahırdan çıkarır eyeri üzerinekoyarsın, silahını alıp yola koyulursun tereddüt etme!

Şebatnıko atını ahırdan çıkardı, üzerine eyeri koydu. Annesi elbisesini ve eş-yasını alıp onu tepeden tırnağa giydirdiğinde Şebatnıko ona sordu.

—Annemiz ellerime ayaklarıma taktığım şeyler nedir?Setenay, “Şöyle oğlum, uzat elini!” deyip dirseğini kendine çektirdiğinde, Şe-

batnıko’nun dirseğinden bir sustalı fırladı.Setenay, “Dizini şöyle düzelt!” deyip çektirdiğinde Şebatnıko’nun dizinden

başka bir sustalı fırladı.—Yanına geleni dirseğindeki sustalı ile öldürürsün, önüne geleni ayağını ileri

geri yaptığında dizindeki sustalı ile öldürürsün. Topuğunda bulunan da hasmının atı-nın ayağını kesecek. İşte bunların manası.

—Tamam, o halde şimdi yola koyuluyorum, bana yolumu tarif et anne.—Oğlum! Güneye doğru git, gece olduğunda kutup yıldızı sağ omzunda iken

ay rehberin olsun, ay yok ise takım yıldızı sol omzunun üzerinde gideceksin.—O halde gidiyorum. Deyip Şebatnıko yola koyuldu.Şebatnıko, gitmekte olduğu Nart ülkesinin toprağına girmiş iken, Nartların inek

çobanına rastladı.—Hayırlısıyla çoğalsın!—Sağol.—Aleclerin evi olan Nart meclisinin yerini bana söyler misin?—Eyvah, eyvah, Nart Aleclerin sütunlar üzerine kurulmuş çok tehlikeli evleri

vardır. Öyle ki o sütunlardan birini sekiz öküz arabası ancak taşıyabilir. Evlerinin önüatının göğsüne kadar bataklıktır, kapılarının önü çok kaygan. Orada tilki ininden çı-


kow ćıwnece ariğeṕ’uğer aperew dunayem kıtırişağ. Şebatınıko ĺeşew zipĺahığağyao. Nibjiy tığe yımıĺeğuğew, nibjiy maze yımıĺeğuğew, jüáğo yımıĺeğuğew, ĺeşewşıtıti, pstewriy yığeş'ağow zipĺahığ. Zipĺahi, yane Setenaye kéwıpćığağ:

—Şıd, tyan, mı sıkızdepşağer. Yane kırioáğ mış duney zereraorer. Tığeri,mazeri, jüáğoxeriy riğeĺeğuğ. Ĺeşew mapĺeri, mafem mazeri, jüáğoxeriy yıĺeğuğ.

—Wıyate weş'a, sićal? T yiuiy yewıpćığ.—Sş'ena, sĺeğuğepT yioáğ Şebatınıko.—Aşığum wıyater WorzemecT rioáğ Setenaye daxem.—Ade téyi ar, şıde pay sımıĺeğure syate?.. yiuiy Şebatınıko yane Setena-

yem kéwıpćığ.—Ariy wes'open, sićalT yioáğ.— Népe wıyate yimaf. Wıyate yawıneşöşı'. Cı Alec yawınej şıı'. Nart xaser

zawxıxew, zızexe'ıstexew şkenxew-yeşönxew zéjexece, wıyate bje şhaf şecıblezıfaorer xesew rağeşöt. Zırağaşöce, şecıbler kewenış wıyate yıwćınew şıt.

—Ade tyan, syatew awştew ay rağewćıtme şıde pay yıc nes kısemı'oáğTyiuiy yane Setenaye-daxem kéwıpćığ.

—SićalT yioáğ Setenaye,— We miy fedizre mafem şıhı ḱušew, blene ḱudew wıyate kıhıremce wa-

ğaşkew wızıfyazğeṕ'uğer mı népe wıyate yıpece kećıtı ofer arı, sićalT yıuiş Se-tenaye-Guáşem Şebatnıko cewap kıritıjığ.

—Ade, tyan, şıd sihazır? Tyıuiş yane Seteney Guáşem yewıpćığ Şeba-tınıko.

—Wıişı hazır, sićal, yephıĺ'eter ćığouw. Wıi’eşe-şüaşe hazır, wıihe hazır,wıibğe hazır. Wibğe kıxifırer wıihe kıwbıtıt. Wıipçiy hazır. Wıişı kıćeyşını wıánetépĺhanı, wıi'aşe pştenı wıéjen şeḣu xeĺepT yioáğ, Setenaye-Guáşem.

Şeri kıćişi, waneriy tıriĺhi, yişığıniy yiaṕiy kışti, hacıśeriy yıeteğuiy yıĺegu-áncemiy kaxiĺhiy yane kızéfapem, Şebatınıko Setenaye yewıpćığ:

—Tyan, mıxer şıd yiĺ'ewıjığu, mı seme sĺakome apığenağexer?.. yiuiy.—Mow, sićal, ṕe zećaşeĺT yiuiy, yıeteğu zećıriğeşağe hacıśer kiḣuşütığ.— Mow pĺeguánce zećaşeĺT yiuiy, zećıriğeşağe, hacıśer kiḣuşütığ.—Mehanew yaer: wabğuce kıuherer, ṕetebğu xeĺ hacıśem riĺ'ıxıt, wapece

şıer, pĺako zızećapşece yıĺ'etT yioáğ.— Pĺedake xesımişı yıĺako ćiwıtıtT yioáğ.— Carı ay mehanew ya’erT yiuiy, cewap ritıjığağ.—Ihı cı, tyan, séjağ, ğogow sızerıqotım sırığeğuázT yiuiy, yane Seteney-

daxem kéwıpćığ.—Sićal, kıblemce qo, çeş zıḣuce Témırkezek jüáğor wıipsıhabğu temaş-

hew, mazer wıiğuázew, maze şımıe zıḣuce, jöğo bınır wıisemegu temaşhewwıqotT yioáğ Setenayem.

—Aşığum séjağ!.. yiuiş yejağ.Şebatınıko kaqogozeğo, Nart xeḱow kızdaqorem yićıgu kihağew Nart ya-


karcasına sincap gibi çevik bir kız oturuyor. O kızı gördüğünde bataklıkta kayar ba-tarsan utanır kalırsın.

—Nartların deli çobanı, sen benim bir yosma gördüğümde düşüp utanmaya mıÇıte’den çıkıp Nart ülkesine geldiğimi sanıyorsun? Allahtan korkmasam, başparma-ğımla seni divan altından geçiririm.

Nartların inek çobanının Şebatnıko’ya bahsettiği evde oturan kız, Alec’in kızıgüzel Ekuande’dir. Ekuande terastan bakarken Şebatnıko’nun ülke girişindeki bir han-dan çıkıp gelmekte olduğunu gördü.

Güzel Ekuande, annesinin yanına doğru koşarak;—Annemiz, bize şimdiye kadar gelmemiş bir misafir geliyor. Grup demeye az,

tek kişi demeye çok! Yapılmış yemek varsa sofrayı kurdurt, yapılmış yoksa hızlıca ha-zırlat. Bu gelen şimdiye kadar Nartların arasına girmemiş. Göğsünden fırlayanı kö-peği tutuyor, Çıte’den gelmediyse ben de başka bir şey bilmiyorum.

Annesi akıllıydı da;—O halde kızım, o Worzemes oğlu Şebatınıko’dur.Nart Şebatnıko o kadar oyalanır mı, gelip avludan içeri girdi. Dizgin kayışını

kıza pseĺuḣ yapmak için gelenlerin tarafına değil de, misafirliğe gelenlerin tarafınataktı. Mızrağını ev önündeki bataklığa sapladı.

Güzel Ekuande ayakkabılarını çıkarıp onu karşıladı.—Büyük eve buyur misafirimiz.—Buyuracağım! Ama ben büyük ev misafiri değilim, misafirhane misafiriyim.Şebatnıko babasının yönettiği meclisin yapıldığı misafirhaneye gidip toplanmış

oturanların arasına girdi.Şebatnıko’nun dediği, kızı rencide edince kız büyük evde oturmakta olan Nart

gençlerinin yanına gitti. Kıza talip olan gençler “Davetine icabet etmeyen kimin delisi-dir?” deyip güldüler.

Ekuande rencide olmuş olsa da Şebatnıko’dan hoşlanmıştı, ondan vazgeç-meyecekti. ”O gelenin deliliği konusunda ben de size katılıyorum, sapladığı mızrağı içi-nizden kim çıkarırsa ona varacağıma söz veririm” deyip Nart gençlerine cevap verdi.

—Tabi ki çıkartırız!Nart gençleri dışarı çıkarak sırayla mızrağa baktılar.—Bunu saplayan neyin nesi? İmkân bulamıyoruz.—Onun yiğitliğini ben size söylemedim mi? Avluya girenlerin hiçbirini karşıla-

mıyor iken onu karşıladım.Şebatnıko Nart meclisindeyken, içerdekiler toplantıyı bitirdiler. Nartlar yiyecek

içecekleri getirip sofrayı kurmaya başladılar. Kadehini de getirip Worzemes’in önünekoydular. Sofralar hazır olduğunda hepsinin önüne kadehleri koyulmuştu. Kadehi al-ması için sıra Worzemes’e geldiğinde Worzemes kadehini alıp ayağa kalktı ve onusalladı.

—Marje, derdi olan şimdi bu kadehi kaldırmadan söylesin, kaldırdıktan sonrahiç kimsenin hiçbir isteği olmayacak!

Annesi güzel Setenay bu durumu Şebatnıko’ya anlattığından Şebatnıko kal-kıp “Derdi olan benim!” diye seslendiğinde, oturan Nartlar gencin gür sesinden ürke-rek ona baktılar.

—Sen orada iken duymayacağım, buraya yaklaş ve anlat bana! Deyip babası


çemaḣo ućağ.—Beḣu apşi!.. rioáğ.—Thawéğepsew!.. kırioáğ.—Alecı yiwınew Nart xaser zıdeşıer kıseṕ'ona?.. yiuiy, yewıpćığ.Nart yaçemaḣo keguşaiş:—Yé-we-wey, Nartı Alec yawıne wıne kébe-nab, ćesenıbe ćet, yipeuĺaşö

şıbğelıbem kes, ćesenew ćeter çüḱuyiy zerafaş, ay zıpşaşe yisış: śızem zeréğez,bacem kırıdeć, ay yicexeşüápe zıthamefe ğogu, şış'oube det, aş yipçeupe şıše-nĺeqoál, wıxewtenış-wıwćıtejın, pşaşer pĺeğume!

Aştew Nart yaçemaḣo Şebatnıko kırioáğ.—Nartı yaçemeḣoj dél, zı habzıj sĺeğume sıxewsqutew, sıwsqutejınew,

Çıte sıkićew Nart xeḱu sıkeqonıya! Nart yaçemeḣoj dél, them sémıpĺıme, Neḣobebarmekım wıćezğepşın!.. rioáğ.

Ziguğu kıfiş'ığer Aḱonde daxew Alecı yıpḣow a wınem yisığer arı.Şeydakem yisew kapĺeze, xeğuáşhem şıwır zışıuhanım, Şebatınıko qow

kıĺeğuğ. Aḱuánde daxer yane dej (Ay yaniy Seteney-daxe goretiy) yiĺadiy rioáğ:—Tyan, haće kıtfaqo, yıcı nes kemıqoğe hać! Ḱup ṕoce maće, zı nebǵıre

ṕoce başe! Ş'ığe şıeme kewhazır, ş'ığe şımıeme psınćew ğehazır. Yıc nes Nartkimıheğeĺ kaqorer! Yibğe kıxifırer yihe kéwıbıtı, sş'erep Çıte kimıćığeme!

Yane uşti:—Aşığum ar, sipşaş, Worzemecko Şebatınıkow kıćećınT yioáğ.Aş fedizre peĺınıya, Nart Şebatınıko egum kıdehağ. Pseĺıḣome yaşış'owu

yemıqoáĺ'ew haćeme yaşış'owu yişxomlaće şüiźağ. Yipç ćisağ.Aḱonde-daxe kıpeğoći, papışiṫume karıći:—Yéblağ wıneşḱom tihaće!.. yioáğ.— Sébleğet, aw se sıwneşḱo haćep, sıhaćeş hać nahT yıuiş pşaşem

cewap kıritıjığ.Haćeşım quiy, xese zeućem axehağ.Ćalem kırioáğer ĺeşew pşaşem şüeşhaqow Nart ćalexew yej yiwıneşḱo

yisxeme yaxehajığ.—Xetı yadélej a kıfémıbleğağer?.. yauiy pseĺıḣo ćalexer şxığex.Şüeşhaqo nah mış'emi, Şebatınıko pşaşem yıgu rihığ, blećın yımıĺećınew

şıtığ.—Ar «délejće» seriy şüdeçen, pçew ćisağer şüáşışew kıćezıxıremiy sıde-

qonew guşae yestınT yiuiy Nart ćaleme cewap aritıjığ.—Bew kıćetxın!.. yaoáğ Nart ćaleme.Yićme ćırıwxeze, zırız ćırıwğow yepĺığex.—Mır ćezısağer şıd yiĺ'ewıjğu, amal tıfeḣurep!.. yaoáğ Nart şawexeme.—Se şös'oáğeba ar zereĺ'er! Kıdehere pstewımi se sapeğoćrepT yioáğ

Aḱonde-daxem.


Worzemes Şebatnıko’ya cevap verdi.Nart büyük olmaz olur mu? Ama Şebatnıko onlardan daha da büyüktü. Sof-

ranın yanına yanaştı Worzemes’in eline vurup kadehi düşürdü. İçeceği döktü. Anne-sinin dediği gibi, babasının kadehindeki yılan başını kaldırdığında kılıçla vurup onukesti. Döndü de babasının arkasında oturan bu işin planlayıcı Alec’in kafasını aldı.Nartlar kapıları sökerek izdiham halinde kaçıştılar.

Şebatnıko babası Worzemes ile konuşmadan çıktı ve atına binip yola koyuldu.Annesi Setenay Guaşe’nin dediği üzere görüşmek için kuzeni Sawserıko’nun yanınagitti.

Worzemes’de atına binip Çıte’ye geri döndü. Gidip avlularına geri girdiğindeatından indi. Setenay Guaşe onu karşılayıp evlerine götürdü.

—Nart meclisinde idin, ne haber var, ne gördün, ne kararlar aldın?—Fevkalade şeyler gördüm, görmesen inanılacak gibi değil. Orada bir deli-

kanlı öyle bir yiğitlik yaptı ki, şimdiye kadar hiç böyle bir Nart görmemiştim. Nart ül-kesinde de gören olmamıştır. O diğer Nartlardan daha büyük. Yürürken birçok insanyürüyor sanıyorsun. Toplantıyı bitirdik sofrayı getirdiler. Sonranın önünde otururken,benim için kadehi koydular. Kadehi alıp kalktığımda: “Bugün derdi olan bu kadehikaldırmadan şimdi söylesin, bu kadehi kaldırdıktan sonra kim ne söylerse ona cevapolmayacağım.” dedim. Köşeden birisi kalkıp seslendi. Nartların ödünü kopardı. Gen-cin nasıl bir şey olduğunu anlamak arzusuyla ona iyice bakmak isteyip yanıma ça-ğırdım ve ona sordum. Bana yanaşır yanaşmaz kılıçla kadehime vurup düşürdü.Kadehimin içine yılan koydukları ortaya çıktı, çıkan yılanı ikiye kesti, Alec’in de ba-şını aldı. Nartlar aniden dağıldılar. Kendi kılıcını sildi de kınına soktu, benimle mu-habbet etmeden çıktı gitti. Peşinden baktım seslendimse de atına binip yola koyuldu.İşte başıma gelenler.

Setenay kocasına sordu;—A adam, o delikanlı senin neyin olsun isterdin?—Ah ah! o benim oğlum olabilseydi. Nartların tüm mülküne onu değişmez-

dim.—O senin oğlun!—Nereden benim olsun, sadece bir kere hamile kalmıştın da o da ölmüştü.

Nereden benim oğlum oluyor?—Hamile kaldığım çocuk o işte. O senin oğlun. Bugün orada olacakları ön-

ceden bildiğim için onu ihtiyar bir Nart çiftine yeraltı evinde büyüttürerek senin sağkalmanı sağladım.

Ondan sonra Worzemes oğlu Şebatnıko’nun ölümü de bir kör Alec’den ol-muştur. O Alec ise Nart Alec beyinin küçük kardeşi idi.

Şebatnıko’nun öldüğü yer şimdiki Rezyanske’dir. Kör Alec, Ĺepş’e yaptırdığıok ile Dencıy tepesinin eteğinde onu öldürdü. O da başka bir hikaye.


Nart xasem Şebatınıko yaxehağew, yaxetew zeućer kawxığ. Anexer kahiykağewçüiy, şönxer kırahıjiy Worzemecı yıpaşhe bjer kahiy kağewçüğ. Zećemeapaşhe ağewçüğ anexer hazırti. Bjer kışten fayew Worzemecı çezıwer nesığ. Ke-teci, bjer kıştıyeş Worzemec kewçüy bjer yığesısew:

—Marc, gukawe ziem cı kéreu', mı bjer sımıatıze kéreu', zıs'atıxeće zımiyziy kıdeḣujıştepT yioáğ.

Yane Seteney-daxem kebarew şıem xiğeğozağew Şebatınıko şıtıti:—Serı zier gukawe!.. yıuiş Şebatınıko kızecem, Nartew yisxer makew wı

ćalem kıućığem yagu rixew képĺığex.—Ay wışıtew zexesxıtep, mow keqoáteriy kıseuátT yıuiş, yate Worze-

mecım cewap Şebatınıko kıritıjığağ.Nart mıyinı ḣuna! Aw adrexeme afemıdew Şebatınıko yanah yinığ. Anem

kıćeĺırıhiy Worzemecı ké'eşhawiy, bjew Worzemec yiığer yıwbati, şöner kıriqutığ.Yane kızerioáğem tétew, şecıblew yate yibje xeĺığem zıkızietınım çatemce yewıiyzepiwıpćığ. Zıkızeriğezeći, yate kıgos Alecew, a şḣor zexezıĺhağem yışhe kıpiğe-zığ. Nartxer yizeremığećew, pçabler xatḣew zebǵırıćıjığex!

Yate psaĺe fimış'ew kićıji, yişı kıté'ıstejiy kıdećıjığ.Yane, Seteney-Guáşem, kırioáğew şıtığetiy nepĺeğu faqow Sawserıko yi-

pḣoreĺfeğum dey zıriğehığ.Worzemeceriy şesiy Çıte qojığe. Qojiy yadej dehaji, şım yepsıxıjığew Se-

teney-Guáşer kıpeğoćiy wınem rişejığ. .—Şıd kebar, şıd pĺeğuğe, şıd wınaşö pş'ığe, Nart xasem wışıağ?.. yiuiy

kéwıpćığ.—Yé-we-wey, kesĺeğuğeriy belah, ṫ'oáğeri bılımep! Aw ay zı ćale kıri-

hıĺ'eğağeş, se sĺeğuğeme aş fede ĺ'ığe kaxefağep. Ar şıd fede ćal şıw! Tyiuiy Se-teney-Guáşem yığeş'ağow Worzemecı kırioáğ.

— Yé-we-wey, ar zexemıxığew wımıĺeğuğeme, pş'üeş'ı ğeḣuğuáy, fedeNart ĺepk seriy sĺeğuğep, Nartiy şaĺeğuğep! Ar Nartme yanah yin! Qo ḣume, ne-bǵırabe maqo pş'üeş'ı. Zeućer tıwxiy aner kahış. Anem tıpe'ısti, bjer kısfağew-çüğ. Bjer kaçi, sıketeci: “Népe gukawe ziem mı bjer sımıetre cı kéreu'. Mı bjerzıs'etıjre newjım xetiy gukaew yier kéojce cewap sıfeḣujıtep!” s'uıy, bjer kaçiy sı-ketecığew, koğum kıkotecıćiy zıgore kecağ. Nartme, yagu rixığ, ay fede Nart sĺe-ğuğep. Kızesşal'i séwıpćığ. Ćaler zıfeder sş'e sışü'eyğow sıpkırıpĺahınew sıfeyağ.Kızereseqoáĺ'ew çatemce bjer s'ećiwtiy yıwbetağ, şecıble xaĺhağew kıćeći, şe-cıblew kıxećığer zepiwıpći, Alec yışhe kıpıriğexığ. Nartxer zebǵırıĺetıjığex. Yéj yi-çate yıĺećiy riĺhaji, guşe'eğu sıkimış'ew kićıjığ. Sıkıĺićiy sıkıĺıpĺağeti, yiş té'ıstejiyyejejığ. Carı kıseḣuĺ'ağerT yioáğ Worzemecı.

Setenaye ĺ'ıjım yewıpćığ:—A ĺ'ıj, ar şıdew kıpfışıtığeme wézeğıni?—Yé-we-wey, ar skonce sş'ağeme, Nartı mıĺḱow yiĺer şıĺmiy keçenıyep!..

yioáğ Nart Worzemecı.—Ar we pkoT yioáğ Seteney-Guáşe.



—Tıde kisxın zızako gore pşö xefeğağetiy ĺ'ejığağe. Tede kesxına se ko?—Yé-we-wey, sşö xefağew şıtığe ćaler arı car! Ar we pko, ćıwnece yaz-

ğeṕ'uğ Nart ĺ'ıjre Nart nıwere. Cı népe ofew kıfıkoćıter seş'eti. Ay we wıkézğeğe-nejığ.

Yıwıjım Worzemecıko Şebatnıko zeqodıĺ'ağer Alec neşü arı. Ar Nart Ale-cıpşı yışınahıćağ. Yıše şıpker kesş'ejırep.

Şebatınıko qodıṕew feḣuğer Rezyanske ćıgor arı. Ĺepşı riğeş'ığe şebza-şemce Alec-neşü Denciy ĺegu şiwıćığ. Ar ḣişe şhaf.


NART GOGONIJ

Nartların arasında çok güçlü olduğu için bazı Nartların kendisine düş-manlık beslediği Gogonıj adında bir Nart vardı. Nartlar bir araya gelerek onu yoketmeyi planladılar.

Başka bir Nart köyünde ise Setenay Guaşe denilen ünlü ve güzel bir kızüç abisi ile birlikte yaşamaktaydı. Üç erkek kardeş yaşı geçmiş bekârlar olarak ünyapmışlardı.

Bir gün Nartlar, “Setenay Guaşeyi kaçıralım diye Gogonıj’ı yanımıza alıpgideceğiz. Nasıl olsa kızın yaman ağabeyleri onu öldürür.” deyip karar aldılar.

Gorgonıj ise bir dağın eteğinde domuz çobanlığı yapmaktaydı. Nartlar Go-gonıj’ın yerine onun domuzlarını otlatmak için dağa bir genç yollayıp, Gorgonıj’ıçağırdılar.

Gogonıj geçici olarak domuz çobanlığı yapmak için gelen gence “Do-muzları kaybetmeden otlatabilir misin?” diye sordu.

—Çok iyi bakarım.—Domuzlara bakacak isen ne kadar olduklarını sana söyleyeyim. Büyük

olan dokuz tane, geniş ağızlı on tane, alacalı olan onüç, tek renkli olan otuz, otu-zar tane altlarında var, kaç tane oluyor?

—Bilmiyorum.—O halde sen geri git, sen onlara bakamazsın... deyip delikanlıyı bıraktı.Delikanlı geri gelip başına gelenleri Nartlara anlattı. Nartlar düşünüp he-

sapladılar. Sonucu bin bir çıkardılar. “Domuzların sayısını sana sorarsa, binbiroluyor” deyip başka bir genci Nart Gogonıj’a yolladılar.

Genç Gogonıj’a dedi ki;—Domuzların başında beklemem için beni yolladılar.—Başlarında bekleyeceksen sayılarının ne kadar olduğunu sana söyle-

yeyim. Büyük olan dokuz tane, geniş ağızlı on tane, alacalı olan on üç, tek renkliolan otuz, otuzar tane altlarında var, kaç tane oluyor?

—Bin bir oluyor dedi delikanlı.—Bakabilmen mümkünT dedi Gogonıj.— Pasta belağıyla kuru ot yemini her gün tuzlayıp yettirmeye bak yettire-

mezsen ekleT dedi.—Bana bir yıl yetmezT dedi.Gogonıj yola koyulup Nartların yanına geldi.—Setenay Guaşeyi kaçırmayı istiyoruz, bizimle gelmen için sana rica edi-

yoruz.—Çok iyi, sizinle gelirimT deyip Gogonıj yaşlı kır atına bindi ve onlarla

beraber yola koyuldu.Üç gün üç gece gittiklerinde, Gogonıj’ın yaşlı kır atı çatlayıp öldü.


NAT GOGONIJ(Şapsığe tékst)

Gogonıjer Natıştığ. Qoćefo zeriem feş'ıce Natıme yaceğuáğ. Natxer ze-xahexi, yağeqodıme yaş'oyiğow zexaĺhağe.

Seteney-Guáşer yaow pşeşe dexe šerıo gore Nat çıle gorem desığ. Pşa-şem şınahıjiş yiağ. Zeşişıriy pḣeşe blećığexew ase raoştığ.

— Seteney-Guáşer kédğahınew ṫ'oni, Gogonıj yetşejeşt, pşaşem yişxerpḣaşexi, kyadğewćıştT yauiy zedaştağe.

Aw Gogonıjer kuáḣow kuşhem ćetığ. Koxer zığeḣungo ćale kuşhem ağa-quiy, Gogonıjı ĺağeqoáğex.

— Koxer wımığeqodew feğeḣunxa?.. yiuiy, Gogonıjer koḣo blećım kéwı-pćığ.

— Bew değow s'ığınıxT yioáğ.— Ṕ'ığıştxeme koxer zıfedizew ḣurer wes’on: yinır bğu, jabğor pş'ı, mışö-

mışer pş’ıquşı, zeşö-zeşer şećı, şeć-şeć aćes, thapşew reḣure?.. yiuiy kéwıpćığ.— Sş'erepT yioáğ.— Aşığum qoj, we feığeşuştxepT yiuiy, ćaler yıṫupşıjığ.Ćaleriy kesıji, kebarew kıhığer Natıme yariotejığ. Natxer yegupşısexi, kaĺı-

tağ. Minre zıre rağekuğ. Feşhaf ćale gore ağeqoáğ. «Kome yapçağece kıweu-pćıme, minre zıre meḣu yeu'»T raoáğ.

— Kome sapetınow sıkağeqoáğT rioáğ.— Wapetıştıme pçağer zereḣurer wes'on: yiner bğu, jabğor pş'ı, mışö-

mışer pş’ıquşı', zeşö-zeşer şećı, şeć-şeć yaćes, thapş zereḣurer?.. yiuiy kéwı-pćığ.

— Minre zıre meḣuT yioáğ, ćalem.— Ṕ’ığınxe pĺećınciy keneştepT yioáğ, Gogonıjı,— Wıiḣure-user mafekes şüyiy, ṕeste belağ ko aşü'ırece şüyiy feḣunıme,

femıḣume xeğaḣuTyioáğ.— Ar se yiĺesiy sfeḣunepT kırioáğ. Gogonıj kéjiy Natıme adej keqoáğ.— Seteney-Guáşer kethıme tş'öyiğu’, wıkıddeqonće tıweĺeuT raoáğ.— Bew değu, sıkıjüdeqonT yiuiy, Gogonıjer yipćepğolejı yeşesiy adéjağ.Çeş-mefişe qoáğexew, Gogonıjı yipćeğolej zegoutiy ĺ'ağe.— A sipćeğolej, we wızışeem se sıphıştığ, cı we wışı'ejepiy se wıshınT

yiuiy, pćeğolejer yıpşedake diĺhi, şıwme aćeĺéjeji, zıdeqonxe fayem yej apewnesığ.

Gogonıjer wınem yihiy Setenayer kırixi, pćeğolejım tıriğeṫıshağ şım pşaşerzeretesew kıati, yıpşedake kıdiĺhaji, kéjejığ.

Yiğuse şıwxer kıćemıhew keqojıze, çeş reḣuğe. Ćımefe çıew şıtığ.


Gogonıj “A benim yaşlı kır atım, sen sağlığında beni taşırdın, şimdi senöldün ben seni taşırım.”T deyip yaşlı kır atını ensesine atıp, atlılara yetişti de,Setenay’ın köyüne onlardan önce vardı.

Gogonıj Setenay’ın evine girdi ve Setenay’ı alıp yaşlı kır atının üzerineoturttu. Kız atın üzerinde oturur iken onları kaldırdı ve tekrar omuzlayıp yola ko-yuldu. Diğer Nart atlıları ona yetişmek için peşinden gelirlerken akşam oldu. Mev-sim kıştı ve soğuktu.

—Biz Gogonıj’a yetişemedik ama soğuktan ölmüş olarak sabah ona rast-layacağız, kendi ateşi yok, biz ateş yakalım bu gece çepeçevre etrafında otura-lım. Dedikten sonra grup orada kaldı. Ateş yakıp gece orada kaldılar.

Gogonıj’ın üzerinde büyük bir kürk vardı, ağaç dallarını kopardı, karın üze-rine serdi. Kürkü de oraya serdi. Kürkün yarısına yattılar yarısını da kendi üzerle-rine örttüler. Gogonıj ile kız geceleyin yattılar. Gündüz olduğunda kızı yeniden atınüzerine oturttu, ikisini birden yüklenip, kendi evine döndü.

Setenay Gogonıj’a eş olarak kaldı. Gogonıj da domuzlarını otlatmak içindağa geri döndü.


— Te Gogonıjı tıćaherep, aw çıem wıiğeĺ'ahığew pçedıjı tıućejışt, yej ma-şü'e yiığıxep, te maşü'e tş'ıni, nıçepe zédğewew tıćeĺırısınT yaoáğ, yıwjı kineğeḱupme. Maşü’e yaş'i, çeşım şısığex.

Gogonıjı cedıgufo şığıti, çığ kutamexer kıpitḣi, wesım yıćı'u tıriĺhi, cedıgoraş tıriĺhajığ, cedıgu ćeĺenıkom teğoĺhajıxi, ćeĺenıkor kızıtraḣuiy, Gogonıjımre pşa-şemre çeşım şıĺığex. Nef zeşım, pşaşer şım tıriğeṫıshaji, pćeğuáler kırihıjeji, ya-dejı keqojığ.

Gogonıjım Setenayer şüzew kıfenağ.Gogonıjeriy yejeji, koxer yığeḣunew kuşhem reqojığe.


NART YEREGUN

Nart Yeregun diğer Nartlardan ziyadesi ile babayiğitti. Ev çatısının birucundan tuttuğunda hiç zorlanmadan evi yıkabiliyordu. “Şöyeḣue“ adında Alpcinsi bir atı vardı.

Diğer Nart atlılarının bir haftada gitti yolu, o bir günde gidiyordu. Ken-disi iş olarak silahlar ile uğraşıyordu.

Nart Yeregun Setenay’a talipti ama Setenay ona varmadı. Çeleḣset’teYeregun’dan sonra Setenay’a talip oldu, ama kız Çeleḣset’e de varmadı, onuda kendisine layık görmedi.

Çeleḣset Nartları toplayıp Setenay’ı kaçırmaya gitti. Yeregun da kızatalip olduğu için, Nartlar kız kaçırmaya onu dahil etmediler, ona söylemediler.Yeregun kendi duyunca ata bindi ve onların gittiği yoldan gitmeden başka biryoldan hızlıca gidip kızın evine ulaştı. Evin çatı direğinin ucundan tuttuğu gibiçatıyı evin üzerinden kaldırdı ve kızı alıp gitti.

“Annemiz, buna iyi bak” deyip Yeregun, kızı annesine verdi.Çeleḣset’in ekibi ulaştıklarında kız evini yıkılmış, parçalanmış halde

buldular. Evdekiler gelenlere “O, sizin kaçırmak için geldiğiniz kızı Yeregunaldı, evide yıktı.” dediler.

Emekleri boşa giden ekip geri döndü.Nart Worzemesler iyi bir niyetle kızı kendilerine geri vermesini rica

etmek için Yeregun’un yanına geldiler. Yeregun onları karşıladı, buyur etti. On-ları layığıyla ağırlayabilecek durum vardı, ağırladı da.

Ricacı heyet Yeregun’a “Gelin odamız var diyeceğiz. Bu kaçırdığın kızıbize geri ver!” deyip rica ettiler.

Yeregun heyettekilere “Nartların başlattıkları işteki asıl niyetlerini bil-mediğim için kızdım da kaçırdım kızı, kendim istediğim için kaçırmadım. Bendaha önce kızla konuştuğum için benden sakladılar.” dedi.

Kızı onlara vererek oradan geri gönderdi.Sonra Setenay Çeleḣset’e eş oldu.


NART YÉREGUN(Abźexe tékst)

Nart Yéregune pélıwanıştığ, adıre Nartıme yalıyağew. Bǵıkoáper kıwbı-tıme ziy şımıḣow wıner kızetıriçıştığ. Yiş «Şöyéḣu'é» yıšağ, Aĺpıştığ. Adıre Nartı-şew yitıme thamafe'é yaqurer yej zı mafe'é yıquştığ. Yéj ofı'é zıpıĺığer «aşexer»arı.

Nart Yéregune Setenaye yepseĺıḣuiy şha’é kıdeqoğağep. Çeleḣset Yére-gune yuwjı’é Setenaye-Pşaşem yepseĺıḣuğ, aw aşiy kıdeqoáğep, aşiy képeǵe-yiğ.

Nartıxer yıwğoyiy Çeleḣset a Setenayer kıhınew qoáğe.Yéregune pşaşem zerépseĺıḣuğağem paye, pşeşehıme axağefağep, kı-

raoáğep. Yéj zexixığ. Şesızi, axer zereqoğe ğogum rımıqow, yej ape nesınew şı-tıti, nemiı' ğogu'é psınćew nesiy bǵıku koáper kıwbıti, wıner kızetıriçi, pşaşer kırixiykeqojığ.

— Tyan, yeguğ miyT yiuiy, yane pşaşer ritığ. Mıdı'é Çeleḣset yiḱup ne-sığex. Wıner kutağew, zeşıźığew nesığex.

— A şö şükızıfeqoáğer Yéregune yıhığ, wıner yıkutiT karaoáğ.Keqojığex, hawlıyağex.Nart Worzemec dexer ĺ'ışü'ı ofı'é zexahexiy Nart Yéregune kéĺeunxew ke-

qoáğex. Kapeğoiğ, riğebleğağex. Yıha'én yıĺéiştıtiy yıha'éáğex.— Ĺeğunew tier keṫ’oştT kıraoáğ. — Mı pşaşew kephığer kıtetıjT yauiy,

kéĺeuğex.— Nartıxem ofew rahıjağew, yagu yiĺır zerısamığeş'ağem paye sıgubjiy

kesxığe nah, se sıfaye'é keshığep. Se miy sızerıdeguşıağağem paye kısşü'aw-şefığT karioáğ.

Pşaşer karitiy kıüğéijığex.Yiṫane Setenaye Çeleḣset yişüzew şıağex.


NE USTA DEMİRCİC

Ĺepş Nartların ilk demircisi idi.Demiri ısıttığında, bir eliyle ateşten alıp, diğer elini yumruk yaparak vurup

kor demiri inceltirdi. Öyle iken, oğluna gelin aldığında, gelini ona maşa ve çekiç içinkalıp yaptı. Sonra Ĺepş bir elinde çekiç bir elinde maşa ile demiri işlemeye baş-ladı.

Bir gün Hebaşe ile Beşıko adında iki Nart ona yaptıracakları bir iş ile gel-diler.

—Ĺepş! dediler.—Ne?—Kum katmaksızın bize bir kılıç ile bir mızrak işle. Kılıç vurduğunu kesip

ayıran, mızrak değdiğini delip karşıya geçen olsun. Ama kum kullanırsan, sanadüşman oluruz. Bunları bizim yanımızda yapacaksın!

İki Nart söyleyeceklerini söyleyip avludan dışarı çıktılar.Ĺepş kızdırdığı demiri kum kullanmadan sağlamlaştıramıyordu. Öyle ki,

kılıç ile mızrağı nasıl yapacağını düşünmeye koyuldu. Gelini kayın pederinin sı-kıntılı durumunu fark ettiğinde “Kayın babamız neden sıkıntılı?” diye sordurdu.

Ĺepş olan biteni gelinine bildirtti.—Beni yardımcı alsın. Körükçü olarak geleceğim. Dedi gelini—Olur, peki. dedi Ĺepş.Ertesi gün Hebaşe ile Beşıko geldiler. Ĺepş demiri işlemeye başladı. Ge-

lini körüğün tahta saplarından tutup, körüğü üflüyordu.O zamanlardaki körüklerin arkasında delik vardı da oradan hava alırlardı.Gelini elbisesinin kolunun içine kum döküp hazırlamıştı, Ĺepş demiri ate-

şin önüne koyupta demir kızıl kor haline geldiğinde;—Körükle, körükle gelinim! Dedi Ĺepş.Gelin kumu körüğün içine aktarıp onu hava ile demirin üzerine döktü.Demirin kızıllığı gidip, beyaza çalınca Ĺepş hızlıca alıp çabucak örse ko-

yarak kılıç yaptı. Aynı şekilde mızrağı da yaptı.— Bunun keseceği matah bir şey yok. Dedi kılıcı alan.—Getir şunu! Ĺepş, deyip kılıcı aldı da demir işlemede kullandığı örse

dönüp güçlüce vurduğunda örsü ikiye ayırdı.—Ne usta demirci !.. dedi Beşıko.


«ŞIDEW ĞUĆE AZ!..»(Bjedığu tékst)

Ĺepş Nartme apere ğućew yaağ.Ğućer ziğepĺıce, ar zıece Maşü'em kıpixıti, adıre ebjımımce aş yeweze yı-

fıtığ. Arewştew xetze, yıko nıse kızıféşem, ade bzıpḣere wete bzıpḣere ğućıxewfiş'ığex. Yéṫane Ĺepşı zı e ĺenıkomce ader yiığew, adıremce water yiığew ğuće-ner riğejağ.

Zı mafe gorem, Hebaşere Beşıkore yıdej ofş'en kıfahi, keqoáğex.— Ĺepş!.. yaoáğ.— Şıd?.. yiuiy, yapeğoćığ.Zı çatere zı pçıre pşaḣo yamıwtew tfeğaji, çater wızyewere zepiğezew,

pçer wızepıcırer pxırilew tfeşı'T kıraoáğ.— Aw pşaḣo zatéwıwtece, pıyi tıkıpfeḣut. Mıxer te tışıtew néwışı tfepş'ıt.Ar kırauiy, nebǵıriṫor egum dećıjığ.Pşaḣor tırimıwtew ğućı šınew yığajerer Ĺepşı pıte feş'ıtığep. Arıti, çatemre

pçımre zeriş'ıtxem yegupşısew ṫısığe.Yipş zereneşḣeyim nısem gu kıĺitağ.— Şıda tipş zıfeneşḣeyér?.. yiuiy, kıriğewıpćığex. Kebarew şıer nısem fa-

riğahığ.— Se ğuse séreşı'T yioáğ nısem, şıdıbjawew sıkıfeqot.— ḢunbadeT yioáğ, Ĺepşı.Yıwıjıre mafem Hebaşere Beşıkore keqoáğex. Ĺepşı ğućener riğejağ. Yi-

nıse şıdıbj pḣećır yiığew, şıdıbjım of kıréğaş'e.A ĺeḣanım şıdıbjew şıağem yıpxećıce ğuáne yiew, aşıce jer kihew şıtığ.Ğućew Maşü'em peĺım maşü'eşe pĺıj kıtew zeḣum, nısem yıeğuápe pşa-

ḣor ritekuáğew yiĺıti:— Wıt, wıt, sinıs!.. yioáğ Ĺepşı.Nısem pşaḣor şıdıbj qošım kıriwıti, ar jımce ğućım kıtıriwıtağ. Ğućım ma-

şü'eşe pĺıjer téći, ar fıjı keḣuğeti, Ĺepşı psınćew kışti, yisıcı tıriwıbıtiy çater yış'ığ.Aş fedekabzew pçeriy yış'ığ.

— Mızitığ, mış piwıpćın ḣate şımı'Tyioáğ çater zıyem.— Mıde kahT yiuiy, Ĺepşı çater yıwbıti, sıcew zışığućağem yıśe fiğazi,

ĺeşew zéom, ṫew zeguiwıpćığ.— Şıdew wığuće az!.. yioáğ Beşıko.


ĹEPŞ İLE ḢUDIMIJ

Ĺepş ile Ḣudımıj Nartların iki usta demircileriydiler. Ḣudımıj’ın demirhanesiKurğo tepesinin üzerindeydi.

Ĺepş’in demirhanesi de şimdiki Edepsıkoye köyünün yakınlarındaki “Ğućı-pśı Uşha’nın” (demir tepesi) eteğindeydi.

İki demircide tek bir büyük çekiç ile demiri işliyorlardı. Nart Ĺepş kendi de-mirhanesinde kapının önünden çekici Ḣudımıj’a atar, dönüp kendi demirini kız-dırmaya başlardı. O kızıncaya kadar Ḣudımıj çekiçle demiri işlerdi. Demirisoğuduğunda çekici “jujuju” diye Ĺepş’e geri atardı.

O şekilde birlikte çalışırlar iken, bir gün Ĺepş çekiçi zamanında geri atma-yıp onu geciktirdi.

Ḣudımıj’a bu süre çok geldi de; “Olmaz! başına bir şey gelmiş olmalı, biryanına gideyim” deyip yola koyuldu ve Ĺepş’in yanına geldi. Avlusundan içeri giripsordu.

—Ĺepş içerde mi?—İçerde değil.—Nerede?—Devlerin ziyafeti vardı da, elçi gönderip götürdüler. Ĺepş orada değilse

olduğu yeri biz bilmiyoruz.—O halde devlerin evini kim biliyor?—Ben biliyorum o devlerin evleriniT dedi bir çocuk.—Bana rehber olur musun evladım?—Tabii ki olurum babamız!İkisi devlerin yanına geldiler, Ḣudımıj ünlü bir demirci olduğundan ona

büyük hürmet ettiler. Yukarı götürüp Nart Ĺepş’in yanına oturttular.Yeme içmeye ara verip wuic yapanların arasına katıldılar.—Nart Ḣudımıj senin wuic yapmanı uygun görüyorlar deyip hatıyaqoya*

çağırttırdılar.—Wuic yapacağım. Ama ben çok hızlıyım omzuma bir ağırlık atmazsanız

olmaz!Nart Ḣudımıj kısa bir süre wuice katıldıysa da hemen çıktı. Bir çiftçinin ba-

kımını yaptırmak için getirip demirhanenin önüne bıraktığı sekiz öküzlük sabanıdemirhanenin hangarına sürdü, kapıyı kapattı. Ağırlık olmadan Wuic yaparsa is-temeden elinden bir kaza çıkar diye çekindiğinden, içinde sekiz öküzlük sabanbulunan demirhaneyi omuzlayıp Wuice geri girdi. Sade kıyafetinin hakkından faz-lası ile Wuic yaptı. Ḣudımıj oynarken devlerin şaşkınlıkları arasında, yeri göğsüne


ĹEPŞRE ḢUDIMIJIRE(Bjedığu tékst)

Ĺepşre Ḣudımıjıre Nartme yağuće eze blećığetığex. Ḣudımıjı yićış Ḱurğobjape tétığ.

Ĺepş zışığućetığer cı Yédepsıkoey çıler zıdeşısım dejı yi’e «Ğućıpšiyuáşh» arı, aş yıĺaps.

Ğućiṫoriy a zı weteşḱom rığućetığe. Nart Ĺepş yej yićış pçeupe utew kı-ğejajetiy water Nart Ḣudımıjı kıfiźıti, yej ğućer yığepĺew féjetığ. Ar kepĺıfe Ḣudımıjweteşḱom rığućetığ, yiğuć zıwçıujıce, weteşḱor «jüjüjü» ow Ĺepşı kıfiźıjıtığ.

A ş'ıćer yazedeğuće xabzew, zı mafe gorem Ĺepşı yimışenığew weteşḱoryiğom kımıźıjew kığegujüáğ.

Ḣudımıjı ş'uábe şıḣuiy: «Ḣunep, zıgore kışış'ığenciy meḣu, ze yıdej sıko-ćın» Tyiuiy kéji, Ĺepş dej keqoáğ. Yiegu dahiy ćewıpćağ.

— Ĺepş yisa?— YisepT kıraoáğ.— Tede şıa?—Yinıjxeme yeşke-yéşö yaeti, kıĺıqoxiy aşağ. Aş Ĺepş şımıeme, zıdeşıer

teriy tş'erepT kıraoáğ.— Yinıjme yawıne xetı yış'ere ade?— Se seş'e a yinıjme yawıneT yioáğ, ćale gorem.— Ğuáze wıkısfeḣuna sićalT yioáğ, Nart Ḣudımıjı.— Bew sıpfeḣun tyatT yiuiy, ćaler kéjağ.Nebǵıriṫor yinıjxem adej keqoáğex. Yéşke-yéşö yaew axer zexesığex.Kapeğoćıxiy rağebleğağex, Ḣudımıj ğuće ĺ'ıj šerıow şıtıti, şhećefeşḱo kı-

faş'ığ, yıpşece daşi, Nart Ĺepşı kıgoáğeṫıshağ.Yéşke-yéşör zepağewuguiy keşön-wıcınım xehağex.— Nart Ḣudımıj, wıwcınew ḱupıme yiğo yaĺeğuT yiuiy, hatiyaqor kırağe-

cağ.— Sıwıcıt, aw sıpsıćaoş, zı wenteğu stame témıtıme ḣutepT yioáğ, Ḣudı-

mıjı,Nart Ḣudımıj wıcım xeći, çüy ćetew pḣeaşer ariğeğeśećejın yıgu xeĺew zı-

gorem ćışım kıüşağew utıti, pḣe'eşe çüy zećeter ćış hembarım riğezıhi, pçer yı-ğepıtejığ. Hıĺe yımı'ığew wıcıme lıye ećeş'ence yeneguyiy, pḣeaşe çüy zećeş'ağerzeritew ćışer yıtame tıriğewçüiy, wıcım kıxehajığ, śıye-çöke ćıpšeme kızerışötımyimıah lıyağew Nart Ḣudımıj wıcığe. Ḣudımıj wıcı zeḣum, yinıjıxeme ağeş'ağow,ćıgur yıbğape kesew rifığ.


kadar sürüp yardı.—İyi, iyi yendin onları! Nart Ḣudımıj, sağol diyerek hatıyaqo onu durdurdu.Nart Ḣudımıj sırtladığı demirhanenin içini hiç dağıtmadan oynamıştı. De-

mirhaneyi eski yerine geri koydu, kapıyı açıp sekiz öküzlük pulluğu geri çıkarttı.

Nart Ḣudımıj wuic yapar iken, wuic halkasının ortasına açtığı çukur günü-müze kadar bilinir. Daha önceden wuic yapılan bu yer şimdi Kunçıkohable köyü-nün meydanı. Yanları çukur, ortasında alçak bir tepe var. Gidenler görürler. O yerebugün de “Nart Ḣudımıj’ın wuic yeri “ derler.


— Değu, değu! Wıátéqoáğ! Nart Ḣudımıj, théwéğepsewT hatiyaqomyiuiy, yığewçüjığ.

Ziy zeşimığezew keşüáğeti, ćışer zıdeşıtığem yığewçüji, pçer kıüxiypḣeaşe-çüy zećeter Nart Ḣudımıjı kırişıjığ.

Nart Ḣudımıj wıcıze, pçegor ḣurayew kıçahıze, riwıtığer cı kızınesığemiynafew, nahıpe, xeğuáşhetığew, cı Kunçıkoheble çılegum yiı'. Yıbğuxemce ḱur-bew, yıwızegu oşhe téşöw şıt, qoreme kaĺeğu. A ćıṕem népiy «Nart Ḣudımıjı yi-wıcıp!» rao.


ĹEPŞ’IN MAŞAYI KEŞFETMESİ

Ĺepş çok iyi bir demirci idi. En çok silah yapmak ile uğraşıyordu. Demir iş-lerken kızgın demiri eliyle tutup açıyordu.

Ĺepş’e gelin getirdiler. Kayınpeder ile gelin töre gereği bir araya gelmiyor-lardı. Gelin Ĺepşin demiri işlemesini kendisini göstermeden izledi. Kızgın demiri solelinde, çekici de sağ elinde tutarken, kılıcı incelttiğini gördü. Gelin, Ĺepş’in kız-gın demiri tutması için bir tutacak düşündü ve buldu. Ama ona nasıl söyleyeceğinetasalanıyordu.

Gelin iki yılan öldürdü. Başlarını birbirlerinin üzerine koyup demir çivi ile bir-birlerine çaktı. Sonra demirhanenin önüne koydu. Ĺepş demirhaneden çıktığındabirbirine çakılmış yılanları gördü.

“Kızgın demire elleyebileceğim alet bu olmalı” deyip hemen orada ilk de-mirden maşayı yaptı.


ĹEPŞI YİAD(Ćemguyé tékst)

Ĺepş ğuće değu dedağ, aşe ş'ınır arı yanahew zıpıĺığer. Aw ğuće zıḣuće,ğuć pĺığer eće yiığew ar yıfıştığe.

Ĺepşı nıse kıfaşağ. Zeĺexaheştığexep. Nısem Ĺepşı yiğućaće zıkırimı-ğeĺeğow yepĺığ. Ğuć pĺığer e semegumće yiığew, water ejabğumće yiığew çeteşah yıfew yıĺeğuğ. Ğuć pĺığem wıbıtıće feḣuştım nıser yegupşısağeti, kığotığ. Awzererioştır arı zığegumećıştığer.

Nısem bliṫu yıwćığ. Aşhe zetriĺhiy ğućıneće zetıriuĺ'ağe. Yiṫane ćış pçeumüĺhağ. Ĺepş ćışım kıćećığew yıĺeğuğ.

«Ğuć pĺığem sızeréeşt amalın faye mır» T yiuiy, adedem ğuć ade yış'ığ.


ĹEPŞ’E İLK DEMİRDEN ORAĞI YAPTIRMALARI

Çok zaman önceydi. O zamanlarda vatanımızda Nartlar yaşarlardı.Wubın* çıkışında onların çokça mezarı vardır. Karadeniz kenarında balık avlıyor-lardı, şarap yapmakta da çok maharetli idiler. Deniz üzerinde çalışıyorlardı.

Nartların en fazla üzerine durdukları ürün tahıl idi. Tahılı ekiyorlardı ek-mesine ama zamanı geldiğinde el ile tarladan yoluyorlardı. Ama hep bu şekildeolur mu?

—Ĺepş! dedi Nartlar.—Ne?—Tahılı alabilmemiz için bize şöyle bir şey yap. Çıplak elle yolmaktan bık-

tık. Çok uğraşıyoruz.—O nasıl bir şey olsun?—Bilmiyoruz. Elinde tutması kolay, bir el hamlesi ile çokça yolabileceği-

miz bir şeyi bizim için yapman gerek!— Öyleyse Thağelıc’ların yaşlı ninesine bir sorun !!Nartlar “Olur o zaman” deyip, Thağelıc’ların yaşlı ninesinin yanına gidip

sorduklarında. Yaşlı kadın “Onu en iyi bize Yıspı-Guaşe söyler.” dedi. Nartlar YıspıGuaşe’ye elçiler yolladılar.

Yıspi Guaşe Peterezin annesi idi, alıngan bir kişiydi. Nart elçileri kendi ara-larında konuşarak Yıspı Guaşeyi bekleyip otururlarken, Yıspı Guaşe aralarınageldi. Eşiği geçeyim derken, eşik kendine yüksek geldiğinden tökezledi.

Thağelıc’lerin ninesi şakacı ve birazda geveze bir kadındı.—Ooo hoş geldin hoş geldin!Sevdiğimiz Yıspı GuaşeGelmeden yuvarlanıyorsun!!Diye üstü kapalı olarak onunla alay etti.Yıspı Guaşe buna gücenip üzüldüyse de yaşlı kadından da orada oturan

diğerlerinden de utandığından kendini tuttu.—Seni çağırmamın nedeni budur deyip, Thağelıc’ların yaşlı kadını isteğini

Yıspı Guaşe’ye anlattı.Yıspı Guaşe bir şey demeden geri döndü ve dikkat ederek eşikten geri at-

layıp yola koyuldu. Tabii şimdi, iyi bir şey yaparsan karşılığını bulursun.Thağelıc’ların ninesi zeki olduğundan, Yıspı Guaşe’nin huyunu biliyordu.—Şöyle birisi şunun peşine düşsün bir şey söyleyebilirT dedi Nartlara.Böylece, en genç olanlarını onu dinlemeye yolladılar.Yıspı Guaşe giderken peşinden de bir Nart oğlanı gidiyor. Nart oğlanı Yıspı

Guaşe’yi dinlediğinde, kadının bir şeylere kızdığını, kızdığı şeyleri de söyleyip dur-duğunu fark etti.


ĹEPŞI YAPEDEDE ĞUPÇE ZERERAĞEŞ'IĞER(Şapsığe tékst)

Yij ded ar zıḣuğer. Aşığum tixeḱu Natxer yisığex. Axeme yakexer Wıbın-rıćı bew yitıx. Xı uşöm pebleğe Natxer ḣıce balık yeşeştığex, senefım yiş'ını be-lahew feezağex, xaşöm şılajeştığex.

Natxer lejığece yanahew zıpıĺığexer meşer arı. Meşer yaş'eti, aş yiğozıḣuce ece hasem kıtıraçıjıştığ. Aw rénew awştew wıxetınıya?

—Ĺepş!.. yaoáğ, Natme.—Şıd?—Meşer ritxıćıjze tş'ınew mow zıgore tfeşı', epšanece kitxutḣıćıjze tezeşığ,

başeriy tıpeĺıT yaoáğ.—Ar şıd fedew sş'ıme ḣuşta?.. Ĺepş kyawıpćığ.—Tş'erepT yaoáğ. Aw ṕ’ığınce gupsefew, ze ebeğum be kıripxıćın pĺećı-

new tfepş'ın faye.—ArımeT yioáğ, Ĺepşı, Thağelıc yanıwe ze şükéwıpćıj.—Ḣunba adeT yauiy, Thağelıc yanıwe dej reqoxiy yewıpćığex. Nat nıwem

zéwıpćıxem:—Mı waşüḣu, ar Yispı-Guáşe değow kıtionce!.. yiuiy, Yispı-Guáşe ĺiğe-

qoáğex.—Yispı-Guáşer Peterez yanağ, regusaleştığ. Zereğeguşaexew şısxeze,

Yispı-Guáşeriy kesığ.Pçaşhem kızepırıćın zéom, pçaşher yej yemıpesığew ĺaǵew kıćeći, ĺepe-

wağe.Thağelıc yanıwe nıwe semerkewş'ıle, je mayısećayew şıtıti:“We, fesapşi, fesapşi,Yispı-Guáşew tićas,Wıkemıseze wewqorey!”T kızı'üpḣoti, ćénećaĺe ṫequiy fiş'ew rioáğ yao.Yisp-Guáşe ar yıguce yıdağep, şüeyğuáce reḣuğe, aw nıwemi, adıre şıt-

xemiy yaşıwćıtiy ziejağ.—Sızıfıwecağer mırarıT yiuiy, Thağelıc yanıwe zıfeyağer Yispı-Guáşem

riotağ.Yispı-Guáşem ziy kırimıow yığezejiy zıfesakıjze, pçaşhem yebekoji, yeje-

jığ!—Ihı, cı şü'ı pş'ağeme wırihıĺ'ejıyi!Thağelıc yanıwe nejğurew, Yispı-Guáşem yişenxer yeş'eti:—Mow zıgore yıwıj ĺéreh, yeredeu', zıgore kıonćiy meḣuT Natme kari-

oáğ.Arıti, yedeo'şenew yanahıćér kırağejağ.Yispı-Guáşe maqo, mıdıre Nat ćaleriy ĺeqo. Yédeume, zıgorexer regub-

jağ, yığejze kéo-yéojıx:«Se şös'onep,


Ben size söylemem.Siz de hiç bilemezsiniz.Horozun kuyruğu gibi bükeceksin.Yılan yavrusunun dişi gibi ayarlayacaksın!Ben size söylemem.Siz de hiç bilemezsiniz.

Nart delikanlısı Yıspı Guaşe’nin söylediklerini dikkatlice dinledi ve geliponlara anlattı.

Horozun kuyruğu gibi bükeceksin,Yılan yavrusunun dişi gibi ayarlayacaksınBen size söylememSiz de hiç bilemezsiniz.”

—Diyerek, küt küt vura vura, başını sallayarak geldiği yere gitti... dedi Nartçocuğu.

İstekileri aletin yapım tekniğini anlayan Nartlar gülüp sevinerek Ĺepş’in ya-nına geri gidip;

—Horozun kuyruğu gibibükeceksin,

—Yılan yavrusunun dişigibi ayarlayacaksın... dediler.

Tüm demircilerin lideriolan Ĺepş’in eşi benzeri yoktu.Ne söylersen söyle anında yapıpverecek durumda idi. Öyle ki, iki-letmeden, omzu horoz kuyruğugibi bükük, dişleri yavru yılan dişigibi, dokunduğunu kesip kopa-ran, olağan üstü bir şey yaptıonlar için.

—Alın, Nartlar bunun ke-sebileceği kadarından Allah sizimahrum bırakmasın! Çalışın,yiyin... deyip Nartlara orağı verdiĹepş.

Ĺepş’in dediği gibi, Nartlaryaşadıkları müddetçe oraklarınınkesecekleri miktara muhtaç ol-madılar. Ama ne kadar çalışsalarda Ĺepş’in yaptığı orağı körelte-mediler.

Ĺepş’in orağı yapma hikâ-yesi de böyle idi.


Şö şüş'exenep!Atekaćem fedew kebğeşışt,Bleşırıśem fedew bğepsıjışt!Se şös'onep,Şö şüş'exenep!..»

Nat ćaler Yisp-Guáşem kiorem yeṫuániy ćedeućığ.«Atekaćem fedew kebğeşışt,Bleşırıśem fedew bğepsıjışt,Se şös’onep,Şö şüş'exenep!...»

Yioze, «ǵırś-ǵırś» riğa'ouw, yışhe yığezazeze meqojı.—Ihı, cı kaş'ağ T meşxıx, meguş'üex, eme-psımem ğepsıćew yieşter.Natxer Ĺepş dej reqojxi:

—Atekaćem fedew kebğeşışt, bleşırıśem fedew bğepsıjıştTraoáğ.Ĺepş, fede kemıḣuğew, ğuće pstewmiy yathemateştığ! Wızıfayer yeṕ'oá-

xeme, anemıew kış'ıme kıwitıjew şıtığ. Arıti, şıd riğeon, atekaćem fedew yıtamekeğeşığegu, bleşırıśem fedew yıśe ğepsığew, zınesırer piğume-pibzıćew, ğupçegowız kafiş'iy:

—Ma, Natxer,mış riwıpćın yikunthem şüşéremığać!..karioáğ.

—Şülaj, şüş-xej.

Ĺepş zerioá-ğem fedew, yej Natxerşeefexece, yağupçeriwıpćın yikun yi şıća-ğexep, aw şıd fedize-wiy zırelajexemiyĹepşı afiş'ığe ğupçerrewśeḱuğep.

Caş fedağĹepşı yiğupçe ş'ığe!


NART ĹEPŞ’İN ÖLÜMÜ

Bir keresinde Nart Ĺepş’in yanına iki yaman adam geldi.—Ĺepş! dediler.—Ne istiyorsunuz?—Bize birer kılıç yap!—Nasıl bir şeyler istiyorsunuz?Büyük olanı;—Her vurduğumu; taş da olsa, demir de olsa kesecek bir şeyi bana yap-

san iyi olurdu.Küçüğü;—Her batırdığımı, taş da olsa demir de olsa delip geçecek bir şey bana

yapsan iyi olurdu.Ĺepş iki adamada dedikleri gibi birer kılıç yaptı da onlara verip, adamları

geri saldı.Marte’den geçerler iken kını büyük olduğundan olsa gerek, her şeyi kesen

kılıç kınından çıkıp suya düştü. Öyle olunca; arkadaşı her şeyi delen kılıcınınucunu batırıp sudaki her şeyi kesen kılıcı delip, geri çıkardı. Diğeri kılıcının delin-diğini gördüğünde “Beni kandırdı, bana göre bir kılıç yapmadı, öldüreyim sağ bı-rakmayayım!” deyip nefes nefese Ĺepş‘in yanına vardı. Bu kızgın adam evin içineatladığı gibi ocaktaki ateşin başında oturan demirciye öldürmek amacıyla vurdu.Vurduğunda, kılıç başını alamadı, başı kaldı ama Ĺepş’in iki dizini kılıçla kopardı.

Ĺepş çok büyük acı çekince, adam yaptığından pişman oldu ama telafideedemedi. İnsanlar toplandılar ama ne yapsınlar? Yaşlılar etrafında oturdular, ağ-rısını unutturmak için ona şarkılar ve ağıtlar söylediler. Müzik aleti çalanları getir-tip başucunda onun için eğlenceler tertiplediler. Oynadılar, şakalaştılar. Amahiçbirinin faydası gelmedi, Ĺepş öldü.

O zamandan itibaren Adiǵelerde Çepş* adetinin olduğunu söylüyorlar.Ĺepş ile alakalı çepş* şarkıları da vardır.


NART LEPŞI YİĹ’AĆ(Hatikoyé tékst)

Zegorem Nart Ĺepşı dey ĺ'ı belahiṫu keqoáğ.—Ĺepş!T yaoáğ.—Sıd şüzıfayer?—Çete zırız tfeşı'T yaoáğ.—Taş fedexew ara şüzıfayer?.. yiuiy, kyawıpćığ. Nahıjım:—Zeće sızyewerer mıjüiy ğućiy piwıpćınew sfepş'ığeyéme değuğeT

yioáğ, Nahıćem:—Zeće sızepıcırer mıjüiy ğućiy pxıriḱuĺew sfepş'ığeyéme değuğeT yioáğ.Ṫumiy zıfaoáğem fede çete zırız kafiş'iy, karitiy kıṫupşıjığ.Marte kızepırıćıjıxe zeḣum, saṕer feyinı'oáğew kıćećın, zeće zepızıwpćıre

çater kıziy pısım xefağ. Arıti, yiğuse yiçetape pxıriḱuĺiy zeće zepızıwćıre çater kış-tejığ. Yiçate pxırıḱuĺığew zéĺeğum: «Siğepšağ, çate ḣun miy sfiş'ığep! Sıwćın nah,psawew şızğeenep!» T yiuiy, Ĺepş dey ufefıćew kesıji, mo ĺ'ı gubjığer wınem ze-ripćağem tétew, ğućer cenıko maşü'em pesıti, wıćfawew yewağ. Zéwem, yışheçatem fexımew ḣuiy, yışhe kenağ, aw yıĺegonciṫu pıriğexığ.

Ĺepşı gumećışxo yie zeḣum, ĺ'ır yış'ağemce ćeğojığ, aw ćehajığep. Šıfxerkızerewğoyiğex, aw sıd yaş'ejın. Ĺ'ıjxer kéıstećıxi, yiwız şağeğupşenım paye, we-redxeri, ğıbzejxeriy kıfaoáğex, kamlapşexeri, sırınapşexeriy kaşexiy, ceguiy yı-paşhe şaş'ığ, şıceguğex, şısemerkewğex.

Aw a pstewme yaşü'ağe keqojınew şıtığepT Ĺepş ĺ'ağe.

A ĺeḣanım şéğejağew Adıg'eme ćepşeş'ınır kaxehağew yao, «Ĺepş ye-hıĺ'eğe ćepşe weredıri» axeĺ.


NART SAWSERIKO’NUN DOĞUŞU

Nart Sawserıko’nun doğumu son derece ilginçti, o diğer insanlar gibi doğ-madı. Taşın karnında oluştu.

Setenay çamaşırlarını yıkamak için dereye gitmişti. O herkesin kendisinedanıştığı akıllı ve ünlü bir kadındı. O sıralarda evli değildi. Elbise ve nevresimle-rini yıkamak için suyun önünde dururken derenin diğer tarafında inekleri otlat-makta olan Sos‘u gördü. Setenay çok güzel olduğu için inek çobanı ona fena birşekilde imrendi. Onu öyle sevdi ki, sevgisi canından bir damla gibi akarsudan kar-şıya geçip Setenay’ın önünde bulunan taşa düştü. Taşı yakıp delerek karnınaulaştı.

Olanları Setenay gördü ve tüm bunlar ona sıra dışı geldi. Sos’un canınıniçine girdiği taşı aldı ve evine getirdi. Taşı sıcak tutmak için yumuşak bir bezlesarıp sobanın üzerine koydu.

Taş sobanın sıcaklığını alarak üzerinde dururken dokuz ay geçti. O sürezarfın da taş ısındı ve ısındıkça da büyüdü. Dokuz ay bittiğinde çok büyümüştü.Elle tutulmayacak kadar da ısınmıştı. Setenay ne yapacağını sormak için demirciustası Ĺepş’in yanına gitti.

Ĺepş sadece usta bir demirci değil, çok görmüş geçirmiş akıllı birisiydi.Bundan dolayı zor bir işi olan ona danışırdı. İşte, Setenay’da onun yanına gidiyor!

Setenay Ĺepş’in yanına gitti. Taşın haberini olduğu gibi ona anlattı. Ĺepşçok zeki olduğu için taşın normal bir taş olmadığını anladı. Setenay’ın evine gelipkızgın taşı büyük bir demir maşa ile alıp kendi demirhanesine götürdü. Ateşekoyup biraz daha fazla ısıttı. Taş iyice ısındığında koşup ateşi karıştırdı ve yarı-lan taşın karnında küçük bir erkek çocuğu olduğunu gördü. Çıplak elle çocuğadokunmak imkânsızdı, Ĺepş demir maşa ile çocuğu iki baldırından tutup kaldırdıve Setenay’ın kucağına koydu. Çocuğun bütün vücudu çok sıcak olduğu için Se-tenay’ın eteğini yakıp yere düştü. Ĺepş yapması gerekeni anlayıp demir maşa ileçocuğu baldırlarından tekrar tutup suya üç kere batırdı. Böylece çocuğu çelikle-miş oldu. Çocuğun vücudunu soğutarak Setenay’a geri verdi.

—Buna ne isim koyacağız Ĺepş? Diye Setenay sorunca;—Bu Nartların inek çobanı Sos’un canından olduğu için onun adını Sos

oğlu, Sawserıko koyacağızT dedi Ĺépş.Bu şekilde taşın karnından doğan çocuğa Sawsırıko adını koymuş oldular.Sawserıko’yu Ĺepş çeliklediği için vücudu demir gibi sert oldu. Ama onun

zayıf bir yeri vardı. Demir maşa ile iki baldırından tuttuğu dizleri insanlarınki gibiyumuşak kalmıştı.


NART SAWSERIKO YİKEḢUĆ

Nart Sawserıko yikeḣuće ğeş'eğonı, šıfxer kızereḣurem fedew dunayimkitexoáğep. Mıjö nıbem kiḣuhağ. Šıfım yipse şış zıxefere mıjöm yıqošı ĺ`ıḣujır kiḣu-hağ. A šıfır Nart çemaḣo Sos arı. Marı ar zereḣuğer.

Setenay keǵıćenew psıḣom qoáğe. Ar bzıĺfığe uşew, bzıĺfığe šerıow, zeććeyewıpş'ıjew şıtığ. A ĺeḣanem ĺ'ı yiağep. Şıǵınxer, téḣon-ćelınxer yiǵıćıxew psımutıze, psım yiadre bğuće çemxer şızğeḣure Sosı kiĺeğuğ. Setenay dexededew şı-tığetiy, çemaḣom bızıĺfığer ĺeşew yigu rihığ, neşü'ıće yeḣopsağ. Şü'ı kıĺeğusi, aşü'ıĺeğur yipse şış ğoanṫqo fedew, psıḣom kızepırıbıbıćiy, Setenaye yıpaşha yiĺmıjöm kitefağ. Mıjör pxıriĺığućiy mıjö nıbem nesığ.

Ḣuğer Setenayı yıĺeğuğ, ar zereğeş'eğonıriy kıgurioáğ. Sos yipse zixeharemıjör yıştiy, yadej kihığ, ḣedan şabe kırişećiy, hakuşham tıriĺhağ. Aştew zıćiş'ırerSose yipse şışew mıjöm xehağer febap'ew yiıği şüoyiğoáğeş arı.

Mıjör hakuşxam téĺew, rénew faber yewećıze, mezibğure yiığığ. Aş fedizımmıjör pĺığe, pĺı kes xeḣoáğ. Mezibğum kızeḣum, yıni ḣuğe, aş nahıbere pfemıığı-jınew pĺığeti, yiş'eştımće yewıpćınew Setenay ğuće azew Ĺepş dejı qoáğe.

Ĺepş ğuće aze kodıyağep, be yıĺeğuğew, be kığeş'ağew şıtığetiy, akılışxoyiağ, caş paye of kin zieme ar wıpćejeğu yaş'ıştığe. Caş yıdej Setenaye zıde-qoáğer.

Setenay Ĺepş dejı qoáğe, mıjöm yikebar zıtetım tetew kıfiotağ. Ĺepş uşı-ğeti, mıjör kızeriqow zereşımıtır kıgurioáğ. Setenaye yidej kaqosi, mıjö pĺırır ğućadeşxomće kiştiy yihığ, maşü'em piĺhi, cırı nah ĺeşew yığepĺığ. Mıjör ĺeş dedew kı-zızećepĺıhem, kaçi, maşü'er kıpıwıstḣućew şewejıe ćıqu mıjö nıbem yiĺew keĺe-ğoáğ. A pšaneće şewejıem wüteaben pĺećıştığepti, Ĺepş ğuć ademće yikopiṫùyıığew ar kiati, Setenaye yiḱoćı kiriĺhağ. Ćelešıqur yipkıće zerepsewew stıritiy, Se-tenayı yicenekoć phıristıći cehaşöm téfağ. Ĺepşı yış'en fayer kıgurioáğ. Ğuć ade-mće ćelešıqum yiḱopkxer yiığew kışteji mıjöpsım şe xiğeweáğ, caştew yipsıhağ.Şewejıyem yıpkınelıne yiğepĺıkuy Senetaye kıritıjığ.

—Sıd mış fetıwsışt Ĺepş? T yiuy Setenaye kızewıpćım:—Mır sipse şışır Nart çemaḣow Sosır arı, awıştew zışıtıće Sosı yiku, Saw-

serıko fetıwıpsıştT yioáğ Ĺepşı.Cawştew şewejıyew mıjö nıbem kiḣuhağem Sawserıko fawısığ.Sawserıko Ĺepşı yipsıhağeti, yipk ğućım fedew pıtew ḣuğe. Ay mexaṕe kı-

fenağ: Ğuć ademće yıḱopiṫ'u yiığeti, ḱopkıxer šıfme yapk fedew, şabexew kena-ğex.


İşte Nart Sawserıko’nun doğuşunu böyle anlatırlar. İnsanlara benzemez birşekilde doğdu, değilmi. İşte seni annen doğurdu, Sawserıko’nun annesi var amaonu o doğurmadı. Setenaydan bahsediyorum. Babasıda Sos adındaki inek ço-banıdır ama o da ona baba olmadı. Öyle oluyor mu? Öyle olmaz demiştik ama iştebak oldu.

Sawserıko’nun doğumunun olağan üstü olması gibi kendi de başkalarınıngücünün, imkânının yetmediği işleri çözebilirdi. Vücudu demirden daha sertti, is-terse vücudunu donduruyordu, isterse hiç tanınmayacak şekilde kılık değiştiri-yordu. Bir tarafı buz gibi soğuk diğer tarafı ateş gibi sıcaktı. Atı Tḣojıy’de diğeratlara benzemezdi. İnsanın dilinden anlayıp konuşurdu.


Carı Nart Sawserıko yikeḣuće kızeraotejırer. Šıfme afemıdew keḣuğ,arıba? Marı we wıyane wıkiĺfığ, Sawserıko nı yiı` aw aş kıĺfığep. Setenay arızıfasòrer. Yati, çemaḣow Sos zıšer arı, aw ayi kariğeĺfığep. Aş fedew meḣoá? Aşfede ḣurep tıoştığe, arışhaye marıba ḣuğe, Sawserıko caştew keḣuğ.Nebğıriṫùme yagu dexağew kızefihağem Sawserıko kiğeḣuğ.

Sawserıko yikeḣuće yamış`ıćew zereşıtığem fed, yejırı šıf yamış`ıćew ne-mıćxem yaqoáće, ya amal kımıhırer fızeşòćew şıtığ. Yipk ğućım nah pıtağ, fa-yeme kığeştıştığe, fayeme wımışèjınew zızebliḣuştığe, yızıćeĺenıko mılım fedewçıaw, adre ćeĺenıkor maşüèm fedew sıtırığ. Şew zıtesıriy, Tḣojıer, kızerıqow şıtı-ğep, šıfım yibze kıgurioştığe, keguşıami yiĺećıştığeV


SAWSERIKO’NUN TOHUMLUĞU GERİ GETİRİŞİ

Nart’lar tohumla üretilen toprakta yetişen yiyecekleri çok severlerdi. On-lara ilk olarak tohumu veren Nartların çok saygı duydukları, oldukça akıllı Thağe-lıc idi. Thağelıc; oldukça iri yarı, sakalları kemerine kadar uzanan, gözleri gökyüzügibi masmavi bir adamdı.

Thağelıc tarlalara gidip bakındığında bütün ekinleri görebilirdi. İyi olanı dakötü olanı da. Kıtlık olacaksa da, bereketli olacaksa da bilebilir, en iyi tohumluk-ları ve ürünün en iyi yetişeceği toprağı da Nartlara söylerdi.

İri ve güzel bir adamdı Thağelıc. Tarlaları dolaşırken uzun sakalı, bıyığırüzgârda dalgalanır, merhametli gözlerinden ışık saçılır, yavaş yavaş yumuşakdokunuşlar yapardı.

Üzerinde yürüdüğü toprak ona uyum sağlar, yanlarından geçtiği ağaçlar fı-sıldaşır, çiçekler açarak arkasından bakarlardı.

Thağelıc toprağı sever, insanlara da toprağı nasıl seveceklerini öğretirdi.Bu nedenle bütün bitki türleri, özellikle tarla ürünleri onu görünce sevinirlerdi.

İşte Nartlara ilk tohumları veren de Thağelıc idi. O uzun yıllar yaşadı. Yaş-lanınca kendisinden sonra Nartların tohumsuz kalacaklarını düşünüp onlarla birtoplantı yaptı.

—Nart’lar ben yaşlandım. Artık tarımla uğraşacak gücüm yok. O nedenletohumlukları size veriyorum. Dikkat edin, kaybetmeyin. Kaybederseniz yiyecekbulamazsınız... dedi.

Thağelıc’ın söylediklerini iyi anlayan Nart’lar tohumlukları içine koymakiçin demirden bir ambar yapıp başına da nöbetçiler koydular.

O zamanlar Yémınej adında çok kötü biri vardı. Koca burunlu, patlak gözlü,çarpık dişli, koca elleri nasırlı, çirkin bir adamdı. Gözlerinden yiyecekmiş gibi ateş-ler saçarak bakardı. O Thağelıc’ın düşmanıydı. Zaten bütün insanlara düşmandı.Büyük küçük kimseyi sevmezdi. Onları yok etmekten başka derdi yoktu.

Yémınej Thağelıc’ı öldürmek istiyordu tabii, ancak Thağelıc gençken çokgüçlü biri olduğu için onunla baş edemeyeceğini biliyordu. Şimdi o yaşlanıp kö-şesine oturunca Yémınej sevindi ve hemen harekete geçti. Demir ambarın yeriniöğrendi.

Kapkaranlık, şimşekli, yağmurlu bir gece seçerek ambara yanaştı. Nöbet-çileri öldürdü ve ambara yıldırım çarptırarak patlattı. Tohumları alıp kaçtı. Sabaholduğunda ambarın parçalandığını, tohumların da orada olmadığını gören Nartlarne yapacaklarını şaşırdılar. Tohumu ekmezlerse kıtlık olacak ve hepsi öleceklerdi.


SAWSERIḰO NARTME ĞAJOR ḰIZERİFİXIJIĞER

Nartme ğajöm xeş'ıćığe ğomlapḣexer yaćesağ. Apew ğejö çılapḣer kya-zıtığağer Nartme the papćew yaxetıştığe ĺ'ıj uşme aşışew Thağelıc arı. Ar ĺ'ışxew,yıjaće yibǵırıpxı kesew, yınexer weşögum fedew şḣoánṫexew şıtığ.

Thağelıc gubğom yihew zızipĺıheće, zeće lejığew aş'ağexer yıĺeğuştığe,değow kećığeriy arı, deyéw kećığeriy arı.

Woğuw ḣuştme ye yiĺesır ğebejüştme kış'eştığe, yanah çılepḣe değuxer,ćıgow lejığer zışıbeğoştır yarioştığe.

Ĺ'ı yinığ Thağelıc, ĺ'ı dexağ. Gubğom yitew kıquhe zıḣuće, yıjeće-peće ćıhejım zerihew, yınexem nefıner kaćixew, halelew zipĺıheze, şabew zéqoştığe.

Ćıgow zerıqorem zeşizı zıkıfiş'ıştığe, yabğuqo zıḣuće, çıǵxer kéuşaşeş-tığex, wıśme zıkıfıraşew, keğağexer zıkıfızeuáxze ćeĺıpĺeştığex.

Thağelıcı ćıgur şü'ı yıĺeğuştığe, šıfxemiy ćıgur şü'ı zerepĺeğuştır, ar ze-rewlejıştır ariğaş'eştığe, caş paye zeće kećıre ĺepkxer, yanahew lejığexer, ar zaĺe-ğuće, keguş'üeştığex.

Thağelıc arı ğejö çılapḣer apew Nartme kyazıtığer.Thağelıcı yiĺesıbe yığaş'iy, jı zeḣum, dunayım yexıjıme, Nartme ğajör ya-

mıew kenejıştxetiy kızeüğaćexi, mewştew yarioáğ:— Nartxer, se jı sıḣuğ, ğejö ş'enım sıpıĺıjın sĺećıştep. Arış ğejüaćer kışö-

setıjı. Şüfesak, şümığeqodı, zıqodće, şüşxın şüimıew şükeneşt.Thağelıc karioáğer Nartme kagurioáğ, Ğejö çılapḣer yiĺınew ğuć ḱon ya-

rağeş'ığ, aş kereğulexer pağewçüáğex.A ĺeḣanım Yémınej yıšew zı bzace gore şıağ, Tépĺece áyew şıtığ Yémınej,

neuśew, peşxo nekiçew, yıeşxoxer şüastḣexew, wişxıştım fedew yıne maş'üerkıćixew kıwepĺıştığe. Ar Thağelıcı yipıyiğ, zeće šıfxeriy yipıyiğex, yiniy šıquiy feĺe-ğuştığep, zeriğeqodınxem şeḣure guğu yiağep.

A Yémınejım Thağelıc yıwćı ş'üeyğuáğ şhayem, Thağelıc zenıbjıćemqoćeşxuáğeti, fırikuştığep. Cı ar jı ḣuiy, wınem zéṫıshajım, Yémınej keguşü'ıağ,ğuć ḱonır zışaş'ığe ćıṕer zeriğaş'iy, çeş şüınćew, weşxışxo kéşxew, şıbler ğuá-ğow zıtıriğafi, kereğulexer yıwćığex. Aş yıwjı şıbler ḱonım kıriğéwi, zeguriğewtığ.Ğejö çılapḣer yışti, qojığe.

Nef kızeşım, ḱonır zerekutağeri, ğajör aş zerimıĺıjıriy Nartme aĺeğuğ. Sıdaş'eşt cı? Ğajör xamıĺheme, ğable yae ḣunış ĺ'eştıx.

Yégupşıszxi, Thağelıc dejı quáğex, aw ḣuğer ĺeşew yıgu kéwew; Nartmekaferazepti, ğajör zıhığer karimıow, Setenaye dejı yığequáğex.

Setenaye dejı zeqoxem, aş karioáğ:— Ğejö çılapḣer zıtığuğer Yémınej arı, ar çılapḣem beş'ağew kéşeştığe.


Düşünüp taşındılar ve hemen Thağelıc’ın yanına gittiler. Olanlara çok üzü-len ve Nartlara da bu yüzden kırgın olan Thağelıc, tohumları kimin götürdüğünüsöylemeyip onları Setenay’ın yanına gönderdi.

Setenay onlara;—Tohumları götüren Yémınej’dir. O çoktandır tohumları elde etmek için

uğraşıyordu. Onun evinin nerede olduğunu da size söyleyeyim, ama bir hayliuzak. Oraya gitmek için yedi dağ aşmak gerekiyor.

Setenay’ın yanına gidenlerin arasında en sert, en yiğit Nartlar da vardı.Onlardan Arıkşıw konuştu;

—Orası çok uzak Setenay! dedi.—O sadece bir at binimlik yolT diye cevap verdi Setenay. Ve devam etti.—Yedi tane dağ geçtikten sonra yedi tane nehir geçeceksiniz.—O dediğinden de uzak!.. diye söze karıştı Peterez.—O uzak olur mu? İkinci at binimlik yol kadar sadece. Nehirleri geçtikten

sonra yedi küçük deniz, sonra üç büyük deniz geçeceksiniz. Orası güneşin bat-tığı yerdir.

—O söylediğin yer çok uzak SetenayT dedi Nesren.—O da üçüncü at binimlik yol sadeceT dedi Setenay ve devam etti.—Uzaksa da yakınsa da yola çıkarsanız ulaşırsınız.Nart’lar ne yapsın, tohumlukları mutlaka geri almaları gerekiyor. Hemen

bir grup atlı yola çıkardılar ama yolu yarılamadan geri döndüler.Arkasından yüz atlı çıkardılar ama onlar da yolu tamamlayamadan dön-

düler.O sıralarda seferde olan Sawserıko Nartların tohumluklarının çalındığını

ve onların tohumları geri getiremediklerini haber almıştı. Geri döndüğünde ayrın-tıları öğrenmek için annesi Setenay’a sordu.

—Annemiz, Nartların tohumluklarını kimin götürdüğünü bana söyle, onugetirmeden geri dönmeyeceğim.

Oğlunun söylediği ile gurur duyan Setenay tohumlukları Yémınej’in götür-düğünü söyledi ve devam etti.

—Yedi tane dağ geçince güneşin doğduğu yere ulaşacaksın.—O sadece bir at binimlik yolT dedi Sawserıko.—Ondan sonra yedi nehir geçeceksin. Onları arkanda bıraktığında güne-

şin tepeye yükseldiği yere varmış olacaksın.—O ikinci at binimlik yolT dedi Sawserıko.


Aş yiwne zıdeşıeriy kışös’on, aw çıje, wınesın zıḣuće, kuşhiblıme wapxırıćın faye.Setenaye dej quáğeme Nartme yanah ĺ'ıḣujew ya’ağexer yaxetığex. Axeme yaşı-şew Arıkşıw kıoáğ:

— Ar çıje ded, Seteney!— Ar zışı téṫıshağu nıepT cıriy kıoáğ, Setenaye. — Kuşhiblıme wapxı-

rıćıme, yeṫaniy psıḣo şiblıme wazepırıćışt.— Ariy aş nah çıjejT kaxeḱuwıćığ Nart ĺ'ıḣujew Peterez.— Ar çıjenaT yioáğ, Setenaye, — Yaṫonere şı téṫıshağum wınesışt. Psıḣo

şiblır zepıpçıme, cıriy wıqoze, xı šıqow blıre xı yinew şıre waućeşt. A ćıṕer arıtığer zışıkohajırer.

— A kızfaṕ'orer çıje ded, Seteney!... kıoáğ, Nesren.— Ar yaşenere şı téṫıshağu nıepT yioáğ, Setenaye. — Çıjemiy blağemi,

şöjeme, şünesışt.Sıd yaş'en Nartme, ğejö çılapḣer amığotıjı ḣuştepti, şıw ḱup dağećığ, aw

ğogur yafemıqow kağezejığ. Aş yıwjı şıwişe yağeşesi, dağećığ, axemiy ğogu çıjeryafewqoćığep.

Nartme yağejö çılapḣe zeratığuğeri, ar kahıjın zeramıĺećıreriy Sawserıkozexixığe, aşığum yej zéqo şıağeti, kebarım şığozağep. Sawserıko yanew Sete-naye yewupćığ:

— Tyan, Nartme yağajö zıhığer kısau’, se ar kesımıhıjew kezğezejıştepTYićale kıoáğer Setenaye yiguápe ḣuğew ğajör Yémınejı zeritığuğer kıfio-

tağ.— Kuşhiblı wapxırıćımeT yioáğ, Setenaye, — Tığer kızşıkoćıre ćıṕem wı-

nesışt.— Ar zı şıtéṫıshağuće yequştT yioáğ, Sawserıko.— Aşiy wıblećınış, psıḣo şibl zepıpçışt. Axer kızewnećıme, tığer weşögum

kızşihere ćıṕem wınesışt.— Ar yaṫonere şı téṫıshağuće squştT yioáğ, Sawserıko.— A sićalT kéo cıriy Setenaye,— Aşiy ğogur şıwuxıştep. Xı šıqow blıre xı

yinew şıre zepıpçıme, caş yıwjı tığer zışıkohajırem wınesışt. Yémınejı yiwıne aćıṕer arı zıdeşıtır.

— Aşığum Yémınej yiwıneT yioáğ, Sawserıko, — Şüınćım xetıba. Sıdaşüınćım zıćışıpsewrer?

— Yipsewṕe šıfme karimığeş'enım paye, yiwıne şüınćım xiğewçüáğ. Yé-jıriy şüıše, yıguiy şüıše, yıneguiy mezaxe, šıfxer yığeqodxe şüeyğu, ye yej payelajexew, pş’ıĺ'ew yı’ığınxew arı zıfayer.

«Šıfır şhafitew şıen faye, xetiy fepşıĺ'ınew şıtep», — cawştew yegupşısağSawserıko. Cawştew yıguće zerioji, zızetıriğepsıhi, ğogum téhağ. Kuşhiblıme ap-xırıćığ, psıḣo şiblıme azepırıćığ, aş yiwjı xı šıqow blıre xı yinew şıre kızerinećığ.


—A oğlum orada yolun bitmiyor, yedi küçük deniz ile üç büyük deniz geç-tiğinde güneşin battığı yere ulaşacaksın. Yémınej’in evi işte oradadır.

—O halde Yémınej’ın evi karanlığın içinde. O neden karanlıkta yaşıyor.—Yaşadığı yeri insanların görmemesi için evini karanlığın içine yaptı. Ken-

disi de yüreği de kara, yüzü de kapkaranlık. İnsanları ya yok edecek ya da ken-disine köle yapacak, niyeti bu.

“İnsanların özgür yaşaması gerekir, hiç kimse köle olmamalıdır.” diye dü-şündü Sawserıko. Kafasında bu düşüncelerle hemen hazırlandı ve yola koyuldu.

Yedi dağ, yedi nehir geçip yedi küçük deniz ile üç büyük denizi arkasındabırakıp Yémınej’ın yaşadığı yere iyice yaklaştığında oradaki bir dağın tepesindeduran küçük Nart kızı Sawseriko’yu gördü ve koşarak gidip bir atlının gelmekte ol-duğunu Yémınej’e haber verdi.

—Nasıl bir yoldur o atlının gelmekte olduğu?—O yol seçmiyor, ova, dağ, orman ayrımı yapmadan geliyor.—O atlı ne yiyor, tatlı elma mı?.. tekrar sordu Yémınej.—Ekşi elma ile acı dağ armudu yiyor.—Peki içtiği su nasıl?—Önüne denk gelen sulardan içiyor, ayrım yapmıyor.Kızın cevapları Yémınej’ın hiç hoşuna gitmedi.—Acele dağa çıkıp tohumları ekmem gerekiyor. Gelen atlıdan korkma,

içeri giremez. Girmeye kalkarsa canından olur.Yémınej bunları söyleyerek hızlıca dağa çıktı. Diğer yandan Sawserıko

gelip bahçe kapısına ulaştı. Baktı ki kapı kilitli ve kapının önünde sürekli geçiş-mekte olan kocaman kılıçlar hareket edip duruyor.

Atının kuyruğundan bir kıl kopartıp kapıya doğru atınca kılıçlar bu at kılınıparçaladılar. Sawserıko geri geri geldi, kılıcını çıkardı hızla kapıya kılıcıyla dalıpkapıyı parçaladı. Avluya girince onu daha önce görmüş olan kız karşıladı ve;

—Neden buraya geldin! Yémınej seni sağ bırakmaz.—Yémınej nerede?—Tohumlukları ekmek üzere dağa çıktı.Sawserıko Yémınej’ın çıktığı dağa gitti. Yémınej’ın tohumları koyduğu

çuval bir ağaca takılı duruyordu. Onu aldı ve kaçtı.Toprağı sürmekte olan Yémınej Sawserıko’nun tohumları alıp kaçtığını fark

etti. Yapmakta olduğu işe ara verip dağdan indi. Yemek yedi biraz dinlendi. Sonraatı Kereĺekuiş’e binip Sawserıko’nun peşine düştü. Fazla çaba sarf etmeden to-humların olduğu çuvalı geri alıp döndü.


Qome qoze, Yémınej yipsewṕe hazırew peblağe ḣuğew, aş dejı şıt kuşhem Nartpşeşejıyew tétım Sawserıko kıĺeğuğ. Pşeşejıyer çeji, Yémınejı rioáğ şıw gore kı-zereqorer.

— Sıd fede ğoguá a şıwır kızerıqorer? T kéwupćığ, Yémınej.— Ğogu zexeź yiep aşT yioáğ, pşeşejıyem. — Şöfi, kuşhi, meziy yizefe-

dew kaqo.— Sıd yışxırer a şıwım?.. kéwıpćığ cıriy Yémınej. — Mıerıse áşü'ıxer ara?— Mıye xafexemre mez kuj dıcıxemre yeşxıxT yioáğ, pşeşejıyem.— Ade psew zaşörer sıd fed?— Psew yıpe kiferem yeşö. Pşeşejıyem yicewapxer Yémınej yıgu rihığe-

xep.— Kuşhem sıdeqoénış, ğajör psınćawew xesĺhaştT yioáğ, Yémınejı. —

Şıwew kaqorem wışımışın, sişagu kıdehan aş yıĺećıştep, kıdehanew zıféjeće, caşyıpse şıxaxışt.

Ar yıuiy, Yémınej kuşhem psınćew quáğe. Mıdıće Sawserıko kesi, kelap-çem kıuhağ. Yépĺıme, kelapçer yeğetığ, wıdehaniy wébğuqoniy wımıĺećınew, ke-lepçeum seşxo yinxer şızeblewıx.

Sawserıko yişıće zı śı naĺe kıxiçi, kelapçem zıdéźem, śı neĺe psığo šıqurseşxome kızepiwupćığ. Aş sıdewştew wıdehaşt? Kızećaquiy, yiseşxo kırixi, yiş ri-ğeĺi, kelapçem téĺadeze yewuiy, zexiğetekuáğ. Şagum zıdahem, a pşeşejıyešıqow kezıĺeğuğer kıpeğoći, kırioáğ:

— Sıd paye mış wıkequáğ, Yémınejı psawew wıiğeqojıştep,— Yémınej tıde şıı’?... yewupćığ Sawserıko.— Ğejö çılapḣer xiĺhanew kuşhem deqoyağT kırioáğ.Sawserıko Yémınej zıdeqoáğe kuşhem quáğe. Ğejö çılapḣer zerıĺ źıwer

çığ gorem pıĺağeti, ar kıştiy kéjejığ.Sıd ḣuştır cı?Yémınejı kış'ağ Sawserıko ğajör zerihıjırer. Çılapḣer zıxiĺhaşt ćıgur yıjöş-

tığeti, yiof zepiğewi, kuşhem kéxıjığ. Kızesıjım, değow şxi, ziğepsefi, yişew Ke-reĺekuişım téṫıshi, Sawserıko kıĺéjağ. Beriy pemıĺew kıćahi, Sawserıko şımkıriźıxığ, ğejö çılapḣer zerıĺ źıwer kıtırixıji, keqojığ.

Karıwće wıtéqon wımıĺećınew, carew Yémınej qoćeşxuáğe. Ar Sawserıkokıgurioáğ, aw mışınew yıwjı kihi, zıkırimığeĺeğow Yémınejı yişagu kıdehağ. Yé-mınej çıyenew zeğoĺım, Nart pşeşejıyem zıuiğaći, kıriğeuáğ:

— Yémınejı šıf quáćeće wıtéqon pĺećıştep, aş yıpse ğebıĺığe. Se ar zı-deşıer kızezğeş'eşt, aw aş waḣte yıhıştış, we ğajör xeĺhağu yimıfenew ğegujö.Cawştew zedaşti, pşeşejıyer Yémınej kızewşıjım Yéwupćığ:

— Ppse zıxeĺır kısau', se we sıpfeşıpkeş, we sıkızerepfışıtew, aşiy sıfe-sakew, zğaş'öw sıpıĺışt.


Çok güçlü olan Yémınej’ın kaba kuvvetle yenmenin mümkün olmadığınıSawserıko anlamıştı ama korkmadan peşine düşüp ona görünmeden Yémınej’ınavlusuna girdi.

Yémınej uykuya yatınca Nart kızını bulup ona anlattırdı;—Yémınej’ı insan gücüyle yenmek mümkün değil, onun canı bir yerde

saklı. Ben onu öğrenebilirim ama bana biraz zaman lazım. Sen onun tohumları ek-mesini mümkün olduğu kadar geciktirT dedi Nart kızı.

İkisi bu şekilde anlaştılar. Yémınej uyanınca kız ona sordu.—Canının nerede olduğunu bana söyle. Seni nasıl koruyup değer veri-

yorsam, canını da aynı şekilde dikkatle koruyacağım.—Benim canım şu kapının kasasındadırT dedi Yémınej.Ertesi gün Yémınej yine tohumları ekmeye gitti. Sawserıko gizlice onu

takip edip önceki gibi yine tohum çuvalını alıp kaçtı. Yémınej’ın bunu anlamamasımümkün mü? Hiç acele etmeden eve döndü, yemek yedi, biraz dinlendi ve Saw-serıko’nun peşine düştü.

Üzerinde oturduğu Kereĺekuiş çok hızlı bir at olduğu için çok geçmedenona yetişti ve çuvalı alıp geri döndü. Sawserıko’da yine görünmeden onun peşisıra evine geldi.

Yémınej eve girince kapı kasasının altın suyuyla boyanmış, pırıl pırıl par-ladığını gördü.

—Neden böyle bir şey yaptın?.. diye Nart kızına sordu.—Sana içten nasıl kıymet veriyorsam, canının olduğu yeri de o kadar kıy-

metlendirmek istedim. O nedenle kapıyı altın suyu ile boyadım.Yémınej alaylı bir şekilde gülerek kıza söyledi;—Seni kandırdım. Benim canım o kapıda değil, şu kapımızın önündeki

ağaçtadır.Sabahleyin Yémınej tarlayı sürmeye gidince Sawserıko yine saklanıp to-

humların olduğu çuvalı alıp kaçtı. Ama her zamanki gibi Yémınej onun peşinedüşüp çuvalı geri aldı. Evlerine döndüğünde kapılarının önündeki ağacın dalla-rında altından yapılmış süslerin takılı olduğunu gördü ve kıza yine sordu nedenböyle ağacı süslediğini.

—Sana değer verdiğim gibi canının olduğu ağaca da değer veriyorum.Yémınej yine kıza alaylı cevap verdi.—Sen deli misin? Her dediğime inanıyorsun. Benim canımın gerçekte bu-

lunduğu yer atım Kereĺekuişe’dir. Onu doğuran at “Thoj” Xıṫuale’de yaşayan Śeu-nejı’nın atlarının arasında otlamaktadır.


— Se spse zıxeĺır mo pçabler arıT kırioáğ Yémınejı. Kıćeĺıqore mafemYémınej cıriy çılapḣer xiĺhanew quáğe. Sawserıkuiy ğebıĺığeće ĺıquiy, yaperemzeriş'ığağew, çılapḣer zerıĺ źıwer kışti, kéjejığ.

Ğajör yezıhıjağer Yémınejı kımış'e ḣuna, mıgumećıxew keqoji, şxi, ziğep-sefi, Sawserıko ĺéjağ. Kereĺekuişew zıtésır şı psınćededeti, be tırimığaş'ew kıćahi,źıwer kıtırixıji, keqojığ». Sawserıkuiy ziğebıĺıze, cıriy yıwjı yitew kequáğ. Yémınejwınem kızéhajım, pçabler dışeps yeğeşüáğew, zelejıwjew yıĺeğuğeti:

— Sıd paye mewştew pş'ığe? T yıuiy, Nart pşeşejıyem yewupćığ.— We sıguće wızerezğaş'örem fedew, ppse zıxeĺıriy seğaş'ö, caş paye

pçabler dışepsım yezğeşüáğT kırioáğ pşeşejıyem. Yémınej pşeşejıyem kıde-haşxi, kırioáğ:

— Wuzğepšağ, a pçabler arep se spse zıxeĺır. Se spse zıxeĺır tipçeupedej çıǵew şıtır arı.

Yémınej pçedıjım jönaqo zeqom, Sawserıkuiy ziğebıĺıze ĺıquiy, çılapḣerzerıĺ źıwor kışti, kéjejığ. Aw yipewrem fedew, Yémınej kıĺéji, kıćahi, źıwer tırixıjığ.Yadej kızesıjım, yapçeupe ut çıǵım yıthapeme aćıṕeće dışe ğedexaĺexer pış'ağe-xew yıĺeğuğ. Arıti, pşeşejıyem cıriy yewupćığ, çıǵır dışeće zıćiğedexağer zeriğaş'eş'üeyiğouw. Nart pşeşejıyem kırioáğ:

— We wızerezğaş'üerem fedew, ppse zıxeĺ çıǵıriy seğaş'üe.Yémınej cıriy kıdehaşxi, kıoáğ:— Sıdew wıdéla, kıwas'orer zeće pş'üeşı meḣu. Se spse zıxeĺ şıpker sişew

Kereĺekuişır arı. Ar kezıĺfığe şew Tḣojıyer Xıṫuálem şıpsewre Śeunejı yişı eḣoğuwxet.

A kebarır pşeşejıyem Sawserıko zıréojım, Śeunejı dejı qonew riḣuhağ. Yéjketıfe Yémınejı ğejö çılapḣer xiĺhan yımıĺećınew zefedeće ćıgur kığeştığ. Yéj şesiyyejağ.

Yéome qome, zıriğehıze, Sawserıko tığuj nıkuál gorem rihıĺ'ağ. Ğablemriğezığew, qojın yımıĺećew tığujır mez ğunem uĺıti, ğomılew zıdiştağem şış riğeşxi,zıkıriğeş'ejığ. Ar tığujım yiguápe ḣuiy, kırioáğ:

— Kin wıxafeme, wıgu sıkéğećTSawserıko yiğogu piźejığew qoze, bğej yinı gorem kolejır rihıjağew ćıyew

yıĺeğuğ. Kin xefağem sıdéen yıuiy, bğejır şebzaşeće kıriwıtexi, kolejır kığenejığ.Ar yiguápe ḣuiy, kolejım kırioáğ:

— Ćıṕe kinım wıifeme, wıgu sıkéğeć, SawserıkuTSawserıko yıpe riğeḣow qoze, psıḣo gorem zınesım, pśejıyer psınepkım

téĺew, ṕeṫırewe kodıyew, psım xehajın yımıĺećew yıĺeğuğ. Pśejıyem yıgu yeğuiy,kışti, psım xiṫupşhajığ.

Kéjejın zeḣum, pśejıyem kırioáğ:—SawserıkuT yioáğ, — Guzejöğu wıxafeme, wıgu sıkéğećıj.


Genç kız bu haberi Sawserıko’ya anlattı. O da hemen Śeunej’ın yanınagitmeye karar verdi. Ama öncesinde Yémınej’ın tohumları ekmemesi için toprağıdondurdu.

Durmadan yol alırken yolda yarı ölü durumda bir kurda rastladı. Açlıktanyürüyecek hali kalmamış olan kurt ormanın kenarında yatıyordu. Sawserıko ya-nında taşıdığı yiyeceklerden kurda yedirip onu kendine getirdi. Kurt ona minnet-tar kalarak;

—Zora düşersen beni hatırlaT dedi.Sawserıko yoluna devam ederken, kocaman bir kartalın bir kargayı ba-

ğırta bağırta kapıp götürdüğünü gördü. “Sıkıntıya düşmüş birine yardım etmemgerekir” diyerek, kartalı okla düşürüp kargayı kurtardı. Karga ona minnettar kaldıve;

—Zor duruma düşersen beni hatırla SawserıkoT dedi.Sawserıko yoluna devam ederken bir akarsuyun kenarında suyun dışına

çıkmış ve bir türlü geri giremeyen bir balık gördü. Ona acıdı ve alıp suya salıverdi.Balık ona minnettar kaldı ve;

—Acele bir işin, sorunun olursa beni aklına getir Sawserıko!.. dedi.Az mı gitti çok mu gitti bilinmez, güneş bir hayli doğdu, battı. Hep gidersen

mutlaka ulaşırsın tabii, Sawserıko da Śeunej’ın yaşadığı yere ulaştı. Bu eve ulaş-mak çok zor olduğundan Śeunej oraya kadar gelebilenlerin bütün isteklerini yerinegetiriyordu.

—Ne istiyorsun Sawserıko?.. diye sordu.—Bana bir at vermeni rica ediyorum. Ama senin istediğini değil, benim

seçtiğimi almak istiyorum.—İstediğini yerine getireceğim ama üç gece atlarımı otlatman gerekiyor.Sawserıko bu teklifi kabul edip gece atları otlatmaya gitti. Gece yarısı her

taraf kapkaranlık oldu ve atlar ormana girip kayboldular. Sawseriko bunun Śeu-nej’in işi olduğunu anladı ama ne yapsın? Umutsuzca bakınırken daha önce di-rilttiği kurt ormandan çıkıp geldi.

Neden keyifsiz olduğunu sordu.—Atlarım ormana dalıp kayboldularT diye cevap verdi Sawserıko.—Onun için umutsuzlanma, ben sana atları sürüp getireceğim.Böyle söyleyen kurt koşarak ormana girdi ve çok geçmeden at sürüsünü

önüne katıp geri getirdi.Sabahleyin Śeunej atları tekrar tekrar saydı. Hiç eksik yoktu.—İlkinde beni yendin, şimdi ikinci gece de otlatacaksınT


Bere quáğa, maćere quáğa, tığerzéwlere kıkoći, kohajığ. Wıqo zepıtmewınesınba, Sawserıko Śeunej zışıpsewrem nesığ. Śeunej kebğotınır kin deda-ğeti, aş dej nesın zıĺećırem zeréĺeurer kıfiş'eştığe.

— Sıd wızıfayer, Sawserıku?... yıuiy kéwıpćığ.— Zı şı gore kıseptınew sıkıweĺeu. Aw we wızfayer arep sşteştır, se ka-

xesxırer arı nah.— Wıiĺeu kıpfesş'eşt, aw çeşişıre sişı eḣoğuw bğeḣun faye. Sawserıko aş

yezeği, çeşım şaḣo quáğe. Çeşnıkome adej şü'ınćıbze keḣuiy, şıxer zeće mezımxehajığex. Sawserıko yıgu qodığe. Ar Śeunejı kızereriş'ağem gu ĺitağ, aw sıdyış'eni? Cawştew yepeğoğoxew şıtıze, tığujew kığenejığağer mezım kıxeĺeti, zı-feçefınçemće kéwıpćığ.

— Sişıxer mezım xehajığexT cewap ritıjığ, Sawserıko.— Aş paye wıgu wımığeqodı, se şıxer kıpfesfıjıştıx...Cawştew yıuiy, tığujır mezım xeĺedejığ, başiy témış'ew şı eḣoğur kıxifıjığ.

Pçedıjım Śeunejı şıxer yıĺıtağex, kıĺıtejığex. Yékujıx.— Yaperemće wıkıstéquáğT yioáğ. — Cı yaṫonere çeşımiy ğeḣux.Sawserıko mafem ziğepsefi, yaṫonere çeşımiy şaḣo quáğe. Çeşnıko

zeḣum, weşxışxew, şü'ınćıbzew kış'iy, şıxer zeće weşögum yihajığex. Sıd yış'enSawserıko, sıdewştew weşögum yihaşt? «Śeunej kıstéquáğen faye» yıow, çefın-çew şısıze, kolejew bğejım kıećixıjığağer kebıbığ, zıfeçefınçemće kéwıpćığ.Kéḣuĺ'ağer zıréom, kolejım kıoáğ:

— Aş paye wımıçefınç, mew ṫequre kısaj...Cawştew yıuiy, kolejır waşöm yibıbi, şıxer kığotıjxi, Sawserıko kıfifıjığex.

Pçedıjım Śeunejı yişıxer kızéĺıtejxem, zeće yikujığ.— Yaṫoneremćiy wıkıstéquáğT yioáğ.— Cı yaşenere çeşım bğeḣuştıx. Yaşenere çeşım şıxer yığeḣuxeze, çeş-

nıkom cıriy şü'ınćışxo keḣuiy, şıxer psım xehajığex. Ar zış'eğeştır Śeunej arı, awşü'ınćıbzeti, Sawserıko yıĺeğuğep. Şü'ınćır ṫequ zıtéćım, şıxer zereşımıejxer yıĺe-ğuğ. Sawserıko keçefınçağ, yış'en yımış'ew gupşıseğuáye ḣuğe. Śeunej kıté-quáğew kışıḣuğ. Aw aş dejım, yej psı nepkım tésew şısığeti, pśejıye gorem psımzıkıxişeyćığew yıĺeğuğ. Pśejıyem kıoáğ:

— Sawserıku, se werı sıkezğenejığer, wızfeçefınçer kısau', sişü'öáğe kı-wećınćiy meḣuT

Sawserıko şı eḣoğur psım zerexehajığer zıréom, pśejıyer psım xesıhaji,nere-ere agu şıxer kıxifıjığex. Sawserıko şıxer kızéĺıtejıxem, zı şıće šıqu kéḣow kı-ćećığ. Ar psım kıxeḣuhağ. Tḣoj zıše şım kıĺfığ. Cawştew yaşaneremiy SawserıkoŚeunejı téquáğ. Şıxer Sawserıko kızéfıjxem, Śeunejı kırioáğ:

— Wıkıstéquáğeş, şew kaxepxırer kao.— Mo şıće šıqow nıçepe psım kıxeḣuhağer arı.


Sawserıko gündüz dinlendi ve gecesinde tekrar atları otlatmaya gitti. Geceyarısı yine etraf kapkaranlık oldu. Yoğun bir yağmur başladı. Atların hepsi gökyü-züne yükselip kayboldular. Sawserıko yine umutsuzca “Śeunej bu sefer beniyendi, ben nasıl gökyüzüne çıkayım” diye otururken kartaldan kurtardığı kargauçup geldi. Ona neden keyifsiz olduğunu sorunca Sawserıko olanları anlattı.Karga;

—Onun için tasalanma, beni biraz bekle diyerek gökyüzüne doğru uçtu. At-ları bulup geri getirdi.

Sabahleyin Śeunej atlarını saydığında eksiksiz olduğunu gördü ve;—İkincisinde de beni yendin. Şimdi üçüncü gece yine atları otlatacaksınT

dedi.Üçüncü gece Sawserıko atları otlatırken yine her taraf kapkaranlık oldu ve

atlar suya girip kayboldular. Bunu yapan yine Śeunej idi tabii.Sawserıko yine umutsuzca ne yapacağını bilemez şekilde otururken bir

balığın suyun içinden başını uzattığını gördü. Balık;—Sen benim hayatımı kurtardın. Neden üzgün olduğunu söyle. Benim de

bir faydam dokunabilirT dedi.Sawseriko at sürüsünün suya girip kaybolduğunu söyleyince, balık tekrar

suya daldı. Kaşla göz arasında atları sürüp getirdi. Sawserıko atları sayınca biratın fazla olduğunu gördü. Bu fazlalık küçük bir tay idi. O, suda doğmuştu. OnuTḣoj adındaki at doğurmuştu.

Böylece üçüncüsünde de Sawserıko Śeunej’i yendi. Atları sürüp getirinceŚeunej;

—Beni yendin. İstediğin atı seç alT dedi.—Şu, bu gece suda doğan tayı seçiyorum.—Sawserıko sen sert, yiğit adamsın. O daha küçücük bir tay. O sana at

olmaz, başka bir tane göster vereyim.—Hayır. Sen verdiğin sözden dönen biri değilsin. Benim istediğimi vere-

ceğine söz vermiştin. O tayı istiyorum.Śeunej ne yapsın. Sawserıko’yu vazgeçiremeyince yavru atı ona verdi.Sawserıko küçük tayı yanına alarak geri dönüş yoluna koyuldu. Az sonra

Tḣoj’ın doğurduğu tay konuştu;—Sawserıko! Benden önce annem bir at daha doğurmuştu. Onunla benim

kuvvetlerimiz eşit. Neden dersen her ikimiz de annemizi üçer kere emdik. Onuyenmem için benim bir kez daha annemi emmem gerekiyor. Şimdi ben geri dönüp,annemi emip hemen geleceğim.


— Sawserıku.. yioáğ Śeunejı,— We ĺ'ı wıḣuğ, mor şıće šıqu nıep, ar şı pfeḣunep, nemıćew wızfayer

kao, kebğeĺağorer kıwestışt.— HawT yioáğ, Sawserıko.— We guşıew yaptırem wıyépšıjı xabzep. Se sızfayer kıseptınew ṕuáğeş,

şıće šıqum sıkıćeĺeu.Sıd yış'ıniy Śeunejı? Şü'ıiğenağeti, şıće šıqur kıritığ.Sawserıko kéjejığ, şıće šıquriy yiğus. Ṫequ téş'ağew Tḣojı kıĺfığe şıćer ke-

guşıiy, Sawserıko kırioáğ:— Sawserıku... yioáğ, — Seş nahıjew syane zı şı kıĺfığağ, arıre serıre

tqoáćexer zefedex, sıda zıṕoće tyane yibıźışe şerışe téşüáğ. Aş sıtéqonım payecıriy ze séşöjın faye. Arış sızğeğezeji, syane yibıźışe ze sıkéşöjıme, psınćew sı-keqojışt.

Şıćem yığezeji, Sawserıko ziğepsefınew ṫısığe, aw zığepsefığuiy yimıfew,şıćer kesıjığ.

— Syane yibıźışe sıkızéşömT yioáğ, — Beće nah çeriy, nah qoćeşxuiysıḣuğetiy arı psınćew sıkızćesıjığer. Cı wıkıstéṫıshemiy ḣuşt. Cıreće sızerešıqumwıyémıpĺ, psınćew sxeḣoşt. We Nartıĺ'ı belahe wıḣuştme, se şı sıpfeḣun sĺećışt.

Sawserıko aş dejım şıćem Tḣojiy fiwısığ. Yémınejı dejı kesıjxe zeḣum,Sawserıko ğatxe kiriğeş'ıjığ, kefebejığew zéĺeğum, Yémınej jönew kuşhem de-qoyağ. Sawserıko kuşhem xehağ. Çılapḣer zerıĺ źıwer çıǵım pıĺağeti, kıpixi, kıći-tḣuğ. Yémınej yıgu zereşxew kıĺéjağ. Kereĺekuişır zerefeĺećew kaçe şhayekıćehan yıĺećırep. Tḣojıyer nah ĺeşew maçe. Kepşı zeḣum, Kereĺekuişır Tḣojıyekécağ:

— Zı nı tıkıĺfığ, kewçüriy sıkızćeğah, Yémınejım Nartır yımıwćı ḣuştep.— HawT yioáğ Tḣojıyem, — Se sıziyém sıfeşıpkenew guşıe yestığ, wı-

kızćezğahew ar yazğewıćıştep.Yémınej yıgujxer zereşxxew Kereĺekuişım yewew féjağ, wıtınew kıraxırer

femışeçıjı zeḣum, ar cıriy Tḣojıyem kéḱuwağ:— Sıweĺeu, sémığewć, kewçüiy, sıkızćeğah!— Tyanew tıkezıĺfığemT yioáğ Tḣojıyem, — Yémınejıme zariğewćıştı-

ğep, yeoxe zıḣuće, waşöm dihıyexeti, kıriźıxıştığex.Kereĺekuişım kızexixığeti, ziati, waşöm debıbayıy, Yémınejır kıztıriźığ,

ĺaǵew kıriźıxığeti, yıpse xiwıtığ.Yémınej wıćığew zéĺeğum, Sawserıko kığezeji, Nart pşeşejıyew aş pşıĺ'ew

yiığığer yişı kıtıriğeṫıshiy kéjejığ. Nart xeğegum kızéḣajım, yapew zıućağer Kuy-šıqu. Ar melaḣow gubğom yitığeti, yiçelı Sawserıko riğebleğağ, kıhećağex, kéje-jınxe zeḣum, Nart pşeşejıyer ĺeşew yıgu zererihığer kırioáğ.

— AşığumT yioáğ Sawserıko, — Pşeşejıyer kézeğıme, pseweğu mafe


Böyle söyleyerek tay annesinin yanına gitti. Sawserıko da biraz dinlenmekiçin oturdu. Daha dinlenmeye fırsat bulamadan tay geri döndü.

—Annemi emince çok daha hızlı ve güçlü oldum. O yüzden hızlıca döne-bildim. Şu anda küçük olduğuma bakma çok hızlı büyürüm. Sen bir Nart yiğidiolacaksan ben de sana layık bir at olurum dedi.

Sawserıko hemen orada atına “Tḣojiye” adını verdi.Yémınej’ın bulunduğu yere yaklaştıklarında Sawserıko iklimi tekrar bahara

çevirdi. Havaların ısındığını gören Yémınej tarlayı sürmek için tekrar dağa çıktı.Tabii peşinden Sawserıko da çıktı ve ağaca asılı olan tohumların bulunduğu çu-valı alıp kaçtı. Yémınej de Kereĺekuiş’e binerek peşine düştü. Kareĺekuiş çok hızlıkoşuyordu ancak Tḣojiye’ye yetişmesi mümkün görünmüyordu. Yorulmaya baş-layınca Tḣojiye’ye seslendi.

—Senle ben bir anneden doğduk. Yavaşla da sana yetişeyim. Yémınej’ıno Nart’ı öldürmesi gerekiyor.

—Hayır! dedi Tḣojiye. Ben sahibime sadık kalmaya söz verdim. Bana ye-tişip onu öldürmene izin veremem.

Yémınej hırsla Kareĺekuiş’e vurmaya başladı. Yediği dayağa tahammülükalmayınca Tḣojiye’ye tekrar seslendi.

—Yalvarırım yavaşla, beni öldürmesine izin verme.—Bizi doğuran annemiz Yémınej’lerden dayak yemedi. Ona vurulduğunda

gökyüzüne doğru yükselir orada sırtından atardı.Bunu duyan Kereĺekuiş hızla gökyüzüne yükseldi ve Yémınej’ı sırtından

attı. Yémınej oracıkta öldü. Bunu gören Sawserıko geri dönüp, Yémınej’ın köleolarak yanında tuttuğu Nart kızını atına bindirdi ve Nart ülkesine doğru yola ko-yuldular.

Ülkeye girdiklerinde önce koyun çobanı Kuyšıqu’a uğradı. O da onları mi-safir etti. Döneceklerinde Kuyšıqu Nart kızını çok beğendiğini Sawserıko’ya söy-ledi.

—Öyleyse kız da kabul ederse birbirinize hayat arkadaşı olun. Onu daatımı da sana veriyorumT dedi Sawserıko.

Tekrar yola koyulan Sawserıko Nart Meclisinin toplantısına yetişip mahsultohumlarını onlara verdi.

Nartlar tohumu ektiler. Sonbahar gelip hasadı yapınca ilk Paste’yi her-kesten önce Sawserıko’ya sundular. Hakkında güzel övgüler söylediler. Uzunömürlü, kısmetli olması için Tanrıya yalvardılar.


şüzefeḣu, kıwesetı. Şew sıztésıştığeriy kıwesetı.Cawştew pşeşejıyer Kuyšıqu kıriti, Sawserıko yiğogu kıtéhajığ. Başiy té-

mış'ejew Nart xasem yizexesığo kıtéfejew kesıji, ğejö çılapḣer yaritıjığ. ĞajörNartme ćıgum xaĺhağ, bjıhem zıoáxıjım, yapere ṕastew yaş'ığem pstewmiy yapewSawserıko xağeağ. Şıtḣu guşıe daxexeriy fauáğex, nasıp yiew, beğaş'e ḣunewfeĺeuáğex.


SAWSERIKO’NUN ATEŞİ GERİ GETİRİŞİ

Bir zamanlar Nartlar uzun bir sefere çıkmaya karar verirler. Böyle sefer-lerde Sawserıko’yu da yanlarında götürmek adetleri olduğu için ona haberci gön-derdiler; ancak onun seferde olduğunu öğrenince birkaç gün daha bekleyip yolaçıktılar.

Birçok farklı ülke dolaşıp avlandılar, oldukça iyi ganimetlerde ellerindeolmak üzere geri dönüş yoluna çıktılar. Ancak büyük bir soğuk oluştu ve Nartlarbu soğuğun içinde kaldılar. Ateşleri yoktu ki; kumdan başka bir şey olmayan buuçsuz bucaksız ovada yakacak tek bir ağaç veya ot parçası göze çarpmıyordu. Neyapacaklarını bilemez durumdaki Nartların bıyıklarından sakallarından buzlar sar-kıyor, üzerlerine kar yağıyor durumda donmuş bir halde bir arada oturuyorlardı.Yanlarında Sawserıko olsaydı bir çıkış yolu bulurlardı ancak onsuz çıkmışlardı.

Diğer tarafta Sawserıko seferden dönmüş evlerine girerken annesi Seta-nay kızgın bir şekilde onu karşıladı:

—Neredesin Sawerıko? Nartlar sen yokken çıktılar. Hem çok miktarda avhem de çocuklarını sevindirecek güzel ganimetler buldular. Sen gezip duruyor-sunT diye çıkıştı.

—Biraz yavaş annemiz, hiçbir zaman seni değerli hediyelerden mahrumbırakmadım. Ama sahip olduklarını az buluyorsan istediğini söyle onu senin içinbulayım.

—Nartların getirdiklerini görünce benim ne istediğimi anlayacaksın. Yorul-duysan biraz dinlen, acıktıysan yemeğin hazır. Sonra hemen çıkarsın. Yedi akarsugeçip, Thojiye’nin kuyruğuna değecek ot kalmayınca, gökyüzünde gölge yapacaktek bir bulut bile görünmez olunca, bir günlük daha yol git. Nartlara orada ulaşa-caksın.

—Atımın sırtında duramayacak kadar yorgun, dayanamayacak kadar aç,annemin söylediğini anlamayacak kadar da akılsız değilim. Thojıye’min eğeri halasırtında duruyor. Bir gece bir gündüz tek bir ot parçasına uzanmadan yol aldıysada, ayağımı üzengiye geçirdiğimde hiç yola çıkmamış gibi hazır beni bekliyor. An-nemiz sözlerini yumuşat, hediyelerimle seni yeniden onurlandırmazsam beni içerialma.

Sawserıko böyle söyleyerek dinlenmeden, yemek yemeden atına binip av-lularından çıktı. Yaşlı köpekleri arkalarından havladı, kartalları kanat çırptı. Ken-disi kaşla göz arasında gözden kayboldu.

Arkalarından büyük bir toz bulutu yükseldi. Thojiye’nin ayaklarından çıkantoprak parçaları göğe karıştı.

Koşuyor, uçuyordu Sawserıko.Sawserıko Nartları bulduğunda sadece nefes alıyorlardı dese de olur. On-

ları sallayarak, sarsarak birer birer kendilerine getirdi, sordu onlara;—Ne yapmak niyetindesiniz Nartlar! Nedir başınıza gelenler? İyice avlanıp

kıymetli ganimetlerle dönmekte olduğunuzu haber aldım. Ancak yarı ölü bir du-


SAWSERIKO MAŞÜ'ER KÉHIJI

Zegorem Nartxem zéqo çıje yaş'ınew yagu kećığ. Aş fede zıḣuće zerya-xabzew, Sawserıkori zıdıraşejenew ĺağeqoáğ, aw dećığew ket kazıraom, mefezıṫu gore yejexi, ğogum téhağex.

Xeğegu zefeşhafxer kaquhağexew, değowiy keşeqoáğexew, şüıhaftınş'ağoxeri yaığew Nartxer kéjejığex. Zećem çıeşxo kış'iy, Nartxer aş xiwbıtağex.Sıd yaş'eşt, maşü'e zeraş'ın yamıığew? Aş fede yaığığeći, şöf pšanem yitıx, tı-deći mıjö, pşaḣo nemıć pĺeğurep, çıǵi wıś kuriy nem kihırem yibğoteştep.

Nartxer çıeşxom riğezığexew, zexeṫıshağexew şısıx, yapaćeme, yajaćememılxer yapiş'ıhağex, zećedıyağex, wesew katéserem zexeştıhağexew ćiğese-yeştıx.

Sawserıko yağusağeme, Nartme xećıṕe gore kafiğotıniy. Arı şhayé ar ya-mığusew dećığex.

Yej Sawserıko zéqo kićijığew, yadej kıdehaji, yanew Setenay kıpeğoćığ.— Tıde wışıı', Sawserıko?.. Gubjığayew kéwıpćığ yiko, Setenay.— Modıće Nartxer we wıréámığusew dećıxi, kawşequğeri be, yabınıxer

zerağeguşüenew tın daxexeri kağotığex. We kewequhış wıxet!— Ze sambır, tiyane daxT yioáğ Sawserıko.— Tın ĺaṕe nıbjiy wışızğećağep‚ aw wier pşü'emaćeme, wızfayér kaṕòme,

ari kedğotın.— Se sızfayér pĺeğuşt, Nartme kahırer zıpş'eće. Wıpşığeme, ṫequre zı-

ğepsef, wımelaćeme, pşxıştır hazır. Wöjenış, psıḣuibl zepıpçew, wıi Tḣojıyeyićape kınesın wıś wıumıćejı zışıḣurem, çıǵi kuri wımıĺeğujew, jeweğaće pfeḣu-new weşöápşi zışémısıjıre weşögu zıpĺeğuće, zı mafe ğogu pqojınış, Nartme wa-rihıl'eşt.

— Şıbǵım simızeğenew sıpşığep, sfemışıenewi sımelećağep. Siyane kio-rer kızgurımıònewi sıakılınçep. Sitḣojıyé waner zeretéĺ, ĺerığım siwıçöme, ke-mıwçöw zı mafere zı çeşıre wıś kure ĺémıabexew keqoáğemi, ğogu témıheğaxefedew kısajeş şıt. Tiyan, wıiguşıe ğeşabe, şü`ıhaftınıbeće wısımığeşòjıme, sıkı-demığehaj.

Cawştew kıuy, Sawserıko zimığepsefew, mışxew yi Tḣojıyé kéşesıji, ya-şagu kıdećıjığ. Yahej kıĺıpšewığ, yabğej kıĺıtemewağ, yej yişı make rişi, nere - areagum nepĺeğum yiqodıćığ. Mode pĺeĺ: sepe ḱorénım zıkıetığ, şı ĺegum kıćıwtığeyaṫe takırxer weşüápşeme yaşizew keĺeğoáğex. Maçe, mebıbı Sawserıko!

Sawserıko Nartxer kızéğotxem, axeme yapse xetıjığe kodıy ṕòmi ḣuşt.Atéabeme‚ yığesısxeze, zırızew kiğeneḣejxi, yawıpćığ:

— Sıd şüş'en şügu xeĺ, Nartxer? Sıd kışöḣul'ağer? Değow şükeşeqoá-ğew‚ tın ĺaṕexeri şüığxew şükeqojew kebar zexeshığ. Arı şhayé şö şüpse xetıj ko-dıyew bğoc nećım şüiĺ.

— Ye-we-wey, Sawserıko T yaoáğ Nartme.


rumda çölde yatıyorsunuz.—Ah ah Sawserıko, soğuğa yakalandık. Ateşimiz olmadan bu çıplak

ovada mahsur kaldı.—Nartlar yanlarında ateş olmadan yola çıkarlar mı? Hayret! Yımısıko ya-

nında ateş yakacak malzemen yok mu?—Yok Sawserıko.—Worzemes sende yok mu?—Yok Sawseriko.—Aşemez, Peterez ateşiniz yok mu?—Yok Sawserıko.—Aşemez, Peterez ateşiniz yok mu?—Hayır Sawserıko—Nesren Jak, Yaşerıko ya sizde yok mu?—Bizim de ateşimiz yok Sawserıko. Bak şimdi olanlara. Bu kadar yiğidin

bir arada olduğu grubun ateş yakacak malzemeleri yok.Diğer yanda Sawserıko diz kapaklarına kadar uzanan pırıl pırıl ceketi, miğ-

ferinin altından dökülen hafif rüzgarla dalgalanan kıvırcık siyah saçları, ceketininyanından gözüken gümüş kabzalı kılıcı ile soğuğa ve kara meydan okuyor.

—Öyleyse ne yapmak niyetindesiniz? dedi SawserıkoNartlar;—Sawserıko sana güveniyoruz. Sen bizi kurtarmazsan bu soğuk bizi don-

duracak.Sawserıko soğuk bir şekilde cevap verdi.—Beni beklemeden sefere çıktınız, avlandınız, kıymetli ganimetler elde

ettiniz. Zora düşünce ben aklınıza geldim öyle mi?—Sawserıko kusurumuzu bağışla. Bu sefer de bize yardım et. Getirdiğimiz

kımetli ganimetlerden hangisini istersen sana vereceğiz.—Gökyüzü şahidim olsun. (Nartlar böyle yemin ederlerdi) Size ateşi bul-

madan geri dönmeyeceğim.Sawserıko böyle diyerek Nartlardan ayrıldı. Hızla görünmekte olan tepeye

çıkarak etrafına bakındı. Uzaktan az bir duman görünüyordu. Hemen o tarafa yö-neldi. Yaklaşınca kocaman bir devi başıyla ayakları birleşmiş şekilde ateşin çev-resinde daire şeklinde yatarken gördü. Ateşin üstünde kocaman bir şıvanın* içindeet pişmekteydi. Dev dalmış uyuyordu.

Sawserıko’nun atı çok akıllıydı da ona sordu.—Thojiy! Zor bir durumdayız. Nartları güvendirdim, onlara sıkı söz verdim.

Onlara ateşi götürmezsek olmaz. Ama ateşin çevresinde dev sarmalanmış yatı-yor. Ne yapacağız?

—Madem sordun söyleyeyim ne yapacağını. Sırtımdaki örtüyü al, ondanbenim için dört tane ayakkabı yap ve bana getir. Tilki gibi dönerek, sincap gibi sü-zülerek, köpek ayak sesinden daha az ses çıkararak yaklaşacağız. Devin üzerin-den atlayıp ateşe yaklaş. Ateşte biri büyük biri küçük iki tane odun var. Büyük


—Çıam‚ tıriğezığ, maşü'e zeretş'ın tiep, çıam tiğaĺ'ew, şöf pšanem tıkinağ.— Nartım maşü'e zeriş`ın yimıaw zéqo dećı xabza? T yiğeş'eğoáğ Saw-

serıko.— Yimısıku, maşü'e zeraş'ıre ṕıığıba?— Sıığep, SawserıkoT Cewap kitığ Yimısıko ĺ'ıḣujım.— Worzemes, maşü'e zeraş'ıre ṕıığıba?— S'ığep, Sawserıko.— Aşemez, Peterez, maşü'e şüığıba?— Tıığep, Sawserıko.— Nesrén Jać, Yeşerıku, şörı ade?— Teri maşü'e zerepş'ın tıığep Sawserıko.Yépĺ cı ḣurem: Moş fediz ḱupışüxom, moş fediz ĺ'ıḣuj zexetım maşü'eze-

raş`ın yaığep!Sawserıko yi Tḣojıyé yiĺakoxer yeğecegux, yej yiaşö cane yiĺegoánceme

kablećew zepejıwjı, yitanc yişhaś şùše ṫırğoxer kıćetekuğexew jı maćem ze-réĺase. Yipıcı papše wesıśexer kéferzećı‚ yiçate apşew tıjın yeğeşüáğer ćaḱonezım kıdepĺı. Çıeri kégoáwerep, wesıri zexişèrep.

— AşığumT yioáğ Sawserıko,— Sıd şüş'en şügu xeĺ ?— SawserıkoT yaoáğ Nartme,— Tıkıpşeguğı, we tıxemışıjıme, te çıam

tistışt, zıgorem kioáğ.— Şükısemıjew zéqo şöéjağ, şüşeqoáğ, tın ĺaṕexer zejuğeğotığex, cı kin

şüxefağeti, şügu sıkećıjığ, ara? T xafew yawıpćığ Sawserıko.— SawserıkoT kaoáğ cıri Nartme. — Tımıs, kıtfeğeğu. Mı zeğogum

apıeğu kıtfeḣuri, tın ĺaṕew kethırem şışew wızfayé ziše kaṕ'orer kıwettışt.— Mı waşör sithamığepšT yioáğ Sawserıko. Careştew Nartme guşıa ya-

tıştığe,— Pšı sıwsıme, mı ćıgum sıpxırerez, maşü'e kışüfesımıhew kezğezejı-

nep!Careştew yiuy, Sawserıko yişı make kırişi, Nartme kaxećıjığ. Oşheşxo gore

keĺağoti, aş deçayi, zipĺıhağ. Çıjeće uğo maće keĺağoti, aş yiĺenıkoće zıriğehığ.Peblağe zeḣum yiĺeğuğ:

Yinıjışxo gore yişhare yiĺakore zeğequğew, ḣurayéw şıhağew şıĺ, yiguze-guće maşüè stırem yişhağı şıwanışxo şığeağew lır kışejö. Yej yinıjır xepezağewmeçıyé.

Sawserıko yiş uşığeti, yewıpćığ:— TḣojiyT yioáğ, — Ćıṕe kin tifağ, Nartxer zığeguğağex, guşıa pıte yas-

tığ, maşüèr yafetımıhı ḣuştep. Aw maşüèm yinıjır kéğoĺećığew şıĺ, sıd tışèştır?— Wıkısewıpćığ, wızerezéqoştır kos'on,T yioáğ Tḣojiyé.— Şıćaźew stéĺır sıtéxıri, caş çökipĺ`ı` seş payé xeş`ıć. Axer kısşıĺexi,

bacem fedew zızğazew, śızem fedew sızéqow, siĺemake he ĺemakem nah maćewtéqoşılenış, yinıjım yebakori, maşüèm yeqoáĺ'ı`. Pḣešaćew ṫu peĺış, zır yinewadrer šıqow, yinım wémıı`. Pḣešaće šıqur kaştiy, psınćew kıseşesıj, stxıše wıki-


olana hiç dokunmadan küçüğünü al, hızla sırtıma bin. Peşimize düşse de yetişe-mez.

Sawserıko Thojiye’nin dediği gibi hareket etti ama küçük odunu alıyorumderken büyüğüne uzanınca, üzerinden dökülen kor parçaları devi uyandırdı. Devkızgın bir şekilde Sawserıko’yu yakalayıp avucuna aldı. Sawserıko devin parmağıkadardı zaten.

—Neden ateşimi çalıyorsun küçük insan? diye bağırdı dev. Oldukça aç vekızgındı.

—Nartlar ateşsiz olarak soğuğun içinde kaldılar. Onlara ateş götürmeyegeldim. Senden rica edecektim ama uyuyor görünce seni rahatsız etmedim. Ses-sizce alayım dedim.

—Nart ülkesinden geliyorsan, Sawserıko diye birinden çokça bahsedildi-ğini duydum. Beni öldüreceğini söylüyormuş. Gücünü, elinden neyin geleceğinibilmek istiyorum. Onun savaş oyunlarından bildiklerini anlat.

—Sawserıko’yu ben görmedim ama oyunlarının anlatıldığını duydum. Me-sela yayı kızgın ateşte kıpkırmızı oluncaya kadar kızdırıp sonra ağzında soğuttu-ğunu söylüyorlar.

Dev yayı ateşte iyice kızdırıp ağzına soktu. Hiçbir şey olmamış gibi ağ-zında soğuttu.

—İçim bir tuhaf sıkılıyordu bu beni iyileştirdi. Güzel oyunmuş. Başka hangioyunu biliyorsun?

Dev iyice hırslanmıştı. Yüzü kıpkırmızı idi ve gözlerinde korkutucu pırıltı-lar vardı. Sawserıko onu nasıl öldürebileceğini düşünüyordu. İnsanlara benzemi-yordu, yapamayacağı şey yok gibiydi.

—Şimdi yine Sawserıko’nun oynadığını söyledikleri bir oyun söyleyeyimsana. Çok sağlam demirden yapılmış sivri keskin dişleri olan tekerleri Haram te-pesine çıkarttırıp, oradan salıyorlar. Sawserıko aşağıda ona alnıyla vurup tekraryukarı çıkarıyor.

Tekerlek oldukça ağırdı. Kocaman kayaları bile bir vuruşta kesiyordu.Dev güldü ve tekerleği tepeye çıkarttırıp salıvermelerini söyledi. Dev dağın

yamacında beklerken ıslık çalarak gelen dişli tekerleğe anlıyla vurup aynı hızla te-peye geri çıkardı.

Sawserıko buna çok şaşırdı ancak belli etmedi. Şimdi ne düşünmeliydiacaba?

—Kafamın içi bir tuhaftı. Tekerleğe vurunca kendime geldim. Başka oyunbiliyorsan söyle.

—Sawserıko kocaman şwan ile su kaynattırırdı, kaynarken içine yatıpyarım gün orada kalırdı.

Bu sözler üzerine dev kocaman kazanlarda su kaynattırıp içine yattı, yarımgün orada kaldı. Hafifçe kızarmış şekilde çıktı, silkindi tekrar ateşin önüne yattı.

—Ateşin önünde yatarken sırtım soğuk almış. Bu su bana iyi geldi. Bütünsoğuk algınlığımı iyileştirdi. Şimdi başka bildiğin şey varsa söyle.


fejıme, se ar kıtĺéjağeći, kızćezğehaştep.Tḣojıye zerioáğew Sawserıko zéqoáğ, aw pḣešaće šıqum téabe şüèş`ıze,

bleabıćiy, yinır kızéştem, maşüè kıpıtekuğer yinıjım tıriğafiy, kiğewşığ. Mo yinıjırgubjığayéw keabi‚ Sawserıko yıwbutığ. Yıwbıtiy, yiagu riğeṫıshağ. Sawserıko yi-nıjım yizı aḣoámbe fediz nıap zereḣurer.

— Sıd payé simaşü'e ptığure, šıf šıqu`? T Kéwıpćığ yinıjır. Melaće mal'eş,yinexe zexeğehağe, gubjığay.

— Nartxer çıam riğezığex, maşü'e yafeshınew sıkeqoáğT yioáğ Sawse-rıko. — Sıkıweĺeunew arığe şhaé, wıpşığew weçıyétiy‚ zığegumećınep mır, sı-oáğe.

—Nart xeğegum wıkéćıme‚ aşığum Sawserıko yao zıgorem bere yiguğuyaşèw zexesxığeş, şàğow yişèreme yaşış kısau'‚ yicegućexer zıfedexerseğaşè. Siwıćınew guxeĺ yieş, feĺećırer zezğeş'eşt.

— Sawserıko se sıĺeğuğepT yioáğ Sawserıko. — Aw yicegućexer kaoá-tew zexesxığe. Çöábzer maşü'e tepım fedew pĺıjıbzew yeğepĺı, yije déĺheş, ye-ğepĺıkojı. Yinıjım Çöábzer yiğepĺiy, yije diĺhiy, ziy şımıḣow yiğepĺıkoáğ.

— Siqoš ḣute-pĺıteti, siğeḣujığ, ar ceguće değu. Cıriy sıd yicegućeme ya-şışew pş'ere?

Yinıjır kızećepĺıhağ, yinegu pĺıjıbz, yine meḣeşağow melıdı. Sawserıko ye-gupşıse: sıdewştew zığeqodışt mır, šıfme yafedep, yimışèn şıap.

—Cıri zı ceguće kıwes'on, Sawserıko aştew yaşèw yao: Jan-şereḣırHaram oáşhe kifırağeçexış, aş Sawserıko naṫeće yeweş, défıyéjı. Areştewpfeş`ışta we?

Mo yinıjır keguşüağ, janşereḣır oáşhem kırağeçexınew arioáğ. Yepĺ cı: jan-şereḣır ĺeşew kéunćıxiy‚ kawṫupşığ. Ar ğuć pıte dedem xeş`ıćığ‚ ḣurayé, peçe-çanew śexer yiex, onteğu, mıjöşxo yipeće kebğeṫıĺımiy, zepiwıpćışt ziy şımıḣow.

Yinıjır oşha ĺapem dej şıtew janşereḣır bıwıze kızesım, ziwfiy, naṫećeyewağ. Kızeréçexıştığem nah psınćew difıyéjığ!

Ar Sawserıko yiğeşèğoáğ, aw kızxiğeşığep, yegupşısağ: Cıri sıd cegućekıfetıwgupşısışt mış?

— We kıptéqon şıep yinıj‚ carew wıqoćeşxo. Sawserıko we kıbdecegunyiĺećıştep.

— Sişıhaḱuš wıterebğuğe ḣuğağeti, janşereḣım sızéwem, kewterebğujiğ,değow zıpk yiwıçöjığ. Cıriy pş'ere şıame kao!

— Sawserıko şıwanışxom yizew psır kariğeğejöáğ, kajö petze xeğoáĺheğ,mefenıko xeĺığT yioáğ Sawserıko.

Yinıjım psır yariğeğajüy, kajörem xeğoáĺhiy, mefenıko xeĺığ, wıjörepḣığewkıxećıjiy, ziwıtxıpći‚ maşü'em peṫıshajığ.

— Maşü'er sanew sışıĺew, saćıbı çıer kıxehağeti, çıer değow sıxifığ. Cıripş'erer kao!.. yioáğ yinıjım.

— Sıgu kećıjığ yanah ceguće ğeş'eğonew yiş'ererT yioáğ Sawserıko. —Xı kociblme azepıraşı, nah ḱuwım raşećı, yiĺako psıćem nemısew, yije psır demı-


—En ilginç oyunu şimdi aklıma geldi. Yedi deniz aşıp en derin yerini bulup,ayağı yere değmeyecek, ağzına su girmeyecek şekilde onu orda durdurup suyudonduruyorlar. Bu şekilde yedi gün yedi gece orada bekliyorlar. Sonra o buzu kırıpsuyun içinden çıkıyor diyorlar.

—Onu iyi söyledin. Peki suyu nasıl donduracaksın.—Sawserıko’nun suyu donduracağı zaman bir takım sözler söylemiş ol-

duğunu duymuştum. Onları söyleyerek suyu donduracağım.Bu konuşmalardan sonra devi suyun içine girdirdiler. Sawserıko büyük bir

soğuk yaptı ve suyu dondurdu. Yedi gün yedi gece suyun içinde kalan dev koca-man omuzlarıyla buzu kırıp çıkmaya başlayınca Sawserıko telaşlandı.

—Dur dur dev bir şey unuttum. Sawserıko yedi gün yedi gece buzda kal-dıktan sonra yedi araba samanı suyla karıştırıp buzun altına salıyorlardı. Yine yedigün kaldıktan sonra buzu kırıp çıkıyordu.

Yedi araba saman getirip suyla karıştırıp devin altına saldılar. Yedi günyedi gece dondurdular. Dev kıvrandı, bağırdı, homurdandı, hareket etmeye ça-lıştı ama nafile.

Ayakları yere değmeyen, boğazına kadar samanla karışık suda donan devbuzları kırmayı başaramadı.

—Ne yapmak niyetindesin?... diye sordu.—Seni oradan çıkaracağımT dedi Sawserıko—Peki neden elinde kılıç var?—Kendime dayanak yapıyorum.—Yalancı!.. dedi dev. Sen Sawserıko’sun onu şimdi anladım, ama artık

çok geç. Senin kılıcın beni öldürmez. Benim kılıcım sandıkta duruyor, onu alonunla başımı kes. Başımı kestiğinde bağırsağımı oradan çıkart. Beni öldürdü-ğünün delili olarak kendine kemer yap.

—Peki o da iyiT dedi Sawserıko.Devin kılıcını almak için eve yöneldi ama Thojiye onu karşıladı.—Sawserıko devin yalanına dikkat et. Sandığa önden değil, arkadan

yanaş. Yavaş hareket et, kılıcın ucu sana dönük olmasın, hızlıca kabzasından elegeçir. Devin başını alacağından yanına sakın yaklaşma. Kılıcı buzun üzerindekaydır.

Thojiye’nin dediklerine inanırdı Sawserıko. Onun dediği gibi hareket etti.Kılıcı eline geçirince, buzun üstünde hızlıca kaydırarak devin başını kesti.

“Şimdi bağırsağını alayım” diye uzanınca yine Thojiye konuştu ve;— Çıplak elle sakın dokunma kılıcın ucuyla çıkar. Çıkardıktan sonra onun

dediği gibi sakın kemer yapmaya falan kalkma. Şu görünen ağacın üzerine atolanları göreceksin” dedi.

Sawserıko kılıcın ucuyla devin bağırsağını alıp kocaman ağacın üzerineatınca ağacın ikiye bölündüğünü gördü. Dev kendisiyle beraber Sawserıko’yu dagötürmek istemişti.

Sawserıko ateşi alıp Thojiye’ye binip kaşla göz arasında soğuktan uyuş-


wew yağewçüş, kağeştı, cawıştew çeş-mefiblıre psım xetew yağeştış, mılırke`kuteş kıxećıjı.

Ari değow kep'oağT yioáğ yinijım. – Ade sıdeuştew psır bğeştışta?Sawserıko psır yiğeştın zıḣuće, guşıe gorexer kioxew zexeshığağe, axer

kas'oxeze, wıxezğeştıhaştT yiuy, Sawserıko çıeşxo kış'i, psır kığeştığ. Çeş-me-fible psı ştığem zıxetım, yinıjım yipĺèuşxoxemće mılır kıkutiy, kıxećıjew fejağetiy,Sawserıko keḱuwağ:

Ze, ze, yinıj, zıgore sşığupşağ! Sawserıko çeş-mefible psı ştığem zıxetće,yet'ani hawarze ḱuhibl ćewtağ, aş psır ćağeĺadeze, cıri çeş-mefible kéğeştıjı. Aşyiwıj kızxecıjırer.

Hawarze ḱuhiblır karağaşiy, a pstewır yinıjım ćewte faş'i, psır ćağeĺadezeçeş-mefible zağeştım, yınıjır ćırıwığ, kıćırıwıjığ, ḱuwağe, ćıyiğe, ziḣow-zilèw bereziğesısığ, aw mılır kikuten yıĺećığep. Yiĺakoxer psıçem nesıxerep, yitıkın kesewxeştıhağew xet. Sıd yışèşt?

Sıd wigu xeĺır, Sawserıko?... Kewıpćığ yinıjır.Wıkıxeshıjın sıgu xeĺ yioağ Sawserıko.Ade sıd paye çater pıığ ?Beşım yıćıpèće kızćeseğae.Pšı wewsıT yioáğ yinıjım, — Werı Sawserıko, ar cı kesş'ağ, aw pće yie-

jep. We wiçate se siwıćın yıĺećıştep. Se siçate pḣuantem delış, car kıdehıri, wıkı-saweme, sışha pıwıpćışt. Sışhe zışüèpxıće, sićeṫeyişxo sxexıriy, sızerewćığerkaşènew, bğırıpxı zıfeşı`

Ari değu Tyıuy Sawserıko, yinıjım yiçate kıhınew yejağ, aw Tḣojıyer kı-peğoćiy kırioáğ.

Sawserıko ĺ`ı kuapš, yınıjım yipšı fesak. Pḣuantem yineuće wıkemıćewyićıbıće kéqoáĺı`, yetàne šıqu-šıqow peblağe zışìy, çetapem zıkıpfimığazeze,çete apşer kızàćeğah. Yinıjım yışha şüèwıpćını zıḣuće, wémıḱoáĺèw, çater mı-lışham şığaç.

Tḣojıye kıriorer yışüèş`ı meḣutiy, Sawserıko aş zerioáğew zéqoáğ. Çaterkızàćahem, mılışham şiğaçi, yınıjım yışha piğeĺetığ. “Cı yićeṫey kisxın” yıuy, zea-bem, cıri Tḣojıyer keguşıağ:

A pšaneće wémıaw, çetapemće kix, Sawserıko. Kıziphiće yinıjım kızeri-oáğem fedew bğırıpxı sş`ışt ṕòw, wibǵı yimıĺh, modem mo çıǵışxow şıtım yewı-ṕšeći, ḣurer pĺeğuşt.

Sawserıko çetapemće yinıjım yićeṫey krixiy, çıǵışxom zıréwıṕšećım, tòwzepiwıpćığ. Weĺeğoá yınıjır zerethağepšığer? Yej şımıejımi, Sawserıkoriy zıdihıjışüèyığoáğ!

Sawserıko pḣećaše maşüèr kiştiy, Tḣojıyem kıtéṫıshajığ. Nepe-ape aguNartew çıèm riğezığexeme kaxeĺedejığ. Keqojıfe pḣexer kiwğoyığexetiy,meşüèşxo yafihiy zağefebejığ. Aş yiwıj kıraoáğ:

Tın ĺaṕew ṫ`ığıme yaşışew wızfayer kıwettınew ṫòğağe, kaqo, Sawserıko.Tḣojıye Sawserıko kéqoaĺìy, Nartme zexamıxew zıgorexer kırioáğex.


muş olan Nartların yanına döndü. Yanında çalı çırpı da getirdiğinden büyük birateş yakıp Nartları kendine getirdi. Nartlar;

—Kıymetli ganimetlerden istediğini alabileceğini söylemiştik Sawserıkohaydi gel!.. dediler.

Thojiye Sawserıko’ya yanaşıp kimse duymadan ona bir şeyler söyledi.Sawserıko;

—Çok şey istemiyorum. Kolonije*, Şöf’one*, Psıqoçöak*T bunları verse-niz bana yeter.

Sawserıko’nun istediklerinden daha değerli ganimet yoktu aralarında. Amane yapsınlar. Verdikleri sözü tutmak Nartların xabzeleriydi. Onları yanına alarakSawserıko annesi Setenay’ın yanına döndü.

Kolenıj: Gitmek istediğin yere dosduğru götüren, çok değerli bir at cinsi.Şöf’ane: “Üzerini doldur” dediğinde her istediğinle üzerini dolduran sofra.Psışiqoçöak: Suyun üzerinde yürüyebilen ayakkabı.


Sawserıko Nartme yarioáğ:Se bep sızıfayer: Kolenıj* Şöfàn*, Psışıqoçöák*. Axer zğotıme, sışüfere-

zeşt.Sawserıko kızfioáğeme anah ĺaṕiy, anah şàğuy Nartme yaığığep, aw sıd

yaşèn, guşıew yatığem yepšıjınıxer yaxebzağep. A tın şàğoxer yıığxew Sawse-rıko yadej Keqojiy, yanew Setenaye yığeguşüağ.

Kolenıjır :Şı ĺepk ğeşèğon, wızfayew wızdeqoştır wımışèreme zenćab-zew winığesışt.

Şöfıanem: “Kıteḣu” zıfapòrer kıtèḣo.Psışıqoçöák: Zışıpĺeme, psıćıum wışıqon weĺećı.


SAWSERIKO’NUN OKUN ELİNDEN KURTULUŞU

Nartların iri insanlar oldukları anlatılır. Geniş omuzlu, iri yapılı ve çok güçlüidiler. Atları da Alp cinsi idi. Onlar da iri ve hızlıydılar. Alp atlarının uçma yetenek-leri de vardı.

Nart atlısı hızlanmış koşarken atın burun deliklerinden çıkan alev yol ke-narındaki otları kavurur yoğun ve göz gözü görmeyecek şekilde toz bulutu yük-selirdi. Atın ayağının altından fırlayan büyük toprak parçaları gökyüzüne yükselirdi.

Pırıl pırıl parlayan kılıcını kaldırmış olan bir Nartın bindiği at ağzından alev-ler saçarak koşarken kim olursan ol önünde duramazsın, onunla baş etmen müm-kün değildir.

Nartlar çok güçlü insanlardı ancak onların da zaman zaman zorluğa düş-tükleri olurdu. Öyle olduğunda çoğu zaman Sawserıko onları zorluklardan çekeralırdı.

Dediğim gibi Sawserıko çok güçlüydü. Vücudu çelik gibi sağlamdı. Aynızamanda olağanüstü yetenekleri vardı. Yani isterse her tarafı soğutur, isterse ısı-tırdı. İsterse kendisini değiştirebilirdi. Bütün bunlara bağlı olarak anlatılacaktır buhikayeV

Nartların arasında kötü kalpli, yaramaz insanlar da vardı. Onlar Sawserı-ko’yu yok etmek istiyorlardı. Sawserıko’nun isminden güzel söz edilmesi, onunçokça övülmesi hoşlarına gitmiyordu.

Kendileri de övülmek istiyorlardı ancak onun başarabildiklerini yapmalarımümkün değildi. Bu nedenle onu öldürmeyi planladılar.

Onu öldürmeye karar verdiler ancak bunu nasıl yapacaklar. Döğüşsen ye-nemezsin, güreşsen yıkamazsın, büyük bir grup olup peşine düşsen yetişemez-sin, atı Tḣojıye’den daha hızlısı Nart ülkesinde yok. Tutsan bile canını nasılalacaksın, vücudu kılıç kesmiyor ki. Çok düşündüler Nartlar. Derken birinin aklınabir şey geldi..

—Hedefini şaşırmadan öldüren bir ok yaptırmamız gerekir. Yeryüzündeonu yapabilecek tek kişi de L’epş’tır. Onu biliyorsunuz, ondan daha usta demirciyok. Bütün alet-edevatı, silahları, Nartlara o yapıyor. Diğerlerinden çok daha güçlü.Çıplak eliyle kızgın demiri tutabiliyor. Sol eliyle tuttuğu kıp kırmızı kızgın demirisağ yumruğu ile dövüyor, işliyor. Onu ikna edebilirsek bizim istediğimizi yapar.

Nartlar L’epş’in yanına gittiler.—Nart ülkesine çok kötü bir düşman dadandı. Şimdi uzakta, ancak öldür-

mezsek hızla buraya ulaşacak..—Peki o nasıl öldürülebilir. Ben size nasıl yardım edebilirim.—Bu durumdan bizi ancak sen kurtarabilirsin. Hedefini şaşırmadan öldü-

ren bir ok yapacaksın bizim için. Onu üzerine saldığımızda, ne yaparsa yapsınnereye giderse gitsin ok peşinden gitmeli ve isabet ettiğinde mutlaka öldürmeli.

—Öyle bir oku hiç yapmadım, yapmam da hiç kolay değil. Ama ülkemi


SAWSERIḰO ŞEMIOXUM ZERE’EĆEĆIĞER

Nartxer šıf yinığexew kaojı. Apl'euxer şüambğoxew, qoćeşxoxew şıtığex.Şew zıtésxeri, alpxer, yinığex, psınćew çeştığex. Alp şı ĺepkxem bıbın aĺećıştığe.

Nart şıwır yeṫupşığew çe zıḣuće, şım yıpeğuaneme maşü'ew karixıremğogunapśem tét wıśxer yılığoştığex, zıpariy wıimığeĺeğujew, sapem ujöw, ĺaǵewzıkietıştığe. Şı ĺabjeme kaćezıre yeṫe takırışxoxer weşögum ĺaǵew debıbayeştı-ğex. Yiçete zepelıdıj ğeağew, Nartır şew zıtésım maşü'er kıuixew çe zıḣuće, wı-xetıćiy yıpe wıkićı ḣuştığep, aş wıfırikunew şıtığep.

Nartxer qoćeşxoáğex şhaye, axeriy kinım xafexew ḣuştığe. Aş fede zı-ḣuće, Sawserıko bere xişıjıştığex.

Kıwes'oáğeba, Sawserıko qoáćiy xeĺığ, yıpkışöliy şılıçım fedew pıtağe,ş'eğoáş'exeriy yiamalı kıhıştığe. Aş kićırer weş'eba? Fayeme, çıe kış'ıştığe, fa-yeme, kığefebejıştığe, zızeriḣoćıniy yıĺećıştığe. Aş feğehığew kebar gore kıp-fes'oten.

Nartxem šıf bzacexeriy yaxetığex s'oğağe. Axeme Sawserıko yağeqodıyaş'oiğuáğ. Yagu rihıştığep bere yıše daxeće zereraorer, yejxeriy şıtḣum feyağexşhaye, Sawserıko fewqoćırer yaamalı kıhıştığep. Aş fede zıḣuće zıgu bzace şeḣuyimıĺım sıd yış'eştır? Sawserıko yağeqodınew raḣuhağ.

Sawserıko yağeqodınew raḣuhağ şhaye, ar sıdewştew pş'ışt? Wözawemewıtéqonep, wöbenıme pfiwıtınep, ḱupışxo wıḣow wıĺéjeme wıćehanep, yi Tḣojıyenah şı psınće Nart xeğegum yitep. Aw kewıbıtığeći, sıdewştew yıpse xepxışta,çater yıpkışölı xemıhereme? Bere yegupşısağex Nartxer, yegupşısexeze, aşışgorem yıgu kećığ:

— Mıweḣow, psexexew şebzaşe yadğeş`ın faye. Aş fede zış'ın zıĺećıştzakor Ĺepş arı. Ar tfeğedaome, tızfayer kıddeḣuşt.

Ĺepş zıfeder keweş'ejıba? Aş nah ğuće aze Nart xeğegumiy sıdre ćınaĺiyşıpsewıştığep. Ede-wadexeri, eme-psımexeri, aşexeriy carı Nartme afezış'ıştığer.Ĺ'ışxoáğe, yalıyew qoćeşxoáğ. E pšaneće ğuć pĺığer kışten yıĺećıştığe. E seme-gumće ğuć pĺığe pĺıjıbzer yiığew, e cabğur ebjımew zećeĺew, aşıće téweze, ğućıryıfıteştığe. Nartxer Ĺepşı dej keqoáğex.

— Te tiĺeu mış fedT yaoáğ, keqoáğeme.— Nart xeğegum piy bzace gore kıfetecığ, cıriy çıjew şıı`, aw wımıwćıme,

ş'exew kesışt.Ade sıd yiwıćıće ḣuşt aş? Se sıdewştew epıeğu sıkışüfeḣuşt?— Werı tıxezışıjın zıĺećıştırT yaoáğ, Nart bzaceme. — Şemıweḣu-şep-

sexex tfemış'ı ḣuştep. Ar zıfetṫupşırem sıdew ziş'ığemi, tıde qoáğemi, şebzaşeryıwjı yitew ĺıqon faye, zıtéfeći, yımıwćı ḣuştep.

—Aş fede şebzaşe nibjiy sş'ığep, ş'ığoşü'ı ḣuştep ar, aw tixeğegu zıştezış'üeyğor kedğaqo ḣuştep. Değu, seş payé kenenep, mefişıre şükısaj.

Mefişım kıqoš Ĺepş zepımıwew of yış'ağ, ğućağe. Ğućır yığetqume yıfıte-


almak isteyeni de engellememiz gerekir. Tamam ben elimden geleni yaparım. Beniüç gün bekleyin.

Üç gün boyunca L’epş hiç ara vermeden çalıştı. Demiri defalarca eritip dö-verek yılan şeklini verdi. Dövdükçe her seferinde suya batırıp çelikliyordu. Üzerinesaldıklarından başkasına isabet etmeyen, isabet ettiğinde mutlaka öldüren bir okyaptı. Bu ok bir gün bir gece boyunca uçacak sonra gücü tükenecekti.

Oku sipariş verenler geldiler. L’epş onlara tembih etti.—Bu oku henüz soğumadan size veriyorum. Serin havayla birlikte söyle-

diğiniz her şeyi içine çeker. Oku salmadan önce, kimin üzerine salacaksanız onaiyi anlatın. Düşmanınızı tam olarak tarif edin. Hata yapmayın.

Nartlar L’epş’den minnettar olarak demirhaneden çıktılar. Yüksek bir te-peye çıkarak etrafa bakındılar. Sawserıko’nun Tḣojiye’sinin kaldırdığı toz bulu-tunu görünce oku kaldırıp o yöne çevirdiler. Ve oka anlattılar;

—İyi bak. Zayıf esmer bir adam, pırıl pırıl parlayan simsiyah gözleri var.Miğferi ve zırhı altın ve gümüş boyalı, çok akıllı, yetenekli, yalancı. Okunu yayınataktığında canlı, cansız herkes dikkatli olur. Atlı iken heybetli, ürkütücü görünür.Atından inince küçük insan gibidir. İyice öğren. Yol uzak, zorlu deme. Düşünceyekadar peşini bırakma.

Kötü Nartlar böyle söyleyerek L’epş’ın yaptığı oku yaya taktılar. On kişi bir-den yayı iyice gerdiler ve Sawseriko’nun bulunduğu yöne saldılar. Ok ıslık çala-rak, uluyarak yola koyuldu.

Şimdi böyle bir okun elinden nasıl kurtulacaksın. Ne kadar hızlı koşarsankoş o sana yetişir. Hızlıca döneyim dersen o da seninle birlikte döner. Gökyüzünekadar yükselsen o da yükselir. Zikzak çizerek koşsan o da öyle koşar. Suya gir-sen de, yerin altına girsen de seninle girer. Kimi rastlasa da Sawserıko’dan baş-kasını vurmaz, çünkü Sawserıko’yu ona iyi anlattılar. Ondan başkasını tanımıyor.

Saldıkları ok ıslık çalarak, uluyarak uçuyordu. Ormana varınca yükseliyor,ovaya varınca alçalıyordu. Otları, ağaç dallarını biçiyordu. Aralıksız bir şekildeSawserıko’yu arıyordu.

Diğer yandan hiçbir şeyden habersiz olan Sawseriko seferde idi. Koşuyor,atlıyor, avlanıyor, yorulunca dinleniyordu. Sawserıko’yu öldürme planını duyanNartların birçoğu bundan rahatsız oldu. Ona haber gönderip durumu anlattılar.

“Ok beni arıyorsa sorun değil. Geldiğinde kalkanımı önüne atarım olurbiter” dedi Sawserıko. Ancak o okun nasıl bir şey olduğunu tam olarak anlattıkla-rında Sawserıko şöyle düşündü. “L’epş iyi bir insan, o beni taşın içinden çıkarıpçelikledi. Hedefin ben olduğunu bilse o oku kesinlikle yapmazdı, onu kandırdılar.Ama o oku L’epş yaptığına göre normal bir ok değil, beni bulmadan peşimi bırak-maz”

Böyle düşünerek Sawserıko kaçmaya başladı. Ormana dalınca ok da pe-şinden dalıyordu. Ağaç dallarını budayarak peşinden geliyordu. Suya girse de,uçsa da nafile. Sonunda Sawserıko yerin altında, derinde bir mağara buldu.

Mağara çok karanlıktı ve labirent gibiydi. Sawserıko da Tḣojıye de karan-lıkta çok iyi görebiliyorlardı. Ama ok daima peşlerindeydi. Böyle böyle bütün günkovalamaca yaşadılar. Bir ara Tḣojıye durakladı ve;

—Sawserıko aklıma bir şey geldi..


jıze, cawştew ble yış'ığ. Yıfıte kes psım xiğaweze, yıpsıhajıştığe. Zı faṫupşıremnemıćı témıfenew ar kéğotıfe sıd rihıĺ'ağemi, kıwhanew yış'ığ. Cawştew çeş-zı-mafere bıbışt, yeṫane yıqoáće yıwxınış, aş şeḣure bğefédejın pĺećıştep. Şebzaşerzıfiş'ığexer kızeqoxem, Ĺepşı yarioáğ:

—Mı şebzaşer şüṫupşınım kıpew zıfeşüṫupşırer zıfede şıpker kıfeşüotenfaye. Cıriy mıpĺıkojığew, zerefabew kışösetış, jı çıetağew xaherem dıćığow şüi-guşıexeriy zıxişeştıx. ŞüxemıwkuT katıriğepıtıhağ Ĺepşı. —Şüipiy zıfede şıpkergurıjüğau, yeṫane şüṫupşıT

Ĺepşı ferazexew, Nart bzacexer ćışım kıćećıjxi, oşhe ĺaǵe gorem deqoya-ğex. Oşhe ĺaǵem tétxew zapĺıhi, Sawserıko yi Tḣojıye saper kızşiğewtıserer aĺe-ğuğ. Şebzaşer yaeti, Sawserıko yıĺenıkoće ağezağ:

— Terezew zeğeĺeğuT raoáğ şebzaşem.— Ĺ'ı wed koápš, yıne şü'ıšabzexer kélıdıćıx, yitanciy yimeuiy tıjınre dı-

şereće ğelağex. Uşı, ḣorşer, thağepš, pšıwıs. Şım tésme meḣac, cegoğu wımış'ı,képsıxme ĺ'ı šıqu fed, yişere yibzere zediĺheme, pse zıpıtiy zıpımıtiy mesakı. Te-rezew zeğeĺeğu, ğogu çıje, ğogu kinı wımıow, zıxew’ufe wıkemıwçü!

Cawştew yauiy, Nart bzaceme Ĺepşı afiş'ığe şebzaşer şabzem daĺhi, ne-bǵıripş'ıme bzepsır kakudıyiy, şüyime bıwze, Sawserıko zışıhapćere ĺenıkomćeaṫupşığ.

“Ihı, cı sıdewştew wıećećışt aş fede şebzaşem?Sıd fedizew psınćew weçemi, kıpćehaşt.Ćećew kebğezağemi, zıkıbdiğezeşt.Ĺaǵew, weşögum nesew zıṕ’etığemi, zıkıbdi’etışt.Wıćebğuĺıze wıçağemi, yejıriy ćebğuĺıze wıawjı yitew kebıbışt.Psım wıxepćağemi, yejıriy kıxesıhaşt.Zıćebğewağemi, zıkıćiğeweşt.Ćıćeğı zıpş'ığemi, yejıriy ćıćeğımiy kıćehaşt.Aş fede şebzaşem, seo, sıdewştew wıećećışt?Xetı ućağeći, Sawserıko nemıćı zıxiuştep.”Sawserıko zıfeder raotağeş arı. Sawserıko nemıćır zıfedeştır yış'erep.Şebzaşer yaṫupşi, bıwme şüyize yejağ.Mebıbı. Mezım nesıme, mezım yiĺeǵağe fedizew, yışhağı yitew mebıbı.

Kuşhe şıgu yıpe kifağemi, aşiy yışhağı zışéetı.Şöfım ye ĺeguanem yiheme, wıśım zıtrietıćıze zıréğehı.Wıśışhexer, çığ şhapexer yelığo. Sawserıko ĺeḣu.Sawserıko tıde şıı’?Sawserıko zéqo şıı’.Maçe, mehapće, meşaqo, zıpşıće, zéğepsefı. Kebarew şıer yış'erep. Mı-

dıće şebzaşer kıĺebıbı.Aw kebar mıu ḣurep, arıba? Sawserıko yawćınew agu kızerećığer zaş'em,

Nartıme aşışew bexer kegumećığex. Make zerağeujıze, kebarır Sawserıko ĺağee-sığ.

— Şebzaşer kısĺeḣume ğeş'eğona, kızısıće, simeu peusıźeme ḣuğT


—Söyle! duymuyor musun ok yakınlaşıyor, ıslık sesi geliyor. Kendini öl-dürteceksin.

—Normal bir ok değil bu, onu sen de anladın. Nereye gitsek peşimizi bı-rakmıyor. Senden başkasını istemiyor çünkü. Ona sadece senin adını vermediler,senin bütün özelliklerini anlattılar.

—Peki ne yapmamız gerekiyor.—Onu senin bilmen lazım. Akıllı, hileci, kurnaz olan sensin. Ne de olsa

ben sadece senin arkadaşınım.Sawserıko biraz düşündü ve;—Düşündüm Tḣojıyem. Benim değişmem gerekiyor. Görünüşümü de vü-

cudumu da, huyumu da hiç bana benzemeyecek şekilde değiştireceğim. Şimdiliksana ihtiyacım yok. Sen yeraltından çık, ormanın derinliklerinde beni bekle. Sağkalırsam ben seni bulurum. Çabuk ol ok gelmek üzere!.

Tḣojıye yer altından çıkar çıkmaz, ok gelip yer altına girdi. Oraya burayauçtu, hiçbir köşe bucak bırakmadan Sawserıko’yu aradı. Gücü de iyice azalmıştı.Son bir kez tekrar yer altını taradı, ancak Sawserıko’yu bulamadı. İyice gücü tü-kendi ve bir su birikintisine düşüp “l’ı l’ı l’” diye ses çıkardı soğudu hareketsiz kaldı.

Peki Sawserıko’nun ne yaptığını biliyor musunuz? Sawserıko kendini de-ğiştireceğini, kendine ait hiçbir özelliğini bırakmayacağını söylemişti ya. Evet tamda öyle yaptı. Kendini bir toprak parçasına çevirip mağaranın tabanına yapıştırdı.Toprak parçası Sawserıko’ya benzer mi?

Okun gücü tükenip etkisini kaybedince yeniden insana dönüştü. YenidenSawserıko olunca Tḣojıye’yi çağırıp binip gitti.


yioáğ, Sawserıko.— Aw şebzaşer zıfede şıpker zıgurağaom, mewştew yegupşısağ: «Ĺepş

šıfışü'ı, arı se mıjö qošım sıkırixi, psı çıeće sızıpsıhajığer. Serew yış'ağeme ya-wćınew raḣuhağer, şebzaşer afiş'ıştığep. Ağepšağ. Aw Ĺepşı yış'ığeme, ar şeb-zeşe kızerıqop, sıkımığotew sawjı yićıştep».

Cawştew yegupşısi, Sawserıko ćitḣuğ. Mezım zıxeĺadeće, a mezıriy şeb-zaşem kéğotış, çığiy ḱuandiy kıwheze ĺebıbı.

Psım xapćeme, aşiy kışéğotış, psımiy ĺıxesıhe. Wıáşöm yibıbağemi, şeb-zaşeriy waşöm debıbıye.

Sawserıko ćıćeğım şıe ğoćeğ ḱuw gore kığoti, aş ćeĺedağ. Ğoćeğır şü'ınćı,keğezeğube yiı'. Sawserıko yi Tḣojıye şü'ınćımiy değow şéĺeğuş, psınćew maçe.Aw şebzaşeriy ĺebıbı.

Cawştew meferénım kézerefećığexew, Tḣojıye kızetéwçüiy, mewştewkıoáğ:

— SawserıkuT yıoáğ, — Sıgu kećığem kédeu'.— KaoT yıoáğ Sawserıko, — Zémığewćıhew kao, zexepxıreba, şebzaşer

keblağe, keşüiy, kebıw.— Şebzaşe kızerıqon mır, ar weriy kepş'eğeşt, tıde tıqoáğemiy kıtĺebıbı.

Weş nepemıćı mır zıćıfemıyer, werış arı zıše raoáğer. Pše raoğe kodıyep, wıizı-tét şıpkeriy raoáğ, carı weş nemıćı zıćıtémıfeştır.

— Ade sıd sış'en fayer?... kewıpćağ Sawserıko. — We wıuş, wıthağepš,wıḣorşer, werı pş'en fayer kezıwgupşısın zıĺećıştır. Se sıd ḣuğemi, sıwiğus.

Sawserıko ṫequre yegupşısi, keguşü'ıağ:— Kesıwgupşısığ, siTḣojiy! Zızeblesḣun faye. Sitépĺi, sişeni, siğepsıći,

spkınelıniy ziy se sfemıdejıxew zızesḣoćın faye. We wısişıćağegop, psawew sı-kenejıme, se wıkezğotıjışt, we ğoćeğım ćećıjıri, mez çünım kışısaj. Psınće, şeb-zaşer kesı!

Tḣojıye ğoćeğım ćećıjığe kodıyew şebzaşer kesi, ćıćeğım zıćiźağ. Mıdıćebıbığe, modıće bıbığe, koğupe goriy kımığanew ĺıḣoáğe. Yiğotırep Sawserıko! Yı-qoáće nah maće ḣuze, şebzaşem cıriy ze ğoćeğır zefedeće kıĺıḣuğ, aw Sawse-rıko yığotığep. Cawştew pşi, yıqoáće yıwxi, psıĺebane gorem xefeji, «ĺı- ĺıĺ» yıoze,pĺıkojığe.

Sawserıko sıd yış'eğağew kıpş'üeş'ıre we? Sawserıko zızeriḣoćınew, fedegoriy xemıĺıj fedew zızebliḣunew yıoğağeba? Ade carı yış'ağer. Yéṫe takırı ziş'iy,ğoćeğ ćaşöm zıriğepćığ. Yéṫe takırır Sawserıko fedena?

Şebzaşer, yıqoáće xećıji, héwlıye zeḣum, Sawserıko šıfı zıkış'ıji, zıfeda-ğem fedew ğoćeğım kıćećıjığ. Tḣojıyem kécejiy kéşesıjığ.

Şü'ı aĺeğure Sawserıko ĺ'ıḣujır šıfme psawew zaĺeğum, ĺeşew guşü'ıağex,yeşxe-yéşö faş'iy, feçefığex, guşıe daxexer faoáğ.


SAWSERIKO’NUN ZAYIF NOKTALARINIÖĞRENMELERİ

Sawserıko yiğit ve ünlü bir adam olmuştu. Ne tür zorluğa düşerse düşsüniçinden çıkabiliyordu. At yarışına girse hep o kazanıyordu. Nartlara musallat olandevleri de yenmişti. Suyun üzerinde yürüyebilen ayakkabıları ile kocaman denizigeçebiliyordu. Sihir yeteneği olduğundan istediği zaman görünmez olabiliyordu.

Ama hepsinden daha önemlisi sahip olduğu atı Tḣojıye idi. Hiçbir at onayetişemiyordu. En zorlu yollarda bile kuştan daha hızlı koşabiliyordu. Onun dı-şında insanlar gibi konuşabiliyordu. Sawserıko ne yapacağını bilemeyeceği birzorluğa düştüğünde yapması gerekenleri ona söylerdi. Onun gibi olağanüstü biratının olmasına Nartlar çok imreniyorlardı. İnsanların hepsi bir değil ya iyisi de varkötüsü de.

İşte böyle; Nartların içindeki kötü insanların Sawserıko’nun övgüler alması,herkesi yeniyor olması hoşlarına gitmiyordu. Akıllarına Sawserıko’yu yok etmekgeldi. Bunu gerçekleştirmek için Sawserıko’nun da atının da zayıf yerlerini öğ-renmeleri gerekiyordu. Onu öğrenmezsen onu nasıl yok edeceksin ki.

Aralarından kötü kalpli bir Nart;—Sawserıko hepimizden daha zeki, daha güçlü mü? Ona olan övgüleri

artık çekemiyoruz. Onu yok etmezsek olmaz. Ama onu yok etme şeklimizi söyle-yebilecek yegane kişi Wuserej’dir. Ona soralım.

Wuserej dedikleri kimdir biliyor musunuz? O nerede olursa olsun her şeyigören, duyan birisiydi. Ne sorarsan sor mutlaka cevabını bilirdi. Evi köyün içindedeğil, ormanın derinliklerindeydi ve yalnız yaşıyordu. Ne zaman doğduğunu kimsehatırlamıyordu. Tabii ne zaman öleceğini de kimse bilmiyordu.

Nartlar anlaştılar, hediye altınlar da götürerek Wuserej’in yanına gittiler.—Wuserej; bu dünyada senden daha akıllısı yok. Sana yalvarmaya geldik.

Sawserıko’yu nasıl yok edebiliriz. Onu yok etmezsek bizi yaşatmaz, biz bitincesıra sana da gelecek. Bize kendisinin de atı Tḣojıye’nin de zayıf noktalarını söyle.

Wuserej gözleri parlayarak onlara baktı, sakalını ovuşturdu, alnını kırış-tırdı. Kendi kendine mırıldanır gibi yaptı;

—Bana gelmekle iyi yaptınız. Benden başkası Sawserıko’nun da atı Tḣo-jıye’nin de zayıf yerlerini size söyleyemez. Ama getirdiğiniz altınlar çok az. Geridönün ve bu getirdiğiniz kadar daha getirin. Ben de o zamana kadar düşüneyim.

Kötü Nartlar dönüp geldiler. Wuserej’in Penın adında çok zeki yaşlı bir siv-risineği vardı da ona seslendi.


SAWSERIḰO YİMEXAṔE ḰIZERAŞ'AĞER

Sawserıko ĺ'ıḣuj šerıo ḣuğe. Sıd kin xafemi, kıxećıjın yıĺećıştığe. Şığaçe xa-hemi, apew kesıjıştığe.

Nartxer bere kezıwćıxere yinıjxemiy yateqoáğ. Psışherıqo çüakew yiemćexışxom zepırıćıştığe. Nepx yiağeti, zışıfayem zımiy kımıĺeğunew ziğeqodıştığe. Şö-fane ğeş'eğoniy yiağ, aş yikamışće zıtéweće, zıfeyé şxınır tizı keḣuştığe.

Aw zećeme yanah ğeş'eğonew yiağer yiş Tḣojiy arı. Aş xetiy kıćehan yı-ĺećıştığep. Anah ğogu kinmiy bzıwım nah psınćew şıçeştığe, fayeme, zietıtiy bıbış-tığe. Ar xeğećıri, šıfme afedew guşıen yıĺećıştığe. Sawserıko yış'en yımış'ewguzejöğu zıxafeće, zerezéqon fayer kırioştığe.

Aş fedew şı helamet zerier kıdaş'ağew, Nartme aşışxer Sawserıko ĺeşew ké-ḣoápseştığex. Šıfxer zefedexep nıa, šıf değuiy şıı', šıf bzaciy şıı'.

Caş fedew Nartme šıf bzacew axetme agu rihıştığep Sawserıko zeće zere-şıtḣuxzrer, rénew zećeme zeratéqorer. Axeme agu kećığ Sawserıko ağeqodınew.Ar kadeḣunım paye yejıriy yişiy mexaṕe gore yaeme zerağeş'enew raḣuhağ. Ar ze-mığaş'eme, sıdewştew watéqona?

— Te zećexemiy Sawserıko teş nah uşa, teş nah ĺeşa? Şıtḣow faorem tışi-ğeejırep. Tımığeqodı ḣuştep. Aw aş qodıće feḣuştır kıtezıon zıĺećışt zakor Wıserejarı. Caş téjüğewpç!... yaoáğ Nartme aşışew šıf bzaceme.

Wıserej zıfaorer weş'a we? Aş tıdiy şıer yıĺeğuştığe, tıde şaoriy zexixıştığe,sıdće wıyéwıpćığemi, cewap kıritıjın yıĺećınew şıtığ. Kızıḣuğeriy zımiy kış'ejıştığep,zıĺ'ejıştıriy zımiy yış'eştığep. Yiwıne çılem demıtew, kuşhe mez çünım xetew, yiza-kow psewıştığe.

Zezeğıxi, Wıserejı dejı qoáğex, dışe şü'ıhaftınxer faş'iy, raoáğ:— WıserejT yaoáğ Nart bzaceme, — Weş nah uş mı dunayişxom tétep.

Wıadej tıkeqoáğ tıkıweĺeunew: Sawserıko sıdewştew dğeqodın tĺećışta? Ar tımı-ğeqodıme, teriy tışiğeeştep, te tiwıxıme, weriy wıkélıjıştep. Kıtau: sıd yişı Tḣojıye yi-mexap!? Yéjıriy yieba mexaṕe gore, tıtéqon tĺećınew?

Wıserej yınexer kilıdıćxew kyapĺığ, yıjaće xeebejığ, yınaṫe zeriğeĺağe, yışhefeguşıejew ṫequre Wıdımıdi, karioáğ:

— Terezew şüş'ağe sadejı şükızereqoáğer. Seş nemıćı Sawserıkuiy aş yişiyyamexaṕexer kışüon yıĺećıştep. Aw dışe şü'ıhaftınew keşühığer mećao. Jüğezeji,cıriy mı keşühığem fediz kısfeşüh, aş nesfe seriy sıkégupşıseşt.

Nart bzacexer kızeqojxem, Wıserejı Penın yıšew arğoyij uş belah gore yia-ğetiy kécağ.

— Marı moće sıkos! Tyiuiy, Penıne pĺ'enıpe şü'ınćım kıkobıbıćığ.— We wıkedeoáşew pĺ'enıpe şü'ınćım wıkosığen faye, arıba? Ade aşığum


Penın “İşte burada oturuyorum” diyerek saklandığı karanlık kirişten uçupgeldi. Wuserej:

—Sen oturduğun yerde konuşulanları duymuş olmalısın. O halde Nartla-rın ne istediğini de biliyorsun. Hemen yola çık. Sawserıko’nun da atı Tḣojiye’nindezayıf yerlerini öğren. Bunu başarırsan sana altın ayakkabı yaptıracağım.

Penın bir şey söylemeden kanatlarını açtı “nının” diyerek uçtu gitti. Wuse-rej’in onu beklerken yapacağı bir işi yoktu, oturduğu yerde uyuyakaldı.

Peki onun nasıl uyuduğunu biliyor musunuz?Burun delikleri eskimesin diye uyurken bir tanesine parmağını sokuyor, di-

ğeri uyuşuncaya kadar o şekilde tutuyordu. Sonra parmağını diğer deliğe sokuponu dinlendiriyordu. Böylece uyuşan burun deliklerini sırayla dinlendiriyordu.

Ağzında sallanan demir dişleri vardı. Ağzını açtığında onlar dışarı fırlar,sonra uykusunun arasında tekrar toplayıp yerlerine yerleştirirdi. Wuserej bu şe-kilde uyuyup dururken birkaç gün sonra Penın geri geldi.

Wuserej “Ne haber getirdin?” diye sordu.Penın “Bir çift altın ayakkabı kazandım. Sawserıko’nun da atı Tḣojıye’nin

de zayıf yerlerini öğrendim.” diyerek sevinç içinde oradan oraya “nının” diye uç-maya başladı. “Dur yavaş! Nedir öğrendiklerin?” diye bağırdı Wuserej.

—Sawserıko’nun okun girebileceği, kılıcın kesebileceği, kanının dolaştığıyer dizlerinin arka kısmıdır.

—Onu iyi öğrendin mi? Peki Tḣojıye nasıl alt edilecek.—Onu öğrenirken az kalsın ölecektim.” Diye ağlamaklı olarak cevap verdi

Penın. “Kuyruğunu sallayınca bir at kılı üzerime değdi. Az kalsın beni kesiyordu.Ama korkmadımT diye devam etti.

—Nasıl öğrendin peki? Diye tekrar sordu Wuserej?—Sawserıko uyuyup karşısına da Tḣojiye yatınca burnumu keskinletip,

başlarından başlayıp bütün vücutlarına baştan aşağı soktum. Sawserıko’nun but-larının birleşme yerinde yumuşak et var. Tḣojıye’nin ayaklarının altına dokundu-ğumda fena halde ürktü. İşte o zamandı kuyruğunun tek kılıyla az kalsın beniöldürüyordu.

—Sana söylediklerimi tam olarak gerçekleştirdin. Sana sözünü verdiğimaltın ayakkabılar işte burada. Onları evde giy. Uçarken ayaklarından çıkararakyap.

Bir gün sonra kötü Nartlar Wuserej’in yanına gelip planladıkları işi sordu-lar.

Wuserej;—Ricanızı gerçekleştirdim. Sawserıko’nun bacağı ile butunun birleşme

yeri onun zayıf noktasıdır. Onları kılıcın kesmesi mümkün. Tḣojiye’nin zayıf yeri deayaklarının altıdır. Onlar pamuk gibi yumuşaktır. Şimdi onları nasıl yakalayacağı-nızı anlatıyorum. Sawserıko seferden dönerken “Pısıšıqu” (küçüksu) dediği akar-sudan geçmek adeti. Onun üzerine demirden dar bir köprü yapıp; “Sawserıko


Nartme yaĺeu zexepxığeş, psınćew yejeri, Sawserıkore aş yişew Tḣojıyere keğotxi,yamexaṕe kızeğaş! Car zıbğeśaćerem, dışe çüakexer pıfyazğeş'ıştıx.

Penıne ziy ximıuhew, yıtamexer kızećixxi, «nının» riğaow yejağ. Wıserej aşyejefe of yiepti, zereşısew xeçıyağ. Ar zereçıyeştığe ş'ıćer weş'a? Yıpeğoánemeaşhasew yıoti, peğone ĺenıkom yıeḣoámbe riğaneştığe, ar wıtebjağe ḣume, mıdrepeğoánem yıeḣoámbe kıuixıjıştığe, aşće jı kışeze, wıtebjağem zıriğeğepsefıştığe.

Ğućıśexer uwlerekıhexew utığex, yıje zızetırixće, axer kıdezıştığex, yeṫaneçıyem zerexetew kışıpıjıxeti, uiğewçöjıştığex.

Cawştew Wıserej çıyew şısıze, mefe zawle téş'iy, Penın kesıjığ.— Sıd kebğeḣağer, Penın?... yiuiy, Wıserej yewıpćığ.— Dışe çökiṫu kezğeḣağT yıoáğ Penını. — Sawserıkuiy yişew Tḣojıyiy ya-

mexaṕexer kızezğeş'ağex. Auştew yiuiy, Penıne guş'üew, «nını» riğaow wıner kı-bıbıhew féjağ.

— Ze bıyawı! T téḱuwağ aş Wıserej. — Sıda kızebğeş'ağer? Sıdewştewiykızebğeş'ağa?

— Şebzaşer xehanew, çatem piwıpćınew Sawserıko lı kızerıqow yier yı-ḱopkxer arı.

— Ar değow kızebğeş'ağ. Ade Tḣojıye sıdewştew wıtéqoşta?— Aş sıećeqoáde petığT ğınağeze kıoáğ Penıne. — Yıće zéğesısım, zı śı

naĺe kıstéfi, sızepiwıtınće maće kenejığağer. Aw sıkeştağep.— Sıdewştew kızebğeş'ağa? T téḣupćağ Wıserej Penıne.— Sawserıko xeçıyiy, aş yıpaşhe Tḣojıyiy zışeğoĺım, spe zğeçani, aşheme

kaşıwblağew satéṫısheme, spe axes’uze, zefedeće apkıne-lınexer sıwpĺequğex.Sawserıko yıḱopkıme lı şab yateĺır. Tḣojıye yıĺegućeme sazınesım, ĺeşew ketxıwağ,caşığur arı yıće şış śınaĺer kızıstéfağeri.

— Wes’oáğer değow kebğeśećağT yioáğ Wıserejı.— Zıfes'oğe dışe çökiṫur marı wesetı, wınem wıisı zıḣuće zışıĺ, wıbıbeten

ḣume, kıćemınenxew zışıxıjıze ş'ı.Cıriy mafe gore téş'eji, Nart bzacexer Wıserejı dejı kaqoxi, yaofı rıqoáğemće

kéwıpćığex.— Şüiĺeu zığeśećağT yioáğ Wıserejı.— Sawserıko yıḱopkxer arı yimexaṕer, axer çatem piwıpćınxe yıĺećışt. Tḣo-

jıye yimexaṕer yıĺegućexer arı, axer bzıwśıfım fedew şabex. Cı axer zereşüwıbı-tıştxer arı: Sawserıko zéqo kićıjı zıḣuće, Psıšıqu zıfiore psıḣom kızepırıćıjew yiş’en.Aş ğućım xeş'ıćığew ĺemıc bğuze téşüş'ıhi, make jüğeu: «Sawserıko psıyićınır nahkıfepsınćenew ĺemıc fadğeş'ığ» şüo. Sawserıko zéqo cı zışıqorer zejüğaş'iy, yike-qojığom yeḣuĺ'ew ĺemıcım meşü'eşxo ćeşüş'ıh. Maşü’ep qosejınış, ĺemıcır pĺırıdedew keneşt. Aş Tḣojıye zıtéheće, yıĺegućexer kıstınxeş, mıçejışöw keşüwıbıtışt.Cawştew yej Sawserıkuiy kışü'ećehaşt.

— Ar değu dedew kıteṕ'oáğ, kızereṕ'oáğem fedew tış'ıştT yaoáğ Nart bza-ceme.


için sudan geçmesini kolaylaştıracak köprü yaptırdık” diye haber gönderin. Saw-serıko’nun şimdi sefere çıkacağı zamanı öğrenin. Dönüşüne yakın zamanda köp-rünün altına büyük bir ateş yakın. Ateş sönecek ama köprü kızgın olarak kalacak.Köprüye Tḣojiye çıkınca ayaklarının altı yanıp koşamaz bir şekilde kalınca onututarsınız. Bu şekilde Sawserıko’yu da ele geçirirsiniz.

—Onu çok iyi söyledin tam senin dediğin gibi yapacağız dedi Nartlar.Getirdikleri altınları Wuserej’e verip sevinçle geri döndüler. Sawserıko’nun

sefere çıkacağı zamanı öğrenip “Psıšıqu” üzerinde demir köprü inşa ettiler. Wu-serej’in dediği gibi gerekli haberi de gönderdiler. Yiğit adamın dönmesine yakınköprünün altında büyük bir ateş yaktılar. Sawserıko köprüye gelince sordu;

—Neden böyle bir köprü yaptılar?—Bu köprüyü senin için, suyu kolayca geçebilmen için yaptılar.Bu durum Sawserıko’nun hoşuna gitti. “Nartlarla anlaştım. Artık bana düş-

manlık yapmayacaklar” diye söylendi kendi kendine. Tḣojiye’nin üzerindeykeniyice kızdırılmış köprüye yanaştı. Ama Tḣojiye çok akıllı dememiş miydik?

Tḣojiye her zaman çıkacağı yolu, önceden tek ayağını uzatarak kontrolederdi. Yol sert mi, bozuk mu anlardı. Yine aynı şekilde tek ayağını köprüye uza-tıp, köprünün çok kızgın olduğunu anlayınca hızlıca dönüp oradan uzaklaştı.Zaten yetişmek mümkün olmadığından, başka bir yoldan evine döndü.

Sawserıko korkak değildi, korktuğundan o şekilde dönüp gelmedi. Birkaçkötü adam için kan dökmek istemiyordu. “Ben ne zaman istersem onları tekrarbulurum” dedi.


Dışew kahığer kırati, guş'üem xetxew qojığex. Sawserıko zéqo zışıdećığerzerağaş'iy, Psıšıqu ğuć ĺemıc tıraş'ıhağ Wıserejı kızerarioáğew, maki ağeuğ. Ĺ'ıḣu-jım yikesıjığo ĺıpĺexi, aş yeḣuĺ'ew meş'üeşxo ĺemıc ćeğım ćaş'ıhağ. Sawserıko ĺemı-cım kızesım, ćewıpćağ:

— Sıdım feş'a mı ĺemıcır, sıd paye aş’ığa?— Mı ĺemıcırT raoáğ aş,— weş paye yaş'ığ, psıḣor yićığoşü'ı kıpfeḣunew.Sawserıko ar yigoápe ḣuğe. «Nartme sagurioáğ, kısfedeğu ḣujığex, aşığum

sağepıyijıştep» yiuiy guşü'ıağe.Cawştew yiuiy, Tḣojıyem zeretésew ğuć ĺemıcew maşü’eće ğepĺığem ye-

qoĺ'ağ. Aw Tḣojıye yalıyew uşı ṫoğağeba? Ĺemıcım zanćew témıhew, yıĺeko ĺenıkotırişeyağ.

Awştew zıćiş'ığer: şı uşır ğoguće ye yımış'ere ğogu téhanım kıpew, ĺabjećetéabe, yej témıheze, yıĺako yeşeyiş, pıteme, ğogu terezme yeweş, yewıpĺequ.

Carı Tḣojıye zeriş'ığeri. Ğuć pĺığem yıĺegupçe ṫequ kızéstım, psınćew zıki-uṫerebğuiy, kıuçıjığ. Wıćehan pĺećınew şıtığepti, nemıćı ğoguće yadejı qojığe.

Sawserıko kerebğağep, kağeşınağeće arep awştew kızćiğezağer. Šıf bzecezawleme apaye ĺı yığaçe şü'eyğoáğep. «Se sızşıfayem axer zğotıjıştıx», cawştewyioáğ Sawserıko.


SAWSERIKO’NUN ÖLDÜRÜLÜŞÜ

Sawserıko ünlü olmuş çok yiğitlik yapmış olsa da hakkında kötü havadis-ler söyleniyordu. Bize kötülük yapan, istediğinde yalancı, ikiyüzlü, büyücülüktenanlayan birisi diyorlardı. Böyle söyleyenler Sawserıko’yu övenleri beğenmezler,kendileri de övülmek isterlerdi ama Sawserıko gibi yiğitlik, maharet ve akıl sahibideğillerdi. Sawserıko’yu öldürürlerse kendi övgülerinin artacağını sanıyorlardı.Onu öldürmenin yollarını arar oldular.

Ondan daha güçlü, daha akıllı, daha maharetli nereden bulursun?Wuserej Sawserıko’nun ve atının zayıf noktalarının olduğunu Nartlara söy-

lemişti. İlk denemelerinde olmadıysa da bu işe devam etme kararı aldılar.Bir seferinde Sawserıko arkadaşının yanına gitti. Bahçe kapısını açmak

için dokunduğunda, yaşlı hizmetçiyi kapının mandalına sürülmüş olarak gördü.Büyük kapıyı açmadan bakıp içeri girdi. Eve girdiğinde yine tuhaf bir şey gördü.Hizmetçi kadın ateşin yanına oturmuş bir eli ateşin içinde ve duman çıkmasınarağmen kendisi aldırmıyor.

Ona şaşırarak yanından geçip diğer odaya girdi. O odada arkadaşının ba-bası yatıyor ve adamın dilinin üzerine kıvrıkmış bir yılan adamı emiyor.

Gördüklerine bir anlam veremeden Sawserıko arkadaşının yanına girdi.Biraz yemek yedikten sonra otururlarken şöyle söyledi.

—Çok enteresan şeyler gördüm arkadaşım. Yaşlı hizmetli takoz niyetinebüyük kapıya sürülmüş, hizmetçi kadının eli ateşte yanıyor ama kendisi oturduğuyerde uyuyor, babanın dilinin üzerinde oturan bir yılan kanını emiyor. Böyle deolur mu? Nedir bunların anlamı?

—Sawserıko! Nartlar seni öldürmeyi tasarladılar. Bir büyücü kadına yalvar-mışlardı. Seni korkutmak için o şeyleri sana gösteriyor. Bundan dolayı kendinedikkat et. Yola çıktığında önüne gelen hiçbir şeyi alma. Aldığın şey senin ölüm se-bebin olacak.

Arkadaşının yanında birkaç gün kaldıktan sonra geri dönen Sawserıkoyolun üzerinde kırmızı bir pranga gördü. Beğendi , “bana lazım olur” dedi ama ar-kadaşının söylediği aklına gelince bırakıp gitti.

Tekrar biraz yol aldıktan sonra yolun üzerinde bir urgan gördü, ona da im-rendi ama almadı. Bir hayli yol aldığında yolun kenarında pırıl pırıl bir altın mifergörünce almak üzere durunca Tḣojıye şöyle dedi:

—Prangayı almadın, urganın yanından geçip gittik, altın miğferi ne yapa-caksın? O senin göz kapağından daha sert değildir, Sawserıko.

—İki kezdir önüme denk geleni almadım, arkadaşımın dediğini yaptım.Üçüncüsünü alsam sözümü yapmamış olmam.

Böyle deyip, altın miğferi aldı ve kalpağının yerine onu takındı. Biraz gel-diklerinde Tḣojıye dedi ki;


SAWSERIKO ZERAĞEQODIĞER

Sawserıko šerıo ḣuğew ĺ'ığe bere zerihağew şıtığemi, kebar deyxer fağe-uştığe. Bzecağexer kıteş'e, yaoştığe, šıfxem afedep, fayeme qoáće fayeme ḣor-şer, thağepšı, pšıwıs, wıdı şenxer kıxefex. Awışte zıoştığexer Sawserıko şıtḣowfaorer zigu rimıhaxerer arı. Axer yejxeri şıtḣum ćenešıştığex, aw Sawserıko fedew,ĺ'ığiy, kulayığiy, akıliy, yaxeĺığep. Sawserıko yağeqodıme, yejxem yaşıtḣu xeḣonewkaşüeş'ıtiy, zerawıćışt ş`ıćem yegupşısexew fejağex.

Anah qoćeşxow, anah uşew, anah kulayi sıdeştew wıfirikuşt.Sawserıko aş yişew Tḣojıyere mexaṕexer zeryear Wıserejı Nartme Kario-

ğağ. Ar yagu kızećıjım, aperem kadeḣujeptiy, cıri ze yiwıjı yihanxew tırawbıtağ.Zegorem Sawserıko yinıbceğu yıdej qoáğe. Kelapçem uhiy, üxınew zıtea-

bem, haĺım yıćıṕće wıneut ĺ'ııjır sehırığaçem değenağew yiĺeğuğ. Kelapçer ümı-xew, yepĺı dehağ. Wınem zéham, cıri zı ğeşòğon yiĺeğuğ: Wıneut bzıĺfığermaşüèm ćerıs, yia zır maşüèm peĺew mestı, uğor kıpéehı, yej zıxişèrep.

Ari yiğeş'ağow yebğuquy, yaṫoanere wınem yihağ. A wınem yinıbceğu yatemeçıyew yiĺ, yibzeguşha bler şehığew tés, ĺ`ım ćeşü.

Yiĺeğuğexer zifıhın yimişèw, Sawserıko yinıbceğu dej yihı, şxexi, ṫequre şı-sığexew, moştew rioáğ:

—Ğeş'oğenxer sĺeğuğex, sinıbceğu! Wıneut ĺ`ıjır haĺı papćew kelapçem de-ğenağ, wıneut bzıĺfığem yia zır maşüèm péstı, yej şısew meçıye, wıyate bzegubler tésew ĺır ćeşü. Aş fedew meḣoá, sıd axeme karıćırer?

—Sawserıko yioáğT yinıbceğu - Nartme wağeqodınew raḣuhağ. Nıwe wıdıgorem yeĺeuğexeti, a pĺeğuğexer wüğeşınenew wüğeĺeğuğex, arısı zıfesakıj.Ğogu wıziṫehajıće, sıd wöápe kifağeći kemışt, kızıpşteće caş wüqodıćışt.

Yinıbceğu dejı mafe zawlere kışıi, keqojıze Sawserıko ĺaḣe pĺıj ğoğum tı-riĺeğoáğ. Yigu rihığ, kısşhapejın, yioáğ, aw yinıbceğu kırioáğer yigu kećıjım kéb-ğuqoáğ.

Cıri zawlere keqoáğew, ğoğum arken téĺew yiĺeğuğ, aşi yeḣopsağ, aw kış-tağep. Kaqome yiğogu xiğećığe, zepéjıwıjew ğogunapçem dışe tanc teĺew zéĺe-ğum, kiştenew kewçüğ, aw Tḣojıyem kırioáğ:

—Ĺaḣer kepştağep, arkenım tıkébğuqoáğ, dışe tancıri sıdće wüşıćağ, arwe wünaṕo nah pıtenep, Sawserıko.

—Ṫ'oğogoğum seápe kifağer kesştağep, sinıbceğu kisioáğer zğeśećağe,yaşenerer keseşteće, siguşıa séṕšıjığew ḣunep.

Cawıştew yiuy, dışe tancır kışti, yipao yićıṕeće ar zişıĺağ. Ṫeque keqoáğe-xew Tḣojıyem rioáğ:


—Bugün kahramanlık yapacağımın bir yere denk geliriz diye umuyorum.Arkadaşım dedi ki, art niyetli Nartlar beni öldürmeyi planlamışlar. Bir sürü zorlu-ğun içine düştük ama şimdiye kadar kahramanlığımızın geleceği noktaya gele-medik. Şimdi oraya rastlayacağız hazırlıklı ol!

—Sawserıko! ben hiçbir zaman ürküp ovada seni yalnız bırakmadım. Seninde ürküp düşmandan geri çekildiğini görmedim, ikimizde hazırız. Sen benim zayıfnokta mı biliyorsun. Çakıllı bir yola girmezsem bana yetişip beni geçebilecek bircanlı dünyada yok.

—Sende benim zayıf noktama vakıfsın. Diz kapağıma bir şey denk gel-mezse ne yapsalar da beni yenemezler. Benim diz kapaklarım insansı, onlaradenk gelirse ayaklarımı keserler.

Sawserıko dediklerini bitirir bitirmez altın miğfer başından uçup gitti. Uçarakgeri gidip duyduklarını kendini yollayan büyücü kadına anlattı.

Büyücü de onları kötü Nartlara anlattı. Nartlar sevindiler. “Wuserej’in de-diklerine çok uyuyor, öyle ki Sawserıko’nun da Tḣojıy’ın da zayıf noktalarını şimdibiliyoruz. Onları yok etmenin yolunu bulacağız” dediler.

Altın miğfer kaybolunca, Sawserıko olanı anladı ve hemen eve döndü. Evegelir gelmez Setenay onu karşıladı.

—Ey kahraman oğlum! Dünyaya temkinli bak, silahının başaramayacağıyok! Tüm Nartlar seni düşman belledi. Senin sonunu hazırladılar kendine dikkatet. Ferahla, sofraya koyduklarımı ye ve atını da dinlendir.

—Annemiz Setenay, beni öldürecek olanlar hazır iken ben dinlenip evde mioturacağım.

Sawserıko Tḣojıy’ın üzerine atlayıp Haram Oşha’ya koşturdu.Haram Oşha’da duran Nartlar onu görünce Sawserıko’ya doğru seslendiler.—Çarpık bacaklı Sawserıko! Nartların inek çobanından olma! Senin gibisi

yok diyorlar. Dedikleri gibi kahramansan, keskin teker sana doğru gelecek ona al-nınla vur!

Keskin teker demirden yapılmış, ağır, sivri ve keskin yuvarlak dişlidir ve kes-meyeceği bir şey yoktur.

Tekerleği ittirip yukarıdan aşağı saldılar. Her şeyi keserek, büyük bir gürültüile yukarıdan aşağı doğru hızla iniyor.

Sawserıko korkmadı, tekerlek geldiğinde alnı ile vurup yukarıya doğru gerisürdü.

Kötü Nartlar tekrar aşağı doğru salıp bağırdılar,—Şimdi ayaklarınla vur.Sawserıko ayağının ucuyla vurup tekerleği yukarı doğru tekrar sürdü.Üçüncüyü tekrar aşağı salıp bağırdılar.—Dedikleri gibi adam isen şimdi dizlerinle vur.Kötü Nartlar kahramanın zayıf noktasını söylemişlerdi şimdi. Onun dizleri

insan dizi gibi yumuşaktı. Onlarla vurursa ayakları kesilir, vurmazsa korkak, ürkek


—Népe ĺ'ığeş'aṕe tifenće séneguye Tḣojıy. Sınıbceğu kısioáğ: Nart bza-ceme sağeqodınew raḣuhağ. Kinığo aciymı taxefağ, aw cınesfe ĺ`ığew txeĺır zı-nesırer yiku fedizew zedğeşàğep. Cı ar kızşınefeşt ćıpe trihıĺèşt, zığehazır.

—SawserıkoT yioáğ Tḣojıye. – Se sıkeştağep nıbjiy gubğom wüzakow wü-kısınağep, seri we wükeştağew, pıyim wükıfızećekoáğew sıĺeğuğep, tiṫù tıhazır.Se mexaṕew siar weşè: mıjöáćem sızxemıhaće, kısćehaniy kıstećıniy pse zıpıtdunayem tétep.

Seri simexaṕe wışığoázT yıoağ Sawserıko. – Siḱopk kıtémıfeme, sıd fedeyaş'ı kıstexaştep. Siḱopkxer šıf pkışöl kızerıqox, axeme katéfeme sĺakoxer pawı-pćıştıx.

Sawserıko kioştır kızerewxew, dışe tancır şhaşıpćiy qodıjığ. Wıd nıwem ki-ofteğağeti yidej bıbıjığ, zexixığexer riotejığ.

Wıdımı ar Nart bzaceme yariojığ. Nartxer guşüàğex. “Wıserejım zifioğa-ğem téfejı, arısı, Sawserıkori Tḣojıyi yamahaṕe şıpkexer cı teşè, zeredğekodışt-xem tégupşısışt.”

Dışe tancır zeqodıjım, Sawserıko ar ziĺ'ewıjığor kigurioáğeti, psınćew yadejkekojığ. Kızeresıjew yanew Setenaye kıpeğoći kırioáğ.

—A sicalew ĺ`ıḣusej, zitepĺece ğušışow, ğušıniṫùće dunayir zıpĺıh, ziaşe ki-mıhıre şımı`. Nartew şıame ceğoğu waş`ığ, wüğeqodıće yéwsağexeş, zifesakıj! Jızıuğah, ahışòw anem kıtezğewçöáğem kıxa'ı, wüşı zeğeğepsef.

—Tiyane Setenay, sızıwıćıştxer hazırxew se zızğepsefew wınejım sişışta?Car yiuy, Sawserıko yi Tḣojıye zıriźi Haram oáşha çağe. Haram oáşha tét-

xew Nartme kızaĺeğum, Sawserıko kékuwağex.—Sawserıko ĺećeṕaş, Nartme yaçemaḣojı xećığ. Weş fede şımıew yao,

arew wıĺ`ıḣujıme canşereḣır kıpfeqoşt, naṫeće kéw.Canşerehır ğućım xeş`ıćığew, onteğow, še peçeçanxer zefedeće tétıxew

ḣuray, yikeqoheće çan dedew zepimıwupćın şıap.Canşereḣım kéunćıxi, kırağeçexığ zepejıwjew yipe kiferer zepığezıme bı-

wıze kéçehı.Sawserıko keştağep, canşereḣır kızesım naṫeće yéwıy difıyejığ.Nart bzaceme cıri kırağeçexi, kekuwağex—Cı ĺapeće kéw!Sawserıko ĺapeće yewıy canşereḣır difiyejığ.Yaşeneriy kıreğeçexi kekuwağex:—Zeraorem fedew wıĺ`ıme, cı ḱopkışheće kéw!.Cı Nart bzeceme kızfaoáğer ĺ'ıḣujım yimexaṕ arı. Yiĺeqoánceme aşhağıow

yiḱopkxem adej šıf pkışölım fedew şabe. Axemće zéweće yilaḱoxer kızepiwıpćış-tıx. Yémıweme kerabğew, keştağew yaoşt, kıdehaşhıştıx.


deyip kendisine gülecekler.—Vur dizlerinle ! Korktun mu ? diye bağırdı kötü Nartlar..Sawserıko Nartların kendisine gülmesine kızıp gücünün yettiğince dizleriyle

tekerleğe vurunca ayakları koptu.Tḣojıy koşarak ona yaklaşıp.—Kendini hızlıca benim üerime at, ellerinden kurtulacağız. dedi.Sawserıko kendini atın üzerine attı. Tḣojıy kuş gibi koşmaya başladı. Tḣo-

jıy’e yetişebilecek bir şey dünyada yoktu ama yürüyeceği tek yola çakıl döküldüğüortaya çıktı. Tḣojıy’e çakılların arasında koşamayıp durakladığında Nartlar onlarayetişti. Sawserıko çok kan kaybettiği için gücü tükenip attan düştü.

Nartlar bu duruma sevindiler. “Bunu nasıl öldürelim” diye birbirlerine sordu-lar. “Dünyadaki tüm canlıların onu sevdikleri söyleniyor, hepsini bir araya topla-yacağız.”

Tüm canlılara “Kim kahraman kanı içmek ister” diye haber yolladılar.Hepsinden önce sığırcık uçup geldi.—Sawserıko’nun kanını içti diye bir ömür yetecek ayıp edinmemT deyip

uçarak geri gitti. Sawserıko onun arkasından seslendi.—Kırbaçımdan çıkan ses gibi sesin olsun, insanları ürküt.Sığırcık uçar iken kanatlarından Sawserıko’nun dediği ses çıkar, aniden ha-

valandığında seni ürkütür.Nartların sesini duyan kurt da geldi.—Sawserıko’nun kanını içmem etini yememT deyip oda geri gitti.—Gücümün dörtte birini sana veriyorum. Saldırırken kahraman yürekli, ka-

çarken korkak bir köpek gibi ol!Sawserıko’nun dediği gibi oldu kurtta. Kendinden daha güçlülere saldırmı-

yor. Saldırdığında seni yok edecek gibi ama kaçarken tam bir korkak.Tavşanda Sawserıko’nun kanını içmek istemedi. Ona da söyle dedi.—Atım Tḣojıy gibi seke seke koşar ol.Kuzgun uçarak gelip, Sawserıkonun kanını içti. Uçacağı zaman Sawserıko

ona dedi ki;—Ağzından yumurtlayasın, sırtınla kuluçkaya yatasın. Doğurdukların seni

yesinler.Kuzgunda tıpkı böyle oldu, ağzıyla yumurtlar, sırt üstü kuluçkaya yatar, yav-

rularınında kendisini yediği söylenir.Baykuş da uçup geldi, kahramandan akan kanı içti.—Dünyanın ışığına çıkama karanlıklar senin yaşadığın yer olsun.Baykuşta böyle oldu, gündüzleri saklanır geceleri avlanır.Sawserıko bu kadar zorluk çekti. Kanı akarak iyice halsiz takatsiz kaldı.

Ama kötü Nartların hırsı geçmedi. Şöyle dediler.—Çabuk ölmesini istemiyoruz. Böyle yavaş yavaş kanı akarken canı çıka-


—Kéw ḱopkxemćeT kekuwağex Nart bzacexerT - wıkeştağa?Nartxer kıdehaşxıxeti, Sawserıko gubjığe, zerefeĺećew yiĺegoáncexemće

canşereḣım zewem yiĺakoxer kıpiwıpćığex.Yiĺakoxer piwıpćığexew Tḣojıye kéçaĺì “Zıkıseźıri, taećećıjışt” Kırioáğ. Saw-

serıko ziğeĺati şı bğım zıriźağ. Tḣojıyi bzıwım fedew yeçéjağ. Tḣojıye ćehan yi-ĺećınew dünayim tétığep, aw ğogu zakow zeriqojıştım mıjöáće tıretekoáğewkıćećığ. Tḣojıye mıjöáćem şıçem yiĺećırepti, kızzetewçöm Nartxer kaćehağex.Sawserıko ĺır bew ćeçığeti, qoçace ḣuğew şım kéfexığ.

Nartxer guş'ağex. “Mır sıdeştew tıwćışt” yauy, zewıpćıjığex. “Dunayim psezıpıtew tétme zećeme şü'ı yaĺeğow yaoş, ar tıwıpĺequşt”

Caştew zedaşti kolebzıwew, bılım haće-koácew şıame zećeme make ya-rağeuğ, xet ĺ'ıḣuseĺım yeşöşt?

Pstewümi apew nıbğur kebıbığ.—Sawserıko yiĺı yeşöáğ yazğaow, ğeş'ere yemıqu keshınepT yiuy nıbğur

bıbıjığe, Sawserıko aş ćeĺioáğ.—Sićepş, thape makew pıućırem fedew wımakew, šıfxer bğaştew weḣu!Nıbğur bıbı zıḣuće yitamexem Sawserıko zerioáğew make kapeućı, weşè-

demışèw zıkızietıće wöğaşte.Nartme yacemake zexixığeti, tığujır kesığ.—Sawserıko yiĺı séşönep, yil sışhınepT yiuy ari ućıjığ.—Se qoáćew sxeĺım yızıblane wesetı, wıziĺ'ıće, ĺ`ıḣusejım fedew wıgow,

şıner wımışèw kızıbğazeće ha şınapxem fedew wıkerabğew weḣu”Sawserıko tırioáğem fedew ḣuğew tığujıri. Yej nah qoćacem tébanerep, zıĺıć

wıxetmi wüzegüwtınew qoćeşxu, aw ziğezejıće kerabğe ded.Thaqumćehıri Sawserıko yiĺı yeşönew feyağep. Aş moştew tırioáğ.—Si tḣojıye nıkoĺaḣew zereçeştır wüçerığew weḣu.Çündıjır kebıbiy, Sawserıko yiĺı yöşağ. Zığeşöćı bıbıjın zeḣum, Sawserıko

kioáğ.—Uće wıćešew thıšeće wığoaĺhaw kepĺfıreme waşxıjew weḣu.Çündıjır çaş fedew ḣuğe. Uće mećešı, yitxıše téĺew şırxer kıreşı, kırişığeme

yaşhıjew yao.Tığurığuri kebıbiy, ĺ`ıḣujım ĺew ćeçırem yeşöáğ.—Dunaye nefım wükitehan wümıĺećew şüınćır wüpsewćew weḣu.Tığurığur caş fedew huğe, mafere zeğebıĺı, çeşıre meşaqo.Aş fedizım Sawserıko kin yiĺeğuğ. Ĺır ćeçew yigu maćew ḣow ziğesısıjın yi-

miĺecew şıĺığ. Aw Nart bzaceme yaguheguj esağep, Moştew yaoáğ.—Hadeğu psınće yığotınew tıfayep, moştew yiğorığow ĺır ćeçınew yipse


caksa azap çekmiyor demektir. Ölmeden diri diri gömeceğiz.Böyle diyerek, Sawserıko canını rahat vermesin diye canlı canlı gömdüler.Tḣojıy’in gözyaşlarını gördüklerinde, Sawserıkoyu bu kadar seven başka

kimseye iyi at olmaz diye düşünüp onu da orada öldürdüler.

İşte Sawserıko’nun ölüm şekli budur. Sawserıko’yu Baharda ölfürdüler. Ovakit geldiğinde otlar çıkar, çiçekler açar . Sawserıko’nun canı şimdiye kadar çık-madı. Her bahar inleme sesi yerin altından gelir. İnlemesinin sebebi insanlara her-hengi bir faydasının gelmemesidir. Onun için gözyaşları aralıksız dökülüp yüksekdağlardan şifalı su olarak çıkar.


xeçıştme, aşığum hazab yışeçırep nıa! Yipse zerexetew ćeṫṫejışt!Caştew yauiy, Sawserıko ğupsefew yipse xećınew yiğo ramiğafew zerep-

sewew ćaṫağ.Tḣojıye yinepsxer kétekoxxew zaĺeğum, Sawserıko şü'ı zıĺeğuştığer zimı şı

terezı feḣujıştep yauiy, ari a ćıpem şawćığ.Carı Sawserıko qodıce feḣuğer.

Ğatxer arı Sawserıko zawćığer. A waḣter kızısıće wıšxer kećıx, keğağexerkızeöáxıx. Yej Sawserıko kıznesıjemi yipse xećığep, ğatxe kes yigurım make ćıće-ğım kıćeućı. Zıćegurımrer šıfxem yiş`öáğe yariğećın yiĺećıjırepış arı. Caş paye yi-neps zepımıow kıćeteku, ar kuşhaĺağem yipsı azeğow kıćeçı.


NART YERIŞEKO’NUN YAPTIKLARI / HAYATI

Nart Yerışeko’nun babası Pşetıkćeć memleketteki yaman adamlardan bi-riydi. Pşetıkćeć eşi henüz hiç doğum yapmamış iken bir yere gitmek için yola ko-yuldu. Nart ülkesindekilerin kendinden korktuğu, dev gibi iri yarı, korkunçgörünüşlü Nart Pşeş’uq dedikleri azgın adamla karşılaştı. Pşetıkćeć Nart Pşeş’uqile baş edebilecek değildi, Pşeş’uq onu çepeçevre bağlayıp esir ederek yanınaalıp götürdü.

Pşetıkćeć esir edildiğinde karısı hamile idi. Zamanı geldiğinde kadın biroğlan çocuğu doğurdu. Kadın oğluna “Yerışeko” adını taktı. Doğan çocuk beşiğebağladıklarında beşiğin bağlarını koparacak kadar güçlüydü. Biraz büyüyüp yü-rümeye başladığında onu diğer çocukların arasına salmışlardı. Fakat bu seferdeçocukların ellerini kırmaya başlayınca onu orada da bırakamaz oldular.

Böylece çocuk büyüyüp on dört yaşına gelene kadar babası esir olarakkaldı. Çocuk babasının yokluğuna aklı erdiğinde “Anne babam nerede, ona ne ol-duğunu bana söylemezsen olmaz!” diye annesine çattı.

Çocuğu fazlaca küçük olduğundan “A evladım babana olanı ne yapacak-sın?” diyerek babasına olanları ona söylemeden iki yıl daha çocuğu oyaladı.

Artık aklı iyice yetince çocuk annesine yalvarmaya başladı. Pes etmeyece-ğine annesini inandırdı. Sonunda annesi de “tamam o halde oğlum, anlaşılan se-ninle baş edemeyeceğim “ deyip anlatmaya başladı.

—Sana hamile iken baban bir yere gitmek için yola koyulmuştu fakat esiredilmiş olmalı ki bir daha geri gelmedi. Baban ancak Nartların baş edebileceğiyaman bir adamdı. Nartlardan başkası onu esir etmiş olamaz.

—Peki babamızın atı yok muydu, destekçisi yok muydu?—Atı da destekçisi de vardı.Yerışeko’nun annesi onu alıp bir mahzene götürdü. Orada kapkara korkunç

görünüşlü bir at vardı.—Sen adam olursan o sana at da olur destekçide olur!Bunun üzerine çocuk hazırlandı ve “Babam dünyada ise onu bulmadan geri

gelmem!” diyerek babasını bulma ümidi ile yola koyuldu. İyi silahları kuşanıp iyibir ata binen çocuk bir gün yolda gider iken bir bağırma sesi duydu. Hızlıca sesingeldiği yöne doğru koştu. Oraya ulaştığında avaz avaz bağıran birine rastladı.

—Ne oldu be! Ne için bağırıyorsun?—Olan biten seni ilgilendirmez, şu giden atlı benim atımı götürüyor sen git

de ona mani ol!Yerışeko karşılaştığı büyüğünün sözünü dinlemek zorunda olduğundan, at-


NART YÉRIŞEḰO YIĞEXAĞEXER(Bjedığu tékst)

Nart Yérışeko yate ĺ'ı pḣaşew xeğegum yisıme yaşışığ. Pşetıkćeć yişüz mı-ĺfew şıtığ. Ćıṕe gorem qoáğew, mafe gorem ğogu rıqogoze, ther pıćıjığew yinew,cadew, pĺeğunıce şınağouw, Nart Pşeşüć yaow Nartiyéw zerısıxem şışıştexew,ay fediz yibelahığew kıućeğağ Yérışeko yate. Arıtiy kış'öćınew şıteptiy kéwıiy ze-qošipxi, zıdihi qojığe.

Yıc Pşetıkćeć yişüz ğumı ḣuiş, ĺıfiy şawe kıĺfığ. Aş «Yérışeku» fawsığ. Şe-wejıyew kıĺfığer ḱuşem xapxeme, ḱuşepsır zepiwıtew, awştew ćaler yıṕugoze,ćaler ĺerıqo ḣuğew, ćelešıqume axaheme yaexer zepićew, yaṫupşınıce şıştexewḣuğex.

Yéwıiy ćaler değow yaṕ'u, ćaler yiĺes 14-m yihağ, yate aş fedizım ğerewyaığ. Yane şıhağ ćaler, yiakıl keqoáğeti.

—Tyan, tyate tede ḣuğe, zıdeḣuğer kısemıo ḣutepT rioáğ.—A, sićal, wıyate zıdeḣuğer şıd fesş'enT kırioáğ. Ćaler ş'üećalew kırimıow

yiĺesiṫu zepiçığe.Yéwıiy ćaler yeṫuániy yane yeĺe'ow féjağ. Zereş'ömıćıter yane yış'üeş yı-

ğeḣuğ.—Aşığum, sićal, wıkısşüemıćıxetme we nıbem wıiĺew wıyate dećığağ. Aw

wıyate pélıwanığ, wıyate Nartıme amıwbıtığeme kıfırikun ziy yisep.—Ade tyate şı yiağeba, kotḣ yiağeba?.. yioáğ, ćalem.—Şiy yiı', kotḣiy yiı'T yioáğ.Rişajiy ćaler ćıwnem ćişağ. Şı kere şü'ıšabze pĺeğunce wıiğeştenew ćet.—We ĺ'ı wıḣume ar şı ḣut, kotḣiy ḣutT kırioáğ, yane.Ćaler kızeḣum Yérışeko fawsığağ.Yéwıiy ćalem zızetıriğepsahiy «syate dunayım tétıme kesımığotew sıkıde-

hanep»T yiuiy, yejağ. Ćaler maqo, şew zıtésır şı değu, yiaşexeriy değu, mafemćaler ğogu rıqogoze ḱuwe make gore zexixığe. Ćalem riṫupşiş ḱuwem ćaler yeçağ.Zınesım ĺes zako gorem riṫupşığew meḱuweş yit.

—Şıd ḣuğer şıw, şıd wızćeḱuwerer?.. yiuiy yewıpćığ.—Ḣuğem of dıwi'ep, mode şıwew qorem sişı yeşe yemığaşT yioáğ.Yérışeko pĺeğurer ĺéjiy şıwım ćehağ.—Şıd ade pş'erer, mış fede šıf yeş'aT yiuiy, şıriy şıwriy kışexiy keqojığ.—Seş nah değuce siş rifıjağep. Siş sıkéxığew sışısıze siş rifıjağ. Amalew

sietır sımış'ew zeḣum wıḱuweme değu yaoáğetiy sıḱuwağ.Şım ĺ'er téṫıshajiy adre ćaleriy kariğeṫupşıjığ,— Yıc wıĺ'ıme siş stéxT kırioáğ, ćalem. Adrer yıṫupşıjığ, Yérışekom kırioáğ:—Ğusağe bdesş'ın, ofı wıiew wéjağeme sızdaşT rioáğ.


lının peşine takılıp ona yetişti.—Ne yapıyorsun, insan böyle birşey yapar mı?.. deyip atı da atlıyı da sürüp

geri getirdi.Yerışeko atları geri getirince yaşlı adam “Bu benden daha iyi bir binici ol-

duğu için atımı almadı, atımdan inmiş oturuyor iken atımı boş bulup sürüp gitti.Çaren olmadığında bağır derler ya ben de bağırdım” dedi.

Yerışeko yaşlı adamı ata geri bindirdi ve “Şimdi erkeksen benim atımı al”deyip çocuğu saldı. Yaşlı adam da Yerışeko’ya;

—Sana dostluk edeyim, bir iş için yola koyulursan beni de yanında götür.—Kimlerdensin peki?—Tutarışıj dersen beni de bilen birileri çıkar.—Öyle ise ben şu anda yoldayım, eğer bir sıkıntıya düşersem senden bir

şeyler rica edebilirim... deyip oğlan adamla tokalaştı yola koyuldu.Sürekli gidersen ulaşmaman mümkün mü? Yola koyulan çocuk sonunda

Nart memleketine girdi. Nart ülkesi dedikleri yer Şapsığlar ile Ermenilerin arasın-daki dağın etekleridir. Çocuk ulaştığı ilk köyde bir avludan içeri girerek atındanindi. Dev gibi büyük biri çıktı ve “Misafirimiz var” diyerek çocuğun atını alıp tavlayagötürdü. Çocuğu da eve götürdü. Böylece Yerışeko’yu ağırlayıp, onurlandırdı. Ev-deki kadınlarda erkeklerde iri kıyımdı.

Yerışeko’nun yatağı getirilip yatağına girdiğinde:—Şimdi ev sahibim, gözü gören, kulağı duyanlarla büyük bir işim var. Bil-

diğin bir şey varsa yemeğini yedirdiğin misafirine söyle!—Sor evladım, biliyorsam sana söylerim.—Annem bana hamile iken babam evimizden çıkıp bir daha geri gelmemiş.

O zamandan şimdiye kadar babamdan bir haberim olmadan büyüdüm. BabamNart ülkesinde kaybolmayacaksa kaybolacağı başka bir yer yoktu. Babamın iziniöğrenmeden geri dönmeye niyetim yok. Onun hakkında bir şey biliyorsan banasöylemeni umuyorum.

—Vallahi bilmiyorum, buralarda görüntüsünden tüm Nartların korktuğuPşeṩoyıj denilen tehlikeli biri var. Baban Nart ülkesine girip alıkonulmuşsa ancakonun elinde olabilir.

—Onu nerede bulacağım, bana rehberlik yapabilir misin?—Yapabilirim. Pşeṩoyıj göl içinde yaşıyor. Tebası da o gölün içinde, epeyce

bulanık olan suyu geçsen de senin onunla baş etmen mümkün değil.—Sen orasını bana bırak!Ev sahibi Yerışeko’yu geceleyin Pşeṩoyıj’ın yaşadığı yere götüreceğini söy-

ledi. Gündüz oturdular, akşamleyin hazırlandılar, gece olunca çocuğu oraya gö-türdü.


—Ade xetıme waşış?T yiuiy, ćaler yewıpćığ.—Tutarişıjır ṕome sızış'en goriy kićınT yioáğ.—Aşığum se ğogu sıtét, aw sızışıguzajö gorem sıweĺeunciy meḣuTyiuiy,

ćalem ĺ'ım yıape kıwbıtiy kéjejığ.Ćaler yewıiy yeji, wıqozepıtıme wınemısı ḣuna, Nart xeğegum yihağ. Nart

xeğeguce zacetığer Şapsığere Armawirıre yazıfagu kuşhem ćeğezıhağem Nartxeğeguce yecetığex. Ćaler çılem dehağ. Zı agu gorem dahiy ćaler yepsıxığ.Cadew, yinew zıgore kićiş, «haće tyiı'»T yiuiyş yişiy şeşım ćişağ, yejıriy wınemrişağ. Yéwıiy ćaleriy kahećağ, kağeşüağ, wınem bzıĺfığiy ḣuĺfığiy yiser cade.

Ćalem yiṕiy kahıjığ, ćaler yiṕe xeıstejığew:—Yıc sibısım, ofışḱo syiı', zıne pĺağe, zıthaqume deouáğe, pş'ere şıeme

kemığan, wıişığuṕaste sşkığeş.—Kao, sićal, sş'eme wes'on.—Tyane yışö sıxefağew, tyate kıdećiş qodığe. Arıre yıcırıre azfagu tyate yi-

kebar sımış'ew seriy ĺ'ı sıkeḣuğ, şı tyate Nart xeğegum şımıqodığeme feşhaf şı-qodınew şıtığep. Tyate yıĺapse sımış'ew zğazew sıdehajıtep. Marc ĺapser zıgoreceweş'eme kısaṕo sş'üeyğuT yioáğ, ćalem.

—Welahe sımış'e, mı Nart xeğegum wıyate kihağew, yawbıtığew şıtıme,Pşeşüeyij yaow zıgore yis. Ar pĺeğunce şınağow Nartıxer zeće şıştexew şıtıx. Şı-nağo, yıc ay wıyate ećefeğence.

—Tedıce ar nah şızğotıt, ğuáze sıpş'ın pĺećına?.. yiuiy, yewıpćığ.—Sĺećıt... kırioáğ, Nartım. Pşeşüeyij psı ḣurayem yis. Šıfew pşıĺ'ew yiı' a

psıḣor arı zerısıri, psır wer hazır ay wıyićıt, aw yejım wıfırikunew şıtep.—Ar ofepT yioáğ, ćalem.Çeşım rişeĺ'enew ćaler kığeguğağ ar zıdeşıem. Mafem şısığ, pçıhaşhem

zızetrağepsahiy çeşım rişeĺ'ağ.—Sıhatmafe wıréğaj, se seqojıT yiuiy, yinım kığezejığ.Ćalem zızećiwıpćiy psım xesıhiş, adrabğu ćaler yićığ. Yişiy yıṫupşiş çeşım

ćaler şısığ. Pçedıjım zepĺem, şer yiećağew yitew, Pşeşüeyjı yipşıṕe şıtew yıĺe-ğuğ. Yéwıiş ćalem yişiy kıwbıtıjiy keşesiş yewıiy pşıṕem kıtéhağ. Yinew cadexewwınem kićığex.

—Şıd pey wıkihağ, miy wıkihe zeremıḣuter pş'erebaT yauiy, ćalem kışı-hağex,

— Yić cıdedem, miy wızerimısı ḣuter pş'ereba?—Şö yić şüome sićınew miy sıkihağew hisap şöş'a?.. arioáğ, ćalem.— Yıc Pşeşüeyij dej şüqori, ze wışesıme zıpıpĺhan fayew wıi’er kızıpıĺhariy

pşıṕem kaqo şüoriy yeşüı'. Yérışeko arı zıorer şüiy yeşüı'.Yéwıiy yinım aşış kıtéći, yejiy qoxi, Pşeşüeyjı raoáğ ofer zıtéter.—Şıwew kıtéhağer šıf šıqu, aw yizexeĺıćece şıw meḣeşağu. Yeşö-ĺaşöw ze

kepştejın pĺećıter pşteniy wıdećınewT yiuiy, tıkiğeqoáğe.


—Hayır ile gideceğin yola er, ben geri dönüyorum...diyerek iri yarı ev sahibigeri döndü.

Çocuk suya girip karşı kıyıdan çıktı. Atını saldı ve bütün gece dinlendi. Sa-bahleyin baktığında elindeki mızrağını tutan Pşeṩoyıj’in sarayında olduğunugördü. Çocuk atını tutup tekrar bindi ve gidip saraya girdi. İri yarı insanlar evle-rinden dışarı çıkıp “Neden buraya girdin, buraya girmeye iznin olmadığını bilmi-yor musun? Hemen çık dışarı!” diye çocuğa sataştılar.

—Siz “çık!” dediğinizde çıkacağımı mı sanıyorsunuz? Şimdi Pşeṩoyıj’in ya-nına gidinde Yerışeko, “Atına bindiğinde kuşanacağı bir şeyi varsa kuşansın dagelsin buraya!” diyor deyin.

Devlerden biri çıktı ve yola koyulup Pşeṩoyıj’in yanına gitti ona tüm olan bi-teni anlattı.

—Kaygı uyandırıcı bir insanoğlu atı ile saraya girip “Elindekini sal da onunyerine eli ayağı tutan birini al!” diyerek beni yolladı.

Pşeṩoyıj “geleceğim” diyerek gelen adamını geri yolladı ve kendini hazır-layıp, kuşanacağını kuşandıktan sonra yola koyulup saraya geldi.

Orada oturmakta olan Yerışeko’ya “Benim iznim olmaksızın kimseye sor-madan nasıl buraya girdin ?” diye sataştı.

Yerışeko, “Pşeṩoyıj, biraz gücüm var deyip burada her istediğini yapıyor-sun ama bu sefer umduğun gibi olmayacak.” dediğinde Pşeṩoyıj çok fena kızdı.

—Yerışeko şu ellerini bana ver!—En çok istediğim şey, bir elim mi yoksa iki elim mi?—İki elini de.Yerışeko iki eliyle sıkarak Pşeṩoyıj’in ellerini un ufak ederek onu çökertti.Yerışeko “Pşeṩoyıj çok güçlü dediklerinde bende çok güçlüsün sanmıştım.

Senin bu güçsüz halinle bu kadar insanı nasıl tutabildiğini de anlamış değilim.”dediğinde saraydaki insanlarda şaşkınlıkla olanları izliyorlardı.

Yerışeko, “Sana vurup seni öldürmeyeceğim Pşeṩoyıj. Bu şekilde iki elinyok iken sana hayatını sürdürteceğim. Nartlara çok fazla kötülük yaptın, yalnızonlara yaptıklarınla yeteri kadar günah kazandın.” diyerek Pşeṩoyıj’ı bıraktıktansonra oradaki esirlere dönerek “Tekrar özgür oldunuz! Pşeṩoyıj’ın mülkünü pay-laşırız derseniz de siz bilirsiniz.” dedi.

Oradakilerden birini yanına alıp “Şimdi beni Pşeṩoyıj’ın sarayına götür!” di-yerek kendini Pşeṩoyıj’ın kayadanda sağlam o güzel sarayına götürttü. Pşeṩo-yıj’in tüm tebasını toplayıp onları özgür bıraktı. Mülkü paylaşmalarını onlarasöyledi. Tüm esirleri serbest bırakmalarını onlara söyleyince esirler serbest bıra-kıldı. Serbest bırakılan esirler saçı sakalı birbirine karışmış halde oldukça perişanidiler.


—SıkeqotT yiuiy, qoáğer kığeqojığ.Zıkzetriğepsahiy ze kıştejın fayewıiy yier kışti, kéjiş keqoáğ pşıṕem.Ćaler tésıtiy kırioáğ:—Se yizın wesımıtew, wımıwpćejew şıdewştew miy wıkihağT kırioáğ.—Pşeşüeyıj, qoće ṫequ siı' weoş pş'üeyğor yiweş'ahı, aw mızığogum

wış'üeneğence kenenepT kırioáğ ćalem. Pşeşüeyj ĺeşew kığegubjığ.—Yérışeko mow ṕ'apexer kısetT yiuiy rioáğ.—Alahem sızıfiğaĺ'erer arı. Zıyer ara, hawmiy yiṫuriy araT yiuiy, yewıpćığ.—Yiṫuriy arıT kıriojığ. Yiṫu Yérışeko zéorızım Pşeş'üeyjım yiṫu zexiğeşkeş-

kağe. Pşeşüeyjer zexiğeṫısheğağe.—Pşeşüeyij qoćeşḱu yao zeḣum wıqoćeşḱo ded sş'üeş'ığ. Miy şeḣu qoáće

wıimıew wış fediz šıfer zerewıbıtığeriy kızgurıorepT yioáğ, Yérışeko. Képĺı şıtıxpşıṕem tétew yiğusexeri. Šıfew zıĺeğuğeme ağeş'eğuáğ.

—Sıwawew wısıwćıtep Pşeşüeyıj, yıcéwştew ṕiṫu wıimıejew ğeş'enır wez-ğeğeş'et, Nartıme bow be lıyew yapş'ağ, Nartıme yazakomiy yikun fediz pseqodbğeḣağe.

—Şharıṫupşı şüḣujığ, mıĺḱow yier şütéwçöw şüwgoşın şüomiy şüfitT yari-oáğ, Yérışeko şıtxeme.

Pşıṕem tésıme aşış ğuse kış'iy Pşeşüeyıj yiseray sış cıT yiuiy, zıkıriğeşağ.Zıkızdariğeşağer seray belah, serayıxer mıjöx, ğepıtağex. Yéwıiş šıfew Pşe-

şüeyjı yiegu of şızış'ew detığer zeće kariğewğoyiş, şhafit zereḣujığexer yarioáğ,mıĺḱow yier agoşınew yarioáğ. Aş feşhafew mı ğerew yier zeće kaṫupşıjınew ya-rioáğ. Yéwıiş ğerew yier zeće kaṫupşığ. Kaṫupşığexer zexećahıjığe, şüağox.

Yate şıd fiş'en, nıbjiy yıĺeğuğep. Wınaşö yış'ığ, aşeniy zeće kağepćıniy şığınkabze aşaĺenew.

Labe aşiy gouzew kağepćıxiy yewıiy kaşejığex. Yéṫane arioáğ:—Tyat, waxetıme kaxećıjT yioáğ.— Adre kenağemce şhafit şüḣuğeş şüfit şüqojın şuome.Çeş mefe-zıṫuşe yate zıkıriğeğepsefığ. Yéj aşew pıĺer zeće yate kızıpıriğe-

ĺhağ. Pşeşüeyij yej kotḣew yiyemre yişıre katéṫıshiy kéjejığex. Yéwıiy yate kığe-sıjiy yejıriy Pşeşüeyjı yişı kıtéṫıstiş yewıiy kéjejığex. Keqojıxegoze, zı kamıl gorewerıjew, kamılım maş'öşḱo ćenağew stew çeşım yaĺeğuğ.

—Mır şıd maşü'ıT yauiy, yatere yıkore yelbetew nesığex maşü’em. Kamı-ler kéwçüahığew ćećaṫupşıhağew yinıme ağestı.

—Şıd şıḣuğer, şıd mı kamıler zıćejüğestırer?.. yaoáğ.—Ar zıćedğestırer weṫon, yinıme aşışew zı thamıće gore desıtığ a çılew

axer kızıdećıre çılem, ar bzecaş'ew çıleme bzace ariş'ew şıtıtiy ar kırafıjiy mı ka-mılım xağezıhağ. Arı mı kamılır zıćağestırer.

—Tyat, aşığum mew şıtT yiuiy, yate kığewçüiy, ćaler yejiy maşü’er nesınce


Babasını nasıl bulsun ki, hiç görmedi! Herkesi götürüp güzelce yıkamalarınıve temiz elbise giydirmelerini emretti.

Esirleri Labe ırmağına götürüp iyice yıkayıp giyindirdiler. Sonra Yerışekoesirlere; “Baba! aralarında isen çık gel! Diğerleri gidecekseniz gitmekte özgürsü-nüz.” dedi.

Yerışeko babasını bulduğunda onu iki üç gün boyunca dinlendirdi. Kendiüzerindeki tüm silahları babasına kuşandırıp atına da babasını bindirince kendi dePşeṩoyıj’ın atına binip evlerine geri gelmek üzere yola çıktılar. Gelirler iken gece-leyin büyük bir kamış yığınını alevlenmiş olarak gördüler.

“Bu ateş ne?” diyerek baba oğul hızlıca ateşin yanına vardılar. Kamışın et-rafını çepeçevre saran Nartlar kamışı ateşe vermişler.

—Ne oluyor? Neden bu kamışı yakıyorsunuz?—Bunu neden yaktığımızı sana söyleyelim. Bu Nartların köyünde yara-

mazlık yapan fakir bir dev vardı. Köye zarar verip dururdu. Onu kovaladılar da bukamışın içine soktular. Ondan dolayı bu kamışı yakıyorlar.

Yerışeko “Baba o halde şöyle dur!” deyip babasını durdurdu ve ateşe iyiceyaklaşarak Nartı ateşten alıp atının terkisine oturttu.

Yerışeko oradakilere “Siz kalın, ben geri geleceğim” deyip ateşten kurtardığıdevle birlikte O Nartların köyüne gitti. Olan biteni köylülere anlatıp “Bundan sonraonun size zararı dokunmayacak!” dedikten sonra ateşin içinden kurtardığı devitekrar ata bindirip geri geldiler.


be yimıejew nesiy wı yinıjer kıpiğeṫıshiy yiş kıxixığ.—Şüşıt şö, se sıkesıjıtT yiuiy, çılem quiy, kebarew şıer yariotağ:—Yıcı aş yiyağe yanahıce kışöćıjıtepT yarioáğ. Yéṫuáne kamılım kıxişıjığe

Narter şım kıtıriğeṫıshi, kesıjığex.


NART WORZEMES’LERİN TİLKİ HİKÂYESİ

Nart Worzemes, Nart Sawserıko ve Nart Ḣımış’ı yanına alıp Şhaguaşe ır-mağından karşıya geçerek ava gitmişlerdi. Avlağa ulaşıp avlanmaya başladılar. Avyaptıkları ormanın içinde bir tilkiyi saklandığı yerden çıkardılar ve üçü de aynıanda ona atış yaparak tilkiyi düşürdüler.

İçlerinde en gözü açıkları olan Nart Sawserıko önce davranıp “Benim okumisabet etti” deyince Nart Ḣımış ve Nart Worzemes de “Benim okum isabet etti”diye iddia ettiler.

Tilkinin yanına gidip baktıklarında üçünün dediğinin de doğru olduğu ortayaçıktı. Üç okunda tilkiye isabet edip saplanmış olduğunu gördüler. Tilkinin üçün-den birinin olması gerekiyordu ama üçü de bırakmak istemediğinden ne yapa-caklarını da bilemiyorlardı.

Nart Sawserıko;—O halde, en tuhaf olayı yaşamış olanımız tilki derisinin sahibi olsunT de-

yince, diğer iki silahşor—İyi, önce sen anlat!.. dediler ve Nart Sawserıko anlatmaya başladı;“Yanımda bir arkadaşımla ava gitmiştim. Avlayacak hiçbir şeye rastlama-

yınca, denizden balık tuttum. Onu da yaverime verip “Şunu pişir!” dedim. Ben yat-tım uyudum. Uyandığımda çocuğu balıkları pişirmemiş olarak ateşin başındaotururken gördüm. “Eee balık nerde?” diye sordum. “Balığı şişe takıp pişirirken,bunu tuzlamak lazım, diye içimden düşünüp tuza batırınca balık şişten çıkıp de-nize geri girdi” dedi yaverim. Bu şekilde adam kandırılır mı? deyip vurup öldürdümgenci. Tüh yalan söyledi diye çocuğu mızraklayarak öldürmeme pişman oldum. Buçocuğun dediği doğruysa ortaya çıkarayım deyip, cesedi alıp denizin kenarınagötürdüm. Denize soktuğum da, yaverim olan çocuk dirildi. İşte benim başımagelen budur.”

Bu şekilde tuhaf bir olayı Nart Sawserıko bitirdiğinde, Nart Ḣımış da ba-şından gelip geçen bir olayı anlatmaya başladı;

“Bir arkadaşımla beraber ormana gittim. Geyikleri ortaya çıkarıp vurup öl-dürdük. Gece boyunca ormanda kalmamız gerekti. Uzaklaşmıştık. Öldürdüğümüzgeyiğin ormanın derinliklerinde derisini yüzdük, içini çıkardık. Geyiği iki eşit par-çaya bölüp büyük bir şişe takıp yaverime verdim. Çocuk onu pişirir iken, biraz din-leneyim deyip uzandım, yorgun olduğumdan uyuya kaldım. Çok mu uyudum azmı uyudum bilmiyorum, uyandığım da çocuk neşesiz bir şekilde ateşin közüönünde oturuyordu.

—Pişirdin mi?.. diye sorunca,


NAT WOZERMECDEXEM BECAPS’EM RAOĹ'AĞER(Şapsığe tékst)

Nat Sawserıkore Nat Ḣımışıre zıdırişajexi, Nat Wozermec yaoxew Şhago-şerıćı şaqo reqoáğex. Şeqoáṕem nesıxiy şeqoner rağejağ. Şeqonır rağejağewaw xetxerizeğum mezım becaps'e kıxağeşütığ. Nebǵırişeriy zedéwexi, beca-yaps'er xağefağ.

Nat Sawserıko yanah jemı’anıti:— Se sişe tefağT yioáğ.Nat Ḣımışi:— Se sişe tefağT yioáğ.Nat Wozermeci:— Se sişe tefağT yioáğ,Bace yeqoáĺ'exiy zépĺıxem, şımiy yaw'ağer şıpkew kıćećığ: şışeriy tefağew,

xeuğexew yaĺeğuğ.Şıme aşış gorem yiyén fayew, aw aşıce yazereğeş'eşter yamış'ew, yaşışiy

awştew ĺexamıne yaş'oyiğow ḣuğe.— Aşığum, taşışew nah ş'ağo kızeḣuĺ'ağem becaşör yiyT Nart Sawserıko

yioáğ.— Değu. We apew keoátT yaoáğ, adıre şüxoçéuiṫume.—Zı nebǵı siğusew ze şaqo sıqoğağT yioáğ, Nart Sawserıko.— Ziy kesıwşequn sımığotığew şıtıti, xım balık kıxesxığ. Arıti, ar sipşerahiy

yesti:— Mow ğajeT yes'oáğ.— Se sığoĺiy sıçıyağ. Sıkızewşıjım, balıker yımığejeğaxew, ćaler meşü'e

paşhem şısew kesĺeğuğ.— Ade, tede ḣuğe balıker? T s'uiy, sıkéwıpćığ.— Balıker wıṕağew, śaśem pıĺew zğajeriğuze, «mır şıwğen faye» sıguce

s'uiy şıwğem zıxeseğéwem, balıker śaśem pıćıjiy xım xehajığT pşerahım yioáğ.— Aş fedece šıf yağapša?! s'uiy, séwıiy ćaler sıwćığe. «Tıw aléwsın, pšı

yıwsığ s'uiy, ćaler pćeçew sewćı», sıćeğojığ. Mı ćalem yioáğer şıpkeme kıćezğe-ćın, s'uiy, hader xı ğunem usĺhağ. Xım zıxeseğawem, pşerah ćaler keḣujığ. Ar sekıseḣuĺ'ağ.

Auştew kebar ş'ağor Nat Sawserıko kızéuwxım, Nat Ḣımışe kéḣuĺ'eğeḣuğe-ş'ağem yikeoten kıwblağ.

—Zı nebğiy siğusew mezım şaqo sıqoáğT yioáğ Nat Ḣımışe.


—HayırT dedi.—Niye?.. diye sorduğumda anlatmaya başlayıp—Eti pişiriyor iken, kolum yorulunca elimden ateşe düşürdüm, canlandı ve

derisini geri giyip kaçıp ormana girdiT dedi.Çocuğun bu lafları beni kızdırdı da, “İnsan böyle şey söyler mi?” deyip vu-

rarak çocuğu öldürdüm. Sonra da “Böyle bir şey dediği için bu çocuğu öldürdüm”diye pişman oldum. “Geyik ateşe düşünce canlandı“ dedi bu çocuk. Bakayım ateşcesedi canlandırıyor mu? deyip cesedi alıp ateşin önüne koyduğumda genç can-landı.

Dinleyen iki kişi hiçbir şey demediler. Nart Ḣımış ve Nart Sawserıko, NartWorzemes’ın ne diyeceğini dinlemek için ona doğru döndüler.

Böylece Nart Worzemes de anlatmaya başladı;—Yalnız başıma yola çıkıp Fişt dağının tepesine doğru avlanmaya gitmiş-

tim. Avlayacak hiçbir şey bulamadım. Ormanda dolaşıp durur iken, bir ev avlu-suna rastladım. Çok acıkmıştım. Avluya geçip eve girdiğimde, hazırlanmış ikisofraya rastladım. Sofraların birinde koyun eti vardı. Diğer sofrada ise insan etivardı. İnsan eti olan sofradan yemeden, koyun eti olan sofradan yemeye başla-dım.

—O sofradan yemeden, bu sofranın önüne otur!.. diye biri bana bağırdı.Bana bağıranı da görmedim. Onu dinlemeden yemeye devam ettim, sonra banakızarak o ses tekrar bağırdı. Sesi geliyordu ama kendisini göremiyordum. Sonraaniden elinde küt bir kamış ile tavandan aşağıya kap kara biri indi.

—Kuru tazı olasın!.. deyip elindeki kamış ile bana vurunca dediği gibi birköpek olup avluda kaldım.

—Bu tazının eşi benzeri yok!.. diye namım uzaklara yayıldı.Nart Pşeqeq’ın koyunlarına bir kurt musallat olmuştu. Öyle ki, benim habe-

rimi duyduğunda, yola koyulup sahibimin avlusuna geldi.—Kurt koyunlarımı yiyor, onunla baş edemiyorum. Köpeğini bana ödünç

ver!.. deyip sahibime yalvardığını duydum.Sahibimde Nart Pşeqeq’e;—Köpeğimi vereceğim ama ona iyi bakmazsan hiçbir faydasını görmez-

sinT diye, cevap verdi.—Çok özen gösteririm, çok iyi bakarımT deyince, Nart Pşegeg’e sahibim

beni ödünç olarak verdi.Nart Pşeqeq beni yola çıkardı, koyunlarının olduğu yere getirdi.—Bu köpeğe iyi bakın!.. deyip, beni çobanlarına verip kendisi geri gitti. Ço-

banlar bana iyi bakmadılar, beni iyi yedirmediler, bana iyi bir yatma yeri yapma-dılar.


Şıher kıxedğetecıći, téwıiy tıwıćığe. Çeş rénem mezım tıketınew ḣuğe.Çıjew tıućığağ. Zışıtıwćığe Ḱurğomez ĺapem dej şıhım yışö şıtetxi, teriy çızṕe aşşitxığ. Şıher zefediṫew zegosıwpći, śeśeşxom pısĺi, sipşerahiy yestığ. Ćalem aryeğejefe ṫequ zızğepsefın zıseom, sıpşığetiy sıxeçıyağ.

Bere sıçıyağemi, maćere sıçıyağemiy sımış'ew sıkızewşıjım, ćaler kefın-çew meşü'e jöḱum pesew kıćećığ.

— Bğejeğaxa?— Yihau'— Şıde?— Ler zğajeriy zeğu, siaşhe yığepşi, seĺıziy maşü'em zıpafem, psawew

keḣuji, yişö zerişećıji, ćıiy kuşham xehajığ.Siğegubji:— Aş fede šıf yeoá şıwT s'uiy, sızewem sıwćığe. Yéṫuáne sıćeğojığ:— Zıgore yioáğe feş'ıce şıd papćece mır sıwći! «Şıher Maşü'em zıpafem,

ar psawew ḣujığe»T mı ćalem yioáğ. Sépĺın maşü'em hader kığepsewejımeTs’uiy, hader kasştiy maşü'em zıpéĺham, ćaler keḣujığ. Ar se sşhece kıseḣuĺ'ağTyioáğ, Nat Ḣımışe.

Kédeure nebǵıriṫume ziy yaoáğep, Nat Wozermecı kıorem yedeunxew zı-fağezağ.

Arıti, Nat Wozermecı kıriğejağe yıc:— Sizakow séjiy Fıştı kuşhe ĺapem şaqo sıqoáğ. Ziy kesıwşequn zğotığa-

xep. Mezır kesqoáhew sıxetıriy zeğu, zı wıne şaw gorem sıućağ. Ĺeş dedew me-laće seĺ'e. Şawom sıdahiy wınem sızéhem, ane ş'ığiṫu yitew sıtefağ. Yazıre anemmelıl teĺığ. Adıre anem šıfıl teĺığ. Šıfılı zıteĺ anem sışımışxew, melıl zıteĺ anem sı-şışxew sıwblağe.

— A anem wışımıhew, mıdıre anem uṫısh!.. yiuiy, zıgore kısteğoǵağ. Kıste-ğoǵağeriy sĺeğuğep. Aş sémıdeuxew seşxe. Yaṫuáne kısfegubjew a meke dederkıteğoǵağ. Yımake keu nah yej zıdeşıer sş'erep.

Zı kamış paḱo yiığew ćaşöm şü'ıšefo gore képćexığ.— Haceşö ğurew werḣuT yiuiy, kamış paḱomce kısewağ. Ha sıḣuiy

şawom sıkıdenağ.— Mı dunayem a hacaşöm feş'üyew ḣun tetep!.. yauiy, sişıtḣu çıjew uğe.Nat Pşećećı yimelxer tığuj gorem yıhızepıtew ştığ. Arıti, sikebar zızexéxım

kéji sızdeĺ şawom keqoáğ.— Tığujım simelxer sşü'éşxı, ziy kıselıxerep! Wıihe hafew kıset!.. yiuiy, si-

bısımı zexesxew kéĺeuğ.— Siha westışt, aw wızémıguğuce ziy yişü'ıağe keqoştep.— Bow séguğun, bow değow s'ığın zéomT Nat Pşećećı hafew bısımım sı-


—Çoban köpeği kendi kendine koyunları bakarT deyip gidip yatıp uyudu-lar. Geceleyin bir şeyler olduysa da, bana iyi bakmadıklarından bende kıpırdaş-madım. O gece kurt geldi ve koyunların kimini, öldürdü, kimini yaraladı, bir haylikoyunu elden geçirdi. Sabahleyin Nart Pşeqeq gelip olanları duyunca.

—Seni bana veren hayrını görsünT deyip, kamışla beni bir güzel dövüporadan kovdu.

Geri dönmeyip ne yapacaksın, sahibimin avlusuna geri geldim. Avludaniçeri geri girip zavallı bir şekilde tekrar orada yatmaya başladım. Bir köye iri bir ayıgirdi ve köylülere sıkıntı verir oldu. Ayının girdiği köydeki insanlar köpek olaraknamımı duydular da sahibime elçi yolladılar.

—Köpeğini bize verT diye rica ettiler.—Köpeğimi size veririm ama ona iyi bakmazsanız faydasını görmezsinizT

dedi sahibim.—Ne dersen köpeğin için yaparızT dediler.—Ona temiz bakmanız, iyi beslemeniz gerekT dedi sahibim onlara.—Elimizden geldiğince bakarızT dediler ona.Sahibim beni onlara verdi de beni götürdüler. Beni iyice beslediler temizce

baktılar. Durum böyle iken iri ayı köye girdi.—Hadi kuru köpek, ayı geldiT diye köylüler beni ayıya koşulladılar.Öyle ki “hayyt!” diye atlayıp zıplayarak ayının peşine düştüm. Ayı beni görür

görmez, kaçtı. Ona yetişmeliydim ama imkânım olmuyordu, çok hızlı koşuyordu.Öylece kovalarken, bir tepe göründü ve ayı elimden kurtulup tepeye tırmandı.Ama ben de onun peşini bırakmayacaktım çok geçmeden onun peşinden yukarıçıktım.

—Nart Worzemes benimle boğuşmadan dur!.. deyip ayı bana bağırdı. Adımısöylediğinde durakladım.

—Bu köye zarar vermek için gelmiyorum... dedi iri ayı.—Buraya senin için gelmiştim. Seni getireceklerini biliyordum. Bu şekilde

seni buldum. Bu başına gelen talihsizliği üzerinden almayı umuyorum. Bu talih-sizliği sana yapan kadındır. Şimdi yola koyul da sahibinin yanına git. Avluya var-dığında kendini hasta gibi göster. Şöyle sendeleyerek hareket et. Kapının önünesürünerek oraya yat. Sana ne verirse versin yeme! O şekilde üç gün üç geceorada yat! Bundan fayda gelmeyecek deyip, seni sürükleyip canlı olduğun içinseni gömmeden oraya bırakacak. Sana vurduğu küt kamış başucu yastığının al-tında, kapıyı kilitlemeden kendisi dışarıya çıkacak. Öylece dışarı çıktığında senkalk ta koşarak evden içeri gir. Yastığın altında ki küt kamışı çıkarıp “Ben nasılidiysem öyle olayım” diyerek kendine vur! Tekrar insan olduğunda istediğini deyipyapmak ta özgürsün... dedi ayı bana.


kıritığ.Adırem sıkırişaji, yej yimel pşıṕe sıkıniğesığ.— Mı har değow şü'ığT yiuiy, yipşerahew tesıme sıkariti, yej yadejı qojığe.Melaḣoxer zıciy kıspıĺığexep, terezew sağeşxağep, ğoĺıṕe tereziy sfaş'ığep.— Haceşö ğurım yej-yéjırew melxer kığeğuneşt!.. yauiy melaḣoxer ğoĺiy çı-

yejığex.Çeşım, şıd zeḣumiy kıseguğuğaxepti, seriy sıḣıyağep.A çeşım tığujer kaquiy yıw'ağemi, yıĺ'ığemiy mel bećaye zeşü'iğećığe.Pçedıjım Nat Pşećeć kesiy kebarer zéş'em:— Wıkısezıtığem şhapacew wıfeḣu!.. yiuiy, kıstahiy kamışışö siş'iy, sıkı'ui-

fığ.Wıkemıqojıme şıdew ziş'ın! Sıkéjejiy sibısım yişawo sıkeqojığ. Sıkıdehaji,

şawom sıdeğoĺhağ. Thar kısewağew sıdeĺ.Zı çıle gorem mışejı gore kıdahi, desxer yığegumećıxew ḣuğe. Mışer kız-

dehağe çılem des šıfme sihaş'ıće, sişıtḣu zexaxığe. Ĺ'ıqo sibısım kıfaş'iy:— Wıihe kıtetT yauiy, kéĺeuğex.— Siha şöstın, aw şüzémıguğuce yişü'ıağe keqoştepT bısımım arioáğ.— Şıd ṕomiy fetş'enT yaoáğ.— Kabzew şü'ığın faye, şöguğun fayeT yarioáğ.— Zeretfeĺećew ṫ'ığınT kıraoáğ.Saritiy sızdaşağ, ĺeşew kıseguğux, ĺeşew kabzew saığ. Awştew şıtırizeğu

mışejer çılem kıdehağ.— We mac, Haceşö ğur, mışer kıdehağ!.. yauiy, make kısağeuğ.Arıtiy «hayt!» ow sıpćeme-sıĺew sıĺéjağ. Adırem sıkızeréĺeğouw, ćiejığ. Sıće-

haniy fay, aw amalew sıfeḣurep: çećayew maçe.Auştew tızerefırı zeğu, wıpĺeme oáşhe gore keĺağow şıtıti, sepıćıjiy a oşha

şıum mışer deqoyéjığ. Aw seriy aş yıwjı simıćınew şıtıti, bere pemıtew seriy aş sıĺı-deqoyağ.

— Nat Worzemec, wıkısemıbenew wıçü'!.. yiuiy, mışejer kıseğoćığ.Siše kırioáğeti, zecem sıkızetéwçüáğ.— Mı çılew sıkızıdaqoştığem siyağe yaćınce sıkaqoştığepT yioáğ, mışe-

jım.— Mış we paye sıkaqoştığ. Aş we wıkızeraşeşter se sş'ağe. Ar yiğotıćew

wızğotığ. Mı kıweḣuĺ'eğe thamıćağor ptesxıjı sşü'eyğu. Mı thamıćağor kıwez-ğeḣuĺ'ağer bzıĺfığ. Yıc yejejiy wıibısımiy yıdejiy qoj. Şawom wızınesıjıce sımeca-yew zışı'; mow wıyébecew, wıšaĺew, wıtecıme wızexefejew. Pçeu şıpkem dejwıçüáḣuiy uğoáĺh. Şıd kıwitığeciy wımışxı. Auştew çeş-mefiş'e gorem wızıuĺırem:


Tüm bunlar başıma geldikten sonra sahibimin yanına geri geldim. Ayınındediği gibi kendimi hasta ederek, kapıya doğru sürünüp kötü bir halde kapı eşiğineyattım. Ayının dediği gibi yaparak kamışı ele geçirdim. Onunla kendime vurdumve kendimi tekrar eski halime geri getirdim. Ben oturup durur iken, ev sahibi gelipevden içeri girdi.

—Misafirimiz var!.. deyip yastığa baktı.Yastığa el attığında kamışı bulamadı. Onu öylece karşımda görünce—Erkek eşek olasın!.. deyip küt kamış ile ona vurdum. Erkek eşek oldu da

ona binip evime geri geldim. Böyle bir şey benim başıma geldi.Üç silahşor “Şimdi kara tilkiyi kime vereceğiz?” deyip birbirlerine sordular

ama tüm anlatılanlara rağmen herkes deriyi kendine münasip gördüğü için birkarar alamadılar. Sonunda “Bu işi Nart meclisine götürelim” deyip tilkinin kara de-risini yüzdüler ve yanlarına alıp geri döndüler.

Nart meclisine üç genç geldiler ve işi meclise taşıdılar. Başlarına gelenolayı anlattılar.

“Tilki derisi kime verildi?”


“Mış yişü'ağe keqojıştep”T yıoniy, wıiĺeşüni, pse zerepıtım feş'ı wıćimıṫew, yıcawwıiğeṫıĺışt. Kamış paḱow ar kızerewewağer yiṕeşhağıćeĺ. Pçer kırimığetew yejyićınew ḣuşt. Aş fedew zićırem, we keteci, wınem yiĺadi, ṕeşhağım ćeĺ kamışpaḱor kıćexi, «Se sızereşıtığew seḣuj!» uiy zewej. Šıfew wıkızıḣujırem, we pş'enzıfaṕorem wıfitT mışejım kısioáğ.

—Axer kıseḣuĺ'ağexew sıkéjiy sibısım dej sıkeqojığ, mışejım zerioáğemfedew sımecayew zısş'iy, pçem sıuçüáḣi, sideyğo dedew sıuğoĺhağ.

Zerioáğem fedew sş'iy, kamışır kızećezğahi, aşıce sızeweji, šıfew zısş'ıjığ.Sıṫısığew sışısew, bısımer keqoji, wınem kihajığ.

— Haćetiı'T yioáğ. Bısımer ṕeşhağım yequğT aşiy yeweşt! Ṕeşhağer kı-zéetım, kamış paḱor ćeĺıjep.

Auştew zıseĺeğum, adedem:— Şıdıḣow wereḣu!.. s'uiy, kamış paḱomce sıkéwağ.Şıdıḣow ḣuiy, sıkéşesi, sadejı sıkeqojığ. A ḱoter se kıseḣuĺ'ağT yiuiy, Nat

Worzemecı kebarer kıwxığ.“Yıcı xetı becaşör yettışt?” T yauiy zewıpćıjıxiy şhaćem, ar kodıyece xetiy

yej-yéjırew zıfiğeşöşejınım yemıwçüaĺ'ew zeḣum, ofer Nat xasem xaĺhanew yauiy,bece şüıšem yışö kıtıraxi, kızdahi, Nat şequişer keqojığ.

Nat xasem ćelişer yeqoáĺ'i, yaof axaĺhi, kyaḣuĺ'ağe kebarer kafaotağ.Xasem becaşör yıtığ.

“Xeta becaşör zerapesığeşter?”


WORZEMECIKO YERIŞEKO’NUN ÖLÜMÜ

Worzemec oğlu Yerışeko çocuk iken annesi öldü. Yetim kaldığı için onu Se-tenay Guáşe eğitti. Setenay’ın yedi küçük erkek kardeşi vardı. Onlar ondan birhaftalık uzaklıkta yaşıyorlardı. Onların yanında tek kız kardeşleri güzel Ekuandevardı.

Nart Yerışeko ayağını üzengiye koyabilecek yaşta adamlığa ulaştığında,Setenay ona babasının elbiselerini giyindirip atını da ona verdi.

—Şimdi kardeşlerimin yanına gideyim demekte özgürsün. Onlara katılTdeyip onu bıraktı.

—Ama onlara dikkat et. Dedi.—Onlar baba yiğittirler, yapıp söylediklerinle onları kızdırma sakın.Yedi günlük yolu tamamlayıp Setenay Guáşe’nin kardeşlerinin yanına ulaştı.Onu karşıladılar, yiğitliğinden Worzemec’in oğlu olduğunu anladılar. Kız kar-

deşlerinin evlatlığı olduğunu bildiklerinden onu büyük sevinçle karşıladılar.Kardeşlerin arasındaki genç, yiğitliğini ve gücünü onların önüne geçirdi-

ğinde:—Olmaz, biz bunun yanında değersizleşeceğiz. Geri gönderelim dedi yedi

kardeş.Bahane bulup, gitme vaktinin geldiğini ona söylediler.—Yerışekomuz, bu gece kız kardeşimizi rüyamızda gördük, seni özlemiş

olmalıT dediler. Bizim ile iyi kaldın, gitsen iyi olur, biraz hasta olabilir.—İyi geri gideceğim, dedi Yerışeko. Ama yalnız geri gitmeyeceğim Ekuan-

de’yi de götürüp gideceğim.Onunla mücadeleye girseler galip gelecek değillerdi.Kızın durumunu ona anlattılar:—Sözlenmiş, avuj* vermiş. Ğerışeko bugün yarın onu almaya gelir. Dedi-

ler.Dediklerini dinlemeyip, kızı ata oturttu da, üstünü örttü; “Allah sıhhat ver-

sin!” deyip çıktı. Altı günlük yolu arkasında bıraktı.Yola devam ederler iken, gelin almaya gelmekte olan Ğerışeko ile karşı-

laştılar.—Çıktığın yol hayırlı olsun! dedi yaman Yerışeko. Ne arıyorsun? diye eklediĞerışeko gittiği yeri ve sebebini ona söyledi.Yerışeko;—Dönde geri git! dedi ona. Güzel Ekuande kız evinden çıktı gitti.Yerışeko’nun dediklerine Ğerışeko inanmadığında:—Kızın yüzüğünü görürsen tanır mısın? diye sordu.—TanırımT dedi Ğerışeko.


WORZEMECIḰO YÉRIŞEḰO-XAFE YİQODIĆ(Bjedığu tékst)

Worzemecıko Yérışeko sabiyze yane ĺ'iy, yibew kızenem zıṕ'ujığer Sete-nayé-Guáşer arı. Setenaye şınahıćibl yiağ. Axer mefequiblce peçıjexew, şhafewpsewtığex. Aş aşıpḣu zakow Aḱonde-daxeriy pşaşew aĺexesığ.

Nart Yérışeko yıĺe ĺerığınem riğewçönım yınıbjıciy yiĺ'ığeciy zınesım, yate yi-şüaşexeriy zışıriğaĺi, yate yişiy kıriti:

— Cı sşıxeme adej sıqon ṕome wıfit, kaxes, kaxetTyiuiy, kıṫupşığ.— Aw yafesakT yioáğ, — pélwanxeş oğu-ş'eğu pş'ıxew bğegubjıkonıx.Kéwıiy mefibl ğoguriy kızepiçi, Setenayé-Guáşem yışxeme adej kesığ.Kıpeğoćığex, yiĺ'ı ğepsıćece Worzemecı zerıkor kaş'ağ. Aşıpḣu zerişü'ıjı-

ğemiy şığuázexeti, ĺeşew feçefxew kıpeğoćığex.Zeşıxeme ćaler axetew, axesew zeḣum yixefeğeĺ'ığeće yablıriğeźew, yika-

rıwce ablıriğexew zeḣum:—Ḣunep, mış pıwtı téḣuĺ'et. Tejüğeğeqojı zeşiblıme yaoáğ.Wışhağu gore kağoti, yiqojığo zereḣuğer raoáğ:—Yérışeko-xaf, nıçepe tşıpḣu pćıh tĺeğuğe, kıpfezeşew kıćećınT yauiy.— Değow wıkıtxesığ. Ze wıkoćıjme nahşü'ı, ğoyé-şeyénćiy meḣu. —Değu,

sıqojıtT yioáğ Yérışeko. — Aw sizakow sıqojıtep: Aḱuánde sışenış sıqojıt.Kébenıjxeme kıtéqonxew şıtığexep.Pşaşem yiof zıtéter kıraoáğ:—Şaĺe yıtığew, yawjiy yaxığew şıt. Ğerışekor népe-néwışew kıĺıqonew şıtT

yaoáğ.Yaorem yemıdeow, pşaşer yişıpĺ'e kıdiğeısti, téḣo goriy fiş'ıji: «Thaşöğe-

wın!» T kariuiy kıdećıjığ. Mefix ğoguiy zerinećıjığ.Kéweme zıkıriğahıze, Ğerışekor kéjağew şüzışe kaqo petxew kaućağ.—Ğogu mafe wıéj aṕşı!.. yioáğ Yérışeko-xafem.— Şıd wıiĺeğun?.. yiuiy yewıpćığ.—Kırioáğ zıdaqorer.—Ğazeriy qoqojT rioáğ. — Aḱonde-daxer pşeşaṕem yiḱoşıćığ.Yérışeko-xafem yıoxerer Ğerışekom yış'üeş mıḣow zeḣum:—Pşaşem yiaĺın pĺeğume pş'ejına? Tyioáğ.—Sş'ejınTyioáğ.Pşaşem yıe ĺenıko téḣom kıćiğeşi, aĺınew pıĺır riğeĺeğuğ.—Ḱuğogubĺ'ı sışıemiy kesş'ejıni!.. yioáğ Ğerışekom. — Arı ded!,—Aşığum we tiṫo tızeblećınew ḣurepış, téqorem pşaşer kıĺexane, yiy T

yioáğ, Yérışeko.


Kızın tek elini örtünün altından çıkartıp parmağındaki yüzüğü ona gösterdi.—Yedi kat yer altında olsam bile tanırım!T dedi ona Ğerışeko. Ta kendisi.—Öyle ise biz seninle geçişemeyiz. Kim galip gelirse kız onundurT dedi

Yerışeko.Birlikte düelloyu başlatıp vücutlarında kırılmadık bir yer kalmayıncaya kadar

üç gün üç gece kavga ettiler.Yeteri kadar yaklaştıklarından, Setenay Guaşe kavga edenleri izlemişti. Bi-

rinin diğerini öldürmeye gücü kalmamıştı. Öyle ki Setenay Guaşe onların taş ke-silmesi için Allah’a yalvardı. Böyle iken, yaman Yerışeko, Ğerışeko ve güzelEkuande taş kesildiler.

Şimdi dağa gitsen orada göreceğini söylerler.İşte böyledir bu kişinin yok oluşu.Setenay Guaşe’nin doğurmadığı evladı ile ilgili ağıtların misafirhaneleri-

mizde geceleri söylendiğini çok duydum.Sen bana küçücük iken kaldın.Seni okşardım, sen benimdinn.Ey benim YerışekomNe için seni yolladım.Ey benim YerışekomEkuande için canını bıraktın.Soyumu devamsız bıraktın.Ey benim Yerışekom

Doğurmadığı oğlunun başına gelen talihsizlikten dolayı yanına gidip ağla-yıp feryat edip tükeninceye kadar saçlarını yolduğunu ve orada kendisinin de öl-düğünü anlatıyorlar.


Wer zedéwbliy çeş-mefişe zezewağex, pkı mıfıko kaxemınew wıtın-ujğınyezereğefağex.

Eğo-blağom kihajığexeti, aş fedizım Seteneyé-Guáşer zezyewexeremekaĺıpĺağ. Zım adırer yıwćıjın yıĺećınew qoáće axeĺıjığep. Arıtiy Setenayé-Guáşerthem yeĺeuğ mıjöw yığeçınxew. Arıti, Yérışeko-xafi, Ğerışekuiy, Aḱonde-daxiymıjöw çığex. Cıdedem kuşhem wıqoáğemiy kışıpĺeğutıxew yao.

Car a nebgişme yaqodıćağ.Setenayé-Guáşem yimıĺfıko yehıĺ'eğe ğıbzer tihaćeşme pçıhere kaşaojew

bere zexesxığe.

Šıqu dedew wıkısfaniy e kıpşısfew wısiağ,We siy Yérışeku,Şıd paye wıdezğeći,Şıd paye yem wıoćiyWe siy Yérışeku,Aḱuánde pey ppse bğeıĺiyĹepkınçe dedew sıkebğani,We siy YéşerıkuT

Awze thamıćağow kéḣuĺ'ağer kıpçıze yimıĺfıko dej şıği, şıpahi, şhaśew tétıryışhe kıtıriwıṕeućıjıze yıwxi, a ćaṕem yejıriy şıĺ'ejığew kaotejı.


NART ŞEBATNIKO’NUN GENÇLİĞİ

Bir zamanlar Sindlerin orduları Nartlarla savaşmak için Nart ülkesine gir-mişlerdi. Sindler geldiklerinde, ihtiyar, kadın, çocuk demeden herkesi öldürüpyaptıkları yağma ve zalimliklerle Nart ülkesini boşaltmış olurlardı. Bu seferde, Nartülkesinde ata binebilen her erkek harekete geçti.

Nartlar savaşmak üzere Sindleri karşıladılar. Nartlar yiğitçe savaşıyorlardıama sayıları azdı. Sindlerin sayısı Nartlardan çok fazla idi. Bir Nart atlısına karşı-lık yüz düşman Sind atlısı vardı. Nartlar, Sindlerden çok öldürdüler ama Sindlerinsayıları çok olduğu için azaldıklarını anlamıyordun. Buna karşılık Nartlar sayıca azolduğu için, Sindler bir Nart öldürdüğünde çok hızlı anlaşılıyordu. Savaş uzayıpSindler Nartlara galip gelirken, Nartlar dünyada kalamayacaklarından endişe et-tiler.

Şavaş bu şekilde ilerlemekte iken, sağında bir tazı, solunda bir tazı, başı üs-tünde de halkalar çizen kartalıyla nereden geldiğini bilmedikleri bir atlı Nartlarınarasına girdi. Atının boynu yılan boynu gibi, mızrak vurduğu adamdan gök gürül-tüsü gibi ses çıkıyor, güneşi kıskandıracak kadar parlak bir miğferi vardı.

Karşısına çıkan düşman atlılarını biçip parçalayan, orduları kırıp geçirenNart atlısından, Sindler öylesine korkmuşlardı ki nereye kaçacaklarını bilemediler.

Öte yandan Nartlarda “Bu atlı kim, şimdiye kadar bu neredeydi, nerede sa-vaştı ?” diye birbirlerine soruyorlardı.

Nartlar düşmanı dağ vadilerine kadar geri sürünce moralleri geri geldi.Gelen atlı Sindleri ot gibi biçiyordu, Sindler onunla savaşamadılar. Büyük bir yiğitlikile Sindlerle savaştı. Sindlerin ordusunu kesip biçerek savaş alanında darmadağın etti. Düşmanlarından kalan son kişinin başına hortum gibi üşüşüp haberciolarak bırakmak için onu damgaladı.

—Sindlerin yok olduğu haberini götür! Tekrar gelir isen seni öldürürüm.Deyip Sind’i bıraktı.Nartlar atlının yaptığına şaşırdılar.—Bu atlı kimlerden?—Nasıl geldi, nereden geldi, ona kim yoldaş oldu?Nartlar ne kadar sorup soruştursa da Sind ordusunu parçalayan atlı hak-

kında bir şey bilen çıkmıyordu.“Nesren Jake’de o atlının kim olduğunu bilmiyor” dedi Aşemez, “Onun bah-

sini ettiğini duymadım” dedi Sosrıko. Nartların içinde atlıyı tanıyan ya da geldiğiyeri bilen kimse yok.

Atlıya yaklaşıp soracak kimse de aralarından çıkmıyordu.Sonra hiç kimsenin tanımadığı atlı Nartlara yaklaştı. Nartlarda sevinçle onu

karşıladılar.—Bugün bizden aldığın sıkıntı için teşekkürlerT dediler ona.Nartlardan ikiyüzlü ve yalancı olan Ĺebıśe ćaqo nereden geldiğini sormak

için koşarak ona yanaştı.—Bende tıpkı sizin gibiyim, Nartlardanım. Sindler Nart ülkesine girdiğinde


NART ŞEBATNIḰO YİĆELEĞOR(Bjedığu tékst)

Zı ĺeḣane gorem Çınteme yaźexer Nartıme kyazewenxew Nart xeğegumkiheğağex. Çınteme Nart xeğegor yawnećew, wıneme maşü'er yaćaźew, ĺ'ıjıxemreşüzıxemre sabiy šıquxemre yawćew, carew jalımağe zerahexeze kaqotığex. Awzeḣum, Nartme ĺ'ew şım yéşesın zıĺećınew Nart xeğegum yisıxer zeće kızereetı-ğıx. Nartıxer Çıntıme yazewenxew apeğoćığex.

Nartıxer ĺ'eblanew zawetığex, aw axer mećağex. Nartıme yaĺıtığeme Çıntı-xer be ḣutığex. Zı Nart şıw pepçı Çınt şıwişe pıyew yiağ. Nartıme Çıntew yawćı-tığer be, aw Çıntıxer be meḣuxeti, axećımiy pş'etığep. Aw zı Nart Çıyitme zéwćıceş'exew xepş'ıćıtığe, Nartıxer maćeti. Zawer bere şıenı zıḣurem, Nartıme Çıntıxerkatéqonı, Nart ĺepker dunayem témıtıjınew Nartıme kaş'öş'ıtığ.

Awze, Nartıme kızıdećığeriy amış'ew zı şıw gore kaxehağ. A şıwer marı zı-feder: yijabğuce hecaşö got, yisemeguce hecaşö got, yışhağıce bğejışḱoxer şe-harzexeş yitıx. A şıwer arew şıtığ yaoş kaotejı. Şew zıtésım yıpşe blapşem fedew,pçıpıcınew ĺ'er zerezyewerem şıble maker pıućew, jıwtexew tığem pecegow tancpao şığ.

A şıwım Çıntıxer yığeştağexeş, zıdeqojınxe yaş'ejırep. Şıwew keqoáğempıyer zexéupćate, aş zeje źew keqoáğer zexéğetako.

Zeće Nartıxer zewıpćıjıx.—Xet mı şıwer? cı nesı te şıağ mır, tediy şızewağ?Nartıme agu çef kihajığ. Pıyer kuşhe ṫuáćeme adetew rafıjağ.Şıwew keqoáğem Çıntıxer kézewenxe yaĺećırep, şıwım axer wıśım fedew

yewupćatex. Ĺ'ığeşḱo xeĺew ar Çıntıme yazewağ. Çıntıme yaźexer aş zexiwı-pćetağ. Cıriy pıyim şışew zı nebǵıre kenağ. Şıwer aş jıharzem fedew şhareĺadeş,tamığe réźış:

—Kebar hıj Çıntıxer zereqodığemceT yeweş yeṫupşıjı.— Cı wıkızıqoce wısıwćıt.Çıntır yıṫupşıjığ.Nartıme yağeş'ağo şıwım yış'ağer.—Xetı şış mı şıwer? Teştew keqonew ḣuğe? Tediy kıćıre? Xet aş ğuse feḣu-

ğağ?Nartıxer zım-zer yewıpćıjıx, aw şıwew źer zexezıwıpćetağer zımiy yış'ew

yıorep.Nesrén-Jaćiy şıwer zışışer yımış'ew yioáğ, Aşemezi: «Aş yiguğu yaş'ew ze-

xesxığep»T yioáğ. Sawserıkuiy a şıwer zışışer yış'e xetığep. Nartıme a şış go-remiy a şıwer kızıdećıre yış'etığep.

Şıwım yeqoĺ'enış yewıpćıniy Nartıme kaxećırep. Yéṫane zımiy yımış'ere şıwzakor Nartıme kaqoĺ'ağ. Nartıxeriy guş'öze peğoćıxi:

—Thewéğepsew népe kinew tfızéphağemce!.. raoáğ.Nartıme thağepšew yıciy pšıwsew Ĺebıśe-Ćaqor axetıtiy şıwım kızıdećı-

remce yewıpćınew yeçeĺ'ağ.


neden bana haber etmediniz. Nart ülkesini hep birlikte korumamız bizim görevi-miz. Şimdi ben geri gideceğim, bir daha başınıza bir talihsizlik gelirse benim de ha-berim olsun. İnsanların başına bir talihsizlik geldiğinde birbirlerini ararlarT deyipatlı yola koyuldu.

“Adın ne? nereden geliyorsun?” diye Nartlar atlıya sormadılar. Bunun içindesonradan Nartlar çok pişman olmuşlardı.

Ĺebıśe ćaqo atlıya arkadaş olmanın kendisi için en iyisi olduğunu hesapla-yıp atlının geldiği yeri öğrenmeye niyetlendi.

Ĺebıśe ćaqo atına binip yola koyulan atlının izine girdi. Bir atlının izindediğer atlı peşpeşe giderlerken Nart Şebatının dağ vadisindeki evine ulaştılar.

Ĺebıśe ćaqo bilinmeyen atlının avludan içeri girip atından indi ve atını ye-rine bağlayıp eve girdiğini gördü.

Ĺebıśe bir müddet durup kendisi de Şebatının avlusuna girdiğinde, elindekadeh olan bir kadın onu karşıladı.

—Yiğitçe kuşanmış Ĺebıśe, sen misafirimizsin “Beni kadın karşıladı” deyipgücenme. Evimizde erkek yok, hepsi sefere çıkıp hala dönmediler. “Bana sunankadın” demeden buyur bu kadehtekini iç.

Ĺebıśe ćaqo “Oda öyle olsun!” deyip kadehtekini içti.Gelen misafir için yedi yaşında bir öküzün kesilmesini evin hanımı emretti.Eşi orada olmayan kadın Ĺebıśe için ziyafet yaptırdı. Yeyip içmekte olan

Ĺebıśe’nin keyfi yerinde olsa da geldiği gizli iş için tasalanıyordu.—Bu avludan giren adama ne oldu? Bu evde hiç erkek yok. Bu avluya giren

bir atlı görmüştüm, o eve de girmişti. Nerede o?.. diye kendi kendine düşündüĹebıśe.

Ĺebıśe evden çıkınca, bahçede bilinmeyen atlının atını kadınların temizle-diğini gördü.

Ĺebıśe, üzerinde yaman adamın oturduğu yılan boynu gibi boynu olan atıtanıdı. Ama atın kime ait olduğunu kadınlara sormayı uygun görmedi. Kimseyebir şey demeden eve geri girip, yeyip içmeye devam etti. Akşamleyin içmeyi bitir-diğinde, Ĺebıśe evden çıkıp atı çalmayı hesaplayarak yılan boyunlu atın olduğutavlaya gitti. Ama tavla toprağın altındaydı, öyle ki, Ĺebıśe’nin gücü tavla kapısınadayanak olan kayayı oynatmaya yetmedi. Sonra “Atlının gücü savaş elbiselerin-den olabilir, onları çalayım” dedi fakat savaş elbiselerinin bulunduğu evi kestire-medi. Ĺebıśe savaş elbiselerini bulamayınca çok üzülüp yemekhaneye geri giripyattı. Ama uyuyamıyor, dönüp duruyordu.

Sefere çıkan Nart Şebatın şafak vakti geri döndü.—Değerli bir misafirin var! diye Şebatın’a söylediklerinde.—Onu buraya getirin öyle bir misafir yemekhanede yatırılır mı?.. dedi.Nartlara misafir geldiğinde misafirhaneye buyur ederlerdi de yemekhaneye

götürmezlerdi. Onun için Şebatın Ĺebıśe’yi misafirhaneye götürtüp misafir onu-runa yedi yaşında koyun kesmelerini emretti.

Ziyafet yeniden başladı. Şebatın’ın eşi kadehi Ĺebıśe’ye yaklaştırdı, şarabıĹebıśe’ye verir iken kadın eğildiğinde, Ĺebıśe kadının karnından çocuk sesi çıktı-ğını duydu. Ĺebıśe hiçbir şey duymamış gibi yapıp kadından şarabı aldı. Yedi gün


—Seriy şöş sıfedekabz, Nart ĺepkıme saşış, şıd payece se make kıseşü-mığeow Nart xeğegum axer kijüğehağex? Nart Xeğegor zeće tızexetew kedğe-ğunenew tipşerıĺT yioáğ, şıwım.

— Cı se sıqojıt, zıgorece yicıriy thamıćağo kışöḣuĺ'eme neoáse tızefeḣun,thamıćağo kızyaḣuĺ'eće arı šıfıxer yanahew neoáse zızefeḣuxererT yiuiy, şıweryejejığ.

—Şıd pšer, tede wıkećıre?.. yaow Nartıxer şıwım yewıpćığep. Aşıce ĺeşewćeğojığexew Nartıxer şıtığex.

Yéṫuáne Ĺebıśe-Ćaḱom şıwer kızıdećırer zeriğeş'enew wınaşö yış'ığ.Ĺebıśe-Ćaḱom a şıwer nıbceğu yış'ıme yejırıce nahış'öw yepĺığ.

Ĺebıśe-Ćaḱor şım téısti, şıwew yejejığem yıwjı yihağ. Zı şıwım yıwjı zı şıweryitew, ṫ’oriy zeĺıqoze kuşhe ṫuáćem Nart Şebatıne yiwınew detım nesığex.

Zışış yımış'ere şıwer egum dehaji, şım yepsıxi, şer şış'oum şüexiźi, ĺ'erwınem zerihajığer Ĺebıśem yıĺeğuğ.

Ĺebıśer zıḱupıre şıti, yejıriy Şebatıne yiegu dehağ. Egum zıdahem, şüz goresenabjer yıagu yiıǵew kıpeğoćığ.

—Wıtihać, téğepsahığew Ĺebıśe ĺ'eblaner, wıgu xemığeć «bzıĺfığe kıspe-ğoćığ» wımıo, tiwıne ḣuĺfığe zıpariy yisep; zeće zéqo qoáğew ketıx. «Kısezıtırerbzıĺfığ» wımıow, mı senabjem yeşü'!

—Ariy arew wereḣuT yiuiy, Ĺebıśe-Ćaḱom senabjer rişüğ.Haćew keqoáğem paye çü ğeşkeğibl şüabzınew şüzım wınaşö yıtığ.Yiĺ'ı demısew şüzım Ĺebıśem yeşke-yéşö fiş'ığ. Ĺebıśer yeşke-yeşö, me-

çefı, aw yeṫuániy yej kızıfeqoğe of şefmiy yeğegumećı.— Tede ḣuğa mı egum kıdehajığe ĺ'er? Mı wınem cı dedem zı ḣuĺfığiy yisep.

Se sĺeğuze mı egum şıwer kıdehajığ, wınemiy kihajığ, tıde ḣuğe ar?.. yeo Ĺebı-śem.

Ĺebıśe-Ćaḱor wınem kızéćım, yimıneoáse şıwer zıtésığeşer bzıĺfığeme aw-kebzew egum detew yıĺeğuğ.

Ĺebıśem şer yış'ejığ, şım yıpşe blapşem fedew ĺ'ı belaher zıtésığer. arı.Ĺebıśe şer zişımce bzıĺfığeme yawıpćınıce yıdağep. Zımiy ziy rimıow wınem yihaji,yeşke-yéşör riğejejığ. Pçıhem yeşöner zéwxım, Ĺebıśer wınem yićiy şeşew blapşezieşer zerıtım qoáğe, şer kıritığućın yihisapew. Aw şeşer ćıćeğım ćetığ, arıtiy şe-şıpçem mıjöşḱow uğewağer üğezınew Ĺebıśer qoćeğu feḣuğep. Yéṫane «şıwımyıqoáće zıxeĺer yizéqo şığınxer arınciy ḣun axer stığunıx»T yiuiy şhamce zéqoşığınxer zerıĺ wıner kıxiğeşın yıĺećığep. Ĺebıśem zéqo şöáşexer zerimığotığerĺeşew şüeyğuácew şkınş'eşım yihajiy ğoĺıjığe, aw çıyen yıĺećırep, zızepıréğazezıkızepıréğezejış şıĺ nah.

Nefşağom zéqo kićıjiy Nart Şebatıne keqojığ.—Haće ĺaṕe wıyiı'T yauiy, Şebatıne zıraom.—Mew kaşşö aş fede haćer şkınş'eşım rağeĺa!.. yioáğ.Nartıme haćer kızafaqoce haćeşım rağeblağetığe nah, şkınş'eşım raşetı-

ğep. Aş feş'ıce Ĺebıśer Şebatıne haćeşım ariğeşejığ. Melı ğeşkeğibler haćem fé-wćınew Şebatıne wınaşö yıtığ.

Yićerıćew yeşke-yéşör riğejejığ. Şebatıne yaguáşe senabjer Ĺebıśem kıri-


yedi gece yeyip içtiler. Sonraki gün Ĺebıśe evine döndü. Ĺebıśeden bahsetmek ge-rekirse; onun istediği, Nart ülkesinde kendisinden daha kuvvetlisi olmadan tümNartları elinde tutmaktı.

Ĺebıśe, kimsenin tanımadığı atlı ile bundan dolayı arkadaş olmak istiyordu.Ĺebıśe’nin niyeti, tanınmayan atlının gücünün kaynağını öğrenip onu öldürmekti.

Ĺebıśe ćaqo, Nartları kandırarak yönetmekteydi. Nartlar onun dediklerininhepsine inanıyorlardı.

Ĺebıśe, Nart Şebatın’ın yanında iken, kadının karnının içinden ağlama sesigelen bebek doğduğunda ondan bir zarar geleceğini sanmıştı. Onun için küçükçocuk doğar doğmaz onu öldürmeye karar aldı.

Ĺebıtśe Nart Şebatın’ın yanından çıkıp geri geldiğinde Nartlar için bir top-lantı düzenledi. Nartların toplantısının Thamadesi Şebatın olurdu, ama bu kezĹebıśe, Şebatın toplantıda olamadan kendisi thamede olacak şekilde ayarladı.Nartlara binlerce yalan uydurdu. Ĺebıśe toplantıyı açıp Nartlara dediki:

—Nartlar, çok olmadı tanrının yanına gitmiştim, ona “Nartlar dünyada dahauzun süre kalacaklar mı?” deyip sorduğumda, “Nartlar çok değil dünyadan gö-çecekler” diye bana cevap verdi. Sonra, ben de “Onlar ne zaman dünyadan gö-çecekler?” diye ona tekrar sorduğumda, o bana dedi ki, “Bir Nart kadını hamile,bu kadın bir kız çocuğu doğurursa, bu çocuk yetişkin kız olup evlendiği günden iti-baren Nart kadınları doğum yapmayacak. O kadının çocuğu erkek olursa, adamolup duvardaki kılıcı eline aldığı gün Nart ülkesindeki tüm erkekler ölecek. “Nartülkesinde çok kadın doğum yapıyor, hangisinin Nartları yok edeceğini nasıl bile-ceğiz?” diye tanrıya tekrar sordum. “Üç aylık hamile bir Nart kadınının karnındakibebek bir kız çocuğu gibi ağlıyor ise Nart kadınları bir daha asla doğum yapma-yacaklar. O erkek çocuğu gibi ağlıyor ise Nart erkekleri ölecekler” diye tanrı tümbunları bana söylediT diye toplantıda Ĺebıśe söylediklerine tüm Nartları inan-dırdı.

—Öyle ki Nartlar ben dün Şebatın’ın yanındaydım. Şebatın’ın eşi banaşarap verirken eğildiğinde karnından çocuk sesi geliyordu hem de erkek olacağıbelli. O çocuk doğduğunda onu öldürmemiz gerek, yoksa o bizi yok edecekTdedi. Ĺebıśe ćaqo’nun dediklerini Nartlar bolca düşündüler.

Nartlar yeni doğan çocuğu öldürecek olmaya çok üzülmüşlerdi, ama ya-lancı Ĺebıśe, küçük çocuk eline kılıç alacak kadar büyüdüğünde Nartları yok ede-ceğine onları inandırdığı için ne yapacaklarını bilemiyorlardı. Hem de NartŞebatın’ın eşi oğlan doğurduğunda onu kaçırıp öldürmek için karar almışlardı.

—Küçük çocuğu nasıl elegeçireceğiz? diye Nartlar Ĺebıśe’ye sordular.— Biz Nartların, Nart ülkesinde çocuk yapan kadınlara ebe olarak götürdü-

ğümüz Bramıpḣu’dan yaşlı bir kocakarı yok. Şebatın’ın karısı doğum yaparkenyaşlı Biramıpḣu’yu yollayacağızT dedi Ĺebıśe.

Şebatın’ın eşi doğum yapar iken Biramıpḣu’yu oraya yollamaya Nartlarkarar aldılar. Çocuk doğacağı zaman Biramıpḣu ebe olarak gitti ve çocuk doğdu-ğunda çalıp küçük çocuğu Nartlara verdi.

Nartlar küçük çocuğa baktıklarında çocuk öyle bir güldü ki; gülüşü Nartlaragüneş ışığı gibi geldi.

Nart Şewaye küçük çocuğun gülümsemesinde bir mana olduğunu söyledi


hıĺ'ağ, saner Ĺebıśem kıritıze bzıĺfığem zıkızéufem, bzıĺfığem yınıbe qošı ćelešıquğımake kiućew Ĺebıśem zexixığe. Ĺebıśem zıpariy zeximıxığem fede ziş'iy bzıĺfı-ğem senabjer ixığ. Mefiblıre çeşiblıre axer yeşkağex-yéşüáğex. Yaşénere mafemĹebıśer yadejı keqojığ.

Ĺebıśem wıtéguşeenı zıḣuce, ar zıfayer: yej Ĺebıśem nah ĺeşıre nah ĺ'ı de-ğure Nart xeğegum yimısınew, yej Ĺebıśem Nartıxer zeće yıe yiĺınew arığe.

Aş feş'ı arı zışış yamış'ere şıweriy nıbceğu yış'ı zıćı ş'öyğuáğer Ĺebıśem.Zışış amış'ere şıwım yıqoáće zıxeĺer zeriğeş'enış, ar yıwćıner Ĺebıśem yıgu xeĺığ.

Ĺebıśe-Ćaḱom wıtéguşıepenı zıḣuce, aş Nartıxer ğepšağece zerişexew, yı-ğapšexew şıtığ, aş yıoreriy zeće Nartıme yaş'oşı ḣutığe.

Ĺebıśe Nart Şebatıne dej ketıze ćelešıqow bzıĺfığem yınıbe qošı kiğıćewzexixığer kızıḣuce ar Ĺebıśem yiṫ'uáne ḣunew aş yiyağe kéćınew şüeş'ıtığ. Aşpaye a ćelešıqor kızıḣuce yığeqodınew Ĺebıśem wınaşö yış'ığ.

Ĺebıśer Nart Şebatıne dej kećıjiy kızeqojım Nartıme zeuće afiş'ığ. Nartımezeuće yaş'ıme thamatew ya'ağer Şebatın arı, aw mızeğegum Şebatıne zeućemşımıenew yej Ĺebıśer thametekew yığepsığ, Nartıme pšıminxer afiwısi. Ĺebıśemzeućer kızeuixiy Nartıme karioáğ.

—Nartıxer se be mış'ew Them dej sıqoğağ yıciy séwıpćığ. Nartxer cıriy du-nayem bere tétıtıxa sıuy. Ar sıuy sızéwıpćım Nartıxer bere pemıtew dunayem ye-xıjıtıx Them kısiojığ. Yéṫ'uániy şıdığu axer dunayem zéxıjıtxer? zıseom Themkısioáğ.

Zı Nart bzıĺfığe gorem ćelešıqu xiźağ a bzıĺfığem pşeşejıye kıĺfew ar pşaşeḣow zıdeqore mafem şéğejağew Nart şüzıxer ĺıfejıtxep.

A şüzım şawe kıfeḣow şawer ĺ'ı ḣow depkım yeqoáĺ'ew çater kızişteremafem Nart xeğegum ĺ'ew yiser zeće ĺ'et kısioáğ. Nart şüzıbe maĺfe axeme aşı-şew Nartıxer zıtéqodeter tawştew kepş'en s'uıy yeṫ'uániy Them séwıpćığ. Nartşüzıme aşış gorem nıbem ziḣuáğer mezişı ḣuğew ćelešıqor nıbe qošım kéğıćı arpşeşejıyew kéğıćıme Nart şüzıxer yeğaş'em ĺıfejıtıxep yeo.

Ar şewejıyew kéğıćıme Nartıĺ'ıxer qodıtıx, Nartıĺ'ıxer zeće ĺ'etıx yeo,— Them caxer kısioáğT yiuiy, Ĺebıśem zeućeme kaxioáğ. Ĺebıśem kıoá-

ğer zeće Nartıme yaş'oş yığeḣuğ. Arış, Nartıxer, se tığuáse Şebatıne dej sışıağ.Şebatıne yişüzı senabjer kısitıze zıkızéufem yınıbe ćelešıqu kiğıew zexesxığeyıciy ar ğenefağew şawe ḣutT yioáğ Ĺebıśem.

— A şawer kızıḣuce te dğeqodın faye amırıme téqodıĺ'et. Ĺebıśećaḱom kı-oáğem Nartıxer ĺeşew riğegupşısağex.

Nartıme sabiy keḣuğaćer zerawćıter ĺeşew agu xećıtığ, aw Ĺebıśe pšıwsımćelešıqor keḣow çater ziştece Nartew şıer yetekoxınew Nartıme yaş'oş yığeḣu-ğetiy yaş'en yaş'etığep. Yıjiy Nart Şebatıne yişüzı ćaler kızıfeḣuce katığunış ya-wćınew zeućem wınaşö şaş'ığ.

— Teştew ćelešıqor kıṫećehat?.. yewıpćığex Nartıxer Ĺebıśem.— Te Nartıxemce mamıḱow tier Biramıpḣu arı ar ćale kızıfeḣure şüzıme

aşezepıt nah nıwejiy Nart xeğegum yısep.—Şebatıne yişüzı ćaler kıfeḣunı zıḣuce Biramıpḣu nıwer dğeqotT yioáğ.Ĺebıśem, Şebatıne yişüzı ćaler kıfeḣunı zıḣuce Biramıpḣu ağeonew Nar-


ve çocuğu öldürmeden sağ bırakmaya karar aldılar. Nartlar büyük bir meşe ağa-cını kestiler ve ondan bir yalak yapıp çocuğu yalağa yatırdılar.

Çocuğu yatırdıkları yalağı bir dağa götürüp, dağın en derin uçurumunun di-bine bıraktılar. Yalağı bırakıp geri döndüklerinde “Bize verdiğin görevi yapıp ço-cuğu öldürdük” diye Ĺebıśe’ye söylediler.

Söylenenleri duyunca, doğduğunda kendisine rakip olacağını sandığı ço-cuğun ölmesine Ĺebıśe gayet sevindi.

Çocuğun yatmakta olduğu uçurumda geceleyin büyük bir fırtına çıkıp bar-daktan boşalırcasına bir yağmur yağdı. Şimşekler ve gökgürültüsü ile yağan büyükyağmur çocuğun yatmakta olduğu uçurumun dibindeki dereyi su ile doldurdu.Dere yatağı su ile dolunca çocuğun yatmakta olduğu yalakta suda yüzme baş-ladı.

Su yalağı dağ vadisindeki dereden çıkarıp ovaya doğru sürükledi. O ovadatekbaşına Nartların kazlarını gütmekte olan yaşlı bir Nart kadını vardı. Çocuğunağlama sesi yaşlı kadının kulağına kadar geldi. Kadın dönüp baktığında yalağıgördü. Yalağa yaklaşıp içine baktığında içindeki küçük çocuk ona gülümsedi.

Gülümsemesi güneş ışığı gibiydi.Kadın küçük çocuğu eline alıp “Bunu bir hediye olarak kocama götürece-

ğim” dedi.Nartların toplantı yapmakta oldukları sırada kadın çocuğu kendi evine gö-

türdü. O toplantıya yaşlı Bramıpḣu gelip Nartlara dedi ki:—Nartlar, Sindler ülkemize saldırdığında gelip bizi kurtaran yaman atlının

küm olduğunu biliyor musunuz? O atlı bir erkek değildi, Nart Şebatın’ın karısıydı.O kadının gücünde Nart ülkesinde erkek bulamazsın. Kadıncağızın başına bir ta-lihsizlik geldi. Doğurduğu çocuk kayboldu, kadın çocuğunu arıyor. O çocuğu sizinçaldığınızı bilirse size çıplak ellerinizle toprağı kazdırır, dikkatli olun!

Çok korkan Nartlar hemen toplanıyı dağıttılar, ilk önce de Ĺebıśećaqo orta-dan kayboldu.

Nart Şebatın’ın eşi çocuğunu ararken kaz çobanı yaşlı kadına ulaşıp sordu:—Şebatnıko adında bir çocuk kaybettim onu görmüş olabilir misin?Şebatnıko ismi söylenir söylenmez tüm kazlar gökyüzüne doğru yükseldi-

ler. Kazlar uçmaya başlayınca Şebatnıko’nun annesi çok sevinip yaşlı kadına sa-rıldı. Kaz çobanı yaşlı kadın, Şebatnıko’nun annesini evine götürüp beşikteyatmakta olan çocuğu gösterdi.

Şebatnıko annesini görünce gülümsedi. Annesi ise sevincinden ağladı veçocuğu alıp evlerine götürdü.

Şebatın’ın eşi çocuğu eve getirdikten sonra birini gönderip yaşlı kadın ile ko-casını evlerinden aldırdı.

Yaşlı kadın çocuğu nasıl bulduğunu anlattığında, Şebatnıko’nun eşi onuNartlardan birinin alıp götürdüğünü anladı.

Yeraltı evi yaptırıp Şebatınıko’yu oraya yerleştirdi. Şebatın’ın eşi kaz çobanıkadın ile eşine;

—Ben Şebatnıko’nun annesiyim ama onu siz kurtardınız, siz doğurmadıy-sanızda o sizin yabancınız değil.


tıme tıréwbıtağ. Ćelešıqor keḣunı zeḣum mamıḱow Biramıpḣu nıwer qoáğe yıciyćelešıqor kızeḣum Biramıpḣu kıtığuiy ćelešıqor Nartıme karitığ.

Ćelešıqum Nartıxer zépĺım ćeleśıqor şxığe aş yişxıće tığe nefım fedew Nar-tıme kaş'öş'ığ.

Ćelešıqor zereşxıpšığem mehane gore yiew Nart Şewaye kıoáğ yıciy ćaleryamıwćew psawew kağenenew tıréwbıtağ, Nartıme çıǵeyéşḱo rawıpćiy a çıǵa-yém hekuáşö xaş'ıćiy a hekuáşöm ćelešıqor rağeğoĺhağ.

Ćelešıqor zerağeğoĺheğe hekuáşör kuşhem yahiy, kuşhem ḣuátew yiemeanah ḱuwım ćelešıqor zeriĺew hekuáşör dağewçüáğ. Hekuáşör ḣuátem kıdağew-çüiy Nartıxer kızeqojıxem wınaşöw kepş'ığer dğeśećağe ćelešıqor tıwćığeTyauiy, Ĺebıśem raoáğ.

Ar zıraom Ĺebıśer guşü'ağe keḣume ṫuáne feḣutığeğe ćelešıqor yawćığewĹebıśem şüeş'iy. Ḣuátew ćelešıqor zıdeĺım çeşım jıbğeşḱor kışiĺığ weşöpşeşḱokeḣuiy weşxışḱor şırićıćexew kışéşxığ.

Pçıćer cegow, şıbler ğuáğow weşxışḱo kızéşxım ḣuátew hekuáşör zıdetımpser dizı ḣuğe.

Ḣuátem pser dizı zeḣum ćelešıqor zeredeĺew hekuáşör psım kırihıjağ.Ćelešıqor zıdeĺ hekuáşör kuşhem kıćixiy psım şöfışḱom kırihağ. A şöfışḱom

Nartıme yakazıxer şiğeḣow Nart nıwe gore yizakow yitığ. Zecem kezeḣo nıwer ze-daom ćelešıqu ğımake yıthaqume kıriźağ. Nıwer kızızepĺećım hekuáşör yıĺeğuğ.Nıwer hekuáşöm yeqoáli zépĺım hekuáşöm ćelešıqow deĺer şxıpšığe.

Ar zeşxım yişxıće tığenefım fedağ.Nıwem ćelešıqor yıştağ:— Şü'ıhaftınew siĺ'ıj feshıtT yioáğ, nıwem.Nıwem ćelešıqor yadejı yıhığ. A ćıṕem yeḣuĺ'ew Nartıme zeuće yaş'ığ. Nar-

tıme zeućew yaş'ığem Biramipḣu nıwer kaquiy karioáğ.— Şöş'e şö Nartıxer Çintıme yaźexer kızıtequm tićıgu kıtfezığenejığew te

psawew tıkezığenejığe şıw belahew keqoğağer? A şıwer ḣuĺfığep ar Nart Şeba-tıne yişüz arığe. Bzıĺfığem téqon qoáćece Nart xeğegum ĺ'ı yisep. A şüzım tha-mıćağo kéḣuĺ'ağ. Ćelešıqow kıfeḣuğer qodığew ĺeḣu. Ćelešıqor şökızereşütığuğer aş ziş'ece apšanece ćıgor zepırışüiğeğezet şüzıfesakıj!

Nartıxer ştağex zeućer zebǵırıḣuşütıjığe apedede Ĺebıśećaḱom ćitḣujığ.Nart Şebatıne yişüz ćelešıqum ĺıḣuze kezeḣo nıwem dejı kesığ. Şebatıne

yaguáşe kezeḣo nıwem yewıpćığ;—Şebatnıku yıšew ćelešıqu sış'üeqodığ, ar we zıgorece pĺeğuğena?

Tyiuiy.Şebatnıko yıše kızererı'oáğem tétew zeće kazxer weşögum debıbeyağex.

Kazıxer weşögum zıdebıbayexem Şebatnıko yane guşü'ağe yıciy nıwem zıjexiźiyapĺ rişećığ. Kezeḣo nıwem şüzer yadejı yışiy ćelešıqor ḱuşew zerıĺer riğeĺeğuğ.

Şebatnıko yane zéĺeğum şxıpšığe. Şebatnıko yane guşü’em kıxećew ğığe,yıciy ćelešıqor yıhıjiy şüzer yadejı qojığe.

Şebatıne yişüzı ćelešıqor kıhıjiy kızeqoj newjım Kezeḣo nıwew ćelešıqorkezığenejığemre nıwem yiĺ'ıjıriy ĺiğaqoxiy kariğeşağex. Nıwem ćelešıqor hekuá-şöm yiĺew zeriğotığer kızéuátem, Nartıme aşış gore ćelešıqum kızeréşerer yış'ağ


—Nartların içinde Şebatnıko’yu öldürmek isteyenler olduğu biliniyor. Sizdenrica ediyorum Şebatnıko’yu bu yeraltı evinde büyütüp eğitin.

—Çocuğumun yaşadığını Nartlardan kimse bilmesin! Babasının bile haberiolmasın. At binecek yaşa kadar büyütüp eğitin!

Böyle dediğinde yaşlı kadınla kocası sevindiler.—Bu gökyüzü çocuğu kimseye göstermeden hiç bir Nart kadınının benze-

rini doğuramayacağı bir adam yapacağımıza şahidimiz olsun. Şebatnıko için Alpcinsi kanatlı atlardan da büyütüp eğiteceğiz. Hemde onun için en iyi kartaldan veSamır cinsi köpeklerden de onun için eğiteceğimize sana söz veriyoruz.

—Oldu öyleyse, çocuğa göz kulak olup ağlama sesini de kimseye duyur-mayın. O acıktığında ağlar, ben onun yanına ne zaman geleceğimi biliyorum, sizingelmenize gerek yok. Dedi Şebatnıko’nun annesi.

Şebatnıko doğduğunda babası seferde idi. Şebatın seferden gelince kadınadamın yüzüne bakmadan “Ben ölü bir çocuk doğurdum, onuda dağın eteğinegöndüm.” Tdedi.

Yaşlıkadın ile kocası çocuğu Nartlardan habersizce yeraltı evinde büyüt-mekteydiler. Şebatnıko bir günde, diğer çocukların bir yılda büyüdüğü kadar bü-yüyordu.

Şebatnıko yatmakta olduğu beşiğe sığmaz olunca yaşlı kadın ile kocası ilegecenin karanlığında ormana gidip sekiz öküze bağladıkları büyük bir meşe ağa-cını sürükleyip getirerek Şebatnıko’ya beşik yaptılar. Beşiğin bağınıda geyik deri-sinden yaptılar.

Şebatnıko’nun annesi günde yedi kere onu emziriyordu. Yaşlı kadın isegeyik iliği, ceviz ve arı balı gibi iyi yemeklerle onu besliyordu.

Yaşlı kadın beşiği sallarken Şebatnıko’ya şunları söylüyordu.—Bugün büyük gün, bugün söylediğim hemen olsun. Savaşa gittiğinde

şafak gibi aşikâr, gündüz gibi aydınlık bir Nart atlısı olacaksın. Bindiğin Alp hortumgibi hızlı giderken, sağında solunda tazılar varken, başının üzerinde çevik karta-lın uçarken, miğferin güneşin haleleri gibi ışıldarken, mızrağın gökgürültüsü gibigürlerken, düşman ordusunun başından girip ardından tüm hepsini kırıp geçire-rek çıkacaksın.

Yaşlı kadın bunları anlatır anlatmaz Şebatnıko beşik bağlarını koparıp be-şikten çıktı ve zemine bastı.

Duvara yaklaşıp asılı olan kılıcı aldı ve kılıçla harp tekniklerini çalışmayabaşladı. Kartalları ve köpekleri kendisine alıştırdı. O bu şekilde doğmuştu ve an-nesi de onu yedi yıl emzirmişti.


Şebatını yişüzı.Şebatıne ćıwke ariğeş'ığ yıciy a ćıwnem Şebatnıko ćiğeğoĺhağ. Kezeḣo nı-

wemre ĺ'ıjımre arioáğ. Se Şebatnıko sıryan ar şö kejüğenejığ arış şö keşümıĺfı-ğemi Şebatnıko şörıce xımep.

Şebatnıko yıwćı ş'üeyğow Nartıme aşış gore kéşe, arış se sışöĺeu Şebat-nıko mı ćıwnem şüdıćesew şüṕ'unceT yioáğ, şüzım.

—Sićale yikebar Nartıme aşış gorem yeşümığaşı' yawjıpkem yatew kyazı-ğeĺfığemiy yejüğaş'e ḣutep. Şım yeşesın yıĺećını weḣufece şüṕ'u şülejıT yioáğ.

Ar kazıréom, nıwemre ĺ'ıjımre guşü'ıağex.—Mı waşör tişıhatew the teo! Mı ćaler šıf yetımığeĺeğunce yıciy fedeĺ'ı Nart

şüzı kımıĺfığew ar te ĺ'ı tş'ın. Yıcıriy tame zıgot şıĺepkew Alpıce zacexere şıĺepkerŞebatnıko paye aḣunewT ĺ'ıjımre nıwemre yaoáğ.

—Yéṫuáne Şebatnıko pay bğej çanxemre Samırce zecexere he ĺepkıxemredğesenxew guşa'e wetetıT yaoáğ.

—Ḣut aşığum, ćelešıqum şüna'e téjüğet yiğı make šıf zexéşümığexıTyioáğ, Şebatnıko yane.

—Ar ğı zıḣuce şkenew arış, ćalem dej sıkızışıqoter se seş'e,T yioáğ. Şe-batnıko kızeḣum yate desığep, zéqo qoáğew ketığ.

Şebatıne zéqo kićıjiy kızeqojım şüzer ĺ'ım yınegu ćemıpĺew se ćele ĺ'ağekısfeḣuğetiy oşhe ĺapsem şıćesṫejığ rioáğ.

Nıwemre ĺ'ıjımre Şebatnıko ćıwnem şaṕ'utığ Nartıme yamış'ew. Zı yiĺesımadre ćelešıqume axaḣorem fediz zı mafem Şebatnıko xaḣotığ.

Şebatnıko ḱuşew zıxeĺım xemıfejew ḣuğe. Yéṫuáne ĺ'ıjımre nıwemre çeşmezaxem çüiy ćeş'ağew çıǵeyéşḱo kaĺeşüiy Şebatnıko ḱuşe faş'ığ. Şıhışörḱuşepsı faş'ığ.

Şebatnıko yane népe ble bıź riğaşötığ. Nıwemiy şkın değuxer riğeşkıtığex.Şıh ḱušıxer deşḱoxer bje şöw caxer riğeşkıtığex.

Nıwem ḱuşer yığesısıze Şebatnıko (moştew) mıxer kıfiotığ.—Népe mefeşḱo maf, népe se s'orer ş'exew wereḣu. Zawem wızıqoce nef-

şağom wıfedew wınafew mafem fedew wınefew Nart şıw wıḣut. Alpew wızıtéserjıharzem fedew psınćew zéqow wıijabğuce hecaşöxer gotıxew wıisemeguce he-caşöxer gotıxew bğejışḱoxer çanew waşhağı yitıxew wıitancı pao tığe haźom pe-cegow wıipçıpe şıble maker pıućew źem yıśıpe wıkışéjeme adre śıpemcewıćećıjew zeće źeme watéqot.

Axer nıwem kızéo newjım ḱuşepsıxer kızepiwıtiy ḱuşem kıxećiy Şebatnıkocexaşöm kıtéhağ.

Depkım yeqoáĺ'i çatew pıĺağer kıpixiy çatem zererızewetım tétew Nart ça-temce ziğesağ, bğejxer neoáse yış'ığex. Şebatnıko Samğurıhexer zeriğesağex.Car yikeḣućew Şebatnıko keḣut. Şebatnıko yane yiĺesible bıź riğeşüáğ.


NART ŞEBATNIKO İLE ÇEÇAN OĞLU ÇEÇEN

Çeçan yaşlandığından inzivaya çekilmiş oturup duruyordu. Bir gün ÇeçanŞebatnıko’nun yanına gitmişti.

“Hadi Şebatnıko şöyle bir çıkıp bakınalım da, gençliğimizi hatırlayalım.” di-yerek yola çıkmışlardı.

Çeçan ile Şebatnıko önemli bir şey bulamadan dönerlerken bir gence rast-ladılar. O genç onlara yaklaşıp selam verdi.

“Buyurun, siz misafirsiniz.” dedi onlara genç.“Allah seni korusun, evladım, buyurmayacağız.” deyip gencin davetini kabul

etmediler.Genç onlarla birlikte biraz yürüdü.Sonra genç, aniden Çeçan’ın kalpağını başından alıp koşarak uzaklaştı.“Bu başıma gelen ne tuhaf !” diyerek Çeçan gencin peşine düştü. Şebatnıko

da onların peşine takıldı. Genç Çeçan’ın kendine yaklaşmasına müsaade etti veiyice yaklaştığında, Çeçan’ı atın üzerinden alıp kaçırıp götürdü. Şebatnıko da on-ların arkasından koşmaya başladı ama Şebatnıko onlara yetişemeden çocukÇeçan ile birlikte bir dereden karşıya geçti.

Şebatnıko oraya girmekten korkunca dönüp geri geldi.Çeçan’ın atı da evlerine geri döndü.At yalnız başına geri gelince, dostları Çeçanı bulmak için onu bir hayli ara-

dılar ama onu bulamadılar. Çeçan çıktığında eşi hamile idi. Çocuğu Çeçan’ın yok-luğunda doğdu. Ona “Çeçan oğlu Çeçan” adını taktılar.

Çocuk on beş-on altı yaşlarına vardığında babasını sormak aklına geldi veannesine babasını sordu.

“Annemiz! babamız nasıl kayboldu, öldü mü, öldürüldü mü?”“Babanın başına gelenleri ben bilmiyorum. Babanı çok aradılar ama kay-

bolduğu yeri bulamadılar. Şebatnıko’nun yanına gidiyorum deyip çıkmıştı amageri dönmedi. Şebatnıko bilmiyorsa ben hiç bilemem.” dedi annesi.

“O halde annemiz, bana nevale hazırla! Şebatnıko’nun yanına gideceğim.”dedi çocuk.

Çocuk silahlarını kuşanıp Şebatnıko’nun yanına gitti. Geceleyin Şebatnı-ko’nun sofrasında otururken çocuk konuyu hiç açmadı. Sabah olunca çocuk Şe-batnıko’ya sordu.

—Babamın kaybolması hakkında ne biliyorsun?—Babanın kaybolduğunu biliyorum ama nasıl kaybolduğunu bilmiyorum.Şebatnıko tüm olanları delikanlıya anlatmaya başladı.“O halde Şebatnıko! karşıdan geçtikleri o suyu hatırlıyor musun?” diye

çocuk sordu.“Çok iyi hatırlıyorum, büyük bir kayayı işaret olsun diye oraya koymuştum.”

diye Şebatnıko cevap verdiğinde Çeçanıkoçeçan ile Şebatnıko hazırlanıp o işa-retli yere gittiler.


NAT ŞEBATINEḰORE ÇEÇANIḰO ÇEÇANRE(Netḣoce tékst)

Çeçane ĺ'ıjı ḣuğew ṫısıjığew şıtığ. Zı mafe gorem Çeçane Şebatıneko dej re-qoáğe.

—Neqo, Şebatıneku, tıdeğećiy zıketpĺahın, tićeleğuiy tıgu kedğećıjınTrioáğ.

Çeçanere Şebatınekore kağotığe ş'ağuiy şımıew keqojxeze ćale gore ka-ućağ. A ćaler kabğodahiy şü'ıfes karixığ:

—Şüéblağ, şühaćT karioáğ.—The wıyéğewın, sićal, tébleğeştepT yauiy fébleğağexep. Ṫequre agotew

kadeqoáğ.Çeçane yipao şharixi, ćaler yeçejejığ.—Mı kısşış'ığer şıd ğeş'eğona?.. yiuiy ćalem yıwıj Çeçane yihağ. Şebatı-

nekuiy axeme aĺéjağ. Ćalem Çeçane zıćiğahi, Çeçane şım tırixiy rihıjağ. Şebatı-neko axeme aĺıçe féjağ, aw aćemıheze ćaler psı gorem zepıćıjığ.

Şebatıneko aş xehance şıni, kığezejiy keqojığ. Çeçane yişiy yawıne keqo-jığ.

Şım yizakow kızeqojım, Çeçane yıwıj yafınew, kağotıjınew bere ĺıḣuğex.Çeçane dećını zeḣum aş yişüz ćale yışö xefağew şıtığ. Çeçane yej demısew ćalekıfeḣuğ, aş «Çeçan yıko Çeçan» fawsığ.

A ćaler keḣuiy, yiĺes I5-I6-m zéhem, yate ćewıṕćenew yıgu kećığ. Ćaleryane yewıpćığ:

—Tyan, tyate şıd yiqodıć, ĺ'ağa, yawćığa?.. yiuiy.—Wıyate zereḣuğer sşerepT yioáğ yane.—Wıyate bere šıfıxer ĺıḣuğex, aw ziy yiqodıṕe kafeğotığep. Şebatıneko dej

sıqon yiuiy deći, kığezejığep. Aş yımış'eme sş'erep.—Aşığum tyan, ğomılapḣe sfeğehazeriy Şebatıneko dej sıqoştT yioáğ,

ćalem.Ćalem aşexemće zızeriğafiy Şebatıneko dej reqoáğe. Çeşım ćalem ziy yı-

mıow yeşöme-yéşxexew şısığex. Pçedıjım ćaler Şebatıneko yewıpćığ:—Syate yiqodıće şıd xepş'ıćıra?.. yiuiy.—Wıyate zereqodığer seş’e, aw yiqodıće sş’erep...Şebatıneko kıriğaji, zewje zereḣuğer ćalem kıfiotağ.—Ade, Şebatıneku, a psew zızepıćıjığer pş'ejına?.. ćaler yewıpćığ.—Bew sş'ejın, nefağe fesş'ığağ. Mıjöfo usĺheğağT yioáğ, Şebatıneko.

Çeçan yıko Çeçanre Şebatınekore zağehazıri, a ćıṕew yığenefağem reqoáğex.Ćıṕew yığenefağem zınesıxem, psım xahexiy zepırıćiğex. Psım zéćıxexem,

zı wıne gore şöfım yitew aĺeğuiy, aş yeqoĺ'ağex.Wınem pşaşe gore kićiy kelapçer yafıüxi, ĺ'iṫur, şagum dişağ. Pşaşer şı-

wiṫume guşü'eze kapeğoćığ:—Them tiğewneji! Şörı cıre nes tızıpapĺeştığer! Mıxer riğepsıxıxiy wınem


İşaretli yere ulaştıklarında suya girip karşıya geçtiler. Sudan çıktıkları yerdegördükleri bir eve yaklaştılar.

Evden bir kız çıktı ve Çeçanıkoçeçan ile Şebatnıko’ya bahçe kapısını açtı,iki atlıyı sevinçle karşılayarak onları içeriye aldı.

“Allah bizi yeniden onurlandırdı. Şimdiye kadar sizi beklemekteydik.“ dedikız.

Misafirleri atlarından indirip eve götürdü ve atlarını da bağladı.Çeçanıkoçeçan ile Şebatnıko‘nun içine girdikleri o bahçe Çeçan’ı kaçıran

gencin bahçesi idi. Genç ise evde değildi. Kız gencin geldiğini görünce karşılayıpona dedi ki:

“Bekleyip gözlediğimiz yetişti.”Çeçan ‘ı kaçıran genç Şebatnıko’ya dönüp;“Bu delikanlıyı babasının yanına götürmek istiyorum.” dedi.Genç Çeçanıkoçeçan‘ı babasının yanına götürür iken ona her şeyi anlattı.“Babanı, kendisine bir kötülük yapmak niyetiyle getirmedim. Ona herkes-

ten iyi bakıyorum, istediğim sadece sensin.”“Annemizi üç dev kardeş götürdüler ve hala onların elinde. Annemizi kur-

tarmak amacıyla ne kadar uğraşsak da elimizden bir şey gelmedi. Senden baş-kasının devlere güç yetiremeyeceğini bize söylediklerinde babanı kaçırmakzorunda kaldım. Çünkü babanın peşinden geleceğini biliyordum.” dedi genç.

Çeçan’ı kaçıran genç ile Çeçanıkoçeçan devlerin yanına gitmek için hazır-landıklarında Şebatnıko da onlara katıldı ve birlikte yola çıktılar.

Devlerin diyarına yaklaşmaya başladıklarında Çeçanıkoçeçan;“Ben bu devlerin yanına gideceğim. Ne olursa olsun siz buradan ayrılma-

yın.” dedi.Çeçanıkoçeçan devlerin evine ulaştı ve bahçeden içeri girdi ve mutfakta

yemek yapan bir kadın gördü. Kadın ise Çeçanıkoçeçan’ı orada görünce çoküzüldü.

“Tüh, nedir seni buraya getiren!”, Kimse buradan sağ çıkamıyor, sende bu-rada yitip gidersin.” dedi kadın.

“O mesele değil annemiz, sen beni biraz yedir.”“A evladım, ben bu yemeği üç dev kardeşe yapıyorum. Yemeğe dokunmaya

iznim yok, çünkü sadece onlara yetecek kadar yemek var.” diye kadın gence kar-şılık verdiyse de yemeğin içinden bir parça et çıkararak ona verdi. Ama et Çeça-nıkoçeçan’a hiç yetmedi. El atıp yemeği kendine doğru çekti ve hepsini yedi. Dahasonra dinlenmek için avludaki başka bir eve gitti ve yatıp uyudu.

Kadın tekrar yemek yapmaya başladı ama yapamadan devler eve döndü-ler ve kadının başına üşüştüler. Devler kadına sordu:

—Yemek yapmadın mı?—Yaptım ama bir genç içeriye girip hepsini yedi.—Nerede o genç?—Diğer eve girip yattı uyudu.Devler kızarak çocuğun yattığı eve girdiler.


rişağex, şıxemiy wıçüṕe afiş'ığ.A şawew şıwxew zıdehağer Çeçane zıhığe ćalem yişawığ. Ćaler wınem yi-

sığep. Ar keqojew zéĺeğum, pşaşer peğoćiy ćalem rioáğ:—Tızajew tızıpapĺeştığer kesığT yiuiy. Çeçan zıhığe ćalem Şebatıneko zı-

fiğaziy rioáğ:—Mı ćaler yate dej sışe sış'üeyğuT yiuiy.Ćaler yate dej yışenew rişejağ. A ćalem Çeçanıko Çeçane zećeriy kıfiotağ:—Wıyate se zı mıḣun gore yesş'e sış'oyiğow keshığep. Ziy zewjeme yanah

değow seığı, sızfayeştığer werı nıepT yioáğ, ćalem.—Te tyane yinıj zeşişme ahığew ket. Bere katetxıjı tş'üeyğow tıpıĺığ, aw ziy

yatş'en tĺećığep. We şeḣu aş ziy zerırimış'eşüştır kıtaoáğeti, wıyate keshığ. Aşwıkızerıĺıqoştır seş'etiT yioáğ, ćalem.

Çeçane zıhığe ćalemre Çeçane yıko Çeçanemre yinıjme adej reqonxewzağehazerığex. Şebatınekuiy axeme adeqonew féjağ.

Şıwşır yinıjme adej yejağex. Yinıj xeğuáşhem nesxew zıféjexem Çeçan yıkoÇeçan mırew şıtew yioáğ:

—Se mı yinıjme adej sıqoşt. Şö mı ćıṕem şıd ḣuğeciy şüumıć.Çeçanıko Çeçan yinıjme yawıne nesığ. Şagum ćaler dehağ. Pşerahıṕem zı

şüz gore pşerahew yitığ. Çeçan yıko Çeçane aş kızéĺeğum, ĺeşew yıgu xećığ.—Şıd guş mış wıkezıhığer? Mış wıdeqodeşt. Zıgoriy psawew dećıjırepT

yioáğ, şüzım.—Ar ofep, tyan. Mıde ṫequ sığaşx.Şüzım kioáğ: — A sićal, mır se yinıj zeşişme afesş'ı. Aş se zıćiy sıxeen sı-

fitep. Sış'ırer yafikuşt kodiy nıep. Şüzım lı takır kıxixiy ćalem kıritığ. Ćalem aş ziykıfiş'ağep. Yéj abiy liy lepsiy zeće zıbğediğeqoátiy yışxığ. Ziğepsefınewiy adrewınem requiy ğoĺiy çıyağe.

Şüzer yićerıćew pşerahıqo yejejığ. Pşerahıner yımıwxıze yinıjxer kesıjığex.Yinıjxer şüzım tebenağex.

—Wıpşerahığeba!.. yauiy.—Sıpşerahığ, aw zı ćale gore kihiy zeće yışxıjığ.—Te şıı' a ćaler?—Wınem yihağew yiĺ, meçıye.Yinıjxer gubjığexew wınew ćaler zerıĺım yihağex.—Tiğomılapḣiy pşxew, tiṕeqoriy wıxeĺew, tede wıkićığ we?.. Yinıj nahıjım

nahıćem zıfiğaziy rioáğ;—Mı ćaler deşiy wı şéwım wıćı. Dećıxiy zezawexeze, ćalem yinıjer yıwćığ.

Kemıqojıxe zeḣum, yinıj gurıter yeṫuániy yığeqoáğ. Ḣuğer zéĺeğum yinıjım yeo:—Weş nah zıxemıĺım, sşınahıće yıwćığew sıdexenep!Nebǵıriṫor zezewenxew wıçüğex. Zezawexeze ćalem yinıjer yıwćığ.. Ḣurer

zewje Şebatınekore ćalew yiğusağemre xeğuáşhem utxew aĺeğutığe. Yışnahıćiṫuyakemıqojıće yığegumećı zeḣum, yinıj nahıjer kaĺıqoáğ.

Kızdeqoáğem şiĺeğuğer ğeş'eğonı: yışnehıćiṫuiy wıćığew şıĺ, ćaler axemeaşhaşıt.


—Erzakımızı yiyip yatağımızda yatan, sen nereden çıktın?En büyük dev en küçük deve dönüp dedi ki:—Bu genci avluya çıkarda öldür!Çeçanıkoçeçan ile devavluya çıkıp dövüştüler ve sonunda Çeçanıkoçeçan

devi öldürdü. Küçük dev geri gelmeyince büyük dev peşinden ortanca devi av-luya yolladı. Olan biteni görünce ortanca dev dedi ki:

—Senin gibi bir çapsızın küçük kardeşimi öldürmesini asla kabul edemem.Çeçanıkoçeçan ortanca dev ile de dövüştü ve onu da öldürdü. Bu arada

olan biteni Şebatnıko ile genç arkadaşı uzaktan izliyorlardı.İki ufak kardeşinin geri gelmemesine endişelenen büyük dev kardeşlerinin

peşinden avluya girdi.Avluya girdiğinde gördüklerine şaşırıp kaldı; davetsiz misafirleri iki ufak kar-

deşini öldürmüş ve onların başucunda dikiliyor.“Asla olamaz! Gel buraya! hemen şimdi güreşeceğiz.” diye haykırdı dev.

Çeçanıkoçeçan’ın ise gücü bir hayli azalmıştı.Çeçanıkoçeçan ile dev uzun süre dövüştüler. İkisi de yapabilecekleri bir şey

kalmayacak kadar yorulup düştüler. O sırada Çeçanıkoçeçan babasını kaçırangenci görüp devin yere düşürdüğü kılıcını alması için yardımını istedi.

Genç kılıcı Çeçanıkoçeçan’a ulaştırdı ve Çeçanıkoçeçan da deve vuruponu öldürdü.

Çeçanıkoçeçan yorgun ve yaralıydı, Şebatnıko ile genç arkadaşı onu ba-basının olduğu eve getirdiler.

Çeçanı kaçıran genç ile Şebatnıko devlerin evine gittiler ve gencin annesiile devlerin tüm varlığı alıp geri geldiler.

Çeçanı kaçıran genç, Çeçanıko Çeçan’ın annesini kurtarmasına karşılıkona nasıl teşekkür edeceğini bilemiyordu. Kız kardeşini uygun görüp ona vermekistedi ama Çeçanıkoçeçan “Babasını aramaya çıktı da kadın alıp geldi” dedirt-memek için kızı eşi olarak yanında götürmeyi kendine yakıştırmadı.

Çeçan, oğlu ve Şebatnıko üçü birlikte geri yola koyuldular. Çeçan’ı kaçırangenç bu gruba Şebatnıkolara kadar eşlik etti. Şebatnıko’nun köyüne geldiklerindeÇeçan’ın onuruna büyük bir eğlence yapıldı. Genç de bu eğlenceden sonra geridönüp evine gitti.

Daha sonra Çeçan ve oğlu Şebatnıko ile beraber Çeçan’ın köyüne geri gel-diler. Orada da bu grup için bir hafta boyunca eğlence yapıldı. Tüm bunların üze-rinden çok geçmeden Çeçanıkoçeçan babasının esir tutulduğu o köye geri gitti vekendine verdikleri kızı alıp geldi. Sağ salim mutlu bir hayat sürdüler.


— Ḣuxenep ar! Kaqo cıdedem tızebenışt.Ćalem yikarıwxer hazerew maće ḣuğew şıtığ.Bere Çeçan yıko Çeçanere yinıjımre zebenığex. Ṫumiy afeşej ḣate şımıew

pşığex, ṫuriy tefağex. Ar zeĺeğum, Çeçan yıko Çeçan ćalem kéĺe'uğ: yinıjım yiçateapızığew ćıgum teĺığeti, kıaćiğehanew.

Çater ćalem aćiğehağ.Çeçan yıko Çeçan yinıjım yewıiy yıwćığ.Çeçan yıko Çeçan pşığew wıeğexeriy teĺew şıtığ. Ćaler wınew yate zerıĺı-

ğem kahıjığ.Çeçane zıhığe ćalemre Şebatınekore yinıjme yawıne reqoxi, şüzeri yeğaş'iy

yinıjme yawğoyiğe mıĺḱuxeriy kaşiy keqojığex.Ćalew zyane şhafit yış'ıjığem Çeçane yıko Çeçane kıfişeşter yış'ağep.Yışıpḣu kıfiğeşüáşiy kıritığ. Aw Çeçane yıko Çeçan pşaşer şüzew kızdişew

keqojınew feyağep. «Yate ĺıḣunew dećığetiy şüz kışiy keqojığ» yazğeonepT yiuiy.Çeçani, yıkuiy, Şebatınekuiy zeğusexew, kéjejığex.Ćalem axer Şebatıneko adej nes kığeqotejığex.Şebatıneko cegufo Çeçane fiş'ığ. Ćalem yığezejiy reqojığe.Aş yıwjım Şebatınekuiy yağusew Çeçane yawıne keqojığ.Themefe cegu faş'ığ. Aş yıwj be temışew Çeçan yıko Çeçan requi, pşaşer

kışağ. Psawew tḣejew kızexenejığex.


ŞEBATNIKO’NUN EKUANDE’YE PSETĹIḢYAPMAYA GİTMESİ

Nart Şebatnıko pseĺıḣu yapmak için Ekuande’ye gittiğinde, ev kapısınınönüne büyük bir mızrak saplayıp eve girdi. Eve girdiğinde her ne olduysa, onurukırıldı ve gerisin geri dışarı çıktı.

Durum böyle olunca, Ekuande’nin babası Cıleḣsten “Bu mızrağı geri çıka-rana kızım Ekuande’yi vereceğim “diye yemin etti.

Pek çok insan denedi ama mızrağı yerinden geri çıkarabilen olmadı. Saw-serıko da bunu duyunca Cıleḣsten’ın evine gitti ve mızrağın dibine işeyerek sal-layıp çıkardı. Çıkardığı mızrağı da Cıleḣsten’e verdi.

Sawserıko’nun mızrağı çıkarmasına kızan Şebatnıko ipek kamçısını atınınböğrüne vurup oradan tersin geri yola koyuldu. Şebatnıko gittikten sonra, Saw-serıko “Ekuande’yi bana ver!” diye yaşlı adama çattı.

“Ekuandeyi sana verir miyim? Seni ufak hilekâr! Mızrağı işeyerek çıkardın!”dedi Cıleḣsten.

Sawserıko da “Sana istesende istemesende kızı bana vereceksin!” diyerekatına binip hızlıca avludan çıktı.

Avludan çıkan Sawserıko Şebatnıko’nun peşinden giderek ona yetişti.(Sawserıko ile Şebatnıko teyze çocuklarıydılar.)

Sawserıko “Şöyle bir dur!” deyip Şebatnıko’yu durdurdu.“Ey Şebatnıko! senin ile ben teyze çocuğuyuz. Cıleḣsten benimde tıpkı

senin gibi onurumu kırdı. Ekuande’yi bana vermiyor. Sana rica ediyorum, ortakdüşmanımıza karşı birlik olalım.” dedi Sawserıko.

Şebatnıko “Sawserıko, Cılaḣsten benim de onurumu kırdı benim de düş-manım ona karşı seninle birlik olurum.” dediğinde ikisi birlikte geri dönüp Cılaḣs-ten’ın köyüne yaklaştılar.

(Cılaḣsten şimdiki Ryazensk köyünün iki kilometre kadar yukarısında ikametediyordu.)

Sawserıko Şebatnıko’ya “Sen benden büyüksün aşağıda dur, ben daha kü-çüğüm tepede de ben durayım. Cılaḣsten’in hayvanlarını da köylülerini de kö-yünden dışarıya çıkartmayacağız. “dedi.

Sawserıko ile Şebatnıko köyün giriş çıkışlarını tuttuklarında köylüler Cı-laḣsten’e olanları anlattılar.

“Hayvanları da insanları da çıkartmıyorlar.” dediler.Cılaḣsten demirci Ĺepş’in yanına gidip “Bana attığımı asla ıskalamayacak

iki ok yap!” diyerek Ĺepş’e iki ok yaptırdı ve geri döndü.Sawserıko yolda geri dönmekte olan Cılaḣsten’in önüne çıkınca, Cılaḣs-

ten’in atı korkup binicisini üzerinden attı. Cılaḣsten atının üzerinden düşünce iki


ŞEBATNIḰO EḰUÁNDE DEJ PSEĹIXO ZERIQOĞAĞER(Ćemguyé Tékst)

Nart Şebatnıko Eḱuánde dej pseĺıḣo zeqom, wıne pçeupem yipçışxo kıćisi,wınem yihağ. Zéham, şhaqo kéḣul'i kićıjığ.

Ar zeḣum:—Mı pçışxor ćezıtḣırem Eḱuánde yestınćeT yiuiy, Cıĺeḣsten tha yioáğ.Bew šıf pçım yeiy şhay kafıćetḣığep. A kebarır Sawsırıko zızexéxım, quiy

yeğuthıl'i, yığesısiy kıćiçiş kıritıjığ.Şebatnıko guyuxiy yidene ćepş, şı çapem şiğabziy kéjejığ.Şebatnıko zéjejıxe newıj Sawsırıko ĺ'ıjım şıheğağ: şıheğağ: «Eḱuánde

kıset!» yiuiy.—Eḱuánde westına, thağepšıj šıqu, wıyéğuthıli pçır kıćepçığT Cıleḣsten

yioáğ.—E, feḣu-femıḣumiy kıseptın!... yiuiy kıdeşesıćıjığ. Sawsırıko kıdeşesıćiy

Şebatnıko kıĺéjiy kıćehağ.Sawsırıkore Şebatnıkore zepḣureĺfeğuğex.—Sawsırıko, mow kewçü!... yiuiy, kığewçüğ.— We Şebatnıku, werıre serıre zını tıkiĺfığ, sıkıpćehağeş şhaqo sit, Cı-

laḣstene Eḱuánde kısitıjırepış kızdebğepıyinće sıweĺeuT yioáğ.—Sawsırıko kıbdezğepıyin, amiy seriy sıgu yebğeT Nart Şebatnıko yiuiy,

kağezeji, Cıleḣsten yikuáce kéqoĺ'ağex.“Cıleḣstan cı Ryazanske staniśer zıdeşısım yıpşeće wérstiṫu fedizće deźı-

yağew şısığ.”We wıinış ćemiy dewçü, se sınahıšıquş bǵım sıtétın, bılımew yaer ḣuáqo kı-

dedğećıştep, yašıfiy kıdedğećıştepT Sawsırıko yioáğ.Aş tétew yaş'ıxiy zewçüxem, kebarew şıer Cıleḣstan dej qoxiy raoáğ:—Bılım dağećırep, šıf dağećırepT yauiy.Cıleḣsten Ĺepşı dej quiy:—Sızyewerem şımıweḣunew bziṫu sfeşı'T yiuiy, bziṫur riğeş'iy kéjejığağ.Sawsırıko peğoći, şır yığaşti, rıriğeźıxığ. Zıréźıxım, bziṫum yaz zepićığ. Zı

bzer kıhıjiy ĺ'ıjır keqojığ. Eḱuánde yewıpćığ:—Ćeyim detım séwena, bjapem tétım séwena?.. yiuiy. Eḱuánde zıfiorem

yewenew şıtığep, Cılaḣstan yéwıpćıjığağe şhey. Ar Eḱuánde yış'erepti, Şebatnıkonahışü'ı yıĺeğow şıtıti:

—Ćeyim detım siwızı yeh, bjapem tétım yew!.. zéom, yewuiy Şebatnıko yı-wćığ.

Eḱuánde oḣuiy şhaće, ćehajığep.Şebatnıko wıćığe zeḣum, Sawsırıko ziğeĺ'ağ. Melaḣoxeriy dećıjığex, me-


okundan birisi kırıldı. Kalan tek oku alıp yaşlı adam geri geldi ve Ekuande’ye “Aşa-ğıda duranı mı yoksa tepe de duranı mı vurayım? “ diye sordu.

Cılaḣsten sormuştu ama Ekuande’nin söylediğini vurmayacaktı. Ekuandeise babasının niyetini bilmiyordu ve Şebatnıko’yu daha çok sevdiği için “Aşağıdaduranı boş ver, tepede duranı vur.” dedi ama lafı ağzından kaçırdıktan sonra ba-basının niyetini anladı ancak elinden de bir şey gelmedi. Cılaḣsten ise okunu Şe-batnıko’ya atarak onu öldürdü.

Şebatnıko ölünce Sawserıko da ölü numarası yaptı. İki teyze oğlu da öldü-ğünde köyün giriş ve çıkışları açılınca koyun çobanları da çiftçilerde köyden çık-maya başladılar. Tepeye çıkan bir çoban Sawserıko’nun cesedine rastladı. Çoban,Sawserıko’nun atı Tḣojıy’inde yanında ölü olarak yattığını gördüğünde nart şöle-nine gitmiş olan Cılaḣsten’in peşinden gidip ona gördüklerini anlattı.

Cılaḣsten “Bir burgu götürüp gidin de topuk iliğini alıp bana getirin! kokla-yacağım.” dedi. Köylüler de gidip Sawserıko’nun topuğunu burgu ile deldiler ve ili-ğini alıp Cılaḣsten’e getirdiler. Cılaḣsten iliği kokladığında “Bunun kalbi atıyor”dedi.

Aralarında bulunan Ekuande de “Korkan, ne dediğini bilemiyor sanki kalbiatmıyor işte, bu bas baya ölü kokusu diyorum size.” diyerek babasını kızdırdı.

Cılaḣsten “Dişi cadı köpeğin ne dediğini görüyor musun?” Deyip ata bindive Sawserıko’nun yattığı tepeye gitti. Sawserıko’nun yanına ulaştığında başındadurup kılıcını çekti ve aşağıya doğru uzandı.

Cılaḣsten Sawserıko’ya “Küçük dalavereci, burada yatıyor musun?”deyipkılıcıyla onu dürttüğünde, Sawserıko yattığı yerden fırlayıp baltasını çıkardı ve Cı-laḣsten’in başını gövdesinden ayırdı. Sawserıko Cılaḣstenin ‘Aç’e başını eline alıpgeri döndü.

Cılaḣsten’in ecelide böyle olmuş oldu.

Tüm bunların sebebi Ekuande ile Şebatnıko’nun gösterişli olmalarıydı. Se-venler kavuşamadılar. Sawserıko Ekuande’yi hak etmişti, ona da kaldı. Günümüzinsanları bile Cılaḣsten’in evinin yerini görürler. Evinin temeli hala duruyor.


kumeşış'exeriy dećıjığex. Aş yıwıj melaḣo ćale gore Sawsırıko yihade ućağ. Yi-tḣojıye ĺ'ağew goĺew, ćalem aş tétew zéĺeğum, guş'üew kéjejiy Cıleḣstan Nart se-naşöm qoáğeti, ĺıquiy rioáğ. Cıleḣstan:

—Şüquiy bırıw şühiy yıĺediy ḱuš şış bırıwće şiz kısfeşühiy séjüğepemTyioáğ. Qoxiy bırıwće şiz kıfahığ. Zépemım:

—Yiĺ'ıḣujıgu mejaje!.. yioáğ, Eḱuánde axetıti:—Şterem ziş'ejıreba, seo, yiĺ'ıḣuguiy aş jajerep, hadejıme aş nah pıwrer!..

yioáğ.—Habz wıd cadem yıorer weĺeğuá!.. yiuiş şesiy qoáğe. Nesiy şhaşıwçüiy,

yiçate kırixi, yeabexış:— Thağepšı šıqu, wışıĺışta mış!.. yiuiy çetapemće kızćaem, Sawsırıko kız-

şıĺeti, mayıte weğu kışırixiy yışhe çape kıtıripḣuiy, yışha aće yiığew Cılaḣstan ke-qojığ.

Ar acalı feḣuğ.

Mı pstewriy kızerıćığer Eḱuándere Şebatnıkore. Şebatinıko pélıwanığ,Eḱuándiy pélıwanığ. Şü'ı zereĺeğuxew zeućağexep. Sawsırıko ĺ'ı feḣunew şıtti, aşkıfenejığ. Cı şıe šıfmiy kaĺeğujı Cıleḣsten yixaṕe, yiwıne zıdeşıtığer. Kaĺeğujığ,yiĺeguśe zıxeĺığer nafew şıt.


AŞEMEZ İLE SIRAN

Aşemez, asaleti ve atikliği ile akranlarının arasında öne çıkan birisiydi.Koşuda, taş atmada ve diğer tüm hareketli oyunlarda her zaman galip gelirdi.

Bir gün bir arkadaşı ile oynadığı oyunu kazanıp arkadaşını kızdırınca:“Sen o kadar kahraman ve makbul birisi olsaydın önce babanı öldüreni

bulup öldürürdün.” dedi arkadaşı ona.“Peki babamı öldüren kim? Çabuk söyle” diye atıldı Aşemez.“Onu annen daha iyi bilir, biz bilmeyiz.” diye cevap verdi arkadaşı.

Söylenenler onuruna dokunmuş bir halde eve geri gitti Aşemez.Oğlunun düşünceli ve solgun halini gören annesi sordu:“Seni bu hale getiren nedir? Ne oldu sana? Annesinin kurban olduğu bir

tanecik küçüğüm? Canın ne yemek ister? Söyle. Yapayım sana.”“Becıne özledim.” dedi Aşemez.

Fakat annesinin önüne koyduğu becıneye “Benimle birlikte yemezsenben de yemem” deyip el sürmedi.

“A altın evladım. Soyunuzda, birlikte yemek adeti yok iken sen neredençıkardın bunu şimdi? Akranların duyarsa adın lekelenir.” diye karşılık verdi an-nesi.

Aşemez:“Şu gökyüzü adına. Benden önce dokunmazsan ben de yemem!” diye

yemin edince:“Yaptığımın kabahati bana yaptırana gitsin.” diyen annesi bir lokma

almak için elini uzattığında, oğlu, annesinin elini sıcak becınenin içine soktu.“A evladım beni yakıyorsun.” dedi Aşemez’in annesi.“Elinin yanmasını istemiyorsan babamı öldüreni bana söyler, onun si-

lahlarını bana geri verirsin.” dedi Aşemez.“Sıran Jaće ‘dir babanı öldüren. Onu sana söyleyen çocuğu, Allah uğur-

suz kılsın. Ağzın daha süt kokuyor senin. O sakallı eşkıya ile baş edemezsin.Çok başlar yedi O. En sonunda da babanın başını. Boyu devrilesi. Biçare bı-rakıyorsun beni, tek ışığım. O eski üzüntüyü sana duyuran mahvetti beni, teksevdiğim. Gel böyle babanın özel mahzenine.” dedi ilenerek annesi.

Yeraltındaki mahzene girdiklerinde babasının ganimetlerini pırıl pırıl bul-dular.


AŞEMEZRE SIRANRE(Siriyém Şatxığe Tékst)

Aşemezır yiḣupḣağere yiçanığerece yićele cegoğume kaxeşew şıtığ. Kı-zedaçeme katéçew, mıjö yaźıme atıriźew, ṫırgu-ceguxeme yateqouw.

Zı mafe gorem yizı şeweğu gorem uáğe péhıy cegor kızışü'éhım, yıgu yı-ğepĺığeti:

—Arew wıĺ'ıḣujme, wıĺ'ı ḣateme we wıyate zıwćığer we wıwćıjıni! T kırioáğ.—Xet ade, zıwćığer, kaoĺ?— Ar wıyane yış'en nah, te tş'enep... kıraoáğer şüeşhaqow wınem keqojığ.

Yépĺıxıpew, xeşetıćew kezıĺeğuğe yaner kéwıpćığ:—Ade şıdew fırikura? Şıd guşe kıpşış'iy, zyaner zikurmen zeko šıqu! Şıdım

wıgu yeun, şxınew kao şıd fesş'ın?— Becıne sıgu kećığ!Becınew yıpaşhe kıriğewçüáğem xeağep: Wıkızdemışxew!.. yiuiy.A sićele dış, şüĺepkıme zedaşxer yamıxebzağew te kewexiy mı xabzer! Wı-

zexaxıme, wıiĺeğuxemce šeuj.— Mı waşör sikan! Sape wıxemı'ağew sımışxence!.. yiuiy, theĺane zéş'ım

Aşemezı.— Sş'erem yigubğen sezğaş'erem yıdejT yiuiy, uĺher kıhınew zeabem be-

cıne stırım yıe xeuğew yıĺeğuiy:— A sişaw! Sıweğestıtiy ade!.. yioáğ.— Şe yemığestı pşü'eyğome syate zıwćığer kıseṕ'on, syate yieşağe xeriy

kıseptıjın.— Sıran-jaćer arı wıyate zıwćığe guşer! Ar kıwezıo ćalem Them femığo

yeşı'! Şe šıner kıṕuçew a jaćew meḣacem wıdeḣun guşep, bew şhe yışxığ ay!Awjıpkereriy we wıyate yışh. Şhemıhıjı guşew sıkipş'ahi, zeko nef. A guxećıjer kı-wezğeum siğewneḣuiy se, sićese zaku’! Kaqo mıde wıyate yişheşığemT yiuiy,thewsıxeze, ćıćeğ şheşım zéhexem, yate yikontḣığexer zeće ćeraćew riğotejığex.

Şüáşer şüfebeḣuşem kıqošixiy jıwtexew zıguiĺhağ. Çemıderiy ḣuş'ew,cegow kıćişiy yeşhesi, yane zıkıfiğazi:

— Pko ade Ĺeguś-Jaćem zışhe yıhığeme yanah değop. KızısımığezejıcewıkısfemışığojT yiuiy, yapere kamış weğur Çemıdem zıréxım, weşöpşe kuálṕonew nere-ere yazıfagu yibıbıći, weşüápşem xeqoćejığ.


Aşemez elbiseleri bohçalarından çıkarıp giyindi. Deriden yapılmış valiziocaktan çıkarıp annesine döndü ve:

“Oğlun, Ĺeguś Jaće ‘nin başını aldıklarından daha maharetli değil. Geridönmezsem benim için yas tutma.”dedi.

Aşemez ilk kamışı çantadan çıkardığı anda kamış, tarla kargası gibikaşla göz arasında uçup bulutların arasında kayboldu. Hemen kamışın peşinedüşüp takip etti çocuk. Kemerini kamışa attı ve yakalayıp bağladı. Ucundakideliklerden ter saçarak kurtulmaya çalışan kamış, bir at sürüsü içindeki köprü-den geçti. Köprünün karşı tarafındakine olan biteni anlattığında, çocuk onu ke-mendiyle geri çekti. Neler olduğunu kamıştan öğrenmiş olan Sıran çok kızarakaygırı Cıcıf’a sordu:

-“Sözü, teni ne biçim bir adam o sürüyü süren?Burnu kemerli,Başı buz,Haddinden fazla vuran,Vurduğunu deliyor,Vurduğunu koparıyor,Tek kaşlı,Okunu parlatıyor,Parlak burunlu, sana hücum ediyor,Haddinden fazla güzel,Yaptığı iş güzel,Bıyıkları terlememiş bir genç.”

dedi Cıcıf.Jaće baş tarafında asılı olan kuru kafaların arasına elini soktu ve bir ta-

nesini çekip çıkardı.“Bu kafatasının intikamını almak için geldi bu delikanlı. Haydut babası

benimle yedi yıl savaştı ama toy oğlu ile yedi günden fazla oynamam. Hadişuna hemencecik bir el atalım.” diyerek Cıcıf’a bindi ve koşarak bakır köprününüzerine çıktı. Çocuk, köprünün başında onu beklemekteydi.

“Düztabanlı sakallı haydut Jaće! Neyin peşinden koşuyorsun? Yüz ala-calı at ile sekizyüz beyaz kuyruklu atı süreni istiyorsan, işte o Ben’im.” dediAşemez.

“Sen. At oynatıcısı küçük kahraman! Sen benimle yedi yıl savaşan ba-banın kafatasını alıp geri götüremezsin. Senin gibi küçük çocuklara vurmak


Fıĺéji, xifıti, arkenır riźi, eḣu-pşeḣow zeqošipxi, kamışer diğeceguze yıṕeb-zıcıniṫ'o wıtın pćeṫepser kapıçew, eḣoğum xetew ĺemıcım kızequm, ziğeçeḣuiy kı-ğezeji, ĺemıcım kaşü'ızepırıçıji, kebarıhew keqojığ.

Ḣuğe-ş'ağer zıréom, Sıran gubjıćayew gubji, kéwıpćığ Cıcıf xaqom:—Ade şıder yiĺ'ıo-ĺ'ışü, a ĺ'ıḣow eḣoğor zıfırem?

Yıpe karışh,Yişher mılı,Lıyew mawe,Zawerem pxıréuwtı,Zawerem pxıréçı,Ćele nepdać,Şabzer yeğelıdı,Yıpe lıdew kıpteĺade,Dexaş,Yıpećaş'e śı kemıquV

yioáğ Cıcıfım.—Jaćer yışhağıce pıĺeğe şheğume axeabi, zı şhe kaxixi:—A ćaler mı şhağuánem yıĺ yış'ejınew keqoáğ. Mı şhe meḣacer yiĺesible kı-

sezewağ, yıko šıne šıqum mefible nahıbe sıdecegunep!.. Mıde we ş'exew tıteğe-áşhT aş yiuiy, Cıcıfım yeşesi, ğopĺe ĺemıcım zıteĺadem, Aşemezer ĺemıcışhemkışéjew şıtığeti, kırioáğer arı:

— Ĺeguś-jaćew, jeće meḣac, şıdım wıéçere?! Koleyişemre ćef şiyimre zıfı-rem wıfeyéme, serı!

— We ĺ'ıḣu šıqow cıǵıtır! Wıyatew yiĺesible kısezewağem yışhağu we fee-tew fehıjışünep! We fede ćele šıqume syawener sicağo. Mıḣume, we kaweTzéom:

—Syate yıĺiy sş'ejın, yışhiy shıjın! We fede meḣacem sıwemıweşütme yi-eḣoğuiy sfışünepT yiuiy, şemre şabzemre zeüźi, zawew yıwblağem pçıhaşheweḣufe petığ. Nere nere zeremıĺeğujı zeḣum, yeṫuánere mafer ṕaĺew zerati,yıw'eğe meće ṫequxer ateĺew zećeqojığex.

Jaćer zınesıjım, yiwıne guáşer kıpeğoćiy wınem rişeji:—Wıimıxabzeştığew şıdew wıağe maćexer kıptéfi!.. yiuiy, mıjö wıpšer kı-

şifi, wıağexer ćıjığew nef kızéćıjım:—Sıgur meqodı, mızeweğum wıkığeqodınće. Bılımım nahiy şhar nah ĺaṕT

guáşem kıriuiy şham, yemıdeow Sıran-jaćer ṕaĺem keqojiy zewaṕem uhajığ.


bana göre değil. Olmazsa gel. Sen vur!” diye karşılık verdi adam.“Babamın intikamını alacağım, başını da geri götüreceğim! Senin gibi

bir hayduda vuramayacaksam sürüsünü de süremem.” deyip okunu yayına yer-leştirdi Aşemez.

Çocuğun başlattığı savaş akşama kadar sürdü. Göz gözü görmez oldu-ğunda, her ikisi de yaralı olarak, ertesi gün için birbirlerine söz verip geri çekil-diler.

Jaće evine geldiğinde, hanımı karşılayıp içeri aldı onu.“Adetin olmadığı halde neden üzerinde ufak tefek yaralar var?” diye sor-

duktan sonra taş peltesini kocasının yaralarına sürdü. Sabahleyin yaraları iyi-leşmiş olarak kalktı Jaće.Hanımı:

“Ümidim kırılıyor, bu savaşta yok olmayasın! Can maldan kıymetlidir.”dediyse de onu dinlemeden sözleştikleri gibi savaş alanına geri geldi.

İkinci gün de savaşarak geçti ve Aşemez’in üzerindeki yaralar daha dafazlalaştı. Günler geçtikçe Aşemez’in yaraları artarken, Sıran her sabah iyileş-miş olarak geri dönüyordu. Aşemez’in durumu onulmaz bir hale geldiğindeĹeguś Jaće çocuğu atının kuyruğuna bağladı ve sürükleyerek evine getirip ha-nımının önüne attı.

“Bir yiğitle savaşıyorsun sanmıştım. Seni bu kadar uğraştıran bu küçükçocuk muydu? Öyle ise de düşmanını yendin sen. Görüyor musun? Ölmüşartık! Onu istediğin gibi gömelim.” diyerek kocasını mezar yeri kazmaya gön-derdi hanımı. Sonra hala yaşayan delikanlıyı saklayarak yaralarına pelte sürüpgizlice iyileştirdi. Gece olunca Aşemez, uykudaki Sıran’ın baş ucundaki asılı kı-lıcı alıp Jaće’yi öldürdü. Sonra Guaşeyi, kesik başları, alacalı yüz atı ve beyazkuyruklu sekizyüz atı alıp annesinin yanına getirdi.

Dediklerine göre; güzelliği dillere destan tatlı Guaşe, çocukla savaştığıiçin kızdığı Sıran Jaće’ye dağda Aşemez’in mezar yerini kazdırırken mezaryarım kaldığından, oraya “Yarım dağ” adını vermişler.


Yéṫonere maferiy zewence raxığ. Wıáğew ateĺeriy nahıbe ḣuğe. Mafe ke-sıre Aşemezı yiwıağexer wıçı'ıjığew, Sıran-jaćem yiwıağexer ḣujığew zewaṕemkéqoĺ'ejıxe zeğo, Aşemezer wıeğaye ḣuiy, Ĺeguś-jaćem yişıće, piĺhew yiwıne yıĺe-şüiy guáşem yıpaşhe zıréĺaşöm:

—Wızezewağer zı ĺ'ıḣujıgor sş'üeş'ığ!.. Aş fediz kıptezışağer mı şewejı-yera?! Awmiy we wıteqoáğ wıipiy! Weĺeğuá yıpse xetıjep?! Ar we wızerıfeyénımfedew şöw ćyadğeṫen,T riuiy, Jaćem ćalew yığebıĺığem yiwıağeme, a mıjö wıp-šer aşifeze, yığeḣuji, zı çeşı gorem çıyew şıĺığe Sıranım wı çatew yışhağı pıĺa-ğemce yışhe kışü'ixiy Aşemezı guáşem kolenişemre ćef şıyimre ćığouw, kışejiyyanew guáşem dejı kıdehajığ...

Zeraorer, Aşemezı yieşü'ığer yidexağere zı'ećew eş'üeğe guáşem Sıran-jaćem yikupşhe-ĺaşhexer guha-gujce yığestıjınım payı uáşhew yikexaṕer ariğeṫızenıkow kenağew, aş pey «Oşhe Nıku» féwsıjığew arı.


AŞEMEZİN ÖLÜMÜ

Aşemez Pşı Marıko’nun öldürdüğü Peterez’in oğlu idi. Aşemez büyüyüp ev-lilik çağına geldiğinde bir kıza pseĺıḣua gitmişti.

—Evlen benimle! dedi kıza.—Babanı öldürenleri Nart ülkesine geri getirirsen sana varırımT dedi kız.Geri getirmesi gereken grup, Aşemez doğduğunda onun soyundan Kunı-

wud diye bir çocuğu Aşemez büyüyüp intikam için gelirse önüne çıkarmak içineğitmişlerdi.

Bunu Aşemez’de biliyordu. Öyle ki, Aşemez kızın dediğini yapmak için Nartdiyarından çıkıp Kunıwud’ın yanına gitti ve şöyle dedi;

—Senin ile ben akranız, soydaşız. O yüzden senin bana bir faydanın ola-cağını umuyorum. Evlenmek üzereyim ama bir sorunu çözmem gerekiyor, seninyardımınla onu çözeceğim.

—Senin için dediğini yaparımT dedi Kunıwud.—Dediklerimi benim için yapacaksan; Yarın öğlen vakti atının kuşaklarını

gevşet. Deli gibi davran. Gübre tümseğinin etrafından dolan. Tavlanın arkasındanormana gir. Bu köy halkını Nart ülkesine geri götüreceğimT dedi Aşemez.

Kunıwud Aşemez’in istediğini yaptığında, Aşemez babası Peterez’i öldü-renleri köylerinden çıkarıp Nart ülkesine geri sürmeye başladı.

Ancak, Aşemez Kunıwud’a “Ormana gir” dediğinde, Kunıwud ormana giripgiderken ona rastlayanlar demişlerdi ki;

—Ey Kunıwud, biz seni bu günler için anne sütü ile beslemiştik, köyde olan-ları bilmiyor musun?

Kunıwud da bu söze karşılık olarak onlara şöyle söyledi:—Köyde olanlara çok vakıf değilim, ama biraz anlıyorum. Sizin istediğiniz

nedir söyleyin! Sütünüzü boşa çıkarmayayım. İstediğinizi yapayım.Kadınlar Kunıwud’un sözüne karşılık ona “ Halkımızı süreni bir daha asla

dönemeyecek hale sokmanı, köy halkını geri getirmeni, eskiden oturdukları yeretekrar oturtmanı istiyoruz” dediler.

Böylece, Kunıwud Aşemez’in peşine düşüp ona yetişti.Aşemez Kunıwud’u karşısında görünce;—Cadı Kan*, kötü Kan. Kötü Kan köpekten doğma, neden geldin? Benim

senden istediğim bu değildiT dedi.Kunıwud da Aşemez’e;—Senin dediğini yaptım. Atımın karnını gevşettim. Deli gibi davrandım.

Gübre tümseğinin etrafından dolandım. Gür ormana arkadan girdim. Senin dedi-


AŞEMEZI YİQODIĆ(Bjedığu tékst)

Peterezı yıwćığe Pşı-Marıkom yıku Aşemezer.Aşemez yınıbj yikuiy yikeşeğu zeḣum, pşaşe gorem dej pseĺıḣo qoğağe.— KızdaquT pşaşem rioáğ.—Sıbdeqot wıyate zıwćığe ḱuper Nart xeğegu kızıpşejıceT yioáğ, pşaşem.Aşemezı kışejın feyéğe ḱupew Nart xeğegum kićıjığeme, Aşemez keḣume

pağewçüjınew, Kunıwıd ṕurı yaş'ığağ.Ar Aşemeziy yış'etığ. Arıti, pşaşem zıfıoáğer yığeśećenım feşı', Aşemez yı-

perapş'ew Kunıwdı zıüğaći, mırewştew rioáğ:—Werıre serıre tızeleğu, tızeĺepk. Arış, wıişü'ağe kısebğećınew sıpşeguğı.

Kesşenew şıt şhaye, ofığo ğenefağe gore sş'en faye, we wıkızdéace ar zğeśećet.—Zıfaṕorer pfesş'enT yioáğ, Kunıwdı.—Zıfas'orer kısfepş'etme,Néwuşı yişecağomŞınıbepxer keğelali,Déle zış'iy,Yébzı ĺaper kıdıréquiy,Şeşı ćıbımce mezım xehaj.Mı çıler Nartiyém sşejıniSe sıqojıtT yioáğ, Aşemezı.Aşemez zıféĺeuğer Kunıwdı kıfiş'iy, Peterez yate zıwćığe ḱuper Aşemezı

Nartiyé kırişıjığex.«Mezım xehaj» rioáğeti, Kunıwder mezım xetew qoze, bzıĺfığeme Kunıwdı

kıraoáğ:— Ade, Kunıwd, şıd népe fede mafer arı bıźışece wızıfetṕuğer! Çılem şıḣu-

rer pş'ereba?Aş fede guşaew Kunıwdı kıraoáğem yipeğoćew, yejıriy ariojığ:—Çılem şıḣuğem sışığoze dedep, aw ṫequ xeseş'ıćı. Şıda şö şüzerırazer,

kaşüo! Şüibıźışe hawlıye sş'ınep, şüzıfayer şüfesş'en.Ar zéom: «Mı çıler dezıfığer nıbjiy kemıqojınew pş'ıt, çılem kébğeğezejıni,

zıdeşısığem bğeıstıjın»Tyaoáğ.Arti, ĺéjiy ćehağ.—Kunıwdew kunıyes,Kunıyesew ham kıĺfığ!Şıd ade wıkızfeqoáğer?Arep nıa se sızereweĺeuğağer?! ..yéo Aşemezı.


ğini yaptıktan sonra ormana girerken sütleri ile beni büyütenlere rastladım. Onla-rın dediklerini yapmak için tekrar yola koyuldum. Bu köy halkını Nart ülkesine gerigötüremezsin. Sen de sağ olarak geri gidemezsin.

Hiçbir zaman başladıkları işi bitirmeden durmayan iki yaman adam savaş-maya başladılar. Her ikisinin de ağır yaralanarak o savaş yerinde öldüklerini an-latıyorlar.


Kunıwdım kioáğ;—We zıfeṕ'oáğer zğeśećağe:Sişınıbiy zğelenlağe,Déle zısş'iy Yébzı ĺaper kıdırésquiy,Şıćıbımce mezı ćırım sıxehağ,We wıiof zısewxım,Bıźışece sızıṕ'uğemeMez apçem saşıući,Aş yao zğeśećenewAr siofew sıkéjağ!Mı ḱuper pşejınep,Weriy psawew wıqojınep!Ṫoriy ĺ'ı xafew, zıféjerer ağeśećejınımce zemıblejınxew şıtıti, zezewenxew

zeféjağex. Wueğe dey ṫoriy ḣuxeéş, a zewaṕem ṫoriy yiĺ'ahığexew kaotejı.


PAḰOKO TATARŞAW’IN EVLENMESİ

Paḱoko Tatarşaw ondokuz yirmi yaşlarında ata binip zeqo’ya* çıkmıştı. Atabindiğinde “Çıkayım, tazımı da çıkarayım, bu aileyi de utandırmayayım” deyip ta-zısıyla birlikte köyden çıktı.

Avlanmakta iken bir dağ keçisini gözüne kestirip kovalamaya başladı. Ke-çinin peşindeyken gece oldu ve biraz kar yağdı. Tatarşaw kovalamacada yolunuşaşırıp büyük bir ağaca rastladı. Orada gecelemeye karar verdi ve küçük bir ateşyakıp ağacın altına yattı, tazısı da gelip yanına yattı.

Bıyık gibi kaşları olan temiz yüzlü bir genç Tatarşaw’a yaklaşınca ateşininsöndüğünü görüp;

“Tüh, adamcağızın ateşi sönmüş.” dedi ve onun için ateş yakıp oradan ay-rıldı.

Tatarşaw çocuğu gördü ama bir şey söylemedi. Çok geçmeden genç, atlıolarak yaklaştı ve Tatarşaw’a “Kalk, Tatarşaw!” diyerek onu kaldırdı. “Hadi!” derdemez Tatarşaw gençle birlikte yola koyuldu.

Tazı yorulup atlılara yetişemediği yerde onu bırakıp yola devam ettiler. Birsüre sonra dört bir yanı dağ olan bir vadiye girdiler. Girdikleri vadide giderlerkenbir hurma ağacına rastladılar.

Genç, “Tatarşaw burada biraz dinlenelim.” dediğinde, hurma ağacının al-tına yatıp dinlendiler.

Tatarşaw’ın ne yaptığını öğrenmek için genç yatıp uyumuş gibi yaptı. Ağa-cın hurması öyle imrenilesi olgunluktaydı ki yemeden durabilmek mümkün de-ğildi. Buna rağmen Tatarşaw “Bu delikanlı yemeden ben de yemem” deyiphurmaya el sürmedi.

Yeteri kadar dinlendikten sonra gencin “Hadi Tatarşaw!” demesiyle kalkıpyola devam ettiler. Tırmanılamayacak diklikte bir tepeye rastladılar. Fakat gençzorlanmadan tırmandı.

Tatarşaw tırmanamayacağını sanarak “Allah beni mahvetti, bu tay beni bu-radan çıkarmaz.” dediyse de onun tayı da tepeyi tırmandı ve peşinden tepeninardındaki bir meraya girdiler.

İç içe geçmiş çalılıklarla dolu meraya girdiklerinde, Tatarşaw “Burada din-lenelim” dedi. Genç ise “Tatarşaw sen burada bekle” diyerek uzaklaştı.

Bir müddet sonra genç fırında pişmiş bir haluj getirerek geri geldi. Tatarşawgencin “Al Tatarşaw, aç kalma, israf da etme, ye!” diyerek verdiği haluju bir güzelyedi.

Tekrar “Hadi” deyip yola çıktılarından bir süre sonra bu seferde önünde ka-mışlar olan bir denize rastladılar.

“Tatarşaw, sen dosdoğru giderek denizi geç benim burada bir faydam ola-maz, ben denizin etrafından dolanacağım.” dedi genç.


PAḰOḰO TETERŞAW KIZERİŞAĞER(Bjedığu tékst)

Yiĺes 20-19 yınıbj ḣuğenba zışaotım Paḱoko Teterşawe şesığe. Şesişı: «Sı-dećın, hacaşör deçınış, mı bıner zğewćıtejınep»T yiuiyş, her yiğusew dećığ. Deći,céw şaqow yitıgow mez pçen gore kıxiğeşi, rifıjağ.

Çeş ḣuğe, ṫequ késığ. Teterşawe ğuáşiy çıǵışḱo gorem yeqoĺ'ağ. Meşü'eṫequ yış'iy çıǵım ćeğoĺhağ, hacaşöriy yej dej ğoĺığe.

Yıpaćere yınapśere zefedew ćele kabze gore Teterşawe dej kıuhiş, yima-şü'e qosağew zéĺeğum:

—Tıw aléwsın, ĺ'ı ḣazınem yimaşü'e qosağeT yiuiy, maşü'er kıfiş'iyş, ućı-jığ.

Teterşawe kıĺeğuğ ćaler, aw ziy kioáğep.Be témış'ağew ćaler şıwew kıuhiş:—Tec Teterşaw T yiuiy, yığeteci néqu zéom, zerioáğem tétew déjağ.Hacaşör wıçüy kışanağ. Mıdıce wıpĺeme kuşhe, mıce wıpĺeme kuşhew,

ṫuáćem dahiy qogow, ḣurme çığ gorem ućağex.—Teterşaw, mı ćıṕem ṫequre zışıdğepsefıtT yiuiy, ḣurme çıǵım ćeğoĺha-

ğex.Ćaleriy ğoĺığe, Teterşawiy ğoĺığe.Teterşawe yış'erer ćalem zeriğeş'enım feş'ı, çıye nepš ziş'ığew şıĺığ. «Wıća-

ler mışkew sışkenep»T yiuiy, Teterşawe ḣurmem xeağep. Ḣurmer ṫırğuáğew wı-mışkın wımıĺećınew ḣopsağow şıtığ.

—Néqo TeterşawT yiuiy, ketecıxiy yejexi, qogo, mı depkım fedew wıde-qoén wımıĺećınew ućağex bǵı gorem. Ćalem ziy şüemış'ew dećığ.

Teterşawe dećın ow yış'ağep: Alahem siğewneḣuy, mı kunanım sıdixınep!»T yioáğ, aw dećığ, ğeḣune goremiy yihağex.

Ğeḣunew zerıhağem:—Teterşaw, mew zışıdğepsefıtTyiuiy, ćalem yexığex, şöpĺı ketıjıye zexetew

ğeḣuner şıtığ. Ćaler ućığ:«Mew şıt, Teterşaw»Tyiuiy.Ćaler kıuhajiş (apewiy haḱuce haḱu halıjö ağajetığ), aş fede halıjö ćalem

kıhi:—Ma Teterşaw, kışımığać, yemığeḣu, şkıT yiuiy, ritığ. Teterşawe halıjör

yışkığ.—Néqo T yiuiy, yejexi, kamılıxer utew xı gorem ućağex.—TeterşawT yioáğ,— Se sızerıqorem mew wıdexı ḣutep, feşü'ı sıḣujıtepış, zanćew

kırıqu'Tyioáğ.—Mı kunaner terezew qona? T zéom:—Amal xeĺme terezew ğezéqo, aw zıdewçöxıce pfeşü'ı sıḣujıtep, T yioáğ.Zenćabzew riquiş, xım xećiy nepkım deqoyağ. Şöfım çıjece wıpĺeme mıjöfı


Tatarşaw “Bu tay doğru gider mi ?” diye gence sorduğunda, genç “Mümkünolduğunca hatasız git, denizde başına bir şey gelirse benim sana faydam olmaz”diye cevap verdi.

Tatarşaw dosdoğru giderek denizden çıktığı yerde rastladığı uçuruma tır-mandı. Uçuruma tırmanınca büyük bir ovanın kenarında olduğunu fark etti. Ovayauzaktan bakınca orada taştan beyaz bir ev gördü. Evin etrafı sur ile çevriliydi. Busırada gençte denizi dolaşarak oraya gelmişti. Beraber giderek eve ulaştılar.Surun, on kişi bir olsa da kaba kuvvetle açılamayacak sağlam bir kapısı vardı.

Genç “Geri çekil Tatarşaw!” diyerek Tatarşaw’ı biraz geri çekti ve “Açıl!” diyekapıya tıkladı.

Tatarşaw kapının iki kanadının birden açıldığını gördü.“Hadi” diyerek surdan içeri girip atlarını bağladılar.

Genç tekrar “Hadi Tatarşaw!” dediğinde bir evin kapısından içeri girdiler.Girdikleri yerde sol tarafta bir masa bir sandalye ve bir yatak sağda baş ca-

dının oturma yerinde ise bir masa, iki sandalye ve bir yatak olduğunu gördü Ta-tarşaw.

Genç Tatarşaw’a kapı kenarına ya da baş cadının oturma yerine oturmaktaserbest olduğunu söyledi. Tatarşaw “Ben bu gencin yanından ayrılmayayım, kor-kuyorsam da belli etmeyeyim” diyerek gidip baş cadının oturağına oturdu.

İçeri yemek getirip onları yedirdiler. Yatma vakti geldiğinde Tatarşaw’ı ya-tırdılar. O da soyunup yattı ve uyudu.

Sabah olup Tatarşaw kalkınca, tuvalet ihtiyacı için avluya çıktığında, gence“Bana ibrik bulabilirsen, tuvaletimi yapmak istiyorum” dedi.

Genç Tatarşaw’a ibrik getirdiğinde, bu seferde “Tuvalet ne tarafta?” diyesordu.

Genç tuvaleti tarif edince Tatarşaw tuvalete gitti. Tuvaletin tam yanındabüyük bir tarla ve tarlada da dünyadaki her çeşit yabani kuştan birer adet olduğunugördü.

Kendini az biraz kaldırıp bakınca yabani kuşların insan cesedi yediklerinigördü.

Tatarşaw bi durup düşününce “Heeyyy Tatarşaw, artık babanda, seni bü-yütende seni bir daha göremezler” diye kendi kendine söylendi.

Tatarşaw eve geri gelip içeri girdi, oturduğu sırada ona sofrayı getirip yedi-rip içirdiler. Sofrayı geri götürürlerken kapıyı açtıklarında, ipek elbisesini yerde sü-rüyen esmer bir kadın içeri girip “Hoş geldin, Tatarşaw” dedi.

Tatarşaw kadına teşekkürler ettikten sonra kadın geri geri giderek odadançıktı.

Ondan daha güzeli diyebileceğin ikinci bir kadın ipek elbisesini sürükleye-rek içeri girip selam verdi. O da tıpkı ilk kadın gibi geri geri giderek kapıdan çıktı.

İki kadında çıktıktan sonra genç Tatarşaw’a “Buraya gel Tatarşaw!” diyerekTatarşaw’ı odadan çıkardı.


wıne gore riĺeğuáğ, mıjö seraye kéş'ećığew. Qogow caş nesiş uhağex. Mıjö ke-lapç nebǵıripş'ew wıyéqoĺ'ağeciy upxın pĺećıtep.

—Teterşaw, mew zećaqoT yiuiy, Teterşawe ṫequ kızećaquiş, ćalertéwağ:«kıux!» Tyiuiy.

Kelepçiṫur uxığew Teterşawe yıĺeğuğ.—NéqoT yauiy, dahexiş, şı ş'oum yaşıxer şüexaźiş.—NéqoTeterşawT yiuiyş, pçe gorem yihağex. Zéhexem, semegumce, zı

stol, zı pḣenṫequ, zı ṕoş'ığ yaow şıtığ. Wıde thamete ıstıṕemiy zı stol, pḣenṫe-quiṫu, ṕe şı'ığer şıtew ariy yıĺeğuğ Teterşawe.

—TeterşawT yioáğ ćalem,—Mo mı pçem dej wııstın ṕ'omi, thamate ıstıṕem wııstın ṕ'omiy wıfitT

yioáğ.Teterşawe: «Se aş sıpıćıjın sĺećınep, seştemiy kézğeş'enep»T yiuiy, tha-

mete ıstıṕem quiy ıstığe.Kahiy ağeşkağ.Ğoĺıjınxe zeḣum, Teterşawe yağeğoĺıjığ. Ziṫećiş ğoĺığe, çıyağe.Pçedıjım nef keşi, Teterşawe ketecıji, şawım yićı ş'üeyğow kızéćım, rioáğ

ćalem:—Kumğan kebğotıme, sićı sş'üeyğuT yiuiy.Kumğaneriy kıfihığ.—Tede zğezetT zéom:—Mew réqoći, carı şıtT zéom, réqoćığ.Teterşawe zıréqoćım, haćezıjıye şıtew (psıwın) meşeşḱo ćeĺırıtew, duna-

yem kole-bzıwew tétım yizırızığo a maşem yiwexew yıĺeğuğ.Mew yış'iy zızéetım, šıf hadexer yiĺxew, axer kole-bzıwme yaşkıxew yıĺe-

ğuğ.Teterşawe wıçüiy yegupşısağ.«Yé Teterşaw, we yeğaş'em wıyati, wıziṕ'urımiy waĺeğujınep»T yiuiy, yej-

yéjırew Teterşawe zeriojığe.Kaquiy kihajiy zeıstım, aner kahiş ağaşkiy uáxıjığ.Zıuáxıjım newjıpke neṫapçer kıuixi, dene canew şığer ćıum diĺeşöw bzıĺfığe

kuápše gore kıćećiş:«Fesapşi, Teterşaw»T kırioáğ.—ThewéğepsewT yioáğ.Bzıĺfığer yıćıbıce zećaqogow neṫapçem ćećıjığ.Ay nah daxe ṕ'ome ḣunew, dene caner yıĺeşöw yeṫuániy bzıĺfığe gore kı-

ćećiş selam kırixığ, ariy caş fedew zećaquiy, ćećıjığ.Yiṫo zıćećıjım:—Mo kaqo, TeterşawT yiuiy ćalem ćişığ.Mı semegum ḱuáhıce yipşın wımıĺećınew tıjın some koĺ. Jabğumce a

koğum pşaşer kot, semegum dışer kuiz, mıdıre jabğum šıfışhexer şıĺıx, şe ḣuncezı şhe şıćew.

— TeterşawT yioáğ ćalem,— Mı pĺ'ıme yaxad.


“Bu sol tarafın arkasında gemi ile taşıyamayacağın kadar çok gümüş paravar. Sağ tarafın arkasında ise kız var. Şurada altın, diğer tarafta ise insan kafa-tasları var, yüz adetten bir eksik. Tatarşaw bu dördünden birini seç!” dedi genç.

Tatarşaw ise “Sahip olduğum mülk bana yeter, verirsen bu kızı alıyorum .”diye kızı istedi.

“Al götür Tatarşaw” dedi genç de.Tatarşaw tam da kapıya vardığı anda;“Tatarşaw dur!” diyerek Genç Tatarşaw’ı durdurdu;“Tatarşaw şu kafa taslarının yüz olması için bir kafa lazım, bunlar bilip bil-

meden altına hücum edince şu gördüğün kılıç ile vurup onları öldürdüm. Sen on-lara benzemedin çık oradan.” deyip Tatarşaw’ı geri çıkardı.

Genç annesinin yanına gidip onu sevindirmek için “Damadımız var” dedi.Bu habere sevinen annesi yıllardır kimseye vermediği babasının kılıcını genceverdi.

Tatarşaw’a “Sen denk geldin Tatarşaw” dediklerinde.“Adamlığım kılıca bağlı değil, Allah hayırlı etsin” diye onlara cevap verdi.Tatarşaw’a verdikleri kız geldiğinde;“Bulduğunla beraber uzun yaşayıp mutlu olmanı diliyorum” dedi genç.Ondan sonra Tatarşaw birkaç gün daha kaldı.“Tatarşaw bugün babamız sayılırsın, istersen iş yapmadan oturacaksın, is-

temem ait olduğum yere gideceğim dersen gitmekte serbestsin!“ dedi genç Ta-tarşaw’a.

Tatarşaw da;“Burada olmak bana uygunsuz geliyor, ben ait olduğum yere geri dönmek

istiyorum” dedi.Genç “İyi Tatarşaw, hazırlan o halde” diyerek bindiği atı elinden aldı ve ona

çok iyi bir at verdi. Eşine de bir şıwan* ve ikisine birden iki insanın taşıyabileceğikadar altın verdi. Genç önlerinde olarak Tatarşaw ile eşini daha önce altında yat-tıkları hurma ağacına kadar getirdi.

“Köyünüzden geçer geçmez atına bin, size hayırlı yolculuk” deyip genç yolakoyuldu. Çok gitmeden genç Tatarşaw’ı durdurup;

“Tatarşaw, ben gelmeden sen geleyim deme, artık asla gelemezsin” dedive genç tekrar dönüp geri gitti.

Tatarşaw hiçbir zaman oraya geri gitmedi.Arkadaşı olan ihtiyarlar sorduklarında:“İşte benim başıma gelen en tuhaf şey, eşimi bulmam ve düşmanlarıma

karşı geldiğim atın bana verilmesidir” diye ihtiyarlara anlatıyordu.


— Se sie mıĺḱor yikutT yioáğ.— Kıseptıme, mı pşaşer seşte.—Qo, ćeş, Teterşaw. Quy, Teterşawe pçem kızınesım.—Teterşaw kewçüT yioáğ.—Kızewçüm:—TeterşawT yioáğ,— Şe ḣunce zı şhe fay mı pĺeğuremT yioáğ.— Mıxer mıorış'exew, femıfıxew, dışem yebenxew kızéjexem, mı pĺeğure

semce sawoze aşhe pısıwpćığT yioáğ.—We mıxeme wıryalıyeş, ćećıjT yiuiy Teterşawe kıćiğećıjığ.Ćaler yane dej qoáğe yığeguş'önew, maḣuĺe tiı'T yiuiy.Yane zıraom, a fedizre mafem kırimıtığe çete şahew yate yiyağer gu-

şü'apćew kıritığ.—Wıkıućağ, Teterşaw, kızıréom:— Se ĺ'ı sıḣume çate paye sıkınenep, tham pşhape yeşı' T yioáğ.Pşaşer kićiş:—Bew bğeş'enew, bğotığemre werıre şüzedetḣenew yeseuáĺ'eT kırioáğ.Yéṫuáne, mefe zawle şısığ Teterşawe.Ćaler kıćećiş:— Teterşaw, tyatem yıćıṕe népe wit, ofiy pş'etep, wışısıt, wıfayeme. Wıfe-

mıyew, sıqojıt sızışışım zıṕoce, yizın wiı', TeterşawT kırioáğ. Teterşawe:—Sikeqoáće ṫequ dede mıḣunew seĺeğuş, sızışışım ze sıxehajı sş'üeyğuT

rioáğ.—Değu, Teterşaw, aşığum wızğehazırınT yıuiş, şew zıtésığer ixığ. Şı değu

dede kıritığ. Şüzew kışeremiy şıwene zetéĺ kıritığ.Nebǵıriṫume kafehıt dışer kıritiş, ćaler ape yitew çıǵew zıćeĺığem kıniğesı-

jığex.—Şüçıle mew wızerexećew şısış, şüğogumafexT yiuiy ćaler kéjejığ. Ṫequ

keqoáğew ćalem Teterşawe kığewçüiş:—Teterşaw, se sıkemıqow wıkemıqu, yeğaş'em wıkeqon pĺećıtepış T riuiy

ćalem yığaziy qojığe.Teterşawe yeğaş'em qoáğep.Yinıbceğu ĺ'ıjxer zéwıpćım.:—Se kıseḣuĺ'ağem car yanah ş'ağu, wı şüzew yiser arı zğotığer, şew kısi-

tığer arı piyxer zerezğepıyiğer, yiuiy ĺ'ıjme kariojığağ.


NART KANC’IN ALIGUCE-GUAŞE’Yİ ALMASI

Nart Kanc soy olarak Yinımıkolardan idi. Zeqoyu* ve avlanmayı seven sertadamlardan biriydi.

Bir gün, “Bir bakayım elde edebileceğim bir şey var mı?” diyerek dağ vadi-sine girdi. Oku yayına takılı halde ne kadar dolaştıysa da hiçbir av bulamadandöndü durdu ama gene de geyik cinsinden iyi bir ava rastlamadı. Farkına varma-dan akşam olduğunda okunun ucuna ufacık bir keçiden başka bir av denk gel-memişti. “Bir kelik yapıp bu ufak keçiyi pişireyim geceyi de burada geçirip birazkendimi toparlamış olurum” deyip bir mağaranın önünde durdu. Karanlık olduğuiçin mağaraya girmeyi uygun bulmadı.

Hayatı seferlerde ve avda geçen biri neler yapmaz ki; uzun fındık dallarınıbir kucak dolusu kesip tüm mahareti ile çaka çaka keliğin iskeletini oluşturdu veüzerini eğrelti yapraklarıyla örttü. Ateş yaktığında sıcaklığın içine girebileceği enuygun şekilde keliği yaptı. Her ne kadar gündüzleri sıcak olsa da geceleyin dağsoğuyordu nede olsa insan sıcaktan hoşlanır.

Ateşi düzeltip, keçinin içini boşalttı. Etin tamamını tuzlayıp ağaç şişlere ge-çirdi ve pişirmeye koyuldu. Gün boyu ayaklarının üstünde avlandığı için gayet yo-rulmuştu, ateşin sıcaklığı tenine vurduğunda Nart Kanc gevşeyip uykuya daldı veen sonunda horlamaya başladı.

Avcı öylece yarı uyku halinde otururken birden irkilip birinin pişmekte olaneti çektiğinden şüphelendi. Etrafına bakındı ama hiçbir şey göremedi.

Kendi kendine “Hayal görmüş olmalıyım” diyerek düşünmeyi bıraktı. Etin ta-mamen pişip pişmediğine baktı, daha henüz pişmediği için eti biraz çevirip dik-katlice geri oturdu. Avcılar her zaman dikkatlidir, avcılık onları bu hale getirir.

Bu şekilde uykusu kaçınca eti kontrol etmek için ateşin önünde oturmayabaşladı. Mağaranın içinden bir karartının sürünerek kendine doğru geldiğini sandı.“Aha! , hayal görmemişim” dedi. Karaltı ışığa yaklaştığında bir insan sureti belirdi.Nart Kanc karartı için “Benim gibi avcıdır” dediyse de temkinli olmayı da elden bı-rakmadı. Gelen şey, ateşe yaklaştı ve elini uzatıp eti aldı.

Nart Kanc gördüklerine şaşırdıysa da olanlar onu biraz gülümsetti. Yayınıgelen kişinin boynuna takıp onu zapt etti ve eti tuttu. Yakaladığı kişiden daha güçlüolduğunu ispatlarcasına karşısındakini pek zorlamadan, gücüne güvendiğini onagöstererek onunla birkaç adım attı. Diğeri alıp götürmekte olduğu büyük şişi uza-tıp eti geri verdi ve mağaraya geri girdi.

Ateş de azalıp küçüldüğü için mağaraya geri gireni iyice görmesi mümkünolmamıştı. Ama koyun derisinden, kolsuz büyük bir elbisesi olduğunu ve erkek si-masında olmadığını anlamıştı.

“Bu kim acaba” deyip, başına gelen şeye şaşırdıysa da neye yoracağını bi-lemeden bir hayli o şekilde kaldı. Sonra ateşini korlayıp tekrar yerine oturdu.


NART ḰANC ALIGUCE-GUÁŞE KIZERİŞAĞER(Hatikoé tékst)

Nart Kanc yıĺepkıce Yinımıkoxem yaşışığ. Zéqonıriy şeqonıriy zićese ĺ'ı pḣa-şexem yaşışığ.

Zı mafe gorem:«Kıspećafere şıeme keshın» T yiuiy Kuşhepĺ ṫuáće dehağ.Kıećahiy şımıew, lewçeš goriy yinepĺeğu kimıfew, aw yişere yibzere zeuźağewbere a ćıṕem şışeqoáğ. Awze, gu ĺimıtew, zı çıš šıqu nahiy yişebzape kımıhığew,çeş ḣuğe. «Çel goriy sş'ın, mı pçen šıquriy zğejen, ṫequ sızıuwıpḣuáhıjıme, çeşıpeçıye mış şisxın»T yiuiy ğo ćeğ upe gorem dej kışıwıçüğ. Ğoćeğıj şü'ınćım ćeha-new riḱuğep.

Yéğaş'em zéqouw, şaqow xetıze yesağem sıd riğeoni, dejıyeḱu deçayew çıćah apĺ kıriwıpći, ewj-ĺewıjtiy, xiu-kıxiujiy çelır yığai yeneb pćaşer kıtıriḣojığ. Çelırş'ıće yiew yığewçüğ: yıu featığaş'öw, maşü’e upş'ahıme, febamer çelım kıćeha-new.

Sıd fedew mafere fabemi, çeşıre kuşher kewçıış, ar xetiy yeş'e, febağergum yićasew meḣu.

Maşü’er zeguriğauiy, pçen šıqor zeixığ. Zerepsawew yışıwi, pḣe śeśeşxompı'uiy yığajew ṫısığe. Meferénem yıĺe tétew şeqoáğeti, febameriy kızéum, NartKanc kebelereğiy şhéwkağe, çıye ǵırḣiy yawjıpkem yeo ḣuğe.

Arewştew mo şeqoĺ'er şısıze, kıćeştağ: zıgorem lew yığajerer yıkudıyiğefedew guśafe yış'ığ. Zipĺah-zıkıpĺıhıjiy şhaye ziy yıĺeğuğep.

«Sıthawyağew kıćećın!»T yıguce zeriojiy, aş yıwıj yićıjığ. Yil jeğaxeme ye-pĺığ, aw aş yiğo ćemıhağew şıtıti, ṫequ zeriğezeći, sakew ṫısıjığe. Sıdiğociy şaqo-xer sakıx, arewştew axer şeqon ofım yış'ığex!

Arewştew, çıyeriy téwıjığew, lım ĺıpĺew maşü'em pesıze, mo ğoćeğım zışü'ıšağe gore kıćeqoşew guśafe yış'ığ.

«Ihı, sıthawéğeğen fayep»T yioáğ. Şü'ıšağer nefınem kızébleğım, šıf suretyiew kıćećığ, «Seş fede şaqoştın» T yıow aw fesakew şısıze, mo šıfer maşü'emkéqoáşi, lım kıĺıebağ.

Yıĺeğurer yığeş'ağow, ḣurem ṫequiy Nart Kanc fıuşxıpšıćığ. Keebağem lır zı-ećeriğexi, yej yişabze yiağoti, yei şhariźiy kıwbıtığ. Aw kıwbıtığer yej nahiy becenah zereĺeşer kıriğaş'ew ĺebeku zawle zıdişağew, şabzeriy kızışharixıji, mıtḣıtḣdedew, yıqoáćece zerezışıuğıjırer kıbgurıon fedew, śeśeşxew rihıjağeriy kıfişeyikıritıji, yej ğoćeğıjım ćehajığ.

Maş'oriy wıpebjağew, maşü'e bıbew şıtığepti, mo ćehajığer terezew yıĺe-ğun yıĺećığep, aw melışö cene wıbğu, eğuápe pımıtew, zereşığım ḣuĺfığe negu ze-


“Bu bir insan ama kötü niyetli biri değil, isteseydi bir taşla bile bana vurupbeni öldürebilirdi ama öldürmedi. Yalnız olmalı, öyle olmasaydı ikinci gelişinde ya-nına birini alıp öyle gelirdi. Güçlü birisi ama gene de kadın olmalı. Yüzünde dedokunuşunda da bir yumuşaklık var. Öyleyse onunla tanışmadan buradan gitme-yeceğim” diye kendi kendine karar aldı.

Nart Kanc tüm bu olanları düşünürken gün doğdu. “Bu mağaraya girip onukorkutmayayım” deyip keliğini düzeltti ve ateşin korunu külle kapattı. Kendi hey-besini de elbiselerinden biriyle birlikte keliğin önüne bıraktı. Çok fazla el sürmediğieti de yere serili derinin üzerine koydu. Sonrada önceki gün yaptığı gibi avlanmakiçin derenin vadisine girdi.

Geceleyinki misafirin onu izlediğinden şüphelenerek gittiğini belli etmek içingürültü patırtı çıkarıp oradan uzaklaştı. Güneş kızdırıncaya kadar gittiği yerdekaldı, sonra avladıklarını beraberinde taşıyarak geri geldi.

Nart Kanc keliğine geri geldiğinde, dikkatlice bakındı, etin yarısının odundanşişin ucunda olduğunu, heybenin de yerinde durduğunu gördü ama elbiseyi gö-remedi.

“İşte misafirimiz! artık senin ile benim bir ortaklığımız oldu” deyip Nart Kancsevindi. Biraz yemek yedikten sonra silahlarının bakımını yaptı. Bir keçinin içini çı-karıp tuzladı. Güneşin kızgınlığı geçinceye kadar diğer avladıklarının da içini çı-karıp temizledi ve bir deri içine sardı. Serinlikte kalmaları için bu hazırladıklarınısuyun deldiği bir taş oluğunun içine bıraktı. Ateşi tekrar yaktı ve yanına da birkucak dolusu kuru odun döktü oraya biraz da et bırakarak avlanmak için ormanageri gitti.

Keliğin önünde olanları görebileceği uzaklıktaki büyük bir meşe ağacına tır-manıp üzerine oturdu.

O şekilde bir hayli otururken keliğin önüne birisi yanaştı ve gidip gelip birşeyler yapmaya başladı. Odun kırma sesleri gelmeye ve ateş dumanı yükselmeyebaşladı.

“Bunu öğrenmezsem olmaz!” diyerek Nart Kanc ağaçtan indi ve keliğe yak-laştı.

Üzerine el yapımı bir şey giymemiş, deriler ile vücudunu örtmüş, yalınayaklı, uzun saçları ve göğüslerinden kadın olduğu anlaşılan biri Nart Kanc’ın bı-raktığı eti ağaç şişe takmış pişiriyordu.

“Bu orman adamı dedikleri yabani adamın kızı olmalı öyle ise de eli yüzü negüzel. Mümkün olduğunca bununla yakınlaşayım” dedi Nart kendi kendine.

Nart Kanc keliğe yaklaşıp arkasından çıktı ve kızın yanına oturdu. Kız hız-lıca kalkmak istediyse de Kanc onu omuzlarından tutup hareket ettirmedi. Çünkü,Nartın da güçsüz olmadığını ve kızın gücü ile kendisini yenemeyeceğini ona an-latması gerekiyordu.

Kıza “Otur otur!” diyerek ona ılımlı yaklaşıp kolundan yavaşça tuttu ve omu-zunu sıvazladı. Sorup soruşturduysa da kıza bir şey söyletemedi.


rimıem guĺitağ...«Xetına mır?»T yiuiy, kéḣuĺ'ağer şüeğeş'eğonew, aw ripesıniy yımış'ew,

zerioniy şımıew zawlere şıtığ. Yéṫane yimaşü'e zećiğewıjiy ṫısıjığe.«Mır šıfı, aw gu bzace zie šıfep. Feyağeme, mıjöce kawe nemıyemiy siwı-

ćın yıĺećıştığe, aw siwıćığep... Mır zekon faye, arımırme yaṫonere keqoğum ğusekış'ın yıĺećıştığ. Mır ĺeş, aw bzıĺfığen faye, yıneguiy yej yiebaćiy şebağe gore axeĺ.Aw zıḣuce, mır blağe sımış'ew mı ćaṕem sıućıjınep...»

A pstewme yagupşıse Nart Kanc xetıze nefiy keşığ.«Mı ğoćeğım sıćahew zğeştewınep»T yiuiy, yiçel zeriğefeji, yijöḱu maşü’e

yajem kıpişahi, yiaĺmeki, yicane goriy çelım kıuni, yilı ğejaği, zerexeağe ş'ağo şı-mıew, yişö ane kıtırini, ade mafere zeriş'ı xabzew, yej şaqo psıḣo ṫuáćem dehağ.

Mo nıçepere haćer kıĺepĺew guśafe yış'iy, emeke-ĺemakexer yığeuze ućığ.Tığer kepĺıfe keti, kıwşequğexeriy kızdihıxiy keqojığ.

Nart Kanc yiçelı kızıohajım, gufapĺew yıpĺahığ: lım yızınıko pḣe śeśeşxompıxığ, yiaĺmek zerepıĺağ, yicane pıĺeğejep.

«Ihı, werıre serıre, tihaće, of zedıtie ḣuğe!»T yiuiy, yıguce ĺ'ır guşü'ıağe.Ṫequ yışxiy yieşe hap-şıpıme yaupḣuji, çeš gore zeixiy yışıwığ. Tığe nestı-

rer yećıfe adıre kıwşequğexeriy zeixıxi, yıwkebzığex, şö gorem qošişahıjxi, psı-ḣom rihıxi, psım ćiwıtığe mıjöbğu ane gorem, çıetağem şiğeıĺığ. Maşü’erzećiğewıji, pḣe ğuğe apĺ zı-ṫuiy kıritekuli, lıriy ağow kığeıĺiy Nart Kanc şaqow kuşhemezım ćehajığ.

Çıje mıqow, wıkapĺeme çelı paşhem şıḣurer kepĺeğunew, çıǵeyé çıǵ ĺaǵegorem deqoáyıy yışhağı yiıstağ.

Arewştew zawlere şısığew, çelı paşhem šıfı gore kıuhağ. Zıgorexer yeş'eş,meheqo-bğuáqoş ut. Pḣe zepıć maki keuğ, maşü’emiy yiuğo kıxeḣuáğ.

«Ḣunep, mır zezğeş'epen!.»T yiuiy, Nart Kanc çıǵışhem kéxi, meće-maćewçelım kéqoşejığ.

Šıfım şhaś ćah téĺığ, yıbğexemce, zerebzıĺfığer nafe kıfeḣuğ. Lır pḣe śeśeş-xom pıuğew yığajeştığe. Šıf eş'ağe gore şığığep, ĺapše, aşhe pımıtew şö cenebıḣum yıpki yıĺeguánciy yeğebıĺıx.

«Mı mezıĺgorem, šıf el gorem yıpḣun fayeT yioáğ Nartım. «Aw sıdew nepk-pepk dax... Amal zeriece mır blağe kızfesş'ın!..»

Nart Kanc çelım yeqoşeji, çel koğum koćiy mo bzıĺfığem goıstağ. Ze kız-şıĺetınew zıkıpḣotenew féjiy şhaye yıtemekupşhe zıtıriğéwiy yığeḣıyağepT yejNarteriy zeremıqoćacer, qoáćeće kızeretémıqoşter guriğeoğen faye.

—Şıs, şıs!.. rioáğ. Asew dezéqouw, yıelcaniy şabew yıığew yıpĺeuiy, yıblıp-kiy aşifağ. Yéwıpćığ, kéwıpćıjığ, aw adırem ziy kırioáğep.

«Mış guşeaće yımış'enćiy meḣu!»T yıguce yioáğ, Nartım.


“Bu, konuşmayı bilmiyor da olabilir” dedi içinden.Nart Kanc akşam oluncaya kadar yabani kız ile birlikte oturdu. “Et, su, otur,

ye..” gibi birkaç kelimeyi söyledi. Nart Kanc kızdan hoşlanmıştı. Kendisi de ev-lenmemiş bir adam olduğundan onunla bir aile olmak için imrendi. Akşam oldu-ğunda kız kalkıp Kanc’a hoş bir bakış ile bakarak uzaklaştı. Kanc ise peşindengitmedi.

Nart Kanc keliğini düzenledi ve bir miktar eti ile bir takım öteberisini de ke-likte bırakarak yola koyulup evine geri geldi. Kız ile yakınlaşma niyetini ona anla-tıp kalbini kazanmak için karar aldı.

Evine ulaştığında yatak yorganını, elbiselerini yamçısına sarıp, yemek mal-zemelerini, eşyalarını pılı pırtısını bir heybeye doldurup atına yükledi ve vurupyola koyuldu. Gece yarısına doğru keliğe ulaştı. Aynı bıraktığı gibi buldu. Ötebe-risini atından indirdi ve yamçısını yere serip yattı. Yorgun olduğundan hemenuyudu.

Uyandığında yabani kız eti pişirmek için ateş yakmış ve eti odundan kan-calara asmıştı. Kızın elini yüzüne sürerek kendisini uyandırmasına Nart Kanc çoksevindi. Kendine gelince kalktı ve suya girip yıkanıp temizlendi.

İkisi birlikte yemek yediler. Böylece bu iki kişi arkadaş oldu. Kanc yabanikızı giyindirdi. Kız söyleneni anlayıp istenileni yapabilecek duruma geldi. Öylecebir hayli birlikte yaşadılar. Giyinip kuşanmayı ona iyice öğretti. Erzakları bittiğindeNart atı ile evine gelip ihtiyaçları olan şeyleri keliğe taşıyordu. O şekilde gidip ge-lirken kızda peşine takılıp bir yere kadar onu takip etmeye başladı. Geç kaldı-ğında da yolunu gözler olmuştu.

Nart Kanc bu şekilde kızın gönlünü yapınca onu razı ederek evine getirdi.Köye geldiklerinde insanlar gelip karşıladılar. Küçük bir çocukta koşarak

yanlarına gelmişti. Kız o zamana kadar hiç iç insan içine girmediğinden insanlaraalışık değildi, çocuk kıza değişik gelince çocuğu tuttuğu gibi bir kenara fırlattı.

Bunu görenler duruma çok üzüldü. Bir kısmı ”bu kötü biri” dedi, diğer birkısım ise “Acıma duygusu yok, yabani!” dediler.

Öyle ki bu isimler Nart Kancın eşinin üzerinde kaldı. İnsanların yarısı “Kötükişi” diğer yarısı “Yabani Hanım” dediler.

Nart Kancın Elıguce guaşe’yi almasını işte böyle anlatırlar.


Pçıhe nes pşeşe elım dışısığ. «Lı», «psı», «ıst», «şxe» zıfeṕ'onım fedewguşıe zawle rioáğ. Nart Kanc pşaşer yıgu rihığ. Yéj ĺ'ı zikemışew şıtıtiy bınıce ye-ḣopsağ. Pçıhe zeḣum, pşaşer teci, neşü'ıce ĺ'ım képĺiy ućıjığ. Kanc yıwıj yihağep.

Yiçel kéwıpḣuji, yilıxeriy çelım kıćiĺhi, yihap-şıp zawliy kıüni, Nart Kanc kéjiyyadej keqojığ. Pşaşem bleğağe diş'ınew, zerefegumećırer zexıriğeş'enış yıgu kı-şefınew, arewştew yıgu kıpeblağe yığeḣunew tıriwıbıtağ.

Wınem kızesıjım şığıni-téḣoniy zeraow yişıćeğen şü'eş'ırexer ćaqom qoši-ğeçerazi, ṕestapḣi, şöwiy, haku-şıku ṫequi, şhamajiy yiaĺmek zepéźeć riwığuáyıy,a pstewer yişıbǵı riĺhi, kéwıiy kıdećıjığ. Çeşıgu hazır ḣuğew yiçel kesıjığ. Zereşı-tığe kabzew yipşıṕe kıućejığ. Arıti, yişı feo-faş'exer xiğeći, yićaqo çelım ćiwıbğuiyğoĺığe. Pşığetiy çıyağe.

Bere çıyeğen faye: maşü’er zegurıojığew, pşeşe elım lı yığejenew pḣe ṫar-kome apiĺağew, yej yınape e kışifew kewşığ. Nart Kanc guşü'ıağe. Keteciy psıḣomdahiy zithaćığ, ziĺećığ.

Zedeşxağex.Auze mo nebǵıriṫor zeneoáse ḣuğe. Pşeşe elım zıriğefepağ, yıorer gurıow,

zıfayer riğeş'en yıĺećew ḣuğe. Awze bećayere zedepsewğex, şığınmiy ćaqomiyneoáse afiş'ığ. Ğomlapḣer yawxı zıḣuce, Narter yadej şıwew keqojıti, yaşıćağe-xer çelpşıṕem kıniğesıştığex. Aş fedew kızıućıce, pşaşer kıdéjew, kıdeqoátewyıwblağ, kızeretıreriy şüabew, papĺew ḣuğe

Arewştew mo pşaşem yıgu kızéşefım, Nart Kancı yığerazi, yadejı kışağ.Yawıne kışejı zeḣum, šıfxer nısem kıpeğoćığexeti, aş axet ćelešıqu gore

zéçaĺ'em, tham yeşı', šıfme yaxetıze yemısağew mezım xesığe bzıĺfığe elım kı-zereşıḣuğer, mo ćelešıqor kıwbıtiy kızexišıšiy kıćiźığ.

Ar zıĺeğuğexem ĺeşew yaş'öyiğoáce ḣuğe. Yıznıkome: «nebǵırıye mır!»yaoáğ, yıznıkome: «gućeğu xeĺep, elıguce!» yaoáğ. Arıti, awştew a šexer NartKanc yaguáşe kıténağ, yızınıkome «Nebǵırıye» rao, adıreme «Elıguce-Guáş»rao.

Cawştew Nart Kancı Elıguce-Guáşe kışağew kaotejı.


KANC OĞLU ŞEWAY

Nart Kanc avı, seferi seven aynı zamanda çok güçlü biriydi. Eşi olan EliceGuaşe’ye de avda iken rastlamıştı. Bu kadının ormanda tek başına neden bulun-duğunu hiç kimse bilmiyordu. Ama Kanc onu görünce hoşlanmış, kız da ona sev-giyle bakınca; bu, kimsenin görmediği yabani kızı kendisine alıştırmış ve onuhayat arkadaşı edinmişti. Nart Kanc ile Elice Guaşe evlenip birlikte yaşarken birerkek çocukları oldu. Setenay, Elice Guaşe’ye çocuk büyütme konusunda yardımediyordu. Bir gün Setenay küçük çocuğu kucağına oturttuğunda, çocuk kendindenbeklenmeyecek kadar ağır çıktığından, Setenay’ın elbisesinin eteğini delip o sıraönünde oturmakta olduğu ocağın içine düştü. Onu ateşten almak için uzandıkla-rında gördükleri şey çok şaşırtıcı idi. Çocuk ateşin içinde oturmuş, közlerle oynu-yordu. Onu o şekilde göründe annesi Elice Guaşe;

—Bu çocuk bir Nart kahramanı olacakT dedi.Setenay da onu destekledi;—Söylediğin çok doğru Elice Guaşe. Bu sert bir adam olacak. Ona Şeway

adını veriyorum.Şewaye’nin normal insanlar gibi olmadığını anladıklarından “Bunu sadece

anne sütü ile büyütmemiz mümkün değil” diyerek onu her gün, dağda buzun hiçerimediği bir yere götürüp, hava kararınca geri getirerek iki yıl bu şekilde baktılar.Buzun altında, ondan damlayan damlalar birer birer ağzına damlayacak şekildeher gün altına yatırıyorlardı. Böylece iki yılını doldurdu. Henüz beş yaşına girme-den Şewaye gelişimini tamamladı. Çok güçlü ve akıllıydı. O zamandan itibarenŞewaye yiğitliği ve başına gelen olağanüstü olaylarla anılır oldu. Bu ilginç olay-lardan biridir şimdiki anlatacağımızT

Şewaye ava gidecekse de sefere çıkacaksa da yalnız giderdi. Yiğitliği Nartülkesinde anılır ve ondan övgüyle bahsedilirdi. Ama sürekli yalnız dolaşmasındanhoşlanmayanlar vardı. Bu nedenle bir grup Nart erkeği toplanıp Şewaye konu-sunda tartıştılar:

“Şewaye her zaman yalnız çıkıyor, yiğitlik yapıyor. Ama gücünün yapabile-ceklerinin ulaşacağı yeri tam bilemiyoruz. Onu öğrenmemiz lazım” dediklerindeNart Yeşerikoxafe yaklaşıp onlara;

—Onu bana bırakın. Çıktığında peşine düşecek ve gittiği yere gideceğim.Neler yaptığını öğreneceğimT

Yeşerikoxafe’nin dedikleri Nartların hoşuna gitmedi. “Şewaye o şekilde giz-lice takip edildiğini anlarsa hoşuna gitmez. Sana düşman olur ve seni yok eder.Birlikte peşine düşeceğiz. Ama önce sen Yeşerikoxafe! Ona uğra, niyetimizi onaanlat” dediler.


ḰANCI YIḰO ŞEWAY

Nart Kanc ĺ'ı qoćeşxew, zéqonır, şeqonır yićasew şıtığ. Şaqo şıew mezımşıućeğağ şüzı feḣuğe Elıguce Goáşem. Mezım bzıĺfığer yizakow xesınew ze-reḣuğer zı šıf goremiy yış'eştığep. Aw Nart Kancı ar zéĺeğum, yıgu yequi, pşaşe-riy ne şüıće képĺığeti, bzıĺfığe elew, šıf yımıĺeğuğew şıtığemi, kızeriğasiy pseweğuyış'ığ.

Nart Kancıre Elıguce-Goáşere wınağo yaş'ağew zedepsewxeze, şawe ka-feḣuğ. Sabıyir kızeḣum, aş yanew Elıguce-Goáşem epıeğu feḣow şıtığe Sete-naye şewejıye šıqur yicene ḱoćı riĺhağ. Aw sabıyir yemıpesığew wenteğow kıćeći,ceneḱoćır pxıritḣığ. Setenaye wencek maşü'em dejı şıtığeti, sabıyir maşü'empefağ. Aguće yizığew zıĺeabexem, aĺeğuğer geş'eğonı: sabıyir keṫısığew maşü'emxes, maşü'e tepme arecegu! Auştew zéĺeğum, yane yıoğağ:

— Mı sabıyim Nart ĺ'ı pḣaşe xećışt!Setenayé aş dıriğeştağ:— Terez zıfaṕ'orer, Elıgucegoáş. Mır ĺ'ı pḣaşe ḣuştış, Şeway fesewsı.Şewaye šıf kızerıqow zereşımıtır kızagureom, «nım yibıźışe zakoće mır

ṕığın pĺećıştep» yauiy, mafe kes kuşhem, mılır zışımıtqure ćıṕe gorem, ahıme,şü'ınćı zıḣuće kahıjıze, yiĺesiṫo yaığığ.

Mılım yıćeğı, aş ğotqo zırızew kıpıtqurer yıje kıdetqonew, sabıyir ćağeğoá-ĺheştığe. Cawştew yiĺesiṫur zéćım, yaşenerem şıćeźağew, yiĺesitfımiy nemısıze,Şewaye ĺ'ıpkım yiwçüáğ. Qoćeşxo ḣuğe, akıliy yığotığ.

Caş kışéğejağew Şewaye ĺ'ığexer zerihexew, ğeş'eğonxer kéḣuĺ'exewḣuğe. Aş fedew kéḣuĺ'ağeme aşış gore cı kes'oteşt.

Şewaye şaqo qoştmi, zéqo yejeştmi, yizakow dećıştığe. Ĺ'ığe zerexeĺır Nartxeğegum şaş'ağew, yişıtḣu aoáteştığe. Aw rénew yizakow zerezéqorer zıgu rimı-hıxerer şıağex. Arıtiy zegorem Nart ĺ'ı ḱup zerewğoyiy, Şewaye téguşıağex.

— Şewaye rénew yizakow dećı, ĺ'ığexeriy zeréhe, aw yıqoáćere yikulayı-ğere zınesıre şıpker tş'erep. Car zedğeş'en faye. Awştew zaom, Nart Yérışekoxafekaxeqoti, kıoáğ:

— Se aş sıfejüğaz. Zıdećırem, yıwıjı sihanış, zıdaqorem sıqoşt, yış'ererzeće zezğeĺeğuşt.

Yérışekoxafem kıoáğer Nartme agu rihığep. Şewaye awştew şefew wıé-pĺaqow wıkış'eme, yıgu rihıştep... yaoáğ Nartme.

— Pıyi wıiş'ınış, wıećeqodeşt. Tızeğusew yıwıjı tihaşt. Aw nahıperapş'ewwe, Yérışekoxafer, Şewaye yıdejı wıihew meḣuş, zıuğaći, tiguxeĺ feoát. Yérışeko-xafem Şewaye zıuiğaći, Nartme yawınaşö rioáğ. Şewaye ziy xiuhağep, ćećewcewap kıritıjığ:

— Nahıjxem awştew yaoáğeme, aşığum değu. Pçedıjım, bğeşḣo weğum yı-wıjı sıdećınış, Labe ut kamılım sıgotew şeqonır yezğejeşt.


Yeşerikoxafe Şewaye’ye uğradı ve Nartların kararını ona anlattı. Şewayeitiraz etmedi ve hızlıca cevap verdi:

—Büyükler böyle söylüyorsa tamam. Sabahleyin erkenden çıkacağım. La-be’nin kenarındaki kamışların yanında ava başlayacağım.

Şewaye söylediği vakitte çıktı. Diğerleri de, baktığında kendilerini görebile-ceği uzaklıkta onu takip etmeye başladılar. Bu şekilde bir hafta kadar yürüdüler.Bir gün Şewaye’nin attan indiğini görünce yanına yanaştılar. Onun kamçının sa-pıyla yüzeyde bir şey ölçtüğünü düşünüp ona ne yaptığını sordular.

—Buraya bakın. Bu atın ayak izi. Kamçının tamamı ayak izinin içine giriyor.Bunun nasıl bir at olduğunu ve üzerinde oturan adamın neye benzediğini öğren-mem gerek. İzler kamış tarlasına gidiyor. İzleri takip edersen onu bulman müm-kün. Aranızda kim bu izleri sürmek ister?

Aralarında kimse istekli çıkmayınca Şewaye devam etti.—Ben kamışların arasına gireceğim. Yerinizden ayrılmadan otuz gün beni

bekleyin. O zamana kadar gelmezsem dönüp gidin.Nartlar çalı çırpıdan kelikler yaparak onu beklemeye hazırlandılar.Şewaye üç gün üç gece kamışın içinde yol aldı. Sonra ortası biçilmiş ka-

mışların içinde yüksek çitlerle çevrilmiş bir ev gördü. Şewaye hiç ses çıkarmadanavluyu geçip eve girdi. Biraz oturduktan sonra son derece güzel bir kız yanınagirdi.

Bu kamışların ortasındaki evde tek başına neden yaşadığını kıza sordu.—Daha on yaşındayken babamız beni getirip buraya oturttu. Atının ayak

izinden korkmadan buraya ulaşabilene beni vereceğini söyledi. Şimdi senin ya-pacağın şudur; Buraya gelinceye aldığın yol kadarını yürürsen annemizle baba-mızın yaşadığı eve ulaşacaksın. Babamız evde yokken denk gelirsen daha iyi.Yapman gerekenleri annemiz sana anlatacak.

Şewaye tekrar yola koyuldu. Kızın söylediği eve ulaştı. Adam evde olmadı-ğından direk yaşlı kadının yanına giderek neden geldiğini ona anlattı.

—A oğlum, kamışın içinde oturan kız benim kızım. Yıllardır kendisini göre-miyorum. Çok sıkıntı içindeyim. Şimdi sen ona ulaştığına göre ona hayat arka-daşı olabilirsin. O da ben de huzura kavuşuruz. Adam geldiğinde birlikte yemekyiyeceksiniz. Sonra “Etrafa bakalım” diyerek seni çıkaracak. Hayvanlarını sanagösterecek. “Aralarından istediğini seç!” dediğinde hiçbirini kabul etme. “Atındanbaşka bir şey istemiyorum” diye cevap ver. Dönüş yolunda biraz arkasında kala-rak, atını üç kez kırbaçla ve hızlıca ona yanaş. “Temenşıw, burnunun kümük ol-masının sebebi nedir?” de ve yakalanmadan kaç. Yakalarsa seni öldürür.“Söyleyeceğim” derse olur.

Kadın henüz sözlerini bitirmişken yer sallandı ve koca Nart avludan içeri


Şewaye zıfioğe waḣtem dećığ, mıdrexeriy aş yııwıjı yihağex, kapĺeme kıĺe-ğunxew, yıwıjı yitxew maqox. Cawştew thamafe fedizıre qoáğex. Mafe gorem Şe-waye kewçüi, şım képsıxığew zaĺeğum, yeqoĺ'ağex. Şewaye kamışıćemćećışhaşör yeşı fedew kaşıḣuğeti, yış'eremće yewıpćığex.

— Mow şüképĺıriy mışT yioáğ Şewaye. — Mır şı ĺewıj, sikamışıće ćıhemi,zerepsawew şı ĺewjım yewıçö. Mır zıfedeşıri, aş ĺ'ew tésır zıĺewıjığoriy zeğeş'eğenfaye. Ĺewjır kamıl toreşım xahe. Aş wıtétew wıxaheme, kebğotınćiy ḣun. Xet şüá-şışew kamılım xehanış, şı ĺewjır zıfıştır?

Aş fede kaxećığepti, Şewaye cıriy kioáğ:—Se kamılım sıxehaşt. Ćıṕe şüimıćew mefe şećıre şükısaj. Aş nesıfe sıkı-

xemıćıjıme, jüğazeriy şüqoj.Şewaye kamılım xehağ. Nart ĺ'ıxem çelxer yaş'i, aş yejenxew zağehazırığ.

Şewaye mefişıre çeşişıre kamılım xetew qoáğe. Yéṫane kamılım yıguzegu yiwı-pćığew, aş çew ĺaǵeće keş'ıhağew wıne yitew yıĺeğuğ. Şewaye ziy kıpemığoćewşagur zepiçi, wınem yihağ, ṫequre şısığew pşeşe dexe dede gore yıdej kıćehağ.Kamıl zexećıhağem xet wınem yizakow zıćisımće pşaşem zéwıpćım, kırioáğ:

— Yiĺesipş nah sımınıbjew mış tyate sıkıriğeṫıshağ. Yişı ĺewjı şımışınew mıwınem kınesışürem sıritınew yıuáğ. Cı we pş'eştır marı: mış wıkesıfe wıkızere-qoáğem fedizıre cıriy wıqome, tyanere tyatere zışıpsewre wınem wınesışt. Tyateyimısew wıtéfeme nahışü'ı, pş'en fayexer tyane zeće kıwioşt.

Şewaye kéji, pşaşem zıfioğe wıner kığotığ. Ĺ'ır desepti, nıwem dej zanćewyihağ, kızfeqoáğeriy riotağ.

— A sićalT yıoáğ nıwem, — Kamılım xet wınem yisır se sipşaş, yiĺes pçağeḣuğew sĺeğuğepış, kinışxo sıxet, aw cı we wıkesışüğeme, pseweğu pfeḣunış, ye-jıriy seriy zıdğepsefıjın. Cı wızerezéqoştır kıpfes'oteşt. Ĺ'ır kızıdehajıće, şüzedeş-xeşt, yeṫane zıketpĺıhaşt yıonış, wırişejeşt, bılımew yier kıwiğeĺeğuşt. «Axad»yıome, waxemıd, «wıişı nemıć zımiy sıfayep» — carı cewapew yeptıştır. Şükızé-jejıće, yıwıjı zıkiğani, wıişı kamış şeweğu yexıri, goĺaderiy yeu': «Témenşıw, sıdawıpe pake zış'ığer?» Zémığewbıtew kıćetḣu, armırme wıećeqodeşt. «Kıwes'oşt»zioće, kewçü.

Nıwem ar kıoáğe kodıyew, ćıgur kesısi, Nart ĺ'ıjır kıdehajığ. Şew zıtésır fedešıf yımıĺeğuğew yinı, yej ĺ'ıjıriy yinı ded. Wınem kihi, şü'ıfes Şewaye kırixığ. Anewnıwem kış'ığem peṫıshexi, değow şxağex. Nart ĺ'ıjım yizakow zı mel pséw ğejağewyışxığ.

Zeşxaxexem, yibılımxer kıriğeĺeğunxew yiuiy, Nartım Şewaye rişejağ. Meleḣoğuşxuiy, çemı bededi, şı eḣoğuxeriy kıriğeĺeğuğex, zıfayem fediz axixınew kı-rioáğ. Nıwem yiguşıe şığupşağepti, Şewaye melxemi, çemxemi, şıxemiy axeda-ğep. Ĺ'ıjır zıtés şır kıritınew yeĺeuğ.

Kéjejxiy keqojıxeze, Şewaye ĺ'ıjım yıwıjı zıkıriğani, yişı kamış şeweğu rixığ,psınćew goĺadi, «Témenşıw, sıda wıpe pake zış'ığer?» yiuiy yewıpćığ. Cawştewyewıpći, kızćétḣum, mo ĺ'ışxom yiseşxo kıĺiźığ, aw kıtıriğefağep. Yéṫane «kewçüri,spe pake zış'ığer kıpfes'oteşt» zéom, Şewaye kewçüiy, ĺ'ışxor kızćiğehağ.


girdi. Üzerinde oturduğu at benzeri görülmemiş irilikteydi. Kendisi de çok iri, hey-betli bir adamdı. Eve girerek Şewaye’yi selamladı. Kadının kurduğu sofraya otu-rup yemeklerini yediler. Koca Nart tek başına bir bütün koyunu yedi.

Yemekten sonra hayvanlarını Şewaye’ye göstermek için onu dışarı çıkardı.Çok miktarda koyunlarını, ineklerini, atlarını ona gösterdi ve istediği kadar içlerin-den alabileceğini söyledi. Şewaye kadının söylediklerini unutmamıştı. Koyunlar-dan, ineklerden, atlardan hiçbirini almadı. Yalnız üzerinde oturduğu atı onavermesini istedi.

Dönüp gelirken Şewaye kendini biraz adamın arkasında bıraktı ve atını üçkere kamçılayarak hızlıca ona yaklaşıp “Temenşıw burnunun kümük olmasınınsebebi nedir?” diyerek kaçtı. İri adam kılıcını çıkarıp delikanlıya fırlattı ama isabetetmedi.

Sonra “ Dur da burnumun küt olmasının sebebini sana anlatacağım” de-yince Şewaye durdu onu bekledi.

—Burnumun neden böyle olduğunu sana anlatacağım. Henüz gençken,yeni evlenmişken, daha bir gün evli kalmadan üç dev kardeş gelip karımı kaçır-dılar. Karımı geri alabilmek için çok uğraştım ama onları yenemedim. Arkadaşla-rımla birlikte çok kez baskın yaptık. Her seferinde arkadaşlarımı öldürüyor benibırakıyorlardı. Bu şekilde çok insan kaybettim. Üzüntümden kızgın gözyaşlarımburnumun içine akıp burnumu yok etti. Şimdi evimde oturan kadın ikinci eşimdir.Ama ilkini bulmadan yaşamam mümkün değil.

—Peki şimdi ne yapmak niyetindesin?—Ne yapayım! Bu gece dinlenelim, sabahleyin devlere baskın yapacağız.

Birer birer elime geçirirsem onlarla baş edebilirim. Ancak bunu bildiklerindendaima birlikte hareket ediyorlar. Sen normal insanlara benzediğin için sendenkorkmazlar. Yarın gittiğimizde yalnız başına aralarına gireceksin ve “Erkeksenizçıkın!” diyeceksin. Senden kokmayacakları için birer birer karşına çıkacaklar. Çı-kanı ben karşılayacağım, sen karışma. Ne olursa olsun aramıza girme.

Bu şekilde anlaşarak gece dinlenip sabahleyin yola çıktılar. Devlerin avlu-sunu gördüklerinde Koca Nart ormanda bekledi. Şewaye devlerin yanına gitti.Avlu kapısına varıp seslendi. “Akılsız devler, eceliniz geldi, erkekseniz çıkın!”

Devler hiç korkmadı, “Karısını kaçırdığımız çaresiz adam, yine bir zavallıyıöldürmemiz için gönderdi” diyerek, en küçüklerini çıkardılar. Temenşıw devi kar-şıladı ve savaşmaya başladılar. Fazla sürmeden Temenşıw en küçük devi öldürdü.Peşinden gelen ortancanın da aynı şekilde işini bitirdi.

Olanları anlayan büyük devin gözleri yerinden çıkacakmış gibi oldu, bütünvücudu tir tir titredi, kükredi, dışarı fırladı.

—Nerede o? Benim güzel kardeşlerimi öldüren küçük uğursuz. Canını ala-cağım, cesedini köpeklere yem edeceğim.


— Spe pake zıćeḣuğer kıpfes'oteştT yioáğ Nart ĺ'ışxom. — Sıćalew kızı-seşem, zı mafe nah sıdemıpsewğew yinıj zeşişır kaqui, sişüz ahığ. Sişüz katés-xıjınew bere syaquğ, aw satéqon sĺećığep. Cawştew šıfıbe yazğeqodıĺ'ağ.Siğusexer kéwćış, se sıkağane. Ar sigukawew, sıneps stır kıćećıme, speće ké-çexıze, spe pixığ. Cı siwıne yis bzıĺfığer yaṫonerew kesşağ, aw apereriy sımığo-tıjew sışıen sĺećıştep.

— Ade cı sıd pş'en wıihisap? Tyewıpćığ Şewaye.— Sş'en sihisapır marıT yioáğ ĺ'ı şecaşem.— Nıçepe zıdğepsefınış, pçe-

dıjı yinıjme tyaquşt. Zırızew kısećafexeme, se axeme sizakouiy safırikuşt, ar yej-xemiy yaş'eş, rénew zeğusexew kıspeğoćıx. Arış, néwışı tızyaquće, we wıizakowyinıjme waxehanış, «şüĺ'ıme, şükıdeć» ṕonış yaṕoşt. We wıšıf kızerıqo fedeş, kıp-şışıneştxep, zırızew kıpĺıdećıştıx. Kıdećırem se sıkıpeğoćışt, we wıiof kıtxeĺep,sıd ḣuğeći tazfagu wıkimıh.

Cawştew zezeğıxi, çeşım zağepsefi, pçedıjım ğogum téhağex. Yinıjme ya-şagu aĺeğu zeḣum, Nart ĺ'ışxor mezım kıxewçüiy, Şewaye yinıjme adej qoáğe.Kelapçem uhi, yacağ: «Yinıj délej ḱup, şüihadeğu kesığeş, şüĺ'ıme şükıdeć!!»

Yinıjxer keştağexep, «zişüz kethığe yeğezığem zı déle thamıće gore tıwćı-new cıriy kığequáğ» yauiy, yanahıćer kıdağećığ. Mez pırıpıçüm kızesım, Témen-şıw yinıjım kıpeğoći, zawer yawblağ.

Waḣte be rimığehew Témenşıw yinıj yanahıćer yıwćığ. Gurıtır aş yıwıjı ke-sığeti, aşiy yiof yioáğ . Ḣuğer yinıj yanahıjım kızéş'em, yınexer kewş'üerkığex,yıpkınelıneće keṫıgurıguğ, keǵırzi, yişı zıkıriźığ.

— Tıde şıI a mığoj šıqow sşınahıće daxexer zıwćığexer? T yioáğ.— Yıpse xesxınış, yihade he ğorıqome yazğeşxıjın!Maşü’er kıwixew, zimış'ejew yiçateće ziwıheze, yinıjır kızesım, Témenşıw

mezım kıxećığ. Değow yış'eştığe yışnahıćeme yalıyew yanahıjır zereqoćeşxori,zerekuleyri. Şışıneştığep, aw wıeğe hıĺexer kıtıraşağexeti, fırikujın yımıĺećınewyeneguyéştığe.

Zezewenxew rağaji, bere kézerefećığex. Ṫumiy aqoáće kıxeağew, afemı-ĺećıjew şıme kafexığex. Ketecıjıxi, yaçatexer aığew zefaqoxew yawblağ. Mebecı-cex, meşewepĺawex, yerağew ĺewbekuxer aźı. Şewaye mezım xetew aĺepĺe.Apew Témenşıw zexefağe, qojın yımıĺećı fedew, yinıjıriy kızetéwçüağ. Auştewzéĺeğum, Şewaye kegumećığ, yinıjır téqoşt kış'üeş'iy, mezım kıxeĺetığ. Çem ze-rexetew yinıjım zıguriğeĺasi, yiçateće yewağ.

— We wıkemıwejığemi, Témenşıw siwıćığexağ seT kıojığ yinıjım yıpse xe-mıćıze. — Spse zışıxećıştım wıkıtéfejığ. Sıgu kéwere zakor Témenşıw sıwćınewzeremıḣuğer arı. Car kıoji, yinıjım yıpse xećığ.

Témenşıw ketecıji, Şewaye yiğusew yinıjme yapsewıp kaqoxi, wıağemeyaazexew mefe zıṫure zağepsefığ. Yéṫane şıḱu değu kızećaş'iy, Témenşıw yia-pere şüzew yinıjme ağepşerıhew yaığığer kırağeṫıshiy kéjejığex. Témenşıw yadejkızesıjxem, ḣyarew kadeḣuğem paye themefe yeşxe-yéşö yış'ığ. Yéşxe-yéşö


Ağzından alevler saçarak, kendini bilmez bir şekilde kılıcını oraya burayasavuran dev yaklaşınca Temenşıw ormandan çıktı. Bu en büyük devin diğer kar-deşlerinden çok daha güçlü ve hünerli olduğunu iyi biliyordu. Ondan korkmuyorduancak, diğeriyle boğuşurken derin yaralar aldığından bununla baş edemeyece-ğinden çekiniyordu.

Kavgaya başladılar ve uzun süre savaştılar. Her ikisinin de güçleri azal-mıştı. Daha fazla dayanamadan atlarından düştüler. Kalkıp kılıçlarını ellerine alıpyeniden çatışmaya başladılar. Ancak o kadar halsiz kalmışlardı ki zor adım atar ol-muşlardı.

Şewaye ormanda onları izlemekteydi. Temenşıw’ın yıkıldığını, yürüyeme-diğini, devin de durakladığını görünce, devin onu yeneceğini düşünerek ormandanfırladı, deve vurdu.

Dev can çekişirken son defa.—Sen vurmasaydın Temenşıw beni öldürmek üzereydi zaten. Canım çık-

mak üzereyken denk geldin. Benim üzüldüğüm ölümümün Temenşıw’ın elinden ol-mamasıdır.

Bunları söyledikten sonra devin canı çıktı. Temenşıw kalktı, Şewaye ile bir-likte devlerin yaşadıkları yere geldiler. Yaraları tedavi ederek birkaç gün dinlendi-ler. Sonra iyi bir at arabası hazırlayıp, devlerin yemek yaptırmak için ellerindetuttukları Temenşıw’ın ilk karısını oturtup yola koyuldular. Temenşıw’ın evine va-rınca bir hafta süren şölen düzenlediler. Şölenden sonra Temenşıw;

—Şimdi Şeway diye söze başladı. Andım vardı kızım Denef’ı sana veriyo-rum. Bu günden itibaren damadımsın. Üstüne atımı da veriyorum. Gideceğim der-sen özgürsün.

Şewaye kendisine verilen hayvanları da sürerek Denef’ın yaşadığı yerevardı. Onu atının üstüne oturtarak Nartları bıraktığı kamış tarlasına bir aylık süredolmak üzereyken ulaştı. Nartlar Şeway’in döneceğinden umutlarını kesmiş du-rumda, neşesiz otururlarken, onu karşılarında görünce çok sevindiler. Onlar dahazırlanıp Denef de kendilerine katılmış olarak dönüş yoluna koyuldular.

Ülke sınırına gelince Şewaye “At, inek, koyun isteyen çıksın!” diye köyehaberci gönderdi. Çıkanların her birine birer at, ikişer inek, beşer koyun verdi. Ka-rısı Denef ile uzun süre birlikte yaşadılar.

Bu anlatılanlardan sonra da Şewaye çokça yiğitlik yapmış ve övgüler al-mıştır.


cegur zéwxım, Témenşıw kioáğ:— Ihı cı, Şeway, aş fede therıo sş'ığew şıtığeş, spḣow Denef kıwesetı, népe

kışéğejağew wısimaḣuĺ. Sişiy téĺhe kıfeseş'ı. Séjejın ṕome, cı wıfit.Şewaye bılımew kıratığer yıpe yitew kıfıze, Denefı yipsewṕe kesıji, ariy yi-

şıpĺ'e kıdiğeṫıshi, Nartxer kamılım kızıxinağexer maze zışıḣure mafem yeḣuĺ'ewkaxehajığ. Nartxer agu qodığew, Şewaye kığezejınmiy şımıguğıjxew çefınçew ze-xesew şısığexemi, ar keqojew zaĺeğum, ĺeşew guşü'ıağex.

Axemiy zıkağehazırıji, cawştew Denefiy kaxeḣuağew, yağogu kıtéhajığex.Yaxeğuáşhe kızesıjxem, Şewaye kebarğeu çılem yığeqoáğ: şı, çemı, melı fayerzeće çılem kıdereć yiuiy. Kıdećığeme zećeme şı zırız, çem ṫurıṫu, mel tfırıtf aritığ.Yiğusağexemiy mıĺḱu değu aritığ, yej Denef yişüzew bere-bere zedepsewğex.

Mı keṫotağem yıwıjiy Şewaye bere ĺ'ığe zerihağe, yişıtḣuiy bere yaoáğ.


NART DEGU OĞLU DEGUCE’NİN HİKÂYESİ

Nart ülkesinde çocuğu olmayan Nart Degu dedikleri ihtiyar bir adam ya-şıyordu. Çocuğu olması için tılsımlı bir elmayı hanımına yedirmişlerdi. Öyle kibir oğlu oldu ve o doğan çocuğa “Deguce” adını verdiler. O isim Nart hikâyele-rinden gelir. Küçük bir kocakarı Deguće’yi ṕur olarak alıp eğitmişti. Deguce gen-çliğinde çok şeyler başarıp büyük ün yapmıştı.

Doğan çocuğu ṕur olarak alıp götüren yaşlı kadın, çocuğun doğumununüzerinden birkaç gün yeni geçmişken babasının sefere çıkacağını duydu.Çocuk henüz bir haftalık olmadan babasının yanına gelip “Beni de zeqoya*götür!” diye yalvardı.

Babası “Ne yapıp etmeli de yanımda götürmesem” derken “Falanca güngel“ deyip atalık annesinin yanına çocuğu geri yolladı.

Ondan hemen sonra babası ata binip birkaç atlı ile birlikte yola çıktı.Durmaksızın giderlerken geceyi geçirmek için bir yerde durakladılar. İç-

lerinden biri etrafa bakınmak için bir ağacın bir üzerine çıkıp oturdu.“Bir şey görüyor musun?” diye arkadaşlarından biri sordu.Ağaçta oturan;“Köpek büyüklüğünde bir şey bu tarafa doğru geliyor” dedi.Arkadaşı tekrar sorduğunda;“Tay büyüklüğünde bir şey bu tarafa doğru geliyor” dedi.Ağaçta oturan biraz sonra baktığında;“Bir süvari geliyor” dedi.Nart Degu oğlu Deguce bu şekilde oraya gelip atından indi. Selam verip

aralarına katıldıktan sonra hep birlikte otururlarken sabah oldu. Diğer atlılarbaba ile oğlunu orada bırakarak zeqoya* çıktılar.

Oturmaları üzerinden biraz geçince Deguce babasına sataştı.“Babamız bizde zeqoya çıkalım, onların getireceklerinde bizim hakkımız

yok!”“Kapa çeneni, çocuk!” deyip babası çocuğunu azarladı.Bu şekilde otururlarken çocuğun bitmek bilmeyen ısrarları sonucu babası

ile oğlu atlarına binip zeqoya* çıktılar.Babasının bildiği diyardan çıktıktan sonra üç günlük yol yaptılar.Büyük bir sura rastladıklarında çocuk atından inip;“Babamız, şimdi ulaştık” dedi.Çocuk heybesine elini sokup üç tane zincir çıkardı.“Babamız, ben geri gelene kadar bağladığım bu atı bırakma” dedi.Delikanlı atı üç zincir ile bağlayıp babasına bıraktı ve sura tırmandı. Çok

geçmeden, atın kurtulmasına tek zincir kalmışken, beraberinde sekiz yüz hay-


NART DEGU YIḰO DEGUCE YİḢİŞ(Écerkoéy tékst)

Şewe šıqow keḣuğem «Deguce» šew fawsığ. A šer arı Nart kebarxemiyzeraxetıri. Nıwe šıqu gorem ṕurew yıhiy yıṕuğ. Yićeleğum yığeḣağer be, šeri-uiy ḣuğağe.

Nart Degur yaow zı ĺ'ı gore Nartiyé yisığ. Ĺ'ım ko kıfemıḣow şıtıti, şen-sengorexer xeĺew yaguáşe mıerıse rağeşxığağ. Arıti, şawe kıfeḣuğ: A kıfeḣuğem«Degucer» šew fawsığ.

Kow kıfeḣuğer ṕurew zı nıwej gorem yıhığew şıtıti, kızıḣuğer mefe zawlenah témış'ağew, mo ćalem yate zéqo qonew kebarće zexixığe. Ćaler kızıḣuğerthemafe nah mış'ağew, yate dej kaquiy: «Zéqo sızdaş», T yiuiy kéĺeuğ.

Yate sıdew ziş'ımiy ćaler zıdimış'enew yiuiy, Jöko-Nanem dej yığeqojığ.Néwış fedem zéqo qoştıme, yıpeće themafeće abiy:—Mış fede mafem kaqoT yiuiy, ćaler yığekojığ.Ćaler ziğeqojığe mafem yıwıj, yate şesi, ğuse zawliy yiew, dećığexQoxeme-qoxeze pçıhe ḣuiy zı ćıṕe gorem çeşır şıraxınew kewçüğex.

Aşış gorem zipĺıhınew çıǵ şhapem deqoáyıy téṫıshağ.—Zıgore weĺeğuá? Tyiuiy yiğuseme aşış gore yewıpćığ. Çıǵım tésım:—Hem fediz yiyinağew zıgore kaqoT yioáğ.Yéṫaniy zéwıpćım:—Şćejım fediz yiyinağew zıgore kaqoT yioáğ. Ṫequ zıtéş'em pĺaqom:—Şıw zetés gore kaqoT yioáğ.Awze Nart Degu yıko Degucer kesiy yişı képsıxığ. Şüıfes karixiy arewş-

tew şısıgore, nef keşığ. Yatere yıkore pşıṕem kıtırani, adırexer téćıxiy zéqoqoáğex.

Ṫequre şısığexew Deguce yate şıhağ.—Tyat, teriy zéqow tığaqu, axeme kahırem te xetxın şıepT yioáğ.—Şığet, ćaleT yiuiy, yate ćalem yešešağ.Awıştew şısıxere ćaler yate yıwıj yimıćıxe zeḣum, yatere yıkore şesıxiy

yejxeriy zéqo qoáğex.Yate yış'ere ćıgum yićıxiy mefişe ğogu, yéṫaniy yaquğ. Zı nepk yin gorem

zıohaxem, ćaler şım képsıxi:—Cı tıkesığ, tyatT yioáğ.Ćaler yiaĺmek yiebejiy pşeḣuiş kırixığ.— Tyat, zeraorem wıtétıme mışew spxığer wımıwṫupşew sıkeğesıj T

yioáğ.Şır pşeḣuişće kıripxi, ar yate kıĺexiniy ćaler nepkım yexığ. Zı ṫequ nah té-

mış'ağew bılım şıyiy kıfiy ćaler kızıohajım, şım pşeḣur zepiçınće zı pşeḣu nah


van sürerek babasının yanına geri geldi.Babasına “Babamız dedikleri gibisin!” diyerek gönlünü aldı.Degu ise atları sürmek istiyordu da oğluna “Sürünün önünde mi olacak-

sın arkasında mı?” diye sorup hayvanların arkasına geçti.—O halde, biraz gittikten sonra arkadan atının burun deliklerinden çıkan

dumanın yolu kavurduğu atlı bir dev çıkacak. O “Bunları süren kim?” diye sanasoracak. Ona “Atları süren benim” de! O atlı dev “Senin gibi biri bunları süre-mez” deyip ön tarafa gelecek. Sen de onun peşini bırakmadan arkasından gel.

Dediği gibi atlı bir dev gelip yetişti.“Kim bunları süren?” diye Degu’ya sordu.Degu da ona “benim” dedi.Dev Degu’ya “senin gibi biri bunları süremez.” deyip sürünün önüne

doğru yollandı.Dev ile arasında fazla mesafe bırakmadan Degu da onu takip etti. Degu

oraya ulaştığında oğlu ile dev bir hayli vuruşup dövüşmüş, bir birlerini hırpala-mış bir şekilde otların arasında oturuyorlardı.

Deguce’nin başının üstü yenilmiş gibi yara olup kabuk bağlamıştı. Deguo yaranın kırıldığını gördüğünde Nefıl Guaşe’ye verilen tılsımlı elmanın üzerinikoparışını hatırladı.

Nart Degu kılıcını çıkarıp deve vurmaya başlayınca, oğlu Deguce ona“Babamız o kılıçla vurma, bu benim kılıcımla vur!” dedi.

O da vurup devin işini bitirdi. Sonra da çocuk “Babamız, şimdi hele birdinle. Birazdan yıldızlar çıktığında ben öleceğim. Beni atımın üzerine koy, ata“Rehber” deyip vur da beni eve götür. Ondan başka da sefere çıkma!” dedi.

Çok geçmeden çocuk öldü.


yimıejew yate dej kıuhajığ.—Tyat, zeraorem wıtétT yioáğ.Şıxer kırafıjenxe fayeti, yıko kéwıpćığ:—Şeḣoğupem wışıeşta, hawriy şeḣoğu wıjım wışıeşta?.. yiuiy, bılım wıjım

yate şıenew yioáğ.—AşığumT yioáğ, — Ṫequre wıkeqoáğe nah mış'ew wıyawıjće zı yinıj

şıw gore kićışt, şew zıtésım yıpe ğoniṫu maşü'ew kariĺesıćırem ğogur ülığućew.Ar we kowıpćışt:«Xeta mıxer zıfırer?» yıonış. «Serı» o. «We fedeće axer pfınpĺećıtep» yıonı yıpeće keqoşt. Weriy aş yıwıj zıkimığanew ḣıĺıqu.

Zerı'oáğem fedew yıwıjće kićiy yinıj şıw zetésır kesığ.—Xeta mıxer zıfıxerer? Tyiuiy Deguce kéwıpćığ.—SerıT yioáğ.—We fedeće axer pfın pĺećıştepT yiuiy, bılımıpem kéjağ.Aş yıwıj beće zıkırimığanew yejıriy kıĺıqoáğ. Yate kızınesım, ṫumiy yikun

wıtın zeraxığew zebenıxeze zereğepşığexew, mew wıśım xeğenağexew şıc-xew kınesığ.

Yıko yışhaşıgu şhaşışxıćığe fedew, ğopśejımiy zeeçıjew yiağ. Ar cı ke-kutağew yate yıĺeğuğeti, Nefıĺ-Guáşe kıfihığeğe şen-sen zıxeĺ mıerıse pĺıjımyışhe zeretıriçığağer yıgu kığećıjığ.

Nartım yiseşxo kırixiy yinım yewenew zéjem:—Tyat, aşće wıyémıw, mıde se siseşxoće yew... yioáğ. Yéwıiy yinım yiof

xiğećığ. Yéṫuáne ćalem:—Tyat, cı mew kedau' Tyioáğ. — Se cı jüağoxer kıziheće sşhe kipsen-

xeş sıĺ'eşt. Arew zıḣuće, sımıĺ'ağe rapş'ew, şım sıtéĺhaji, şım «şığuáz» yiuıy ye-wıiy, wınem wıişejışt. Aş nah we zéqo wımıqu.

Be yımığeş'ejew ćaler ĺ'ağe.


NART ALEC-NEŞÜ

Kutemegu köyünden uzakta olmayan Bejuyeće adında bir köy vardı. Buköyde üç erkek kardeşi ile birlikte yaşayan Betın adında bir kız vardı. Alec Neşüadında bir genç gidip o kıza pseĺıḣu yapardı. Kızın erkek kardeşleri ise Alec Ne-şü’yü istemiyorlardı ama kız Alec’i istiyordu.

Kardeşleri kızı ona uygun görseler de görmeseler de Alec kızı aldı. Bu şe-kilde evlendikleri için kızın kardeşleri onlara gelmiyor, onları dışlıyorlardı.

Durum üç yıl böyle sürdü. İki oğulları olduktan sonra Alec kadına “Baba oca-ğına gitmelisin! Seni kovmazlar ya” dedi.

Oldukça güzel olan kadın eşinin dediğine razı oldu. Eşi de görmeye değerbirisiydi. Kadın baba ocağına gitti ama kardeşleri “Güzel bir adama vardın, onagüzel çocuklar verdin” deyip kız kardeşleriyle dalga geçtiler.

Betıne’nin onuru kırıldı ve dönüp geri gitti.Nart Alec “Eee hemen geri geldin!! Ne oldu?” diye eşine sordu.“Döndüm!.. ama kardeşlerimi bu dünyada yaşatmamalısın...” dedi Betıne.Nart Alec de eşine “Pişman olursun, benim için mesele değil ama sen piş-

man olursun, telafi edemezsin.” dedi.“Ben sana söyleyeceğimi söyledim, son sözüm budur!” diye daha kararlı bir

şekilde söyledi Betıne.Nart Alec atına bindi. Ülke sınırını aşıp üç erkek kardeşin avlusuna kadar

gitti. Kardeşlerin oynamakta olan çocuklarının arasına atıyla girip elini attığı gibibir çocuğu aldı. Aldığı çocuk bağırmaya başladı. Üç erkek kardeş en küçük kar-deşlerini bağırma seslerinin sebebini öğrenmesi için yolladılar.

Yola koyulan en küçük kardeş çocuğu götüren atlıya yetişip;—Hayırlı yolculukların olsun thamede.—Allah razı olsun, yoldaşım ol!—Evladımı bana geri ver!—Sana geri vermek için onu götürmüyorum.—İn o halde atından! diyerek Alec’i düelloya davet etti. Her ikisi de atların-

dan inip düelloya tutuştular. Gönderdikleri küçük kardeşleri öldürülünce atı koşa-rak geri gitti. Bu seferde ortanca kardeş Nart Alec’e yetişti;

—Ey köpekten olma, kardeşimi öldürüp çocuğu götürüyorsun!—Öldürdüm, sen de onun akıbetine uğrayacaksın!—İn aşağı, sen ya da ben o akıbete uğrayacağız. Diyerek ortanca kardeşte

Nart Alec’i düelloya davet etti. Aynı anda atlarından inip silahları ile savaşa ko-


NART ALEC-NEŞÜ’(Bjedığu tékst)

Ḱutemegu pemıçıjew koáce gore şıağ. Aş Bejüyéće yecetığex.Pşaşem Beṫın yıšağ. Aş Alec-Neşü qoze yepseĺıḣotığ. Ar pşaşem yışişıme

adetığep. Aw pşaşer Alecı kıfeyağ.Awze, yaş'öyiğu-yaş'öyğuácemiy Alecı pşaşer kışağ. Arew kızerişağem

paye, yapḣuiy yamaḣĺiy bzıĺfığem yışxer kaĺıqotığexep, kağeheramıtığex. Aş xet-xeze yiĺesiş zepaçığe. Şüzım ćeliṫu yie ḣuğe. Arıtiy Alecı-Neşü şüzım:

—Ptışe wıqon fayeT rioáğ, — wıkıdafınep aş.«Şım kıoáğem şüzriy kézeğığ.Bzıĺfığer ĺeşew dexağe.Ĺ'er ĺeğupḣećağ. Şüzer yıtışe qoáğe, aw yışxer:—Ĺ'ı daxe wıdeqoáğ, ćele daxexeriy febğotığex! Tyauiy yaşıpḣu kıće-

nećağex.Ar Beṫıne şhaqo yış'iy, kığaziy keqojığ.—Ade ş'exew wıkeqojıği! Şıd kebar?.. yiuiy yewıpćığ.—SıkeqojığT yioáğ. — Aw sşıxer dunayem tétew sıpćığutep.—WıćeğojınT Alec-Neşü yioáğ. — Serıce ziy arep, aw we wıćeğojın, wıće-

hajınep.—Se wes'oter wes'oğaxeT aş kışısewxı, şüzım cıriy naḣ kığepıtew kırioáğ.Ĺ'er şesığe. Xeğuáşhem nesi, ćelešıqow cegow utıme axeabiy ćale gore

kıştağ. Ćaler ḱuwew féjağ. A waḣtem zeşişer yadej yisıti, yanahıćer ḱuwe makerzıĺ'ewıjığor zeriğeş'enew kağeqoáğ.

Ćaler zıhıre şıwım ar kıćehağ.—Ğogumafe wéj, themate! T yioáğ.—Théwéğepsew, tızedéjT Alecı yioáğ.—Sićale kısetıjT yioáğ.—Westıjınew késhıjağep.—Aşığum képsıx.Nebǵıriṫoriy kézereğepsıxıxi, zezewağex şece. Yıwıjıce kićığe şḣuáqor yı-

wćığ. Şer yeçejejığ,Aş ey nahıjer kıćeĺıqoáğ.—Yé, hem xećığ, sşınahıćiy wıwćığew, ćaleriy weha?!—Sıwćığe, weriy aş yıćıṕe wıihatT yioáğ, Nart Alecı.


yuldular ve az önce gelen öldürüldü.Ortanca kardeşin atı da koşarak geri gitti.En büyük kardeş atıyla geldiği gibi hiç konuşmadan Alec’e nişan alıp vur-

maya çalıştı. Alec Neşü eğilince büyük kardeş onu ıskaladı ve bu sefer Alec Neşütek hamlede büyük kardeşin işini bitirdi.

Hedefine ulaşan Nart Alec yanındaki çocuğu ülke sınırına kadar götürüporada atından salıverdikten sonra dönüp evlerine geri geldi.

Eşi Alec’i karşılayıp olan biteni ona sordu.“Dediğini gerçekleştirdim.” dedi ona.Bunu duyan kadın eşini kucaklayarak atından indirdi.O andan itibaren Alec Neşü ile Betın üzüntüsü tasası olmayan mutlu bir aile

olarak yaşadılar.


—Képsıx, werımiy serımiy aş yıćıṕe zıgore yihan!.. yioáğ mıdırem.Yézereğepsıxığex, axeriy şece zezewağex, téquiy keqoáğer yıwćığ.Şer yeṫuániy yeçejejığ,Anahıj deder keşesıjığ, kızerećehağem tétew kıdemıguşaew kıtıriwıbıtiy

kéwağ.Alec-Neşüm ziwıṫerebğuiş, kéwağem yewejığ.Ariy zışem riğahın yıĺećığ.Ćelešıqow kırihıjağer kığeqoteji, xeğoşhaum şım kışıriṫupşexıjığ.Alec-Neşüm yiĺeğuner arığeti, kığaziy yadej keqojığ.Şüzer peğoćiy kebarew şıemce yewıpćığ.—Zıfeṕ'oáğer zğeśećağeT kırioáğ.Arıti, şüzer peğoçiy apĺ koreğıce ĺ'er şım kırihıxıjığ.Aş kışéğejağew Alec-Neşüre Beṫınre guğuiy-gumećiy yamıew wıneğo tḣej-

xew kızexenejığex.


NART KOLES’I EVLENDİRMELERİ

Nart Koles ihtiyarlamış köşesinde otururken, gençler yanına gidip “Bizebir şeyler anlat!” demişlerdi:

Koles’in ilk eşi öldükten sonra tekrar evlenmişti ama yeni eşi kötü bir kadınolduğu için ona nasıl davranacağına karar veremiyordu. Öyle olunca Koles ,“İçime atar çeker giderim” diyerek çıktı gitti.

Yolda giderken güneş onu sersemletmişti. Eşinin kabahatlerini düşünerekbir ormana girip dinlenmek için oturdu. Orada bazı atlı nöbetçiler Koles’i yakala-dılar ve üzerindeki tüm silahlarını alıp beylerine götürüp Koles’i teslim ettiler.

—Koles oğlu sensen söyle banaT diye beyleri sordu.—O halde sen beni iyi bir adam yaptın! sıkı birine benzettinT dedi Koles de.—Peki Koles’in davranışları nasıldır, neye benzer?.. diye sordu bey.—Bilmem, ama duyduklarıma göre kötü bir adam değildi.—Peki Koles numarası yapabilir misin?—Bilmiyorum o kadarını yapabilir miyim? Sonuçta benim yaptığımı aklının

yettiği kadar anlarsın.Koles’e hünerlerini göstermesi için at ve eyer verdiler ama bunlar Koles’e

uymadı.—Bana benim atımı geri verinT dedi Koles.Bu sefer silah koşumlarını da ona geri verdiler. Kır atının üzerine eyerini

koyup atına bindi.—DurunT deyip onları sıra ile durdurdu.

Atına vurup bahçeye girip çıkıp kır atı kızdırdı. Eyere oturarak kendini geriçevirdi ve onlara ok atarak kaçmaya başladı.

—Kolesin yamanlığı atına olan hâkimiyetinden. Gidiyor göndermeyin!! deyippeşine düştüler.

Peşine takılan bir grup atlıyı kılıçtan geçirdi. Grubun beylerini de derdestetti ve önüne katıp sürümeye başladı.

Nartların tavuk çobanı, Koles’ten kurtulup geri dönmekte olan gençlere rast-ladı. Gençler olan biteni tavuk çobanına anlattılar. Öyle ki tavuk çobanı da genç-lere;

—Yakaladınız mı? diye sordu.Gençler oradan ayrıldıklarında görünmez oluncaya kadar Koles yavaş

yavaş geldi, sonra hızlanarak tavuk çobanına yetişti.—Selam, hayırlı yolculuklar olsunT dedi tavuk çobanı.—Allah razı olsun.—Eee, Koles grubun beyini derdest edip sürüdüğünü söylüyorlar.—Anlarsa ona bir şeyler öğreteceğim.—Nart Nartla ganimet takası yapar. Beyi bana ver!.. dedi Tavuk çobanı.—Onu sana vermem.Öyle dediyse de Koles biraz gidince dönüp arkasına baktı:


NART ḰOLES ḰIZERERAĞEŞAĞER(Bjedığu tékst)

Nart Ḱoles ĺ'ıjı ḣuğew şısew aş dej ćalexer qoğağex «zıgore kıtfeuát» yiuiş,Ḱoles apere şüzer ĺ'ağew yıwjım şüz kışejığağ. Kışejiy şham, şüzer şüz

deyéw, ripesıniy yımış'ew ḣuğağe. Arew zeḣum, «gum kisınen sıdećıjın» yiuiydećıjığ.

Ğogu rıqoze tığeşḱom yığewbelereğığ. Şüzım yilaje yegupşısew kaqoze,mez gorem kesiy ziğepsefınew xeıstağ. Şıw kereğule gorexem Ḱoles kawbıtiyyapşı-themate kıfaşiy ratığ. Aşew pıĺığeriy zeće paxığ.

— Ḱolesıko werıme kısau'T yiuiy, ḱup themater kéwıpćığ.— Aşığum ĺ'ı değu sıpş'ığeba, ĺ'ışḱo sıfebğedağ!T kırioğağ, adırem. — Ade

Ḱoles şıd yizéqoáć, şıd yizereşıt?.. yiuiy, kéwıpćığ.— Sş'erep, ay yaow zerezexesxığemce ĺ'ı deyğep.— Ade Ḱoles fedew zıkepş'ışüna?... yioáğ.— Sş'erep. Aş fedew se zıkesş'ışünaT yioáğ.— Qo we akıl wıieş pĺeğume zexepş'ıćın fedew zısş'ınT yioáğ. Şıre wa-

nere kıratığ, yequğep.— Se siş kıseşütıjT zéom, yieşe-şüaşexeriy kıratıjığex. Yipćeğuále wane

kıtıraĺhiy kıratıjiş téıstejığ.— ŞüwıçüT yiuiy zepeğurıtxew yığewçüğex.Yéwuiy dećığ kıdećıjığ, pćeğuáler yığegubjığ, wenegum yisew weğu kış-

tağ. Zızepıriğazeme şabzeće yaweze kéjeji:— Ḱoles zerexafıterer yişıw ş'ıć. Meqojış, şümığaqoj! Tyiuiy kéjejığ.Şıw ḱupew yıwıjı kihağer yıwıpćati, ḱup pşı-themater zeqošipxiy yıpe riğe-

zıhiy rifıjağ.Nart Çeteḣuj ćalew qojıreme kaućağ. Kebarew şıer aş raotağ. Arıti:—Şüwıbıtığa!.. yiuiy kyawıpćığ ćaleme.Amıĺeğujı weḣufe meće-maćew kaquiy, yeṫane kıćitḣuiy kıćehağ:—Ğogumafe wıyéj, apşi!.. yioáğ.—Théwéğepsew!—Ade Ḱoles, ḱup themater zeqošıpxağew wefıT yioáğ.—Şüıme yezğeş'etT yioáğ, mıdremi.— Nartre Nartre thakufağe zeratıjı, kısetıjT yioáğ.—Westıjınep.Ṫequre qoáğew kızepĺećiş:—We kısfepş'ağer kısfepş'ağew wesımıtıjı ḣunepT yiuiy kıritıjığ. Kızırétıjım,

Nart Çeteḣuj yeqoáli yıṫetejığ. Zéṫetejım, ape kewçüğ.Sıwıćıtmiy zıwezğewćıt. Népe Nart Çeteḣuj kıfiş'ağer zesımığaş'ew sıućıjı-

tep.— Ar ćahı ḣutT yioáğ.


—Benim için yaptıklarından sonra bunu sana geri vermezsem olmazTdeyip beyi tavuk çobanına verdi. Tavuk çobanı beye yaklaştı ve beyi çözüpönünde durdu.

Bey tavuk çobanının Koles’e ne iyilik yaptığını öyle merak etti ki;—Beni öldüreceksen, kendimi sana öldürtürüm ama Nartların tavuk çoba-

nının senin için yaptıklarını öğrenmeden ölmemT dedi.—O uzun hikâyeT dedi Koles.—İşte yemekhanemiz, oraya gidip oturalımT diyerek gidip oturdular da bir

yandan da yemek yapmaya başladılar.—Anlat tavuk çobanıT dedi Koles.

Tavuk çobanı;—Hayır. Sen anlat, ben kekeleyip doğru düzgün anlatamamT deyince

Koles anlatmaya başladı;İki Şışhamığaze kardeşin kız kardeşlerini kaçırmaya gitmiştim. Şışhamığa-

zelerin de orada olmadığı sırada ben kız kardeşlerini almış kaçırırken en küçükŞışhamığaze bana yetişti. Ben de vurup onu atından düşürdüm sonra da bağla-yıp oturtturdum. Dağın tek çıkış yerinden çıkacağım anda yiyip içtiğini ödemeyenelli kadar atlı orada durdu.

Onlarla savaşmaya başladım, hepsini bitirdiğimde hiç takatim kalmamıştı.Sopa gibi kılıcıma dayanarak kadının yanına geri geldim.

Ayakta durmaya da oturmaya da takatim yok iken Nartların tavuk çobanıgeldi. Beni yatırıp bağladı, başımda dikildi. O başımda beklerken Şışhamığaze-lerin en büyükleri de yetişip çıka geldi. Beni yakalayıp darp etti.

Tavuk çobanı “Ben burada durur iken senin yaptığında ne?” diye ona çe-kişti. Çabuk uzaklaş, deyip onu başımdan savdı. Beni geri çözüp başımda bekledi.Vay vay, benim başıma gelenler ne tuhaf demiştim. Derken araba geldi de benikaldırıp içine yatırdılar. İki erkek kardeş, kadını arabaya bindirdiler, tavuk çobanıda arabaya oturunca yola çıktık. Beni, kızı kaçırdığım avluya götürdüler de evetaşıyıp yatırdılar.

“İstediğiniz nedir, aradığınız adam o idi. Hekim, çabuk!” diye çekişti tavukçobanı onlara.

Hekimi getirdiler, bana ilaç yaptırıp beni yatırdılar, orada benim için ćapşbaşlattılar.

Benim için ćapş yaptıkları bir buçuk ay boyunca Nartların tavuk çobanı hiçkıpırdamadan başımda bekledi. Sonunda kalkıp avluya çıktım. Beş gün kadar daavluda durdum. Bir sabah ev sahibi avluya çıkınca, kardeşler ve tavuk çobanı daçıkıp konuşmaya başladılar. Akşam oluncaya kadar konuştular. Dediklerinden bihaber, merakla konuşmalarını düşünüp durdum.

Nartların tavuk çobanı oturmakta olduğum eve geri girdi.“Ne bu kadar konuştuğunuz?” diye sordum ona.“Koles!! Konuştuğumuz şu ki; büyük kardeşin karısını Kara-Nezako kaçır-

mış ama onu sana söyleyemiyorlar” dedi tavuk çobanı bana.“Onda bir şey yok, söylemeniz gerekirdi. Beni hazırlayın.” dedim.“Senin atın bu işe uygun değil, bunların atına binmen lazım, öğlene kadar


— Marı tipşerahıṕe tiıstejıtT yauiy ıstığex. Pşerahıneriy rağejağ.— Kao, ÇeteḣujT yioáğ Ḱoles.— Haw. We kao, se sıkıkış terezew kısfeotepT yioáğ.Kıriğejağ Ḱoles;Şışhemığeze zeşiṫume aşıpḣu keshınew sıqoáğ. Sıquiş, Şışhemığazexer

demısxew aşıpḣu késhıjiy sıkeqojı petıze Şışhemığazeme yanahıćer kısćehağ.Séwıiy yiş yesıwtexi, zeqošıspxiy zğeıstığe. Kuşhew sıkızdećıjıtım yie ĺeğo zakomyerıh-yérışkew, yaşkırer yamıpşınıjew şıw şenıko fediz kıuwıçüáğ.

Zawer adézğejağ, yejxeriy sıwxi, seriy amal simıejew, çater sibeşew bzıĺfı-ğem sıkéqoĺ'ejığ.

Sığoĺıniy sışıtıniy sımıĺećew amal simıejew sıḣuğew Nart Çeteḣuj kaquiykıuhağ... Kıuhi, siğeğoĺi, sızeqošipxiy saşhağı kiwıçüağ. Saşhağı yitze, Şışhemı-ğazem yanahıjer kesıjiş kısşharıhağ, kıstıriwıbıtiy kısewağ.

Se sışıtew pş'ağer şıd ĺ'ewıjığu?... yiuiy kırioğağ.— Yélbet, ḱu!... yiuiy ar yejejığ. Saṫetejığew yejıriy saşhağı yit. «We-wı-wiy,

kıseḣuĺ'ağer şıd ğeş'eğon!» T s'oğağe. Yéwıiy ḱor kesiy saetiy sırağeğoáĺhi, bzı-ĺfığeriy kırağeıstiy zeşiṫ'ori, yej Çeteḣujiy kiıstexiy téjejığ. Pşaşer kızdesxığe egumsıdaşi, wınem sıraşiy sağeğoĺığ.

— Şüzıfayer şıda, şüzĺıḣutığe ĺ'er ari! Yélbet, aze! azer kağesi, wıśxer kıs-faş'iy sağeğoĺi, ćapşer aş şırağejağ.

Ćapşer rağajiy Nart Çeteḣuj saşhağ kiıstiş mazere nıkore zimıṫećew saş-hağı yisığ. Sıtecıjiy egum sıdewçöjığ. Mefitf fediz ḣuğew egum sıdet, pçedıj bısı-mer zıxećım zeşiṫumre Çeteḣujre guşeener rağejağ, pçıhaşhe nesızedeguşeağex. Yaorer sımış'ew, sş'üeğeş'eğonew ségupşısew sışısığ.

Nart Çeteḣuj wınew sızerısım kihajığ.—Şıd seo mış fedizım şüoáğer?.. s'uiy séwıpćığ.— Ḱoles, ṫoáğer: zeşiṫume yanahıjım yişüz Kare-Nezakom yıhığ şhaye, ar

kıwaoşürepT yioáğ.— Aş fediz pıĺep aş, keşüon feyağeT yes'oáğ. Zağehazerew kısaoáğ:— We wıiş, şı ḣutep, mıdreme yaşı wıtéısten faye, şecağo nes tquterćışhe

zaf, pçıhe nes tquter şı hadere ĺ'ı hadere, ćıṫırım tınesıme tıkıĺeğut.Nebǵıripĺ'ew téjağ, şeceğowıjım ĺ'ı hadere şı hadere tyabğuquiy, tıqoáğ ćıṫı-

rım tıkınesıfe tızexetew tıqoáğ.Nart Çeteḣujre serıre Kare-Nezakom dej tıqonew téjağ.Şıw kıtpeğoćiy tımıqonew kıtaoáğ.—Haw, aş dej tıqorep ğogu tıreqoTṫuáğe. Aş fedew şe ğogoğu kıtpeğoćığ.

Yéṫane Kare-Nezakor kewıpćağ:—Ḱoles, we Şışhemığazeme wıryaşüzmığeqoda?—Arep se s'orerT yioáğ mıdremi.Bzıĺfığer karatıjiy ćıṫırım kéĺexi, Nart Ḱolesre Nart Çeteḣujre keqojıxeze

şıwće kalew Kare-Nezakor kesiy kaćehağ.—Kısetıj, ḰolesT yioáğ.—We wıitıjıće fedew westıjıtT yioáğ.


dosdoğru gider, akşama kadar da ölü at ile ölü adam dedikleri yere doğru giderhendek yerine ulaşırsak onu görebiliriz.” dediler.

Dört kişi olarak yola koyulduk. Öğleden sonra ölü at ile ölü adam mevkiinevardık. Hendeğe ulaşana kadar da birlikte gittik.

Diğerlerini orada bırakarak Nartların tavuk çobanı ile Kara-Nezako’nun ya-nına gitmeye devam ettik.

Bir atlı bizi karşılayıp gitmemizi söyledi.“Hayır, onun yanına gitmiyoruz yolumuza gidiyoruz” dedik.Onun gibi yüz yolcu daha önümüze çıktı. Sonunda Kara –Nezako’ya ulaşıp

ondan kadını geri istedik. Oda bana;“Koles, sen Şışhamığaze’lerin kadın koruyucusu musun?” diye çekişti.“Öyle bir şey söylemiyorum” dedim.Kadını bize geri verdilerse de hendekten atlamış, geri gelmekte iken tavuk

çobanı Nart ile benim peşimize düştüler. Kara-Nezako atlı olarak bize ulaştı.“Kadını bana geri ver, Koles” dedi Kara-Nezako.“Ancak senin verdiğin gibi sana geri veririm” dedim bende ona.Orada savaşarak Kara-Nezako’yu öldürdüm. Başını alıp tavuk çobanı ile

birlikte Şışhamığazelere yetiştik. Onlarla beraber geri dönüp tekrar Şışhamığa-zelerin avlusuna girdik.

Geceleyin orada kaldık, sabahleyin Şışhamığazelerin sınırına kadar benigetirip “Güle güle” deyip beni salıverdiler.

Kendi evime gelince üç gece kadar dinlendim. Sonra yola koyulup çıktım.Bizim diyardan çıkmak üzereyken, büyük bir patırtıyla gelen ordu gibi bir şeylergördüm. Ödümü kopardılar. Nereden çıktığını anlamadığım şeye bakarken ilkönce aralarındaki Nartların tavuk çobanını tanıdım. Koşarak bana yaklaşıp:

“Hadi, geri döneceğiz, geri geldik” dedi.Grup gelip avlumdan girince eve benim için bir gelin bırakıp düğün başlat-

tılar. Yedi gün yedi gece düğünümüzü yaptılar.“Allah iyi bir aile başlangıcı yapsın!” deyip geldikleri yere göndüler.

—Nartların Tavuk çobanının benim için yaptığı budur işte, seni ona verme-yeyimde kime vereyim?

—Aferin, adamsın! seni tutmam mümkün değil”T dedi Koles Nartların be-yine. Senin ile ben uzun zamandır hısımız. Bu çelik yelek ile kılıç bana yakışmı-yor, sana daha çok yakışıyorT deyip çelik yelek ile kılıcı ona geri verdi.


A ćaṕem şızezyewexiy Kare-Nezakor şiwıćığ. Yışhe pixiy kıştiy Şışhemı-ğazeme kaćehajığ. Yaegu kıdehajığex.

Çeşım tıkıdesi, pçedıjım Şışhemığazeme yaćıgu ğune nes sıkağesiy «Ğo-gumaf!» T yauiy sıkaṫupşıjığ.

Tadej sıkıdehajiy çeşiş gorem zışızğepsefığ. Yéṫane séjiy sıdećığ. Xeğuáş-hem sızınesım, zereğejötxew źem fedew kaqoxew zıgorexer sĺeğuğe. Sıgu raxığ.Kızdezığexer sımış'ew sızepĺem, Nart Çeteḣuj ape yitew sş'ejığe. Kızgoĺadi:

—Néqo, dğezejıtT tıkıdehajığ.Ḱuper kesiy kıdahiy nıser wınem raṫupşhi, cegor rağejağ. Çeş mefibl şıce-

guğex.Qo, Them wıneğo pseweğu wıfıréğaj!.. yauiy qojığex.Nart Çeteḣujı ar kısfiş'ağ, aş wıyésımıtıjıme, xet wıyéstıjın!—Aférem, wıĺ'ı! Se a wısıwbıtın sĺećıniyép, aw we wıĺ'ı! T Nart pşı-thema-

tem yioáğ.— Werıre serıre beş'ağew tızeblağ. Mı aşomre mı çatemre se sifeşüáşep,

werı nah zifeşüáşer!... yiuiy kıritıjığex.


AÇIKLAMALAR

Alec: “Alec” Adığecede günümüz Yunan ve Rum halkları gibi Grek köken-lileri ifade eder. Nart destanlarında bu halklardan olan karakterler için kullanılır.

Alec Neşü: “Neşü” Adığecede kör anlamına gelmektedir. “Alec Neşü” körAlec anlamındadır.

Aće: Eski Adığelerde savaş alanında şehit olan bir savaşçının naşının sağkalan savaşçı akrabaları ya da yakınları tarafından muhakkak köyüne getirilip ai-lesine teslim edilmesi geleneği vardı. Yolun uzun olması, şehit sayısının çok ol-ması gibi zorlayıcı sebeplerden dolayı naşın tamamının getirilemediği durumlardaşehitliğin ispatı olan bu geleneğin yerine getirilmesi sadece kafatasının getirilmesiile gerçekleştiriliyordu. Savaşçılar şehit olma ihtimallerinde kafalarının kolay alı-nabilmesi için tüm kafalarını kazıtıp bir tutam saç bırakıyorlardı. Bu tıraş şeklineve bu şekilde tıraş olmuş başa Aće başı deniliyordu. Bu gelenek sürgün zamanınadek sürdürüle gelmiştir.

Becıne : Mısır ve buğday ile mayalandırılarak yapılan bir çeşit Çerkes ye-meği.

Büyük ev: Çerkes mimarisinde avlu hane halkının kullandığı konut, hizmetligibi diğer görevlilerin ikamet ettikleri yapılar ve misafirler için misafirhanenin bu-lunduğu çeşitli kısımlara ayrılırdı. Haneye gelen misafirler statülerine ve haneyeolan yakınlıklarına göre misafirhaneye ya da hane halkının oturduğu asıl konutaalınırlardı. Bu konutlara “büyük ev” denirdi.

Ćapş/Çepş: Uyutulmaması gereken yaralılar için geceleri ağırlıklı olmaküzere hasta ziyaretine gelenlerin tarafından hastayı oyalamak ve ağrılarını dahahissettirerek iyileşme sürecinde yardımcı olacak merasimler düzenlenirdi. Bu me-rasimlere hastanın yaşına, statüsüne, yaralanma sebebine göre katılım olurdu.Ziyaretçiler hastanın ilgisini çekecek konularda konuşur, şakalaşır, şarkı türkü söy-ler, ufak tefek yarışmalar tertiplerlerdi. Bu ritüel hasta iyileşene yada ölene kadarsürekli bir şekilde yapılmaya çalışılırdı.

Çerkeslerde Çobanlık (At Çobanı, Domuz çobanı, İnek Çobanı, Kaz Ço-banı, Koyun Çobanı, Tavuk Çobanı): Adığecede çoban kavramı genellikle bakılanhayvanı niteleyen bir isim tamlaması şeklinde olur. Yukarıdaki çobanlık türlerininçoğu günlük yaşamda kullanılırdı. Eski Çerkesler için çobanlık toplum hayatındasaygın yeri olan önemli bir müessese idi.

Domuz çobanlığı: İslam öncesi zamanlarda domuz yetiştiriciliği bu hayva-nın hızlı üremesinden dolayı ekonomik yönden çok cazipti. Bir variyet göstergesiolduğu için sahip olunan domuz miktarı sürekli takip edilirdi.

Göğsünü ağzına almak: Eski Çerkeslerde kaçaklık ve kan davası gibi ne-denlerden dolayı genç bir erkek bir haneye sığınabilirdi. Bu gibi durumlarda sığı-nan kişi ev sahibesinin sembolik olarak sütünü içerek onun bir nevi süt evladıolmuş olurdu. Bu şekilde kan davaları bitirilir ya da hanede sürekli kalması gere-ken gerçek akraba olmayan kişiler artık ailenin evladı sayılırdı.


Hatıyaqo: Çerkes düğünleri pek çok ritüelden oluşur. Tüm bu ritüeller çer-çevesinde düğünü organize edip yönetme yetkisi “Hatıyaqo” denilen kişi ve yar-dımcılarına verilir.

Haćeş: Çerkes mimarisinde hane halkının ikamet ettiği evin haricinde ge-nellikle avlunun giriş kısmına yakın bir yerde misafirler için yapılmış ufak yapı.

Haluj: Çerkes böreği.Xase: Toplumu ilgilendiren toplantıların yapılıp kararların alındığı meclis.İnek çobanı: Nart destanlarında genellikle kendisine danışılan kişidir.Marje: Toplumu ya da kişileri harekete geçirmek için kullanılan bir eylem

çağrısı.Natıye : Nart ülkesi, Nart diyarı.Neğućıśe/Neğuçıśe :Bir tür cadı.Pseĺıḣu : Adığece de “pse” can , “ĺıḣun” aramak anlamına gelir. “Pseĺıḣu”

ise can ya da ruh aramak anlamına gelir. Pseĺıḣu, evlenmek amacıyla bir erkeğinbeğendiği bir bayanı ziyaret ederek, arkadaş ortamı gibi bir ortamda sohbet edipbayanın izdivacına talip olmasıdır. Nükteli sözler, ufak atışmalarla tarafların bir-birlerinin zekâsını ölçtüğü, birbirlerini tanıyıp değerlendirdiği, birbirleri hakkındakarar verdikleri diyalog ağırlıklı bir süreç. Genç bir bayana bu niyetle pek çok talipgelir, bu sohbetlerde bayan taliplerini sınamış olurdu. Kendine en uygun gördüğütalibi ile yakınlaşarak evlilik yoluna girilirdi.

Ṕasta: Mısır unu ya da darı lapası şeklinde yapılan bir Çerkes yemeği.Ṕur: Özel eğitim alması için ailesi haricindeki bakıcılar tarafından yetiştirilen

çocuk.Su ayakkabısı : Nart destanlarında, su üzerinde yürümeyi sağlayan ayak-

kabı.Şıwan: Genellikle ṕaste yapmakta kullanılan bir tür tencere.Şof’ane: Nart destanlarına göre, istenilen yiyeceklerle üzeri donanan sofra.Thamade: Toplumda yönetilmesi gereken her hangi bir süreç ya da konu-

nun yöneticiliğini yapmak için toplum tarafından o konudaki bilgi ve tecrübesi ye-terli bulunan, bu konunun ya da sürecin işletilmesi için kendisine tüm yetkilerinverildiği ve bu yetkileri tamamen toplum yararına kullanılacağından şüphe edil-meyen, güvenilir kişi. Bu yeterliliğin oluşması zaman ile olduğu için thamadeler ge-nellikle yaşlı insanlardan seçilir. Thamede’lerin Adığece bilgisi ve Adige Xabzedenilen Çerkes töresine hakimiyetleri en üst seviyede olduğu için kararları tartı-şılmaksızın kabul edilir.

Śe’uneĵ: Bir tür cadı.Wuic: Kadim zamandan beri yapılmakta olan dans şeklinde bir ritüel .Yıspı-Guaşe : “Yıspı” Çerkesce de cüce demektir. “Yıspı-guaşe” cüce pren-

ses /cüce hanım anlamındadır.Zeqo: Soylu yada varsıl insanların kazanç elde etmek, nam yapmak, çevre

edinmek gibi sebeplerle kendi köylerinden çıkarak bir müddet boyunca gezinme-leri. Komşu bölgelere yapılan geziler, düşman topluluklara yapılan baskın ve se-ferler ya da amaçsızca çıkılan seyahatler.



AD

IǴE

ALF

AB

E(L

atin

)

Documents

“mıjörzegowtığ” NARTOR'OÁTEXER/ NARTSÖYLENCELERİşeden başlayıp 21.bölümde Pakaqo Tatarşaw’a kadar kahramanları bölüm bölüm ele almıştı. Nart destanları